INSPIRIUM NAUČNO – STRUČNI ČASOPIS ZA MEDICINSKE SESTRE

ISSN2217-656X

TREĆI BROJ – APRIL 2012.

NAUČNO – STRUČNI ČASOPIS „INSPIRIUM“ APRIL 2012.

SADRŽAJ PLAGIJAT: ČUVAJTE SE KRAĐE!

ORIGINALNI ČLANAK - ORIGINAL ARTICL

Utvrđivanje kvaliteta terapijske liste Determining the quality of therapy sheet

ORIGINALNI ČLANAK- duplikat Izjava o zahtevima za radnom snagom za negu kritično obolelih u

Evropskom sestrinstvu Position Statement on workforce requirements within European Critical Care Nursing

STRUČNI RAD - PROFESSIONAL ARTICL Rehabilitacija nakon ugradne endoproteze kuka u KBC “Bežanijska kosa“ Rehabilitation after implantation of hip endoprothesis at CHC

„bezanijska kosa“

PREGLEDNI ČLANAK – REVIEW ARTICL Organizacioni proces u menadžmentu sestrinskog servisa Organizational process in management of nursing service

KLINIČKI STANDARD - CLINICAL STANDARD

Placenta praevia- izvor opasnosti za majku i dete Placenta praevia – a source of danger for mother and child

PRIKAZ SLUČAJA - CASE REPORT Specifičnosti zdravstvene nege bolesnika nakon transplantacije jetre u JIL Specifics of health care patients after liver transplantation in

ICU

AKTUELNI PROBLEM Partnerski odnosi pacijenata i medicinskih sestara u Srbiji Partnership relation between patients and nurses in Serbia

ISTORIJAT MEDICINE I ZDRAVSTVENE NEGE HISTORY OF MEDICINE AND HEALTH CARE

Kratak istorijat razvoja babičke službe na prostorima Srbije Brief history of development of midewifery service at Serbia

UPUTSTVA AUTORIMA - INSTRUCTIONS FOR AUTHORS

PRIKAZ KNJIGE - BOOK REVIEW Osnovi anestezije - Basics of anesthesia

CIP - Каталогизација у публикацији Народна библиотека Србије, Београд 61 INSPIRIUM : naučno-stručni časopis za medicinske sestre / glavni i odgovorni urednik Gordana Dragošev. - 2011, br. 1 (avgust)- . - Niš¡ (Bulevar Nikole Tesle 23/1) : Udruženje medicinskih sestara-tehničara intenzivnih nega, anestezije i reanimacije Srbije, 2011- (Niš : Control P). - 30 cm Tri puta godišnje ISSN 2217-656X = Inspirium (UINARS) COBISS.SR-ID 185888524

NAUČNO – STRUČNI ČASOPIS „INSPIRIUM“ APRIL 2012.

IZDAVAČ

UDRUŽENJE MEDICINSKIH SESTARA – TEHNIČARA INTENZIVNIH NEGA, ANESTEZIJE I REANIMACIJE SRBIJE

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK Gordana Dragošev

ZAMENIK GLAVNOG I ODGOVORNOG UREDNIKA Sanja Paunić, dipl. ecc menadžer u zdravstvu

IZVRŠNI UREDNIK – Vms Sofija Alijević

UREDNIŠTVO Vss Biljana Lipovac – Beograd (SRB)

Vss Slavica Trifunčević – S. Kamenica (SRB) Vms Slavica Zaviša – Zrenjanin (SRB)

MEĐUNARODNI UREDNICI - SARADNICI RN Branka Mirić – Oslo (Norwey)

Dipl.mt Goran Svilenković – Ljubljana (Slovenia)

REDAKCIJA Ms Biljana Savić – Niš (SRB)

Ms Jelena Milovanović – Niš (SRB) Vss Dunja Majstorović - Šabac (SRB)

Vms Emina Petrović – Kruševac (SRB) Vss Svetlana Dimitrijević – Niš (SRB)

Dipl.org.zdr.nege Lana Strainić – Vrbas (SRB) Ms Sanja Cvjetković – Beograd (SRB)

DIZAJN I TEHNIČKO UREĐENJE Gordana Dragošev

ADRESA UREDNIŠTVA I REDAKCIJE UINARS - INSPIRIUM

Bulevar Nikole Tesle 23/1 18 000 NIŠ

TELEFON – FAX +381 (0) 18 589 370 E-mail – inspirium.uinars@gmail.com

SAJT – www.uinars.info

PRELOM TEKSTA I ŠTAMPA Control P – Niš

TIRAŽ – 200

ISSN 2217-656X

PLAGIJAT: ČUVAJTE SE KRAĐE! Plagijat predstavlja jedan od načina kršenja tzv. naučne etike (falsifikovanje i fabrikovanje podataka i rezultata) i najveći akademski prekršaj. Definiše se prema American Association of University Professors (1989) kao: “prisvajanje ideja, metoda ili pisanih reči drugih, bez ukazivanja na autora, s namerom da budu prikazani kao originalno delo prestupnika”. Učestalost plagijatorstva raste sa razvojem novih informaciono-komunikacionih tehnologija, posebno interneta. Plagijarizam se može odnositi na: plagijarizam teksta, plagijarizam ideja, parafragijarizam ili mozaik plagijarizam, samoplagijarizam ili autoplagijarizam i neadekvatno parafraziranje. Izvor se mora citirati kada se citat stavi pod znake navoda, kada neke autorove reči zamenite sinonimima, kada kompletno parafrazirate ideje, kada je rečenica najvećim delom sastavljena od vaših misli, ali sadrži referencu na originalnu ideju autora, kada pomenete autorovo ime u rečenici. Iako plagijator može biti slučajni (onaj koji ne razume šta je plagijarizam ili pravi greške u navođenju, citiranju ili parafraziranju) ili nemaran (onaj koji zna da je pogrešno da se plagira ali čini to zbog lošeg planiranja, dezorganizacije ili odlaganja), sankcionišu se i podležu odgovornosi jednako kao i nameran plagijator (koji ima prethodnu nameru da plagira, obmanjuje tako što krade reči i/ili ideje od drugih). Stoga, kada god ste u situaciji gde imate dilemu, treba uvek istaći izvor informacija (reference). Plagijati bilo koje vrste smatraju se najvećim profesionalnim prekršajem u naučnom radu. Otkrivanje plagijata neminovno vodi zabrani plagijatoru da pristupa časopisima i štampanju njegovih radova. Danas postoje i softveri za detekciju plagijarizma. Ako dozvolite nekom drugom da kopira Vaše reči i ideje, Vi pomažete izvršenju plagijata. Prilikom izrade naučno-stručnog rada od autora se očekuje da se oslanja na stručnu i naučnu literaturu. Iz literature možete i doslovno preuzimati delove teksta, pod uslovom da koristite znake navoda i da navodite precizne bibliografske podatke. Ukoliko vlastitim rečima prenosite sadržaj preuzet od drugog autora znake navoda ne morate koristiti, ali bibliografske podatke u svakom slučaju morate navesti. Manje-više doslovno preuzimanje delova teksta, ili preuzimanje uz minimalne izmene, bez jasnog naznačavanja da je u pitanju citat i bez navođenja odgovarajućih bibliografskih podataka, protivzakonito je, baš kao i prepričavanje bez navođenja bibliografskih podataka. I jedno i drugo predstavljaju kršenje Zakona o autorskom i srodnim pravima! Upravo iz tog razloga, većina časopisa danas traži od autora da potpišu potvrdu o originalnosti rada (autorku izjavu). Takva je praksa i redakcije "INSPIRIUMA". U izjavi se autori obavezuju da su rad napisali lično i samostalno, pridržavajući se svih pravila koja važe za izradu naučnih, stručnih i akademskih radova. Više o načinu citiranja i navođenja referenci pročitajte u uputstvima za izradu rada "INSPIRIUMA". Učite da koristite postojeći sistem navođenja referenci. Kao i za svaku drugu veštinu, i za ovladavanje sistemom navođenja referenci potrebni su vreme i praksa.

Tekst pripremila Sanja Paunić, zamenik Glavnog i odgovornog urednika. Korišćeni izvori: * PLAGIJARIZAM: “Dijagnoza, terapija, profilaksa”, Nikola Stanić, Centar za evaluciju u obrazovanju i nauci, Beograd, preuzeto 21.02.2012 sa: http://masteringermanistik.pbworks.com/w/page/20481857/FrontPage * Diplomske akademske studije iz menadžmenta u sistemu zdravstvene zaštite-master, Univerzitet u Beogradu, 2010., Prilog 3: Plagijat i uputstvo kako ga izbeći, str.54 * PLAGIRANJE Šta je plagiranje i zašto se mora izbeći? Doc. Dr Jelena Kostić-Tomović, Sajt Master-rad iz germanističke lingvistike, preuzeto 21.02.2012. sa: http://masteringermanistik.pbworks.com/w/page/20481857/FrontPage

ORIGINALNI ČLANAK - DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.UDK BROJ 616-083 ID BROJ: 190453004

PODACI O AUTORU: DUNJA M. MAJSTOROVIĆ, viša medicinska sestra Opšta bolnica „Dr Laza K. Lazarević“ ŠabacSlužba Anestezije,reanimacije, intenzivne terapije i nege

UTVRĐIVANJE KVALITETA TERAPIJSKE LISTEDETERMINING THE QUALITY OF THERAPY SHEET

SAŽETAK Značajan pokazatelj rada medicinske sestre u JINT ogleda se u transparentnosti koja se postiže registrovanjem stanja pacijenta i svih medicinskotehničkih radnji i usluga koji su pruženi pacijentu. Sagledavajući liste koje se koriste u univerzitetskoj klinici u Hanoveru u Nemačkoj i upoređujući ih sa listama lečenja i nege koje se koriste u JINT OB Šabac, ovim istraživanjem pokušano je da se izmeri kvalitet dokumentovanja sestrinskog rada u službi anestezije i reanimacije. Istraživanje je uključilo svih 15 medicisnkih sestara i svih 8 lekara zaposlenih u JINT-u službe anestezije OB Šabac. Korišćena su dva različita anketna upitnika i obuhvaćena je i analiza terapijskih lista kod 20 pacijenata. Najznačajniji rezultati istraživanja su: registrovanje rada medicinske sestre na postojećim listama je nedovoljno transparentno, registruju se neki trivijalni podaci, postojeća lista ne obezbeđuje dovoljno prostora za upis svih podataka, za pojedine parametre lečenja i nege nedostaju stalne rubrike i postojeća lista terapije i nege nije zadovoljavajućeg kvaliteta. Obzirom na rezultate dati su sledeći predlozi mera: omogućiti sestrama da na jednostavniji način registruju svoj rad, obezbediti transparentnost sestrinskog rada, ukazati na potrebu za registrovanjem relevantnih činilaca lečenja i nege u rubrici "zapažanja medicinske sestre", utvrditi koje rubrike nedostaju na postojećim listama, proveriti kvalitet novih lista u praksi.Ključne reči: dokumentovanje sestrinskog rada,dokumentacije, utvrđivanje kvaliteta liste intenzivne nege.

ORIGINAL ARTICL DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.

190453004

DUNJA M. MAJSTOROVIĆ, viša medicinska sestra Opšta bolnica „Dr Laza K. Lazarević“ Šabac Služba Anestezije,reanimacije, intenzivne terapije i nege

UTVRĐIVANJE KVALITETA TERAPIJSKE LISTE DETERMINING THE QUALITY OF THERAPY SHEET

Značajan pokazatelj rada medicinske sestre u JINT ogleda se u transparentnosti koja se postiže registrovanjem stanja pacijenta i svih medicinsko-tehničkih radnji i usluga koji su pruženi pacijentu.

koje se koriste u univerzitetskoj klinici u Hanoveru u Nemačkoj i upoređujući ih sa listama lečenja i nege koje se koriste u JINT OB Šabac, ovim istraživanjem pokušano je da se izmeri kvalitet dokumentovanja sestrinskog rada u službi anestezije i

Istraživanje je uključilo svih 15 medicisnkih sestara i u službe anestezije OB

Šabac. Korišćena su dva različita anketna upitnika i obuhvaćena je i analiza terapijskih lista kod 20

istraživanja su: registrovanje rada medicinske sestre na postojećim listama je nedovoljno transparentno, registruju se neki trivijalni podaci, postojeća lista ne obezbeđuje dovoljno prostora za upis svih podataka, za pojedine parametre lečenja i

taju stalne rubrike i postojeća lista terapije i

Obzirom na rezultate dati su sledeći predlozi mera: omogućiti sestrama da na jednostavniji način registruju svoj rad, obezbediti transparentnost sestrinskog rada, ukazati na potrebu za registrovanjem relevantnih činilaca lečenja i nege u rubrici "zapažanja medicinske sestre", utvrditi koje rubrike nedostaju na postojećim listama, proveriti kvalitet novih lista u praksi.

dokumentovanje sestrinskog rada, kvalitet dokumentacije, utvrđivanje kvaliteta liste intenzivne

ABSTRACT An important indicator of Nurses work in ICU is reflected in the transparency that is achieved by registering the patient’s condition, all medical technical interventions and services that are provided to the patient. Looking at the list which is used at the University clinic in Hanover, Germany, and comparing them with the lists of health care service that are in use in ICU in General hospital (GH) of Sabac, with this study attempted to measure the quality of nursing documentation in the Anesthesia and resuscitation service of this hospital. The study included all 15 Nurses and 8 physicians in the ICU and Anesthesia service in GH of Sabac. Were used two different questionnaires, including the analysis of drug chart of 20 patients. The most important findings are: registration of Nurses work in the existing lists is not sufficiently transparent, trivial data have been registered, the current list doesn’t provide enough space for the entry of all data, parameters for individual treatment and care are missing regular columns, and existing list hasn’t satisfactory quality. Considering the results, the next draft measures are given: to enable Nurses to register their work more easily, ensure the transparency of Nurses work, indicate the need for registration of relevant factors of treatment and care in the “remarks of Nurse”, determine which columns are missing from the existing list, check the quality of new lists in practice. Key of Nurses work, quality of documentation, determining the quality of intensive care list

An important indicator of Nurses work in ICU is reflected in the transparency that is achieved by registering the patient’s condition, all medical –

services that are provided to the patient. Looking at the list which is used at the University clinic in Hanover, Germany, and comparing them with the lists of health care service that are in use in ICU in General hospital (GH) of Sabac, with this study

ttempted to measure the quality of nursing documentation in the Anesthesia and resuscitation

The study included all 15 Nurses and 8 physicians in the ICU and Anesthesia service in GH of Sabac. Were used

es, including the analysis of

The most important findings are: registration of Nurses work in the existing lists is not sufficiently transparent, trivial data have been registered, the current list doesn’t

r the entry of all data, parameters for individual treatment and care are missing regular columns, and existing list hasn’t

Considering the results, the next draft measures are given: to enable Nurses to register their work more

ly, ensure the transparency of Nurses work, indicate the need for registration of relevant factors of treatment and care in the “remarks of Nurse”, determine which columns are missing from the existing list, check the quality of new lists in practice. Key words: documenting of Nurses work, quality of documentation, determining

1.UVOD Radeći u jedinici intenzivnog nege i terapije (JINT), susrela sam se sa kompleksnošću posla medicinske sestre. Od prvog dana, motivisana i sa entuzijazmom početnika, zavolela sam svoj posao. Obavljala sam ga sa punom savešću i nastavljala svoje obrazovanje kroz različite vidove stručnih skupova, kongresa i simpozijuma. Stečena znanja sam se trudila da prenesem svojim koleginicama iako to ponekad nije bilo lako.

Kao nagradu i dalji stimulans za rad, stručno usavršavanje i unapređenje sestrinske prakse u službi u kojoj radim, a na inicijativu dr Jasmine Maksimović, odlazim na tronedeljno stručno usavršavanje u Nemačku, Hanover, u oktobru 2010. god. Pored složenosti posla koja se tamo obavlja, u smislu nege i lečenja pacijenata, ono što je možda i najviše okupiralo moju pažnju bila je njihova sestrinska dokumentacija, koja na vrlo jednostavan, sveobuhvatan i krajnje transparentan, prikazuje rad medicinske sestre u JINT. Na veliku radost i zadovoljstvo, moj metor tokom boravka u Hanoveru bila je dr Ljiljana Verner, anesteziolog i intenzivista, bivši načelnik intenzivnog odeljenja 44 Univerzitetske klinike u Hanoveru, na kojoj sam provela studijski boravak. Uz njenu nesebičnu pomoć sve liste i sestrinska dokumentacija koja se koristi pri lečenju pacijenta je prevedena, a kasnije i prezentovana za glavne i blok-sestre odeljenja po povratku u šabačku bolnicu. 2. PROBLEM ISTRAŽIVANJA Nakon razgovora sa sadašnjim šefom JINT Opšte bolnica „Dr Laza K. Lazarević“ Šabac o tome koliko su po mišljenju autora medicinske sestre preopterećene paramedicinskim poslovima koji se moraju obavljati, a da sve to ide na uštrb vremena provedenog sa pacijentom,te da postojeće liste imaju nedostatke (veliki broj sestrinskih intervencija ne postoji kao zasebna rubrika na listi intenzivne nege, već se te radnje moraju upisivati naknadno), autor dolazi na ideju da pokuša da utvrdi stvarni kvalitet postojećih lista sprovodeći istraživanje. 3. MOTIV Osnovna okosnica motiva za istraživanje je pretpostavka autora da su terapijske liste koje se koriste nedovoljno pregledne, nesveobuhvatne i ne pružaju pravi uvid u sestrinski rad i stanje pacijenta. Liste koje se koriste u JINT, pored rubrike za planiranje dnevne terapije, imaju rubrike za satnu terapiju, vitalne parametre (TA, P, temperatura, diureza) i rubriku, podeljenu na tri smene pod naslovom "Zapažanja sestre" u kojoj medicinske sestre registruju činioce koje smatraju relevantnim za lečenje pacijenta i sestrinski rad. Sa druge strane, autor smatra da se na listama koje se koriste u Nemačkoj bolje prikazuje sestrinski rad, one se približavaju procesu zdravstvene nege, jer na sveobuhvatan i sistematičan način tretiraju pacijenta u smislu zdravstvene nege i tako zahtevaju kvalitetniji rad medicinske sestre. Takođe, one su daleko jednostavnije i krajnje simplifikovane za popunjavanje, te traže manji trud oko evidentiranja posla zdravstvenih radnika. Za utvrđivanje kvaliteta postojećih lista, koje se koriste u JINT, autor je postavio ključna pitanja: šta se registruje na listama, da li se registruje sve što je potrebno, da li se registruje nešto što je već registrovano, da li je rad medicinske sestre lak za registrovanje, da li je transparentan, da li ostali učesnici u procesu lečenja mogu steći uvid u rad medicinske sestre kao i u stanje pacijenta samo analizom terapijske liste. 4. METODOLOGIJA RADA 4.1 Cilj rada: 1. Utvrditi kvalitet postojeće terapijske liste 4.2 Zadaci rada: 1. Proceniti sveobuhvatnost postojećih lista 2. Utvrditi jednostavnost za evidentiranje stanja pacijenta i sestrinskog rada na postojećim listama 4.3 Instrumenti ispitivanja 4.3.1 Anketni list Anketni list za medicinske sestre sadrži 18 pitanja zatvorenog tipa. Pojedina pitanja u anketnom upitniku su sa namerom sugestivna, da bi se došlo do prave istine u mišljenju ispitanika [1] Anketni list za lekare sadrži 9 pitanja zatvorenog tipa. 4.3.2 Dokumentacioni list Dokumentacioni list za analizu terapijske liste sadrži podatke koji se najčešće upisuju u rubrike „zapažanja sestre“, a po mišljenju autora ti podaci su nepotrebni, nedovoljno precizni ili ih ima u deficitu, te su tako i klasifikovani u diskusiji rezultata dobijenih analizom dokumentacionog lista. Sadrži 9 parametara za analizu. 4.4 Populacija i uzorak 4.4.1 Istraživanjem je obuhvaćeno 15 medicinskih sestara jedinice intenzivnog lečenja i nege i 8 lekara zaposlenih u službi anestezije, reanimacije, intenzivnog lečenja i nege. Broj jedinica u uzorcima odgovara ukupnom broju populacija, dakle ispitaće se sve sestre zaposlene u JINT i svi lekari službe. 4.4.2 Analiza terapijskih lista hirurških i ortopedskih pacijenata Uzorak: Terapijske liste 20 pacijenata koji su u jedinici intenzivnog lečenja i nege proveli ukupno 52 dana, u periodu od 31.10.2011 do 10.11.2011., odnosno analiza 52 liste. 4.5 Mesto i vreme ispitivanja Opšta bolnica „dr Laza K. Lazarević“ Šabac od 01. do 15. novembra 2011.

REZULTATI ISTRAŽIVANJA I DISKUSIJA NAJZNAČAJNIJIH REZULTATA

Rezultati i diskusija rezultata anketiranja lekara

Anketom je

3.Smatrate li da bi na našoj listi trebalo da se nalazi i stalna rubrika na kojoj bi se pisali još neki parametri ( na pr. saturacija O2,vid oksigenoterapije / kiseonične potpore,dubina na kojoj je fiksiran ET tubus) ,jer to registrujemo svakodnevno?

37.5%62.5%

0.0%

37.5% 62.5%

87.5%

0.0%

12.5%

37.5%

37.5%

12.5%

ne znam

jeste

nije

sestre i onako rade samo ono što moraju

REZULTATI ISTRAŽIVANJA I DISKUSIJA NAJZNAČAJNIJIH REZULTATA

Rezultati i diskusija rezultata anketiranja lekara

Anketom je obuhvaćeno 8 od ukupno 10 lekara.

1.Da li mislite da je naša lista kvalitetna ( u smislu podataka koji se sa nje mogu dobiti o stanju, nezi i lečenju pacijenta)

Grafikon br. 1. prikazuje 62,5% ispitanika koji su se izjasnili da lista koja se koristi nijpredstavlja visok procenat.

2.Da li naša lista omogućava da se na njoj registruju svi parametri koji Vam daju podatke o stanju pacijenta?Na grafikonu br. 2. prikazano je da 62,5% ispitanika smatraju da se na listi ne registruju svi parametri koji daju podatke o stanju pacijenta. Veza između ovog i prethodnog pitanja je jasna. Po mišljenju lekara, lista koja se sada koristi je nedovoljno kvalitetna jer se na njoj ne registruju svi relevantni pokazatelji stanja pacijenta.

a bi na našoj listi trebalo da se nalazi i stalna rubrika na kojoj bi se pisali još neki parametri ( na pr. saturacija O2,vid oksigenoterapije / kiseonične potpore,dubina na kojoj je fiksiran ET tubus) ,jer to

Samo 12,5% ispitanika ( apsolutni broj ovog procenta je 1 ispitanik),smatra da nije potrebno listu dodatno opterećivati novim rubrikama.Na prethodno pitanje 37,5% ispitanika dalo je odgovor da naša lista omogućava da se na njoj registruju svi parametri koji govore o stanju pacijenta. Na sadašnje pitanje samo 12,5% je odgovorilo da nema potrebe za uvođenjem novih rubrika,što znači da bi tumačenje odgovora na prethodno pitanje moglo da se promeni iz 62,5% u 87,5% ispitanika koji smatraju da se na listi ne registruje dovoljan broj parametara za procenu stanja pacijenta.

4..Da li je na postojećim listama vidljiv rad medicinske sestre? Na grafikonu br. 4. vidi se da svega 37,5% ispitanih lekara naše službe smatra da je na postojećim listama vidljiv rad medicinske sestre. Autor rada pretpostavlja da je taj procenat znatno manji što se pacijent više udaljava iz službe, odnosno da lekari i sestre drugih odeljenja znatno manje dobijaju uvid u rad medicinskih sestara JIL-a samo koristeći se ovom listom. To dovodi u pitanje kontinuum

da

ne

nisam siguran/na

da

ne

12.5%

da,trebalo bi

nije neophodno

nema potrebe

ne znam

jeste

nije

sestre i onako rade samo ono što moraju

REZULTATI ISTRAŽIVANJA I DISKUSIJA NAJZNAČAJNIJIH REZULTATA

1.Da li mislite da je naša lista kvalitetna ( u smislu podataka koji se sa nje mogu dobiti o stanju, nezi i

Grafikon br. 1. prikazuje 62,5% ispitanika koji su se izjasnili da lista koja se koristi nije kvalitetna, što

2.Da li naša lista omogućava da se na njoj registruju svi parametri koji Vam daju podatke o stanju

Na grafikonu br. 2. prikazano je da 62,5% ispitanika smatraju da se na listi ne registruju svi

ametri koji daju podatke o stanju pacijenta. Veza između ovog i prethodnog pitanja je jasna. Po mišljenju lekara, lista koja se sada koristi je nedovoljno kvalitetna jer se na njoj ne registruju svi relevantni pokazatelji

a bi na našoj listi trebalo da se nalazi i stalna rubrika na kojoj bi se pisali još neki parametri ( na pr. saturacija O2,vid oksigenoterapije / kiseonične potpore,dubina na kojoj je fiksiran ET tubus) ,jer to

ka ( apsolutni broj ovog procenta je 1 ispitanik),smatra da nije potrebno listu dodatno opterećivati novim rubrikama.Na prethodno pitanje 37,5% ispitanika dalo je odgovor da naša lista omogućava da se na njoj registruju svi parametri koji

acijenta. Na sadašnje pitanje samo 12,5% je odgovorilo da nema potrebe za uvođenjem novih rubrika,što znači da bi tumačenje odgovora na prethodno pitanje moglo da se promeni iz 62,5% u 87,5% ispitanika koji smatraju da se na listi ne

oj parametara za procenu stanja

4..Da li je na postojećim listama vidljiv rad Na grafikonu br. 4. vidi se da svega

37,5% ispitanih lekara naše službe smatra da je na postojećim listama vidljiv rad medicinske sestre. Autor rada pretpostavlja da je taj procenat znatno manji što se pacijent više udaljava iz službe, odnosno da lekari i sestre drugih odeljenja znatno manje dobijaju uvid u

a samo koristeći se ovom listom. To dovodi u pitanje kontinuum lečenja i nege.

6. Ocenite kvalitet naše liste ocenom od 1 do 10 ( ocena 1 je najniža ocena,ocena 10 najviša)

Grafikon br. 6. Predstavlja koliko je lekara dalo koju ocenu za listu koja se koristi u JINTreaimacije OB Šabac. Prosečna ocena liste po mišlj

REZULTATI I DISKUSIJA REZULTATA ANKETIRANJA

MEDICINSKIH SESTARA U JEDINICI INTENZVNOG LEČENJA I NEGE

12.5%

25.0%

0

1

2

1 2 3

73.3%26.7%

0.0%

26.7%40.0%

33.3%

5. Da li je naša lista dovoljno dobra kao sudskomedicinski dokument?

Grafikon br. 5. prikazuje visok procenat lekara koji je na ovo pitanje odgovorio odrično, takođe govori u prilog negativnog stava lekara o kvalitetu ovih lista.

cenite kvalitet naše liste ocenom od 1 do 10 ( ocena 1 je najniža ocena,ocena 10 najviša)

Grafikon br. 6. Predstavlja koliko je lekara dalo koju ocenu za listu koja se koristi u JINTreaimacije OB Šabac. Prosečna ocena liste po mišljenju lekara je 5,75

REZULTATI I DISKUSIJA REZULTATA ANKETIRANJA

MEDICINSKIH SESTARA U JEDINICI INTENZVNOG LEČENJA I NEGE

1. Da li lako dobijate uvid u sestrinski radkoleginica iz predhodnih smena? (vezano za poslove zdravstvene nege i stanje pacijenta)

Lako sticanje uvida u rad medicinskih sestara je osnova transparentnosti rada medicinskih sestara, dok je podatak da se 26,7% ispitanika izjasnilo da nije tprikazan na grafikonu br. 7. nezadovoljavajući.

