in quantum euripides heracliti rationem auctoritatemque...

^-^^v^ :"-

rrf^, . .-> -

.»ks---.'

-^ !. P^r;>r>; r;# ; Qf ir|i£

•v4

In quantum

i

iiiildii leii@llll7 V.;; ";

rationem auctoritatemque

susceperit

disputat

Fr. Lomtniex*,in gymnasio JStiettenensi adiutor.

v^

. * '• v '

'•v,-: ;;

.

'< X''

"^^^y^-r''•

v^.-^v^^-T^v

^l^'

\^r.

.'t.-t'

!-

>.' •

-».'

.;•>

-v^'

^.•'

Sfi^'

:.%.;.;*./

;'T' .• ;

'*:J'. -.-

rf.'

.^.i:.;-

;<i«w:

-t %<.

«^'- ....•'"

Ai.

.0

Praefatio.

•

Quamquam et de Euripide et de Heraclito cum prioribus

temporibus, tum lioc saeculo tot libelli commentariique a viris

doctis conscripti sunt, quot haud scio an de nullo alio, tamen

ex Euripidis cum Heraclito comparatione aliquid elici potest,

quod pauci quidem leviter attigerunt, nequaquam autem ex-

plicaverunt. Itaque ex multis illis libiis nihil fere repetere

potui, quod ex re esset, nisi ex Valkenaeri editione Phoe-

nissanim et Schusteri de Heracliti fragmentis libello (act. soc.

phil. Lips. Iir, Lips. 1873), quorum uterque breviter signi-

ficat, Euripidem loco quodam Heracliti librum respexisse.

Euripidis quae extant, fabulis, pro fundamento posui Kirch-

hoffii editionem (Berol. 1867), fragmentis autem deperditarum

fabularum Nauckii editionem (Lips. 1869). Praeterea BemaysiiHeracliteorum particulam primam (Bonnae 1848) eiusque

duas dissertationes (mus. rhen. VII. IX) et de epistblis Hera-

cliteis disputationem (Berol. 1869) inspexi ;etsi nihil ad hanc

commentationem apti in eis inveni, tamen non potui non ad-

mirari acre illius viri ingenium. Etiam fragmenta Heracliti

a Bywatero diligentissime collecta respexi. Sed in his rebus

explanandis ea, quae Schusterus de Heraclito argute lepideque

disseruit, maximam partem suscepi, etiamsi interdum eius

ordinem atque rationem in Heracliti fragmentis componendiset explicandis non sum secutus. Novissimis demum diebus

mihi contigit, ut Teichmuelleri de Heraclito commentationem.

-. i* .

i^T

•"•fj

'$•? ic«,'.UVi;3-<ii»_i:

(neue Studien zur Gescliiclite der Begriffe, I Heft: Hera-

cleitos, Gothae 1876) acciperem. Atque etiam quae Zellerus

(Geschichte der Philos. d. Griechen, I, 4. ed. Lips. 1877)

de Heraclito et Anaxagora exposuit, perlegi. Ceterum mirura

fere videtur esse, quod eruditus iUe vir in Heracliti sen-

tentiis exponendis, quae Schusterus Teichmuellerusque ar-

gutissime investigaverunt, nondum suscepit. In Valkenaeri

diatribe in Euripidis fabularum perditarum reliquias nihil fere

repperi, quod usui esset, praeterquam quod non omnia Eu-

ripidis fragmenta illo libro continentur.^

. ; . ,rv

Quodsi respexeris, hoc in genere neminem unum, quod

ego quidem sciam, versatum esse neque satis explanasse,

qua in ratione Anaxagorae et Heracliti philosophia sit, ne

inclementem, quaeso, sententiam de his musarum mearum

primitiis feras.

K Mettenae, anno MDCCCLXXIX. . l;-"',', \ , . .

:

^^ :"-'• •

' ."• ^-^^

%'

'^'^if^f^s:-:^^

•' -^ /: '^P^^-^^^^-

,.«>*

'

.•• ...^. ... . iV-" r '•' •• • S^"

*.;. . /,

'«r

In quantum Euripides Heracliti rationem auctori-

r; ir tatemquesusceperit

Bv:--^

Cnm antiquitus obscarns ille philosophus Ephesius animos

ocalosque et philosophoram et philologorum in se convertit, tum

novissimis annis ab ingeniosis viris, in quibus Bernaysius,

Schusterus, Teichmuellerus excellunt, eius fragmenta ita tractata

atqne enacleata sunt, ut ea quasi fundamenta aliis atque subtilibns

quaestionibus esse possint. Jam a veteribus ille snnunis laudibns

celebrabatur et homines emditi posteriorum saeculorum itemm ac

saepins locos ab eo repetitos afferant. Diogenes vero Laertins

(IX, 6) refert, disciplinam quandam Heracliteornm inde profectam

esse, cui quidem testimonio cur fidem non habeamus causa nuUa

snbest, praesertim quum ipsi sophistae, ut Protagoras (Zell. I,

675) et stoici ^) sua placita huc maxime referri profiteantur.

Quid mirum, si iam eiusdem aetatis homines praecepta et instituta

eius in ore habebant omnesque Graeci eruditi reverentia quadamsubtilis viri ingenii atqne admiratione capti illnm de natura librnm

legebant. Quem Grates quidam, ut auctor est Diogenes L. (IX, 12)

in Graeciam detulit eo ipso tempore, quum studium artis scenicae

et philosophiae Periclis liberalitate auctum ibi efflorescere coepit.

Anaxagoras enim disceptandi ratione populnra erudire stndebat,

quod Euripides fabulas docendo eificere voiuit. Anaxagoras autem

quodam modo Jonicornm philosophiam naturalem tradnxit atqne

convertit ad illam philosophiae partem dialecticam et moralem,

quae in Graecia ipsa praecipne a Socrate, Platone, Aristotele

exculta atqne perfecta est. Maximam antem partem philosophiae

snae, inprimis physicam, quam solam fere excolebat, ex physi-

corum, quos dicunt, doctrinis repetiit; quin etiam quae de par-

ticnlis inter se similibus ^) tradidit, aliquantum ab illis mntuatus

^..J^. .:

1) ut ait etiam Cic.

-«;,*" ^ ' • . -.^'^^» * s- . -J,;.' ,0.,

est, at badd immerito physiconiin noyissimns existimari possit.

Qoae autem de „mente'' (jtBqi vov) proposnit, talia erant, nt fa-

miliam dncere posset. Sed nescio an perventnms fnerit ad eam

sententiam, nisi qni antea in hoc genere versati erant, omnemfere aliam rationem rerum natnram explanandi praeoccnpassent,

id qnod etiam inde apparet, qnam non illa ^mente" in philo-

sophiae suae ratione usns sjt. Mens enim iila fnit ei qnasi deus

ex machina in rebus exterioribus enncleandis. Sed ne hoc qnidem

praeceptum sine ulla cum priomm philosophomm disciplinis

coninnctione constitnit, cum ipse Heraclitus senserit toti mnndo

et partibns eins divinam meiltem rationemque insertam esse %cnins veram naturam atque essentiam neque Heraclitus neqne

Anaxagoras prorsns concepit atque perspexit. Quapropter id nnum

Anaxagorae tribuendnm est, quod illam Heracliti mentem mundi

a materia separavit.

Ex hac vero sententia: ev xat noXla^') Heraclitus cum non

solnm remm unitatem, sed etiam multitudinem eammque diyiduam

naturam statuisset, auctor extitit Anaxagorae rationis snae ma-

teriam digerendi; quin etiam nonnulli veteres eo progressi sunt,

ut ex Heracliti placito ^) „non solum in rerum natura singnlas

res inter se diversas esse, sed etiam eidem rei diversas proprie-

tates et partes inesse'', Heraclitum materiem in atomos qnosdamdi£fhsam esse docnisse iusto argntins concluderent ^). Ponamns

antem illud longe ab Heracliti sententia disiunctum esse, certe

non est dubium, quin Anaxagoras praeter alios inprimis Heraclitnm

et Empedoclem secutus sit et de eorum placitis quaedam immntarit

eaqne maiore cum subtilitate ac verborum proprietate reddiderit.

Quamquam Anaxagoram ex UIo Heracliti libro quaedam re-

petiisse certis testimoniis "vetemm scriptorum affirmare non possn-

mns, tamen facile est intellectn ex fragmentis, quae snpersunt,

eoramque tota philosophiae ratione neque minns est probatu

phUosophos et eosdem Anaxagorae aequales, qui eius familiaritate

ntebantur, praeclamm illum libellum diligenter perlegisse magni-

1) cf. Zell. I, 607 adn. 2. et 609.

2) cf. Plat. Phileb. c. 14. \

3) cf. Schust. p. 228 et q. seq. ':

4) T. Schust. p. 261 adn, 1. cf. Byw. p. 19, adn. 2.

^-':-:^3-V'^-^i^":-'^l;>a

-/:fC*

ê lecisse, ut Euripidem et Socratem^). Diogenes enim

Laertius (II, 22) tradit: Oaal 6* EvQmidtjv avt(^ (2(a%qca;ei) dovra

^HQaycXeiTov avyyqa^{.ia, EQeadâi, Tl doy.ei; Tov 6e qâvai, ^ fxev

avv^Tia, yevvala' olfiaL de, xal a^rj avvijxa' TtXrjv JrjXiov ye tivos

deixai MXvfi^rjTov.

Atqui omnes fere scriptores, qui hoc in genere versati sunt,

id consentiunt Euripidem unius Anaxagorae institutione usum esse

eiusque solius placita fabulis suis intexuisse, cui sententiae a viris

doctis temporibus imperii Romani et occidentalis et orientalis

propositae recentiores philologi ferme omnes assentiebantur, prae-

sertim quum Heracliti fragmenta iusto magis neglecta essent.

Qua de causa Valkenaerus in editione Phoenissarum eam

quaestionem parum explanasse videtur, cum satis haberet indicare

Euripidem versu 1168 Heraclitum imitatum esse.

. ;, Neque tamen Aristotelis ^) acre ingenium efFdgit Euripi-

^:dem non solum Anaxagorae disciplina institutum faisse, sed in

fabularum compositione etiam Heracliti placita respexisse, quod

^ Plutarchus') item animadvertit. Quodsi ea, quae Diogenes L.

(II, 22 iam supra allat.) memoriae prodidit, comparamus cum hoc

Athenaei (IV, 134) loco : AvTiqâvrig ev KoQai . . . y.(api(^det ziva

rdv aocpiav wg jtaQa Seutvov OQXOVfievov, leyoov ovTcog'

. . ovx OQ^g oQxovfievov

Talg /c^fft Tov âKrjXov ; ovd alaxvveraL

Tov HQanXeiT ov nâiv e^rjyoifievog,

£ r ; Trjv QeodfATov fiovog avevQrjTAcug Texvr^v,

"- '

Tii xe<paXet,a avyyQi' cpcov EvQiTtidrj,

atque hunc Xenophontis (mem. I, 6, 14) locum, qui recte expli-

catur loco allato, addimus: xot Tovg d^rjaavQovg twv TtaXai

aoq){ov avdQhv, ovg h^tvoi -naTeXucov ev î^Xioig yQccipavTeg,

ceveXiTTCJv MLvfj avv Totg (fiXotg dteQXOfiat Y.al av tl oQCJfiev-

ayad-ov, ev.Xey6fjLed-a: ille „Socrates Heraclitum omnibus ex-

ponens" eius libellum praecipue videtur explicasse Euripidi sibi .

amicissimo, quem quidem in fabulis quoque componendis, ut

1) cf. Xenoph. meiu. I, 6, 14: «a* rovs d^rjoavoovs rcjv naXai ootpiavft vo^cov , ovs ixsXvoi xaxdXmov iv î^Xiois y^rpavrss, dveXiTrcov xoivijavv rois tpiXois 8 teQ)(ô fiai xal, av t* OQWfiev dyadôv, ixXeyo fie&a.

2) Eth. Nic. Vm, 2, p. 1155 b I; cf. Eth. Eud. VIII, 1, p. 1235 a 16.

3) de Iside 45, p. 369. ,"-.

'

;

' :[" .~y':^s^\ --•

. . ... .-

"

. - .î '• •.

-

Wl

8tii*;"

afGrmabant homines malevoli (Ath. IV, 134; Diog. L. II, 18),

odn segniter adiavabat. Quid autem obstat, quin ponamns, En-

ripidem Socratis de Heraclito indicinm respicientem versibns his

(N. fir. 905): 1) .v>...

