®1

SPRAWDŹ W SWOJEJ KSIĘGARNI LUB NA

WWW.LEXMISJA.PL

Wolters Kluwer przedstawia – HIT sezonu!

bond1 a4.indd 1 3/31/14 8:08 AM

®1

SPRAWDŹ W SWOJEJ KSIĘGARNI LUB NA

WWW.LEXMISJA.PL

Wolters Kluwer przedstawia – HIT sezonu!

bond1 a4.indd 1 3/31/14 8:08 AM

Spis tre

ELSA PolandEuropejskie Stowarzyszenie Studentów Prawawww.elsa.org.pl

Skład: Sebastian Rusin

E-mail: board@elsa.orgUl. Marszałkowska 45/49 m. 31,00-648 Warszawa

Wuchta wiary jedzie do Poznania – czyli pierwsze

od wielu lat Law School w Polsce! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6

Step - is it another exchange programme? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8

Legislator obywatelski - internetowa platforma zmienprawo.pl . . . . . . . . . . .10

Zakaz tortur w Uniwersalnym Systemie Ochrony Praw Człowieka

oraz w Systemie Rady Europy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .12

Open Access . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

Działalność Rzecznika Praw Obywatelskich na przykładzie

Pełnomocnika Terenowego RPO w Katowicach . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

Z wizytą w ONZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

Wymiar sprawiedliwości na obszarze dawnego Związku Radzieckiego

w świetle orzecznictwa Komitetu Praw Człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . .24

Każdy z nas jest negocjatorem - dlaczego nie być w tym dobrym? . . . . . . . . .26

Prawa człowieka w sądzie: iluzja gwarancji vs zabieganie o ich przestrzeganie . . .28

Studenckie Forum Business Centre Club 2.0 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

Spis tre

E-mail: board@elsa.orgUl. Marszałkowska 45/49 m. 31,00-648 Warszawa

Zieleń. Zapach kwiatów, świeżo koszonej trawy. Event ELSA. Ogólnopolskie Dni Praktyk Prawniczych, może Konferencja. Wieczorem impreza, wyjście do baru ze znajomymi. W perspektywie przerwa na Święta Wielkanocne. W tym roku wyjątkowo długa, będzie więc czas na naładowanie baterii przed pierwszymi przygotowaniami do sesji, zaliczeniami, zerówkami.

Piękny jest ten kwiecień dla studenta.I właśnie teraz, właśnie w kwietniu, w czasie jednym

z najpiękniejszych w roku, zapraszam Was, Drodzy Czytelnicy, do zerknięcia do środka „Magazynu Studenckiego INDEX”. Na ławce w parku, w przerwie między zajęciami. Zajrzyjcie. Warto.

Po raz pierwszy wydajemy wspomniany Magazyn w takiej formie. Po raz pierwszy także wiosną. Po raz pierwszy „INDEX” poświęcony jest niemal wyłącznie zagadnieniom prawnym. Nie ma tutaj wielu opisów przedstawiających nasze projekty. Jest merytoryka. Konkret. Tematem przewodnim, któremu zdecydowaliśmy się poświęcić najwięcej miejsca, są Prawa Człowieka, tak często łamane ostatnimi czasy w różnych częściach świata. Także tutaj, w Europie.

W środku znajdziecie materiały przesłane m.in. od specjalistów z Ministerstwa Sprawiedliwości, Rzecznika Praw Obywatelskich, Fundacji Court Watch. Przeczytacie na czym polega jedna z najciekawszych możliwości, jakie daje ELSA, a więc wyjazd na Delegację.

Znajdziecie także kalendarz na rok 2014, który będziecie mogli wyrwać ze środkowych stron i przykleić w Waszych pokojach. Aby przypominał, codziennie. O tym, że zawsze drzwi biur ELSA w całej Polsce są dla Ciebie otwarte.

Z ELSowskimi pozdrowieniami,

ArkAdiusz steć

Wieceprezes ds. Marketingu eLsa poLand

kadencji 2013/2014

W poprzednim wydaniu INDEX-u mieliśmy okazję poznać wrażenia jednej z ELSowiczek z wizyty w Lizbonie na Szkole Prawa organizowanej przez ELSA Portugal. Bazując na wymianie doświadczeń w ramach całej Sieci, Europejskie Stowarzyszenie Studentów Prawa ELSA Poznań również postanowiło zorganizować ten projekt – dotyczący własności intelektualnej w kontekście jednolitego patentu europejskiego.

Law School – skąd i jak?Pomysł na organizację projektu o zasięgu międzynarodowym

krążył w ELSA Poznań już od ponad roku, cały czas staraliśmy

się jednak zdecydować na organizację projektu, który zarówno tematyką jak i formą przyciągnie zainteresowanie potencjalnych uczestników. Wybór padł, już w marcu 2013 roku, właśnie na

Szkołę Prawa – projekt, który nie był w ramach ELSA Poland organizowany od wielu lat.

Czym tak właściwie jest ten projekt? Od tego pytania zaczęliśmy właśnie nasze działania, w które na chwilę obecną zaangażowana jest większość członków ELSA Poznań.

Co zatem szykujemy dla uczestników? 40 osób ze wszystkich 43 krajów członkowskich ELSA będzie miało możliwość przyjechać do Poznania od 20 – 27 lipca 2014 roku. Zaczniemy z prawdziwym rozmachem – a mianowicie Konferencją, która będzie otwarta i bezpłatna dla szerokiej publiczności. Dzięki temu przybliżymy problematykę jednolitego patentu europejskiego szerszemu gronu odbiorców, jednocześnie oferując osobom z zagranicy możliwość kolejnej wymiany doświadczeń w trakcie Konferencji.

Po oficjalnym zakończeniu Konferencji, uczestniczy Szkoły Prawa udadzą się na pierwszy z paneli warsztatowych. Te zostały podzielone na dwa dziennie – popołudniowy ma na celu przybliżyć określony temat. Po skończonym warsztacie uczestnicy będą mieli możliwość przygotować się do następnego (przedpołudniowego) panelu, który poruszy praktyczne aspekty zagadnień z dnia poprzedniego. Językiem zarówno Konferencji jak i warsztatów będzie oczywiście angielski.

Coś dla duchaCzyli to, co jest najważniejsze w projekcie – program

akademicki. Wybór tematu nie był łatwą decyzją, jednakże zdecydowaliśmy się na poruszenie kwestii własności intelektualnej. Na skupienie się na jednolitym patencie europejskim zdecydowaliśmy się głównie ze względu na „świeżość”, co połączone jest (niestety) z niedostatecznym poinformowaniem studentów jak i branży w tym zakresie. Jednocześnie jest to temat wybitnie ponadnarodowy, co idealnie wpasowuje się w charakter samego Law School. Ponadto od kadry akademickiej Wydziału Prawa i Administracji UAM w Poznaniu otrzymaliśmy znaczne wsparcie merytoryczne projektu.

W przeciągu tygodnia chcielibyśmy szerzej omówić między innymi takie zagadnienia jak handlowe aspekty patentów, Jednolity Sąd Patentowy czy system podatkowy jako element zarządzania własnością intelektualną. Jednocześnie cały czas modyfikujemy kolejne tematy paneli we współpracy z ich prowadzącymi oraz poszukujemy kolejnych doświadczonych osób do współpracy – wszystko w celu dopracowania do perfekcji programu akademickiego. Oczywiście na zakończenie projektu postaramy się odpowiedzieć na pytanie jakie korzyści zagrożenia niesie ze sobą jednolity patent europejski.

Największą korzyścią dla uczestników, jaką niesie ze sobą omawiania wskazanego tematu (jak i każdego innego) w ramach Law School są… sami uczestnicy! Oczywiście każdy temat będzie omawiany przez praktyków zarówno z Polski jak i zagranicy, jednakże to właśnie wymiana poglądów pomiędzy uczestnikami stworzy ostateczny odbiór całości problemu. Chcielibyśmy jednocześnie wskazać, że charakter Law School, jako projektu kładącego ogromny nacisk na merytorykę

przyciąga osoby mocno zaangażowane w daną dziedzinę prawa, podnosząc tym samym jeszcze bardziej jego poziom.

Coś dla ciałaOczywiście nie pozwolimy uczestnikom Law School

odwiedzić stolicy Wielkopolski bez odpowiedniego zaplecza socjalnego! Pomijają kwestie dotyczące zakwaterowania oraz posiłków, które oczywiście spoczywają na barkach członków ELSA Poznań, zapewnimy w ciągu tygodnia szereg atrakcji.

W pierwszej kolejności zamierzamy oprowadzić naszych gości po najbardziej zapadających w pamięć miejscach Poznania – począwszy od Starego Rynku, przez Katedrę i Ostrów Tumski po najmłodszy (i świeżo wyremontowany) Zamek w Europie. Ponadto, uczestników z pewnością nie ominie wizyta w sławnych Browarach Lecha, gdzie będą mieli okazję zapoznać się z lokalnymi specjałami. Zwieńczeniem całego programu będzie oficjalna Gala, w trakcie której w wieczorowych strojach w centrum miasta uczestnicy będą mieli możliwość zakosztować specjałów polskiej kuchni.

Networking – czyli w czym tkwi siła ELSAW jaki sposób zamierzamy poinformować studentów

z całej Europy (i nie tylko!) o Poznańskim Law School? W bardzo prosty sposób – jako ELSA tworzymy Sieć zarówno jako organizacja, grono znajomych dzielących wspólne pasje, czy wreszcie Sieć osób szukających najciekawszych projektów o charakterze akademickim.

W tym roku ELSA organizuje łącznie aż 18 Law Schools – ich promocja na arenie międzynarodowej odbywa się poprzez portal, który znaleźć można pod adresem: www.lawschool2014.pl.

Dzięki takim rozwiązaniom jesteśmy w stanie dotrzeć z naszymi najlepszymi projektami do szerokiego spektrum studentów i osób związanych z branżą, jednocześnie zwiększając poziom merytoryczny kolejnych wydarzeń dzięki wzajemnej wymianie doświadczeń, pomocy i kontaktów.

O Poznańskim Law School więcej informacji oraz kontakt możecie znaleźć za pośrednictwem strony internetowej www.lsp2014.pl oraz naszego fanpage’u na facebook’u.

Jeżeli macie ochotę zaprezentować się w trakcie Law School, uczestniczyć w profesjonalnie prowadzonych warsztatach dotyczących tematyki jednolitego patentu europejskiego oraz posmakować prawdziwie międzynarodowego charakteru naszego Stowarzyszenia, zapraszamy od 20 – 27 lipca do Poznania na Law School 2014; Intellectual Property Law – European Unitary Patent!

PAweł PodjAcki

Prezes eLsA PoznAń

STEP (Student Trainee Exchange Programme) is a main programme conducted by the European Law Students’ Association. Its aim is to promote student and cultural exchange and develop the legal knowledge and skills of students and young lawyers. It was launched in 1984, which means that this year is more special than any other and we have a 30th anniversary of STEP. You could make it special for you as well and apply for a traineeship you dream of! 30 years means 30 years of experience. Since 1984 ELSA has been helping students and young lawyers to pursue their dreams and gain international experience. Nowadays, the legal market requires and expects everybody to possess an international perspective. You could gain it by participating in STEP. What do you need to do? Make a step forward, get to know about how to apply and make your STEP into the future. In this article you could find out about the programme and the procedure of applying.

The programme is supervised by ELSA International that is seated in Brussels. However, applying procedure is conducted by National and Local Groups of ELSA, which means that all you have to do is approach a Vice President for Student Trainee Exchange Programme in your Local Group and ask for further explanation. STEP is divided into two cycles. Offers are published two times a year – in winter and spring. The upcoming publication of new traineeships is going to happen on the 13rd of April. Usually, in the cycle there is approximately one hundred traineeships, so there is a broad scope of traineeships to choose. Traineeships are organized mostly in Europe, but ELSA cooperates also with organizations and employers from other continents, who take part in the programme as well. If you want something more exotic, you could choose Pakistan or India. If you are interested in big cities, you could go for a traineeship in the United States or Russia.

Why STEP is so attractive? First of all, it is a unique programme that is not offered by any other organization. What is so special about it? It is completely free of charge, an applicant does not pay anything to apply for the traineeship and then participate in it. Moreover, you get a salary that is a condition sine qua non to make the apprenticeship a STEP traineeship.

STEP is available for every student and graduate, who is currently studying or studied in the city, where a Local Group of ELSA has its seat. In general, STEP programme is directed for members of ELSA, but there is also a possibility to apply for traineeships without having a ordinary membership. In this case, one that is selected by employer from another

country and then confirm his/her willingness to take part in the traineeship, receives a special membership, which make him/her available to start the best journey in life. Such a person is only obliged to participate in a general training about ELSA and STEP itself. These are all requirements for non-members of ELSA. Look how simple and clear it is!