2. Da li neke podatke vezane za pacijenta tokom primanja smene jer oni nigde na listi nisu registrovani? Na grafikonu br. 8. predstavljeno je 33,3% ispitanih medicinskih sestara koje smatrajusu svi podaci vezani za stanje, negu i lečenje pacijenta registrovani na listi što posredno daje podatak o 66,7% medicinskih sestara koje smatraju da se na listama ne registrujemo sve.

62.5%

danene znam

ocena

4 5 6 7 8 9 10

26.7%

0.0%

da,uvek

ne svaki put

ne

da

ponekad

ne

5. Da li je naša lista dovoljno dobra kao sudsko-

Grafikon br. 5. prikazuje visok procenat lekara koji je na ovo pitanje odgovorio odrično, takođe govori u prilog negativnog stava lekara o kvalitetu ovih lista.

cenite kvalitet naše liste ocenom od 1 do 10 ( ocena 1 je najniža ocena,ocena 10 najviša)

Grafikon br. 6. Predstavlja koliko je lekara dalo koju ocenu za listu koja se koristi u JINT-u službe anestezije i

REZULTATI I DISKUSIJA REZULTATA ANKETIRANJA

MEDICINSKIH SESTARA U JEDINICI INTENZVNOG LEČENJA I NEGE

uvid u sestrinski rad koleginica iz predhodnih smena? (vezano za poslove zdravstvene nege i stanje pacijenta)

Lako sticanje uvida u rad medicinskih sestara je osnova transparentnosti rada medicinskih sestara, dok je podatak da se 26,7% ispitanika izjasnilo da nije tako, prikazan na grafikonu br. 7. nezadovoljavajući.

2. Da li neke podatke vezane za pacijenta pamtite tokom primanja smene jer oni nigde na listi nisu

Na grafikonu br. 8. predstavljeno je 33,3% ispitanih medicinskih sestara koje smatraju da su svi podaci vezani za stanje, negu i lečenje pacijenta registrovani na listi što posredno daje podatak o 66,7% medicinskih sestara koje smatraju da se na listama ne

ocena

60.0%

40.0%

13.3%

33.3%

53.3%

40.0%

6.7%uvek registrujem sve

ponekad ne registrujem sve

često ne registrujem sve

86.7%

26.7%

26.7%

33.3%

13.3%

3.Da li mislite da se na listama koje sada koristimo u jedinici intenzivne nege lako i jednostavno registruje rad sestre?

Registrovanje rada moralo bi da bude jednostavan proces za sve, te je 40% ispitanika veliki procenat onih koji smatraju da nije svaki put jednostavno registrovati rad. Ono čemu sme da se dozvoli da ne bude lako je sam proces nege i lečenja, a ne njegovo registrovanje.

4. Da li Vam registrovanje nege koju ste pružili pacijentu oduzima dosta vremena10. vidi se da se 53,3% ispitanika izjasnilo da nega nije ono što je vremenski zahtevno za registrovanje. Preostalih 46,6% smatra da registrovanje nege nije uvek kratak posao. Između ovog i ranijeg pitanja na koje se 40% ispitanih izjasnilo da nije svaki put jednostavno registrovati rad može se povući paralela, ali ostaje onih 6,6% razlike za koje je potrebno utvrditi koje aspekte nege je teško registrovati.

5. Da li neke medicinsko tehničke radnje koje ste obavili kod pacijenta ne registrujete , jer se one podrazumevaju da su obavljene (npr. obrada IV braunile)? Analizom grafikona br. 11. dolazi se do 60% ispitanika koji su se izjasnili da ne registruju uvek sve jer se pojedine stvari podrazumevaju. Očigledno, nemamo dobar uvid u naše obaveze i odgovornosti, te je potrebno omogućiti i obavezati sve učesnike lečenja i nege da registruju sve aspekte svog rada.

6. Da li na listi registrujete stvari koje se podrazumevaju ( na pr. tečnost u toku,th dobija po listi)? Grafikon br. 12. prikazuje 86,7% ispitanika koji su se izjasnili da uvek registruje podatke koji su sastavni deo lečenja (i jedan od kriterijuma za smeštanje pacijenta u JINT-primena terapije na sate), a čak 13,3% njih kada nema šta drugo na napiše! Svi ispitanici registruju podatke koji su zapravo trivijali.

7. Koliko često u rubriku zapažanja sestre pipodatke koji su lako vidljiviregistruju vitalni parametri (npr. temperatura 37,2ºC, febrilan, hipotenzivan)? pokazuje da svega 13,3% ispitanih ne piše podatke koji su lako vidljivi na drugim mestama na listi, odnosno 86,7% sestara duplira podatke.

0.0%

da

ne znam

ne svaki put

53.3%

da

ponekad

ne

53.3%

uvek registrujem sve

ponekad ne registrujem sve

često ne registrujem sve

13.3%

0.0%

da,uvek

ponekad,kad nemam šta drugo da napišem

ne

33.3%

uvek pišem

pišem često

ponekad

ne

3.Da li mislite da se na listama koje sada koristimo ntenzivne nege lako i jednostavno

Registrovanje rada moralo bi da bude jednostavan proces za sve, te je 40% ispitanika veliki procenat onih koji smatraju da nije svaki put jednostavno registrovati

u sme da se dozvoli da ne bude lako je sam proces nege i lečenja, a ne njegovo registrovanje.

4. Da li Vam registrovanje nege koju ste pružili vremena? Iz grafikona br.

10. vidi se da se 53,3% ispitanika izjasnilo da nega nije što je vremenski zahtevno za registrovanje.

Preostalih 46,6% smatra da registrovanje nege nije uvek kratak posao. Između ovog i ranijeg pitanja na koje se 40% ispitanih izjasnilo da nije svaki put jednostavno registrovati rad može se povući paralela,

ostaje onih 6,6% razlike za koje je potrebno utvrditi koje aspekte nege je teško registrovati.

5. Da li neke medicinsko tehničke radnje koje ste obavili kod pacijenta ne registrujete , jer se one

da su obavljene (npr. obrada IV Analizom grafikona br. 11. dolazi se do

60% ispitanika koji su se izjasnili da ne registruju uvek sve jer se pojedine stvari podrazumevaju. Očigledno, nemamo dobar uvid u naše obaveze i odgovornosti, te je potrebno omogućiti i obavezati sve

a i nege da registruju sve aspekte svog

6. Da li na listi registrujete stvari koje se ( na pr. tečnost u toku,th dobija po

Grafikon br. 12. prikazuje 86,7% ispitanika koji su se izjasnili da uvek registruje podatke koji su

tavni deo lečenja (i jedan od kriterijuma za primena terapije na sate),

a čak 13,3% njih kada nema šta drugo na napiše! Svi ispitanici registruju podatke koji su zapravo trivijali.

7. Koliko često u rubriku zapažanja sestre pišete lako vidljivi iz dela u kojem se

registruju vitalni parametri (npr. temperatura 37,2ºC, febrilan, hipotenzivan)? Grafikon br. 13. pokazuje da svega 13,3% ispitanih ne piše podatke koji su lako vidljivi na drugim mestama na listi,

sno 86,7% sestara duplira podatke.

nedostaje prostora.

60.0%

26.7%

53.3%

0.0%0.0%

0.0%66.7%

33.3%

26.7%20.0%

53.3%

93.3%

8. Kada na listi naiđete na tekst „ nega obavljena“, znate li koje su sve to medicinskourađene?

Ukupno 40% ispitanih medicinskih sestara ne zna koje su medicinsko - tehničke radnje obavljene na pacijentu kada je na listi registrovano da je nega urađena. Za ovih 40% ispitanika nedostaje preciznije registrovanje aspekata zdravstvene nege sprovedenih na pacijentu (Grafikon br. 14.).

9. Da li i Vi ponekad pišete na obavljena“?

Sve sestre manje ili više učestalo na listu pišu da je obavljena nega pacijenta. Na ovaj način ostali učesnici u procesu lečenja nemaju dovoljno podataka o primenjenim merama nege, te se transparentnost sestrinskog rada dovodi u pitanje (Grafikon br. 15).

10. Dešava li Vam se da ponekad na listu upišete koje ste intervencije obavili na pacijentu? Grafikon br. 16. predstavlja 66,7% medicinskih sestara koje ponekad zaboravljaju da registruje obavljene intervencije. Potrebno je omogućiti sestrama da zaboravljanje registrovanja rada svedu na minimum, jer ono što nije registrovano nije ni urađeno. (Grafikon br. 16.).

11. Da li Vam ponekad fali prostoralistama da registrujete svoj rad? pitanje da li fali prostora na listama za registrovanje sestrinskog rada su gotovo ujednačeni 53,3% smatra da ne fali prostora, dok 46,7% ispitanika smatra da prostor nedostaje. Potrebno je omoguprostora za 46,7% sestara da registruju svoj rad. Na isto pitanje, vezano za prostor predviđen za lekarske naloge i terapiju, 87,5% lekara se izjasnilo da im

12. Dešava li Vam se da iz smene u smenu na listu pišete istu stvar (na pr. „rana suva“ ili „na O2“/kiseoniku/)? Gotovo sve medicinske sestre na listu pišu pojedine parametre stalno, iz smene u smenu (Grafikon br. 18.). Potrebno je sagledati koji se sve parametri ovako učestalo ponavljaju.

13.3%

46.7%

da

pišem ponekad

ne

dešava mi se

ponekad

ne dešava mi se

53.3%

fali ponekad

fali vrlo često

ne fali

6.7%

da

ne

8. Kada na listi naiđete na tekst „ nega obavljena“, li koje su sve to medicinsko-tehničke radnje

Ukupno 40% ispitanih medicinskih sestara ne zna tehničke radnje obavljene na

pacijentu kada je na listi registrovano da je nega urađena. Za ovih 40% ispitanika nedostaje preciznije registrovanje aspekata zdravstvene nege sprovedenih na pacijentu (Grafikon br. 14.).

9. Da li i Vi ponekad pišete na listu „nega

Sve sestre manje ili više učestalo na listu pišu da je obavljena nega pacijenta. Na ovaj način ostali učesnici u procesu lečenja nemaju dovoljno podataka o primenjenim merama nege, te se transparentnost

kog rada dovodi u pitanje (Grafikon br. 15).

10. Dešava li Vam se da ponekad zaboravite da na listu upišete koje ste intervencije obavili na

Grafikon br. 16. predstavlja 66,7% medicinskih sestara koje ponekad zaboravljaju da

ene intervencije. Potrebno je zaboravljanje registrovanja

rada svedu na minimum, jer ono što nije registrovano nije ni urađeno. (Grafikon br. 16.).

prostora na postojećim listama da registrujete svoj rad? Odgovori na pitanje da li fali prostora na listama za registrovanje sestrinskog rada su gotovo ujednačeni 53,3% smatra da ne fali prostora, dok 46,7% ispitanika smatra da prostor nedostaje. Potrebno je omogućiti više prostora za 46,7% sestara da registruju svoj rad. Na isto pitanje, vezano za prostor predviđen za lekarske naloge i terapiju, 87,5% lekara se izjasnilo da im

12. Dešava li Vam se da iz smene u smenu na listu (na pr. „rana suva“ ili „na Gotovo sve medicinske sestre na

listu pišu pojedine parametre stalno, iz smene u smenu (Grafikon br. 18.). Potrebno je sagledati koji se sve parametri ovako učestalo ponavljaju.

medicinskih sestara koje smatraju da bi za rUkoliko od istog procenta (93,3%) oduzmemo 40% ispitanika koji smatraju da nema potrebe za novim rubrikama na listama dobijamo 53,3% sestara kojima ne bi smetalo da na listama imamo dodatne r

16. Ocenite našu listu uzimajući sve gore navedeno u obzir ocena 10 je najviša ocena. Prosečna ocena liste po mišljenju ispitanih sestara je 8,73. Na isto pitanje lekari su odgovorili prosečnom ocenom 5,75.

Autor rada smatra da je lekarska ocena realnija i bliža stvarnom procenile visoka,posebno uzimajući u obzir sledeće rezultate ove ankete i činjenice koje iz njih proizilaze:1. 33,4% ispitanika smatra da bi lista trebala da bude kvalitetnija.2. 33,3% ispitanika smatra da bi lista morala da bude razumljivija ostalim učesnicima u procesu lečenja i nege3. 33,3% ispitanika smatra da bi za registrovanje sestrinskog rada trebale da postoje dodatne rubrike4. 46,7% ispitanika smatra da ponekad nedostaje prostor na listama za registrovanj5. 86,7% ispitanika duplira svoj rad,pišući podatke koji se na listi već nalaze 6. 46,6% ispitanika smatra da registrovanje nege nije vremenski jednostavan posao7. 66,7% ispitanika smatra da na listama ne registrujemo sve 8. Srednja ocena koju su dali svi ispitanici uključeni u ovo istraživanje je 7,69

40.0%

20.0%

66.7%

33.3%

66.7%

6.7%da

0123456

1 2

13. Da li mislite da za ove parametre lečenja i nege treba da postoji stalna rubrikasvakodnevno pišemo na listu)? grafikoa br. 18. i br. 19: Predpostavljajući da je 93,3% medicinskih sestara koje su na predhodno pitanje o pisanju pojedinih parametara učodgovorilo potvrdno, na pitanje o potrebi postojanja stalne rubrike za registrovanje istih parametara odgovorilo sa „svejedno mi je „ i „ nema potrebe za tim“ (ukupno 60%), daje razliku od 33,3%

medicinskih sestara koje smatraju da bi za registrovanje pojedinih parametara bile potrebne dodatne rubrike. Ukoliko od istog procenta (93,3%) oduzmemo 40% ispitanika koji smatraju da nema potrebe za novim rubrikama na listama dobijamo 53,3% sestara kojima ne bi smetalo da na listama imamo dodatne rubrike za registrovanje rada.

14. Da li mislite da lekarirad sestre koristeći se ovom našom listom? učesnici u procesu lečenja pacijenata moraju lako i jednostavno steći uvid u rad medicinske sestre, te je 33,3% medicinskih sestara koje su se izjasnile da je naš rad registrovan na listama nerazumljiv ostalima, nezadovoljavajući rezultat. (Grafikon br. 20.). Prethodna anketa za lekare pokazala je da samo 37,5% ispitanih lekara sestrinski rad smatra vidljivim na listama, te da taj ppravi uvid u rad sestre.

15. Da li mislite da je naša listasmislu podataka koji se sa nje mogu dobiti o stanju,nezi i lečenju pacijenta )? se na ovo pitanje izjasnili sa „ nisam sigurna“ i „ne“ukupno 33,4% je relativno veliki broj onih koji smatraju da bi lista morala biti kvalitetnija. (Grafikon br. 21.). Na isto pitanje 62,5% ispitanih lekara se izjasnilo da lista nije kvalitetna.

16. Ocenite našu listu uzimajući sve gore navedeno u obzir ocenom od 1 do 10. (ocena 1 je najniža ocena, Prosečna ocena liste po mišljenju ispitanih sestara je 8,73. Na isto pitanje lekari su

Autor rada smatra da je lekarska ocena realnija i bliža stvarnom stanju,odnosno da je ocena 8,73 kako su sestre procenile visoka,posebno uzimajući u obzir sledeće rezultate ove ankete i činjenice koje iz njih proizilaze:

33,4% ispitanika smatra da bi lista trebala da bude kvalitetnija. lista morala da bude razumljivija ostalim učesnicima u procesu lečenja i nege

33,3% ispitanika smatra da bi za registrovanje sestrinskog rada trebale da postoje dodatne rubrike46,7% ispitanika smatra da ponekad nedostaje prostor na listama za registrovanje rada 86,7% ispitanika duplira svoj rad,pišući podatke koji se na listi već nalaze 46,6% ispitanika smatra da registrovanje nege nije vremenski jednostavan posao 66,7% ispitanika smatra da na listama ne registrujemo sve

spitanici uključeni u ovo istraživanje je 7,69

40.0%

ne bi bilo loše

svejedno mi je

nema potrebe za tim

0.0%

33.3%

dani ja ne dobijam lako uvidne

26.7%

nisam sigurna ne

3 4 5 6 7 8 9 10

ve parametre lečenja i nege stalna rubrika ( jer to

svakodnevno pišemo na listu)? Uporedna analiza grafikoa br. 18. i br. 19: Predpostavljajući da je 93,3% medicinskih sestara koje su na predhodno pitanje o pisanju pojedinih parametara učestalo na liste odgovorilo potvrdno, na pitanje o potrebi postojanja stalne rubrike za registrovanje istih parametara odgovorilo sa „svejedno mi je „ i „ nema potrebe za tim“ (ukupno 60%), daje razliku od 33,3%

egistrovanje pojedinih parametara bile potrebne dodatne rubrike. Ukoliko od istog procenta (93,3%) oduzmemo 40% ispitanika koji smatraju da nema potrebe za novim rubrikama na

ubrike za registrovanje rada.

lekari lako dobijaju uvid u rad sestre koristeći se ovom našom listom? Svi učesnici u procesu lečenja pacijenata moraju lako i jednostavno steći uvid u rad medicinske sestre, te je

ra koje su se izjasnile da je naš rad registrovan na listama nerazumljiv ostalima, nezadovoljavajući rezultat. (Grafikon br. 20.). Prethodna anketa za lekare pokazala je da samo 37,5% ispitanih lekara sestrinski rad smatra vidljivim na listama, te da taj procenat lekara ima

15. Da li mislite da je naša lista kvalitetna ( u smislu podataka koji se sa nje mogu dobiti o stanju,nezi i lečenju pacijenta )? Ispitanici koji su se na ovo pitanje izjasnili sa „ nisam sigurna“ i „ne“-

33,4% je relativno veliki broj onih koji smatraju da bi lista morala biti kvalitetnija.

Na isto pitanje 62,5% ispitanih lekara se izjasnilo da lista nije kvalitetna.

1 do 10. (ocena 1 je najniža ocena, Prosečna ocena liste po mišljenju ispitanih sestara je 8,73. Na isto pitanje lekari su

stanju,odnosno da je ocena 8,73 kako su sestre procenile visoka,posebno uzimajući u obzir sledeće rezultate ove ankete i činjenice koje iz njih proizilaze:

lista morala da bude razumljivija ostalim učesnicima u procesu lečenja i nege 33,3% ispitanika smatra da bi za registrovanje sestrinskog rada trebale da postoje dodatne rubrike

4.3 Rezultati i diskusija analize terapijskih lista

Grafikon analize lista intenzivnog lečenja i nege predstavlja učestalost sestrinskog beleženja pojedinih podataka u rubrikama “ zapažanja sestre” izražen za 20 pacijenata koji su lečeni u JINT-u u periodu od 31.10 do 10.11. 2011.

Ukupan broj podataka koji su obrađeni ovom analizom je 371,to znači da na jednoj listi u proseku belovakvih podataka.

Autor smatra da je podatke koji su obrađeni, radi boljeg prikaza rezultata potrebno dodatno klasifikovati. Klasifikacija podataka za analizu:

- suvišni ( koji se podrazumevaju ili se mogu dobiti sa nekog drugog mesta na listi)TA,P,temperature ;terapiju na sate dobija

- nedovoljno precizni ( obavljena nega- u deficitu ( vrednosti ostvarene saturacije kisonikom sa istov

koncentracijom / protokom kiseonika)-

0 10

merenje TA,p,temper.

Th dobija na sate

tečnost u toku

na kisoniku

vrednost temperature

nega urađena

mehanička ventilacija

saturacija

na pulsnom oksimetru

27%

30%10%

merenje TA,p,temp. terapiju dobija na satetečnost u toku vrednost temperature

nega obavljena

36%

4.3 Rezultati i diskusija analize terapijskih lista

Grafikon analize lista intenzivnog lečenja i nege predstavlja učestalost sestrinskog beleženja pojedinih podataka u rubrikama “ zapažanja sestre” izražen u apsolutnim brojevima. Analizom i grafikonom obuhvaćeno je ukupno 52 liste

u u periodu od 31.10 do 10.11. 2011.

Ukupan broj podataka koji su obrađeni ovom analizom je 371,to znači da na jednoj listi u proseku bel

Autor smatra da je podatke koji su obrađeni, radi boljeg prikaza rezultata potrebno dodatno klasifikovati.

( koji se podrazumevaju ili se mogu dobiti sa nekog drugog mesta na listi);terapiju na sate dobija ; tečnost u toku ; vrednost temperature)

( obavljena nega ;pacijent na mehaničkoj ventilaciji ;na kiseoniku)( vrednosti ostvarene saturacije kisonikom sa istovremenim prikazom vida oksigeno

koncentracijom / protokom kiseonika)

Grafikon br. 24 ( vrednosti su prikazane u apsolutnim brojevima) predstavlja distribuciju podataka koji su suvišni. Ovi podaci mogu se naći na drugim mestima na listi i jasno su vidljivi, ukupno 277, za 20 pacijenata na 52 liste. Grafikon 25 (vrednosti su prikazane u apsolutnim brojevima) prikazuje distribuciju podataka koji su nedovoljno precizni (ne navodi se koji tip mehaničke ventilacije je primenjen kod pacijenta, koji vid oksigenoterapije dobija pacijent (način i protok), ne objašnjava se koji su sve aspekti nege obavljeni. Ukupno 83 podatka za 20 52 liste koji su nedovoljno precizni. U proseku na jednoj listi registrujemo 1,6 podataka koji su nedovoljno precizni. Sledeći grafikon 26 predstavlja uporednu analizu podataka koji se odnose na saturaciju kiseonikom koju pacijent ostvaruje i kiseoničnu potporu.

20 30 40 50 60 70 80

33%

30%

terapiju dobija na satevrednost temperature

na vehaničkoj ventilaciji

19%

na kisoniku45%

Grafikon analize lista intenzivnog lečenja i nege predstavlja učestalost sestrinskog beleženja pojedinih podataka u u apsolutnim brojevima. Analizom i grafikonom obuhvaćeno je ukupno 52 liste

Ukupan broj podataka koji su obrađeni ovom analizom je 371,to znači da na jednoj listi u proseku beležimo po 7,13

Autor smatra da je podatke koji su obrađeni, radi boljeg prikaza rezultata potrebno dodatno klasifikovati.

( koji se podrazumevaju ili se mogu dobiti sa nekog drugog mesta na listi). To su: merenje

;na kiseoniku) remenim prikazom vida oksigeno-terapije sa

Grafikon br. 24 ( vrednosti su prikazane u apsolutnim brojevima) predstavlja distribuciju podataka koji su suvišni. Ovi podaci mogu se naći na drugim mestima na listi i jasno su vidljivi, ukupno 277, za 20 pacijenata na 52 liste.

Grafikon 25 (vrednosti su prikazane u apsolutnim ribuciju podataka koji su

nedovoljno precizni (ne navodi se koji tip mehaničke ventilacije je primenjen kod pacijenta, koji vid oksigenoterapije dobija pacijent (način i protok), ne objašnjava se koji su sve aspekti nege

Ukupno 83 podatka za 20 pacijenata na 52 liste koji su nedovoljno precizni. U proseku na jednoj listi registrujemo 1,6 podataka koji su

Sledeći grafikon 26 predstavlja uporednu analizu podataka koji se odnose na saturaciju kiseonikom koju pacijent

kiseoničnu potporu.

90 100

*vrednosti na grafikonu izražene su u apsolutnim brojevima Tokom 52 dana (na 52 liste), za 20 pacijenata je 53 puta registrovan neki vid oksigenoterapije dok je istovremeno sputa zabeležena ostvarena saturacija kod tih pacijenata. Ni jednom na listama nije registrivan istovremeno vid kiseonične potpore sa protokom ili koncentracijom) kiseonika i ostvarenom saturacijom! ZAKLJUČCI 1. Registrovanje rada medicinske sestre na2. Medicinske sestre registruju na listama trivijalne podatke dok pojedine, relevante, vrlo često ne registruju.3. Postojeća lista ne obezbeđuje dovoljno prostora za sve učesnike lečenja i nege.4. Za pojedine parametre lečenja i nege nedostaju stalne rubrike.5. Postojeća lista terapije i nege nije zadovoljavajućeg kvaliteta .

PREDLOG MERA 1. Omogućiti medicinskim sestrama da na jednostavniji način registruju svoj rad.2. Obezbediti transparentnost sestrinskog rada.3. 3. Ukazati medicinskim sestrama na potrebu za registrovanjem relevantnih činilaca lečenja i nege u rubrici

medicinske sestre" kako bi se izbeglo dupliranje posla i registrovanje trivijalnih podataka.4. Utvrditi koje rubrike nedostaju na postojećim 5. Nakon uvođenja novih, redizajniranih lista, sprovesti istraživanje i utvrditi kvalitet novih lista.

LITERATURA – REFERENCE: 1. Ranković Vasiljević,R. (2000):Metodika i organizacija 2. Meyenburg-Altwarg,I.(2009):Einarbeitungsmappe fur neue Mitarbeiter,Hannover,Medizinische Hochschule Hannover3. Pflegeverlegungsbericht Intensivstation,(2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 444. individzelle Pflegeplanung, (2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 445. Anasthesiedokumentation(2010):Hannover,Medizinische Hochschule Hannover6. Dekubitus risiko score,(2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 447. Durchgeführte Maßnahmen nach den Pflegestand8. Beatmungs-Dokomentation (2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 449. Überwachungsdokumentation(2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 4410. Doenges,M. i saradnici,(2010):Nursing di11. Lista terapije i nege za 24h,(2002):Opšta bolnica Šabac,Služba anestezije,reanimacije,intenzivnog lečenja i nege

0

5

10

15

20

25

30

35

40 37

16

10

*vrednosti na grafikonu izražene su u apsolutnim brojevima

Tokom 52 dana (na 52 liste), za 20 pacijenata je 53 puta registrovan neki vid oksigenoterapije dok je istovremeno sputa zabeležena ostvarena saturacija kod tih pacijenata. Ni jednom na listama nije registrivan istovremeno vid kiseonične potpore sa protokom ili koncentracijom) kiseonika i ostvarenom saturacijom!

Registrovanje rada medicinske sestre na postojećim listama je nedovoljno transparentnoMedicinske sestre registruju na listama trivijalne podatke dok pojedine, relevante, vrlo često ne registruju.Postojeća lista ne obezbeđuje dovoljno prostora za sve učesnike lečenja i nege.

tre lečenja i nege nedostaju stalne rubrike. Postojeća lista terapije i nege nije zadovoljavajućeg kvaliteta .

Omogućiti medicinskim sestrama da na jednostavniji način registruju svoj rad. Obezbediti transparentnost sestrinskog rada.

Ukazati medicinskim sestrama na potrebu za registrovanjem relevantnih činilaca lečenja i nege u rubricimedicinske sestre" kako bi se izbeglo dupliranje posla i registrovanje trivijalnih podataka.Utvrditi koje rubrike nedostaju na postojećim listama - nliste redizajnirati i nove isprobati u praksi.Nakon uvođenja novih, redizajniranih lista, sprovesti istraživanje i utvrditi kvalitet novih lista.