^:^,: ', "Og Tccde Xevaotav êov ovxl voei,*

^^Wii

.|;*' '; ftevetOQoXoywv «tag eQQiipev ''^}^

K.'- - anoXiag aTtaragf orv atrjQa \:

.Jj^V yXiaaa elyioôXel Tteî twv aqâvwv *' •

ovdiv yvMfiTjg fieTexovaa,

Heraclito assensnm esse vitaperanti eos, qui numinis vim ex iis,

quae sub adspectum cadunt, concludere non possent, sed proprias

sibi inanesqae cogitationes de rerum natura volverent, cum ex-

pertes universae mentis viverent, ac si propria mens sibi inesset ').

£uripides, qui sua ingenii vi nihil novi atque egregii in

philosophia procreabat, varia philosophorum placita ita amplexus

est, ut nullis unius disciplinae legibus adstrictus philosophorum

doctrinis erudiretur. In bibliothecam enim suam copiosam se

abdidit et quae Heraclitus aliique philosophi scripta tradiderunt,

sanmiam eis dedit operam (Ath. I, 4; Diog. L. II, 22). Quo fit,

at non solum iterum atque iterum Solonis illud respiciat, neminem

ante mortem beatum esse praedicandum (Andr. 100. Herc. 865.

Troad. 509) et cuiusdam septem sapientium illud: nrjdev ayav

(Hippol. 205), sed ut etiam placita quaedam Socratis receperit,

velut virtutem posse doceri (Suppl. 913) atque ignavum esse,

qui ipse sibi mortem consciverit (Herc. 1347) et dei esse nuUa

re egere (Herc. 1345;

cf. Xen. mem. I, 6, 10) *) Praeterea ex-

hibet sententiam, quam sophistae, in primis Protagoras, Heracliti

(cf. Zell. I, 675) ratione nitentes praecipuam fere proposuerunt,

honestum esse, quod cuique tale csse videretur (N. fr. 19).

Qaibus sitne assensus, iure dubitamus, etsi Plato quidem ob eam

i.»-

•?,',

1) cf. Sch. p. 279 adn. 1.

^ huc spectant Her. fr. ap. Sch. 10. 24, fortasse etiam 22. 23. 25.

Cdtenim vide huius comment. p. I, init. § 1. — Socrates quoque ex rerum

eiteriorum contemplatione concludit esse numen diTinum (Xenoph. mem. I, 4).

3) Ceterum sententia quoquo, quam invenimus apud Socratem, Platonem,

Eoripidem, uos hic quasi peregrinari, et animum desiderajre reditom in patriam

soam, certe profecta est ei Heracliti ratione; cf. Sch.fr. 60—73. --'

w^4i^' »"^• > '-i .'* -'-*'

.' .;;"''j^"--- a' ^ -'", Aw.'-'' -^ "l'-'-

''^"'^.'^y-^-rv^'/'' "" ^ '" ' '' ^- ' ---^f-:'- - " V.-.-

.•>«

'»•€«,-.fei/5

f*^^-^

rem faeete eum perstrinxit *\ Enripidem antem ex variis dis-

ciplinis quodcunque maxime eum specie veritatis movit, libasse,

etiam hoc Originis loco (c. Cels. VIF, num. cit. 720 ed. Migne,

Aristoph. Ach. p. 391) comprobatur: EvQiTtidi^g ds vtto l^Qiato-

cpavovg y(,a)fi(pdeiTai tug oKaiQOQQ^fxiov dia ro ftokXaxig TrsQLTeiêixivai

loyovg doyâttov, a)v aTio ^vaâyoQOv tj Tivog efxaiê Ttav

aoq)WV, âQâQOig yvvaiîv rj olxfTaig. - ...

Sed ut praetermittamus omnia illa testimonia, quae per se

ipsa satis sint, ut nobis persuasum sit, Euripidem non solum

Anaxagorae discipulum fuisse, sed etiam cum studio quodam iq

Heracliteam se abdidisse philosophiam, magis haec sententia nobis

probabitur perlustrantibus eos Euripidis locos, qui eum necessitate

quadam Heracliteam philosopbiae rationem attigisse declarant.

Quae coniunctio eo minus in casu posita esse videtur, quo dili-

gentius Euripides Heracliti librum pcrlegisse atque cognovisse

traditur, familiaiissimo usus Socrate, qui omnibus, in primis autem

familiaribus suis Heraclitum exponebat. Etsi autem interdum in

dubio esse potest, utrum Enripidis locus ad Anaxagoram '*)ati ad

Heraclitum referendus sit, quorum alteri multa sint communia

cum altero, tamen quaedam inveniuntur, quae haud dubie ex

Heracliti libello repetita sunt, sive Heracliti mentem sive verba

spectamus.

Illos igitur locjos excutientes aptissime supponemus illam,

quam exhibet Diogenes L. (IX, 5) libri tripartitam divisionem :

I. loyog tibqI tov ^rtavTog, >11. Xoyog 7t oXiTi-Jtog, ':

in. koyog d-eoXoyiY.og.-

f^

^

.;!- 1) Serenus in Stob. floril. V, 82: EvQmiSr^s evSoxifirjaev ev &enTQoj eicrfov ^^7V o aiax/Qov, av

firj toXs xexQcofiivois Soxfj ; xai 6 TlXatoiv dvTvjcotv ain^- \'â EvQiTtiSr], i'frj, ataxQov x6 y aiayjQov, xav Soxij xav

firj Soxfj.

2) quibus locis Jluripides Anaxagoram respexisset, Valkenaerus in diatribe

sua tractabat, sed longius progressus est, cum Heracliti fragmenta nondumdiligenter coUecta atque respecta essent.

.«.^

*=<!£

WV'^.-

ôyogTTeQltovTtavTog, .*

,';.:;^-Ut hac parte fragmenta Heracliti plurima continentur, minima

aniem theologica, ita se habent Euripidis fabulae cum Heracliti

locis comparatae.

§ 1-

Heraclittts in exordio libri, „cum natura se abdere studeat" ^)

vel ut ait Euripides: tcc Travxa yoQ Ttov d-eiov elg acpavig fqyiecai,

(Iph. T. 476), quaestionem proposuisse videtur, quo modo ad

rerum naturam cognoscendam pervenire possimus, atque dicit ex

eis, quae ante oculos posita sint, concludenda esse ea, quae cerni

non possint, id quod plurimi non inteliegant. Eo spectant haec

Heracliti fragmenta: ogiov oxpig, aytorj, fiadTjaig, tcwia eytx) Ttqo-

tif.mo (Sch. fr. 8). Oq>dâXfiol yag riov uniov aKQiîaTeqoi ficcQ-

TVQeg (Sch. fr. 9). Oi, di av&Qionoi £x twv q>aveQtov tcc acpavea

aneTCTeadâi ovx ejtiaTavTai (Sch. fr. 96). ToXat, (paveQolac rot

cupafea yivtoayceiv y,al Tolg eovai tcc [xeXlovTa. TtT) (paveQi^ to adtjXov

yivutaxeig, Tt^ eovti to fiilXov yivcoaytetg (Sch. fr. 99). Item Eu-

ripides sentit, res occultas esse concludendas ex rebus manifestis : -)

^T&ifiaiQOfteadâ ToXg naQOvai Tatpavrj (N. fr. 578)

et

j Tacpavrj t eyLfirjQioiaiv eiyioTtog ccXiay.eTai, (N. fr. 808).

Etiam versus supra iam aliati hue referendi sunt (N. fr. 905):

"Og Tccde levaacov dêov ovxl voel,

ftereioQoXoyiov d «tag eQQHpev

aycoliccg anaTog, tav aTrjQcc

yXCoaa UY,oôXei neQl tcov acpavtov

ovdev yvcofirjg fierixovaa.

Heraclitum autem ab iis, quae sensibus percipiuntur, profectum

esse atque proficisci debuisse ex tota philosophiae suae ratione

certe omnibus apertum et manifcbtum cst. At si quaerimus, tri-

baeritne Heraclitus sensibus et rebiis per se ipsis omnem summamque-fidem atque auctoritatem atque sic seusualismi, ut ita dicam, quasi

dux extiterit: docemur loco, qui extat apud Sextum Empiricnm•V,

1) Sch. fr. 74: rj fvaie x^vTtrea&ai fiXeX; cf. Sch. fr. 8»: tavi yaq a^/tovifj dfavrie (paveQae ycQeirTcuv.

2) Hac de re Anaiagoras nil aperte dixisse videtur, v. Zell. I, p. 909—910.

V;/j-

^5^.; -^V--•'

'

t!

" '

"•• '•;

adv. math. VII, 129—130*) mentem (Xoyov, vovv), potius mentem

communem (ycoivov loyov) sive divinam, cuius eruditissimus quisqne

particeps sit (dio det ^Tteadâi t^7 ^vvtp (Xoyc^)' tov Xoyov di iovcog ^vvov

t/u)ovaiv 01 jtoXXol log idiav sxovreg cpQovrâiv, Sch. fr. 7) iudicare,

sintne vera, quae sensibus percepimus, necne. Idem sentit Eu-

ripides: ov yaQ 0(pd-aXfidg %o kqivov, aXXa vovg (N. fr. 901 V Na-

tura enim ut deus Delphicus ^) nihil aperte di«ens, sed significans

se abdere studet, ut pauci tantum ratione ac mente instructi eam

intelligere possint. (ûam ob rem aures oculique eorum, qui

rationis expertes sunt, non possunt recte cognoscere (xaxot ixoq-

Tvgeg avd^Qiojtoiai ocpdâXfiol v.al toia âQâqovg ifwxag Ix^vtiov

(Sch. fr. 11), quam sententiam Euripides ad vitam refert quoti-

dianam :

J L-^ri yaq ovk tvear sv o^&aX[.tolg ^qotioVj

oavig 7tQiv avdQog anXayxvov h.iiadê~Lv aacpiog

aTvyet dedoQi^wg ovdev rjdiy,r]fiivog (Med. 213);

quandoquidem indocti pravis iudiciis capti sunt, eorum obser-

vationibus minus fidei tribuendum est.

Neque vero mirum est, quod Heraclitus, cum contemplatione

naturae atque conspectu legem eius occultam perspexisset, ut

Thales illud ^Qri/.a, ipse iactavit: edilrjaafirjv epieiavTov (Sch. fr. 20).

Senserat enim illum natda TtaiCovxa (Sch. fr. 49) sive yvwfxr^v,

quae regit rerum naturam (Sch. fr. 24); summam igitur esse sa-

pientiam, eam intelligere, atque scire, eam secretam esse ab

omnibus rebus (Sch. fr. 13). Hanc autem yviofir^v sive (mivov)

Xoyov sive qjvaiv esse aq)avrj aQfioviav, quae quidem melior esset

r^g (pavsQag, sed ex hac tantum illam intellegi posse; quocirco

ait Heraclitus: oaiov oxpig, anor], fia&râLg, xavxa iyco ^CQOTLfiiu)

(Sch. fr. 8; cf. Hippol. refut. haer. IX, 9—10).

Satis autem habent multi, temere sentire (Sch. fr. 2), sed

^ oXrjaig eoTLv leQa voaog (Sch. fr. 33; cf. 34), etEuripides:

^riTWfiev ri (Joxjjdtg av^â /rotg xaxov (N. fr. 279). De gravissi-

mis igitur rebus temere loquuntur (jwjJ ctxay neQl twv fteyiatcov ^vfi-

âXXtofiedâ, Sch. fr. 10.) expertes mentis universae, tamquamsi propriam habeant mentem (Slo del ejteadât

T<[i ^v^ (Xoytf))'

1) V. Schust, p. 138.

2) Sch. fr. 38.