STEP traineeships are always paid. Usually, the compensation covers the general living costs during the time of the traineeship, so the trainee doesn’t have to bother about financial difficulties. Sometimes, an exception is made and offers don’t guarantee any salary. The case mostly applies for public institutions and in that case accommodation and food if possible are provided. As you see, there is no possibility that you will have to spend a lot of money for going abroad. In fact, ELSA takes care of that and you could be sure that you will receive either a sufficient salary or accommodation at least.

Because of the fact that STEP traineeships are organized by Local Groups of ELSA, which are called Hosting Groups, they take care of the trainee during the traineeship. For sure, you will be kindly welcomed and they will organize time for you as you wish. It is a part of the programme that differentiates STEP traineeships from another offers. It is not easy to adjust to a new environment and feel really comfortable. Therefore, ELSA takes care of the trainee and makes the time of the internship special for him/her. Before the traineeship starts, every detail is discussed with the trainee and the Hosting Group provides the trainee with a detailed timetable of the traineeship.

These are the main advantages of STEP traineeships. Are you still not decided? Are you scared of being rejected because of the blurry applying procedure? You should leave your anxiety! Applying procedure is very transparent and professional. Every applicant has a right to apply for three traineeships in one cycle. The applicant chooses the traineeships by preference, which will affect later the matching and selection process. After checking the applications if they are in accordance with the employer’s requirements, applications are send to the employer, who makes a final decision and selects a suitable trainee.

Last year, ELSA received 2067 applications for 147 traineeships in total. This year in the first cycle we offered students 89 traineeships, which means that STEP programme is constantly growing. The number of available traineeships is getting higher and the quality of them seems to be better. All of this, is a result of experience we have gained during last 30 years. Trainees really enjoy their stay in another countries.

By participating in STEP you could broaden your horizons about law and other cultures. Moreover, you would sure meet new friends and struck up new friendhips.

’If you ever dreamt to travel, gain professional experience and socialize simultaneously, STEP is an ideal option for you. My STEP happened in the beautiful Vilnius where I spent a month working for law firm specialized in the arbitration law and simultaneously enjoyed the family welcoming of amazing ELSA Lithuania. Probably no other exchange programme would allow you to feel like at home in a foreign country’ – said Dariia Oliinyk, a student from Ukraine.

In Poland, more and more students are getting selected and they indeed are going for traineeships. ‘I attended a traineeship in Arad, Romania in September 2013. Having the experience of the internship in the law firm abroad I can say that there is no better means to fully understand the work as a lawyer in a foreign country’ - Bartosz Balewski, a student from Poland describes his stay in Romania that way.

The advantages of working in a law-related area abroad are invaluable and highly respected by Polish employers, especially those who cooperate with ELSA within exchange programme. We received a lot of appreciation from employers

that STEP develops skills of young lawyers and gives them an international perspective, which is so important in a modern lawyer’s work.

To conclude, it would be a great mistake not to try Student Trainee Exchange Programme. It is a unique, free and professional possibility to gain work experience abroad and simultaneously spend time in a friendly atmosphere with people who take care of you. If you want to get more information, please contact Vice President for STEP in your Local Group or visit the website: www.step.elsa.org. There, on the 13rd of April a new offer of traineeships will be published and opened for young lawyers. Do not miss your chance! Application deadline expires on the 4th of May 2014!

łukAsz strAnkowski

Wiceprezes ds. MiędzynArodowego ProgrAMu wyMiAny PrAktyk studenckich

eLsa poLand

Zamysł funkcjonowania sprowadza się do następującego schematu:

1. Użytkownik zgłasza problem prawny (także społeczny i instytucjonalny). Nad treścią problemu pracują studenci prawa, prawnicy akademiccy i praktycy, analizując zasadność spostrzeżeń i redagując treść zagadnienia w sposób możliwie czytelny.

2. Użytkownicy proponują rozwiązanie opracowanego problemu. Rozwiązania można zgłaszać jako osoby indywidualne, jako organizacja lub anonimowo - opracowane rozwiązanie zostanie podpisane nazwą (imieniem i nazwiskiem) autora, opatrzone logotypem przekierowującym do strony autora.

3. Pod wybranym rozwiązaniem można głosować. Rozwiązanie, które osiągnie 2 000 głosów zostaje skomentowane przez eksperta danej dziedziny prawa, a komentarz opublikowany na stronie. Rozwiązanie, które osiągnie 10 000 głosów przechodzi do kolejnego etapu.

4. Dla popularnego rozwiązania zostaje przygotowany projekt nowelizacji. Popularne rozwiązania różnych instytucji jednej gałęzi prawa mogą kumulować się w jednej zmianie legislacyjnej.

5. Projekt zmiany legislacyjnej trafia do inicjatywy ustawodawczej przez inicjatywę obywatelską (100 000 podpisów), koalicję 15 posłów, Prezydenta - wybór ścieżki będzie podyktowany okolicznościami.

6. Całość procesu legislacyjnego zostaje zaprezentowana na portalu Obserwator Legislacyjny (obserwatorlegislacyjny.pl) - tam znajduje się lista nazwisk wszystkich posłów, zegar, który wyświetla informacje, o tym jak długo dany poseł nie ustosunkował się do zapytania w sprawie projektu, możliwość wysyłki przypomnienia z prośbą o ustosunkowanie się w sprawie, informacja jak zagłosował nad rozwiązaniem.

7. Rozwiązanie, które zostaje uchwalone w procesie legislacyjnym jest sukcesem społeczeństwa obywatelskiego. Rozwiązanie, które nie przejdzie pomyślnie procesu trafia do Kodeksu Obywatelskiego.

8. Kodeks Obywatelski (kodeksobywatelski.pl), to

otwarta szuflada obywatelskich projektów ustaw, wypracowanych w drodze społecznego konsensusu - trwała wartość społeczeństwa obywatelskiego.

Całość tego schematu opiera się o kilka zasad funkcjonowania:

Po pierwsze: portal jest wspólny narzędziem społeczeństwa obywatelskiego i ma funkcjonować pro publico bono.

Po drugie: portal jest całkowicie apolityczny - wolny od partyjnych szyldów.

Po trzecie: unikamy dyskusji o sprawach światopoglądowych. Zajmujemy się centrum problemów, czyli pomijamy sprawy bardzo drobiazgowe (np. trzecia rubryka PITu 4), jak i fundamentalne dylematy, jak aborcja, eutanazja, kara śmierci, czy też powszechnie nagłaśnianie dzisiaj kwestie obyczajowe. Pomiędzy tymi sprawami jest olbrzymia przestrzeń problemów zasługujących na rozwiązanie.

Legislator Obywatelski to w znacznej mierze przestrzeń dla studentów prawa, którzy są motywowani z jednej strony naturą młodzieńczego sceptycyzmu, a z drugiej prawniczą pasją badawczą. Portal daje im możliwość uczestniczenia w przedsięwzięciu, które pozwala uwalniać te energie, w zupełnie nowy sposób, z pożytkiem dla dobra wspólnego. Przy całym zaangażowaniu, ze strony podmiotów profesjonalnych, do których zaliczyć należy zarówno profesorów i doktorów prawa, adwokatów i radców prawnych, jak i doktorantów i aplikantów - rola jaką odgrywają studenci jest nadzwyczaj istotna. W zamyśle bowiem, to studenci są pierwszymi redaktorami wstępnych propozycji i to oni gromadzą opinie i wiedzę ekspertów. Portal daje zatem studentom realną szansę by uczestniczyć w autentycznym dyskursie prawnym, który funkcjonuje w jego najbardziej wyrafinowanej formule - postulatów de lege ferenda i de lege lata. Taki mechanizm działania, może być odczytywany jako odpowiedź na dynamizm funkcjonowania takich organizacji studenckich jak ELSA, która angażuje studentów prawa, pragnących ze swoich studenckich lat wycisnąć jak najwięcej.

MichAł rybicki

Prawo reguluje postępowanie nas wszystkich. Nasze plany życiowe, dążenia, marzenia i sposoby realizacji naszych możliwości i potencjału zależą od jakości i spójności obowiązującego prawa. Jakość stanowionego prawa, najczęściej chaotyczna, przypadkowa, służąca doraźnym celom, stanowi niekwestionowaną barierę dla rozwoju Polaków. Na fundamencie tych przekonań powstała internetowa platforma ZmienPrawo.pl - Legislator Obywatelski, narzędzie do formułowania konsensusu ustawodawczego i zmiany obowiązującego prawa.

12

I. Zakaz tortur, uznawany za jedno z najbardziej fundamentalnych praw przynależnych osobie ludzkiej, został zawarty w szeregu dokumentów prawa międzynarodowego z zakresu ochrony praw człowieka. Postanowienia odnoszące się do zakazu tortur (oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania), odnaleźć można m.in. w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych (MPPOiP) (art. 7), Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (EKPCz) (art. 3), a także Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej (KPP) (art. 4).

Na szczególną uwagę zasługują jednak dwie umowy międzynarodowe, które odnoszą się tylko i wyłącznie do wspomnianego zakazu, tworząc swego rodzaju dwubiegunowy system, którego założeniem jest kontrola jego przestrzegania oraz podejmowanie działań na rzecz zwalczania przypadków stosowania tortur: Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, przyjęta pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984 r. (Konwencja CAT), oraz Europejska konwencja przeciwko torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, przyjęta dnia 26 listopada 1987 r. (Konwencja CPT).

O tym, jak istotny jest charakter zakazu tortur, świadczy art. 2 ust. 2 Konwencji CAT, z którego wyraźnie wynika, że ma on charakter niederogowalny1. Podobne postanowienia znajdują się także w instrumentach o charakterze ogólnym, w tym w MPPOiP (art. 4 ust. 2) oraz EKPCz (art. 15 ust. 2). Wyjątkiem w tym zakresie wydaje się być KPP, która nie zawiera wskazania explicite na charakter zakazu tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania. Szczegółowa

1 Zgodnie z tym przepisem: „Żadne okoliczności wyjątkowe, takie jak stan wojny, groźba wojny, brak wewnętrznej stabilizacji politycznej lub jakakolwiek inna sytuacja wyjątkowa, nie mogą stanowić usprawiedliwienia dla stosowania tortur.”

analiza jej postanowień pozwala jednak dojść do wniosku, że także w tym przypadku przedmiotowy zakaz ma charakter absolutny2.

II. Warto zwrócić uwagę, że w żadnym z w/w instrumentów (poza Konwencją CAT) pojęcie tortur nie zostało zdefiniowane3. Z Konwencji CAT wynika, że każda z form okrutnego i nieludzkiego traktowania (w tym tortury) wymaga zadawania ostrego bólu lub cierpienia, jednakże w przypadku szczególnie poniżającego traktowania zadawanie bólu lub cierpienia (które nie osiąga wymaganego poziomu ostrości), może zostać uznane za traktowanie lub karanie na tyle poniżające, by uznać je za naruszenie art. 16 Konwencji CAT [zobowiązanie stron Konwencji do zapobiegania takim aktom - przyp. aut.].

To, czy okrutne lub nieludzkie traktowanie może być kwalifikowane także jako tortury, zależeć będzie od spełnienia pozostałych wymagań definicyjnych z art. 1 Konwencji CAT,

2 Art. 52 ust. 3 KPP stanowi, że: „w zakresie, w jakim niniejsza Karta zawiera prawa, które odpowiadają prawom

zagwarantowanym w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, ich znaczenie i zakres są takie same jak praw przyznanych przez tę konwencję. Niniejsze postanowienie nie stanowi przeszkody, aby prawo Unii przyznawało szerszą ochronę”. Skoro zatem EKPCz uznaje niederogowalny charakter zakazu tortur, także odpowiednie postanowienie KPP winno być w tym duchu odczytywane.

3 Art. 1 ust. 1 Konwencji CAT stanowi, że określenie „tortury” oznacza „każde działanie, którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na nią lub trzecią osobę albo w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego lub inną osobę występującą w charakterze urzędowym lub z ich polecenia albo za wyraźną lub milczącą zgodą. Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo.”

13

tj. przede wszystkim od tego, czy nieludzkie traktowanie miało spowodować osiągnięcie jednego z celów w tym przepisie wskazanych4. To właśnie element celu jest (przynajmniej w systemie ONZ) najważniejszym kryterium odróżniającym tortury od okrutnego lub nieludzkiego traktowania. Lista celów z art. 1 wydaje się być listą zamkniętą, przy czym warunkiem koniecznym zaistnienia tortur jest sytuacja, w której dana osoba znajduje się pod faktyczną kontrolą lub władzą osoby zadającej ból lub cierpienie.