Ranković Vasiljević,R. (2000):Metodika i organizacija zdravstvene nege,Beograd,VETŠ Altwarg,I.(2009):Einarbeitungsmappe fur neue Mitarbeiter,Hannover,Medizinische Hochschule Hannover

Pflegeverlegungsbericht Intensivstation,(2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 44 Pflegeplanung, (2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 44

Anasthesiedokumentation(2010):Hannover,Medizinische Hochschule Hannover Dekubitus risiko score,(2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 44 Durchgeführte Maßnahmen nach den Pflegestandards der MHH (2010): Medizinische Hochschule Hannover,Station 44

(2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 44 (2010):Medizinische Hochschule Hannover,Station 44

Doenges,M. i saradnici,(2010):Nursing diagnosis manual ,F.A.Davis Company Lista terapije i nege za 24h,(2002):Opšta bolnica Šabac,Služba anestezije,reanimacije,intenzivnog lečenja i nege

8

3

0

Tokom 52 dana (na 52 liste), za 20 pacijenata je 53 puta registrovan neki vid oksigenoterapije dok je istovremeno svega 8 puta zabeležena ostvarena saturacija kod tih pacijenata. Ni jednom na listama nije registrivan istovremeno vid kiseonične

postojećim listama je nedovoljno transparentno Medicinske sestre registruju na listama trivijalne podatke dok pojedine, relevante, vrlo često ne registruju.

Ukazati medicinskim sestrama na potrebu za registrovanjem relevantnih činilaca lečenja i nege u rubrici "zapažanja medicinske sestre" kako bi se izbeglo dupliranje posla i registrovanje trivijalnih podataka.

nliste redizajnirati i nove isprobati u praksi. Nakon uvođenja novih, redizajniranih lista, sprovesti istraživanje i utvrditi kvalitet novih lista.

Altwarg,I.(2009):Einarbeitungsmappe fur neue Mitarbeiter,Hannover,Medizinische Hochschule Hannover

Medizinische Hochschule Hannover,Station 44

Lista terapije i nege za 24h,(2002):Opšta bolnica Šabac,Služba anestezije,reanimacije,intenzivnog lečenja i nege

na kiseoniku

na mehaničkoj ventilaciji

režim ventilacije

ostvarena saturacija

oksimetrija

protok/koncentracija kiseonika i saturacija

ORIGINALNI ČLANAK - ORIGINAL ARTICLE – DUPLICATEDATUM ODOBRENJA ZA OBJAVLJIVANJE: 17.02.2012. UINARS RASPOLAŽE SA SPECIJALNIM ODOBRENJEMAUTORA ZA OBJAVLJIVANJE STRUDIJE U NAUČNO STRUČNOM ČASOPISU „INSPIRIUM“

European Federation of Critical CarePosition Statement

European Critical Care Nursing 2007

Prepared on Behalf of EfCCNa Bernat A. RN; MSc. Head Nurse. University Associated and General Hospital Castellón. Spain

Hernandez L.RN, BSN, CCRN, Nurse, André Vesel University HospCudak E. RN MA. Department of Anaesthesiological and Intensive Care

Nursing, Poznañ University of Medical Sciences, Poland.Tschugg H. RN; Head Nurse. University and General Hospital InnsbruckAustria. Poiroux L. RN, CCRN, Head Nurse. University and General Hospital. Angers. France.

Developed by : EfCCNa's Workforce committee

Contents: • Background • Aim of position statement • Objectives of the Study • Methods • Levels of Care / Levels of patient dependency • Nursing Gold Standards in Critical Care Units • Recommendations for critical care areas • References

Background The initial development of critical care, in the 60’s. as a speciality started with the grouping of critically ill patients into clinical areas which were subsequently named intensive care units (ICUs). Clearly identified separate geographical areas were established. However, as this specialhospital staff and wards also developed. The development of separate ICUs led to recognition that skilled personnel and specific technological resources were required to deliver high quality care for very s

Critical care is a global term that covers a diverse set of services. Intensive care provision is focused on very ill patients, who can benefit from the attention of highly trained and skilled personnel applying modern techniinterventions appropriately, intelligently and compassionately. But critical care is also given in high dependency units (HDUs), which provide an intermediate level of care between ICUs and ordinary wards, and in specialist areas such as renal units or coronary care units.3

Despite of use of a common label, intensive care units vary greatly in terms of casemix of staff, efficiency, scale, workload patterns and outcomes.

DUPLIKAT

DUPLICATE OBJAVLJIVANJE: 17.02.2012.

UINARS RASPOLAŽE SA SPECIJALNIM ODOBRENJEM AUTORA ZA OBJAVLJIVANJE STRUDIJE U NAUČNO - STRUČNOM ČASOPISU „INSPIRIUM“

European Federation of Critical Care Nursing Associations, EfCCNaPosition Statement on workforce requirements within

European Critical Care Nursing 2007

Bernat A. RN; MSc. Head Nurse. University Associated and General Hospital Castellón. Spain

Hernandez L.RN, BSN, CCRN, Nurse, André Vesel University Hospital, Montigny le Tilleul. Belgium.Cudak E. RN MA. Department of Anaesthesiological and Intensive Care

Nursing, Poznañ University of Medical Sciences, Poland. Tschugg H. RN; Head Nurse. University and General Hospital Innsbruck.

Poiroux L. RN, CCRN, Head Nurse. University and General Hospital. Angers. France.

Validated by : Council of representatives in Oulu EfCCNa meeting – October 2007

Aim of position statement Objectives of the Study

Levels of Care / Levels of patient dependency Nursing Gold Standards in Critical Care Units Recommendations for critical care areas

care, in the 60’s. as a speciality started with the grouping of critically ill patients into clinical areas which were subsequently named intensive care units (ICUs). Clearly identified separate geographical areas were established. However, as this speciality developed, a degree of segregation from other hospital staff and wards also developed. The development of separate ICUs led to recognition that skilled personnel and specific technological resources were required to deliver high quality care for very sick and unstable patients.

Critical care is a global term that covers a diverse set of services. Intensive care provision is focused on very ill patients, who can benefit from the attention of highly trained and skilled personnel applying modern techniinterventions appropriately, intelligently and compassionately. But critical care is also given in high dependency units (HDUs), which provide an intermediate level of care between ICUs and ordinary wards, and in specialist areas such as

Despite of use of a common label, intensive care units vary greatly in terms of case-mix, management structures, skillmix of staff, efficiency, scale, workload patterns and outcomes.

Nursing Associations, EfCCNa on workforce requirements within

ital, Montigny le Tilleul. Belgium.

1

care, in the 60’s. as a speciality started with the grouping of critically ill patients into clinical areas which were subsequently named intensive care units (ICUs). Clearly identified separate

ity developed, a degree of segregation from other hospital staff and wards also developed. The development of separate ICUs led to recognition that skilled personnel

ick and unstable patients.1,2

Critical care is a global term that covers a diverse set of services. Intensive care provision is focused on very ill patients, who can benefit from the attention of highly trained and skilled personnel applying modern techniques and interventions appropriately, intelligently and compassionately. But critical care is also given in high dependency units (HDUs), which provide an intermediate level of care between ICUs and ordinary wards, and in specialist areas such as

mix, management structures, skill-

- 2 -

The delivery of critical care services to patients involves a complex network of interactions between many people working within the hospital.

As the population changes and medical advances provide the opportunity to treat more patients, demand pressures grow. The number of staff within ICUs has also grown and healthcare staff is vital but a costly resource. Critical care is very expensive compared with most health care because of the higher staffing levels, use of expensive technologies and therapeutic interventions.

Attempts to reconfigure the nursing workforce in order to reduce staffing budget have resulted negative patient outcomes. According to the evidence, the effects of reducing nurse-patient ratio are associated with: • Delays in the time taken to wean patients • Adverse effect on nosocomial infection rates • increase in patient’s readmission rates this for ICU o A rise in medication errors • An increase in the length of ICU mortality rates also increase and those adverse events lead to cause a secondary

increase on the hospital cost.4,5,6,7,8,9,10,11,12,13. European Federation of Critical Care From its beginning The European Federation of Critical Care Nursing Associations (EfCCNa) has achieved its aims through a series of position statements. “The Workforce study project” is a new initiative for EfCCNa, because through the last decade there has been considerable debate over the numbers of nurses required to staff ICUs, and in particular over the ratio of nurses to critical care patients. It is an area of controversy and disagreement. While a full debate is difficult, a position statement on nursing workforce may allow critical care nurses, European associations of critical care nursing, hospital’s managers and indeed National Health Systems to have a European source for reference. Aim of position statement The aim of this study was to review the literature on staff-patient ratios for Intensive Care Units, define the levels of care and recommended gold standard nurse/patient ratios within European Intensive Care Units. Objectives of the Study 1. To have an EfCCNa position statement on workforce. 2. To present the results of the study in conferences, and in meetings of government bodies at national and

European level. 3. To publish the results of the study in terms of recommendations in Connect and in EfCCNa website. Methods To identify literature for critical review, the following databases were searched: EMBASE (1995-2007) and MEDLINE (1995-2007)

To guide the search, the following medical subject heading (MeSH) terms were included: Critically ill patients, Manpower shortage, critical care nursing, levels of care, workload and workforce.

Although the search was open to include non-English-language citations, none were obtained that were of relevance. The project also used its network of links with 22 critical care associations to identify any local or national works, which may not have been indexed in these two databases. Levels of Care / Levels of patient dependency Classification of the three levels of care are proposed to accommodate university medical centers, large community hospitals, and small hospitals with limited critical care capabilities: 14 • Level I critical care: ICUs providing comprehensive care of the critically ill patient including multidisciplinary

and medical care (e.g. neurosurgery, cardiothoracic surgery, multiple trauma, Burn Units etc. • Level II critical care: ICUs providing comprehensive care of the critically ill patient but requiring for speciality

care. • Level III critical care: ICUs providing initial resuscitation and stabilisation of the critically ill patient but usually

(depending on the patient’s critical illness and available resources) requiring transfer for comprehensive and specialty care.

Classification of hospital beds:15,21 - Ward: Category 0 - patients whose needs can be met through normal ward care in a hospital. - At-risk: Category 1 - patients at risk of their deteriorating conditions, or those recently relocated from higher

levels of care, whose needs can be on an acute ward with additional advice and support from the critical care team. This category may be undertaken by an outreach care nurse.

- High Dependency Care: Category 2 - patients requiring more detailed observation or intervention including support for a single failing organ or post-operative care and those “Stepping down” from a higher level of care

- ICU: Category 3 - patients requiring advanced respiratory support alone or basic respiratory support together with support of at least two organ systems. This level includes all complex patients requiring support for multi-organ failure.

- 3 -

Nursing Gold Standards in Critical Care Units 1. Critically ill patients (clinically determined) require one registered nurse at all time. 1:1 4,16,17,18 2. High dependency patients (clinically determined) in a critical care unit require no less than one registered

nurse for two patients at all time. 1:2 or 1:2.5 16,19 3. Patients at risk require one registered no less than one registered nurse for four patients at all time. 1:4.19

Recommendations for critical care areas

1. Levels of care (LOCs) should be defined according to the complexity of care and patients’ treatment.19 2. Nurse staffing levels should be determined primarily by workloads

a. (number of patients and casemix).19 3. Unit and ward managers need to recognise all the variables before they decide on appropriated staffing.20 4. Health care providers should support their staff in developing personally and professionally, ensuring that

nurses are actively involved in continuing education, having a regular appraisal, and a clinical supervision as well as having a personal development plans. 21, 22

5. Health care assistants are now widely involved in the critical care workforce. New roles for any health care worker should only be developed where they can truly meet the needs of the patient and not where the main purpose is to reduce the level of skilled care available to save costs. Registered nurses remain responsible for the assessment, planning and evaluation of patient care. 21, 23

6. Each ICU should measure and control regularly the efficiency of the use of nursing manpower evaluating the work utilization ratio (WUR) by recommended scoring tools. 5, 17,24,25, 26,27

7. Ensuring an adequate supply of registered nurses to work in critical care (quantity) and ensuring an adequate supply of qualified critical care nurses (quality). 28,29

8. We focus the position statement on about registered nurse, but we can expect that the standards can change depending on nursing education level.

Copyright Statement Copyright of this statement is owned by EfCCNa. Whilst this statement is freely available for all people to access its wording may not be changed under any circumstances. REFERENCES 1. Evolution of Intensive Care in UK. Intensive Care Society. 2003. [Accessed December 6, 2006, at

http://www.ics.ac.uk/icmprof/downloads/icshistory.pdf] 2. Williams G, Chaboyer W, Thornsteindóttir R, Fulbrook P, Shelton C, Chan D, Wojner A. Worlwide overview of critical care

nursing organizations and their activities. International Council of Nurses. International nursing Review. 2001;48:208-217 3. Audit Commission. Critical to success: The place of efficient and effective critical care services within the acute hospital.

London: Audit Commission. 1999. [Accessed December 6, 2006, at http://www.audit-commission.gov.uk/publications/pdf/nrccare.pdf]

4. Pilcher T, Odell M, Bray K, Clarke S, Gardner J, Orr R, Stirton H. Nurse-patient ratios in critical care. BACCN POSITION STATEMENT. Nursing in Critical Care. 2001;6(2):59-63

5. Reis Miranda D, et al. Nursing Activities Score. Crit Care Med. 2003; 31: 374-382 6. Cohen M, O’Brien-Pallas L, et al. Nursing workload associated with adverse events in the postanesthesia care unit.

Anesthesiology. 1999;91(6):1898 7. Pronovost PJ, Angus DC, Dorman T, Robinson KA, Dremsizov TT, Young TL. Physician Staffing Patterns and Clinical Outcomes in

Critically Ill Patients. JAMA. 2002; 288(17):2151-2162Amaravadi RK, Dimick JB, Pronovost PJ, Lipsett PA. ICU nurse ratio is associated with complications and resource use after esophagectomy. Intensive Care Med. 2000;26(12):1857-62.

8. Amaravadi RK, Dimick JB, Pronovost PJ, Lipsett PA. ICU nurse ratio is associated with complications and resource use after esophagectomy. Intensive Care Med. 2000;26(12):1857-62.

9. Pronovost PJ, Dang D, Dorman T, Lipsett PA, Garrett E, Jenckes M, Bass EB. Intensive care unit nurse staffing and the risk for complication alter abdominal aortic surgery. Eff Clin Pract. 2001; (5):223-5.

10. Dang D, Johantgen ME, Pronovost PJ, Jenckes MW, Bass EB. Postoperative complications: does intensive care units staff nursing make a difference? Heart Lung. 2002; 31(3):219-28.

11. Numata Y, Schulzer M, van der Wal R, Globerman J, Semeniuk P, Balka E, FitzGerald JM. Nurse staffing levels and hospital mortality in critical care settings: literatura review and meta-analysis. Journal of Advanced Nursing. 2006;55( ):435-448.

12. Weissman JS, Rothschild JM, Bendavid E, Sprivulis P, Cook EF, Evans RS, Kaganova Y, Bender M, David-Kasdan J, Haug P, Lloyd J, Selbovitz LG, Murff HJ, Bates DW. Hospital workload and adverse events. Med Care. 2007;45(5):448-55

13. Hugonnet S, Chevrolet J Cl, Pittet D. The effect of workload on infection risk in critically ill patients. Crit Care Med. 2007;35(1):76-81

14. Haupt MT, Bekes CE, Brili RJ, Carl LC, Gray AW, Jastremski MS, Naylor DF, Rudis M, Spevetz A, Wedel SK, Horst M. Guidelines on critical care services and personnel: Recommendations based on a system of categorization of three levels of care. Crit Care Med. 2003;31(11):2677-2683.

15. Intensive Care Society of Ireland. Appendix to Irish Standing Committee Response to the Hanly Report. Implications for Adult Intensive Care. 2006. [Accessed December 10, 2006, at http://www.aagbi.org/irishstanding/publications/Appendix.pdf]

16. The world Federation of Critical Care Nurses. Declaration of Buenos Aires. Position Statement on the Provision of Critical Care Nursing Workforce. [Accessed December 10, 2006, at http://www.wfccn.org/Pages/news.html]

17. Moreno R, Miranda DR. Nursing Staff in Intensive Care in Europe. The Mismatch Between Planning and Practice.Chest.1998;113(3)752-58

- 4 -

18. Hartigan RC. The Synergy Model. Establishing Criteria for 1:1 Staffing Ratios. Critical Care Nurse. 2000;20 (2):112-6. 19. Iapichino G, Radrizzani D, Bertolini G, Ferla L, Pasetti G, Pezzi A, Porta F, Miranda DR. Daily classification of the level of care.

A method to describe clinical course of illness, use of resourses and quality of intensive care assistance. Intensive care med. 2001;27(1):131-6

20. Adomat R, Hewison A. Assessing patient category/dependence systems for determining the nurse/patient ratio in ICU and HDU: a review of approaches. Journal of Nursing Management. 2007;12:299-308

21. Galley J, O’Riordan B. Royal Nursing College. Guidance for nurse staffing in critical care. 2003. [Accessed December 6, 2006, at http://www.rcn.org.uk/direct]

22. Baumann A.International Council of Nurses. Positive Practice Environmrnts: Quality Workplaces = Quality Patient Care. 2007. [Accessed July 10, 2007, at http://www.inc.ch/indkit2007.pdf]

23. British Association of Critical Care Nurses. Position statemen on the role of health care assistants who are involved in direct patient care activities within critical care areas. Nursing in Critical Care. 2003;8(1):3-12.

24. Pyykkö AK, Ala-Kokko TI, Laurila JJ, Miettunen J, Finnberg M, Hentinen M. Nursing stall resources in direct care: comparison of tISS and ICNSS. Acta Anaesthesiol Scand. 2004;48:1003-1005

25. Tarnow-Mordi WO, Hau C, Warden A, Shearer AJ. Hospital mortality in relation to staff workload: a 4-year stuffy in an adult intensive-care unit. The Lancent. 2000;359:185-89

26. Guccione A, Morena A, Pezzi A, Iapichino G. The assessment of nursing workload. Minerva Anaesthesiology. 2004;70(5):411-16.

27. Hugonnet S, UÇkay I, Pittet D. Staffing level: a determinant of late-onset ventilator-associated pneumonia. Critical Care.2007.80. [Published: 19 Jul 2007] [Accessed 28 Jul 2007, at http://ccforum.com/content/11/4/R80]

28. Australian Health Workforce Committee. The Critical Care Nurse Workforce in Australia. AHWAC Report. 2002. [Accessed January 7, 2006, at http://www.health.nsw.gov.au/amwac/pdf/nurseoview_20042.pdf]

29. Ball C, McElligot M. “Realising the potential of critical care nurses”: an explanatory study of the factors that affect and comprise the nursing contribution to the recovery. Intensive Crit Care Nurs. 2003;19( ):226-38

STRUČNI RAD - PROFESSIONAL ARTICLEDATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJAUDK BROJ 616.728.2-089.844 PODACI O AUTORU: ZORICA STOJŠIĆ, viši fizioterapeutKliničko bolnički centar „Bežanijsk

REHABILITACIJA NAKON UGRADNREHABILITATION AFTER IMPLANTATION OF HIP ENDOPROTHESIS AT

SAŽETAK Uvod: Značaj rane rehabilitacije ogleda se u prevenciji nastanka komplikacija usled imobilizacije, kao i bržem i efikasnijem osposobljavanju pacijenata za samozbrinjavanje i mobilizaciju. Rana rehabilitacija ima dve faze: preoperativnu i postoperativnu. U preoevaluaciji zgloba kuka neophodno je da se proceni stanje pacijenta i napravi plan na osnovu tog stanja. Postoperativno primećujemo opseg kretanja, smanjenje kompenzatornih mehanizama i adukcionih kontraktura. Da bi smo sprečili dislokaciju najvažsprovede dobro doziran tretman, izbegavajući čitav niz pokreta u kuku, kolenu i lumbalnom delu kičme. Cilj: Prikazati i analizirati prednosti ranog rehabilitacionog tretmana nakon ugradnje endoproteze kuka.Metodologija rada: Analiza kineziterapijskih metoda i ličnih iskustava iz svakodnevnog rada.Rezultati rada: Zahvaljujući ranom rehabilitacionom tretmanu, pacijenti nakon ugradnje endoproteze kuka, lakše nastavljaju rehabilitacioni program u banjskim ili ambulantnim uslovima i brže se vraćaju svojim svakodnevnim aktivnostima. Zaključak: Efekti ranog rehabilitacionog tretmana ogledaju se u manjem stepenu rizika za nastanak komplikacija, bržoj mobilizaciji pacijenta kao i postizanju samostalnosti u samozbrinjavanju. Od velikogosposobljavanje pacijenta za zaštitne položaje i pokrete, aktivnosti za svakodnevni život i adaptaciju prostora. Kako pacijent vraća snagu i pokretljivost može se osloboditi i bola postepenim uvođenjem novih aktivnosti u svakodneni život. Kljucne reci: rana rehabilitacija,endoproteza, zglob kuka

- 5 -

PROFESSIONAL ARTICLE . DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.

089.844-085.8 ID BROJ:190454028

fizioterapeut, dipl. ecc menadžer u zdravstvu Kliničko bolnički centar „Bežanijska kosa , Beograd

REHABILITACIJA NAKON UGRADNE ENDOPROTEZE KUKA U KBC “BEŽANIJSKA KOSA“REHABILITATION AFTER IMPLANTATION OF HIP ENDOPROTHESIS AT CHC „BEZANIJSKA KOSA“

Značaj rane rehabilitacije ogleda se u prevenciji nastanka komplikacija usled imobilizacije, kao i bržem i efikasnijem osposobljavanju pacijenata za samozbrinj-avanje i mobilizaciju. Rana rehabilitacija ima dve faze:

postoperativnu. U preoprativnoj evaluaciji zgloba kuka neophodno je da se proceni stanje pacijenta i napravi plan na osnovu tog stanja. Postoperativno primećujemo opseg kretanja, smanjenje kompenzatornih mehanizama i adukcionih kontraktura. Da bi smo sprečili dislokaciju najvažnije je da se sprovede dobro doziran tretman, izbegavajući čitav niz

kolenu i lumbalnom delu kičme. Prikazati i analizirati prednosti ranog rehabilita-

cionog tretmana nakon ugradnje endoproteze kuka. Analiza kineziterapijskih metoda i

ličnih iskustava iz svakodnevnog rada. Zahvaljujući ranom rehabilitacionom

tretmanu, pacijenti nakon ugradnje endoproteze kuka, lakše nastavljaju rehabilitacioni program u banjskim ili

a i brže se vraćaju svojim

Efekti ranog rehabilitacionog tretmana ogledaju se u manjem stepenu rizika za nastanak komplikacija, bržoj mobilizaciji pacijenta kao i postizanju samostalnosti u samozbrinjavanju. Od velikog značaja je osposobljavanje pacijenta za zaštitne položaje i pokrete,

adaptaciju životnog prostora. Kako pacijent vraća snagu i pokretljivost može se osloboditi i bola postepenim uvođenjem novih

rana rehabilitacija, inaktivitet,

ABSTRACT Introduction: The importance ofreflected in the prevention of immobilization, as well as faster and more efficienttraining patients for self care andrehabilitation has two phases: preoperative and postoperative. In the preoperative evaluation of the hip is necessary to assess the condition of the patient and make the work plan based on that conditPostoperatively is noticed the range of movement, reduction of compensatory machanisms and adduction contractures. To prevent dislocation the most important is to carried out well dosed treatment, avoiding a full range of movement in the hip, knee andObjective: To present and analyzerehabilitation treatment after Methodology: Analysis of kinesitherapypersonal experiences of everyday Results: Thanks to early rehabilitationpatients after implantation of hip endoprosthesisrehabilitation program in spas ormuch easier and patints return to theirmore quickly. Conclusion: Effects of early treatmentlower degree of risk for mobilization of the patient as well asindependence in self-care. Of great importance is the training of the patient’s protective postures and movements, activities of daily living and adaptation of living space. As the patient is returning strength and mobility and pain can be freed gradually introduce the new activities into everyday life. rehabilitation, immobilization, endo

E ENDOPROTEZE KUKA U KBC “BEŽANIJSKA KOSA“ CHC „BEZANIJSKA KOSA“

The importance of early rehabilitation is complications due to

faster and more efficient and mobilization. Early

rehabilitation has two phases: preoperative and postoperative. In the preoperative evaluation of the hip is necessary to assess the condition of the patient and make the work plan based on that condition. Postoperatively is noticed the range of movement, reduction of compensatory machanisms and adduction contractures. To prevent dislocation the most important is to carried out well dosed treatment, avoiding a full range of movement in the hip, knee and lumbar spine

To present and analyze the benefits of early hip endoprosthesis.

kinesitherapy methods and work.

rehabilitation treatment of hip endoprosthesis the or outpatient basis are

return to their normal activities

early treatment are reflected in a complications, rapid as well as achieving

. Of great importance is the training of the patient’s protective postures and movements, activities of daily living and adaptation of

space. As the patient is returning strength and mobility and pain can be freed gradually introduce the new activities into everyday life. Keywords: early

, endoprostheses, hip.

- 2 -

UVOD Zglob kuka se sastoji iz zglobne površine na ilijačnoj kosti, acetabuluma i glave femura. Gornji okrajak femura čini veliki trohanter, vrat femura, mali trohanter i gornji okrajak dijafize femura. Zglobna čaura je ojačana sa tri

kapsularne veze: lig.iliofemorale, lig.pubofemorale, lig.ischiofemorale (Slika 1). Najčešće indikacije za ugradnju endoproteze kuka su: • teža posttraumatska oštećenja acetabuluma • subkapitalni i transcervikalni prelomi vrata butne kosti kod kojih se na osnovu prelomne linije ne očekuje konsolidacija • srastanje u lošoj poziciji posle frakture • pseudoartroza vrata femura • teška koksartroza • benigni koštani tumori

ENDOPROTEZE

Razlikuju se parcijalne i totalne endoproteze. Najčešći primer parcijalne endoproteze je Austin-Moore i koristi se kada ne postoji oštećenje acetabuluma tako da se menja samo glava femura. Totalna endoproteza podrazumeva promenu i glave butne kosti i acetabuluma. U zavisnosti od materijala koji se koriste proteze mogu biti: bescementne, cementne i hibridne. Ugradnja bescementne proteze zahteva period bez ili sa delimičnim opterećenjem kako bi se obezbedila stabilizacija komponenti koje u ovom slučaju nisu fiksirane cementom, najčešće 4-12 nedelja.Ovaj tip proteze se često ugređuje kod osoba mlađih od 65 godina. Kod cementnih proteza veštački kuk se ,,lepi“ za postojeće koštane delove posebnim dvokomponentnim materijalom. Fiksacija oba dela je u ovom slučaju cementna. Ove proteze se češće ugrađuju kod starijih pacijenata zbog bržeg i lakšeg vraćanja aktivnostima svakodnevnog života, jer je u ovom slučaju oslonac na operisanu nogu dozvoljen od samog početka vertikalizacije. (Slika2). U nekim slučajevima jedna komponenta zgloba je cementna, a druga

bescementna. Ovaj tip proteze se zove hibridna proteza. Kontraindikacija za ugradnju endoproteze su: infekcija zgloba, koštana insuficijencija, atrofija ili deformiteti koštanih komponenata zgloba i nezrelost skeleta.

Komplikacije nakon ugradnje endoproteze kuka Zdrav zglob kuka ima najveću pokretljivost od svih zglobova donjih ekstremitete. Operacija će doprineti da se taj obim vrati, ali problem je u tome što posle operacije postoji rizik od nastanka brojnih komplikacija. Zadatak tima za rehabilitaciju je da te komplikacije prevenira adekvatnom edukacijom pacijenta i brojnim procedurama koje se koriste u tom cilju. Najčešća postoperativna komplikacija je dislokacija proteze (Slika 3). Najrizičniji period su prvi dani nakon operacije, međutim, dislokacije se često dešavaju i u prvih šest nedelja. Zato se savetuje da pacijent izbegava pun obim pokreta ili da ih izvodi obazrivo. Prevencija dislokacije u prvim danima nakon operacije je postavljanje abdukcionog jastuka između nogu u supiniranom položaju i u položaju na boku neoperisane noge. Preporučuje se da ormar bude sa strane kreveta na kojoj je operisana noga kako ne bi došlo do unutrašnje rotacije pri naginjanju pacijenta. Dislokacija se

prepoznaje po tome što je noga kraća, spolja rotirana i u ekstenziji ukoliko je kuk dislociran unapred, ili je kraća, flektirana i unutra rotirana ako je u pitanju posteriorna dislokacija.U oba slučaja prisutan je jak bol.