. !«,

#^^^>'- 12 ;:--.'^v>^:i'r"'

Tov Xoyov Si iovtog ^vvov lîoovaiv oi TtoXXol wg Idiav ôvteg

q)Qovrâiv, Sch. fr. 7. Ov yaq cpqoviovai Toiavra noXkoiy b%6aoig

iyxvQaevovai, ovdi fîaôvnBg yivoMjyiovai, kiovToXai di doyiiovai, Sch,

fr. 2) Euripides autem (N. fr. 905):

'Og Tade Xevaatov d^sov ovyi voei,

.'• fxexeuiQoXoyiov 6 «jcag k'QQnl'Ev

it^;,. OKoXiag a^raxag. lov aTtjQa

f^-^^ . yXcoOa elTioôXet (!) /teQl riov aâvcov

f^ - ovSiv yvio ^7]g f.ieTixovaa (I)

Multis enim taedio est naturae conspectu legem eius cognoscere, sed

iav(.it] kX^ntjaL, aviXTt iaxov ovy. iêvQrjaei, aveêQevvrjTov iov

Kal ajTOQov (Sch. fr. 17), vel ut ait Euripides: aeXTtxov ovSiv,. Ttavxa S iX/iiteiv %Qetov (N. fr. 761). At plurimi id non intelle-

gunt, etiamsi exaudiverunt (tov Si Xoyov tovS iovrog ael c^veroi

yivovtat avd^QtjOTtoi xat vtQoadêv t]axovaai xat aKovaavteg ro

TtQiZtov Sch. fr.3)

surdis similes, qui praesentes absunt: a^vetot

aytoiaavTeg yitotpoiai ioixaai, tpaTig avToXat [xaQtvQiet rtaQeovTaganelvai (Sch. fr. 5). Quod Euripides respicere videtur, cum dicit

de Ignavis: aneiat 7i.av TtaQtJoa lv o(.itoq (N. fr. b'2^). Ceterum in

communicandis, quae investigavimus, cautio adhibenda et plebi

diffidendum est, cum omnes res novas haud libenter accipiat et

in eos, qui tales sententias novas excutiunt, odium concipiat—

quae praeter alias haud levis causa tiierit, cur Heraclitus sen-

tentiis suis tenebras obduxerit iustar dei Delphici (Sch. fr. 38),

qui nil aperte dieit, sed significat. {BXa^ avO^Qtonog irti Ttavxl

Xoyti) fptXel iTtTofjO&ai, Sch. fr. 35. Kvveg yaQ /. aT a ^ avtov a iv ,

ov av(xt) yivtoayttoai, Sch. fr. 36. u4XXa to. fxiv Trjg yvio-

aecog âd^tj a.qv rtT etv aitiaTir^ ayadi^' aTtiOTirj yaQ Sta-

(pvyyavet (.tij yivtoaytead-at ,Sch. fr. 37, cf. Sch. fr 226.) Euri-

pides quoque consideratam illam diffidentiam laudat:

,fv^jvv- atotpQovog artiaTiagovn, eoTtv ovSiv xQ^^tfttoT eqov (iQOTotg (Hel. 1617)

idemque significat, quibus periciilis horao sapiens ab rudi plebe

oppositus sit : .

Ov vvv jue itQtJoTOv, aXXa noXXa-îg, Kqôv^

s^Xaipe Soia (leyaXa t etQyaoTat ytaâ.'

<

X^ S ovTtod^ oOTig txQTitpQtov 7ci(pvTi av^Q

jtaiSag neQiaatJog inSiSaayiea&ai aotpovg' j, .1'

.(

\,

I

*•

«tf^.;

.- - . - ;•''-,' -. '-.

• 13 '"

'v-f'

^'î^:^ ':-'';^.•

•

'—

V.;

XcaQig yoQ alXrjg ^g exovaiv aqyiag

g>^6vov n^Qog aartov aXcpavovai dvafievrj.

axaiolai (xev yuQ y,aiva TtQoacpsQMv aoffa

H- doêig axQeiog mv ao(p6g rce(pv%evai.

W:'-- Tbiv d av doTiOvvTtDv eldsvai n 7roiy.ilov

V/ '

y^.Qeiaaiov vofJiadêlg Xv^Qog sv TtoXei cpavel (Med. 292).

Kal yccQ ovd atrjixiov'

yvtx)(xr]vevelvai toXg aotpolg llav ao<p^v (Electr. 295), quod con-

. firmatur etiam exemplo Hermodori Heraclito amicissimi: aîov

Êtpeaioig ^^rjdov aTtayâadâi , oXviveg EQfxodojQov avSâ fxovTcZv

on^taTov l^tâXov tpavTeg' rjfiicov [jrjdi elg ovrjiaTog eartx), el deftrj,

alXr] te Y.ai (xeT akXcov (Sch. fr. 40). Heraclitus vero, cum in

86 ipso id expertus esset atque aegre ferret, postremo in solitu-

dinem se recepit (Diog. L IX, 3). Quin versus Euripidis supra'

allati (Med. 292. YA. 295) etiam ad Anaxagorae sortem spectare

possint, non est in dubio. Sed quid obstat, quin Euripides, cum

de viris sapientibus universe dicat, et Heraclitum et Hermodoriim

et Anaxagoram respexerit? Ceterum Anaxagorae fragmentorumnullum spectat ad ea, quae ante eos versus dicta sunt.

§ 2.

Nobis autem ea, quae extra sunt, contemplantibus quid obver-

setur, Heraclitus paucis indicat: itavTa QeX et n:avra xc^Qel xal

ovdivfiivei (Plat. Krat p. 401 D et 402 A;cf. Schust. p. 204 adn).'

Anaxagoras vero illam Heracliti sententiam quasi suam fecit atque

etiam in ratione exponendi res naturae quandam exhibet simili-

tudinem cum Heraclito. Hic autem perpetuam rerum esse com-

mutationem studiosissima cogitatione atque acri conspectu naturae

primus intellexit penitus et posuit cardinem summamque totius

, 3)hilo8ophiae suae contra Eleatarum disciplinam, ita^que ab omni-

bus veteribus semper ipse unus appellatur auctor huius placiti,

ex quo illam tristem Heracliti de vita sententiam exortam esse-dicunt. Anaxagoras autem hoc placito suscepto cum praecipue

explanare conetur, quo modo haec rerum commutatio fiat, mentema materia separatam fingit singulas res commiscendo et secemendoin ordinem digerentem.

'

„

Idem vero atque Heraclitus sensit Euripides cum de rernm

natura, tum de vita humana. Ex magna autera locorum copia,

. .•

- •.>' t-'SJ'--

;.'

. . v^^-i* jfv .

'*'V;,;:k:,r;->^

14; , ^.'^^:d^7:i:>:^:'^^7^-^:

qni (90 spectant, paucos a£feram, iDprimis hnnc Heracliti ipsis

ferme yerbis expressum:Ta dyfjTcc toucvt ' ovdsv iv xavti^ îvei (Jon. 969).

Tnm comparentur versus, qui sequuntur:

Ta dyrp:a d ov vvv Ttqukov ^yovfâi a%iav (Med. 1224).

I.*• Ilavtcov To d-avuv (Alc. 419).

BQOTolg anaai xaTâmv otpeileTai (Alc. 782; cf. Andr. 1272),

qnibus verbis Hercules potans servum id moleste ferentem de

rerum natura docet.

*i2g ign^fAeQOL Tvâi (Heracl. 866).

Hi duo Euripidis loci certe significant Heracliti ratipnem com-

mutandi :

êi To fiiv ^^, To di lied^laTaTai ycanovy

To rf av fcicprjvev avdîg i^ aQx^g viov (N. fr. 35).

T6 liiv Ted^vipie aaifxa' tovto d ava^Xinei,

scholiasta notante, Euripidem saepenumero Ûtcuv pro trjv usum

esse. Conferas autem Plutarchi quoque consol. ad Apoll. 10, p. 106:

KaiT) grrjaiv HgaxXeiTog, TavT elvai tiov xai Ted-vrjy,6gy

xai t6 iyQrjyoQog Ticai t6 xaSêvdov, y.ai viov xat yr^Qaiov' Tade

yctQ fieTaTT.eoovTa iyielva iati xaxetva TtaXtv fieTa-TteaovTa TavTa.

T6 daifioviov ovx OQqg

orcTj lidiQa dieîQxeTai;

aTQsgei d aXlovg aXXwg eig aîiQav (N. fr. \h\).

Conf librum de diacta I, 5 ') cpoit^ xelva ude %ai Tade y.elae rraarjv

aQrjv; et I, 4 avfif.uay6(xeva di /.al diay.Qiv6f4eva aXXoiovrai

(= qualitatem, id quod sentit Heraclitus, commutant, vide Teichm.

p. 254.) et I, 5: (poiTa>vTcov di sTceivtov tode v.ai Twvd iytîae

avpifjiiayoixivtov 7tQ6g aXXrjXa, t^v ji e7t q tx) fi i v tjv fx oi q a v exaa-

Tov iycTtXrjQot.

,- Postremo adde hunc Euripidis locum:

'l^jtavTa TiycTei x^tuv TtaXiv Te Xafiâvet (N. fr. 195).

1) Libro de diaeta, qui falao addictus est nomini Hippocratis, permulta

ex Heracliti libello repetita continentur, quae Bemaysius inprimis (Heraclitea

part. I) excussit. Si rem omnem specto, locos a Schustero ei illo libio susceptos

Heracliteos esse comprobo, de tempore autem, quo liber de diaeta conscriptus

sit, Teichmuellero assentior (Heracleitos, p. 250 et qu. sequ.) Ceterum nun-

qoam paene cogor in hac commentatione longius progredi quam Zellero hac

de re videtor. ,.*.. , ,^, .. *...... \ -r r..;' , ^. , »".-..>

- i^>H-X4;-'- ;' /.^^'.^.v..;»: '^-- :'V^îiSt;-^

JF«<:'

1«• ••

-v:/£''^->'- •

Haec autem rerum commutatio cursu temporum aflfertur, quo

spectat Heraclitus : Sqagf a^ ftccvra q>€QOvai, (Plat. qu. Plat. VUI,

4, p. 1007) et: aidv rcalg Tra/^wv, Ttsaaeviov hti (Sch. fr. 49),

cui assentitur Euripides:

^!^4XXa yaQ alXod-ev afielêtai,

Hexa 8 laTaxai avdqaaLv aliov

Ttolv/tXavrjTog alel^) (Hippol. 1107). Conf. libri de diaeta

locos supra allatos I, 4—5; etl, 5 xwêt Ss Ttavra '/.al dêia

xai avd-Q(ortiva avio xat xarw afietôfxeva .... avftfdi-

ayofieviov -rtQog aXXfjXa.Tv%ag 8e d^vrjrcliv

To fiev fiey elg ov8iv o TtoXvg XQOvog

fxed-iatrâif to 8e fieiov av^cov (N. fr. 306).

Conf. libr. de diaet. I, 5 : q)d-OQ^ 8€ jtaaiv an aXX^Xcov, to/ fieôn

arto fov fieiovog xat vi^ fieiovv arto tov fieCovog'

woêiai to fitCov

aito tov sXaaaovog v.ai to eXaaaov aito tov fieCovog.

HoXXa yaQ ti-Ktet

MdiQa teXeaat-8ioteiQ

alwv te xQovov Ttalg (Heracl. 896).

Conf. Luc. de Heraclito in vit. auct. c. 14: afietôfieva ev tij tov

aiaivog 7tai8tfi, et Heracliti alwv itaXg TtaiCcov (Sch. fr. 49).

Non illo solum loco, sed etiam hoc mihi Euripides illud Heracliti

alcov Ttdig TtaiZfiov, qui efficit rerum commutationes easque amat

(cf. Schust. fr. 7 i—

73), haud inepte significasse videtur :

Haitio' fietaôXag yoQ jtoviov aei (piXio (N. fr. 856).

Cui naturae legi omnium rerum esse vieissitudinem, in qua omnis

vivendi ratio posita est, nemo obstare potest ;nemo effugere potest

illud quasi fatum, ne dii^) quidem, ut Sol: "HXiog yoQ ovx Ineq-

^riaetai fxexQa, q^rjaiv o '^HQaxXeitog, ei 8£fiij, EQivveg fiiv îxtjg

k7ti%ovQot eêvQtjaovaiv (Plut. de exil. c. 11), et: yiQareei yoQ (6

d-eiog vofiog, o fijg qvaetog) toaovtov b-Koaov edêXei xat sâ^xm naai

xat TteQiyivetat, ; et de diaeta I, 5: xwêt 8€ navta -/.ai d-ela

%aL avd^QioTt tva . . , f^v ne7tQ(0fi€vr]v fiolQav exaatovi%7t XfjQOX.

j; Euripides autem ita dicit: Ov8eig 8€ d^vrjtcov tctig tv%<ug

a%riQatog, ov Sêiov (Hercul. 1314).

1) venusta aanominatio !

2) vide Sch. p. 127 supra. . . <(.

':J'^^-^^-^ .!-' j^' :,'.. \ .-. .. ..v.si.vi. ,

•'i^y. -::. '/^'- 16

^. X^

x^ .-;*«- ,

•,»•• .

4^-

MoqfSifAa 6 ovii (pvyetv dîfJig, ov aoq>l<f tig aTtoicetai

(Heracl. 615).

Kai tovg aêvovtag yaq 'x.adâiqovaiv rvxai (Hercul. 1396).

Haec necessitas, prout eius vis hac aliave cernitur, ab Hera-

clito modo eif.iaQf4evr] ,modo avayvrj, modo dUrj appellatur; ei

resistere v^qiv esse dicit^), unde etiam Euripides in odio habet

tales homines:

MoQaifia 6 ovti (pvyelv d^lfiig (Heracl. 615).