Nieco inaczej tę kwestię rozwiązano w Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego, gdzie również zawarta została definicja tortur5. W odróżnieniu od definicji z Konwencji CAT, w przypadku definicji Statutu MTK nie jest wymagane, by tortury były powodowane w określonym celu przez funkcjonariusza publicznego. Ma to związek z faktem, iż Statut MTK wprowadza odpowiedzialność osobistą za dokonywanie aktów tortur, natomiast Konwencja CAT punkt ciężkości przesuwa w stronę odpowiedzialności państwa6.

Pomimo, że zakaz tortur oraz innych form okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania został odzwierciedlony w międzynarodowym prawie praw człowieka jako prawo o charakterze absolutnym, może mieć do niego zastosowanie zasada proporcjonalności. Zasada ta może jednak służyć wyłącznie zdefiniowaniu zakresu stosowania prawa do bycia wolnym od okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego, nie zaś prawa do bycia wolnym od tortur. Jeżeli ból fizyczny lub psychiczny albo cierpienie są zadawane umyślnie dla celów zgodnych z prawem, tj. pozostają poza zakresem art. 1, zachowanie takie musi być uznane za uzasadnione użycie siły i, ex definitione, nie prowadzi do okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania. Jeśli użycie siły nie jest absolutnie konieczne do osiągnięcia takiego celu, traktowanie może zostać zakwalifikowane jako poniżające, nieludzkie lub okrutne. Jeśli natomiast siła stosowana jest w sytuacji bezsilności ofiary (przede wszystkim w sytuacji pozbawienia wolności) dla któregokolwiek z celów wskazanych w art. 1 i prowadzi jednocześnie do [zadawania] ostrego bólu lub cierpienia, należy uznać takie zachowanie za powodowanie tortur. Co więcej, zachowanie takie nie może być usprawiedliwiane przez zastosowanie zasady proporcjonalności. Owa „bezsilność” ofiary jest najistotniejszym kryterium, które projektodawcy Konwencji CAT brali pod uwagę przy wprowadzaniu dystynkcji między torturami a innymi formami niewłaściwego traktowania7.

Ocena, czy niewłaściwe traktowanie powinno zostać

4 M. Nowak, The United Nations Convention Against Torture. A Commentary, Oxford 2008, s. 69.

5 Art. 7 ust. 2 lit. e) Statutu MTK: „Tortury oznaczają celowe zadawanie dotkliwego bólu lub cierpienia, fizycznego bądź psychicznego, jakiejkolwiek osobie będącej pod opieką lub pod kontrolą oskarżonego; termin ten nie obejmuje bólu i cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie przypadkowo.”

6 M. Kjaeurum, Komentarz do art. 4 Karty Praw Podstawowych UE [w:] Komentarz Sieci Niezależnych Ekspertów ds. Praw Podstawowych, s. 48. Dokument dostępny na stronie Agencji Praw Podstawowych UE pod adresem: http://infoportal.fra.europa.eu

7 Ibidem, s. 77.

uznane za tortury, okrutne, nieludzkie lub poniżające traktowanie jest zatem raczej względna. Przy jej dokonywaniu powinno brać się pod uwagę szereg istotnych czynników, jak np. kontekst, w jakim następuje karanie, czas trwania, fizyczne i psychiczne skutki traktowania, wiek, zdrowie i płeć ofiary. Nie jest przy tym konieczne odróżnianie „traktowania” od „karania”, skoro nie występują one oddzielnie. Należy jednak pamiętać, że termin „traktowanie” jest terminem szerszym od „karania” i stanowi „działanie lub zaniechanie jednostki, dokonane na jej żądanie lub takie, które może co najmniej zostać jej przypisane8.”

Choć żadna z umów międzynarodowych z zakresu ochrony praw człowieka przyjmowanych pod auspicjami Rady Europy nie zawiera definicji tortur ani okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, w orzecznictwie ETPCz można zaobserwować próby klaryfikacji tych pojęć. W ocenie Trybunału, traktowanie - by być zakwalifikowanym jako tortury - musi spełnić kryterium umyślności, a zarazem być natury wyjątkowo9 okrutnej i poważnej10.

III. Może nieco dziwić fakt, że definicji tortur nie zawarto w Konwencji CPT. Należy jednak mieć przy tym na uwadze, że stanowi ona tylko jeden z fundamentalnych elementów systemu ochrony praw człowieka Rady Europy, bazującym w głównej mierze na EKPCz i orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który wielokrotnie w swoim dorobku odnosił się do zakazu tortur11.

Celem opracowania Konwencji CPT było przede wszystkim utworzenie mechanizmu pozasądowego właściwego w zakresie badania sposobu traktowania osób pozbawionych wolności, także pod kątem ewentualnego wzmocnienia ochrony takich osób przed torturami oraz nieludzkim lub poniżającym traktowaniem albo karaniem12. Mechanizmem takim jest Europejski Komitet ds. Zapobiegania Torturom oraz Innemu Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (Komitet CPT), do którego głównych zadań należy wizytowanie miejsc pozbawienia wolności w państwach członkowskich Rady Europy, zwłaszcza w celu kątem badania warunków panujących w takich miejscach oraz sposobu traktowania osób w nich przebywających. Ponieważ określenie „miejsca pozbawienia wolności” jest rozumiane szeroko (zgodnie z orzecznictwem ETPCz), Komitet (ściślej rzecz

8 M. Nowak, UN Covenant on Civil and Political Rights, CCPR Commentary, Engel. Publisher, Kehl-Strasbourg-Arlington, 1993.

9 W oryginale: (...) be of the most cruel and serious nature.”10 M. Kjaeurum, Komentarz do art. 4 Karty Praw Podstawowych UE [w:]

Komentarz Sieci Niezależnych Ekspertów ds. Praw Podstawowych, s. 48. Dokument dostępny na stronie Agencji Praw Podstawowych UE pod adresem: http://infoportal.fra.europa.eu

11 Zob. np. wyrok z dnia 18 stycznia 1978 r. w sprawie Irlandia przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (sygn. 5310/71), gdzie ETPCz rozważał m.in. kwestię odróżnienia „tortur” od „nieludzkiego lub poniżającego traktowania”; wyrok z dnia 6 kwietnia 2000 r. w sprawie Labita przeciwko Włochom (sygn. 26772/95), w którym ETPCz uznał, że przepis art. 3 EKPCz wyrażający zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania ma charakter absolutny, niezależny od okoliczności zachowania pokrzywdzonego (§ 119 wyroku).

12 Vide: sprawozdanie wyjaśniające dot. Konwencji CPT. Dokument jest dostępny na stronie pod adresem: http://www.cpt.coe.int/lang/pol/pol-convention.pdf

14

biorąc - delegacje składające się z jego członków) bada warunki panujące nie tylko w aresztach śledczych i zakładach karnych, ale także m.in. w szpitalach psychiatrycznych, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych czy izbach wytrzeźwień. Po każdej wizycie sporządzany jest raport zawierający zalecenia kierowane do państwa członkowskiego, do którego musi się ono ustosunkować w terminie 6 miesięcy. Odpowiedź państwa na raport Komitetu CPT może być podana do publicznej wiadomości, nie jest to jednak wymóg konieczny. Praktyka pokazuje jednak, że państwa z reguły wyrażają zgodę na taką publikację13. Ta swego rodzaju „mobilność” jest głównym czynnikiem odróżniającym Komitet CPT od jego odpowiednika w systemie powszechnym - Komitetu Przeciwko Torturom (Komitet CAT).

Podobnie jak inne ciała tworzone na podstawie prawno-człowieczych umów międzynarodowych przyjmowanych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, Komitet CAT (z siedzibą w Genewie) wykonuje zadania polegające w głównej mierze na ocenianiu stopnia realizacji postanowień Konwencji CAT na podstawie przedstawianych periodycznie (raz na 4 lata) raportów przez Państwa Strony. Na tej podstawie Komitet CAT może zgłaszać uwagi służące zwiększeniu poziomu ochrony przed zjawiskiem tortur w państwie, które złożyło raport. Ponadto kompetencje Komitetu CAT mogą zostać zwiększone o możliwość otrzymywania i rozpatrywania informacji dotyczących doniesień jednego Państwa Strony, że inne Państwo Strona nie wypełnia swoich zobowiązań wynikających z Konwencji CAT14. Takie uznanie kompetencji ma jednak charakter fakultatywny.

Czynnik „mobilności” w kontekście powszechnego systemu zapobiegania torturom (ONZ) został wprowadzony Protokołem Fakultatywnym do Konwencji CAT (OPCAT) z 2002 r., który ustanowił bipolarny podsystem służący zapobieganiu aktom tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania15. Po pierwsze: OPCAT utworzył Podkomitet do spraw prewencji, którego głównym zadaniem jest przeprowadzanie regularnych wizyt w miejscach pozbawienia wolności (można zatem uznać, że Podkomitet jest „lustrzanym odbiciem” Komitetu CPT, choć osadzonym w powszechnym systemie ochrony praw człowieka), po drugie: na państwa wiążące się Protokołem OPCAT został nałożony obowiązek utworzenia, wyznaczenia lub utrzymania krajowego organu wizytującego miejsca pozbawienia wolności, tzw. krajowego mechanizmu prewencji16. Korelacja działań obu tych mechanizmów, tj. zewnętrznego (Podkomitet ds. prewencji) i wewnętrznego (KMP) ma w założeniu służyć rzeczywistemu zwiększeniu poziomu ochrony przed zjawiskami tortur oraz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, a zarazem - zwiększeniu poziomu recepcji uwag kierowanych

13 Ostatnia wizyta Komitetu CPT w Polsce miała miejsce w czerwcu 2013 r.14 Art. 21 Konwencji CAT.15 Polska ratyfikowała OPCAT w dniu 14 sierpnia 2005 r.16 W Polsce (od dnia 18 stycznia 2008 r.) funkcje Krajowego Mechanizmu

Prewencji pełni Rzecznik Praw Obywatelskich, ściślej rzecz ujmując - Zespół ds. Krajowego Mechanizmu Prewencji w Biurze RPO.

do państw w związku z rozpatrywaniem raportów z realizacji Konwencji CAT przez utworzony na jej podstawie Komitet17.

IV. System egzekwowania zakazu stosowania tortur oraz innych zachowań, określanych także mianem niewłaściwego traktowania18 jest przykładem ewolucji mechanizmów służących zapewnieniu skutecznej ochrony praw człowieka we współczesnym świecie. O ile początkowo w systemie ONZ wysiłki koncentrowały się głównie na działalności sprawozdawczej (pomijając, rzecz jasna, inne ogólne mechanizmy, takie jak skargi indywidualne kierowane do Komitetu Praw Człowieka w związku z naruszeniem art. 7 MPPOiP), początek XXI wieku przyniósł zmianę jakościową. ONZ uznał, że dla zapewnienia skutecznej egzekucji zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania potrzebne są także inne narzędzia - stąd przyjęcie Protokołu OPCAT i przewidziany w nim podsystem o dualistycznej konstrukcji. Oczywiście, związanie się OPCAT jest w pełni dobrowolne, a potencjał tego mechanizmu nieco obniża stosunkowo niska liczba związanych nim państw19. Niemniej jednak rozwiązanie to należy ocenić jako krok w dobrym kierunku.

Dla państw będących członkami Rady Europy zakaz tortur ma charakter wielowymiarowy, w ich przypadku bowiem uprawnione jest mówienie o swego rodzaju „piramidzie zakazowej”, w której wyróżnić można trzy szczeble weryfikacji stopnia przestrzegania tego zakazu (krajowy mechanizm prewencji/Komitet CPT i jego odpowiednik z protokołu OPCAT - Podkomitet do spraw prewencji/Komitet CAT). Ta stopniowalność - przechodzenie od organu niezależnego, ale funkcjonującego wewnątrz danego państwa (KMP),poprzez szczebel regionalny (Komitet CPT) do poziomu ONZ (Podkomitet i Komitet CAT) - bez wątpienia przyczynia się do utwierdzania państw w przekonaniu, że naruszenia przedmiotowego zakazu nie pozostaną niezauważone, a co więcej - zostaną odnotowane przez społeczność międzynarodową.

Przede wszystkim należy jednak pamiętać, że zakaz tortur wypływa z nakazu poszanowania godności ludzkiej, zaś sposób, w jaki państwo przestrzega tego zakazu, znajdować będzie odzwierciedlenie w realizacji innych, nie mniej ważnych praw człowieka.

