HiCRI 835 TARiHLi

SORET-I DEFTER-I SAI\CAK.IARVAI\iO

unnvl sln cInI$ ILE NE9REDEN

HAT,iI, ixALC IK

I q I N D E K I L E R

O\SOZctRl$

Deft;;;; mengei ve tavsifi, xr ; Defterin yazrlrs tarihive muharriri, xul; Defterin tahriri qekli, xvur; Defterintertib qekli, xxul; Timar nevileri, xxrrr; Timarrn brinyesi:A. Hisse, miiqterek, hiric ez defter, xxrv; B. Timarr terkip edenunsurlar; $ehil ve kasabalar, krst-r bazar, niyibet-i vilAyet, kiiyler,mezraa) giftlik, ba$lar, dalyanlar ve de$irmenler, raiyyet ve resimleri,igir, resm-i gerdgah, resm-i hrnzrr, mukitaao hisrl, xxvu

sCnET.i DE FTER-I SANCAK.T ARVANID ..

I. Argirikasrr Vilnye ti:HishA-i Sancak begi der tasarruf-i Ali Be$

Timarlar

II. t{ehiyet-i SopotIII. Vi lAyet-i KlisuraIV. Vildyet-i Kanina.V. Vildyct-i Bclgrad

VI. Viliye t-i Tonrorince..VII. Vilayer-i Iskarapar. .

VIII. Vilayet-i Pavlo KurtikIX. Viliyet-i Qu.talos ...X. Vilayet-i AkEahisar. .

ZEY IL: KanunnAme-i Livi-i Avlonya ber nificeb-i d,efte r-i .atIkINDEKSclRl$tN INOBrSI....YANLr$-DOGnU CEDVELI

vll

xl - xxxvr

I

6

27

3o

33

515

75

78

85

97

r02

r23

r27

r49

I55

ONSOZ-\r;ir lerimizdeki malzeme krsmen tanrndrktan sonra Osmanh imperatorlu,{unurr

:^-okiki \-aptslnl, sosval biinyesini ve muesseselerini meydana grkarmak iEin Sancak:ahrir defterlerinin ne kadar zengin ve ehemmiyetli bir kaynak tegkil ettigi anlaqrl-nlsur. Trirk Tarih Kurumu'nca bu defterlerden bir krsmlnrn seEilerek bir seri halindebasttrtlmast tasvib olunmu$ ve bu maksatla rg47 de bir komite kurulmuqtu (dzalarR. Anhegger, $.Altundag, O. L. Barkan, T. Gdkbilgin, H. inalcrk, T. Halasi-Kun).

O tarihte Osmanh timar sistemi tizerinde araqtrrmalanm dolayrsiyle, arqivleri-mizde bu nevi defterler arasrnda en eskisi sayrlan H.BgS tarihli Arvanid sanca['rclefteri iizerinde qahqmakta idim. Bu defterin tasarlanan seride basilnlmasr kararalttna ahndr. Metin baskrsr daha rg+g da tamamlanmrgtr. Fakat, gerek uzun zarnan.\nkara'dan avrr bulunmam, gerekse etrafh bir mukaddime yazmak hususunda ilkplAnrm sebebiyle, eserin ikmali ve nesri ancak qimdi mtimkrin olmustur.

Tamamiyle hususi bir mahiyet taqryan tahnir defterlerinin ne;ri hususunda ilktecnibe Macar ilimi L. F e k e t e tarafindan yaprlmrqtrr. O, Tg+Z de Budapeste'denegretti$i Estergon sanca$t defterinin sadece Macarca tercrimesini vermigtir 1.

Esasen bir mufassal dq/ter olan bu defterle burada neqretti$imiz icmal, defteri arasrndamahiyet itibariyle fark vardrr. Bizim bu defteri neqirde grittti$timtiz esas maksat, tarih-cinin eline emniyetle ve kolayhkla kullanrlabilir vesika malzemesi vermektir, ve neqiresaslan buna ve defterin mahiyetine gore driqtinrilmtiqtrir.