MiacH d oaoi xQfrjtovatv exTeiveiv (iiov ...

ovg XQVî hteidav ftrjdiv locpeXiZai yrjv,

d-avoYâg eQQeiv xaxyrodwv eivai veoig Suppl. 1109).

Omnia fato fieri ait Heraclitus (Stob. Ecl. I, 5, p 178):

HQCcyiXeiTog ovaiav eifiaQfievrjg anetfrjvaTO Xoyov .... ixavTa de yiad-

eifjaQfiivrjV, tiJv d avTrjv vTroQxeiv v.ai avayY.riv' yQcupei yovv. ^'Eoti

yuQ eifiaQfiivrj navTtog . . . Conf. Cic. de fato 17, 39; '

Illud Heracliti respiciens docet Euripides:

," Ta yaQ JtertQiofiev ov% vTieQâhjv ttot av (Jon. 1388).

Ovdev av dvvaio tov 7te7tQio ftevov TtXiov (Rhes. 634).

To daifioviov ovx OQ^g ortrj fiolQa dieêQxeTai;>

aTQe(fei 6 allovg alX(jog elg afieQav (N. fr. 151).

>' JJoXXa yccQ rtxrct MolQa TeXeaaid(OTeiQ ala^v Te xQovov Ttaig

(Heracl. 898).

Notandum est, hoc in loco Euripidera plane consentire cum He-

racliti sententia, omnia fato fieri *).

, IlaQa d aXXav aXXa ftoiQa di(oy.ei.

j ;Tov fiev a(f> vxprfXtJjv (iQccxvv t^y.ioe,

-*. .^ Tov 6 aXrjTav evdaifiova cevxei.

':['/'-[' fiOQaifia d ovTi cpvyeiv dîfiig,- '

.^'^ ov ao(pi(je T ig a/t(oaeTat (Heracl. 611).

;*, y Aoyog yccQ iaTiv ovy, ifiog, ao(p(ov d ejtog'

^':^''' deivfjg avayxi^g ovdev laxveiv TtXiov.

Conf. Stol. Ecl. I, 5, p. 178: (eifiaQfiivrjv) t^v d avvrjv vTtoQxeiv

xat avayy.r}v.

Ey(a y.ai dia fiovaag xat fieraQaiog rjâ, Y.ai 7tXeiaT(ov axpa-

fievog Xoyojv xêlaaov ovdev u4vay/,ag evQOv (Alc. 962). Conf. Stob.

1) vide Zell. I, 606 et Sch. p. 183. ceterum hae notiones non inveniuntur

apud Anaxagoram.2^ vide Simpl. Phys. 0, a, m: Zell. I, p. 607 adn. /

'

"i:^^

-V, -

f; '^^'^SAi^^^

*0 fTifiarog^ dftwv, fievaôl^ Jtavtatv yiA}xv,^ :K'î^'â^

w dijd' vyiaiveif dioTtoi;,hn fxiv yoQ xoTtcav

.1 i? t

yXv%u avaTtavaig, «| aXovaiag d vSojq-

'_ ^ -; ,

ar-

^^^;.x«A iraXX.a

djyTOiccvTa y

' av 8 in TtXovalov . .

r/^Ji^g^

'^^ nvtofjifis yhnjrai, fietafioX^ fiiv, ^dv 6 ov'

wat ov%l Ttavtoiv fxetaôXri yXvMid di^ (Valk. diatr. p. 237).

Hoc (mafiatov elvai . ..)

aatem significat eisdem ferme Heracliti

•Y4drt»8 0808 :

;v : O yoQ dîog Tttag, el d-eov ag)e xî} 'KaXetv,

Y.a^vei, ^vvoiv %a TtolXa toig avtolg aei (N. fr. 1058).

3.-.-

§3.Etsi antem eis, qnae adspectn sentimns, addncimur, at nihil

ibanere, sed omnia praeterfluere censeamus, tamen nihil revera

interit, sed in aliud transit, ut neque ortus neqne interitns rernm

8it. Secnndnm Ahaxagoram enim rerum commntatio mechanica

qnadam ratipne fit, eo quod „mens" partes qnasdam cninsqne rei

seeemit atqne novas pro eis addit; secundnm Heraclitnm antem

rei snbstantia in aliam convertitnr. Quod vero in hac commu-

tatione panlatim pristina illa rei snbstantia alteri cedens minnitnr,

haec antem mag^ magisque illam superans augetnr: idcirco

Bcriptores qnidam dicunt, secnndum Heraclitum omnes res fieri

extennatione et densatione eademqne de causa in libro de diaeta

notiones ,;plns et minus" crebro sparsaeqne etiam in Heraditi

fragmentis et, qnae dicuntur, epistolis inyeninntnr. Panlatim et

continenter nnaquaeqne res in aliam transit, aXXoLovtai., nt est in

libro de diaeta I, 4^).

Mnndum aeternum esse dicit Heraclitns his : xoofiov tov avrov

aTtartotv ovve tig êoiv ovrc avd-Q(07ta)v iôirjaev, aXXrjv xai eativ

xoi eatai Jtvq aeiC,ioov, ajttofievov fiitQa xai aTtoaêvwfievov ftitQa

(Sch. fr. 46, V. etiam p. 147). Idem sentit Enripides: aXJ^

ad-avatov yiad-OQoiv (pvaewg xoafiov ayi^Qwv (N. fr. 902) ^). Natiira'

'. ,4-' ^ .

' " - , . . 1«

1) vide Teichm. p. 254; cf. Heracliti sententiam apad Sext. Emp. adv.

nuth. Vll, 130: ovnaq ow XQonov oi av&^xee nXrjaiaaavTei r^ nvql xor'

tHioicactv StanvQOt yivovxai . . .

2) Anaxagoras aporte non dicit, utrom hic munduB aliqaando intenturos

sit necne ; sed ex philoBophiae ratione eius licet intelligamus, mundum sempernuuuRinim ease, y. Zell. I, 990; quocirea hi Eoripidis rersas etiam' ad Anua-

gtaasa referri poflsont.

f ' >- ' - ".-'> .,-. ,:-"'• ---^'*

" *- -'

'iîr^?*.*s^'-^-i^'jjs^«w?^

^'Wtvf^^r:-':-^ 19:' i-::'.! ':'/'.

'S^" '^'- '•• ^:

einsqne lex sola immntabilis est, non res (v. Sch. p. 185

et a. 1. Zell. I, 620 conf. fr. 66i: wg cprjaiv '^HQcnclEiTog' t6

ju^ dvvov

Tcore 7t(og av rig ladôL;) Euripides Heraclito assentitnr:rj yaqqtvaig

îâiog, ov ra iqrmaTa (Electr. 941). Evanescentibus antem

rebns aliae semper ex iis ortae snccedunt, id quod est odog avo)

xatia et ftaXivtqojiog aQfôvit]. Enripides sentit de ea re haec:

,-; , KvTiXog yaQ aviog Y.aQni(ioig t€ yfjg qyvrotg

'4v;.- ^ dyrjTwv re yeve^' toig (isv avêTai îog,"'^ Twv ie (p&ivei xe Y.ai d-eQiteTai TtaXiv,

quibns cum versibus comparanda sunt haec Heracliti- fragmenta:

bfg yaQ ex tov avTOv TtrjXov dvvaTai Tig TtXaTTwv ^qia avyyjuv

Kal,7taXiv TtXaTTEiv y.al avy%eXv mxI tovto ^sv TtaQ sv TtoLelv

adiaXeijtTôg, ovto) y.at (fvaig «t Trjg avTrjg vXrjg naXai fiev Tovg

uQoyovovg rjfxiov aviaxev, filra avvexelg avTolg eyivvrjae Tovg jtaxiQog,

îTa rinag, elr aXXovg en aXXoig avav.vx.Xâei ^) (Sch. fr. 59).

Praeter ea conferas hoc Heracliti fragmentum:^. Kal Trjg yeviaeiog TtoTafiog ovTog evdeXexcog Qiiov ovnove

atrjaetai xal naXiv s^ evavTiag avTii) o Trjg q)dÔQag uTe

^X^Q^'^ ^'^^ KoJxvTog xaXovfêvog vrco tiov noirjTiov. t] TtQforri ovv

altia1] deiâaa rjfilv t6 tov rjXiov (piog, rj avTi^ y,at tov ô-

(peQov ^drjv ayet (Sch. fr. 63); conf etiam lib. de diaet. I, 4 et I, 5.

Eo hi quoque Euripidis versus spectant:

T6 fiiv Tid^vr^ye acofia' tovto 6 ava^Xinet (N. fr. 1002).

Miaco d oaoi xQ^ôvatv «tre/mv îovovg XQ*jf'} sneidav fj.r]dsv (0(peX(oai yrjv,

d-avovTag SQQeiv iiav.7tod(ov elvat viotg (Suppl. 1109).

^^4•-'' §4.

Qua ratione ductus haud male Heraclitus sentit de morte;

eam nobis non esse malum, potius hanc vitam nobis revera

mortem esse, eam autem vitam; morte nos liberari aemmnis

hnins vitae, ex qua animus noster discedere semper desideret.

1) Vocabulo xvxXov Heraclitus etiam Ms locis utitur: Censorin. de die

n»t. c. 17, 2 p. 31 Hultsch: hoc (triginta annorum) tempus genean vocari

Heraclitus auctor est, quia orbis aetatis in eo sit spatio; orbem autem vocat

aetatis, dum natura ab somenti humana ad sementim revertitur. Swov yaQ

^^Xn "«^ niqae ini xvxXov Tteîtpe^Biae xara rov 'HqaxXeirov (Schol. in Hi^'

14,200).^:-

20

lâles antem sententiae nQsqaam inTeninntiir apnd Anaxagoram;

qni e contrario mortem esse necessitatem patasse videtar, ut noa

amplius vitam deinceps fore sentiret. Praeter fragmenta Heracliti

sapra allata (Sch. fr. 70—73) proferam haec quoque: adâvarov

dvrjToi, 'dyrjfol ad-avaroi' îovreg tov hceivcov d-avarov, xov di

Ixelycjv îov Te&veukeg (Sch. fr. 60). Et : 7iaX(ag eJjtev ^HqaxXeiTogy

ovL oX iffvxal oa^cHvrai na^^ Zîdrjv (Sch. fr. 70) ; praecipue autem

hoc: Tov /S/o^ ovvofia îog, eqyov di dâvaTog (Sch. fr.

139). Neque vero aliter sentit Euripides aperte illum looum ...

significans his :-

"-*a'~'^{

ov îog aXrjd-cog.îog, aXla av^Kpoqa (Alc. 802) et o'

îog yaq ovofi e%ei, irovog yeywg (v. N. fr. 957). Neque

effngit Valkenaerum, quam argute Euripides ambiguitatem voca-

buli „jStos" (piog et /Stog) designet his: -'-;

'^:* ..'-. j „> > , , ,' . ,»•...

:^^:[,- ovo a-noLOefvai piov . ^ ^

f v'^c* r^. ruxXXLTOî^ ^rjrqi MaivaXov xc^ (Phoen. 1161). ;.

Itaque non is miser est, qui e vita discedit, sed qui in eara ingre- /•

ditur. Euripidis versus sunt a Cicerone latine versi (Tuscul. T, 48) : .

>>"/. ,,Nam nos decebat coetus celebrantis domum ,.'

Vivi. Ingere, ubi esset aliquis in lucem editus, iS

>•'•^

humanae vita varia reputantis mala; "'-y^-.

n'""^

at qui labores morte finisset gravis,

%f';': hunc omni amicos laude et laetitia exsequi" (N. fr. 452).

Ad alteram autem sententiae Heracliteae partem, mortem esse re

vera vitam et avccTtavaiv, pertinent hi Euripidis versus:.^.

v-j y Tig d^ oldev, ei ^rjv tov^ o îycXrjTav d-avetv,'"""

To l^^v di ^vijo-xetv ioTi; (!v. N. fr. 830) quos etiam

Origines respiciens confert cum Ecclesiastae sententia : omnia vana

et qu. seq. Neque minus huc spectant : __

.

Tig d oldev, ei t6 ^^v fjtev ioTi -KaTd-aveXv,

To xaTdâvelv di ^rjv xarco vofiiêrac (!N. fr. 639).