17 Ostatnie sprawozdanie z realizacji postanowień Konwencji CAT Polska przedstawiła Komitetowi CAT w listopadzie 2013 r.

18 Określenie to stosunkowo często pojawia się w sprawozdaniach Komitetu CPT.

19 edług danych z United Nations Treaty Collection, Protokołem OPCAT związały się 72 państwa (stan na dzień 9 marca 2014 r.).

dAwid grochowski

główny sPecjAListA

wydziAł ds. MiędzynArodowych Procedur ochrony PrAw człowiekA

dePArtAMent wsPółPrAcy MiędzynArodowej i PrAw człowiekA

Ministerstwo sPrAwiedLiwości

Otwarty Dostęp jest obecnie jednym z najważniejszych punktów w debacie o przyszłości życia akademickiego. Wraz z nowymi technologiami pojawiają się nowe możliwości dystrybucji i publikacji, które mają szansę na nowo ukształtować krajobraz nauki.

Rozwój ruchu Open Access jest bardzo szybki. Jeszcze na początku lat ‘90 można było obserwować odosobnione działania grup entuzjastów nowych technologii, którzy wykorzystywali sieć w swojej pracy. Obecnie widzimy inicjatywy największych uczelni świata, które w sposób otwarty udostępniają swoje kursy i zasoby swoich bibliotek, a największe programy finansowania nauki w USA oraz w Unii Europejskiej (np. Horizon 2020, który zakłada przeznaczenie 80 mld Euro na badania) za warunek uzyskania finansowania stawiają publikację w Otwartym Dostępie.

I chociaż zmiany te przynoszą powszechne korzyści wszystkim uczestnikom życia akademickiego, to zdanie studentów oraz ich interesy nie są przedstawiane na pierwszym planie. Nie jest to zaskoczenie, w końcu centralnymi tematami są naukowe badania i publikacje w czasopismach, czyli zagadnienia, które zbyt rzadko dotyczą studentów.

Ale paradoksalnie, chociaż studenci bywają pomijani w wielkiej, globalnej dyskusji o wprowadzeniu Otwartego Dostepu, to stanowią oni grupę, która może najwięcej zyskać na ułatwieniu dostępu do publikacji naukowych.

Otwarty Dostęp zakłada swobodny i darmowy dostęp do wyników badań, artykułów, czasopism a nawet książek w internecie. Daje również możliwość ponownego wykorzystania treści, ułatwia ich wyszukiwanie, gwarantuje jakość wyszukiwanych materiałów.

To ogromne wartości z punktu widzenia procesu dydaktycznego. Rzeczywistość znana studentom to punkty ksero, wirtualne dyski i grupowe maile, które są przepełnione złej jakości kopiami, skanami, zdjęciami prezentacji, konspektami stworzonymi przez anonimowego kolegę, edytowanymi przez nieznaną ilość osób na przestrzeni lat. Nie są to warunki stymulujące do twórczej, naukowej pracy.

Problem ten zidentyfikowali twórcy kampanii “Open Access - możesz to zrobić lepiej niż chomik” prowadzonej

w ramach Biblioteki Otwartej Nauki. Otwarty Dostęp daje szansę na skokową poprawę jakości nauczania na uniwersytetach - dzięki otwartemu publikowaniu skryptów, artykułów, książek czy podręczników można zapewnić wysokiej jakości treści, które stanowić będą podstawę nauki oraz własnej naukowej pracy. Przenosi to akcent studiowania z szukania materiałów w stronę ich twórczego i konstruktywnego wykorzystania. Zamiast tygodnia szukania w bibliotekach - tydzień pracy na materiałach dostępnych w sieci.

Korzyści mają jednak wiele wymiarów. Założyciele Inicjatywy Otwieracz - pierwszego koła naukowego w Polsce, które skupia się na zagadnieniach Otwartego Dostępu zwracają uwagę na jeszcze inny problem - ambitni studenci mają duże problemy z publikowaniem swoich prac - zarówno artykułów, jak i prac licencjackich czy magisterskich. Chociaż są to wartościowe materiały, w które włożyli mnóstwo ciężkiej pracy - mają niewielką szansę na ujrzenie światła dziennego. To demotywujące i kontrproduktywne, szczęśliwie internet pozwala na zmianę.

Studenci stanowią bardzo ważną i długo niedocenianą grupę nacisku. Podkreśla to Klaudia Grabowska, koordynatorka Biblioteki Otwartej Nauki - projektu Centrum Cyfrowego, który zaczął powstawać, kiedy prowadziła indywidualne dyskusje ze swoimi wykładowcami w trakcie studiów, aby ci udostępnili swój dorobek naukowy. Tego typu działania dają błyskawiczne wyniki, które o lata wyprzedzają administracyjne zmiany.

Proces ten jest o tyle dobry, że służy zarówno studentom, jak i wykładowcom, którzy udostępnili swój dorobek w Otwartym Dostępie. Dyskusje o otwieraniu dorobku naukowego stają się przez to łatwiejsze - nie ma mowy o konflikcie interesów, wyłacznie o współpracy. A aby jeszcze bardziej ułatwić przekonywanie do otwartości, w ramach akcji promującej Open Access powstały materiały, które pomogą w dyskusji, w tym filmy, w których o swojej motywacji opowiadają wybitni badacze, którzy docenili korzyści z upowszechniania wiedzy w internecie.

kubA dAnecki

wsPółPrAcuje z centruM cyfrowyM, ProwAdzi bLogA o praWie autorskiM WWW.conasuWiera.pL. dziAłA nA rzecz

otwArtej nAuki i kuLtury, ProwAdzi Projekt szkoLeniowy w MAłoPoLskiM instytucie kuLtury. w woLnych chwiLAch

Próbuje PrzeczytAć cAły internet.

I. Rzecznik Praw Obywatelskich odgrywa istotną rolę w systemie kontroli organów władzy publicznej. Jest pewnym fundamentalnym podmiotem, który prowadząc swoje własne postępowania, może w znaczący sposób wpływać na proces stanowienia i stosowania prawa. Gdy przeanalizuje się działalności Rzecznika1, to można dojść do wniosku, że jest ona niezwykle szeroka, aktywność Rzecznika obejmuje bardzo wiele dziedzin życia społecznego, politycznego, społecznego gospodarczego itd. Można stwierdzić, że w wielu sprawach działania Rzecznika są skuteczne, tzn., że osiągnięty zostaje zamierzony skutek.

Nie jest jednak Rzecznik trybunem ludowym, który mógłby pomóc w każdej bez wyjątku, sytuacji. Działalność jego limitowana jest przez m.in. fakt, iż występuje on tylko wtedy, gdy stwierdzi naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela. Ponadto może prowadzić postępowanie jedynie wobec organów władzy publicznej, co oznacza, że nie może np. nakazać osobie czy instytucji prywatnej, by zachowała się w określony sposób. W społecznej świadomości jest on jednak organem, który jest ostatnią deską ratunku w sporach obywateli z organami administracji publicznej i wymiarem sprawiedliwości. Taki społeczny obraz nie jest jednak zgodny ze statusem, jaki nadaje Rzecznikowi Konstytucja RP oraz przepisy ustawowe. Jak wskazuje E. Łętowska, Rzecznik nie może zajmować się „dystrybucją mieszkań, przyznawaniem uprawnień do świadczeń socjalnych ani obrotem (czy reglamentacją obrotu) nieruchomościami. Rzecznikowi po prostu tego robić nie wolno”2. Rzecznik nie zajmuje się więc przydzielaniem dóbr rzadkich, nie ma możliwości załatwienia pracy itd. I dalej: „Rzecznik może – i powinien – kontrolować działanie różnych agend państwowych, wedle kryteriów nie

1 Informacje o czynnościach podejmowanych przez Rzecznika znaleźć można nie tylko na stronie domowej (www.rpo.gov.pl), ale także na: http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl.

2 E. Łętowska, Jak zaczynał Rzecznik Praw Obywatelskich, Łódź 1992, s. 28.

tylko czystej legalności, ale i proobywatelskiej przyzwoitości. I powinien formułować stosowne postulaty zmian istniejącej praktyki w swych wystąpieniach, zgłaszać wnioski i podejmować działania zmierzające do wyeliminowania błędów systemowych, tak dotyczących prawa, jak i jego stosowania”3. Jak już wyżej wskazano, działania takie są niezwykle skuteczne. Powoduje to, że Rzecznik jest pozytywnie odbierany w społeczeństwie. Również w literaturze przedmiotu docenia się jego rolę4.

Zauważyć także należy, że ombudsman, w przeciwieństwie do trybunałów i sądów, w żadnym z państw, nie ma kompetencji narzucania swego stanowiska podmiotom kontrolowanym, rozstrzygania sporów czy załatwiania finalnego spraw w rozumieniu administrowania. Jego skuteczność zależy od siły argumentacji i reagowania na nią adresatów kierowanych do nich wniosków”5. Gdy jednak porównamy kompetencje ombudsmanów w różnych państwach, to dojdziemy do wniosku, że uprawnienia polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich są większe, niż gdzie indziej.

Wskazane wyżej uwagi E. Łętowskiej formułowane były w początkach działalności Biura RPO. Jednak wiele jej uwag pozostaje nadal aktualnych. Jedną z uwag, stale powtarzaną przez pierwszego Rzecznika Praw Obywatelskich, jest to, że obywatel musi sam dbać o swoje prawa. Przedsięwzięcie jakiegokolwiek działania przez Rzecznika Praw Obywatelskich winno być poprzedzone stwierdzeniem, iż w danym wypadku jednostka nie będzie w stanie samodzielnie bronić

3 Ibidem.4 Docenia się mianowicie doniosłą rolę, jaką „instytucja ta odgrywa w

sferze kształtowania standardów demokratycznych i budowania kultury prawnej społeczeństwa, zwłaszcza w dobie wciąż jeszcze stosunkowo młodej demokracji” – por. S. Patyra, Rzecznik Praw Obywatelskich I kadencji (1987 – 1991). Doświadczenia przełomu ustrojów, Studia Iuridica Lublinensa 11, 2008, s. 81.

5 J. Świątkiewicz, W piętnastą rocznicę ustanowienia instytucji Rzecznika Praw Obywatelskich (w:) Godność człowieka a prawa ekonomiczne i socjalne. Księga Jubileuszowa wydana w piętnastą rocznicę ustanowienia Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2003, s. 9.

swych wolności lub praw. Wiąże się to oczywiście z zasadą subsydiarności (pomocniczości), którą to Rzecznik ma obowiązek respektować. Pamiętać bo-wiem trzeba, że Rzecznik Praw Obywatelskich winien podejmować prawem przewidziane kroki tylko wtedy, gdy jednostka nie jest w stanie samodzielnie bronić swych wolności bądź praw. Należy podkreślić, że konieczną przesłanką podjęcia działania przez Rzecznika Praw Obywatelskich jest uprzednie wyczerpanie dostępnych obywatelowi środków prawnych służących do ochrony ich praw i wolności. Rzecznik Praw Obywatelskich działa bowiem na zasadzie subsydiarności i nie zastępuje obywateli w wykonaniu nadanych im uprawnień.

II. Zauważyć można, że stale zwiększający się przedmiotowy zakres spraw, jakimi zajmuje się Rzecznik Praw Obywatelskich. Rzecznik obciążany jest stopniowo nowymi zadaniami, np. w zakresie Krajowego Mechanizmu Prewencji, równego traktowania i zakazu dyskryminacji, monitorowania skuteczności Konwencji ONZ dotyczącej praw osób niepełnosprawnych. Prawodawca nakłada na Rzecznika takie obowiązki zapewne z tego powodu, że uważa go za organ o generalnych kompetencjach w zakresie ochrony praw człowieka i obywatela – nie jest więc Rzecznik organem wyspecjalizowanym w ochronie wolności i praw w określonym obszarze. Zauważyć można, że funkcjonują również inne organy, które mają kompetencje w zakresie ochrony wolności i praw o określonym zakresie lub ochrony tych wolności lub praw konkretnej grupy osób – tzw. rzecznicy wyspecjalizowani. Obok nich działają także inne organy, o nie „rzecznikowskim” charakterze, których kompetencje jednak związane są z ochroną wolności i praw człowieka i obywatela. Zauważyć można, ze pozycja Rzecznika Praw Obywatelskich jest tu wyjątkowa, albowiem podmiot ten, korzysta z niezależności. Jest ona podstawowym wymogiem właściwego ukształtowania mechanizmu ochrony wolności i praw jednostki przez Rzecznika6. Na Rzecznika nałożony jest jednak obowiązek współdziałania z innymi podmiotami, których zadaniem jest troska o wolności i prawa jednostki.