Nastanak dislokacije zavisi i od vrste reza koji koristi hirurg pri operaciji.U zavisnosti od pristupa koji je korišćen za vreme operacije, dislokacije mogu biti: • kod anterolateralnog i lateralnog pristupa u smeru ekstenzije, spoljašnje rotacije i addukcije; • kod posteriornog pristupa u smeru fleksije, unutrašnje rotacije i addukcije.

Najmanje šest, a preporučljivo je i dvanaest nedelja, pacijent ne sme koristiti sledeće položaje: • kod anterolateralnog i lateralnog reza krajnju fleksiju, unutrašnju rotaciju i addukciju ili kombinaciju ova tri

pokreta; • kod posteriornog reza pokret krajnje ekstenzije, spoljašnje rotacije i addukcije. Ovakvi slučajevi se tretiraju repozicijom u totalnoj anesteziji i nakon toga sledi totalno mirovanje do šest nedelja. Ostale komplikacije su iste kao i kod bilo koje druge operacije, a to su: venska tromboza, prelomi, dekubitus, postoperativni bol, infekcije proteze, urinarne infekcije, hipostatska pneumonija, atrofija mišića, kontrakture zglobova i dr.

Istraživanja pokazuju da pacijenti imaju tegobe i neko vreme nakon operacije i ne dostižu potpuni povratak funkcije. Zato je bitno što pre uzeti funkcionalni status i početi sa rehabilitacijom.

Slika 2.

Slika 3.

Slika 1.

- 3 -

RANA REHABILITACIJA NAKON UGRADNJE ENDOPROTEZE KUKA Rana rehabilitacija predstavlja niz terapeutskih mera i postupaka sa zadatkom što brže mobilizacije operisanog u cilju prevencije postoperativnih komplikacija, skraćenja vremena provedenog u bolnici, što ranijeg vraćanja aktivnostima svakodnevnog života i edukacije u vezi sa novonastalim stanjem. Rana rehabilitacija ima dve faze: preoperativnu i postoperativnu.

Preoperativna faza Adekvatna preoperativna priprema doprinosi uspešnijoj postoperativnoj rehabilitaciji i skraćuje vreme njenog trajanja. U preoperativnoj proceni zgloba kuka neophodno je izvršiti procenu stanja pacijenta i na osnovu toga praviti plan rada. Nije neophodno uzeti potpunu preoperativnu procenu zato što će se stabilnost zgloba, obim pokreta, snaga mišića i postura promeniti postoperativno. Iz tog razloga preporučljivo je koncentrisati se na zapažanje usvojenih kompenzacionih obrazaca pokreta preoperativno, što će nam olakšati da sačinimo postoperativni plan na osnovu individualnih potreba pacijenta. Poželjno je za svakog pacijenta uvesti: opšte kondicione vežbe, vežbe disanja, vežbe relaksacije, vežbe za povećanje elastičnosti najprioritetnijih mišićnih grupa i donjih i gornjh ekstremiteta, vežbe za jačanje mišića ramenog pojasa i ruku naročito depresora ramena, adduktora, tricepsa brachii, abdominalnih mišića, mišića trupa i mišića suprotne noge, obuku hoda sa štakama i naravno edukaciju. Preoperativna priprema fizikalnim procedurama može prevenirati bol u obolelom kuku nakon operacije i obezbediti brži funkcionalni oporavak. Postoperativna faza Glavni faktori za pravljenje rehabilitacionog plana su vrsta proteze, vrsta reza i funkcionalni status. Postoperativno se primećuje povećanje obima pokreta, redukcija kompenzatornih mehanizama i smanjenje addukcione kontrakture. Da bi se sprečila dislokacija najvažnije je sprovesti dobro dozirani tretman, izbegavati pun obim pokreta u kuku, kolenu i lumbalnoj kičmi.U prvih dvadeset četiri časa nakon operacije radi se na sprečavanju nastanka komplikacija usled inaktiviteta a potom se počinje sa aktivnim tretmanom čiji ciljevi su: • vratiti pokretljivost zgloba u smeru ekstenzije, abdukcije i rotacije koji su izgubljeni preoperativno, • ojačati mišiće, naročito abduktore, ekstenzore, fleksore i rotatore kuka , • poboljšanje vaskularne funkcije donjih ekstremiteta aktivnošću m.quadricepsa uz vežbe dubokog disanja, • poboljšati respiratornu funkciju, • sprovesti edukaciju kako će se ponašati u novonastalim uslovima i kako će sprečiti komplikacije, • pokretljivost u krevetu • obuka za ustajanje i hod sa pomagalima i • doziranje opterećenja pri ustajanju i hodu. Pacijentu će trebati pomoć pri pomeranju u krevetu gore-dole, kao i za“ most“ položaj za toaletne svrhe.Ukoliko je rađen posteriorni rez treba voditi računa da se izbegne prevelika ekstenzija kuka u prvim danima, čak je preporučljivo da pacijent ustane iz kreveta i ode u toalet. Pacijenta treba obučiti ustajanju iz kreveta i vraćanju preoperativno ili prvog dana mobilizacije. Terapeut asistira pri ustajanju iz kreveta tako što kontroliše da operisana noga ostane u zaštitnom položaju. Od prvog postoperativnog dana počinje se sa izometričkim kontrakcijama značajnih mišićnih grupa najmanje tri puta dnevno u neutralnom položaju kuka u supiniranom položaju. Potrebno je koristiti nizak nivo opterećenja zbog smanjene funkcije i slabosti mišića preoperativno. Uključuju se i aktivno potpomognute vežbe, ali samo uz nadzor terapeuta. Svi pokreti se rade kroz ograničeni obim pokreta koji je dozvoljen posle operacije. Kada će biti dozvoljen oslonac na operisanu nogu zavisi od vrste reza, vrste proteze i eventualnih pratećih oboljenja i komplikacija. Cementna i bescementna proteza se tretiraju isto sa razlikom u vremenu u kom je dozvoljeno oslanjanje na operisanu nogu. Sedenje i hod su lakši kada se izvadi dren (nakon 24 – 48h). Nakon ugradnje cementne proteze puno opterećenje operisane noge dozvoljeno je već prvi dan uz minimalnu pomoć pomagala. Prvih nekoliko dana se koriste štake a zatim štap, ukoliko je pacijent stabilan pri hodu kod posteriornog i lateralnog reza, a kod anteriornog hod se odlaže do drugog postoperativnog dana. Kod posteriornog pristupa nekada se u prvim danima nakon operacije izbegava sedenje zbog sprečavanja eventualnog nastanka dislokacije zgloba. Kod bescementnih proteza oslonac na operisanu nogu nije dozvoljen šest do dvanaest nedelja, a nekada i više meseci. Iz tih razloga neophodno je obučiti operisanog hodu sa štakama, hodu uz i niz stepenice kao i savladavanju prepreka. Pacijenta najčešće učimo trotaktnom hodu sa štakama jer je najstabilniji. Od velikog značaja je obuka pacijenta zaštitnim položajima i pokretima, aktivnostima svakodnevnog života u novonastalim uslovima i adaptacija životnog prostora.

Apsolutno kontraindikovani položaji za pacijente sa ugrađenom endoprotezom bilo kog tipa su addukcija preko središnje linije tela, unutrašnja rotacija i fleksija preko 90°, a u prve dve nedelje preko 45°, kako natkolenice u odnosu na karlicu tako i karlice u odnosu na natkolenicu. Nije dozvoljeno: sedenje na stolici ili ležaju nižem od 53cm kao i čučanj, sedenje sa prekrštenim nogama u sedećem ili ležećem položaju, ležanje na operisanom kuku, kupanje u kadi, saginjanje napred zbog sečenja noktiju na nogama, vezivanja pertli, obuvanja cipela.., približavanje operisane noge zdravoj, nošenje tereta težeg od petnaest kilograma, naglo okretanje na operisanoj nozi i prenošenje celokupne težine tela na operisanu nogu, skakanje ili trčanje, kontaktni sportovi. Kako pacijent bude vraćao snagu i pokretljivost i oslobađao se bola može uvoditi ove radnje postepeno. Manuelnim mišićnim testom se utvrđuje kada može da počne da vozi i bavi se sportom. Sportovi koji se preporučuju su: jedrenje, plivanje, ronjenje, golf, kuglanje. Zabranjeni sportovi su: trčanje, skijanje na vodi, fudbal, bejzbol, košarka, hokej, rukomet, odbojka...Preporučuje se: sedenje na visokoj stolici i adaptiranom toaletu, sedenje u krevetu sa opruženim nogama, svakodnevno sprovođenje naučenih vežbi, sve životne aktivnosti doba u kom se operisani nalazi tri meseca nakon operacije.

Život je pokret!

- 4 -

LITERATURA - REFERENCE 1. Anatomija čoveka, Bošković M, 2003., Beograd 2. Principi rehabilitacije, Ž. Zec, VMŠ 1980,Beograd 3. Protetika i ortotika, Mitrašinović D. ,Đorđevic P.,2004.

Beograd 4. Diagnostic imaging for physical thetapists, Swain, James,

Bush, 2008. 5. Biomehanika lokomotornog sistema, Jevtić

M.,2001.Kragujevac 6. Kineziologija i primenjena anatomija, Stevanović S. 2002.

Beograd 7. Praktikum iz kineziologije, Nikolić B., Vučurević S. 2000.

Beograd 8. Osnovi kineziterapije 1, Vulović D., 2001.Beograd 9. Klinička kineziterapija, Majkić M., 1991. Beograd 10. Klinička kineziterapija,Jevtić, Milorad R. 2006. Naša knjiga

11. Fizikalna medicina i rehabilitacija, Jeftić M. 1999. Kragujevac

12. Rehabilitation of movement, Pitt – Brook 1996. W.B. Saunderc.co

13. Trauma rehabilitation, Robinson, Lowrence,2005. 14. Fizikalna medicina i rehabilitacija nakon povreda

lokomotornog sistema, dr. Ž. Nikolić, 2004. Beograd 15. Povrede ekstremiteta, lečenje i medicinska rehabilitacija,

dr. Ž. Nikolić, 2009. Beograd 16. Ortopedic physical therapy, Donatelli, RobertA, 2009,

Livingstone 17. Hirurgija sa ortopedijomi traumatologijom, Domazet

N.,1996. Beograd 18. Kineziterapija u reumatologiji, Pavlović M. 2003.

PREGLEDNI ČLANAK – DATUM PRIJEMA: 05.12.2011. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.UDK BROJ 005.961:005.83]:614 PODACI O AUTORU: ŽELJKO VLAISAVLČJEVIĆ, vmt, dipl. ecc menadžer u zdravstvuKlinički centar Srbije, Beograd

ORGANIZACIONI PROCES U ORGANIZATIONAL PROCESS IN MANAGEMENT OF NURSING SERVICE

SAŽETAK U nastojanju pružanja zdravstvene nege visokog kvaliteta neophodnost organizacione politike zdravstvene ustanove je primena menadžmenta sestrinskog servisa. Upravljanje ljudskim resursima obuhvata upravljanje različitim aktivnostima koje su kreirane da povećavaju efikasnost radne snage u nekoj zdravstvenoj organizaciji da bi se postigli zadati ciljevi. Organizacioni proces nije samo upravljanje ljudskim resursima već i upravljanje dokumentacijom i drugim resursima u zdravstvenoj organizaciji. Sestrinski sernajbolje funkcioniše kroz funkcije menadžmenta i poznavanja svih njegovih grana. Organizacioni proces je samo deo menadžment sistema koji u znatnoj meri utiče na dobro poslovanje zdravstvene organizacije i sestrinskog servisa unutar nje. Da bi sestrinsbio funkcionalan neophodno je da njime rukovodi medicinska sestra menadžer. Sestrinski servis podrazumeva poznavanje organizacione teorije. Postojanje sestrinskog servisa u bolnicama Srbije bilo bi od velikog značaja za kvalitetnije pruženu zdravnegu i dobru organizaciju poslova. značajnost organizacionog procesa u menadžmentu sestrinskog servisa kroz teorijski pristup. rada: Deskriptivno analitička. Etička razmatranja:Rad odobrili glavni edukatora za medicglavna medicinska sestra Klinike za gastroenterohepatologiju, šef Odseka za naučno istraživački rad, obrazovnu delatnost i ljudske resurse, direktora Klinike za gastroenterologiju, direktor Centra za naučno istraživački rad, obrazovnu i nastdelatnost i ljudske resurse Kliničkog centra Srbije. Ključne reči: sestrinski servis, organizacija, upravljanje

- 2 -

REVIEW ARTICL . DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.

005.961:005.83]:614 ID BROJ: 190458636

vmt, dipl. ecc menadžer u zdravstvu

ORGANIZACIONI PROCES U MENADŽMENTU SESTRINSKOG SERVISAORGANIZATIONAL PROCESS IN MANAGEMENT OF NURSING SERVICE

U nastojanju pružanja zdravstvene nege visokog kvaliteta neophodnost organizacione politike zdravstvene ustanove je primena menadžmenta sestrinskog servisa. Upravljanje ljudskim resursima obuhvata upravljanje različitim aktivnostima koje su

ećavaju efikasnost radne snage u nekoj zdravstvenoj organizaciji da bi se postigli zadati ciljevi. Organizacioni proces nije samo upravljanje ljudskim resursima već i upravljanje dokumentacijom i drugim resursima u zdravstvenoj organizaciji. Sestrinski servis najbolje funkcioniše kroz funkcije menadžmenta i poznavanja svih njegovih grana. Organizacioni proces je samo deo menadžment sistema koji u znatnoj meri utiče na dobro poslovanje zdravstvene organizacije i sestrinskog servisa unutar nje. Da bi sestrinski servis bio funkcionalan neophodno je da njime rukovodi medicinska sestra menadžer. Sestrinski servis podrazumeva poznavanje organizacione teorije. Postojanje sestrinskog servisa u bolnicama Srbije bilo bi od velikog značaja za kvalitetnije pruženu zdravstvenu negu i dobru organizaciju poslova. Cilj: Prikazati značajnost organizacionog procesa u menadžmentu sestrinskog servisa kroz teorijski pristup. Metodologija

Etička razmatranja: Rad odobrili glavni edukatora za medicinske sestre i glavna medicinska sestra Klinike za gastroenterohepatologiju, šef Odseka za naučno istraživački rad, obrazovnu delatnost i ljudske resurse, direktora Klinike za gastroenterologiju, direktor Centra za naučno istraživački rad, obrazovnu i nastavnu delatnost i ljudske resurse Kliničkog centra Srbije.

: sestrinski servis, organizacija, upravljanje

ABSTRACT In an attempt to provide a high qualitynecessity of organizational policiesinstitutions is the application of managementservices. Human resource managementmanaging the various activities thatincrease the efficiency of workforce in health care institutions to achieve given goalsprocess is not only human resourcesmanagement of documents and otherhealth care institutiions. Nursingthrough management function branches. The organizational process is onlythe management system that significantlygood performance of health carenursing services within it. To make a functional, it is necessary to be headedmanager. Nursing services includesorganizational theory. The existencein hospitals in Serbia would be ofthe quality of health care and wellObjective: To describe the significanceorganizational processes in the managementservices through a theoretical approach.Descriptive and analytical. Ethical considerationswork approved by the main nursing educatorsnurse of the Clinic for Gastroenterohepatologythe scientific, research, educationalhuman resources, Director Gastroenterology, Director ofeducational and teaching activitiesresources of Clinical Center of Serbia.service, organizacion, directing -

MENADŽMENTU SESTRINSKOG SERVISA ORGANIZATIONAL PROCESS IN MANAGEMENT OF NURSING SERVICE

high quality of health care policies in the health

of management of nursing Human resource management includes

activities that are designed to of workforce in health care

goals. The organizational human resources but also the

documents and other resources in the Nursing service works best

knowledge and all its process is only a part of

significantly affects the health care institutions and

. To make a nursing service to be headed by a nurse

includes knowledge of The existence of nursing services

would be of great importance for well-organized activities.

the significance of management of nursing

theoretical approach. Methodology: Ethical considerations: The

nursing educators and head Gastroenterohepatology, Chief of

educational activities and of the Clinic for

Director of scientific, research, activities and human

Center of Serbia. Keywords: Nurse managing.

- 2 -

Posedovanje znanja iz menadžmenta od strane glavnih sestara

11%

45%

44% Da

Ne

Površno

2124

35

21

33

48

2622

20

51

0

10

20

30

40

50

60

0

Bro

j za

po

slen

ih

UVOD: Medicinska sestra je središte svih aktivnosti u bolnici, posebno je središte upravljanja. Sestre su angažovane na više različitih specijalnosti, tj. oblasti medicine, gde rade samostalno i kao deo tima za procenu, planiranje, sprovođenje i evaluaciju nege. Ona služi kao oslonac, balansirajući na jednoj strani u upravljanju nege pacijenta i sa druge strane obezbeđivanje usluga odeljenja, od sanitarnih i fizičkih potreba odeljenja pa preko emocionalnih, psihičkih i socijalnih potreba bolesnika. Menadžment je proces razmene informacija na nivou rukovođenja kroz delegiranje poslova i kontinuiranu interaktivnu personalnu komunikaciju u sistemu sestrinskog servisa. Menadžment u zdravstvenoj nezi se koristi i za plan nege, detaljan pregled intervencija koje će se koristiti za lečenje određenog pacijenta. U tom smislu, ovaj termin se odnosi na procenu stanja pacijenta, formulisanje pristupa u lečenju, donošenje odluka o lečenju i nezi i praćenje rezultata lečenja i nege, što omogućava jedinstveni evidencioni

list - proces zdravstvene nege. Srž ponuđene zdravstvene nege je menadžment u kliničkoj i sestrinskoj praksi, stoga se profesionalano polje zdravstvenog radnika bazira na pozitivnoj kulturi i politici gde je pacijent u centru pažnje, efektivnom timu, jakim sistemom bezbednosti po pacijenta. Nepoznavanje menadžmenta [3] u velikoj meri otežava rad medicinskim sestrama koje su na rukovodećim mestima (grafikon1). ____________ *Grafikon je nastao kao rezultat ispitivanja o organizaciji ljudskih resursa 2006. God. na Klinici za hematologiju KCS.

Sestrinski servis podrazumeva poznavanje organizacione teorije kako bi se bolje razumeo uticaj strukture produktivnosti, efikasnost i efektivnosti. Istarživanje sprovedeno 2006. godine ukazuje da jedna glavna medicinska sestra odeljenja rukovodi većim brojem zdravstvenog osoblja [3] (grafikon2). Poznavanjem organizacije u sestrinskom servisu rukovođenje postaje jednostavnije a servis produktivniji i kvalitetniji. Zdravstvena nega u organizacionoj strukturi uključuje izvršno osoblje, glavnu medicinsku sestru, operativni menadžment, kadrovsko osoblje koje daje izveštaje. U organizovanju, neophodno je da svaki član tima razume svoju ulogu, svim članovima tima treba dati vreme za prilagođavanje.

______________ ** Grafikon je nastao kao rezultat ispitivanja o organizaciji ljudskih resursa 2006.godine na klinici za hematologiju kliničkog centra Srbije. Zdravstvena organizacija kao celina sastavljena je od mnogo elemenata vezanih uzročno posledičnim vezama, a tri su glavne komponente organizacione strukture koje funkcionišu na tri primarna organizaciona nivoa: 1. upravljačkom nivou, 2. rukovodećem nivou i 3. bazičnom nivou izvršenja rada. Organizacija rada u zdravstvenoj ustanovi je važan proces uspešnog delovanja sestrinskog servisa. Da bi se postigao neki cilj, organizacija zaheva da se posao raspodeli na veći broj ljudi .

Funkcija organizovanja vrši raspodelu ovog posla i uspostavlja međuzavisnost između članova organizacije. Rezultat funkcije organizovanja jeste organizaciona struktura koja pokazuje kako su napori organizacije povezani i integrisani. Fejol je kreirao 14 principa efektivnog menadžmenta koji su prilagođeni radu u zdravstvenim organizacijama: podela rada, autoritet i odgovornost, disciplina, jedinstvo komande, jedinstvo cilja, potčinjavanje pojedinačnih interesa zajedničkim, opštim nteresima, sistem nagrađivanja, centralizacija, linija autoriteta, red, jednakost, stabilonost, inicijativa i duh zajedništva. Upravljane sestrinskim servisom podrazumeva upravljanje zdravstvenom negom. Upravljanje zdravstvenom negom se vrši kroz rukovodstvene funkcije u donošenju odluka u okviru organizacije zapošljavanja i otpuštanja medicinskih sestara. Sestrinski servis ima organizacionu strukturu i podeljen je po ulogama: direktor nege, medicinska sestra menadžer, medicinska sestra kordinator zdravstvene nege. Direktor nege je visoko obrazovana medicinska sestra sa specijalizacijom ili fakultetom za menadžment, ona rukovodi celokupnom sestrinskom službom, imenuje zamenika direktora zdravstvene nege i imenuje glavnu sestru klinike, podnosi izveštaj generalnom direktoru o radu sestrinskog servisa. Medicinska sestra menadžer je odgovorna sestra za jednu zdravstvenu jedinicu i sprovodi sve aktivnosti kroz funkcije menadžmenta. Kordinator zdravstvene nege je medicinska sesta zadužena za neposrednu funkciju zdravstvene jedinice, ona osigurava pružanje kvalitetne zdravstvene nege, potreban materijal i sredstva. Menadžeri se mogu razlikovati u onoj meri u kojoj koriste određene veštine [6]. Menadžeri u organizaciji moraju imati veštinu dobre komunikacije kao i pružanje motivacije. Veštine komunikacije i motivacije nisu dovoljne za

Grafikon1*.

Grafikon 2**

- 3 -

upravljanje sestrinskim servisom, neophodno je znanje funkcija menadžmenta kao i njegova primena u praksi. Organizacioni proces sestrinskog servisa odigrava se kroz nekoliko funkcija menadžmenta: planiranje, organizovanje, predviđanje, kadrovsku politiku, vođenje i kontrolisanje. Planiranje: svaki proces u poslu medicinske sestre počinje od planiranja (npr. za davanje i.m. injekcije prvo operemo ruke, pripremimo materijal, spremimo injekciju, ponesemo do pacijenta, pripremimo pacijenta – psiho fizička priprema, aplikujemo lek, zbrinemo pacijenta, raspremimo materijal i operemo ruke). Planiranje se odnosi na svaki segment sestriskog rada. Tako u vrhu piramide menadžmenta direktor planira potrebe klinike za kadrom, planira koje su buduće potrebe za opremom za rad i sl. Planiranje obuhvata ono što želimo uraditi i način kako to uraditi, t.j. ono zahteva donošenje odluka o trenutnim i budućim situacijama koje treba rešiti. Planiranje podrazumeva sve aktivnosti koje treba preduzeti u određenom vremenskom periodu. Planiranje je osnov svakog dobrog upravljanja zdravstvenom organizacijom i važan proces u rukovođenju sestrinskim servisom. Organizovanje: po važnosti drugi bitan element menadžmenta; proces dodeljivanja zadataka kako bi se posao obavio na najbolji i najefikasniji mogući način . Da bi se postigao neki cilj, organizacija zahteva da se posao raspodeli na veći broj ljudi . Funkcija organizovanja vrši raspodelu ovog posla i uspostavlja međuzavisnost između članova zdravstvene organizacije. Jednostavno rečeno, svaka medicinska sestra radi ono sto joj je dodeljeno. Jedna radi previjanje, druga radi trebovanje lekova za apoteku, itd. Predviđanje se bavi onim što se pretpostavlja da će se dogoditi u budućnosti a planiranje se bavi onim što bi se trebalo dogoditi u budućnosti. Tako, npr. menadžer klinike mora predvideti koliki će kapaciteti bolnice biti u smislu bolničkih postelja i napraviti plan za potreban broj zdravstvenih radnika u tom periodu. Kadrovska politika: upravljanje ljudskim resursima obuhvata upravljanje različitim aktivnostima koje su kreirane da povećavaju efikasnost radne snage u nekoj zdravstvenoj organizaciji da bi se postigli zadati ciljevi . Potrebe broja zaposlenih medicinskih sestara ali i otpuštanje istih. Vođenje predstavlja stalnu funkciju i najvažniji aspekt menadzmenta. Vođenje je zapravo uticanje na zaposlene da doprinesu uspehu zdravstvene organizacije. Kontrolisanje je zlatan standard u menadžmentu koje povezuje sve prethodne funkcije. Kontrola je merenje i ispravljanje pojedinačnih i grupnih aktivnosti. Ništa ne treba prepustiti slučaju, sve treba kontrolisati, svaki dodeljeni zadatak videti da li je urađen, kako se radi i kako je završen. Kontrolisanje je preventivni metod od nastajanja greške. Neophodne su strateške mere kako bi organizacija sestrinskog servisa bila na nivou zadatka. Strategija je određivanje temeljnih dugoročnih ciljeva preduzeća, prilagođavanje smerova poslovnih aktivnosti odnosno određivanje koncepcija i izbor resursa potrebnih za postizanje zacrtanih ciljeva. Izbor strategije ne zanči ništa posebno ako se one ne transformišu u strategijski plan koji se zatim implementira u praksi te sprovede kontrola ostvarivanja izabrane strategije. U zavisnosti od nivoa zdravstvene zaštite gde sestrinski servis radi, strategija mora biti drugačija . Na primarnom nivou zdravstvene zaštite (Dom zdravlja) jedna od strategija bi bila: „Aktivno učešće u obnovi i inovaciji primarne zdravstvene zaštite, promovišući ulogu medicinske sestre u zajednici“. Na sekundarnom nivou jedna od strategija bi bila „Razviti partnerstvo sektora na pokrajinskom nivou za jačanje organizacije zdravstvene nege“. Na tercijalnom nivou zdravstvene zaštite: „Rešavanje problema u upravljanju radnom snagom po pitanju: radno opterećenje, prekovremeni rad, obim nege i sl.“. Efektivni rukovodioci u skladu sa pravilima, u stanju su da izmame od svakog zaposlenog najdublju posvećenost, lojalnost, kreativnost, produktivnost i maksimalni potencijal u doprinosu ka kontinuiranom poboljšanju sestrinskog servisa [10]. Primenom svih raspoloživih znanja iz menadžmenta, u procesu organizovanja u sestrinskom servisu, moguće je kontinuirano poboljšanje pruženih usluga. Zaključak: Organizacija sestrinskog servisa je složen proces u timu medicinskih sestara. Radeći pravu stvar na pravi način, zadovoljstvo pacijenata i zdravstvenih radnika je veće, a ponuđeni kvalitet omogućiće ličnom napretku i napretku ustanove. Sestrinski servis je organizacija rada medicinskih sestara u cilju pružanja kvalitetne nege, te je medicinska sestra u centru svih aktivnosti u zdravstvenoj ustanovi pa se može reći da teško koji deo sestrinskog servisa može funkcionisati bez podrške medicinske sestre.Menadžment kao aktivnost postoji da bi se ljudske želje učinile vidljivim putem organizacionih napora, stoga menadžment olakšava ljudske napore u organizovanju, a u zdravstvenoj organizacii omogućava sprovođenje ciljeva i njeno napredovanje. Neophodno je poznavanje menadžmenta i njegove primene u rukovođenju sestrinskim servisom na svim nivoima rukovođenja.