Qnam sententiam ex Heracliti libello repetivisse Euripidem certe .

neminem eflfiigiet Facete autem hanc ob rem vellicavit Euripi-'

dem mordax ille comicus atque aetate minor aequalis, A^to-phanesîn ranis v. 1477: * / '^-^

"

Tig oldev, el t6 ^jyv fiiv eOTi ^cad-avelv,'''~

To Ttv&v iî dunvuvj t6 de xaêvduv w^Siov ;-

.-^- :i-/l-'i!:< . -•' ~-': / .''i'i--'»':'^:p}y.-.'.•-, . --^^^, .-. .•-.•' v^^-y.— "'^•-^.>- t

•...... i: -..^f^w^ '.>\->:i • ' •

21

.^%.

Ii

et respicit: xat g>aa%ovaag ov Cîa ro ^^v (Ran. 1082). Adrastas

beatam esse indicat Alcestin pro se mortuam: ;-.

OiXoi, yvvaniiog daifiov evrvxiareQOv'

. .1

Tovôv vofilCo), âifteQ ov donovvd^ ofitog'"'''-

tijg fXEv yuQ ovdiv alyog atperai Ttote,'

TCoXXiov de fio%d^(jiv evxXe^g iTtavaat o (Alc. 935).

Homines post mortem manet, quod neque sperent neqne cre-

dant, et ut explicat Heracliti sententiam Themistius (ap. Stob.

jSoril. OXX, 28), si quis hominum animis persuadere posset, qnld

mortuos maneret, nulla re hic retinerentur {avd-Q(07rovg fievu ano-

d-avovtag, aaaa ovx eXjiovtaL ovde do%eovai, Sch. fr. 69; cf. etiam

Sch. fr. 70—71). Similiter Enripides censet vitam futuram esse,

quae lateat; quapropter multi vereantur ex hac, quae nulla sit,

vita-exire:

%>** Hag d odovrjQog piog avd-QVJTttov

•Kovx eati Ttovtov avaTtavatg

(mors demum est avanavaig, cf. Sch. fr. 71—73.)

aXX o tt tov ^rjv q)iXteQov aXXo

aiiotog afiTtiaxoiv TiQVTttet ve(peXatg'' -

8vaiQ(oteg S^ qâcvofied^ oVreg

tovS,

ti tovto atiXêt xata yrjv,di (xrteiQoavvtjv aXXov îotovxovx ajtodeiîv twv vnc yaiag'

fivd-oig d^ aXXog (feQOfxeadâ ') (Hippol. 189).

Ad novissimos versus referri possunt etiam hi:

toll^rjv yaQ Xofiev, tov d-aveiv d anetQi^f

Ttag tig tpoêltai (pcHg XiTtelv tod rjXiov (N. fr. 813),

quibus opinio vulgaris redditur, ita ut verba Heracliti Themistius

explicat.

^<^^,- • § 5. ,

'

;

Homo mortuus exstinctns est, ut ait Heraclitus:

avd^Q(07tog aTtod-avcov anoaêad-eig (Sch. fr. 91) et

avd-Q(OTCog, oyaog ev ev^pQovrj (paog, uTttetai aTtoaêvwtoa,

1) Hi versus et supra allati (fr. 830 et 639 rls 8^ oTSev xrL) nullo modoad Anaxagoram referri possunt, qui praeter quam quod nusquam aperto dixit,

animum^post mortem mansurum esse, ex tota pMlosopliiae snae ratione docere

npn potuit, hominem post mortem vitam continuare atque veram melioremqae

incipere propria jua cqAserrata nfttora..

fy<'.^^'<- > -.'"' . _ - ' •i.*' ; . . V. ^

''^:.v-

?w

-^?

'•^«t^

L.!>-'-*-îii-Lr':,/

-•'r

'W'

^;^^-^r=•s''

S!?-,

22

(Byw. fr. 77); Titam êtnde degens sontno ^mflem Mstar som-

niantig reqaiescit (cf. Sch. fr. 70— 73 einsqae commentationem

p. 272). -7

Eodem fere modo loqnitnr Enripides: .

'i

-

; %6 oQfii d-aXXwv aoQxa diovtevi^g oTtcag

aiOT^q aTteafitj, rtvevfi aq)elg eig alêqa (N. fr. 961).

Tovg tjuivtag ev dqav' yuxtd-avwv 3e Ttag avrJQ

"yv ^*' <'>'*«' 'ô firjdev eig ovdev êrtei (N, fr. 536)

qoibus Yersibos tradncimur ad hanc Heracliti sententiam: vhxveg

yoQ MTtgiiov h(.^Xr^6teQ0i (Sch. fr. 51), corpus nisi coniunctum

cum animo nuUios pretii est;ab eo separatum inutilis est humus.

Et Euripides: Ovdev ea^ 6 yiard-aviov (Alc. 381).

Ta TcHv d-av6vT(ov ovdivf aX)^ aXXiog novog (Helen. 1421).

j-Ut omnino nihU, ita hominis quoque animus non interit, sed

atfSnatum quies eum complectitur (Sch. p. 134 adn. et p. 191),

ubi primum post mortem revertit, ut tradit Theodoretus (Sch. p 193

adn. 2) Heracliti sententiam, ad universam mentem, propriamconservans naturam

^). Heraelitus docuit animum fnisse ante qaamin con)us venisset et post mortem mansurum esse. Anaxagoraeautem hoc non placuisse scriptores quidam referunt. Sed ex

ratione quidem eius licet et mentem et materiam esse aeternam

censeamus, mentem autem sive animum morte privari propria

natura'). Hominis animus secundum Heraclitum ortus est ex a6re,

quo alitur^); qua de causa interdum agris loco animus ponitur.

Sedem mentis divinae in solis igne inesse censet *) Cum etiam

a6r hunc locum tenere possit, animum quodam modo ex soiis

materie constare ex tota Heracliti commutandi ratione atque eius

sententia elucet: o6og avw xorw. ,-,

Quid antem Euripides? Si respicimus locos eius iam supra

allatos, quibus hanc vitam esse mortem, et post eam demnm veram

vitam incipere sentit, facere non possumus, quin ei placuisse cen-

seamns, ut post mortem vita futura sit propria cniusque natura

eonservata. Sed cum non esset adstrictus unius disciplinae le-

1) Haec Heracliti sententia parum enocleata est atque etiam in eis,

quae adliuc eiplicata sunt, homines docti inter se valde discrepant. V:^:.

2) V. Zell. I, p. 639. 648. 908 adn. -

,-. ^^^^

3) V. Sch. p. 135. 269. '^"

"^X^'^

4) T. Sch. p, 160.' : r

'

% v^ ";V^^^''v%-,^"-*^.^..^ -•> .• ..,.. ,.

-.• ^:t:.--.>î\^^-^-'-/^

-

-^^'Tigi?^^ -;:;" ',' -

•

i.-^f ;"??•'!

glbos, modo ab hoc, modo ab illo philosopho sententias r^tiit,

quas saepe immntavit, nt ei videbatnr, saepe hand bene intellexit.

Atqne in his qnoqne locis, qni seqnnntnr, ntmm magis Heraclitns

iui Anaxagoras ei ante ocnlps obversatus sit, maxime dnbiam est.

'.^, .'*•;- '"''"". r,-fc — —

^ : O vovg""^" tcHv âtâvowijiv ^^ iiev ov, yvcafirjv 8 b%bi

<i'." ad-avavov eig a&avatov aldîQ ifiTteaiav (Hel. 1015) ^).

; "Od-ev d ^Tiaatov elg to atofi aqii-Kero,

'i^T' . . ivravd- aTteXdêivy Ttvevfxa fiiv TtQog ald-iQay

t6 di atofxa d eig yqv' (wri yoQ xeicr^fjied-a

rifiixeQOv amo TtXrjv ivoi-MJaai îov,

^; : mTteira t^v d-Qixpaaav avro det laêtv.

W.' (Snppl. 532; c^ N. fr. 195. 961).

{' < Prioris loci versn: vovg x(av yiatdâvovtmvtJQ fxiv or, yvta^

firjvd^ ex,u adâvatov, reddi videtnr Heracliti sententia, nt eam ex-

plicat Schnsterns: Animns hominis nnnqnam interit, sed in qnie-

tem incidit sni non compos ut in somno, proprietate sna con-

servata. Etiam alter versns non abhorret a Theodoreti explicatione

Heracliteae sententiae;sed si respicias Zellemm I, p. 908 adn. 2,

yeri similins illi loci ad Anaxagoram referendi snnt, neqne minns

hic (N. fr. 836):

, , XbiQei 8 oTtiam

ir.-'> », ta fiiv hi yaiag (pvvr eig yalavj

|v,.

,ta 8 aTt aid-eQiov ^XaaTowa yovrjg

;.v';. eig ovQaviov TtaXiv rjXd-e rtolov

'

^,; SvrjaMi, 8 ov8iv zwv yiyvofiivfov

'., 8iaxQtv6fievov aHo JtQ6g alXov"^

.'- fxoQqrfjv hceQav i7ti8eiJêv.

Hoc autem in loco (Hercul. 660):

Kaxd-avovteg % eig avyag Jtahv aXiov 8vaaovg av B§av 81-

avXovg Enripides non solum avem illam Phoenicem, sed etiam .

Heracliti solem significasse videtnr, qni sedes sit mentis divinae j

atqne anctor omnis vitae.

1) apud HeTaclitom interdum aid-rjq— ariQ (Schust. p. 158 adn.) —

mens mundi divina (v. Schust. p. 181 adn.) Vi-

2) Sch. fr. 77. 79. 80. 98; v. et p. 223 et p. 227.

1

Alternm Heraciiti argmentnm eet iUa „7talivTQ07tog aqpiovLrf% \

qaae idem est qnod odog avu) xcrreo vel îv Ttavta xal jtavxa ^v.

Eo enim, quod omnia inter se discrepant rnrsusque concordant,omnia gignnntur, vita denique esse potest"), id quod et ipse

Enripides intelligit Heracliti TtaXivtQorcov oQfxovli^v respidens :

MeraôXa xcoMtJv fiiyag o Ttqoad- avc^ •ijp îat^r^

TtaXtv vnoaqetpei îorov elg 'lîdav.

i(b dina xai dêwv TtaXiqqovg Ttovfiog (Hercul. 735).

(cf. Sch. fr. 63:t^ TtQtjoTfj

ovv alxiarj deiâaa ^yuv xo rov ^Xiov

(ptag^ rj avrij yuxl tov t,0(peqov qSrjv ayei).

Praetermittendum non est, quod Euripides verba: di-Ku tcocI

9^mv . . . una composuit Heracliti sententiae suam accommodans,ordinem mundi in t^ TtaXivTQOTtt^ aQfiovijj (r^7 7taXiQQ(p rtoTfi^fi)

vel inTjj [xeTaôXfj Ttavriov positum, cum sit iustus, dinrjv appel-

landnm esse (cf Sch. fr. 77: el de XQ^ ôv jtoXefiov eovra

§vv6v xai dixrjv SQelv xat ytvofieva rtavra xar sqiv nat yuQedi-

fieva)] cui resistere v^qiv et adtxiav esse iam supra dictum est.

*0 yoQ d-eog Ttavt avaaTQScpet jtaXtv (Suppl. 331), quibus

.cnm verbis cohaerent haec: 'vV

,>,;,. *0g Ta d-eaiv saoQ^ devQO xat avd-tg hmae"

; ;> .V";^

xat TtqXtv avTtXoyotg TtrjdctivT aveXniatotg Tvxat^.

(cf. de diaet. I, 5 : (potT^ netva code y.at Tade Miae naaav Sqtjv,-^ """

et Sch. fr. 59: Ta6e yoQ fieTarteaovTa h^lva ioTt xaxetva rtaXtv

fjtexaTteaovTa TavTa) :

Maxime autem conspicue, quanta vis insit rebus diversis, ex

hoc Euripidis fragmento (N. 890) elucet:, ;;

^>-;^'

Eq^ fxev ofi^QOv yat , oTav ^rjQov nidov -:.;;

V;;'''- mcaQTtov avxfj({i voTidog €v8e(5g ex]!}'' -

'< -SQ^ d* aefivog ovQavog 7tXr]Q(Wfievog t >;

;* i . ofi^Qov Tteaeiv dg ydiav .A^pQodiTrjg vTto''

.P , v:•, --

. OTav os avfifiixîJTov sg Tavtov ovo i'

(r.-^^-

-*£. r< (pvovaw rjfitv JtavTa xat tQscpovatv ccfia, .r^-kx

quod Aristoteles compluribus locis ^) affert addita lleracliti

sestentia, ex rebus diversis coucordantibus omnia gigni. Coclum

«ntem dicit Heraclitus ^) et terram, quae sint inter se contraria,

1) Eth. Nic. Vm, 2 p. 1155 b 3. Eth. Eud. Vm, 1 p. 1235 a 46.