III. Rzecznik Praw Obywatelskich ma prawo do powoływania swoich pełnomocników terenowych. Obecnie działa trzech takich Pełnomocników: we Wrocławiu, Gdańsku i Katowicach. Zakres pełnomocnictwa obejmuje fragment terytorium Polski. Wskazać należy, że w chwili powstawania urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich trwała dyskusja na temat sensowności powoływania pełnomocników terenowych. Działalność powołanych dotychczas pełnomocników wskazuje, że wyrażane wówczas obawy okazały się płonne – dzięki pełnomocnikom Rzecznik jest bliżej obywatela – może reagować na lokalne problemy i im sprawie i szybko przeciwdziałać. Niezależnie od wyżej wymienionych Pełnomocnictw, pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich przyjmują również interesantów w kilku miastach Polski. Wskazać jednak należy, że wiosną 2014 r. działalność takich punktów przyjęć została znacząco

6 M. Zubik, Rzecznik Praw Obywatelskich (po 20 latach istnienia urzędu), PiP 11/2008, s. 4.

ograniczona ze względów finansowych.Biuro Pełnomocnika Terenowego Rzecznika Praw

Obywatelskich w Katowicach obejmuje zasadniczo swoim zakresem wszystkie sprawy, objęte właściwością Biura RPO w Warszawie. Jeżeli spojrzeć na informację roczną za 2012 r.7, to stwierdzić można, że tematyka spraw kierowanych do Biur Pełnomocników Terenowych nie różniła się w znaczący sposób od spraw, które wpływały w latach poprzednich. W sprawach z zakresu prawa cywilnego i gospodarki nieruchomościami znaczącą grupę spraw stanowiły wnioski, krytykujące orzecznictwo sądowe.

W skargach zwracano uwagę także na brak systemu powszechnej pomocy prawnej, uwzględniającej potrzeby osób o różnym statusie majątkowym, w szczególności osób, które ze względu na ograniczenia finansowe nie korzystają z usług adwokata czy radcy prawnego.

Przykładowo, w ramach problematyki prawa administracyjnego i spraw mieszkaniowych odnotować należy zmniejszenie się liczby skarg na zarządców nieruchomości. Spadek ten zauważalny jest od dwóch lat, co może świadczyć o poprawie jakości sprawowanego zarządu.

Jeżeli zaś chodzi o prawo karne, bardzo duża liczna skarg dotyczyła odmowy wszczęcia postępowania lub jego umorzenia. Umorzenia postępowania karnego lub odmowy jego wszczęcia często odbywały się bez przeprowadzenia dowodów koniecznych do podjęcia decyzji procesowej.

Sprawy z zakresu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego dotyczyły wysokości świadczeń emerytalnych i rentowych, działań orzeczników oraz trudności w udokumentowaniu liczby lat pracy koniecznej do wyliczenia emerytury.

IV.. Zastanowić się można nad przyszłością urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich i innych podobnych podmiotów. Zauważalna jest tendencja do powoływania „wyspecjalizowanych rzeczników”; z drugiej jednak strony pojawiają się głosy (propozycja jednej z partii politycznych), iż należy zlikwidować urząd Rzecznika Praw Dziecka, a jego kompetencje przekazać RPO. Niewątpliwie na Rzecznika Praw Obywatelskich nakładane są nowe obowiązki – co pozwala sformułować tezę, że organ ten przestrzegany jest jako stabilny i trwały gwarant wolności i praw człowieka. Zachodzące zmiany w prawie, ale też przeobrażenia społeczne, polityczne i gospodarcze „powinny skłaniać polskiego prawodawcę do przemyślenia obecnego kształtu kompetencji przyznanych Rzecznikowi, tak by mógł on efektywnie reagować na nowe wyzwania stojące przed konstytucyjnym organem powołanym do ochrony wolności i praw człowieka i obywatela”8.

7 W chwili oddawania niniejszego artykułu do druku Rzecznik Praw Obywatelskich nie przekazał informacji rocznej za 2013 r.

8 Ibidem, s. 19.

dr grzegorz kraWiec

główny sPecjAListA w biurze rzecznikA PrAw obywAteLskich

20

Zapewne wielu z Was aktywnie działa w strukturach ELSA na poziomie lokalnym lub krajowym. Może nadszedł czas, by podjąć jakieś działanie na szczeblu europejskim? Taką możliwość daje Wam międzynarodowy projekt ELSA Delegations, jeden z czołowych programów ELSA International, w którym miałam okazję uczestniczyć aż trzykrotnie.

O projekcieELSA Delegations to projekt dający studentom prawa

niezwykłą możliwość uczestniczenia w najważniejszych sesjach organów głównych organizacji międzynarodowych takich jak ONZ czy Rada Europy oraz na spotkaniach innych międzynarodowych partnerów jak na przykład International Trademark Association. Delegaci, wybierani spośród zgłoszeń nadesłanych z całej Europy, mają wyjątkową szansę, by pogłębić swoją wiedzę w zakresie prawa międzynarodowego, będąc obserwatorami spotkań czołowych dyplomatów. Projekt otwarty jest dla wszystkich członków ELSA, wystarczy uważnie śledzić stronę www.elsa.org/page/delegations, znaleźć swoją wymarzoną delegację i śmiało aplikować!

Stworzenie idealnej aplikacji nie zajmuje wiele czasu, składają się na nią: CV, formularz dotyczący dotychczasowej aktywności w ELSA oraz przekonujący list motywacyjny. Nie trzeba być Elsowiczem z kilkuletnim stażem, by aplikować na udział w projekcie - ELSA International stara się tak zbalansować delegację, by zasłużeni członkowie zostali należycie docenieni, a nowi - odpowiednio zmotywowani do dalszych działań w strukturach ELSA.

Do obowiązków delegatów należą głównie:• godne reprezentowanie stowarzyszenia,• udział we wszystkich spotkaniach przewidzianych• w ramach sesji danej organizacji,• przeprowadzenie własnych badań i obserwacji• na temat poruszanego prawnego zagadnienia,• promowanie ELSA wśród innych delegacji i organizacji,• przedstawienie odpowiedniego raportu po zakończeniu

delegacji.Obecnie w ramach projektu ELSA Delegations możecie

wziąć udział w posiedzeniach: Rady Praw Człowieka ONZ, UNESCO, Rady Gospodarczej i Społecznej ONZ, UNCITRAL,

WIPO, INTA i Rady Europy! Warto jednak zaznaczyć, że lista ta nie jest zamknięta – dzięki uznaniu i szacunkowi, jakim cieszy się ELSA w międzynarodowej społeczności, wciąż przed stowarzyszeniem kolejne, ciekawe możliwości!

W mieście pokojuNajpopularniejszym kierunkiem delegatów z pewnością

jest Genewa. Nowy Jork czy Dubaj, mimo, że kuszące, często pozostają poza zasięgiem przeciętnego studenta. Nie oznacza to jednak, że szwajcarskie miasto na tle światowych metropolii prezentuje się mniej atrakcyjnie! Genewa od pierwszej chwili ujmuje swoją wyjątkową, międzynarodową atmosferą, zaskakującym spokojem, uroczym jeziorem w samym centrum miasta… Niepowtarzalny szwajcarski klimat sprzyja działalności wielu ogólnoświatowych organizacji, które na swoją siedzibę wybrały właśnie to miasto. Podczas każdego mojego pobytu w Genewie towarzyszy niesamowite uczucie - wszystko wydaje się tu żyć w pokoju i w poszanowaniu praw człowieka.

W samym sercu ONZKlasycznym przykładem delegacji ELSA jest posiedzenie

Rady Praw Człowieka ONZ, która zbiera się trzy razy w roku na 4-tygodniowe sesje. Podczas każdej z nich obecni są członkowie ELSA, którzy mają możliwość bacznie obserwować działalność najważniejszego organu ONZ podejmującego temat praw człowieka.

Posiedzenia Rady odbywają się w pięknej, owalnej Sali XX z imponującym sufitem – dziełem hiszpańskiego artysty - Miquela Barcelò. To także miejsce wyjątkowe - w jednym pomieszczeniu na temat praw człowieka debatują delegacje z całego świata i organizacje pozarządowe. Jest to swoiste forum wymiany myśli, doświadczeń, konfrontacji przedstawicieli

21

państw ze społecznymi działaczami. Kiedy w porządku obrad pojawia się temat Chin, Korei Północnej, Syrii czy Sri Lanki - robi się naprawdę burzliwie.

Obrady Rady Praw Człowieka to dość sformalizowana formuła, poszczególne państwa kolejno wygłaszają przemówienia w ramach określonych w programie zagadnień (items), które dotyczą m.in. kwestii instytucjonalnych i proceduralnych, organów zajmujących się prawami człowieka i towarzyszącym im mechanizmom, Powszechnego Przeglądu Okresowego (Universal Periodic Review - UPR) czy też sytuacji w Palestynie i krajach arabskich. Mimo tego, że większość przemówień opartych jest na tym samym schemacie i wydawać się mogą nieco monotonne, każdego dnia pojawia się coś wyjątkowego. Do moich ulubionych momentów należą konfrontacje Japonii z Koreą Północną, kiedy oba państwa wykorzystując przysługujące im prawa: do zachowania procedury (point of order) lub odpowiedzi (right of reply) atakują drugą stronę, odwołując się nawet do wydarzeń z II wojny światowej. Z reguły przemówienia Korei Północnej niosą ciekawą treść, za perełkę uważam stwierdzenie koreańskich przedstawicieli, by państwa zachodnie zajęły się korygowaniem własnych błędów w materii praw człowieka.

Poza debatami, podczas obrad pod głosowanie poddawane są zgłoszone przez państwa inicjatywy i rezolucje. Każdy tydzień w Radzie niesie ze sobą coś innego, pierwszy upływa pod znakiem powitalnych przemówień przedstawicieli wszystkich państw (wystąpienie ministra Radosława Sikorskiego do dzisiaj uważam za najlepsze), kolejny to często zagadnienia związane z prawami dziecka, trzeci to tydzień dyskusji nad wynikami poszczególnych Powszechnych Przeglądów Okresowych (UPR), z kolei ostatni to głosowania nad rezolucjami i podsumowanie prac.

Obradom Rady towarzyszy także szereg mniejszych, pobocznych wydarzeń (side-events), często organizowanych przez NGOs, podnoszących konkretny problem. Podczas tych kameralnych spotkań, można odpocząć od polityki i dyplomatycznych przemówień. W tym miejscu rolę zaczynają grać emocje, często wystąpienia panelistów są bardzo uczuciowe i poruszające, nierzadko oparte na osobistych doświadczeniach. Do moich ulubionych spotkań, do których często wracam myślami, należy z pewnością projekcja filmu „Girl Rising”. Film ten podejmował temat prawa do edukacji wśród dziewczynek na całym świecie. Przedstawione zostały prawdziwe historie 9 wyjątkowych dzieci z różnych stron

świata, które w swoim młodym życiu zdążyły doświadczyć przygnębiających krzywd – zaaranżowanych małżeństw, molestowania, niewolnictwa, sieroctwa czy biedy, a wciąż marzą o szkole. Innymi przykładami tych nieformalnych spotkań może być szereg wydarzeń dotyczących praw człowieka w Palestynie, Korei Północnej, Syrii, Iranie, praw kobiet, dzieci, uchodźców – możliwości jest mnóstwo!

Jako delegat ELSA miałam również okazję obserwować posiedzenia Komitetu Praw Dziecka i Forum on Business and Human Rights. Każdy wyjazd, obok oficjalnych posiedzeń, bogaty były w liczne, niezwykle cenne spotkania, dyskusje, prezentacje, które zamiast zaspokoić moją ciekawość, tylko ją nasiliły.

NetworkingUdział w projekcie ELSA Delegations to niezwykła

możliwość pracy w międzynarodowym środowisku. Delegacja ELSA to studenci z całej Europy, do tej pory miałam okazję współpracować z ludźmi z Niemiec, Francji, Finlandii, Włoch, Rumunii i Turcji, z częścią z nich do dziś utrzymuję kontakt. Poza tym, ONZ to ogromna baza cennych kontaktów, ludzie są tu niezwykle otwarci na zawieranie nowych znajomości. Osobiście udało mi się poznać pracowników polskiego MSZ, studentów z każdego kontynentu, działaczy, prawników zajmujących się prawami człowieka z Japonii, USA, Kenii, Kongo, Iranu, Iraku, Danii… Kilka z tych znajomości już zaowocowało ciekawymi projektami.