Bugrin umumiyetle Osmanh vesikalartntn neqrinde karqrlaqtr[rmrz en mtihinrmesele, transkripsiyon meselesidir. Orijinalinde oldu$u gibi eski harflerle bas-manrn btiyrik faydalan meydandadrr. Fakat LAtin harflerini kullanmak mecburiyetindebulundu$umuzdan, bu harflerle vesika neqriyatrnrn gayesine hizmet edebilmesi, ancakbunlarr do$ru olarak yazmrya imkAn veren bir Osmanlr tiirkEesi transkripsiyonalf abesinin vticuduna ba$hdrr. Bugtin maalesef boyle bir alfabeden mahrunruz vemiktan gittikge artan bu nevi vesika neqriyatrnln briyiik bir krsmr, baqhca bu sebeptentarihgi iEin emniyetle kullanrlrr vesika mahiyetini kaybetmektedir. Osmanh TrirkqesiiEin, ArapEa ve Farsga igin kullanrlm akta olan transkripsiyon alfabesini islAh veTtirkgeye has harfler ilAve etmek $arttrr. Bundan baqka meseli XV. asrr OsmanhTtirkEesinin fonetiki henriz lAyikiyle tesbit edilmiq de$ildir. Bu asra ait metinlerde,meselA harekeli olarak a)/nl zamanda uerib, ueri)b, uiriib qekillerini buluyoruz. Kaldr ki,bu devirde Osmanltcantn imlAsr da kararstz bir haldedir. Elimizdeki defterde ayrrrTrirkEe kelimeler iEin, aynr kAtip tarafindan bile muhtelif imlA qekilleri kullanrlmak-tadrr.

Riz Arvanid defterini neqrederken, kifAyetsizli$ini bildigimiz halde, bugrinktiTtirkge imlAsrnr kullandrk; ancak bugtinkri TrirkEede kullanrlmayan ArapEa ve FarsEa

1 Az e.;lcrgonti .szanrlsik r57o 1t'i odriijs.szeirdsn.

VI I I ONSOZ

kelimeler \/eya rstrlAhlarda, srrf okunmaslnr ve lfigatlercle aranmasrnt kolavlastlrtlt.trgayesiyle, 2, 6 t i harflerini, transkripsiyon harflerivle, a, fi, i , ' olarak gosterclik.

Esasen Defter'de kullanrlan Ttirkge Eok sadedir. Farsga cumleler ve ibAreler A\ Irelr

nakledilmiq olup alt notlarda Tiirkqe terciimeleri verilmigtir.

SiyAkat rakamlarr bir yerde (v. ro8b) , isa Bev trmarlnln umumi vekitnlrnda

kullanrlmrgtrr. Orijinalinde hAsrllar, her yerde vazr ile vaztlmtq olup biz bunian ra-

kamla gosterdik. Bir Eok yekfinlar do$ru de$ildir. Bu ekseriya kAtibin dikkatsizli(in-den ileri gelmiq gortinriyor. Fakat obiir taraftan emin, itiraza meyclan btrakmamakiEin timar tevziinde bazan "icmAli yuksek ba$lar", r'atti i'ekitnu bir az fazla gosterir.

Yahut yuvarlak bir rakam vermek ister. Biz birkag verde bu yanhq yekfinlara iqare t ettik.

Kayrtlann orijinal tertip qekli, neqrimizde muhtelif puntoda harf kullanrnakla

ve noktalama usulti ile mtimktin mertebe aksettirilme$e gahqrlmtqttr. Kenarda sival-r

punto rakamlarla orijinaldeki varaklar iqaret edilmiqtir. Derkenarlarda varak gostererek

yaprlan atrflarr bu rakamlara gore aramahdrr. MeselA varak 35a da "aga$r onsekizinci

vara$rn berti yiizrinde o$lan isa'ntn Kudes adlu koyii" dedi$i zaman bunu t'arak

5za da aramak lizrmdrr.

icmal defterleri timar vahdetlerine gore dtizcnlenmig oldu$undan, timarlarasrra numarasr verdik. Fakat defterin ilk yazthqrndan sonraki tarihlerde ilAve olunan

timar vahdetlerini [K] iqareti ile ayrct ettik (meseli timAr z3B ve 239). Her bir timarvahdeti iki, daha do$rusu riE krsrmdan mrirekkeptir: Timar sahibi, mrikellefiyetleri vc

bu timarrn kendisine tevcihini sa$lavan hususlar en baqta birinci ktsrnr, timar me\'-

zuunu teqkil eden her bir yerin adr, niifusll \.e vergi hasrlAtr ikinci ktsmt, timartn mik-

tarrnr bildiren umumi yekffn tiEiincii krsmr teqkil eder. Bu krsrmlan her timarcla belirlibir qekilde dtizenledik.