2) V. Sch. p. 108. 129. 148. ..» ,.- ^, i. -, ...v.^.-.. . ..-

OT'W-J^^'':''

-'

\._ -îir'',^' ,

*'*' '->•», V 'y;-~,. •':.'. ',:;"» .<,«•"?•' 7"-*'T&'-:^>'

\ J-.".-^^-'!' ^*J ' -"' - - •: - >

' V /XT !• nnc\\ . ^ \'.jk'^

,5^' -

-^^V

coniancta esse inter se hamido, qnod sit semen omninm reram (Olem.

Al. strom. V, 14: dvva/Aei yoQ Xiyei {^HQctyileiTog), oti tzvq vtco

rov diomovvTog Xoyov nal d-eov ta avfjtJtavxa di aigog rQeTtercci

elg vyqov, t6 (hg aTtiqâ dioiynâecjg, o xaXel dâXaaaav,hc de TOVTOv avd-ig yiverai yrj xai ovgavog xat ra efxneqi-

exofisva). • .-

/' Huc etiam pertinent hi Euripidis versus in eandem sen-

tentiani dicti: > .:

i" ... Blog ds hoQifvQovg &ahxoaiog"'":"

*

ovx evTQaTteôg, aXX ETtaxTLoi (patvai.

/ ,. vyQa de f^^TrjQ, ov TtedoaTi^rjg, TQoq>og .-

* d-aXaaaa' Ttjvd aQOVfiev, i% TavTtjg îog

^Qoypiat, -Kal Jtedaiaiv oYxad CQxeTai (N. fr. 672).

OQ^g Tov vipov Tovd arteiQov ald-SQa%al y^v TtsQL^ exovd- vyQalg iv ayyiaXaLg; ," '^*!"

Tovzov voiiiCê Zrjva, Tovd -rjyov d-eov (N. fr. 935)

Zrjva, vitae auctorem; haud scio an respexerit illam Hera- /^cliti etymologicam unnominationem

, qua nomen Zr^vog duxit a

vocabulo ^rjv ^).

Fala [xeyiaTrj %al zJiog îd-^Q,(AEv avd^QMTtwv v,al dêiJiv yevetoiQ,

rjd vyQoôXovg OTayovag voTiag

TtaQadeâfxivrj xtxTet d-vrjTovg,

^^~

zixTeL de ÔQav q)vXa Te ^qwvp od-ev ovK adiyuog firjTtjQ navToiv vevofnaTaL (N. fr. 836). vf^r;.';^^ Cum Euripidis verbis JLog aidriQ conferas Heracliti Zev^

mUQLog (Sch. fr. 86).

"^^ '-'•'' Heraclitus fingit ex mari discedentem et terram et igneum -^

a6ra sive aiîQa vel ut est in Clementis loco, ovQavov. Hucetiam loci quidam referendi sunt, quibus contraria humidi et sicci

'

"îf

non parvi esse momenti demonstrantur, velut epist. Heraci. IX

ap. Byw. p. 78, v. 26 : %aiyrj, to cccLfnoTaTov sv Koafxij), ovQOvt^

avvoQxeL Y.ai ovy, avaiveTaL ovQavog eitiwfjQa edaqrj, et epist.

Her. V, 1 : vrteQôXij d-eQfxov nvQexog, VTteQôXrj xpvxQdv TtaQaXvaig,

v^^poXri TtvevfiaTog nvlyog, VTteQôXrj vyQOv rjvvv

ifxri vyQa vbaog,

1) V. Sch. p. 345 et adn. ; Bemays. mus. rhen. IX, 250 et q. seq. cf.

Plact. Krat. I, 396 A. >- . . >• .:i:S,^û

.~^^V',;'*:^>^^;"'-^/^''?'i\;>-.'•

'''

. .':.''- •i'-' -.. f' -iiW;--'

''.•--•'. ' •'- -^ -•-::,, .'.;*•« ,' .-•/•.'••;. :, .'^-^.' '•:-

.•-^t^ ^•'''-w' • '

'»"•'•.-.>-•':'- .

, '.^^^ ..•>>;,'-/>; ',••<. -i'it'*Ui5«?-"'"-,>f^

'i\

-^'i'

26

adde Heracliti fragm. Byw. 39: Ta ^wxjâ î(âi,^

X^Bâij vyqov avaivevai, xaQtpaXsov vvtiCinaL," '*

• -

Si respicias Zelleram I, p. 906, forsitan putes Enripidemversibns snpra aUatis Anaxagorae doctrinam reddidisse; sed at

praetermittam, qnod Anaxagoras, qnae physici tradidernnt, snscepit:

ex tota eins phiiosophiae ratione apparet, remm inter se con-

trarietates, ut calidi et frigidi, tennis et densi, sicci et hnmidi

nnilo pacto ei tanti esse momenti qnanti Jonicis. Anaxagorasenim singnlas res statuit primas esse neqne eas duxit ab elemento

uno (v. Zeli. I, 881). Heraclides igitur AUeg. hom. 22 vehementer

errat, si ex versibus ibi allatis Euripidis, qui Anaxagoreus fuisse

fertur, conclndit, Anaxagoram terram atque aquam omnium remmelementa esse docuisse (v. Zell. I, p. 877 adn.). Euripides allatis

versibus maxime mihi videtur premere, ex contrariis onmia fieri,

id quod ad Heracliti sententiam spectare iam Aristoteles intellexit.

'•

. § 7.

Heraclitns contra Eleatas primus reram unitatem simulque

multitudinem demonstrat (^V %al Ttolla). Docet enim res diversas

in nnum coire atque talem esse earum diversitatem, ut etiam

eidem sive toti rei diversae proprietates sive partes insint (Schust.

p. 228); tales autem diversitates necessarias esse, qnae div^-

gentes rarsus coeant; quae nisi essent, nnllam fore vitam, nnllo

modo constare posse mundum (Schust. p. 197 adn.). Illud

autem his praecipue verbis reddit: oriri et interire, vitam et

mortem idem esse sive in unum coire, id est unius rei diversas

partes esse; mori nil aliud esse nisi ex uno statu transire in

alternm diversum et cum priore utique coniunctum ^).-

-.

Quid autem Euripides?

i:f;.;jiJ. Tidyrjx fiellwv xovtUt ead- o nard-avcav. /

'^'.JHP. Xcjqtg xo t elvav ytal vo [i^ vofilt,eât,.

AJ. Sv Trjde yiqlveig, ^Hqaytlug, yceivrj d iym (AIc. 527).

Conf. Heracliti verba: tifiiv xe xal ovx eifiiv (Sch. fr. 42). . :^.&E. Kai ^(oaav einelv xat d-avcrvaav ea%L aoi

.^

XO. Kai 7c6)g av avvog Tx.atd-avoi te %ai ^XiTtoii

QE.''Hdr] nqovwTtrig katt, Tiai tpvxoQQayet (Alc. 141).

.1) Sch. fr. 25. 59. 60. 63. p. 237, Byw.fr. 59. 78. , /^^^X-r^v

^^m^

,- V'- *>..:. '^ ,;' •• ,.•;. - ''--Mr,

'%.-':•'' :^ -''^.•'',^"'- -'i* ",»'

~'

_^__^ "';'• • ••••^ :^;v»*.-

Unicuique autem rei diversas partes inesse, iain supra dic-

tuin est. Unde ortae sunt Heracliti sententiae, ut dUmov adiMVy

ayad-ov xai tuxtcov xoayvov (Sch. p, 237, Byw. fr. 57), ro ayadôvTtal to âytov elg tavro avviivdi (Sch. p. 232 adn.) Et

Euripidis: avfifiiTcta juiydly.aLa %al dixai ofiov (N. fr.

433); to v,aXov ov xaAov (Or. 819). Heracliti: TSQipig cetsQxplrj

(Sch. p. 236 et al. 1.) idem est quod Euripidis: t^nvov ^toKoy

(Hippol. 383). Hic de amore dicit:

^,,,"H6ia%ov, o) Ttai^ tavxov aXyeivov ^ afia (Hippol. 348),

eodem modo ille: mel et dulce et acerbum esse (Sext. Emp.

Pyrrh. U, 63).

^::Jovem (cuius loco Euripides interdum ai&iqa ponit, ut in

P-"

fragmento 869 : aAX' ald^Q tUtei ae, WQa, Zevg og avd^QWTtoig ovo-

fiaC,e!tai, cf. Heracliti verba Zevg aldêQwg) et Plutonem idem. ,_ e s s e vel hoc Heracliti :

jJ jtQcoTrj ovv altla ^ delâaa tjfuv to tov

^f: i^liov q)(jog, rj avt^ îuv y.al tov tocpeQov ^Srjv ayei (Sch. fr. 63)

i>^^':, videtur mihi Euripides in mente habere:

i, 2ot t(^ rtavT(ov fiedeovtt xojjv

pff^r .: TteXavov teipeQO), Zevg eXt lîdtjg .-t;^

pjv .

•

ovoixat/oiievog ateQyeig- Heraclitus ut suam de rerum diversitate sententiam illustret, ^^^^

variis utitur exemplis, velut ambiguitate vocabuli ^tog: tov îov

ovofia fiiog, eQyov de &avatog (Sch. fr. 139), quam Euripidem in

^> 4^ , Phoenissis significasse iam Valkenaerus probavit:'

; V Ov 6 aTtoiaetat îov

i> * ^S ^taXAtTol^ firjtQt MaivaXov ôqjj (Phoen. 1161).

Manifesto autem Euripides Heracliti locum imitatus est eis-

dem ferme verbis:

Ov §iog aXrjd^wg 6 îog, aXXa avfKpOQa (AIc. 802).

•iÔ îog yuQ ovofi e/et Ttovog yeytog (N. fr. 957).

V*- . Aliud exemplum Heraclitus aflfert: QaXaaaa v8(oq v.adâ-

Q(otatov xat fiiaQ(otatov, l%dvat fxev rtotifiov yLoi aca-

tfj Qtov, avd-QcoTtotg de artotov nat oXed-Qiov (Sch. fr. 83, Byw.fr. 52). Idem dicit Euripides de muliere (N. fr. 79):

rvvatna -kat (ocpeXiav xat voaov avdQt cpeQetv fieyiatavediSccâ ta)fA(^ X6y(j). -;

Bene ergo constitutum esse ait Heraclitus, diversas vel con-

trarias res inter se commixtas esse, quibus vita omnis nascatnr

?^..»Li

, %.': V> *''' :^»v»-.-.-;r», V

2S :'

et coDservetnr (v. Soh.p.^ttj?? „ll4«^)> . Neque aliter sentit Enri-

pides (N. fr, 21): . '^'^!-

" "!

.'Ovx av Yevoiro yîaQl^ iad-Xa yiai x.axa, ^Tv-ri-v

quem looam Pliitarchus affert (de Iside c. 45, p 369) ut ex Hera-

cliti libello repetitum. De vocabulo avpiqaaig vide Schust. p. 232.

adn. 1. 241: tog HqavXutog to ayad-ov nal to x.ayt6v eig ravxov

Xiya>v awievai, dinrjv toôv ycal XvQag . . rrjv iv tij ysviau ivag-fiovLOv fitiiv Tiov ivavriiov agôvirj yuQ aq>av^g (pavsQ^g

TiQeirTiov xa& HQaxkeirovy ivrj zag diaipOQag xat rag sreQorrjrag

o fiiyvviov S-eog h^Qvxpe tmu yiaridvae. . _ -^»*'

Plntarchus (de garrul. c. 17) tradit, Heraclitum quondamab Ephesiis oratum, ut de concordia diceret, calicem aquae plenumfarina conspersisse atque permiatis aqua et farina ebibnisse

; quofacto tacitnm abiisse. Yoluit autem significare, diversos esse

ordines civitatis eosque inter se contendere necesse esse, ut ci-

vitas vigeret.

Eo spectant Euripidis versus- et iam snpra allati (fr. 423

avftfimra ... fr. 21 ovn av ysvoiro . ..) et hi (N. fr. 207).

.: ., roiv TtoXXwv ^Qoriov

.:X^dei rovg fiiv elvai dvarvx^g, rovg d evrvxelg ^).

>-

#'^. •.