Krok dalejZamykając ten tekst, siedzę właśnie w swoim pokoju

w Stałym Przedstawicielstwie RP przy ONZ w Genewie. Po doświadczeniach zebranych jako delegat ELSA, wróciłam tu jako pełnoetatowa praktykantka. Za mną tydzień posiedzeń Rady Praw Człowieka, kolejnych konfrontacji Korei z Japonią, starań Chin powstrzymania wystąpień nieprzychylnych im NGOs, pełen pracy przy jednej z nowych rezolucji ONZ... Mimo, że do prawa międzynarodowego od dawna podchodzę z zamiłowaniem, to projekt ELSA umocnił mnie w słuszności moich marzeń.

Z całego serca zachęcam do udziału w projekcie, bo niesie to ze sobą ogrom niezapomnianych przeżyć, których nie da się przełożyć na żadną książkową wiedzę.

MArtynA wAnAt

22

24

WYMIAR SPRAWIEDLIWO-ŚCINA OBSZARZE DAWNEGO ZWIĄZKU RADZIEC-

KIEGO1

w świetle orzecznictwa Komitetu Praw Czło-

wieka2 (Human Rights Committee – HRC)

Po ponad 20 latach od rozpadu Związku Radzieckiego wydawało się, że Europa Środkowa i Wschodnia stały się wprawdzie jeszcze nie oazą dobrobytu, ale pokoju i bezpieczeństwa już tak. Do tego stopnia, że światowe mocarstwo USA zdecydowało się skierować swoją uwagę na obszar Azji i Pacyfiku3, uznając, że demokracja w Europie ostatecznie zwyciężyła. Ostatnie wydarzenia na Ukrainie pokazały jednak całemu światu, jak bardzo to przekonanie było złudne.

Niezadowolenie społeczne na Ukrainie nie wzięło się znikąd. Jak w soczewce skupiają się tam problemy, z którymi zmaga się cały dawny blok wschodni: korupcja, bezrobocie, rozwarstwienie społeczne i, co nas prawników szczególnie interesuje, niewydolność wymiaru sprawiedliwości. Ponieważ praktycznie wszystkie państwa byłego ZSRR ratyfikowały Pierwszy Protokół Fakultatywny4 do MPPOiP5, ich obywatele mogą zaskarżać przed HRC domniemane naruszenia swoich praw.

Problemy zaczynają się, zdaniem powodów (autorów skarg), już na etapie wszczęcia postępowania. Przykładowo,

1 Z wyjątkiem krajów nadbałtyckich – Litwy, Łotwy i Estonii, które jakoczłonków Unii Europejskiej należy rozpatrywać oddzielnie.2 Komitet Praw Człowieka to organ Narodów Zjednoczonych złożonyz 18 ekspertów z dziedziny praw człowieka. Orzeka w sprawach naruszeniaMiędzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (dalej: MPPOiP),czyli jednego z najważniejszych międzynarodowych traktatów dotyczącychpraw człowieka (obok Powszechnej Deklaracji Praw Człowiekai Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich, Socjalnych i Kulturalnych).3 Zob. np. J. TOMASZEWSKI, Traktatowi sojusznicy USA w regionieAzji i Pacyfiku, Bezpieczeństwo Narodowe nr 23/2013, tekst artykułu nastronie: http://geopolitics.pl/analizy/2361-traktatowi-sojusznicy-usa-w-regionie-azji-i-pacyfiku (dostęp: 8 marca 2014).4 uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonychw dniu 16 grudnia 1966 r. w NowymJorku (Dz. U. z 1994 r. nr 23, poz. 80). Polska ratyfikowała Protokół w 1991 r.5 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty dopodpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. Polska ratyfikowała Paktw 1977 r.

w zagadkowej sprawie zniknięcia kilkuset ton mąki z państwowego magazynu6 ojca powódki oskarżono aż o 22 różne przestępstwa. Policja niekiedy wprowadza rodzinę podejrzanego w błąd, twierdząc na przykład, że będzie przesłuchany i wypuszczony na wolność, a w rzeczywistości zostaje oskarżony o morderstwo7.

Jeżeli dany czyn zabroniony w świetle państwowych przepisów jest zagrożony wysoką karą, państwo stosuje znany również nam Polakom areszt tymczasowy. Zdaniem powodów podejrzany może być pobity przez policjantów i zmuszony do przyznania się do winy8. Bywa, że pobicie jest na tyle poważne, że wymaga leczenia szpitalnego9. Powodowie donoszą nawet o stosowaniu tortur przez milicjantów10 (takich jak zmuszanie do brania środków psychotropowych)11. Zgodnie z art. 9 par. 2 MPPOiP, „Osobę aresztowaną należy poinformować w chwili aresztowania o przyczynach aresztowania i w krótkim czasie powiadomić o wysuwanych przeciwko niej zarzutach”. Ten warunek często nie zostaje spełniony, a zainteresowany czeka w areszcie na postawienie

6 A. et al. v. Uzbekistan, CCPR/C/98/D/1079/2002, UN Human RightsCommittee (HRC), 12 maja 2010, http://www.refworld.org/docid/4c188d7f2.html (dostęp: 8 marca 2014).7 Lyashkevich v. Uzbekistan, CCPR/C/98/D/1552/2007, UN HumanRights Committee (HRC), 11 maja 2010, http://www.refworld.org/docid/4c19d9412.html (dostęp: 8 marca 2014).8 Gapirjanova v. Uzbekistan, CCPR/C/98/D/1589/2007, UN

Human Rights Committee (HRC), 11 maja 2010, http://www.refworld.org/docid/4c19ddad2.html, (dostęp: 8 marca 2014).

9 Ibidem.10 Na mocy ustawy z dnia 1 marca 2011 r. o stróżach prawa i porządku

milicja w Rosji została zlikwidowana i zastąpiona policją (której funkcjonariusze mają większy zakres uprawnień). W chwili obecnej (8 marca 2014 r.) instytucja milicji pozostała tylko na Białorusi, w Abchazji i na Ukrainie.

11 Pustovalov v. Russian Federation, CCPR/C/98/D/1232/2003, UN Human Rights Committee (HRC), 10 maja 2010, http://www.refworld.org/docid/4c1893792.html (dostęp: 8 marca 2014). Odnośnie tego zarzutu pod adresem Państwa-Strony Paktu, Komitet przyznał rację powodowi!

25

przed sądem i zarzuty aż do 50 (sic!) dni12. Aby lepiej uświadomić sobie rozmiar naruszeń, porównajmy to z Konstytucją RP13: „Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami” (art. 41 ust. 3).

Kolejnym etapem w sprawie jest postępowanie przed sądem. Powodowie donoszą, że oskarżony może całość postępowania spędzić w areszcie, co oczywiście narusza jego prawo do obrony14. Zdarza się, że oskarżony nie może zobaczyć prokuratora, który go oskarżył, ani spotkać się ze swoim prawnikiem, jeżeli oczywiście takowego posiada15.

W końcu dochodzimy do postępowania dowodowego. Autorzy podają, że świadkowie i biegli nie są obiektywni, a własnych świadków i biegłych powoływać nie można16. Oskarżony w procesie nie może też wziąć udziału w przesłuchaniu świadka17, którą to możliwość przewiduje art. 6 ust. 3 lit. d Europejskiej Konwencji Praw Człowieka18 (przypomnijmy, że stronami EKPCz są takie państwa byłego ZSRR, jak Rosja, Azerbejdżan, Gruzja, Ukraina, Mołdowa czy Armenia).

12 Tatiana Zheludkova v. Ukraine, CCPR/C/76/D/726/1996, UN Human Rights Committee (HRC), 6 grudnia 2002, http://www.refworld.org/docid/3f588eed1b.html (dostęp: 8 marca 2014). Odnośnie tego zarzutu Komitet przyznał rację powódce.

13 Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483 ze zm.14 A. et al. v. Uzbekistan, CCPR/C/98/D/1079/2002.15 Pustovalov v. Russian Federation, CCPR/C/98/D/1232/2003. Komitet

przyznał rację powodowi również odnośnie tego zarzutu.16 Ibidem.17 Tatiana Zheludkova v. Ukraine, CCPR/C/76/D/726/1996.18 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4

listopada 1950 roku, zmieniona Protokołem Nr 11 z 1998 r. Polska ratyfikowała Konwencję w 1993 r., Protokół nr 11 w w 1998 r.

Po postępowaniu w pierwszej instancji zapada wreszcie wyrok. Niestety, nie jest to koniec problemów. Otóż o wyroku można dowiedzieć się nawet z miesięcznym opóźnieniem, przez co skazany nie zdąża wnieść apelacji19. Takie działanie, a właściwie inercja państwa oprócz naruszeń prawa międzynarodowego skutkuje tym, że uniemożliwia skorzystanie z instytucji skargi do HRC (warunkiem wszczęcia postępowania przed HRC, zgodnie z art. 5 par. 2 lit. b Pierwszego Protokołu Fakultatywnego do MPPOiP, jest uprzednie wyczerpanie wszystkich dostępnych środków krajowych20, a apelacja niewątpliwie jest takim środkiem).

Podsumowując, nawet jeżeli połowa zarzutów pod adresem Państw-stron jest bezpodstawna, to druga połowa (potwierdzona w dużej mierze orzeczeniami Komitetu Praw Człowieka) w zupełności wystarczy, aby nas przekonać, że z budowaniem państwa prawa na obszarze byłego ZSRR, delikatnie mówiąc, nie jest najlepiej. Co gorsza, nie widać poprawy w tym zakresie (sprawy z lat 2002 i 2010 wyglądają bardzo podobnie). Kwestia jest nagląca, gdyż jak inaczej budować zaufanie do państwa obywateli, obcokrajowców i zagranicznego kapitału, niż poprzez tworzenie sprawnego i rzetelnego aparatu wymiaru sprawiedliwości?

jAkub chLebowski

AbsoLwent wydziAłu PrAwA i AdMinistrAcji

uniwersytetu wArszAwskiego

19 A. et al. v. Uzbekistan, CCPR/C/98/D/1079/2002.20 Od tej reguły są wyjątki! Por. sprawę Jama Warsame v. Canada, CCPR/

C/102/D/1959/2010, UN Human Rights Committee (HRC), 1 września 2011, http://www.refworld.org/docid/4ee0f0302.html (dostęp: 8 marca 2014), w której Komitet uznał, że odwołanie do Sądu Federalnego nie było skutecznym środkiem prawnym, i że wystarczy, jeżeli autor korzystał ze środków krajowych „z konieczną gorliwością” (par. 7.5-7.6 orzeczenia).

NEGOCJOWAĆ MOŻNA WSZYSTKOChoć wielu z nas nie zdaje sobie z tego sprawy i nigdy się

nad tym poważniej nie zastanawiało, w pewnym uproszczeniu całe nasze życie składa się z negocjacji. Negocjujemy codziennie i w każdej sferze naszego życia. Niezależnie od profesji, negocjujemy w pracy - choćby sam fakt zatrudnienia, uzyskania awansu, podwyżki, ustalenie terminu urlopu bądź tego kto w końcu zajmie się tym projektem, który od dwóch miesięcy każdy przekłada na czyjeś inne biurko, bo nikt nie chce się nim zająć. Jeśli natomiast nasza praca polega na kontakcie z klientem i zawiera aspekt sprzedażowy (przedstawiciel handlowy, pośrednik sprzedaży nieruchomości, ale też prawnik!), o tym jak ważna jest umiejętność sprawnego przekonywania drugiej strony do współpracy nawet nie trzeba wspominać. Negocjujemy też w domu – czy pójdziemy w piątkowy wieczór na imprezę do klubu, czy do kina. A jeśli do kina, to na jaki film? Sami więc widzicie, ile rzeczy codziennie musimy negocjować…

NEGOCJACJE POZYCYJNETradycyjnie negocjacje postrzegamy jako spór dwóch

lub więcej stron. Cały proces jest podobny do walki i ma na celu pokazanie kto jest silniejszy. W powszechnej opinii, w większości negocjacji może wygrać tylko jedna osoba, druga straci twarz i reputację. Obie strony okopują się na swoich stanowiskach i starają się je narzucić w mniejszym lub większym stopniu drugiej stronie. Takie negocjacje specjaliści określili mianem „negocjacji pozycyjnych”1. Prowadząc je, rywalizujące strony mogą przy tym uciekać się do różnych taktyk i wybiegów – mogą nawzajem próbować się podejść, oszukać czy zastraszyć.

NIECO INNE SPOJRZENIE NA NEGOCJACJEObecnie odchodzi się od opisanego powyżej tradycyjnego

modelu negocjacji, a coraz większą popularność zdobywa inne, alternatywne spojrzenie na proces negocjacji –zaprzeczenie wszystkiego tego, co napisano powyżej. O ile bowiem w negocjacjach pozycyjnych strony skupiają się na stanowiskach, kluczem do zawarcia porozumienia zgodnie z nowym podejściem do negocjacji będzie skupienie się na interesach, jakie tak naprawdę stoją za stanowiskami stron.