- 4 -

LITERATURA - REFERENCE 1. Vlaisavljević Ž., Upravljanje kvalitetom u profesiji medicinskih

sestara tehničara, Zbornik radova, Majski susreti zdravstvenih radnika, Zlatibor, 2008.

2. Marinković Lj., Menadžment u zdravstvenim organizacijama, Ljubinka Marinković, Beograd 2011.(324)

3. Vlaisavljević Ž., Upravljanje ljudskim resursima u zdravstvenoj organizaciji, Viša medicinska škola, Beograd, 2006.(88)

4. Daniel A. Wren,Dan Voich Jr., Menadžment, proces, struktura i ponašanje, Poslovni sistem „ Grmeč“ad „ Privredni pregled“,Beograd,1994.(552)

5. Canada Medical Association Journal June 12, 2001; 164 (12)

6. Cherie A., Gebrekidan A.B., Nursing Leadearship end Management, Addis Ababa University,2005.(271)

7. Džejms A. F. Stoner, Edvard R. Friman, Daniel R.Gilbert, Menadžment, Beograd,2000.

8. Jerome Wilkenfeld, Managing Staff Functions In A Large Company, Management Review, 1996.

9. Nursing Service end Resource Management Plan, Management Dimensions, July 2004.

10. Tappen R.M.,Weiss S.A.,Whitehead D.K. Essentials of Nursing Leadership and Management. F. A. DAVIS COMPANY • Philadelphia. 2001.;(278)

KLINIČKI STANDARD –DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.UDK BROJ 618.56 ID BROJ: 190458892 PODACI O AUTORU: NEVENKA STOJANOVIĆ, Bolnica za ginekologiju i akušerstvo KBC,,Dr Dragiša Mišović Dedinje", Beograd

PLACENTA PRAEVIAPLACENTA PRAEVIA

SAŽETAK Placenta praevia, ili prednjačeća posteljica, se definiše kao posteljica usađena u donjem segmentu uterusa, koja doseže ili prekriva unutrašnje ušće grlića materice. Placenta praevia je jedna od najtežih komplikacija trudnoće i porođaja. Prema načinu usađijajašca placenta praevia može biti primarna i sekundarna. Posteljica se nalazi između grlića i prednjačećeg dela ploda. Javlja se u jednom u 200 porođaja. Faktori rizika za placentu praeviu: multipna trudnoća, multiparitet, starost majke prožiljak na uterusu (prethodni SC, kiretaže, miomektomia), spontani ili indukovani pobačaj, prethodna placenta praevia, pušenje, narkomanija. Pacijentkinja stara 32 god., drugi porođaj,sa verifikovanom placentom praeviom centralis. Neposredno po zakazanom prijemu u bolnicu naglo prokrvarila, po hitnom postupku prevedena direktno u porođajnu salu odakle je zbog urgentnosti stanja prevedena u operacionu salu i učinjen SC. Program zdravstvene nege podrazumeva: po nalogu ordinirajućeg lekara plasiranje intravenske kanile, kontinuirani CTG nadzor, nadoknada tečnosti i elektrolita, uzimanje uzorka za trebovanje krvi i nadoknada krvi priprema za operaciju, primena ordinirane antibiotske terapije, kupiranje bola, praćenje i evidentiranje parametara, sprovođenje mera prevencije ginekološke infekcije, nadzor nad abdominalnim rezom, asistencija pri skidanju konaca. U 36. nedelji uspešno je dovršena visokorizična trudnoća. Pacijentkinja otpuštena 4. postoperativni dan u dobrom opštem reči: placenta previa, rizična trudnoća, rizičan porođaj, plan zdravstvene nege

- 2 -

– CLINICAL STANDARD DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.

190458892

Bolnica za ginekologiju i akušerstvo KBC,,Dr Dragiša Mišović Dedinje", Beograd

PLACENTA PRAEVIA- IZVOR OPASNOSTI ZA MAJKU I DETEPLACENTA PRAEVIA – A SOURCE OF DANGER FOR MOTHER AND CHILD

Placenta praevia, ili prednjačeća posteljica, se definiše kao posteljica usađena u donjem segmentu uterusa, koja doseže ili prekriva unutrašnje ušće grlića materice.

je jedna od najtežih komplikacija Prema načinu usađivanja oplođenog

jajašca placenta praevia može biti primarna i Posteljica se nalazi između grlića i

prednjačećeg dela ploda. Javlja se u jednom u 200 porođaja. Faktori rizika za placentu praeviu: multipna trudnoća, multiparitet, starost majke preko 40 godina, ožiljak na uterusu (prethodni SC, kiretaže, miomektomia), spontani ili indukovani pobačaj, prethodna placenta praevia, pušenje, narkomanija. Pacijentkinja stara 32 god., drugi porođaj,sa verifikovanom placentom praeviom centralis.

po zakazanom prijemu u bolnicu naglo prokrvarila, po hitnom postupku prevedena direktno u porođajnu salu odakle je zbog urgentnosti stanja prevedena u operacionu salu i učinjen SC. Program zdravstvene nege podrazumeva: po nalogu ordinirajućeg

ranje intravenske kanile, kontinuirani CTG nadzor, nadoknada tečnosti i elektrolita, uzimanje uzorka za trebovanje krvi i nadoknada krvi – 2 jedinice, priprema za operaciju, primena ordinirane antibiotske terapije, kupiranje bola, praćenje i evidentiranje vitalnih parametara, sprovođenje mera prevencije ginekološke infekcije, nadzor nad abdominalnim rezom, asistencija pri skidanju konaca. U 36. nedelji uspešno je dovršena visokorizična trudnoća. Pacijentkinja otpuštena 4. postoperativni dan u dobrom opštem stanju. Ključne

placenta previa, rizična trudnoća, rizičan porođaj,

ABSTRACT Placenta praevia, or anticipating placenta, is defined as a placenta which is implanted in the lower uterine segment, whisc reaches or covers the inercervix. Placenta praevia is one of the most serious complications of pregnancy and childbirth. According to the manner of implantation of the fertilized ovum,placenta praevia can be primary or secondary. The placenta is located between the cervpart of embryo. I t occurs in one of 200 births. Risk factors for placenta praevia: a multiple pregnancy, multiparity, maternal age over 40 years, the scar on the uterus (the previous SC, curettage, miomektomia), spontaneous or induced abortion,previous placenta praevia, smoking and drug abuse. The patient 32 years old, second delivery, with verified placenta praevia centralis. Immediately after scheduled admission to hospital suddenly started bleeding, urgently transported directly into the delivery room where from was transported to the operating room for SC because of emergency situation. The health care program includes: placement of intravenous cannula by physician order, continious CTG monitoring, fluid and electrolyte replacement, sampling for acquisition of blood and blood replacement – 2 units of blood, preparing for surgery, aplication of prescribed antibiotics, pain therapy, monitoring of vital parameters, prevention of gynecological infections, control of the abdominal incision, assiting in the removal of surgical stitches. In 36th week successfully completed a highPatient discharged on fourth postoperative day in good health condition Key words: placenta praevia, risky pregnancy, risky delivery, health care p

IZVOR OPASNOSTI ZA MAJKU I DETE A SOURCE OF DANGER FOR MOTHER AND CHILD

Placenta praevia, or anticipating placenta, is defined as a placenta which is implanted in the lower uterine segment, whisc reaches or covers the iner estuary of cervix. Placenta praevia is one of the most serious complications of pregnancy and childbirth. According to the manner of implantation of the fertilized ovum,placenta praevia can be primary or secondary. The placenta is located between the cervix and the forefront part of embryo. I t occurs in one of 200 births. Risk factors for placenta praevia: a multiple pregnancy, multiparity, maternal age over 40 years, the scar on the uterus (the previous SC, curettage, miomektomia),

abortion,previous placenta praevia, smoking and drug abuse. The patient 32 years old, second delivery, with verified placenta praevia centralis. Immediately after scheduled admission to hospital suddenly started bleeding, urgently transported

to the delivery room where from was transported to the operating room for SC because of emergency situation. The health care program includes: placement of intravenous cannula by physician order, continious CTG monitoring, fluid and electrolyte

, sampling for acquisition of blood and blood 2 units of blood, preparing for surgery,

aplication of prescribed antibiotics, pain therapy, monitoring of vital parameters, prevention of gynecological infections, control of the abdominal

on, assiting in the removal of surgical stitches. In 36th week successfully completed a high-risk pregnancy. Patient discharged on fourth postoperative day in good

placenta praevia, risky pregnancy, risky delivery, health care plan

- 2 -

Placenta praevia, ili prednjačeća posteljica, se definiše kao posteljica usađena u donjem segmentu uterusa, koja doseže ili prekriva unutrašnje ušće grlića materice. Posteljica se nalazi između grlića i prednjačećeg dela ploda[4]. Placenta praevia se javlja u jednom u 200 porođaja. Ređa je u primi gravida, pacijentkinja koje se nisu porađale, a češća u multipara, pacijentkinja sa više dece[4]. Događa se u 2,8/100 jednoplodnih i 3.9/1000 blizanačkih trudnoća. Ako insercija placente prelazi preko unutrašnjeg cervikalnog ušća(OIU) to je major placenta praevia, a ako rub placente dopire do OIU, onda je to minor placenta[1].

Placenta praevia je jedna od najtežih komplikacija trudnoće i porođaja. Prema položaju placente u odnosu na unutrašnje materično ušće, pod uslovom da je ušće otvoreno najmanje 3 cm, razlikuje se: • placenta praevia marginalis, kada donja ivica posteljice doseže do unutrašnjeg ušća materice, • placenta praevia partialis, kada donja ivica posteljice prekriva deo otvora unutrašnjeg ušća materice, • placenta praevia totalis, kad posteljično tkivo potpuno prekriva unutrašnje ušće materice, • placenta praevia isthmico-cervicalis, redak i veoma opasan oblik gdje je deo posteljice usađen i u cervikalni

kanal [2].

Prema načinu usađivanja oplođenog jajašca placenta praevia može biti primarna i sekundarna. Primarna placenta praevia je kada oplođeno jajašce dobija svoju implantacionu moć kad se nalazi u istmičnom delu uterusa. Sekundarna placenta praevia je kad se oplođeni ovulum primarno usadi u sluznicu tela materice, ali horijalne resice se šire prema dole i naknadno zahvataju istmičnu oblast [2].

Faktori rizika za placentu praeviu: multipna trudnoća, multiparitet, starost majke preko 40 godina, ožiljak na uterusu (prethodni SC, kiretaže, miomektomia), spontani ili indukovani pobačaj, prethodna placenta praevia, pušenje, narkomanija...[1]. Definitivna dijagnoza većine

nisko-ležećih placenti postavlja se ultrazvučnim pregledom Grade B (Ib,III) [1]. Klinička sumnja postoji kod svake žene koja krvavi vaginalno bez bolova sa visoko postavljenim prednjačećim delom ploda ili abnormalnim položajem ploda, bez obzira na nalaz prethodnog ultrazvučnog pregleda [1]. Transvaginalni ultrazvuk je ,,zlatni standard“ za dijagnozu placente praevie. Bezbedan je za primenu čak i kod krvavljenja kod placente praevie i mnogo pouzdaniji od transabdominalnog ultra zvuka u lociranju placente IIb [1]. Ponovni ultrazvuk je potreban kod svih žena čija placenta doseže ili preklapa unutrašnje cervikalno ušće po sledećem rasporedu: • žene koje krvave treba tretirati individualno; • u slučajevima asimptomatske suspektne minor praevie, ponovni pregled se može odložiti do 36.n.g. • u slučajevima asimptomatske suspektne major praevie ponovni pregled treba uraditi u 32.n.g. da bi se pojasnila

dijagnoza i napravio plan za tretman u III-em trimestru i porođaju Grade C [1]. Žene sa major placentom praeviom koje su krvavile treba lečiti u bolnici od 34.n.g. Grade C.Žene sa major placentom praeviom bez simptoma, koje nikad nisu krvavile, treba pažljivo proceniti pre odluke o kućnom lečenju (stanovanje u blizini bolnice, konstantno prisustvo ukućana i potpisani pristanak pacijentkinje) Grade C Ženama koje se leče kod kuće treba detaljno objasniti da moraju da se jave u bolnicu ODMAH ako se pojavi bilo kakvo krvavljenje, bilo kakve kontrakcije, bilo kakav bol (uključujući neodređen bol iznad simfize koji liči na menstrualni bol).GPP Odluka o načinu porođaja se donosi na osnovu kliničke procene podržane ultrazvučnim nalazom posle 35.n.g. [1]. U kliničkoj slici placenta praevia se karakteriše iznenadnim i bezbolnim vaginalnim krvarenjem. Krvarenje se javlja uvek pre prsnuća vodenjaka. Tonus uterusa je normalan, a nema poremećaja koagulacije što je važno u dijagnostičkom razlikovanju placente praevie od abrupcije posteljice. Krvarenje je jarko crvene boje, a krv koaguliše.Obično ne ugrožava vitalno ni trudnicu ni plod, mada, zavisno od količine izgubljene krvi, može doći do razvoja anemije i hemoragičnog šoka [4]. Pacijentkinju treba hospitalizovati, plasirati intravensku kanilu širokog promera i trebovati krv odgovarajuće krvne grupe sa interreakcijom.U izvesnim slučajevima pacijentkinja može biti u hipovolemiji tako da je neophodna nadoknada tečnosti. Potrebno je primeniti elektronski fetalni monitoring. Kod jakog krvarenja i hemodinamski nestabilne pacijentkinje, bez obzira na gestacijsku starost, sprovodi se brza reanimacija, a zatim i hitan carski rez [4].

Vreme urgentnog carskog reza zavisi od individualnih okolnosti ali kad god je moguće elektivni carski rez treba odložiti do 38n.g. radi smanjenja neonatalnog morbiditeta, GPP [1]. Krvni derivat treba da bude lako dostupan u peripartalnom periodu. Količina krvi sa interreakcijom zavisi od kliničke slike svake pacijentkinje ponaosob i mogućnosti službe transfuzije. Za pacijentkinje sa atipičnim antitelima treba napraviti poseban plan sa službom transfuzije.GPP Ako postoje mogućnosti treba razmotriti primenu intraoperativnog spašavanja krvi u slučajevima visokog rizika od masivne hemoragije.Grade C Svaku ženu koja ulazi u porodilište sa poznatom placentom praeviom mora da porodi najiskusniji akušer na dužnosti.GPP Najiskusniji anesteziolog mora biti prisutan u porodilištu kada se porađa pacijentkinja sa placentom praeviom.Oni čine i ekipu za operaciju.GPP

Slika br. 1

Slika br 2.

- 3 -

PRIKAZ SLUČAJA: Pacijentkinja D.T. 32.god., drugorotka, u 36. nedelji trudnoće, sa verifikovanom Placentom praeviom centralis, primljena je 20.05.2010. u KBC DR,,Dragiša Mišović- Dedinje“. U anamnezi negira alergije na lekove, operisala slepo crevo 1996 i cistu na desnom jajniku 1998, menstruacije redovne, na 28 dana, porođaja jedan-vaginalni 2008 god., redovno kontrolisala trudnoću, rađen Triple test, od IV meseca koristila Partusistem 8X1 i Verapamil 3X1 . Pacijentkinja je došla 20.05.2010.god. zbog zakazanog prijema na odeljenje Patologije trudnoće i u toku procedure primanja, naglo prokrvarila u toaletu.

Pregled na prijemu: Spoljni polni organi i vagina umrljani krvlju, grlić čvrst, zatvoren, glava visoko, vodenjak postoji.

Spoljašnji pregled: Položaj uzdužni glavom, tonovi levo, ritmični, jasni, 140/min., kontrakcije slabe [3].

Pacijentkinja je, zbog urgentnosti stanja, direktno sa prijema, gde joj je plasirana intravenska kanila širokog promera i uspostavljen venski put i uzet uzorak krvi, primljena u porodilište u 08.20.h. ,,Obzirom da je utvrđeno da se radi o centralnoj placenti previji sa krvarenjem odlučeno je da se trudnoća dovrši operativno carskim rezom“ (7) U 11.00.h. urađena SC- Laparotomia suprapubica transv.sec.Dorfler. bez premedikacije. U toku sekcije, plodova voda zelena, posteljica defektna, ekstrahovana, urađena manuelna Revisio cavi uteri. Pacijentkinja se prevodi na odeljenje intenzivne nege [3]. Program zdravstvene nege: Po nalogu ordinirajućeg lekara plasirana intravenska kanila, uspostavljen kontinuiran CTG nadzor, izvršena nadoknada tečnosti i elektrolita, uzeti uzorci za trebovanje i nadoknadu krvi – 2 jedinice, izvršena priprema za operaciju, primenjena ordinirana antibiotska terapija, kupiran bol, praćeni i evidentirani vitalni parametari, sprovođene mere prevencije ginekološke infekcije, vršen nadzor nad abdominalnim rezom, asistencija pri skidanju konaca. Rezultat:

U 36. nedelji uspešno je dovršena visokorizična trudnoća. Rođeno je živo, zdravo, muško dete, 2930/51, apgar 8/9[3]. Pacijentkinja otpuštena IV postoperativni dan u dobrom opštem stanju. Stanje pri otpustu: Uterus u dobroj involuciji, rana zarasta per primam, konac ex. [1].

Zaključak: Placenta praevia je idealan primer kako i koliko redovni ginekološki pregledi trudnica u okviru antenatalne zaštite igraju ulogu i imaju važnost u nadziranju pravilnog toka trudnoće i porodjaja, odnosno, prepoznavanju potencijalnih izvora opasnosti za majku i dete. U savremenoj akušerskoj praksi posebna pažnja mora da se, pri obaveznim periodičnim ultrazvučnim pregledima, obrati na mesto usadjivanja posteljice. Na taj nacin će se izbeći svaka mogućnost da se, zbog toga, ugrozi zdravlje majke i ploda, na čemu se u dobro organizovanoj zdravstvenoj službi insistira [5]. LITERATURA – REFERENCE: 1. Prim Dr Dragan Antić : ,, Placenta praevia,accreta,

increta,percreta-vodič“ stručni sastanak, 09.11.2011., power point prezentacija, elektronska baza podataka KBC "Dr Dragiša Mišović Dedinje"

2. Gordana Grgić, Zlatan Fatušić, Gordana Bogdanović, Fahrija Skokić, PLACENTA PREVIJA I ISHOD PORODA, Gynaecol Perinatol 2004;13(2):86–88, pdf. dostupno 07.2.2012. na: http://hrcak.srce.hr/file/23683Similar

3. Istorija bolesti, br. 1315/2010, KBC ,, Dr Dragiša Mišović-Dedinje”, arhiva

4. Plećaš D.,Stanimirović B., Stanković A.,VasiljevićM. : Ginekologija i akušerstvo,Udžbenik za studente medicine,Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu,Katedra za ginekologiju i akušerstvo, CIBID 2005

5. www.bebano.com/bb2/viewtopic.php?f=15&t=462 - 26.11.2012.

Slika br.1,izvor: http://touchofgracedoula.blogspot.com/2010/11/raw-placenta-encapsulation.html /07.02.2012. Slika br 2,izvor: http://www.babycenter.com/0_placenta-previa_830.bc/ 07.02.2012.

SRČANI TONOVI 2 DISANJE 2 BOJA KOŽE 1 MIŠIĆNI TONUS 1 REFLEKSI 2

PRIKAZ SLUČAJA – CASE REPORTDATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.UDK BROJ 616.36-089.843- PODACI O AUTORU: Mirković Petar – medicinski tehničar Klinički centar Srbije – Prva hirur

SPECIFIČNOSTI ZDRAVSTVENE NEGE BOLESNIKA NAKON TRANSPLANTACIJE JETRE U JEDINICI INTENZIVNOG LEČENJA

SPECIFICS OF HEALTH CARE PATIENTS AFTER LIVER

SAŽETAK Transplantacija jetre jedina je moguća metoda lečenja završnog stadijuma bolesti jetre, tj stanja kod koga se pretpostavlja da bolesnik ne može živeti duže od jedne godine, a pri čemu nijedna druga terapija osim transplantacije ne daje rezultate. prihvaćena je terapija akutne i hronične jetrene isuficijencije koja pruža šansu za normalan život. Reč je o vrlo složenom postupku za čije je ostvarenje neophodavisok nivo ljudskih i tehnoloških faktora i predstavlja vrhunsko dostignuće savremene medicine.transplantacija jetre u svetu izvršena je u SAD 1967. godine, u Srbiji 1996. godine na IKVB “ Dedinje”, na Prvoj hirurškoj klinici KCS 2008.godine.U radslučaj postoperativnog perioda nakon transplantacije jetre kod 34 godišnje pacijentkinje obolele od Wilsonove bolesti.

Osnovni ciljevi postoperativnog lečenja: održavanje hemodinamske stabilnosti, nega respiratornog sistema, stabilizacija funkcija transplantirane jetre, borba protiv infekcije, nutritivna podrška, nega operativne rane, rehabilitacija. Dobra postoperativna zdravstvena nega važna je koliko i sam hirurški zahvat, medicinska sestra tehničar intenzivne nege kao deo tima ipostoperativnom periodu. Usavršavanje hirurških metoda, razvoj imunosupresivne terapije, prevencija mogućih komplikacija, zajedno sa odgovarajućom zdravstvenom negom predstavljaju ključne faktore za poboljšanje rezultata, čime se preživljavanje od pet godina danas povećalo na 80 %.

Ključne reči: transplantacija jetre, postoperativni period, intenzivna nega

CASE REPORT DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.

-06 ID BROJ: 190459404

medicinski tehničar Prva hirurška klinika

SPECIFIČNOSTI ZDRAVSTVENE NEGE BOLESNIKA NAKON TRANSPLANTACIJE JETRE U JEDINICI INTENZIVNOG LEČENJA

SPECIFICS OF HEALTH CARE PATIENTS AFTER LIVER TRANSPLANTATION IN

jedina je moguća metoda lečenja završnog stadijuma bolesti jetre, tj stanja kod koga se pretpostavlja da bolesnik ne može živeti duže od jedne

pri čemu nijedna druga terapija osim Transplantacija jetre

prihvaćena je terapija akutne i hronične jetrene isuficijencije koja pruža šansu za normalan život. Reč je o vrlo složenom postupku za čije je ostvarenje neophodan visok nivo ljudskih i tehnoloških faktora i predstavlja vrhunsko dostignuće savremene medicine. Prva transplantacija jetre u svetu izvršena je u SAD 1967.

na IKVB “ Dedinje”, na Prvoj hirurškoj klinici KCS 2008.godine.U radu će biti prikazan slučaj postoperativnog perioda nakon transplantacije jetre kod 34 godišnje pacijentkinje obolele od Wilsonove

Osnovni ciljevi postoperativnog lečenja: održavanje hemodinamske stabilnosti, nega respiratornog sistema,

acija funkcija transplantirane jetre, borba protiv infekcije, nutritivna podrška, nega operativne rane,

Dobra postoperativna zdravstvena nega važna je koliko i sam hirurški zahvat, medicinska sestra – tehničar intenzivne nege kao deo tima ima važno mesto u

Usavršavanje hirurških metoda, razvoj imunosupresivne terapije, prevencija mogućih komplikacija, zajedno sa odgovarajućom zdravstvenom negom predstavljaju ključne faktore za

preživljavanje od pet

transplantacija jetre, postoperativni period,

ABSTRACT Liver transplantation is the onlytreatment for end stage of liver disease, orin which it is assumed that the patientthan one year, and wherethan transplantation is not working.

Liver transplantation is acceptedtherapychroic hepatic insufficiency, which providesnormal life. This is a very complex procedure for therealization which requiredand technological factors and is theof of modern medicine. The firstworld was made in theSerbia 1996th at ICVD "Dedinje", Belgrade, and at First surgical clinic of Clinical Center of Serbia inIn this article will be presentedoperative period after liver transplantationold female patient whodisease. The main goals of postoperativemaintaining haemodynamicstability,stabilization of function offighting against infections, nutritional support, woud care, rehabilitation. Good postimportant as the surgical procedure, the ICU Nurse, as part of the team, has an important rolepostoperative period. Improvement oftechniques, the development ofsuppressive therapy,preventiontogether with the appropriatekey factors for improving the results,first five years icreased today to 80%. transplantation, postoperative treatment, health care.

SPECIFIČNOSTI ZDRAVSTVENE NEGE BOLESNIKA NAKON TRANSPLANTACIJE JETRE U JEDINICI INTENZIVNOG LEČENJA

TRANSPLANTATION IN ICU

is the only possible method of of liver disease, or condition

that the patient may live longer where no other therapy

is not working. is acceptedtherapy of acute and

which provides a chance for a This is a very complex procedure

required a high level of human and is the superior achievement

The first liver transplant in the in the USA 1967. year, in

"Dedinje", Belgrade, and at of Clinical Center of Serbia in 2008th.

this article will be presented a case of post-after liver transplantation of 34year

female patient who suffered from Wilson's postoperative treatment are:

haemodynamicstability, respiratory care, the of function of transplanted liver,

against infections, nutritional support, woud post-operative medical care is

surgical procedure, the ICU has an important role in the

Improvement of surgical techniques, the development of immune

therapy,prevention ofpossible complications,together with the appropriate health care are

improving the results, thus thesurviving in first five years icreased today to 80%. Key words: liver transplantation, postoperative treatment, health care.

UVOD Jetra ( lat.hepar) predstavlja jedan od, za život, važnijih organa. Ona je mekan, smeđecrven, najveći trbušni organ smešten sa desne strane, neposredno ispod dijafragme. Obično je teška između 1.200 – 1.600 grama, i sastoji se iz dva režnja (levog i desnog). Poseduje dvostruki krvni sistem, portalnim krvotokom kroz venu porte ulazi oko 80 % krvi, a oko 20% kroz arteriju hepatiku. Arterijom hepatikom u jetru dolaze hrana i kiseonik, dok portalnim krvotokom uglavnom dolaze hranjive materije za procese metabolizma. Jetra se naziva “centralnom laboratorijom”, jer se u njoj odvija veliki deo metabolizma ugljenih hidrata, masti, proteina i drugih materija.

Transplantacija jetre prihvaćena je terapija akutne i hronične jetrene isuficijencije koja pruža šansu za normalan život. Reč je o vrlo složenom postupku za čije je ostvarenje neophodan visok nivo ljudskih i tehnoloških faktora i predstavlja vrhunsko dostignuće savremene medicine. Transplantacija jetre je kod ciroze i komplikacija portalne hipertenzije često jedina nada. Prvu uspešnu transplantaciju jetre uradio je Thomas Starzel 1967. godine u SAD, a u Evropi 1968. godine Roy Calne. Do ekspanzije transplantacije došlo je tek od 80-tih godina kada je pojednostavljeno čuvanje organa, uvedena nova hirurška metoda i osavremenjena imunosupresivna terapija.

U Francuskoj su 1993. godine precizno definisane indikacije i kontrindikacije za transplantaciju jetre. Glavne indikacije za transplantaciju jetre su: završni stadijum hroničnog oboljenja jetre (holestatsko, hepatocelularno, vaskularno oboljenje), fulminantna insuficijencija jetre (virusni hepatitis, toksini, Wilsonova bolest), nasledne metaboličke abnormalnosti (primarna hiperoxaluria tip l, familijarna hiperholesterolemija), malignitet jetre (primarni karcinom jetre), trauma jetre, otkazivanje transplantirane jetre. Apsolutne kontraindikacije za transplantaciju jetre su: kardiopulmonalna insuficijencija, diseminovana aktivna infekcija, urođeni imuni deficit ili stečena imunodeficijencija i HIV infekcija, diseminovani malignitet, aktivni alkoholizam i ekstrahepatične manifestacije alkoholnog oštećenja (CNS oštećenja), teško psihijatrijsko oboljenje refraktarno na terapiju, ireverzibilno oštećenje mozga i moždani edem. KOMPLIKACIJE TRANSPLANTACIJE JETRE: • *Hirurške komplikacije : postoperativno krvarenje, vaskularne komplikacije (tromboza krvnih sudova), bilijarne

komplikacije (opstrukcije i stenoza žučnih puteva). • *Odbacivanje presađene jetre : rano (prvih sati ili dana), akutno (7 – 14 dana), hronično (do 6 meseci nakon

transplantacije). • *Infekcija : u prvim danima češće su bakterijske infekcije, a nakon tri meseca veće je mogućnost virusnih

infekcija. Generalno se može reći da zbog imunosupresivne terapije i slabijeg imuniteta posto ji veća sklonost infekcijama pogotovu u prvoj godini.