'

- sT • -

§ 8.'-

Res diversas vel contraias inter se in iusta ratione esse

necesse est, ignem et aquam, siccum ed humidum, calidum et

irigidum, neque unquam alterum ab altero prorsus superari ;nam

diversitate remota vitam bmnem extinctum iri; idcirco omne,

quod modum excedat, vitiosum et perniciosum esse'). ('Oaa Iv-

^fiiv, enaarov ro ycQarog voarjfia' vrteQôXrj d-eQfiov TtvQerog, vrteQ-

ôXfi tpv%QOv TtaQaXvaLg, vrteQôX^ Ttvevfiarog irvlyog, vTteQôXij

vyQOv jyvvv ifirj vyQcc voaog, epist. Her. V, I. Ei ro h;eQ0v rwv

. 1) Quae toto § 7. dicta sunt, nulla ratione referri possunt ad Anaxar

gorae philosopbiam, qui singulas res ex variis materiis, non diversis vel oon-

ttariis constare doceat ;v. Zell. I, p. 882, 911. , .l,'.':'^:"!.%-k'

2).de verbis: diversus et diversitas quae §§ 7— 8 crebro invenitmkir,

V. Schusteri expositionem p. 241 et adn. 1 (contra Zellerum, qui semper:eontxarius et co^trarietsa v.ertere. vult; cf. siipra: iramitov — Sutjôfae

—ftfôrr^tai. --•..,.^^; . . --^/ <.; ... i. -^-

.i;^.^^^--,.^'

.*^., -. ..- '-'. ".'-"^* r\r .' ."•-f- -^v;'

"

.' - \' . ^ ! - .

i,%^*;??;,^^v.:-: 29

^^.

hfccvtltoy fmXetîpetr, oixoiTO av navra aipaviad-ivta' dio %m

l^fKpsTai T(^ OiiriQ(ji HqocAkeifToq UTtlvTL ,ytog eqiq xtA." olxôea-ât yoQ cprjac

TtavTa. Simpl. in categ. Schol. in Arist. p. 88 b 30).

Hoc Enripidis loco contraiietas sicci et homidi ita exponitur,

ut altemm altero compleri intelligamus:

rfj d EaTLv, ovofia 8 onoTeQOv (iovXsL, xaXei •

> (WTTj fi€v h> ^rjQotaLv HTQsgêL ^qotovq.

ji 'O d rjXdêv S7tl TavTLTtaXov, o 2e(xeXrjg yovog''*•

ôTQvog vyôv Ttaifxa evQe (Bacch. 276). i*^

In iusta autem ratione diversitates esse debent: ;

Tb yoQ Xaov vbfiLjiov av&QO}itoig ecpv

T(p TtXeovL 6 ael TtoXîiiov ycad-iaTaTaL

-< TovXaaa ov ex^Qag ^ r](xeQag xaTaQxerai.

(cf. de diaet. I, 5: (pdÔQrj de rcaaLv art aXXrjXoiv, t<^ fieCovL arto

Tov fieiovog nat T(^ fieiovL aTto tov fiiCovog' avêTat xat t6 fietôv

aTto Tov eXaaaovog ..).

Qua de causa omne nimium vertitur in vitium.

OvTO) To Xiav rjoaov eTtaLvco tov f.ir]dev ayavxat %vfX(pviaovaL aocpoi fiOL (Hippol. 264).

Ta d VTteQâXXovTovdeva yiaLQOv SvvaTaL dyrp;olg (Med. 1271).

cf. ep. Her. V, I: vttbqôXi^ vyQov rjvvv

ifxrj vyQa voaog.

;'

' ô y g 7t oX LT LY.0 g.•

.

•'^

Heracliti fragmenta, quae ad politicam partem pertinent,

haud multa numero sunt, minora autem ea, quae parti theologicae

tribuenda sunt. Sed liber ipse ita divisus esse videtur, ut poli-

tica et theologica parte, id quod ipso eius ihdice „7teQl tpvaefog^*^

probatur, prima magis illustraretur et Heracliti physica placita

exemplis ex rebus politicis et theologicis repetitis declararentur.

Qua de causa multa, qijae, si rem ipsam spectes, alteri aut tertiae

parti tribuenda sunt, iam in prima forsitan exstiterint, qua ra-

tione et ipsi hanc rem tractavimus. Ceterum notare velim, quae

parte altera et tertia continentur, referri non posse ad Anaxa-

gOFam, cnius nulla quidem de rebus politicis aut theologicis frag-

menta supersunt. . .'

.•; '"f^.

p5r^'$«>W^ 30^f.-

• -

f-^' • fX'u*>

fu?

•••V

•>r'

'*<<•': ^^•^ •- i/ • « !• ' •• . :• '. V--.-•

-.--

••i**!'-:- \-

•" ' - -. ft 1 ».>•.'*••-•'•,..•'£. v*.lT' - .• -

4.;'.'

-, _;. § 1.,_: '^^: '-•'. ••'• ^

;-î-4-?-;v^.

iTdvg' avd^qbmeiov ^kv ovy, exjet yvtofldg, d'elov dt ^êi ait

Heraclitns (Sch. fr. 14). Idem Enripides videtar sentire:

^; /^Soqxotiqovq yoQ xqtj ^qoriov elvm d-eovg (Hippol. 126)

eosqne reprehendere , qui illnd neglegentes suum ingeninm prudentins esse divino iactant.

^XXt] (pqovrâig %ov d-eov fxeXôv ad-eveiv .

".'

tjjTet, To yavQov 8 iv (pqeaiv jtfXTjyjWCvot-

^. . doxovfiev eivai Saifxoviov aocpwreQOi (Suppl. 216).'•-•-•:

'

• »

Itaqne in omnibus, quae agimus, qnamqnam nescii, ex numine

divino pendemus (. . avroXai TtavTa yiverai, di avaynr^v dêirjv

nal a ô'Xovtat v.at a fx^ ôvXovrai Sch. fr. 97; -dêcjv yaq voog

ididaê fitfieeadât la eavTcov, ytvcoayiovTag a notsovat, ycat ov

yiviaanovrag a fitfxiovTat, de diaet. c. 11, Sch. p. 280 adn. 3).

Et Euripides:''.'ta

Si Zev, rt drJTa Tovg TaXatrciaqovg ^qorovg

(pQOvetv Xiyovat; aov yoQ s^rjQT^ fiedâ

dqtofiiv Te Totav^,av av Tvyxavrjg dîXiov (Snppl. 734). *

. Fortasse huc referenda sunt haec quoque:"; .^ TiXog exet daificov ^QOToig, TiXog oitq d-iXet (annominatio,

brest. 1545). ..;'

•>:^ Natura sive numen divinum nihil curat leges humanas in-

stitntaqne, lex naturalis sive divina praevalet (^ fiiv ovv av-

d-qtOTtot edêaav, ovdirtoTe %aTa tovto ¥j(,et ovTe OQâig ovtbfirj

OQd-wg' l-Koaa 8e d-eot ed-eaav, aei OQ^fog eêt, Sch. fr. 96 fin.

TQi<povTat yoQ navTeg o\ avd^QcoTttvoi vofiot vito evog tov dêiov.

•KQariet yoQ ToaovTov byioaov id-iXet ycai iâqiiiet naat nai TteQi-

'yivnai, Sch. fr. 123).

Enripidis antem verba sunt: '"''-'

*H cpvatg eôvX&d- , ^ voficov ov8ev fiiXet (N. fr. 912).

.AXX o\ d-eoi a&ivovat xwxfi/vwv nQaTcHv ^^ -

vofiog' v6f4.(^ yoQ Tovg d-eovg r^yovfiedâ H;

xat ^cofisv a8t%a v.al 8iicat coQtOfiivot (Hec. 800). \5^'

Ab nna illa lege divina oianes leges humanae aluntur (Sch.

fr. 123 gnpra allat), pro qnibns nt pro mnris popnlus pngnare

debet (jiaieaât XQ^ "ôv 8rjfiov vneQ tov vofiov (nuog wfio Telx*o$f

Sch. fr. 125). Siroiliter dicit Eunpides: - 'v^:^v- %^

.''.'.> .,.

• : . . ..' .» - i- . .

. . .-..'

.•

.: ^ •- . / . •.\i »'-.;-'.•.-•.'-...•

~- •

• ' ' .• ~. - * ' '^"i

f^^'- •- '^^^^^^'^wW^W•'i-. -i-

, V ^-

vovT &fd- ,orav rtg Tovg vofiovg <To)trj naXaig (Snppl. 312).

Ut Eoripides, ita Heraclitus, quanto erat amore libertatis,

in odio habebat tyrannos et aversus erat ab immoderata ratione

pppnlari (v. Sch., p. 358 et q. seq., p. 377 et q. s.)

Qui pugnans interfectus est, illum et dei et homines colunt

(aqrjitpctvovg oi d-eot TifiaiaL xat avd-QCJfroi, Sch. fr. 119).

tf y ,

'El yoQ elaiv ol S-eol aog)oi,

\^ evrpvxov av6qa TtoXefiiiov -d-avovd^ vno

1 Ttovcprj Y.atafi7tiaxovat, h TVfi^t^j xd-ovi (Hel. 851).

I ;

'

§ 2.

f ' Ab inertibus et ignavis, eventus variante fortuna, superatos

aliquotiens viros faisse praestantes Heraclitus monuit, ut eius

verba vertit Ammianus Marc. XXI, 16, 14. Idem sentit Eu-

ripides :

/ Ea9^X(av xax/ot;g hiov evTvxiazeQOL (Hel. 1213).

IIoXX ol TcaTcot, oXiyoi di ayadôi ait Heraclitus (Sch. fr. 26 b),

et Euripides:

z/6|w T€ Tolg noXXoXg' TToXXot yccQ Tianoi (Iph. T. 678).

, At mibi quidem unus, si est optimus, pluris est quam sexcenti

(o elg fxvQtoi, iav ^ oQiaTog, Sch. fr. 30) Neque aliter Euripides:

OXiyoi yoQ iad-Xot yiQeiaaoveg tioXXiov xaxiov (N. fr. 246).

OXiyovg eTtaivw fiaXXov rj TtoXXovg na-KOvg (N. fr. 358).

Itaque vofiog, xat ôvXfj Tteid-ea&at hvog (Sch. fr. 127). Euri-

pides aut^m aliis verbis idem dicit:

AvdQog VTC iad-Xov xat TVQavvetadâi TiaXov (N. fr. 8).

k-y^' § 3.

2facf)Q0veiv aQexri fieyiaTrj sentit Heraclitus (Sch. fr. 124)

jqoibns cum verbis comparandus est hic Euripidis locus: **

"'

To aiotpQovetv ds rcat aiêiv tu t(ov dêoiv -KakXiaTov

(Bacch. 1150).

Qvfi^ yuQ (piâi (^HQmtXetTog) fiaxead-at x«^ô>'' o Tt yoQ^

7(iQVÎ} yiveaât, \pvy^g wvierai (Sch. fr. 128, Jambl. Protrept.

p. 334 Kiessl.) Quam difficulter ira sit compescenda, et qiiammalum sit ei indulgerej his demonstrat Euripides: J^-^

--..^" ;'"-*.v*i ^ :l.""*."!»j^- .,3>-.>".'W.

n38

p-"^'.

i7>.v-^f^t.ri

^^rf

X-t.rj

^y";

;V

"m..,

Ov vvv yicetetdov itQcnov, aXXa 7toXXctiag^%'

VQOxeiav oqy^v (og afdiâvov naxov (Med. 447).

O^fj di(pccvXif]

noXX evear aax^fAOva (N. fr. 261). ^' -'-i-

Ôoy^ yoQ oaTig evd-iwg x<xQlteTai,

xcfxcSg reXevT^' TrXelara yaq acpaXXei ^qorovg (N. fr. 31)» .

O -^fiog aXytav aacpaXeiav ovx exei (N. fr. 1026).*

OôL yoQ avd^QWTtoiai avficpoQog vrto

deivcci, TtXavog te yiaQdl<^ ftQoaiar axai (N. fr. 1025).

Svfiog di tiQeiaacDv twv sfAoiv ôvXevnaxcov

ooTteQ fieyiaxoiv cutiog y,aKO)v ^QOTolg (Med. 1(.>79).

IloXXovg d 6 dv[j.bg 6 (xiyag wXeoev ^Qoraiv (N. fr. 259).

Tres novissimi loei conferendi sunt inprimis cam Heracliti

•ii;;; verbis oTt yccQ av XQ^Cr) yiveaâi, ipvyrjg (Mveexav. . ;.

Itaque temperantia sit in rebus secundis; superbia magisincendio opprimenda est (Amm. Marc. XXI, IG, 14 Heracliti verba

ita vertit: illud vero eminere inter praecipuas laudes, cum po-

testas in gradu velut sub iugum missa nocendi saeviendi cupi-

ditate et irascendi in arce victoris animi tropaeum erexerit glo-

riosum. "Yîv xQ^ o^^vvvat lioXXov rj 7tvQy.atr]v, Sch. fr. 126).