SPÓR O POMARAŃCZĘW nauce o negocjacjach klasycznym przykładem

zobrazowania tej znaczącej różnicy jest przedstawienie sporu

1 Por. Roger Fischer, William Ury, Bruce Patton „Dochodząc do TAK – Negocjowanie bez poddawania się”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2013.

dwóch dziewczynek, które kłócą się o to, która z nich dostanie pomarańczę. Gdy sytuacja zmierza już do rękoczynów, wkracza mama obu dziewczynek i pyta każdej z nich, w jakim celu potrzebna jest jej pomarańcza. Jedna opowiada, że chce zjeść owoc. Druga z kolei chce upiec ciasto, w związku z tym potrzebuje skórek pomarańczy. Jak widać, obie strony mają inne interesy, co więcej – są to interesy komplementarne, tzn. można zaspokoić potrzeby obu dziewczynek, bez uszczerbku dla żadnej z nich. Jeśli negocjujemy w oparciu o interesy, możemy odkryć, że w wielu wypadkach zawierane porozumienie może zabezpieczyć interesy obu stron i nikt nie będzie czuł się pokrzywdzony.

JAK TO ZROBIĆ?Takie podejście do negocjacji, propagowane między

innymi przez inicjatywę Harvard Negotiation Project (stąd zwane jest niekiedy „harvardzkim modelem negocjacji”) nie poprzestaje na stwierdzeniu, że trzeba odkryć interesy drugiej strony – idzie krok dalej, formułując przydatne zasady oraz porady jak skutecznie odkrywać interesy, zawierać korzystne dla obu stron porozumienia oraz neutralizować działanie trików i wybiegów drugiej strony. Oto kilka podstawowych zasad negocjacji opartych o interesy:• Nie należy traktować drugiej strony jako przeciwnika

– dobrze jest uwolnić się od postrzegania drugiej strony jako części problemu („oddzielenie człowieka od problemu”2), innymi słowy zamiast walczyć ze sobą nawzajem należy walczyć ze wspólnym problemem;

• Trzeba sprawnie zarządzać emocjami – aby uzyskać powyższy efekt, należy nauczyć się jak oddzielać emocje – zarówno twoje, jak i drugiej strony – od negocjowanego problemu;

• Warto się odpowiednio przygotować – dobre przygotowanie nie gwarantuje udanego porozumienia, ale brak przygotowania gwarantuje brak lub niekorzystne porozumienie3. Można kierować się ogólną zasadą „1 minuta przygotowania = 1 minuta spotkania”4.

• Kluczowym jest określenie BATNA (Best Alternative to Negotiated Agreement) – idąc na rozmowę o pracę musisz wiedzieć jakie są twoje alternatywy na wypadek, gdybyś nie dostał tej pracy albo zastanawiał się czy zaakceptować ofertę, która jest nieco niższa niż twoje

2 Por. R. Fischer, W. Ury, B. Patton „Dochodząc do TAK…”,3 Por. R. Fischer, W. Ury, B. Patton „Dochodząc do TAK…”,4 Por. William Ury „Odchodząc od NIE – Negocjowanie od konfrontacji

do kooperacji”, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009,

pierwotne oczekiwania. W tym wypadku BATNA może być np. oferta pracy w innej firmie. Zastanów się czy twoja BATNA nie jest korzystniejsza, niż rezultat porozumienia, który możesz wynegocjować – to pomoże Ci określić czy warto w ogóle negocjować. Kiedy już znasz swoją BATNA, spróbuj zastanowić się jaka może być BATNA drugiej strony – pamiętaj, że będzie ona chciała zawrzeć porozumienie tylko wtedy, jeśli zaoferujesz jej coś więcej, niż jej BATNA;

• Należy zadawać jak najwięcej pytań otwartych w celu poznania interesów drugiej strony, np. „dlaczego to jest dla Ciebie ważne?”, „dlaczego zależy Ci na ujęciu tego punktu w umowie?”;

• Warto stosować obiektywne kryteria – negocjując porozumienie powinniśmy dążyć do oparcia go o uczciwe, obiektywne kryteria, odwołując się np. do cen rynkowych, wyceny rzeczoznawcy.

PO CO TYLE ZACHODU?Celem negocjacji w powyższym ujęciu jest jak najpełniejsze

zaspokojenie twoich interesów, przy jednoczesnej próbie zabezpieczenia w jak największym stopniu interesów drugiej strony. Wszystkie opisane powyżej zasady, w tym stosowanie uczciwych kryteriów, próby budowania dobrej relacji z drugą stroną, nie służą tylko i wyłącznie zawarciu umowy. Należy bowiem pamiętać, że porozumienie w większości przypadków jest dopiero wstępem do dalszej współpracy – trudno oczekiwać, że będzie ona przebiegać gładko, jeśli zastraszaliśmy drugą stronę w toku negocjacji lub odkryje ona, że została oszukana i naciągnięta w ramach zawarcia danego kontraktu5.

NEGOCJACJE W PRACY PRAWNIKANiestety, w Polsce wielu prawników wciąż nie dostrzega

potrzeby uzyskania stosownych kwalifikacji w zakresie negocjacji, mimo tego, że często są angażowani w negocjacje – negocjują warunki ugody, zapisy ważnej umowy, prowadzą w imieniu pracodawcy rozmowy ze związkami zawodowymi lub po prostu negocjują z klientem stawkę opłaty za swoje usługi.

Wkrótce pojawi się szansa na zmiany i na większe zainteresowanie negocjacjami wśród prawników. Obecnie trwają bowiem prace nad projektem wprowadzenia obowiązkowych mediacji w sporach gospodarczych. Co więcej, w najbliższej przyszłości Polska będzie musiała wdrożyć Dyrektywę Parlamentu Europejskiego w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich6 – tutaj również znajdzie zastosowanie mediacja. Należy pamiętać, że w trakcie mediacji strony mogą – i należy postawić dolary przeciwko orzechom, że będą – korzystać z pomocy zawodowych pełnomocników.

Sami zadajcie sobie pytanie - kto będzie miał większe

5 Por. Danny Ertel, Mark Gordon „Negocjacje fair play – Budowanie zdrowego partnerstwa zamiast wymuszania”, wyd. MT Biznes, Warszawa 2010,

6 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/11/UE z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmiany rozporządzenia (WE) nr 2006/2004 i dyrektywy 2009/WE (Dyrektywa w sprawie ADR w sporach konsumenckich).

szanse na zawarcie większej liczby skutecznych porozumień i, co za tym idzie, dotarcie do szerszego grona klientów: prawnik bez przygotowania negocjacyjnego czy taki, który posiada stosowne kwalifikacje?

OD CZEGO ZACZĄĆ?Jeśli po przeczytaniu powyższego artykułu, odczuliście

zainteresowanie poruszoną tematyką, zachęcamy do jego rozwinięcia i dalszego odkrywania arkanów wiedzy o negocjacjach.

Jak to zrobić? Sposobów jest, wbrew pozorom, wiele – oto niektóre z nich:• Wiele wydziałów prawa włączyło już do swojej oferty

stosowne kursy o tematyce negocjacyjnej – warto zapoznać się z ich ofertą.

• Podczas odbywania aplikacji, niestety na razie tylko radcowskiej (choć należy liczyć, że w przyszłości się to zmieni), można kontynuować zgłębianie wiedzy o negocjacjach – Krajowa Rada Radców Prawnych organizuje bowiem Turniej Negocjacyjny dla Aplikantów Radcowskich. Autorzy artykułu są członkami drużyny „OIRP KRK v2”, która zajęła pierwsze miejsce w tegorocznej II Edycji Turnieju Negocjacyjnego, pozostawiając w pokonanym polu 130 drużyn złożonych z aplikantów radcowskich z obszaru całego kraju.

• Propagatorem tematyki negocjacji i mediacji jest były Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych, Maciej Bobrowicz – zachęcamy do odwiedzenia jego bloga o tej tematyce pod adresem www.bobrowicz.pl/blog.

• Ukazało się wiele polskich przekładów książek o tematyce negocjacji – na początek polecamy szczególnie następujące: Roger Fischer, William Ury, Bruce Patton „Dochodząc do TAK – Negocjowanie bez poddawania się”, William Ury „Odchodząc od NIE – Negocjowanie od konfrontacji do kooperacji” oraz Danny Ertel, Mark Gordon „Negocjacje fair play – Budowanie zdrowego partnerstwa zamiast wymuszania”.

nataLia duszkieWicz

consuLtant

deLoittedoradztWo podatkoWe sp. z o.o.

łukAsz krAwczyk

associate

deLoitte LegAL, PAsternAk, korbA i wsPóLnicy kAnceLAriA

praWnicza sp. k.

28

Prawa człowieka i ich przestrzeganie, przez szeroko rozumiany aparat państwowy, wydają się być w naszym kręgu cywilizacyjnym oczywistością – gwarancją warunków brzegowych funkcjonowania jednostki, o którą obywatel nie musi zabiegać. Jak jednak pokazuje historia najnowsza, zdarzają się różne przykłady wydarzeń, w których, mniej lub bardziej pośrednio, instytucje publiczne uczestniczyły w działaniach, niemających nic wspólnego z przestrzeganiem ustaleń zawartych w tak podstawowych dokumentach, jak „Powszechna Deklaracja Praw Człowieka” czy „Europejska Konwencja Praw Człowieka”. Wrażenie to bywa zatem często tylko złudzeniem. Obywatele w systemach demokratycznych zawsze są podstawą stanowienia i przestrzegania praw, choć w zdecydowanej większości nawet nie zdają sobie z tego sprawy. Żeby nie szukać daleko, artykuł 4. Konstytucji RP mówi, na przykład, że „1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. 2. Naród sprawuje swoją władzę poprzez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio [wytł. – FG]”. Obywatele muszą mieć jednak poczucie podmiotowości, żeby zdawać sobie w ogóle sprawę z narzędzi, zawartych w systemie prawnym, z których mogą korzystać. Dzieje się tak bardzo rzadko, zwłaszcza w krajach o tak skomplikowanej i „wyboistej” historii, jak Polska.

Przez krąg cywilizacyjny bliski nam, rozumiane są tu wartości i wyrastający z nich system prawny takich krajów, jak przede wszystkim te z Europy zachodniej i środkowej oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i Kanady. Mimo względnej zgody, co do niezaprzeczalności praw przysługujących jednostkom żyjącym, bądź przebywającym, na terenie tych krajów, zdarzały się sytuacje ich ewidentnego łamania. Wspomnijmy chociażby „dantejskie” sceny zarejestrowane w, dzierżawionej przez USA, bazie wojskowej w Guantanamo, gdzie godność ludzka przebywających tam więźniów nie została wystarczająco uszanowana: byli oni bici i upokarzani, zarówno na tle rasistowskim, jak i seksualnym. Wciąż aktualne są podejrzenia, że w centrum Europy – w Polsce i w Rumunii – znajdowały się tajne więzienia CIA, w których przetrzymywani byli, w trybie nieformalnym i pozostającym całkowicie poza kontrolą, więźniowie polityczni pojmani podczas wojen w Iraku i Afganistanie. Całkiem niedawno (1995 rok) miał też miejsce krwawy konflikt w krajach byłej Jugosławii, z takimi makabrycznymi wydarzeniami, jak chociażby masakra w Srebrenicy. Uznawana jest ona za największe ludobójstwo od

czasów II. wojny światowej. Warto odnotować, że na drugim biegunie mamy, z kolei, przypadek Andersa Breivika, który „z zimną krwią” zamordował, w zorganizowanych przez siebie zamachach terrorystycznych w Norwegii, 77 osób. Relacje z przebiegu jego procesu pokazały, w sposób dla wielu rażący, jak wygląda oddawanie, zapisanego w międzynarodowych deklaracjach, szacunku mordercy na sali rozpraw.

Tego typu przykłady są oczywiście najbardziej skrajne i odnoszą się do podstawowych praw człowieka – poszanowania jego godności ludzkiej - niezależnie od tego, co zrobił. Nawet w tym przypadku instytucje państw naszego kręgu cywilizacyjnego przyzwalają czasem (w trybie nieformalnym) na ich łamanie. Jest jednak cała masa innych praw i gwarancji, których łamanie nie jest tak spektakularne i nie wzbudza powszechnego zainteresowania opinii publicznej, jak w przytoczonych przykładach. Do takowych należy chociażby powszechne zjawisko tzw. „fali” w wojsku, gdzie poniżanie rekrutów odbywa się za cichym przyzwoleniem kadry oficerskiej.

