İmÂm buhÂrÎ’nİn sİyÂset anlayiŞi

8/6/2019 MM BUHRNN SYSET ANLAYII

1/13

MM BUHRNN SYSET ANLAYII

Mustafa ERTRK

Sosyal bir varlk olan insan, yaam oluturan anlamevrenin btn boyutlaryla ve veheleriyle alkalolup bunlarn hibirine kaytsz kalamaz. Daha zeldeinsan hayat bal bulunduu kltrel evrendenanlamn alr ve biimlenir. Kiiye bu ortam ierisindebaz ykmllklerin ve roln verilmesi veya onunbirtakm grevleri stlenmesi o insann diertoplumsal hdiselerle olan ilikisini ortadankaldrmaz. nk u veya bu ekilde kendisi de ilgialan ierisinde yer almaktadr. Sosyal ortamierisinde en alt kesimden en st kesime kadarherkes yaad her hdiseden kendince etkilenecekve bu etkilenme srecinde de bal bulunduu grevya da sorumluluklarn ona gre dzenleyecektir. Budzenleme en aktif hlden en pasif hle kadar

muhtelif eylem srelerinde gerekleecektir.Dolaysyla hayat ve bu hayat ierisinde yaayaninsanlar grev ve sorumluluk bilinci erevesindekesin ve kaln izgilerle ayrmak hemen hemenimkansz gibidir.

slm dnce tarihinde de pek ok lim balbulunduu deerleri korumak, yaatmak ve yaymakiin farkl bilgi verileriyle kendilerini donatmlardr.Edindikleri bilgileri, bir sistem halindesomutlatrmlar ve bunun iinden konumular ve


2/13

eylemlerini gerekletirmilerdir. Kurn, tefsir, hads,fkh, kelam, felsefe ve tarih gibi deiik ilimdallarnda temayz gsteren ulemay bu erevede

deerlendirebiliriz. Ancak onlarn bu muhtelifbranlarda grev stlenmeleri dier ilim dallarndanveya sosyal hayatn baka problemlerindensoyutlandklar anlamna gelmemektedir. Bilakisslm dnrleri karlatklar meseleleri zmekonusunda ilgi alanlar dnda da baz fikir vegrlere sahip olmular ve bunlar dilegetirmilerdir.

Belli bir dnemden sonra Kurndan sonra en sahihkaynak olma zelliini kazanm[1] el-Cmius-Sahhadl hads kitabnn musannifi Muhammed b. smailel-Buhr de (. 256/870) yaad dnemde slmtoplumuna yn vermi, onlar fikir ve grleriyle

aydnlatm slm dnyasnn nde gelen isimlerindenbiridir. O genellikle hadsilii ile hret bulmu,bunun yannda fkh ve itikd grleriyle de ilgigrm bir ahsiyettir. Buhr hakknda yazlaneserlerde daha ziyade hep bu yndekideerlendirmeler n plana karlmtr.[2] Buhrnindevrin siys ve sosyal hdiselerinden, gndelik

ilerle uramaktan mmkn mertebe kat,kendisini devaml ilme (hadse) verdii ve sadece buuurda gayret gsterdii ne karlan bakahususlardandr.[3] Halbuki, biraz nce de belirttiimizgibi, bir insann ierisinde yaad dn, siys, sosyal


3/13

ve kltrel hdiselerden mstan kalmas vebunlardan etkilenmemesi mmkn deildir. okyerinde ifade edildii zere, Buhr, rivyetleri

mkemmel seimiyle iyi bir hadisi[4], tasnifindeortaya koyduu dnceleriyle iyi bir kelamc, fkhve ahlakdr. nhisarc bir anlayla onu belirli birkategoriye hapsetmek o zamann bilimsel tasnifiasndan doru olmad gibi grlerini ve eserinianlamak bakmndan da ufuk daraltmaktr.[5]Nitekim o, dneminin hassas konularndan olankullarn fiillerinin yaratlp yaratlmadna veyaKurnn mahluk olup olmadna yneliktartmalarda kendine ait fikir ve grleri, hadslimlerinin iddetli muhalefetine ramen, cesurnebir tavrla dile getirmi, inandklarn sylemektenekinmemitir.[6] Bu konuda bir eser[7] kalemealm olmas sylediimizin en nemli gstergesidir.Ayrca kaynaklarda zikredilen eserlerine gz attmzzaman onun hads ilmi yannda, kelam, fkh ve tarihilmiyle de ilgilendiini ve bu branlara ynelikdncelerini kaleme aldn grmekteyiz.