Ôqcl di Totg jtoXXoXaiv avd-QVJTtoig iyco

jfi TitiTovaav v^Qiv TTJv TtoQOid- BVTtQaîav (N. fr. 440).

i; EvTvxovvTeg ovy, eTtiaTavTai cpeQeiv (Suppl. 124).-'

KQelaaov di vinavfirj x,ayi6doôv execv

rj ^v (pôvcf) acpaXXeiv dvvafiei Te diyuxv (Andr. 777),

qno loco traducimur ad hanc Heracliti sententiam:

^Hdôg avd-QcoTtcp daifxcov (Sch. fr. 92). Idem dicit'

Euripides his:'

/.^?^

O vovg yaQ fifiwv iaTcv iv eyiaaTCj) êog (N. fr. 1007).

'H cpvaig exaaTcp tov yivovg iaTiv TtaTQig (N. fr.

1050). .'

J.

•^

'ii

'^^hi'

ti.r^? - :*

'^:. ILI.

^6yogdêoXoyL-/.6g.

Hanc partem longe minimam amplitudine esse et antea dic-

tum est et inde apparet, quod multis locis et Euripidis et Hera- .

diti ita de rebus divinis disseritur, ut potius primae aut alteri

parti adiungendi sint.

Ad Heracliti cpvoei oqdôv -Kai dlxaiov (v. Sch, p. 325. 319.

333. 347) pertinere videntur Euripidis versus:

Ov yag ycQeiaaov Ttore riov voîov yiyv(x)0%eLv xQfj >tat fxeXevav.

yiOvq)a yaq daTtava vofxiteLv loyvv rod sxetv,

0, TL TtoT UQa to daLôviov, To % sv xqovi^ f^^cc^Q^

v6f.iLiiov ael (pvoei te Tt€(pvx6g (Bacch. 891).

De poetis, ut Homero et Hesiodo, Heraclitus haec dicit:

(rovg TtoLVjTag) diwQ KaTaXTjipetat ipevdiov T€kt ovag Y.al fJOQ-

TVQag, aTtioTovg afiipLO^rjTovfieviov êânoTag (Sch. fr. 136.

136b).

Et ipse Euripides fabulis fictis, quae a poetis traduntur, sane

diffidens monet, ne eis confidamus :

JelTaL yccQ o d-eog, etTteQ eOT ovzcjg d-e6g,

ovdev6g' aoLdiov oide 6vot7]vol 'koyoL (Herc. 1345).

Ovdeig de d^vtjTuiv Talg TvâLg ayuqQaT^g,

ov dêiov, aotdaiv eiTteQ ov xpevdelg "k^yoL (Herc. 1315).

MvÔLg d^ akkiog cpeQ^fieodâ (Hippol. 197).

0oêQOL de ^qotoIol fivdôLg

KsQdog TtQog d-eiov dêQaneiag (Electr. 74'^).

De hominum more deum in aedes concludendi locum quen-dam invenimus in epist. Heracl. IV, fin: 14q ovy. elfiL evoe^^^g,

EvdvxXeLg, og juovog olda dêov, av de y.al d^Qaovg eldivaL oi6pievog

t,m aoe^Tjg tovfirj ovra doy,(av; sav de firj iSqvS^^ êov

^(Ofiog, ovx SOTL d-e6g, eav de idQvd^f firj êov, d-eog

satLv, (ooTe Xi&oL dêiov fiuQTVQeg; quocum conferendus

est Euripidis (Clem. Al. strom. V, p. 584 B).

Holog 6 av olxog, Texrovwv Ttkaadêlg vTto

:.^Sfiag to d-elov neQLâkoL Toixcov nTvxalg;

. . Heraclitus his duobus fragmentis cum ilium ea aetate iam

limonestissimum deorum cultum, tum mysteriorum lasciviam

^^..".

,' O '.'.^l

mi::' ; . ^'yM

::y-^.i.

t •

carpit: Ei ^rj yoQ Jiovva^) rcoixTvrjv lrtoi(yvvzo Kal vfiveov âfia

aldoioujiv, ttvaidiaTora uQyaaTcu, . . . Ta yaq vofXLôfieva xot

avd^Qumovg (AvaxriQia avieQioaTi fivevvrai (Sch. fr. 132. 133). ,. "^v,

•^ >^,j Saepe numero pravum illum morem Euripides reprehendit

positis ob oculos vitiis, quae in tali cultu percrebruerant. Ap-tissima autem occasio illam licentiam vellicandi ei oblata erat

fabula Baccharum:

JeXerag TtovrjQag elaayMv' yvvaiî yoQ

:^'-ônov ôTQvog sv daiTt yiyverai yavog,

ovx vyisg ovdiv sti Xiytt) tiov OQyicov (Bacch. 260),

. . . og ela<peQet voaov

x.aivrjv yvvaiî Tiai lexr] Ivfiaiveâi (Bacch. 353).

Cf. epist. Heracl. VII, B. p. 75, v. 9:lij x6qi]v /?t^ diaTtaQdêvev-

dêtaav ev navvvyiaiv . . .

Ta d leQa vwtwq rj fje& rjfisQav TeXelg;

vvytTcDQ Ta 'TtoXla'

aefivoTr^T exet axoTog (Bacch. 485).

'idoifi av OQ^wg Maivadiov alaxQovyiav (Bacch. 1062).

De vaticinatione hic extat locus in libro de diaeta (Sch.

fr. 99): MavTn^rj Toiovde, Tolai cpaveQoXai tu acpavea yiycaa-KUv

%al Toiai eovai tu fislXovTa. Simili modo dicit Euripides :

... MavTiyifj fiev ov Xsyo), Tolg TtQayfiaai 6e (Bacch. 368).

: rvwfirj d aQiaTT] fxavTig rjt evôvXia (Hel. 757).

In hunc Euripidis locum (AIc. 965):

KQelaaov ovdev ^vay-Kag evQOv, ovde ti (paQfiaxov

&Q'rjaaaig sv aaviaiv, Tag OQcpeia y.aTeyQaipev yrJQvg . .

- extat scholion apud Cobetum, p. 278: *0 cpvatxog '^HQayiXei-^> ^ drjg elvai ovTCjg cprjai acevidag Tivag OQêcog Xeycov ovTwg' t6 de

c^*

Tov Jiovvaov ycareaxevaaTat eni QQ^rjg eni tov -Kakovfisvov

i/ ufifiov, OTtov dt] Tivag sv aaviaiv avayQacpag elvai cpaaiv . . .

^Recte mihi videtur Cobetus vocabulum '^HQay.lddrjg immutasse in

Yocabulum '^HQanXeiTog. Locorum enim, quos paulo ante attu-

limns, respectu nou miremur, si Heraclitus etiam mysteriorum Orphi-

corum mentionem fecit, idque eo minus, qnod Heraclitus alia quoqneeommemoravit quae ad arcanas ceremonias atque magicas super-

stitiones pertinent, quae a rerum concordia repetitae suht. (Velut:

Kal ToXat, ayaXfxaai, TovTioiat mxovrat, o-koIov cl' Ttg dofxotg Xeaxt)-

vavotTo, otrrc yivcaaxcov d-eovg ovTe ^QCoag otTtveg elat, Sch. fr. 129.

130. Ironice sacrificia appellavit Heraclitus remedia (oxea)

;'* -V.. V.

•

'. / ..' '." Jr^.-i'••

'

••'^;^:v

Wf^^^^mm^^^^^'.:::,(r^--:f*y^:;^.yr \^,.^f{.

35

scelerum ap. Jambl. myst. Aeg. I, 11, v. Sch. p. 335 adn. 4.

EUas Cret. ad Greg. Naz. or. XXUI p. 836: Quos quidem

(oflferentes turpiora sacrificia) irridens Heraclitus: purgantur, in-

quit, cum cruore polluuntur, non secus ac si quis in lutum in-

gressus liito se abluat).

Praeterea Orphica et Eleusinia mysteria artissime coniuncta

erant et Pisistrati beneficio maxime colebantar et pervulgabantur.

Quod autem Heraclitus Eleusiniae Cereris cultui praeerat Ephesi, ,

manifestum est, eum praecepta et ceremonias amborum myste-

riorum perspexisse atque cognovisse (Strab. XIV, 1, 3 p. 633).

Neque facile Bernaysii emendatio: 6 TIovxiy.oc, '^HQaKXeldrjg

(mus. rhen. VII, p. 98 adn. 1) probari potest eo, quod permultis

locis, quos perlegi, a me nunquam inventa est lectio : 6 JTovrtxog

^HQUKlsldrjg ,sed ubique: '^HQay.leidr^g o novTLy,6g, contra saepe

numero legi: o qrvaiy.6g '^HQctxXeitog, 6 ay.0Teiv6g '^HQankeitog et

'^HQuy.XeiTog 6 (pvaiyog, ^Hq. 6 ayoTeivog (cf. Sch. p. 168; Byw.adnot. pag. 10. 24. 26. 27. et al.) Accedit, quod ex his

duobus mendis utique facilius atque crebrius vocabulum^^Hi^axAetTog

in '^HQayleldrjg immutari poterat, id quod Bemaysius ipse multis

locis allatis satis demonstrat. Si quis denique, ut Bemaysius,

obiciat, colorem huius loci non congraere Jonicis, parvi momenti

est, cum Heracliti sententiae neque verbis eius vetustis reddendae

neque semper redditae sint; quapropter nonnuuquam Schusteras

eas antiqua oratione restituere studet. Atque Bernaysius ipse

Aristotelis locum quendam Heracliteum esse censet, quamquamnon est Jonica dialecto expressus (mus. rhen. p. 265 et adn.)

Quae quum ita sint, mihi quidem Cobeti coniectura proba-bilior videtur esse; quamquam non prorsus negare velim, verba

a scholiasta relata posse Heraclidae esse, qui Heracliti quendam.de Orphicis mysteriis locum forsitan explicaverit; erat enim prae-

cipuus „^HQayilelTov efi^yiyTj^g."

Sic in hac quoquc re Euripidis et Heracliti quiddam com-

mune esse videtur. Praeterea utriusque est, etymologica notatione

;^r nomina propria, inprimis deorum interpretari. Jam supra dictum

'^''

est, ut alia praetermittam, Heraclitum nomen Zrjv6g a verbot;ljv

duxisse. Similem interpretationis rationem secutus Euripides cumaKis locis, tum his dicit:

/* Ilev&evg d' ojtiag |ujj Ttevd-og eiaoiaei dofioig (Bacch. 367). 1'--. ,

'^^-sTL':3Si:-:. V.

?;'t*'. 36V^': J><V

•^

. . . ^Xf}d-€^ d ovofia noXvveiTiTjv itaxriq ;

'

-

MSÊTo 0OLdêitjc fcôvol^ vuxmv ETttowfiov (PhoeiL o36).

Denique ut, quid uaiyerse uterque scriptor de vita seuBeilt^

breriter tangam, inter omnes constat, quam flebilem eam esse

ptttaverit EuripideB. Heraclitus autem quam tristi et mae&to

fiêrit animo, non solum testimoniis arguitury sed etiam ex frag-

mentis eius ipsis apparet, qua de cauBa seriptores quidam iOam

Heracliti naturam depravantes fingebant indoli ridentis illius Ab-

deritae maxime fuisse contrariam. Neque tamen aliennm sit le-

gere, quae de ea re Diogenes L. (IX 3, 6. 12) et Lucianus (vit.

auct. c. 14) tradunt, etsi Zellerus (I, p. 569 adn.) eos locos ut

inanes sine iusta causa improbat et respuit. \.

Ex hac commentatione satis compertum esse censeo, Euri-

pidem illum Heracliti . libeBAm non solum j(eîsse snmmaque di-

%entia perspexisse, sed etiam eius sententias fabulis suis in-

texuisee. Quibusdam enim locis paene ad verbum, permultis au-

tem re quidem ,cum Heraclito concinit. Sic inveterata illa opinio

Euripidem Anaxagorae studiosissimum et prope unicum fuisse

assectatorem eiusque tantum sententias fabnlissuis docuisse, si

non sublata, certe subversa esse videtur; efficiatur quidem hoc

opusculo velim, ut vir sollertior atqne doctior hanc quaestionemaltius perscrutetur atque satis bene absolvat, quod bonnm^ felix

faustumque sit! . > .< r

J li i ot^f^c»»

4/

-V V V*»»- ^•-' '''••T

/ «•

».

i\.^^.<

•.:'K.

/''1

'1 }

.Vd

in quantum euripides heracliti rationem auctoritatemque...

Documents