Niniejszy artykuł dotyczy jednego z tych wymiarów praw człowieka, które nie wzbudzają szczególnego zainteresowania opinii publicznej na co dzień – dostępności do instytucji trzeciej władzy, czyli sądu, w Polsce. Art. 45 Konstytucji w par. 1. mówi wyraźnie:

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego [wytł. – FG] rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.”

Podobnie głosi Europejska Konwencja Praw Człowieka w art. 6.:

„Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego [wytł. – FG] rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd […] Postępowanie przed sądem jest jawne [wytł. – FG].”

Jawność procesu przed sądem jest zatem gwarantowana w najważniejszych aktach prawnych, regulujących podstawowe zasady funkcjonowania instytucjonalnego trzeciej władzy w odniesieniu do obywateli. Z powyższych zapisów wynika niezbicie, że w sytuacji, w której rozprawa, odbywająca się w ramach danego postępowania, ma charakter jawny (a dzieje się tak w zdecydowanej większości przypadków), to obywatel, chcący uczestniczyć w niej w charakterze publiczności, musi mieć taką możliwość. Mowa tu zarówno o możliwościach infrastrukturalnych, jak i czysto wolicjonalnych ze strony

29

decydentów sądu. Po pierwsze, zatem, na sali rozpraw musi być przestrzeń dla publiczności – ławki umożliwiające swobodną obserwację rozprawy. Bardzo ważna jest tu również kwestia dostępu do sądu dla osób niepełnosprawnych, którzy nie mogą być pozbawieni takiej możliwości tylko ze względu na swoje kalectwo.

Po drugie, pracownicy ochrony sądu nie powinni zniechęcać obywateli do wizyt w sądzie poprzez uporczywe ich legitymowanie, pytania, na jaką konkretnie rozprawę się wybierają czy żądania oficjalnych wezwań. Ich zadaniem, powinno być jedynie sprawdzenie, czy obywatel wchodzący do sądu nie wnosi niebezpiecznych przedmiotów (broni), które mogłyby stanowić zagrożenie dla innych obywateli oraz ogólne czuwanie nad bezpieczeństwem sądu i jego personelu. Sama kwestia uprawnień do legitymowania przez pracowników prywatnej firmy jest bardzo wątpliwa, a poza mogą się zdarzyć sytuacje, że obywatel przybywający do sądu nie zabrał ze sobą dokumentów. Czy to automatycznie odbiera mu prawa zapisane w Konstytucji RP?

Po trzecie, sędziowie (przewodniczący składów orzekających) powinni umożliwić obserwację rozprawy osobom chcącym tego dokonać. Jedyną powinnością sędziego, w odniesieniu do obywatela pojawiającego się na sali rozpraw, powinno być ustalenie czy ma on związek ze stronami i czy w związku z tym istnieje ryzyko, że będzie zeznawał w tym procesie jako świadek. Jednoznaczna deklaracja ze strony obywatela, że jest obecny na sali w charakterze publiczności niezwiązanej z żadną ze stron, powinien być dla sądu wystarczająca.

Jak to wygląda w praktyce? Fundacja Court Watch Polska, która od 2010 roku zajmuje się organizowaniem obywatelskiego monitoringu sądów, corocznie publikuje swoje raporty, podsumowujące jej działalność. Między innymi, sprawdzana jest tu realizacja prawa obywatela, jakim jest prawo dostępu do sądu. Dotychczas udało się dokonać około 18.000 obserwacji rozpraw przez blisko 800 wolontariuszy z całej Polski. Okazuje się, że we wszystkich powyższych kwestiach w polskich sądach zdarzają się nieprawidłowości. Obserwatorom Fundacji zdarzało się doświadczyć, na przykład, sytuacji, w których sędziowie nie zgadzali się na udział publiczności w jawnej rozprawie bez podawania przyczyn. Co gorsza, zdarzało się również wyłączanie jawności rozprawy tylko ze względu na fakt, że wśród publiczności są

fiLiP A. gołębiewski

specjaLista ds. koMunikacji & prfundAcjA court wAtch PoLskA

obserwatorzy. Instrument, jakim jest możliwość wyłączania jawności rozprawy, został oddany do dyspozycji sędziów tylko w szczególnych przypadkach (stosowany głównie w sprawach rodzinnych, gdzie zeznania mają charakter bardzo osobisty, bądź karnych, dotyczących przestępstw na tle seksualnym). Z całą pewnością stosowanie go dla zmniejszenia transparentności sądu i utrudniania publiczności korzystania z przysługującego jej prawa, jest działalnością wbrew prawom i gwarancjom człowieka1.

Podobnie rzecz się ma z kwestiami infrastrukturalnymi: na salach rozpraw jest często bardzo mało miejsca dla publiczności. Ławki bywają ustawione tak, że nie ma możliwości skorzystania z nich, gdyż znajdują się zbyt blisko siebie. Pracownicy ochrony sądu, z jednej strony, wykazują się niejednokrotnie zbytnią gorliwością (skrupulatne legitymowanie, dopytywanie) lub, z drugiej, całkowitym ignorowaniem wchodzących do sądu obywateli. Niepełnosprawnym często bardzo trudno dostać się do samego budynku sądu, nie mówiąc już o swobodnym poruszaniu się wewnątrz.

Obywatele mają prawo swobodnego dostępu do sądu, jednak, jak się okazuje, nie jest to prawo zawsze i w każdej sytuacji przestrzegane. Dzieje się tak za cichym, bądź jawnym przyzwoleniem decydentów tej instytucji. Czasem sam fakt poczynienia odpowiednich zapisów w aktach prawnych nie przekłada się na ich praktyczne stosowanie. Tak bywa – zbyt często – w kwestii dostępu do sądu. Upodmiotowieni obywatele muszą zatem stać na straży przestrzegania tych praw przez instytucje publiczne, a nie ulegać iluzji ich gwarancji. Dotyczy to nie tylko dostępu do sądu, ale również wszelkich praw człowieka.

1 Raporty Fundacji dostępne są, za darmo, do pobrania w formacie PDF ze strony courtwatch.pl

Fundacja Studenckie Forum Business Centre Club to największa studencka organizacja promująca przedsiębiorczość w Polsce, powstała w 2001 roku z inicjatywy Instytutu Lobbingu Business Centre Club. Działania organizacji mają charakter ogólnopolski, dzięki 19 oddziałom, mieszczącym się w największych miastach kraju, na najlepszych polskich uczelniach wyższych.

Studenckie Forum Business Centre Club stanowi unikatową społeczność młodych, przedsiębiorczych, kreatywnych ludzi z pasją, których motto brzmi: „Jutro należy do ludzi, działających od dzisiaj”. Misją Studenckiego Forum BCC jest kształtowanie postaw przedsiębiorczych wśród młodych Polaków. Swoimi działaniami członkowie SF BCC inspirują, edukują oraz motywują młodych ludzi, pokazując, że aktywność, odwaga i własna inicjatywa są drogą do osiągnięcia sukcesu.

Fundacja, w ramach swojej działalności, opracowała i wdrożyła program edukacji biznesowej i finansowej w trzech grupach wiekowych. Dla najmłodszych ruszył nowatorski projekt Biznes Junior, dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych przewidziany jest Konkurs „Najlepsze Zajęcia z Przedsiębiorczości”, natomiast dla studentów i absolwentów uczelni wyższych SF BCC proponuje Festiwal BOSS - Rozwój-Kariera-Sukces. Ponadto Fundacja realizuje projekt „Przedsiębiorcza Kobieta”, organizuje co roku Galę Młodych Liderów oraz tworzy wiele unikatowych wydarzeń w regionach, m.in. gdański e-Biznes Festiwal czy Lubelskie

Forum Przedsiębiorczości i Innowacji. Poprzez wszystkie te inicjatywy Studenckie Forum BCC umożliwia szybszy i skuteczniejszy rozwój 30 000 młodych Polaków w skali roku. Praktyczna wiedza i umiejętności przekazywane uczestnikom projektów realnie wpływają na zmianę mentalności młodych Polaków, pokazując im dobre wzorce zaczerpnięte z Polski, jak i te z zagranicy.

Członkowie Studenckiego Forum BCC zarówno Ci obecni, jak i Ci byli, odnoszą dzisiaj wiele sukcesów zawodowych, prowadzą swoje firmy. Odnaleźli w tej organizacji inspirację, praktyczną wiedzę, motywację i przede wszystkim nietuzinkowych ludzi, dla których niemożliwe to opinia, nie fakt.

Fundacja Studenckie Forum Business Centre Club, w ciągu dekady działalności udowodniła, że jest poważnym reprezentantem interesów młodego pokolenia Polaków, odpowiedzialnym inicjatorem wielu projektów i wydarzeń, solidnym partnerem dla firm i instytucji, a także wspaniałym początkiem dla kariery nie jednego studenta.

Jesteś przedsiębiorczy? Nie boisz się nowych wyzwań? Chcesz kreować rzeczywistość swojego kraju? Kręci Cię biznes? Super! Ta organizacja jest dla Ciebie. Studenckie Forum Business Centre Club zmienia życie, zmienia patrzenie na świat, umożliwia niepowtarzalną przygodę z biznesem.

toMasz tokarski

rzecznik PrAsowy fundAcji studenckie foruM bcc

orAz Przewodniczący regionu LubLin sf bcc

ELSA LAW REVIEW

32AUGUST

2 0 1 4

AAACADEMIC ACTIVITIES

CHALLENGE YOURSELFAND SEE HOW YOU CAN IMPROVE YOUR LEGAL WRITING!

This year ELSA Internal is giving you the oppurtunity to put your legal writing skills to the

next level. Based on the topic “Lorem Ipsum - Challenges of not knowing the topic yet”

you will write an essay about 15 pages long and send it to ELSA International. Together

with the “Council of Legal Writing” these essays will be reviewed.

The project in a nutshell:

Topic:“Lorem Ipsum - Challenges of not knowing the topic yet”

Deadline:32nd of August 2014

What to submit: Essay with 40.000 words, in english to ELSA International

What to win:Altough this is not a competition the best written draft will be awarded a dinner at ELSA

Internationals house in Brussels!

Contact:Tino BocheVP AAvpaa@elsa.orgwww.elsa.org/aa/legal_writing

FREENO FEE, NO CHARGES

ALLOPEN FOR EVERYONE

Contact:

Tino BocheVice President for

Academic Activitiesvpaa@elsa.org

30JUNE

2 0 1 4WHO?

HOW?

Always dreamt of your article to be published in a Law Review? Here is your chance!

Write the submission for the annual ELSA Law Review, which will be published in Summer 2014!

We seek for contributions from all branches of law, be it National, European or International.

A wide range of articles will be published.

Did you just produce a piece of work in the course of your undergraduate or postgraduate degree?

The call for articles is opened for everyone, so grab your chance and do it!

ELSA will accept all the articles that comply with OSCOLA legal writing style.

The articles should be sent to legalpublications@elsa.org.

The deadline for submissions is the 30th of June 2014.

until WHAT?

WHEN?

http://elsa.org/page/elsa-law-review/

ELSA LAW REVIEW

32AUGUST

2 0 1 4

AAACADEMIC ACTIVITIES

CHALLENGE YOURSELFAND SEE HOW YOU CAN IMPROVE YOUR LEGAL WRITING!

This year ELSA Internal is giving you the oppurtunity to put your legal writing skills to the

next level. Based on the topic “Lorem Ipsum - Challenges of not knowing the topic yet”

you will write an essay about 15 pages long and send it to ELSA International. Together

with the “Council of Legal Writing” these essays will be reviewed.

The project in a nutshell:

Topic:“Lorem Ipsum - Challenges of not knowing the topic yet”

Deadline:32nd of August 2014

What to submit: Essay with 40.000 words, in english to ELSA International

What to win:Altough this is not a competition the best written draft will be awarded a dinner at ELSA

Internationals house in Brussels!

Contact:Tino BocheVP AAvpaa@elsa.orgwww.elsa.org/aa/legal_writing

FREENO FEE, NO CHARGES

ALLOPEN FOR EVERYONE

Contact:

Tino BocheVice President for

Academic Activitiesvpaa@elsa.org

30JUNE

2 0 1 4WHO?

HOW?

Always dreamt of your article to be published in a Law Review? Here is your chance!

Write the submission for the annual ELSA Law Review, which will be published in Summer 2014!

We seek for contributions from all branches of law, be it National, European or International.

A wide range of articles will be published.

Did you just produce a piece of work in the course of your undergraduate or postgraduate degree?

The call for articles is opened for everyone, so grab your chance and do it!

ELSA will accept all the articles that comply with OSCOLA legal writing style.

The articles should be sent to legalpublications@elsa.org.

The deadline for submissions is the 30th of June 2014.

until WHAT?

WHEN?

http://elsa.org/page/elsa-law-review/