• *Komplikacije na ostalim sistemima organa : respiratorne, renalne, kardiovaskularne, hematološke, neurološke komplikacije.

IMUNOSUPRESIVNA TERAPIJA Nakon transplantacije jetre sprovodi se imunosupresivna terapija , kojom se sprečava odbacivanje transplantirane jetre, i ima veoma značajnu ulogu u uspehu same transplantacije. Bolesnici koji je primaju zbog oslabljenog imuniteta često su skloni raznim infekcijama, koje treba na vreme i energično lečiti. U početnoj fazi lečenja, imunosupresivni lekovi vrlo se retko propisuju kao monoterapija, obično se daju kombinacije 2 ili 3 leka. Takođe, poznato je da primena imunosupresivne terapije ima usko polje željenog terapijskog dejstva, a širok spektar toksičnosti i neželjenih efekata, pa se mora redovno kontrolisati nivo leka u krvi, kako bi se pronašle individualne doze, a samim tim i smanjile nuspojave. KONTROLA INFEKCIJE Postupci suzbijanja infekcije usmereni su na izolaciju bolesnika, strogo aseptičan rad i redovne mikrobiološke kontrole. Bolesnik se nalazi u delu intenzivne nege odvojenom od ostalih bolesnika, ulazak u prostoriju je strogo ograničen uz obaveznu upotrebu sterilnih manitla i uniformi, kapa, kaljača i maski. U radu sa bolesnikom neophodno je nošenje sterilnih rukavica i zamena istih pri svakom novom kontaktu sa bolesnikom. Obavezna je redovna kontrola briseva i uvid u mikrobiološki status bolesnika, radi adekvatne i pravovremene zamene antibiotske terapije. Hrana koja se daje bolesniku mora proći detaljnu termičku obradu i pripremu. POSTOPERATIVNI PERIOD Postoperativni tok bolesnika sa transplantiranom jetrom može da varira od nekomplikovanog, do krajnje složenog. To zavisi od preoperativnog stanja bolesnika, intraoperativnog toka i funkcije transplantata. Osnovni ciljevi postoperativnog lečenja su: održavanje hemodinamske stabilnosti, nega respiratornog sistema, održavanje bubrežne funkcije, borba protiv infekcije, stabilizacija funkcija transplantirane jetre, sprečavanje odbacivanje organa, nutritivna podrška, nega operativne rane, rehabilitacija.

Aktivnosti medicinske sestre - tehničara tokom boravka pacijenta u jedinici intenzivnog lečenja : kontinuiran monitoring hemodinamičkih parametara, praćenje stanja svesti, boje kože, toaleta traheobronhijalnog puta, kontrola drenaže, primena propisane terapije, uzorkovanje laboratorijskog i mikrobiološkog materijala, davanje krvi i krvnih derivata, bilans unosa i gubitka tečnosti, učešće u dijagnostičkim procedurama, terapija bola, redovno previjanje operativne rane, opšta nega bolesnika, prevencija dekubitusa, učešće u fizikalnoj rehabilitaciji, ishrana bolesnika, zdravstveno vaspitni rad sa bolesnikom.

PRIKAZ SLUČAJA Pacijentkinja (34 godine), na spisku za transplantaciju, lećena od Mb. Wilson poslednjih 9 godina. Operacija je trajala 11 sati (sa uvodom u anesteziju ). Nakon izvršenog operativnog zahvata transplantacije jetre bolesnica je prebačena u sobu za intenzivno lečenje - izuzetna nega i posebni (sterilni) uslovi, i stavljena na aparat za mehaničku ventilaciju, neinvazivni (EKG, puls, respiracija, periferna saturaca, TA, temperatura) i invazivni monitoring arterijskim termodilucionim kateterom - PiCCO, zagrejana, nastavljena imunosupresivna terapija započeta intraoperativno, AB terapija, na infuzione pumpe – rastvori Ringer, Glucose 5%, Hetasorb 6%, na špric pumpe – Morfin, Propofol, CaCl2 i KCl. Tokom nultog dana, u zavisnosti od dobijenih rezultata, dato je 3 doze Albumin-a, 3 doze AT3, usled pada hemoglobina i nešto tamnijeg oskudnog sadržaja na drenove aplikovana 1 amp. Emosinta i 1 amp. Azeptila, dato 5 doza krvi, 4 doze SSPl, 6 doza trombocita (koristeći grejače krvi za brzu nadoknadu). Vođen je satni bilans unosa i gubitka tečnosti, laboratorijske analize rađene na 4 sata, gasne analize na 2 sata. Prvog dana pacijentkinja je odvojena od aparata za mehaničku ventilaciju, nakon četri sata ekstubirana i nastavljena oksigenoterapija putem kiseoničke maske. Nastavljena infuziona, antibiotska i elektrolitna terapija. Usled niže vrednosti dat je jedan pul trombocita. Imunosupresivna terapija : Sandimun, Metilprednizolan, ATG. Laboratorijske analize vađene na 8 sati, rađeni satni bilansi. Pacijentkinji urađen ultrazvučni pregled abdomena. Drugog postpoerativnog dana pacijentkinji je izvađen rektalni dren i nazogastrična sukcija, dato 200ml vode i čaja peros. Terapija nastavljena uz određene korekcije prema dobijenim rezultatima. Laboratorijske analize uzimane dva puta,vođena satna diureza i satni bilansi, započete vežbe disanja. Trećeg dana po operaciji izvađena je arterijska linija, usled pojave oralne infekcije uvedene Nistatin kapi, imunosupresivna terapija korigovana, peros pacijentkinja započela kompletnu ishranu. Fizikalna terapija – ustajanje i šetnja oko kreveta. Četvrtog postoperativnog dana nastavak korigovane terapije, izvađen desni gornji dren, petog dana izvađen CVK, terapija preko periferne venske linije, nastavljena aktivna fizikalna rehabilitacija. Laboratorijske analize uzimane jednom dnevno, po potrebi uzimani uzorci za mikrobiološke analize. Šestog i sedmog dana pacijentkinja je bila febrilna – zamenjen antibiotik (Tazocin 3x4,5mg), zbog pojave većeg broja oralnih afti uveden Aciklovir, izvađen desni donji dren. U zavisnosti od vrednosti ciklosporina svakodnevno su bile korigovane doze imunosupresiva. Trinestog dana skinuti konci, ponovljen kontrolni ultrazvučni pregled abdomena. Od trinaestog do petnaestog dana pacijentkinja imala tečne stolice, korigovana ishrana, dato tbl. Loperamid 2x1. Od četrnaestog dana zbog stalnog pada leukocita i konstantno povećane vrednosti ciklosporina, uveden Neoral. Sedamnestog postoperativnog dana u dobrom opštem stanju, urednih laboratorijskih nalaza i normalnih vrednosti vitalnih parametara pacijentkinja je prevedena na odeljenje opšte nege. Do otpusta iz bolnice sa pacijentkinjom je sprovođen zdravstveno vaspitni rad radi što uspešnijeg nastavka kućnog lećenja i rehabilitacije, kao i nastavka svakodnevnih životnih aktivnosti. ZAKLJUČAK Od prve transplantacije jetre prošlo je blizu 50 godina i u tom periodu je sama transplantacija od eksperimentalnog postala standardni postupak u lečenju završnih stadijuma bolesti jetre. Postoperativno lečenje bolesnika sa transplantiranom jetrom dosta je uznapredovalo poslednjih godina, što je doprinelo većem preživljavanju. I pored mogućih komplikacija nakon transplantacije jetre, ona je, svakako, terapijsko rešenje za mnoge bolesnike. Razlog njene male primene u praksi predstavlja ograničeni broj donora. Dobra postoperativna nega i lečenje kod bolesnika, kojima je urađena transplantacija jetre, podrazumeva dobru obučenost medicinskog tima. Usavršavanjem hirurških tehnika, razvojem imunosupresivne terapije, prevencijom komplikacija, sprovođenjem specifične zdravstvene nege, edukacijom i usavršavanjem medicinskog ooblja, povećava se period preživljavanja i poboljšava kvalitet života. LITERATURA - REFERENCE

1. Bilbao I, Armadans L, Lazaro JL, Hidalgo E, Castells L, Margarit C. Predictive factors for early mortality following liver transplantation. Clin Transplant 2003

2. Maluf DG, Stravitz RT, Cotterell AH, Posner MP, Nakatsuka M, Sterling RK, et al. Adult living donor versus deceased donor liver transplantation: A 6-year single center experience. Am J Transplant 2005

3. Gruttadauria S, Vasta F, Mandalΰ L, Cintorino D, Piazza T, Spada M, et al. Basiliximab in a triple-drug regimen with tacrolimus and steroids in liver transplantation. Transplant Proc 2005

4. Demetrius J, Batts KP, Dhillon AP, Ferrell L, Fung J, Geller SA, et al. Banff schema for grading liver allograft rejection: An international consensus document. Hepatology 1997

5. Update of the International Banff Schema for Liver allograft Rejection: Working recommendations for histopathological staging and reporting of chronic rejection. Hepatology 2000

6. Mor E, Skerrett D, Manzarbeitia C, Sheiner PA, Schwartz ME, Emre S, et al. Successful use of an enhanced immunosuppressive protocol with plasmapheresis for ABO-incompatible mismatched grafts. Transplantation 1995

7. Pastacaldi S, Teixeira R, Montalto P, Rolles K, Burroughs AK. Hepatic artery thrombosis after orthotopic liver transplantation: A review of nonsurgical causes. Liver Transpl 2001

8. Marujo WC, Langnas AN, Wood RP, Stratta RJ, Li S, Shaw BW Jr. Vascular complications after orthotopic liver transplantation. Am J Surg 1991

9. Nakamura T, Tanaka K, Kiuchi T, Kasahara M, Oike F, Ueda M, et al. Anatomical variations and surgical strategies in right lobe living donor liver transplantation: Lessons from 120 cases. Transplantation 2002

10. Sugawara Y, Makuuchi M, Kaneko J, Ohkubo T, Matsui Y, Imamura H, et al. Living-donor liver transplantation in adults: Tokyo Univerity experience. J Hepatobiliary Pancreat Surg 2003

11. Thuluvath PJ, Atassi T, Lee J. An endoscopic approach to biliary complications following orthotopic liver transplantation. Liver Int 2003

12. Sampathkumar P, Lerman A, Kim BY, Narr BJ, Poterucha JJ, Torsher LC, et al. Post-liver transplantation myocardial dysfunction. Liver Transplant Surg 1998

13. Donovan CL, Marcovitz PA, Punch JD, Bach DS, Brown KA, Lucey MR, et al. Two-dimensional and dobutamine stress echocardiography in the preoperative assessment of patients with end-stage liver disease prior to orthotopic liver transplantation. Transplantation 1996

AKTUELNI PROBLEM –DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.UDK BROJ 614.253(497.11) PODACI O AUTORU: BAŠIĆ NEVENKA, Opšta bolnica "Sveti Luka" Smederevo

PARTNERSKI ODNOSI PACIJENATA I MEDICINSKIH SESTARA U SRBIJIPARTNERSHIP RELATION BETWEEN PATIENTS AND NURSES IN SERBIA

SAŽETAK Ovaj rad obuhvata tumačenje partnerskog odnosa pacijenata i medicinskih sestara i prikazuje trenutno stanje u Srbiji. Partnerski odnos u zdravstvu podrazumeva prihvatanje i zaštitu ljudskih prava svakog čoveka (pacijenta i medicinskih sestara). Zakon o zdravstvenoj zaštiti reguliše ljudska prava u oblasti zdravstva, a samim tim obaveze i prava pacijenata i zdravstvenih radnika. U slučaju da su narušena prava pacijenata sve zdravstvene ustanove imaju zaštitinika pacijentovih prava kome se mogu obratiti.

Da bi od pacijenta napravili partnera u struci, moramo mu omogućiti da aktivno učestvuje u svom lečenju, a ne da bude objekat. Međutim to je teško ostvariti, jer sprovedeno istraživanje u ovom radu je pokazalo da pacijent,i a i zdravstveni radnici, ne poznai obaveze regulisane zakonom. Njihov odnos je solidan, ali daleko od partnerskog.

Pacijenti imaju pozitivan stav prema profesiji medicinskih sestara, nekad su nezadovoljni ali razumeju težinu posla. U svim zdravstvenim ustanovama treba omogućiti pacijentima i medicinskim sestrama uvid u Zakon o zdravstvenoj zaštiti, jer ga većina ne poznaje. Pacijentima omogućiti da iznesu svoj stav o bolesti i lečenju tako što će pri izlasku iz bolnice popuniti listu evaluacije a medicinske sestre treba da se kontinuirano edukuju iz oblasti komunikacije kao i da im se omogući primena naučenog. Ključne reči: Pacijent, medicinska sestra, partnerstvo, prava, dužnost.

– ACTUAL PROBLEM DATUM PRIJEMA: 10.03.2012. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.

ID BROJ: 190459916

Opšta bolnica "Sveti Luka" Smederevo

PARTNERSKI ODNOSI PACIJENATA I MEDICINSKIH SESTARA U SRBIJIPARTNERSHIP RELATION BETWEEN PATIENTS AND NURSES IN SERBIA

Ovaj rad obuhvata tumačenje partnerskog odnosa pacijenata i medicinskih sestara i prikazuje trenutno stanje u Srbiji. Partnerski odnos u zdravstvu podrazumeva prihvatanje i zaštitu ljudskih prava svakog čoveka (pacijenta i medicinskih sestara). Zakon

avstvenoj zaštiti reguliše ljudska prava u oblasti zdravstva, a samim tim obaveze i prava pacijenata i zdravstvenih radnika. U slučaju da su narušena prava pacijenata sve zdravstvene ustanove imaju zaštitinika pacijentovih prava kome se mogu obratiti.

bi od pacijenta napravili partnera u struci, moramo mu omogućiti da aktivno učestvuje u svom lečenju, a ne da bude objekat. Međutim to je teško ostvariti, jer sprovedeno istraživanje u ovom radu je pokazalo da pacijent,i a i zdravstveni radnici, ne poznaju svoja prava i obaveze regulisane zakonom. Njihov odnos je solidan,

Pacijenti imaju pozitivan stav prema profesiji medicinskih sestara, nekad su nezadovoljni ali razumeju težinu posla. U svim zdravstvenim ustanovama treba

mogućiti pacijentima i medicinskim sestrama uvid u Zakon o zdravstvenoj zaštiti, jer ga većina ne poznaje. Pacijentima omogućiti da iznesu svoj stav o bolesti i lečenju tako što će pri izlasku iz bolnice popuniti listu

da se kontinuirano edukuju iz oblasti komunikacije kao i da im se omogući

Pacijent, medicinska

ABSTRACT The article includes interpretation of the partnership between patients and Nurses, and shows the current situation in Serbia. Partnership in health care system involves the acceptance and protection of human rights of every person (patients and Nurses). Hregulates human rights in health care system, and therefore the obligations and rights of patients and heath care professionals. In case those patients’ rights are impaired, all health care institutions have a protector of patient’s rights which can be contacted. In order to make the patient a partner in profession, we must allow him to participate actively in his/her treatment and not to let patient to be just an object. However, it is difficult to achieve this because the researches conducted in this study showed that the patients, and heath care workers, do not know their rights ad duties provided by law. Their relationship is solid, but far from the partnership. Patients have a positive attitude toward nursing profession, sometimes are unsatisfied but they understand the gravity of this profession. In health care institutions should be provided the access to the Heath care law for patients and Nurses, because the majority is not familiar with it. Allow patients to express their opinion abouand treatment when they living the hospital through evaluation list and Nurses need to be continuously educated in the field of communication and to enable them to use what they have learn about. patient, Nurse, partnership, rights, du

PARTNERSKI ODNOSI PACIJENATA I MEDICINSKIH SESTARA U SRBIJI PARTNERSHIP RELATION BETWEEN PATIENTS AND NURSES IN SERBIA

The article includes interpretation of the partnership between patients and Nurses, and shows the current situation in Serbia. Partnership in health care system involves the acceptance and protection of human rights of every person (patients and Nurses). Health care Law regulates human rights in health care system, and therefore the obligations and rights of patients and heath care professionals. In case those patients’ rights are impaired, all health care institutions have a

hich can be contacted. In order to make the patient a partner in profession, we must allow him to participate actively in his/her treatment and not to let patient to be just an object. However, it is difficult to achieve this because the

ed in this study showed that the patients, and heath care workers, do not know their rights ad duties provided by law. Their relationship is solid, but far from the partnership. Patients have a positive attitude toward nursing profession, sometimes

atisfied but they understand the gravity of this profession. In health care institutions should be provided the access to the Heath care law for patients and Nurses, because the majority is not familiar with it. Allow patients to express their opinion about illness and treatment when they living the hospital through evaluation list and Nurses need to be continuously educated in the field of communication and to enable them to use what they have learn about. Key words: patient, Nurse, partnership, rights, duties.

Ovaj rad će obuhvatiti tumačenje i značenje partnerskog odnosa, između pacijenta i medicinskih sestara u zdravstvu i prikazati trenutno stanje u Srbiji.

Partnerski odnos u zdravstvu podrazumeva prihvatanje i zaštitumedicinskih sestara). Medicinske sestre pružaju zdrastvene usluge, a pacijenti su korisnici zdrastvenih usluga. Zajednički cij im je da se što pre utvrdi zdrastveno stanje pacijenta i započne sa lečenjem. Stoga, partnerski odnosi, gde pacijent aktivno učestvuje u svom lečenju, t.j. on postaje deo zdravstvenog tima. Uz poštovanje zakonskih propisa zdravstvenih radnika (medicinskih sestara, lekara) i pacijenata, a uz obostrano razumevanje, razvijaju se ti partnerski odnosi. Zakon o zdravstvenoj zašiti (ZZZ) reguliše ljudska prava u oblasti zdravstva, a samim tim prava i obaveze pacijenata i zdravstvenih radnika.

Prava pacijenata iz ZZZ se odnose na: privatnost i poverljivost informacija, uvid usamodlučivanje, na naknadu štete, slobodan izbor o odluci u naučnom istraživanju ili npr. izbor lekara, pravo na prigovor (zaštitnik pacijentovih prava).

Ko je zaštitnik pacijentovih prava i kakve su njegove kompentencije?Zaštitnik pacijentovih prava je pravnik koga određuje direktor zdrastvene ustanoveprotiv njega podneta prijava (pismena ili usmena). Preduzima mere da se ispita da li su prava pacijenta povređena. Nema ovlašćena da preduzme bilo kakve mere protiv zaposlenog. Obaveštava direktora o podnetim prijavama, a on preduzima dalje mere. Ako je potrebno, direktor dalje prosleđuje zahtev Ministarstvu ili Republičkom zavodu za zdrastveno osiguranje.

Dužnosti pacijenta iz ZZZ - korelat svakPotrebno je da poseduju urednu medicinsku dokumentaciju, da aktivno učestvuju u zdravstvenoj zaštiti u očuvanju i unapređenju zdravlja, da daju tačne podatke o zdrastvenom problemuradnika za propisane mere lečenja, da ne remete pravila zdrastvene ustanove, da poštuju imovinu, zdrastvene radnike i druge pacijente, da prihvate moguće posledice u slučaju nepridržavanja uputstava.pored plakata “OVO SU VAŠA PRAVA” u zdravstvenim ustanovama trebalo da postavi i placate “OVO SU VAŠE OBAVEZE”

KAKO OD PACIJENTA NAPRAVITI PARTNERA U STRUCI?Pacijent ima bolest koje želi da se oslobodi, želi da ozdravi. Medicinske sestre svom lečenju, da sarađuje, a ne da bude objekat. Ako medicinske sestre probleme pacijenata gledaju njihovim očima, lakše će ostvariti kontakt, bolju komunikaciju sa pacijentom. Komunikacija je dvosmerni proces, tako da svda ulože napore da ne dođe do nesporazuma. Pacijenti moraju jasno da iznesu svoje stavove o bolesti i lečenju da bi ih sestre razumele, a sa druge strane one moraju da omoguće jasan protok informacija ka pacijentu. Ako pacijent nije razumeo informaciju ona je neizrečena. Da bi ostvarili partnerski odnos pacijent mora aktivno da učestvuje u svom lečenju, t.j. da bude deo zdravstvenog tima.

1 Dugo je vođena polemika o ispravnosti ove odluke, jer ako je u pitanju pravnik koji zastupa zdravstvenu ustanovu, kakve su šanse pacijenta da on bude objektivan.

Ovaj rad će obuhvatiti tumačenje i značenje partnerskog odnosa, između pacijenta i medicinskih sestara u zdravstvu i

Partnerski odnos u zdravstvu podrazumeva prihvatanje i zaštitu ljudskih prava svakog čoveka (pacijenata i medicinskih sestara). Medicinske sestre pružaju zdrastvene usluge, a pacijenti su korisnici zdrastvenih usluga. Zajednički cij im je da se što pre utvrdi zdrastveno stanje pacijenta i započne sa lečenjem. Stoga, partnerski odnosi, gde pacijent aktivno učestvuje u svom lečenju, t.j. on postaje deo zdravstvenog tima. Uz poštovanje zakonskih propisa zdravstvenih radnika (medicinskih sestara, lekara) i pacijenata, a uz obostrano

jaju se ti partnerski odnosi. Zakon o zdravstvenoj zašiti (ZZZ) reguliše ljudska prava u oblasti zdravstva, a samim tim prava i obaveze pacijenata i zdravstvenih radnika.

iz ZZZ se odnose na: privatnost i poverljivost informacija, uvid u medicinsku dokumentaciju, samodlučivanje, na naknadu štete, slobodan izbor o odluci u naučnom istraživanju ili npr. izbor lekara, pravo na prigovor (zaštitnik pacijentovih prava).

Ko je zaštitnik pacijentovih prava i kakve su njegove kompentencije? tnik pacijentovih prava je pravnik koga određuje direktor zdrastvene ustanove1.On obaveštava zaposlenog da je

protiv njega podneta prijava (pismena ili usmena). Preduzima mere da se ispita da li su prava pacijenta povređena. kakve mere protiv zaposlenog. Obaveštava direktora o podnetim prijavama, a on

preduzima dalje mere. Ako je potrebno, direktor dalje prosleđuje zahtev Ministarstvu ili Republičkom zavodu za

korelat svakom pravu je dužnost. Pacijenti pored prava moraju da znaju i svoje obaveze. Potrebno je da poseduju urednu medicinsku dokumentaciju, da aktivno učestvuju u zdravstvenoj zaštiti u očuvanju i unapređenju zdravlja, da daju tačne podatke o zdrastvenom problemu, da sarađuju i slede uputstva zdrastvenog radnika za propisane mere lečenja, da ne remete pravila zdrastvene ustanove, da poštuju imovinu, zdrastvene radnike i druge pacijente, da prihvate moguće posledice u slučaju nepridržavanja uputstava. Ministarstvopored plakata “OVO SU VAŠA PRAVA” u zdravstvenim ustanovama trebalo da postavi i placate “OVO SU VAŠE

KAKO OD PACIJENTA NAPRAVITI PARTNERA U STRUCI? Pacijent ima bolest koje želi da se oslobodi, želi da ozdravi. Medicinske sestre ga podstiču da aktivno učestvuje u svom lečenju, da sarađuje, a ne da bude objekat. Ako medicinske sestre probleme pacijenata gledaju njihovim očima, lakše će ostvariti kontakt, bolju komunikaciju sa pacijentom. Komunikacija je dvosmerni proces, tako da svda ulože napore da ne dođe do nesporazuma. Pacijenti moraju jasno da iznesu svoje stavove o bolesti i lečenju da bi ih sestre razumele, a sa druge strane one moraju da omoguće jasan protok informacija ka pacijentu. Ako pacijent nije

aciju ona je neizrečena. Da bi ostvarili partnerski odnos pacijent mora aktivno da učestvuje u svom lečenju, t.j. da bude deo zdravstvenog tima.

Dugo je vođena polemika o ispravnosti ove odluke, jer ako je u pitanju pravnik koji zastupa zdravstvenu ustanovu,

kakve su šanse pacijenta da on bude objektivan.

Ovaj rad će obuhvatiti tumačenje i značenje partnerskog odnosa, između pacijenta i medicinskih sestara u zdravstvu i

ljudskih prava svakog čoveka (pacijenata i medicinskih sestara). Medicinske sestre pružaju zdrastvene usluge, a pacijenti su korisnici zdrastvenih usluga. Zajednički cij im je da se što pre utvrdi zdrastveno stanje pacijenta i započne sa lečenjem. Stoga, moraju da postoje partnerski odnosi, gde pacijent aktivno učestvuje u svom lečenju, t.j. on postaje deo zdravstvenog tima. Uz poštovanje zakonskih propisa zdravstvenih radnika (medicinskih sestara, lekara) i pacijenata, a uz obostrano

jaju se ti partnerski odnosi. Zakon o zdravstvenoj zašiti (ZZZ) reguliše ljudska prava u oblasti

medicinsku dokumentaciju, samodlučivanje, na naknadu štete, slobodan izbor o odluci u naučnom istraživanju ili npr. izbor lekara, pravo na

.On obaveštava zaposlenog da je protiv njega podneta prijava (pismena ili usmena). Preduzima mere da se ispita da li su prava pacijenta povređena.

kakve mere protiv zaposlenog. Obaveštava direktora o podnetim prijavama, a on preduzima dalje mere. Ako je potrebno, direktor dalje prosleđuje zahtev Ministarstvu ili Republičkom zavodu za

om pravu je dužnost. Pacijenti pored prava moraju da znaju i svoje obaveze. Potrebno je da poseduju urednu medicinsku dokumentaciju, da aktivno učestvuju u zdravstvenoj zaštiti u očuvanju i

, da sarađuju i slede uputstva zdrastvenog radnika za propisane mere lečenja, da ne remete pravila zdrastvene ustanove, da poštuju imovinu, zdrastvene

Ministarstvo zdravlja bi pored plakata “OVO SU VAŠA PRAVA” u zdravstvenim ustanovama trebalo da postavi i placate “OVO SU VAŠE

ga podstiču da aktivno učestvuje u svom lečenju, da sarađuje, a ne da bude objekat. Ako medicinske sestre probleme pacijenata gledaju njihovim očima, lakše će ostvariti kontakt, bolju komunikaciju sa pacijentom. Komunikacija je dvosmerni proces, tako da svi moraju da ulože napore da ne dođe do nesporazuma. Pacijenti moraju jasno da iznesu svoje stavove o bolesti i lečenju da bi ih sestre razumele, a sa druge strane one moraju da omoguće jasan protok informacija ka pacijentu. Ako pacijent nije

aciju ona je neizrečena. Da bi ostvarili partnerski odnos pacijent mora aktivno da učestvuje u svom

Dugo je vođena polemika o ispravnosti ove odluke, jer ako je u pitanju pravnik koji zastupa zdravstvenu ustanovu,

Uz poštovanje zakonskih propisa zdravstvenih radnika (medicinskih sestara, lekara) i pacijenata, a uz obostranrazumevanje razvijaju se partnerski odnosi.