Farkl alardan incelenmeyi hak eden Buhrninsiyaset anlay bu aratrmann konusunu tekil

etmektedir. Buhrnin byle bir anlaynn bilinmesi,gerek Buhrnin Sahhini tasnif ederken takip ettiitebvb ve tasnif mantn gerekse Sahhindekirivyetleri yorumlama asndan byk bir katksalayacaktr. Bu konuda yazlanlar[8], zerinde


4/13

durmak istediimiz meselenin ve temellen-dirmeynteminin dnda kald iin, hem metodik hem deyorumlama mant asndan orijinal grdmz

hususlar erevesinde tartmay srdreceiz.

Bu almamzda, makale boyutunda, Buhrninsiyaset anlayn iki ynden tespit etmeyealacaz;

Birincisi, el-Cmius-Sahhdeki bb balklar: Herne kadar Buhrnin devlet yneticilii, idarecilik veyasiyaset hakknda herhangi bir eseri bulunmasa da[9],onun gerek dn gerek sosyal ve siys hayatn hemenher ynyle ilgili grlerini bb balklaryla az veyaok Sahihine yansttn bilmekteyiz.[10] Nitekimonun hakknda Fkhul-Buhr f tercimihi = Bu-

hrnin gr (fkh, anlay) onun bbbalklarndadr[11] ifadesi darb- mesel halinegelmitir.[12] Ayrca bb balklar da Buhrningenel fikriyatn z bir ekilde yanstan bilhassaBuhrye mahsus bir hususiyet kabul edildii iinSahihdeki bb balklar zerine gemi dnemlerdede birok eser yazlmtr.[13] Bu blmdeki tespitler

younluk itibariyle Sulh, Fiten ve Ahkmblmlerindeki bb balklarndan teekkletmektedir.


5/13

kincisi ise Buhrnin hayatnda yneticilere ynelikferd tavr ve yaklamlardr. Buhrnin hayatylailgili yazlm kaynaklardan onun yneticilerle olan

ilikilerini Sahhinde savunduu ynetim anlayylada mukayese ederek pratik hayatndaki siyasetanlayn tespit etmeye gayret edeceiz.

Buhrnin Selef inancna aykr grler ileri srenCehmiyye, Mutezile, Havric ve ay tenkit ederekEhl-i Snnetin oluumuna katkda bulunan ilk Snnlimlerden saylmas[14] sebebiyle siyasetanlaynn da Ehl-i Snnet anlay erevesindeolacana dir bir itiraz gelebilir. Byle bir itiraznksmen hakllk pay bulunmakla birlikte, onun,Sahihindeki hadsleri tasnif ederken ayn zamandahangi mantk erevesinde rivyetleri ele aldn,bilhassa siys ierikli hadsleri bb balklarnda nasl

deerlendirdiini grmek, (tekrar ifade etmekgerekirse) Buhryi ve Sahihindeki hadslerianlamada ve onun yorumlarn deerlendirmedenemli bir katk salayacaktr. Bu arada unubelirtelim ki, bu almamzda rivyetlerin sahih olupolmadna ynelik herhangi bir deerlendirmeyegirmeyecek, tespitlerimizi sadece bb balklar ile

balklar altnda zikredilen baz rivyetlere ve burivyetlerin zikredildii Sahhteki dier blmlere,gerekli grlen yerlere dipnotlarda aklamalaryapmak suretiyle, gndermelerde bulunacaz.


6/13

Bb balklar erevesinde tespit edeceimizBuhrnin siyaset anlaynn, esasnda siyasetfelsefesi, sosyoloji ve tarih bilimi ynyle de tetkik

edilerek incelenmesinin gerekli olduununfarkndayz. Ancak biz bu tr bir almann bilhassakonunun uzmanlar tarafndan gerekletirilmesizaruretine inanmakta ve byle bir almannyaplmasn umut etmekteyiz. Ayrca snrl alandabile olsa gerekletirmeyi dndmz bumtevaz almann, bu konuyla alakal alacakolan dier ilim dallarndaki uzmanlara da ktutmasn temenni etmekteyiz.

[1] Bk. akn, Kamil, Buhrnin Otoritesini KazanmaSreci, slm Aratrmalar (Hadis-Snnet zelSays), C. 10, sy. 1-3, 1997, s. 100-109.