Timarlar tizerine sonradan yapllmrg d e rk e n a rlar a gelince, bunlar ufak ptrnto

ile dizlimi$, tarih srralanna gore romert rakamlariyle numaralanmtq ve [K] iqareti ile

belli edilmiqtir. Derkenarlardan tarihsiz olup tarihlemek iEin bir delil \-ermevenlel

en alta yazrlmrqtrr. Mevkuf kayrtlarrnda tarih olmadr$r igin bunlar daima en ba;ta

zikredilmiqtir (tarihleme iEin GiriS, Sn III). Sonradan derkenar seklinde konularr

rntirde kayrtlarr, ait oldu['tr qahsrn l:emen ontinde parantez iginde ve italik harflerle

gosterilmiqtir.

Btitiin yer arllarlnr ve yabancr isimleri orijinalindeki Arap harfleriyle parantez

iqinde ayrrca koyduk. Yer adlarlnrn okunuqunda Herbet Louis'nin Arnavutluk haritasr

(r' eoo,ooo) esas tutulmuqtur. Okunu;unda qiipheli oldu$umuz veya haritalarda bu-

lamadr$rmrz koylerin karqrsrna (?) igareti konmuqtur. KAtip bir gok yer adlartnt hare-

kelemiqtir. Bugtinkii telAffuza uvmadr$r yerlerde dahi biz bu harekelere gore yazdrk.

Di$er taraftan XV. asrrda Arna\ru t-Islav yer adlartnda, bugtin dtiqnrtiq

olan kelime arasr t, I ve p harfleri umumiyetle muhafaza olunuyordu. KAtibin, aynr

kol' iqin iki ttirlii yazdrgr da vAkidir (meselA ismokina ve ismoktina). Arnavutcada

kapah t ler Osmanh kitip tarafindan her yerde agrk e ( ^ ) ile gosterilmiqtir. \'er vc

;ahrs adlannrn telAffuzlan hususunda eski Arnavutluk Milli Meclisi Azastrtclatr i.1'' 1rl

KAzrm Neki'nin Eok de$erli yardrmrnr burada qtikranla zikretmeli-.'inr K':. ' '' ' '

1:as isimleri benimle beraber qozden qeci:'rtt'l!:'

OxsOz rx

Giri;'de, defterin men$e ve tahriri tizerinde aErklamalardan sonra malzemeninanlaqrlmasrna yardrm maksadiyle belli bagh terimleri izahagahgtrk. Tabr srrasrnd a goz-den kagan, yahut metin krsmrntn tab'rndan sonra geEen zaman zarfinda goztimtizeEarpan hatalarr ve yanhg okuyuglart, sonda dtizeltmeler ksmrnda tashihe galqtrk.

Soze son vermeden BagvekAlet Argiv Umum Mridtirhi$ti arqivinde galgmalarrmesnasrnda briytik bir nezAketle yardrmlannr esirgememig olan de$erli sabrk MridiirN'fuavini SelAhaddin Elker'e ve de$erli dostum FAzrl Iqrkoz'e burada tegekkrirlerimitekrarlamayr bir borg bilirim. Haritayr tersim eden F2tzila Akbal'rn de$erli yardrm-larrnr da gtikr anla anmahyrm.

New York, l,{ayrs rg5,l

RIIC

Ilrrrenix lreNqei vu r,rvsir,i :

Arqivlerimizde en eski defterler Arnavutluk'a aittir. Burada yayrnladrfirmrz Arvanid-ili def-terinden ba;ka vine H. 835 tarihine ait bir Premedi, Giirice ve havalisi defteri I ile H. BTItarihine ait bir Dibra (Debre) ve havalisi clefteri bunlar arasrnda en eskileridir 2. Maliye'denmiidevver defterlerin tasnifi bitmemis ve eldekilerin de ivi bir katalo$u yaprlmamrq oldu$unda'Arnavutluk'a ait mevcut tahrir defterlerinin burada tam bir listesini vermfre imkAn yoktur.Sonradan Arvatrid (Arnavud) ili'nin biiviik bir krsmrnr iqine alan Avlonva sanca$rna ait, bizimtesbit edebildifiimiz clefterler gunlardrr :