CILJ RADA: Utvrditi da li u Srbiji postoje partnerski odnosi u zdravstvu i kojoj meri su razvijeni.

METODE RADA: Četvorosruko istraživanje u Srbiji četiri Klinička centra u Srbiji i tri regionalne ustanove Podunavskog okruga, iz udruženja građana REsprovedene su ankete u ZC „Sveti Luka“ u Smederevu, korišćena su mišljenja pacijenata i medicinskih sestara sa dostupnih internet foruma.

REZULATI ISTRAŽIVANJA: Zaštitinik pacijentovih prava iz KC Beograd je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneta su 42 prigovora, a za prvih šest meseci 2008. godine 22 prigovora. Prigovori su se odnosili najčešće na zdravstvo „preko veze“, neljubaznost osoblja, visinu participacije za operativne zahvate, na listu čekanja za pregled. Dalje, zaštitnik prava pacijenata donosi zaključak da su pacijenti često agresivni prema zaštitnicima i da se zdrastveni radnici često obraćaju radi sopstvene zaštite.

Zaštitnik pacijentovih prava iz KC Niš je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podnet 51 prigovor, a za prvih šest meseci 2008. godine 30 prigovora. Prigovori su se odnosili najčešće na zakazivanje operativnih zahvata, prigovor na vreme vršenja pregleda, protekcije kod davanja saveta za dalje lečenje u drugoj zdravstvenoj ustanovi, refundaciju naplaćene usluge.

Zaštitnik pacijentovih prava iz KC Kragujevac je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneto 24 prigovora, a za prvih šest meseci 2008. godine 13 prigovora. Oni su se odnosili na probleme pri dobijanju uputa za dalje lečenje na VMA u Beogradu, na listu čekanja za fizikalni tretman. Dalje zaključuje da se pacijentima ponekad popušta zbog smirivanja situacije iako nisu u pravu, kao i da pri tele

Zaštitnik pacijentovih prava iz KC Novi Sad nije želeo da iznese podatke (smatra da te podatke sme samo da dostavi svom direktoru i Ministarstvu).

Zaštitnik pacijentovih prava iz DZ Velika Plana prvih čest meseci 2008. godine 9 prigovora. Oni su se odnosili na nedolično ponašanje zdravstvenih radnika, ponašanje vozača prilikom transporta, naplatu zdravstvenih usluga, kvaliteneopravdane, jer nije povređeno ni jedno pravo pacijenata.

Zaštitnik pacijentovih prava iz ZC „Sveti Luka“ Smederevo je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneto 8 prigovora, a za prvih šest meseci 2008. godine 5 prigovora. Oni su se odnosili na urgentnu i hitnu službu, uskraćeno pravo na informaciju, dugo čekanje na pregled. Pritužbe nastale lošom komunikacijom rešavaju se na licu mesta.

Zaštitnik pacijentovih prava iz bolnice „Stefan Visoki“ Smederevska Palanka, nije želeo da iznese podatke jer za to nema dozvolu direktora .

Uz poštovanje zakonskih propisa zdravstvenih radnika (medicinskih sestara, lekara) i pacijenata, a uz obostranrazumevanje razvijaju se partnerski odnosi.

: Utvrditi da li u Srbiji postoje partnerski odnosi u zdravstvu i kojoj meri su razvijeni.

: Četvorosruko istraživanje u Srbiji - analizirani su dobijeni podaci od zaštitnika pacijentovičetiri Klinička centra u Srbiji i tri regionalne ustanove Podunavskog okruga, iz udruženja građana REsprovedene su ankete u ZC „Sveti Luka“ u Smederevu, korišćena su mišljenja pacijenata i medicinskih sestara sa

Zaštitinik pacijentovih prava iz KC Beograd je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneta su 42 prigovora, a za prvih šest meseci 2008. godine 22 prigovora. Prigovori su se odnosili najčešće na zdravstvo „preko veze“,

ubaznost osoblja, visinu participacije za operativne zahvate, na listu čekanja za pregled. Dalje, zaštitnik prava pacijenata donosi zaključak da su pacijenti često agresivni prema zaštitnicima i da se zdrastveni radnici često

Zaštitnik pacijentovih prava iz KC Niš je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podnet 51 prigovor, a za prvih šest meseci 2008. godine 30 prigovora. Prigovori su se odnosili najčešće na zakazivanje operativnih zahvata, prigovor na

da, protekcije kod davanja saveta za dalje lečenje u drugoj zdravstvenoj ustanovi, refundaciju

Zaštitnik pacijentovih prava iz KC Kragujevac je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneto 24 prigovora, a za ne 13 prigovora. Oni su se odnosili na probleme pri dobijanju uputa za dalje lečenje na

VMA u Beogradu, na listu čekanja za fizikalni tretman. Dalje zaključuje da se pacijentima ponekad popušta zbog smirivanja situacije iako nisu u pravu, kao i da pri telefonskom javljanju pacijenti često ne žele da se predstave.

Zaštitnik pacijentovih prava iz KC Novi Sad nije želeo da iznese podatke (smatra da te podatke sme samo da dostavi

Zaštitnik pacijentovih prava iz DZ Velika Plana je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneto je 13 prigovora, a za prvih čest meseci 2008. godine 9 prigovora. Oni su se odnosili na nedolično ponašanje zdravstvenih radnika, ponašanje vozača prilikom transporta, naplatu zdravstvenih usluga, kvalitet zdravstvenih usluga. Žalbe su često neopravdane, jer nije povređeno ni jedno pravo pacijenata.

Zaštitnik pacijentovih prava iz ZC „Sveti Luka“ Smederevo je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneto 8 prigovora, a za prvih šest meseci 2008. godine 5 prigovora. Oni su se odnosili na urgentnu i hitnu službu, uskraćeno

kanje na pregled. Pritužbe nastale lošom komunikacijom rešavaju se na licu mesta.

Zaštitnik pacijentovih prava iz bolnice „Stefan Visoki“ Smederevska Palanka, nije želeo da iznese podatke jer za to

Uz poštovanje zakonskih propisa zdravstvenih radnika (medicinskih sestara, lekara) i pacijenata, a uz obostrano

: Utvrditi da li u Srbiji postoje partnerski odnosi u zdravstvu i kojoj meri su razvijeni.

analizirani su dobijeni podaci od zaštitnika pacijentovih prava iz četiri Klinička centra u Srbiji i tri regionalne ustanove Podunavskog okruga, iz udruženja građana RE-AKCIJA, sprovedene su ankete u ZC „Sveti Luka“ u Smederevu, korišćena su mišljenja pacijenata i medicinskih sestara sa

Zaštitinik pacijentovih prava iz KC Beograd je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneta su 42 prigovora, a za prvih šest meseci 2008. godine 22 prigovora. Prigovori su se odnosili najčešće na zdravstvo „preko veze“,

ubaznost osoblja, visinu participacije za operativne zahvate, na listu čekanja za pregled. Dalje, zaštitnik prava pacijenata donosi zaključak da su pacijenti često agresivni prema zaštitnicima i da se zdrastveni radnici često

Zaštitnik pacijentovih prava iz KC Niš je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podnet 51 prigovor, a za prvih šest meseci 2008. godine 30 prigovora. Prigovori su se odnosili najčešće na zakazivanje operativnih zahvata, prigovor na

da, protekcije kod davanja saveta za dalje lečenje u drugoj zdravstvenoj ustanovi, refundaciju

Zaštitnik pacijentovih prava iz KC Kragujevac je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneto 24 prigovora, a za ne 13 prigovora. Oni su se odnosili na probleme pri dobijanju uputa za dalje lečenje na

VMA u Beogradu, na listu čekanja za fizikalni tretman. Dalje zaključuje da se pacijentima ponekad popušta zbog fonskom javljanju pacijenti često ne žele da se predstave.

Zaštitnik pacijentovih prava iz KC Novi Sad nije želeo da iznese podatke (smatra da te podatke sme samo da dostavi

je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneto je 13 prigovora, a za prvih čest meseci 2008. godine 9 prigovora. Oni su se odnosili na nedolično ponašanje zdravstvenih radnika,

t zdravstvenih usluga. Žalbe su često

Zaštitnik pacijentovih prava iz ZC „Sveti Luka“ Smederevo je izneo sledeće podatke. U 2007. godini podneto 8 prigovora, a za prvih šest meseci 2008. godine 5 prigovora. Oni su se odnosili na urgentnu i hitnu službu, uskraćeno

kanje na pregled. Pritužbe nastale lošom komunikacijom rešavaju se na licu mesta.

Zaštitnik pacijentovih prava iz bolnice „Stefan Visoki“ Smederevska Palanka, nije želeo da iznese podatke jer za to

Sledeći podaci su dobijeni kontaktom sa predsednicom RE-AKCIJE, Jasminom Lechleinter, (Udruženje građana za zaštitu prava pacijenata). Osnovano je sa ciljem da javnost učestvuje u razvoju politike zdrastvene zaštite. Sarađuju sa Ministarstvom zdravlja, zdravstvenim komorama i udruženjima u zdravstvu. Prisutni su u medijima. Cilj im je poboljšanje kvaliteta usluga za korisnike zdravstvene zaštite. Gospođa Lechleinter je iznela sledeće podatke. U toku 2007 godine imali su 1486 telefonska poziva, ličnih razgovora je bilo 435, a pismeno im se obratilo 158 pacijenata za pomoć u zaštiti svojih prava. Posebno se naglašava da se ni jedna pritužba nije odnosila na medicinske sestre.

Sledeće istraživanje je sprovedeno anketiranjem 100 pacijenata na bolničkom lečenju u ZC „Sveti Luka“ u Smederevu. Anketu su sprovele medicinske sestre Službe za anesteziju i reanimaciju o odnosima pacijent-medicinska sestra. Evo rezultata do kojih se došlo anketiranjem.

1) Da li u zdravstvenu ustanovu dolazite sa urednom dokumentacijom (overena zdrastvena knjižica, uredno popunjen uput, prethodni izveštaj lekara)?

Rezultati: 79 dolaze na pregled sa urednom dokumentacijom, 6 nemaju sređeno osiguranje (povremeno neosigurana knjižica), 15 nemaju naviku da čuvaju staru dokumentaciju.

2) U kojoj meri sledite uputstva medicinskih sestara u vezi Vaše bolesti (uzimanje terapije, redovne kontrole, dijete, mirovanje)?

Rezultati: 26 pacijenata se 100% pridržava dobijenih uputstava o lečenju, 38 pacijenata se 80% pridržava, 26 pacijenata se 50% pridržava, 6 pacijenta se svega 20% pridržava, a 4 pacijenta se ne pridržava nikakvih upustva za lečenje.

3) Da li Vi i Vaša porodica poštujete pravila kućnog reda zdravstvene ustanove (vreme pregleda, posete)? Rezultati: 48 je izjavilo da poštuju pravila kućnog reda zdravstvene ustanove, 15 je izjavilo da ne poštuju pravila, a 37 je izjavilo da povremeno krše pravila (najčešće ne poštuju vreme posete).

4) Da li ste upoznati da osim hitnog slučaja, zbog nepridržavanja napred navedenog medicinska sestra ima pravo da Vam uskrati pružanje usluge?

Rezultati: 54 je upoznato, 32 misli da uvek treba da dobije uslugu iako nije hitan slučaj, a 14 misli da treba da dobije uslugu a dokumentaciju naknadno da dostavi.

5) Da li bi u slučaju sprečenosti obavestili medicinsku sestru da nećete doći na pregled? Rezultati: 51 pacijent bi obavestio medicinsku sestru da ne može da dodje na pregled, 31 pacijent ne bi obavestio o svom nedolasku, a 18 pacijenta se izjasnilo da se nekad jave, a nekad zaborave.

6) Da li ste nekad u toku lečenja tražili promenu medicinske sestre koja je zadužena za Vašu negu? Rezultati: 5 pacijenata je tražilo promenu medicinske sestre (žele da im inekciju da sestra na koju su navikli, promenu katetera žele da uradi ista sestra), 95 pacijenata nije nikad tražilo promenu medicinske seste (smatraju da na to nemaju pravo, zadovoljni su medicinskim sestrama).

7) Da li mislite da naša ustanova poštuje Vaša prava na slobodan izbor u načinu lečenja, izboru lekara? Rezultati: 44 misli da se poštuju njihova prava, 8 misli da se njihova prava ne poštuju (moraju da se leče gde žive a ne gde bi oni želeli), a 56 misli da se delimično poštuju njihova prava (imaju prava na slobodan izbor lekara u opštoj medicini, ali u bolnici vas obično leči lekar koji vas primi).

8) Da li ste nekad javno pohvalili medicinsku sestru? Rezultati: 28 pacijenata je javno pohvalilo medicinsku sestru (načelniku, glavnoj sestri, knjiga utisaka), 72 pacijenta nije nikad pohvalilo medicinsku sestru (hteli su ali nisu, dobre su ali to je njihov posao).

9) Da li medicinske sestre poštuju Vaše pravo na uvid u medicinsku dokumentaciju? Rezultati: 63 sestre im u skladu sa svojim kompentencijama pokazuju medicinsku dokumentaciju, 17 misli da im medicinske sestre uskraćuju to pravo pod izgovorom da im zabranjuje lekar, a 20 misli da medicinske sestre po svojim kriterijumima odlučuju da li će im pokazati dokumentaciju.

10) Da li se poštuje vaše pravo na poverljivost i čuvanje profesionalne tajne? Rezultati: 67 misli da medicinske sestre čuvaju profesionalnu tajnu, 23 misli da medicinske sestre uopšte ne čuvaju profesionalnu tajnu, a 10 misli da sestre ne iznose podatke van bolnice ali da se u njoj priča o svim bolesnicima javno.

11) Da li mislite da vam medicinske sestre pružaju dovoljno informacija o Vašoj bolesti? Rezultati: 64 je izjavilo da se medicinske sestre stvarno trude da im objasne što više, 9 je izjavilo da im medicinske sestre ne pružaju dovoljno informacija, a 27 je izjavilo da im odgovaraju samo na neka pitanja i upućuju ih dalje na doktora.

12) Da li ste se nekad žalili na medicinsku sestru? Rezultati: 4 se žalilo na medicinsku sestru kod načelnika (izbačeni iz posete kad je vreme poseta isteklo, obraća mi se sa ti, grube su, samilost kod njh ne postoji, izgrdile su me kad sam pušio u kupatilu...), 96 se nikad nije žalilo na medicinsku sestru (ponekad se naljute, ali smatraju da rade težak posao i rade ga kako moraju).

13) Da li ste upoznati sa Vašim pravom na prigovor (zaštitnik pacijentovih prava)? Rezultati: 68 je odgovorilo da je upoznato sa pravom na prigovor, znaju da sve zdrastvene ustanove imaju zaštitnike pacijentovih prava i misle da bi ih u slučaju potrebe zaštitio, a 32 nije znalo da ima pravo na prigovor i ne znaju ko je zaštitnik pacijentovih prava.

14) U slučaju nezadovoljstva kome biste se žalili? Rezultati: medijima 8, ministarstvu 10, direktoru 12, načelniku 24, glavnoj medicinskoj sestri 29, zaštitniku pacijentovih prava 17.

U anketi je učestvovalo 48 muškaraca i 52 žene do 40godina 10 do 50godina 17 do 60godina 42 preko 60godina 31

nedovršena osnovna škola 4 osnovno obrazovanje 28 srednja stručna sprema 52 visoka stručna sprema 16

ANALIZA ANKETE Pacijenti ne poznaju dovoljno svoja prava i obaveze. Nemaju jasan stav o svom zdravlju i kako ga negovati. Misle da je očuvanje zdravlja briga zdravstvenih radnika a ne njihova. Svoje primedbe ne bi iznosili jer misle da bi se odrazilo na njihovo lečenje. Nakon obrađene ankete može se zaključiti da pacijenti imaju pozitivan stav prema profesiji medicinske sestre. I pored onih koji se na medicinske sestre žale ili ih hvale, većina svoje mišljenje čuva za sebe.

Šta nam pacijenti zameraju, a šta mi njima saznali smo sa dostupnih intrnet foruma: Pacijenti se žale na čekanje da im se neko obrati, na naše priče da nam je mala plata, da smo neljubazne kad nas pitaju za neku informaciju. Naš rad je po njima suviše šablonski, da su uslovi negde bolji a negde gori, ali svuda se čeka. Plate dobijamo bez obzira koliko radimo, prizivaju empatiju i traže samilost. Poseban akcenat je da u zdravstvu postoji previše politike.

Nasuprut njihovom mišljenju naše koleginice smatraju da pacijenti dolaze u zdravstvene ustanove s predrasudama da smo neljubazne. Humane smo samo ako je zadovoljen njihov lični interes.Čuveni „osmeh“ na licu medicinske sestre ne sme da postoji uvek jer često se saopštavaju vrlo neprijatne stvari. Smatraju da smo gorde jer smo uzdržane na bezobrazne provokacije.Naše uniforme im se čine provokativne. Pacijenti često sebi uzimaju za pravo da komentarišu našu stručnost iako su iz drrugih profesija.

ZAKLJUČAK U Srbiji vladaju solidni odnosi između pacijenata i medicinskih sestara, ali se to ne može nazvati partnerskim odnosom. Pacijenti su retko deo zdravstvenog tima jer ni oni ni zdravstveni radnici ne poznaju dovoljno prava i obaveze iz Zakona o zdravstvenoj zaštiti.

TO SE MOŽE PROMENITI Zdrastveni radnici u službama treba da imaju deo Zakona o zdravstvenoj zaštiti koji se odnosi na prava i obaveze (pacijenata i zdrastvenih radnika). U zdrastvenim ustanovama pored prava pacijenata istaknuti i njihove obaveze. Pacijenti moraju biti upoznati sa pravima zdravstvenih radnika. Omogućiti pacijentima da iznesu stav o svom lečenju, tako što će pri izlasku iz bolnice popuniti listu evaluacije. Medicinske sestre moraju kontinuirano da se edukuju iz oblasti komunikacija. LITERATURA – REFERENCE: 1. 1.Zakon o zdravstvenoj zaštiti ("Sl. glasnik RS", br. 107/2005)Na snazi od: 12/10/2005 2. Štifanić, Mirko, Dobi – Babić Renata, godina 2000., Prava pacijenata ili: tko će živjeti, a tko umrijeti?, Adamić, Rijeka 3. Evropska povelja o zaštiti prava pacijenata, doneta 2002., Rim, usvojena iste godine u Briselu 4. Univerzalna deklaracija UN o ljudskim pravima prihvaćenoj na generalnoj skupštini 1948. 5. 5.Kaličanin, P .(199): Medicinska etika i medicinsko pravo, Institut za mentalno zdravlje, Beograd 6. 6. Ministarstvo zdravlja Srbije - Brošura Imate pravo. 20.09.2007. 7. Ministarstvo zdravlja Srbije - Brošura Prigovor 2007. 8. Dr Jagoda Jorga, Reforme bez strategije, intervju objavljen u časopisu VREME, br.876,18 oktobar 2007 9. Štifanić, Mirko, 1995., Ljudska prava u medicini, Medicinski fakultet Rijeka, Rijeka . 10. Sonja Biserko, Helsinški odbor za ljudska prava u Srbij, LJudi na društvenoj margini, Ljudska prava u psihijatrijskim bolnicama

(septembar 2006 – mart 2007), Beograd 11. http://www1.serbiancafe.com/lat/diskusije/,http://www.doktor.rs/forum/kvalitet-usluga/,

ISTORIJAT MEDICINE I ZDRAVSTVENE NEGEHISTORY OF MEDICINE AND HEALTH CAREDATUM PRIJEMA: 25.12.2011. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012.UDK BROJ 614.253.5(497.11)(091) ; 618.2ID BROJ: 190460428 PODACI O AUTORU: LANA STRAJNIĆ, diplomirani organizator zdravstvene nege

KRATAK ISTORIJAT RAZVOJA BABIČKE BRIEF HISTORY OF DEVELOPMENT OF MIDEWIFERY SERVICE AT SERBIA

SAŽETAK Autor hronološki iznosi istorijat razvoja babičke službe na prostorima Srbije sa osvrtom na vreme otvaranja škola za babice i u regionu. Prvi podaci o postojanju babica datiraju iz perioda antike. Za vreme austrijske vladavine spominju se 23 babice u Beograkušerske službe u Vojvodini započinje pojavom prvih školovanih babica u Novom Sadu 1748. godine.

Marija Terezija 1770. godine donosi zakon kod kojeg su babice morale polagati ispit kod magistra opstetricije. Babice su pružale stručnu pomoć u porođaju i važile za stručna medicinska lica. Prva Škola za babice u Srbiji osnovana je 1899. godine. Babice su, posle Drugog svetskog rata, same primale trudnice, porađale, epiziotomije, a samo u slučaju komplikacija pozivale su lekara.

Nekadašnje babice zamenjuju akušerske sestre sa završenom srednjom medicinskom školom. Od 1958. godine babice su mogle da nastave školovanje na Višoj medicinskoj školi u Beogradu, šireći svoja znanja. Od 2007. godine otvaraju se Visoke medicinske škole strukovnih studija gde se školuju strukovne medicinske sestre babice te i profesija babica nastavlja svoj razvoj. Posmatrajući Standarde Evropske Unije za profesije medicinskih sestara i babica, postavlja se pitanje da li će babicama pripasti njihovo nekadašnje mestzdravstvene zaštite žena, sada definisane kroz principe savremene zdravstvene nege žena? Ključne reči: babice i istorija, babička služba i istorija, razvoj i babice, babice

ISTORIJAT MEDICINE I ZDRAVSTVENE NEGE HISTORY OF MEDICINE AND HEALTH CARE

. DATUM PRIHVATANJA:01.04.2012. 614.253.5(497.11)(091) ; 618.2-083(497.11)(091)

diplomirani organizator zdravstvene nege , Opšta bolnica Vrbas

KRATAK ISTORIJAT RAZVOJA BABIČKE SLUŽBE NA PROSTORIMA SRBIJEBRIEF HISTORY OF DEVELOPMENT OF MIDEWIFERY SERVICE AT SERBIA

Autor hronološki iznosi istorijat razvoja babičke službe na prostorima Srbije sa osvrtom na vreme otvaranja škola za babice i u regionu. Prvi podaci o postojanju babica datiraju iz perioda antike. Za vreme austrijske vladavine spominju se 23 babice u Beogradu. Razvoj akušerske službe u Vojvodini započinje pojavom prvih školovanih babica u Novom Sadu 1748. godine.

Marija Terezija 1770. godine donosi zakon kod kojeg su pit kod magistra opstetricije.

porođaju i važile za stručna medicinska lica. Prva Škola za babice u Srbiji osnovana je 1899. godine. Babice su, posle Drugog svetskog rata, same primale trudnice, porađale, ušivale

omplikacija pozivale su

nje babice zamenjuju akušerske sestre sa završenom srednjom medicinskom školom. Od 1958. godine babice su mogle da nastave školovanje na Višoj

šireći svoja znanja. Od 2007. godine otvaraju se Visoke medicinske škole

studija gde se školuju strukovne medicinske sestre babice te i profesija babica nastavlja svoj razvoj. Posmatrajući Standarde Evropske Unije za profesije medicinskih sestara i babica, postavlja se pitanje da li će babicama pripasti njihovo nekadašnje mesto u sistemu zdravstvene zaštite žena, sada definisane kroz principe

babice i istorija, babička služba i istorija,

ABSTRACT A hronological history of the development of midwifery services in the territory of Serbia with regard to the time of opening of schools for midwifes in the region. The first data about the existence of midwifes date from antiquity times. During Austrian rule mentions the 23 midwifes in Belgrade. The development of Vojvodina began when the first trained midwifes in Novi Sad in 1748th year. Maria Theresa 1770who demanded that midwifeshad to take the exam for master of obstretics. Midwifes have been providing professional assistance at delivery, and to stand for professional medical person. The first school for midwifes in Serbia was founded inafter World War II, receive the pregnant womens, gave birth, sew the episiotomy and only in case of complications called the doctor. The former midwife replaced midwifery with completed nursing school. Since 1958th the midwifes were able to continue their studies at Higher Nursing School in Belgrade, expanding their knowledge. Since 2007th wasEducational school of Vocational Health studies in Belgrade where were educated the professional midwifes and midwifery prodevelopment. Looking at the European union standards for the profesion of Nurses and midwifes, the question is whether the midwifes belong to their former place in the health care service of womens, now with defined principles of modern health care of womens? Key words: history and midwifery, midwiferyand history, development and midwifes, midwifes