[2] Hayat haknda bilgi iin mesela bk. Zehebi, EbAbdullah Muhammed b. Osman, Trhul-slm(h.251-260) (nr. mer Abdsselm Tedmr), Beyrut1992, s. 238-273, no:401; a.mlf., Almn-nbel(nr. uayb el-Arnat ve dr.), Messesetr-risle),(I-XXIII), Beyrut 1981-1985, XII, 391-471; bn Eb

Hatim, Eb Muhammed Abdurrahman, el-Cerh vet-tadl, (I-IX), Haydarabad 1952, VII, 191, no: 1086; bnManzr, Muhammed b. Mkerrem, Muhtasaru TarihiDmak li bni Askir (nr. Sekne e-ihb), (I-XXII),Dmak 1990, XXII, 22-31; bn Hibbn, Eb Htim


7/13

Muhammed, Kitbs-Sikt (nr. Abdlmut el-Kalac), (I-IX), Haydarabad 1973, IX, 113; Hatb el-Badd, Trhu Badad (nr. Drl-ktbil-ilmiyye),

(I-XIV), Beyrut trs, II, 4-37, no. 426; Syti, Ebl-FadlCelaleddin Abdurrahman, Tabaktl-huffz (nr. AliMuhammed mer), Kahire 1973, s. 248-249;Abdlhlk, Abdlan, el-mml-Buhr ve Sahhuh,Cidde 1985; Azam, Muhammed Mustafa, Yavuz,

Yusuf evki ve t, Salim, Buhr, DA, stanbul1992, VI, 368-376; Uur, Mcteba, Buhr, Ankara1989, Kltr Bakanl Yaynlar; Byk Trk-slamMtefekkiri Buhr (1987 ylnda Kayseride yaplanUluslararas Sempozyumun Tebli Metinleri), Kayseri1996.

[3] Mesela bk. Zeheb, Eb Abdullah Muhammed b.Osman, Siyer almin-nbel (nr. uayb el-Arnat

ve dr.), Messesetr-risle), I-XXIII, Beyrut 1981-1985, XII, 405, 448-449.

[4] Geri mam Buhr ile birlikte mam MsliminSahhlerine gerek gemite gerekse gnmzdetenkitlerin yapldn da burada ilave etmek gerekir.

Yaplan tenkitler ve bu tenkitlerin deerlendirmesiyleilgili mesela bk. Kandemir, M. Yaar, Sahhayne

Yneltilen Tenkitlerin Deeri, Snnetin Dindeki Yeri(SAV tarafndan 18-20 Kasm 1995 tarihinde stanbulDedeman Oteli Salonlarnda gerekletirilen


8/13


9/13

ithaf ettii bir eserdir. Bu eser Buhrde YnetimEsaslar ismiyle Mehmet Erdoan tarafndanhazrlanarak neredilmitir (stanbul, Aralk 2000). Bu

eserle ilgili baz hususlara dikkat ekmekgerekecektir:

(1). Eser, neredenin de ifade ettii zere, yksekilm bir dzeyi temsil etmemektedir. (2). Kitabanereden tarafndan verilen isimde isabetedilmediini dnmekteyiz. Zira, Buhrde

Ynetim Esaslar bal, bizzat BuhrninSahhindeki gerek blmlere gerekse babbalklarna gre Buhrnin ynetim anlaynartrmaktadr. Halbuki, eserde Sahhten tahriedilen hadislerin ounluu, bazlar dnda (meselabk. a.g.e., s. 138, 157, 161, 162, 191, 193, 196, 197,227, 230-236) Buhrnin hem bb balklarna uygun

deildir, hem de ynetimle hi ilgisi olmayan hadislerSeyd elebi tarafndan yneticilikle alakal olarakzikredilmilerdir (bk. a. g. e., s. 88, 121, 131, 132vd.). Belki kitabn balna, ya Sahh-i BuhrdekiHadislere Gre Ynetim Esaslar ya da Seydelebiye Gre Ynetim Esaslar vb. denilebilirdi.Dolaysyla bu baln Buhrnin ynetim anlayn,

Sahhdeki bab balklar erevesinde, ifadeetmediini dnmekteyiz. Geri Buhrdekiifadesinden Buhrnin eserine nispet edildii de aklagelebilir. Elbette ki, Seyd elebi de kendi anlaynagre, konuyla dorudan ya da dolayl olarak