1' Bagv' Ar;ivi Tapu defterleri no. i47: 'osuret-i clefter-i icmal-i liva-i Avlonya,,, fI. Bayeziclilk zamanlan.2. Ba;r'. Argivi Tapu defrerleri no. 34; Avlonya icmal clefteri, H. gI2.3. Ba;v. Arqivi Taptr defterleri no. 28l-2; Avlonl,a sancafrndaki kal,a muhafizlarr timar defteri,H. 921.4. Bagv. Argivi Tapu defterleri no. 99; Avlonya mufassal tlefteri, H.926; baqrnda ooKanun-

nAme-i nefs-i Avlonya,,.5' Baqv' Argivi Tapu defterleri no. 94; Avlonya icmal defteri, H. 926 (yuka'dakinin icmali).6' Baqv' Arlivi Tbpu clefterleri no. 1078; Avlonva icrnal clefteri, Kanuni devri.i ' Bagv' Arqivi TaPu defterleri no. 469; "Defter-i icrnal-i liva-i Avlonyan,, H. 976.B' Bagv' Argivi Tapu defterleri no. 472; Avlonya icmal tlefteri, H. 976 (yuka'dakinden daha

nriicmel) .

9' Ankara' Tapu ve Kadastro Umum Miid. Arqivi, Avlonya mufassal clefteri, H. gg1.za10' Ankara. Tapu ve Kadastro Umum Miid. Arqivi Avlonva icmal defteri, H. 989.

Aslrncla Ar'avutluk'a ait clefterleri, daha sonraki tarihlerd e yalnz Avlonya de$il, aynr zaman-r +,,da rlbasan, ohri, Iqkodra, Gdrice, Delvina, Dukagin, Drrac, Berat, yanya adlan altrndaaranahdrr' X\'' inci asrr ortalarrna kat{ar Osmanh hakimiyeti altrna girmiq bulunanArnavutluk topraklan Arvanitl (Ar:navud)-ili sanca$r smrrlarr iginde toplanmrqtr. Ancakgiinevde ve cl.iuda Premedi, Giirice ve Ko'ica ayrl bir idari birlife dahildi. L466 da ilbasan kale-sinin vaprlmasrndan sonra ihtimal Ohri'ye ba$h olarak Orta Arnavutluk ayrrldr. rs30 larda llbasa'sancaEr su kazalarr igine almakta irli: Ilbasarr, Drrac, Ir.bat s. Aynr tarihte Ohri sanca$r ise Ohri,Dibra (Debre), Akgahisar ve NIat rrAhiyelerinclen miiteqekkildir. Yine Fatih Mehmet devrinde Gii-Ilev ve Batr Arnavrrtluk'ta Avlorrya sanca$r teqkil eclilmigtir. Bu sancak XVI. asrr sonunda Avlonva.]Iuzakir e' Belgrad (Berat), Timorince, Premedi, Ergirikasn (Argiri kasn) ve Depedelen nahiveleriniigine almakta idi 1' Igkodra fethindert Qal\ sonra Kuzey Arnlvutlukta bir lqkodra (Iskenderiye)satrcagt teskil tilttnmuEtur ki, Srrbistan'rn da bir krsmrnr iqine ahyordu. XVr. asrr baqlarrnda+,lsketrrle|tr-e' Potgorica, Bihor, ipek, Vulgitrin, Prizrin, Pristina, Novaberda, Karada$ kazalarr+Il -Fcn rlrrr\-'. :alcalrnl teqkil etmekte idi 5.

'\rnar utlrtk'trtt idari taksirnatr sonralan cla de$iqmiEtir : 1266 tarihli Devlet-i osmanive'alr:attt"'itr'' gi)re 'trnavutluh. fskencleriye, Ohri, Yrryu, Berat, Ergiri sancaklarr arasrndat'rk'ittt- rtjraitrt'trr. ilk ikisi. llrrrneli e-valetine" kalan iigii Yanya eyaletine dahildi. vilayet teqkila-'rr.'laI. '"irr'i1 crz 'leiisiklikle btr evaletlerin verini Yur,o-u .." Iqlo.lra vilAyetleri aldr. yanya, Berat.f.:-'l. " " I'r.. \ irzf 'clilcalilan Yattr-a vil6vetine, Drrac.rrrilb*.rr, sarrcaklarr lqkodra vilAyetine, Gririce..:r ,_- -p \l.,.na-trr. rilAreiine ait bulurruvordu6.

rrrirtler r t'r def. rr.. 231. IJir de vi'e Maliye'den miidevver delterlerl'ir 'iefter 'ardrr ki. derkenarrara gtire H. 84r den ii'ce vazrrmrqtrr.'r rAn\ ,.... T'irnur-liisar nAhivelerine aittir.,,1... r,.r ,1,.f, \o. 31.

- i, | \ i,rltZ.

'- r-rrrhi 15ll-1J36 r.rllarr araslna rastlar.- - ,. : ..rih iI. 9 i6.

arasrnda 250 r'e 5liBu defter Kastorva