10/13

hadislerden ynetim ve yneticiyle alakal hkmlerkarabilir. Ancak byle bir durumda bu anlaynBuhrye ait olmad halde bizzat Buhrye nispet

edilmesi, Buhrnin ynetimle ilgili dncesiniaksettirmeyecei gibi hadislerin kendi balamdnda yanl anlalmasna ve yorumlanmasna davesile olacaktr. (3). Neredilen eserde kaln harflerlekonulan balklar, mellif tarafndan da konulmadiin, kitabn sunu blmn dikkatli okumayanlariin yanltc olabilir. nk o balklar bizzatnereden tarafndan, Seyd elebinin hadislerdenkard sonulara gre olup zaman zamangnmze de iaret etmek iin gncelletirilerekkonulmutur. (4). Son olarak bu eserin melliftarafndan Sultan Bayezit (II)e ithaf edilmesi,neredenin de ifade ettii gibi (bk. s. 19), ulemannmeray desteklemek amacyla yazlm olduunu vebu sebeple de Buhrnin yneticilere ynelik(ekimser veya onlardan uzaklamak gibi) bir tavrnaksi istikametinde olduunu da dikkate almakgerekir. Btn bunlara ramen, Osmanl ulemasnnyneticilere hak ve sorumluluklarn hatrlatmak gibibir grev stlenerek bu tr eserleri kalem almalarntakdirle karlamak gerekir.

Buhrnin siyaset anlayna ynelik zikredeceimizikinci bir alma da, Prof. Dr. smail Ltfi akannmam Buhrnin Buhr Emri ile Mnasebetleriisimli tebliidir. Bu tebli Buhrnin bir yneticiye


11/13

(Buhr Emri Hlid b. Ahmed ez-Zhl) yneliktavryla ilgili bilgi vermekte ve onun, Sahhde akazikredilmeyen, siyaset anlayna dikkat ekmektedir

(Byk Trk-slam Bilgini Buhr (1987 ylndaKayseride yaplan Uluslararas Sempozyumun TebliMetinleri), Kayseri 1996, s. 39-45)

[9] Eserleri hakknda geni bilgi iin mesela bk.Azam, Muhammed Mustafa, Buhr, DA, stanbul1992, VI, 371-372.

[10] Mesela bk. Akyz, mm Buhrnin YabancTesirlere Kar Tavr ve Bunun Eserlerine Yansmas(I. slam Dncesi Sempozyumunda (26-27 Ekim,stanbul 1996) sunulan tebli), s. 1-17; Toksar, Ali,Sahhul-Buhrnin Bab Balklarnn zellikleri ve

Deeri (tercim Sahihil-Buhr), Byk Trk-slmBilgini Buhr -Uluslararas Sempozyum, Kayseri1996, s. 109-125.

[11] bn Hacer, Hedys-sr mukaddimet Fethil-br, Beyrut 1988, s. 11.

[12] Geri yaplan aratrmalarda BuhrninSahihindeki sadece hadisleri deil, ayn zamandabblarn tasnifinde de kendinden evvelki literatre


12/13

tbi olduu belirtilmektedir. (Geni aklama iin bk.Fuad Sezgin, Buhrnin Kaynaklar HakkndaAratrmalar, stanbul 1956, s. 69-82). Sezgin,

Buhrnin kendinden nceki hadis edebiyatna tabiolmasnn, onu ahsi tasarruftan mahrum durumadrmediini belirterek yle demektedir: O kendiintihab kabiliyetini ve bunlarn telifindekimuvaffakiyetini her hadis alnda gsterebiliyordu.Mesela, Muvattn pek te ba taraflarna isabetetmeyen M Ca fil-Qurn bbndaki bir okhadisin en uygununu seerek kitabnn badal-vahyadl ilk bbna geirmekle kendi tasarrufunu dagstermitir. Burada imdiden syleyelim kiBuhrnin, bu bblardan intihab ederken kendisbjektivitesini hakim kld mesele shhatbakmndan hadislerin tefriki meselesiydi (Sezgin.a.g.e., s. 82). Ali Toksar da bir almasnda konuylailgili olarak unlar sylemektedir: O, tercim diyebilinen bu balklar koyarken daha ncekimuhaddislerin fikirlerinden yararlanmakla birlikteonlar aynen taklit ettii sylenemez. Dier bir ifadeile Buhr Sahhini bb ve bb balklarn tertip vetanzimde ncekileri aynen taklit etmeyip, onlarngrlerinden de istifade ederek, yepyeni ve orijinalbir yol takip etmitir (Bk. Toksar, a.g.m., s. 125).

[13] Bb balklar zerine yaplan almalarn listesiiin bk. Toksar, a.g.m., s. 110-111; Kemal Sandk,Sahh-i Buhr zerine Yaplan almalar, Ankara


13/13

İmÂm buhÂrÎ’nİn sİyÂset anlayiŞi

Documents