SLUŽBE NA PROSTORIMA SRBIJE BRIEF HISTORY OF DEVELOPMENT OF MIDEWIFERY SERVICE AT SERBIA

history of the development of midwifery ces in the territory of Serbia with regard to the time

of opening of schools for midwifes in the region. The first data about the existence of midwifes date from antiquity times. During Austrian rule mentions the 23 midwifes in

obstretic services in Vojvodina began when the first trained midwifes in Novi

year. Maria Theresa 1770th brought the law who demanded that midwifeshad to take the exam for master of obstretics. Midwifes have been providing professional assistance at delivery, and to stand for

person. The first school for midwifes in Serbia was founded in 1899th year. Midwifes, after World War II, receive the pregnant womens, gave birth, sew the episiotomy and only in case of complications called the doctor. The former midwife replaced midwifery with completed nursing school. Since

able to continue their studies at Higher Nursing School in Belgrade, expanding their

was established Higher Educational school of Vocational Health studies in Belgrade where were educated the professional midwifes and midwifery profession continues its development. Looking at the European union standards for the profesion of Nurses and midwifes, the question is whether the midwifes belong to their former place in the health care service of womens, now with defined

rn health care of womens? and midwifery, midwifery service

and history, development and midwifes, midwifes

Porodiljstvo se u antičko doba nije razvijalo kao ostali delovi medicine, već je bilo prepušteno sveštenicima i zasnivalo se na misticizmu i polipragmazaciji [1]. Prvo do sada verifikovano postojanje babica – primalja (tih prethodnica i u vremenu i u prostoru ginekološko-akušerske struke) doseže daleko u antiku i to na području Dalmacije. Pored Solina, u Vranjicu je, naime, pronađena nadgrobna ploča babice Eliae Soterae, gradske babice antičke Solone, koja je umrla u 35-toj godini života i koja je sudeći po imenu, bila helenskog porekla [2]. Još početkom XII veka, sin vladara Sava Nemanjić, kao kaluđer manastira Hilandara (Sv. Sava), osniva bolnice u manastirima Srbije. To je prvi tip bolnica u Srbiji i pojavljuje se u zatvorenom krugu manastira za potrebe manastirske braće. Međutim može se zaključiti, iz sačuvanih manastirskih spisa i Hilandarskog medicinskog kodeksa br. 517, da je tu ponikla i osnovna zaštita zdravlja žene u vezi sa njenom generativnom funkcijom [3]. U Hilandarskom medicinskom kodeksu i sačuvanim spisima manastira u Srbiji, pored interesovanja iz fiziologije o začeću, zabeleženo je medicinsko interesovanje za probleme graviditeta, patologije i terapije bolesti ženskih polnih organa, pa i interesovanje iz oblasti kontracepcije [3, 1]. U prvoj polovini XV veka u Zagrebu se spominju imena dveju babica: ,,Elishabetha obstetrix dicta Skroboticza“ i ,,Kussa obstetrix“. Bez sumnje to su bile, kao što je to bilo u to vreme i u drugim zemljama, neškolovane babice bez diploma babičkih škola [2]. Posle dugog i mučnog perioda kulturnog nazadovanja i patnji srpskog naroda prve pomene brige o akušerskoj pomoći ženi u Srbiji nalazimo iz vremena austrijske okupacije beogradskog pašaluka (1718 –1739.), u Ukazu o uređenju Beograda iz 1724. godine koji je potpisao car Karlo VI, a u kome su, pored ostalog, bile predviđene i babice [3, 4]. Stare, “iskusne“ žene i samouke ,,vidarice“, koje su sem vidanja rana znale nešto i oko žena, bile su sva pomoć ženi pri porođaju u vremenu pod Turcima. Prvi zapisi o toj pomoći, od žena koje su se posebno time bavile, datiraju tek iz kasnijeg perioda (XVIII vek) [1, 3]. Za vreme austrijske vladavine beogradskim pašalukom spominju se 23 babice u Beogradu, koje su mahom bile strankinje većinom Nemice. Među njima je bila i jedna Srpkinja - Marija Nikolina, koju je isto registrovala tadašnja austrijska Gradska administracija. Uglavnom, ova pomoć je bila moguća samo ženama iz retkih imućnih porodica [3, 4]. Pisani dokumenti o delovanju prvih priučenih babica na teritoriji Vojvodine (u Novom Sadu) potiču iz 1747. godine [5]. Razvoj ginekološko-akušerske službe započinje pojavom prvih školovanih babica u Novom Sadu 1748. godine. Iste godine Vrbas dobija svoju prvu školovanu babicu, dok one u druge gradove Vojvodine dolaze kasnije (Subotica 1766, Zemun 1779, Zrenjanin 1787, Pančevo 1800, Vršac 1859. godine) [5]. Prva Škola za babice u Ljubljani otvorena je 1753. godine. [2]. Godina 1770. veoma je značajna za razvoj zdravstva u tadašnjoj Ugarskoj. Te godine Marija Terezija donosi zakon Generale normativum in re sanitas, koji je pripremio njen lični lekar u koga je ona imala neograničeno poverenje. Po ovom zakonu babice su morale polagati ispit kod magistra opstetricije ili gradskog fizika. 1788. godine izdata je naredba o školovanju babica i polaganju ispita za babičko zvanje na Medicinskom fakultetu u Pešti. Pre te naredbe, babice su najčešće bile nepismene [1]. Škola za babice u Rijeci otvara se 1786. godine [2]. Uredbom Austrougarske monarhije iz 1770. godine donet je Centralni sanitetski zakon, a 1786. godine uvedena je regulativa kojom se precizira rad u zdravstvu. U tom periodu sva veća naselja dobijaju svog lekara, hirurga, babicu i apotekara [5]. Prva školovana babica dolazi 1787. godine u Novi Sad [5]. Postoji niz dokumenata i podataka o zakonskim regulativama u oblasti zdravstva na području Vojne granice, iz kojih se može naslutiti domen rada lekara i babica u tom periodu. Reskriptom od 13. jula 1811. godine naređeno je da se u svakom štabskom mestu mora postaviti štabska, a u svakoj kompaniji, postepeno, po jedna kompanijska babica. Štabska babica je morala završiti Josifovu akademiju u Beču, a kompanijska babica stručni kurs sa obavezom da pruža besplatnu pomoć [6]. Škola za babice u Zadru otvara se 1812. godine [2]. Za 1838. godinu postoje podaci da u trinaest većih gradova ima porodilišta u kojima službu obavljaju lekari uz pomoć babice koju plaća Opštinska uprava iz svog budžeta [3]. Prva pomoć u savremenom akušerstvu ženi u Srbiji potiče od 1847. godine kada je beogradska opština dobila prvu diplomiranu babicu, a požarevačka opština drugu 1853. godine. U tom vremenskom periodu zdravstvena zaštita žena bila je uglavnom u rukama babica i težnja da se angažuju babice postaje sve jača [3]. Babice su pružale stručnu pomoć u porođaju i uopšte važile za stručna medicinska lica kojima su se žene obraćale zbog bolesti genitalnih organa. To su uglavnom bile malobrojne strankinje koje su, pored opštinskih lekara, kao opštinske babice u Beogradu, Požarevcu, Nišu, Novom Sadu, Kragujevcu i drugim većim gradovima predstavljale stručni kadar saniteta Srbije. Međutim, ispoljava se sve jače težnja za brojnim babičkim kadrom iz naše sredine. Postoje podaci da će se 27. januara 1874. godine u Požunu otvoriti škola za babice [3]. Od 1855. godine babice se školuju u čuvenoj Akušersko-babičkoj školi I.F. Semmelweiss-a [5]. Kakav je bio materijalni status babica može se naslutiti iz nekih dokumenata. Na izveštaju lekara iz Gudurice 1858. godine, jedna nadribabica je kažnjena sa 5 forinti zbog nedozvoljenog vršenja babičke prakse [6]. Generalna komanda iz Temišvara 1859. godine dodeljuje svim pukovskim i četnim babicama pomoć od 40 forinti. Pomenimo, poređenja radi, da je 1876. godine esnaf plaćao 50 krajcara dnevno lečenje svojih kalfi i šegrta u špitalju [6].

Vršac je imao 1859. godine 4 lekara, 4 ranara i 5 babica. 1869. godine 8 lekara, 1 ranara, 4 apotekara i 9 babica, a 1881. godine 9 lekara, 4 apotekara i 12 babica. Statutom grada, iz 1873. godine, predviđene su 2 gradske babice koje su plaćene iz gradske blagajne, a dužnost im je bila da vode porođaj siromašnijih žena [6]. U Zagrebu se otvara Škola za babice 1887. godine [2]. Osnivanjem Škole za babice 1899. godine i njenim smeštajem u Ginekološko – akušersko odeljenje na Vračaru (1902) počinje povećavanje babičkog kadra iz redova srpskih žena [2, 3]. Tako je prva Škola za babice u Srbiji osnovana 1899. godine, a osnovalo ju je ondašnje Ministarstvo unutrašnjih dela. Za prvog direktora škole postavljen je dr Jovan J. Jovanović, šef Ginekološko – akušerskog odeljenja, koji je izdejstvovao njeno osnivanje. On je izradio i udžbenik za babice po kojem je vođena nastava [3]. Radi dobijanja neophodnog kadra u akušerstvu počelo se sa tečajevima. Rukovodilac tečaja bio je dr Jovan J. Jovanović, a pomagale su mu još i dr Eva Haljecka-Petković i bolnička babica Lepa Dimitrijević. Kursevi su trajali 8-10 meseci [3]. Za nastavu u novootvorenoj prvoj Školi za babice, naročito za njen praktični deo, trebalo je imati dovoljan broj porođaja, a njih nije bilo. Žene su se u to vreme uglavnom porađale kod kuće. Zato je Ministar unutrašnjih dela, na predlog Glavnog sanitetskog saveta, u rešenju da se otvori Škola za babice naveo još: ,,Kako je porađanje u bolnici nova, našem svetu prilično odvratna stvar, to sam, da bi privukao i pribavio materijal za nastavu, na osnovu tač. 4 čl. 30. Sanitetskog zakona, rešio i odobrio da se svaka trudna žena, bez obzira na njeno imovno stanje, koja želi da dođe u bolnicu da se bremena olakša, kao i svi slučajevi trudnoće koji potrebuju stručne babičke pomoći, prime i neguju u bolnici besplatno“. Mada je indirektno donet, to je u nas prvi zakonski propis o obaveznoj zdravstvenoj pomoći i zaštiti trudnica i porodilja [3]. Prvi i kratkotrajni kursevi za babice bili su ograničeni prvenstveno na stručne predmete, a u novoj zgradi i praktični deo bio je odgovarajući. Za tadašnje stanje od značaja je što su sa tih kurseva izašli prvi istinski školovani babički kadrovi, bolji od onih koji su do tada dolazili iz inostranstva. Prvih pet tečajeva – od 1899. do 1904. godine završile su 54 učenice. To je bio kadar koji je, uz opštinske lekare, istorijska osnova savremenog razvoja ginekologije i akušerstva u Srbiji [3]. Ginekološko–akušerskoj klinici, u Beogradu, bila je dodeljena zgrada Ginekološko–akušerskog odeljenja Opšte državne bolnice. Zgrada je namenski podignuta 1900/1901. godine za navedeno odeljenje i Školu za babice internatskog tipa [7]. Dr. Jovan J. Jovanović je uz pomoć kraljice Drage Obrenović 1902. godine izdejstvovao da se izgradi nova bolnička zgrada na Vračaru za ,,Žensko odeljenje“, u kojoj je smeštena i Škola za babice [3]. Zbog ratova, Škola je prestala sa radom 1912. godine. Ponovo je počela sa radom 1920. godine [3]. Prvi pisani podaci o porođaju uz stručnu pomoć babice, u Novom Pazaru, datiraju iz 1920. godine. U gradu su postojale dve babice sa privatnom praksom koje su porađale žene po kućama. U bolnici je porođaj bio redak. Po selima su taj posao obavljale starije žene [8, 9]. U Vrbasu, prema prvim pisanim podacima iz dvadesetih godina XX veka, obavlja se porođaj uz stručnu pomoć babice. U gradu su postojale babice sa privatnom praksom koje su porađale žene u kućnim uslovima. U bolnici porođaj je bio redak. Izuzetak su činile obrazovanije žene i žene državnih službenika i oficira koje su se porađale u bolničkim uslovima. Ipak većina žena se porađala kod kuće, naročito u selima uz pomoć neke starije žene, bez prisustva babice [5]. Bolnica u Novom Pazaru je 1932. godine, primila po prvi put u državnu službu jednu babicu, koja je sa već dve postojoće babice sa privatnom praksom, završavala porođaje u gradu kao i one retke koji su se završavali u bolnici [8, 9]. Posle Drugog svetskog rata smatralo se da Srbiji treba više škola , pa su otvarane nove škole za babice u Subotici, Zrenjaninu, Novom Sadu, Nišu, Valjevu i Šapcu. Te škole su zatvorene posle dve do pet godina rada. Jedino je ostala stara Škola za babice u Beogradu [3]. Posle rata, u Novom Pazaru, u gradu je radila jedna babica privatno, a avgusta 1945. godine bolnica je primila u državnu službu jednu babicu. Neposredno posle toga, po prvi put, formirano je porodilište pri Opštoj bolnici. Porodilište je smešteno u jednoj bolesničkoj sobi sa skromnim inventarom. Bilo je nekoliko bolesničkih kreveta sa nešto najneophodnijih instrumenata, koje je donela babica iz škole kao svoju opremu. U sobi na običnom krevetu obavljao se porođaj uz babinjare koje su ležale u istoj sobi sa novorođenčadima. Za svaki porođaj babica je pozivana od kuće [8, 9]. U Sremskomitrovačkoj bolnici je, na primer, sve do 1950. godine, bila stalno zaposlena samo jedna babica, Karadarević Stefani Ajkica, a tada dolaze još dve, Ciprijanović Genoveva i Bajić Ljubica [10]. Između dva rata i odmah posle rata u Sremskoj Mitrovici porođaj su obavljale babice i to po kućama porodilja, a samo ako bi došlo do komplikacija bili su pozivani lekari. Kod ljudi je tada postojala određena bojazan od bolničkih porođaja iz više razloga. Smeštajni uslovi u tadašnjim bolnicama bili su veoma loši i često su se porođaji obavljali u bolesničkim sobama, pred drugim bolesnicima, a perinatalni mortalitet i morbiditet majki, a pogotovo dece, je u bolnicama bio visok. Zato je broj bolničkih porođaja bio veoma mali [10]. Već na samom završetku rata, a pogotovo 1946. i 1947. godine, na inicijativu Antifašističkog fronta žena Jugoslavije u celoj zemlji je pokrenuta široka akcija za otvaranje vanbolničkih porodilišta. Jedno od prvih ovakvih porodilišta bilo je osnovano još tokom marta meseca 1946. godine u Rumi [10]. Od samog početka rada u porodilištu je bio organizovan smenski rad babica, prvo dve, a ubrzo tri [10]. Prvo porodilište u Vrbasu formirano je posle Drugog svetskog rata. Bolesničke sobe bile su skromno opremljene, nekoliko bolničkih kreveta i najneophodniji instrumenti koje su babice donele iz škole kao deo svoje osnovne opreme. Porođaj se obavljao na običnom krevetu a babinjare su ležale u istoj sobi sa novorođenčadima. Babica je pozivana od kuće za svaki porođaj. Prve diplomirane babice od osnivanja odeljenja bile su Horiš, mađarica Sofija Baner i jedna Nemica i Slovenka. Radile su kao terenske babice obavljajući porođaj kod kuće [5]. 1946. godine osnovana su prva vanbolnička porodilišta u Bačkom Dobrom Polju, Zmajevu, Ravnom Selu i Savinom Selu. U njima su radile babice, a nadzor nad njihovim radom vršili su lekari opšte prakse [5].

Godine 1949., u Novom Pazaru, iz političkih razloga dr Grujo Petrović (koji je 1947. godine formirao Ginekološko – akušersko odeljenje i operacionu salu) biva uklonjen iz Bolnice i Novog Pazara. Zbog nedostatka lekara menja ga babica Jelena Lazić sve do kraja 1950.godine [9]. U periodu između 1949. do 1960. godine nije bilo stalnog ginekologa tako da su neophodne intervencije obavljali hirurzi i povremeno su dolazili ginekolozi GAK iz Beograda. Bez obzira što nije bilo stalnog ginekologa na odeljenju su radile 3-4 babice, broj porođaja je rastao tako da je 1960. godine iznosio 745, što je pola od ukupnog broja porođaja u opštini [9]. Bolnica u Smederevskoj Palanci počinje sa formiranjem 1960. godine, a ubrzo počinje sa radom i Ginekološko–akušersko odeljenje 1961. godine. Sa zapošljavanjem prvih babica koje su u to doba imale babičku školu, koja je trajala jednu ili dve godine, počinje sa radom porodilište [11]. Babice su u to doba same primale trudnice, obrađivale ih i porađale, ušivale epiziotomiju, a samo u slučaju nekih komplikacija pozivale dežurnog lekara najčešće hirurga [11]. Godine 1966. dolazi veći broj sestara, koje su prve sa četvorogodišnjom školom- akušerske sestre [11]. Zdravstvena zaštita žena nastavlja da se razvija, nekadašnje babice zamenjuju ginekološko-akušerske sestre tehničari sa završenom četvorogodišnjom srednjom medicinskom školom. Briga o ženi se premešta iz njenog doma u zdravstvene ustanove. Ginekološko – akušerske sestre tehničari rade po nalozima i nadzorom lekara specijalista ginekologije i akušerstva. Od 1958. godine babice su mogle da nastave školovanje na Višoj medicinskoj školi u Beogradu, ali na opštem smeru, šireći tako svoja znanja. Od 2007. godine otvaraju se Visoke medicinske škole strukovnih studija gde se školuju strukovne medicinske sestre babice te i profesija babica nastavlja svoj razvoj. Otvaranjem visokih strukovnih škola za babice one počinju da nadograđuju svoja srednjoškolska znanja, no kompetencije u vođenju porođaja i dalje ostaju u nadležnosti specijalista ginekologije i akušerstva. Standardi Evropske Unije za profesije medicinskih sestara i babica: informacije za zemlje u procesu pridruživanja, član 42. koji govori o obavljanju profesionalnih aktivnosti babica, između ostalog, navodi [12]: Zemlje članice će obezbediti, kao minimum, da babice imaju pristup sledećim aktivnostima i učestvuju u njima: (a) Pružanje informacija i saveta u vezi sa zdravim planiranjem porodice; (b) Dijagnostikovanje trudnoće i praćenje normalne trudnoće; obavljanje pregleda koji su neophodni za praćenje razvoja normalnih trudnoća; (c) Propisivanje pregleda i savetovanje o njima kada je to neophodno za najranije moguće dijagnostikovanje rizičnih trudnoća Posmatrajući Standarde Evropske Unije za profesije medicinskih sestara i babica: informacije za zemlje u procesu pridruživanja, postavlja se pitanje da li će babicama pripasti njihovo nekadašnje mesto u sistemu zdravstvene zaštite žena, sada definisane kroz principe savremene zdravstvene nege žena? LITERATURA - REFERENCE 1. Drača P. Razvoj ginekologije i akušerstva u Vojvodini i uticaji

na te tokove. 54. Ginekološko - akušerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 2010: 618-35.

2. Berić B. Dr Eva Haljecka (18??-1947) prva žena akušer-ginekolog u jugoslovenskim zemljama. Jugoslav. ginek. opstet. 1983;23(3-4);95-9.

3. Milošević B. Razvoj ginekologije i porodiljstva u Srbiji. 28. Ginekološko – akušerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 1984: 395 - 410.

4. Berić B, Rajković D, Babić-Ilić N. Dr. Nikola Hadži-Nikolić (1855-1915) prvi akušer–ginekolog u Srbiji i njegov značaj za razvoj akušerstva i ginekologije u Srbiji. Jugoslav. ginek. opstet. 1981;21(5-6):143-8.

5. Grujić I, Papović M, Gagović M. Istorijat i razvoj ginekološko-akušerske službe u Vrbasu. Med. preg.2007; LX(5-6):299-302.

6. Stanivuković M, Nastov D, Dakić A, Ogrizović M, Stupić Đ, Prvanov M. Razvoj akušerstva i ginekologije na području Vršca. 30. jubilarna Ginekološko-akušerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 1986: 614–21.

7. Krstić M, Pantović D, Mirković Lj, Pantović S, Matejević-Rajić A, Pavlović B. Sedamdest godina od početka izgradnje Ginekološko-akušerske klinike u Beogradu. , 53.

Ginekološko-akušerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 2009:294-9.

8. Ilić V, Ilić S. Razvoj ginekološke i akušerske službe u Novom Pazaru i okolini. 29. Ginekološko-akušerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 1985: 679-83.

9. Numanović N, Spahić M, Bralić I. Sedma decenija postojanja Ginekološko-akušerske službe u Novom Pazaru. 54. Ginekološko-akušerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 2010: 590-5.

10. Maksimović J, Radovanović P. Početak rada vanbolničkog porodilišta u Rumi i Ginekološko – akušerskog odeljenja u Sremskoj Mitrovici. 29. Ginekološko-akušerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 1985:684-89.

11. Radulović N, Đorđević B, Tadić T, Grujić D. Kratak istorijat postojanja Ginekološko–akušerskog odeljenja OB ,, Stefan Visoki“ Smederevska Palanka. 52. Ginekološko-akušerska nedelja SLD: zbornik radova. Beograd: SLD; 2008:405-9.

12. KMSZTS. Standardi EU za profesije medicinskih sestara i babica. dostupno na http://www.kmszts.org.rs/

UPUTSTVA AUTORIMA - INSTRUCTIONS FOR AUTHORS

Gordana DRAGOŠEV – Sanja PAUNIĆ

Autori su u obavezi da se prilikom pripremanja svog rukopisa za štampanje u INSIPRIUM-u pridržavaju datih, a u skladu s Vankuverskim pravilima i Jednoobraznim zahtevima za rukopise koji se podnose biomedicinskim časopisima (v. Srpski arhiv, posebno izdanje, 2002/1). INSPIRIUM objavljuje originalne radove, koji nisu štampani na drugom mestu, kao i stručne radove koji su usmeno prikazani na naučnim skupovima, radovi koji su dopuna ranije objavljenih prethodnih saopštenja i radovi koji nisu štampani u celini (npr. samo u vidu apstrakta) i Vaši Diplomski radovi (skraćena verzija). Rukopise slati na email adresu: insiprium.uinars@gmail.com. U časopisu se mogu objaviti sledeći tipovi radova: ORIGINALNI RADOVI (do 7 strana) koji su rezultat istraživanja, dokumentovani dovoljnim obimom i sa jasnim zaključcima. Sadrže sopstvena istraživanja reprezentativna za određenu oblast, obrađena i izložena tako da se, ako su eksperimenti, mogu ponoviti, a analize i zaključci mogu proveriti. PREGLEDNI ČLANCI (do 5 strana) su radovi informativnog karaktera. Predstavljaju celovit pregled nekog područja ili problema na osnovu već publikovanog materijala koji se analizira i raspravlja. PRIKAZI SLUČAJEVA (do 3 strane) donose kazuistiku iz prakse s kratkim teoretskim uvodom. Ovi stručni radovi - prikazi su, po pravilu, od najveće koristi praktičarima, imaju karakter stručnih radova. STRUČNI RADOVI (do 5 strana) Odnose se na proveru ili reprodukciju poznatih istraživanja i predstavljaju koristan materijal u širenju znanja i prilagođavanja izvornih istraživanja potrebama nauke i prakse. PRETHODNA SAOPŠTENJA (do 4 strane). Sadrže naučne rezultate Čiji karakter zahteva hitno objavljivanje, ali ne mora da omogući i ponavljanje iznesenih rezultata. ISTORIJA MEDICINE (do 4 strane). Obrađuje se prošlost s ciljem stvaranja kontinuiteta medicinske I zdravstvene kulture, a imaju karakter stručnih radova. AKTUELNI PROBLEMI: Ovi radovi mogu obraditi kratko savremene teme, nove termine i probleme sa ciljem informacije i edukacije bez zahteva za sveobuhvatnost. Tu spadaju i manji problemi iz svakodnevne prakse koji će se povremeno štampati (zapažanja, mišljenja, problemi).

U časopisu se objavljuju i feljtoni, prikazi knjiga, izvodi iz strane literature, izveštaji s kongresa i stručnih sastanaka, saopštenja o radu pojedinih zdravstvenih organizacija, podružnica i sekcija, saopštenja Uredništva, pisma Uredništvu, Novine u medicini, pitanja i odgovori, stručne i staleške vesti i „In memoriam“.

1. Priprema rukopisa Rukopis treba otkucati samo na jednoj strani bele hartije formata A4, bez proreda i marginom od najmanje 25 mm, odnosno koristiti font Times New Roman, veličina slova 12. Dozvoljeni obim rukopisa, uključujući sažetak, sve priloge i spisak literature, iznosi 4-12 strana, kako je prethodno navedeno za pojedine kategorije radova.

Rukopis pripremiti prema sledećim uputstvima: 1.1. Naslov rada mora biti kratak, jasan i bez skraćenica, ispisan na posebnoj strani zajedno sa kratkim naslovom rada (short title), sa ne više od 40 karaktera. Ispod naslova rada, navode se imena i prezimena autora (najviše 6), indeksirana brojkama koje odgovaraju onima pod kojim se u zaglavlju ove strane navode puni nazivi i mesta ustanova u kojima autori rade. Na dnu ove strane staviti „Adresa autora:“ i u nastavku navesti punu adresu i titulu prvog autora. Iza adrese navode se eventualno fusnote (zahvaljivanja, obaveštenja i slično). Naime, kako se pravo na autorstvo zasniva isključivo na suštinskom učešću u izradi rada, za određeni doprinos, autori se mogu pojedincima ili timovima, uz njihovu dozvolu, zahvaliti u samom tekstu ili u fusnoti. Telefon, adresa autora za korespondenciju, e- mail adresa, kao i podatak o kategoriji rada, navode se u propratnom pismu uz rukopis. 1.2. Sažetak na srpskom i engleskom jeziku mora biti kratak, 200 reči, bez skraćenica, sa preciznim prikazom problema, cilja rada, metoda i postupaka, glavnih rezultata i osnovnih zaključaka, ispisan na posebnoj strani. U nastavku navesti do deset ključnih reči (deskriptora i kvalifikatora) iz spiska medicinskih predmetnih naziva (Medical Subjects Headings MeSHj) Američke Nacionalne medicinske biblioteke. 1.3. Tekst rada treba da bude napisan u duhu srpskog jezika, oslobođen suvišnih skraćenica, čija prva upotreba zahteva navođenje punog naziva. Ne upotrebljavati ih u zaključku rada. 1.4. Na posebnom papiru potrebno je dostaviti spisak i objašnjenje svih skraćenica korišćenih u tekstu. 1.5. Koristiti mere metričkog sistema prema Internacionalnom sistemu mera (International System Units - SI), navesti postupke i metode, uključujući i statističke, za lekove upotrebljavati generička imena fonetski napisana. Ne navoditi imena bolesnika, inicijale ili brojeve istorija bolesti. 1.6. U tekstu rada na margini označiti mesta za slike, sheme, tabele i grafikone, ne ostavljajući prazan prostor ili oznake u tekstu za njih.

2. Prilozi (tabele, grafikoni, sheme i fotografije) 2.1. Tabele, grafikoni i sheme dostavljaju se na posebnim stranama, u crno-beloj tehnici, u formatu koji obezbeđuje da i pri smanjenju na razmere za štampu ostanu jasni i čitljivi. Upotreba skraćenica u tekstu priloga dozvoljava se samo izuzetno, uz obaveznu legendu. Prilozi se označavaju zasebnim arapskim brojevima. 2.2. Fotografije je potrebno da budu dostavljene u visokoj rezoluciji – naj manje 600x800 pxl. Fotografije osoba moraju prikriti njihov identitet, ili se mora dostaviti pismena saglasnost za objavljivanje.

3. Literatura Vankuverska pravila precizno određuju redosled podataka i znake interpunkcije kojima se oni odvajaju, kako je u nastavku dato u pojedinim primerima. Navodese svi autori, a ukoliko ih je preko šest, navesti prvih šest i dodati "et аГ.

Članci u časopisima: *Standardni članak Goate AM. Haynes AR. Ouen MJ. Farrall M, James LA,Lai LY, et al. Predisposing locus for Alzheimer's disease on chromosome 21. Lancet 1989:1:352-5. * Organizacija kao autor The Royal Marsden Hospital Bone-marro\vTransplantation Team. Failure of syngeneic bone-marrou graft uithout preconditioning in post-hepatitis marro\v aplasia. Lancet 1977:2:742-4. *Nisu navedena imena autora Coffec drinking and cancer of the pancreas [editorial]. BMJ1981:283:628. * Volumen sa suplementom Magni F, Rossoni G. Berti F. BN-52021 protects guinea pig from heart anaphylaxis. Pharmacol Res Commun 1988:20 Suppl 5:75-8. *Sveska sa suplementom Gardos G, Cole .10, Haskcll D. Mnrbv D. Parne SS. Moore P. The natural history of tardivc dvskinesia. J Clin Psvchophar macol 1988:8(4 Suppl):31S-37S. *Sažetak u časopisu Fuhrman SA. Joiner KA. Binding of the third component of complement СЗ by Toxoplasma gondi [abstract]. Clin Res 1987;35:475A. Knjige i druge monografije: *Jedan ili više autora Hisen IIN. Immunology: an introduction to molecular and cellular principles of the immune response. 5th cd. Ne\v Vork: Harperand Rovv; 1974.

*Poglavlje u knjizi Weinstein L, Shwartz MN. Pathologic properties of invading microorganisms. In: Soderman WA Jr. Soderman WA. eds. Pathologic phvsiologv: mechanisms of disease. Philadelphia: Saunders: 1974. p. 457-72. *Rad u Zborniku radova Harley N11. Comparing radon daughtcr dosimetric and risk models. In: Gammage RB, Кпуе SV, eds. Indoor air and human heallh. Proccedings of the Seventh Life Sciences Symposium: 1984 Oct 29-31: Knoxville (TN). Chelsea (MI): Leuis: 1985. p. 69-78.

Elektronski materijal: *Clanak u časopisu u elektronskoj formi Morse SS. Factors in the emergence of infectious diseases. Lmerg Infect Dis [serial online] 1995 .lan-Mar [cited 1996 Jun 5]:I(1):[24 screensl. Availablc from: URI.:http://w\v\\.cdc.gov/ ncidod/EID/eid.htm. *Monografije u elektronskoj formi CDL slinical dermatology illustrated [monograph on CD- ROM]. Reeves JRT, Maibach H. CM HA Multimedia Group. producers. 2nd ed. Version 2.0. San Diego: CMEA:1995. * Kompjuterski dokument (Jile) Hemodvnamics III: the ups and douns of hemodvnamics [computer program]. Version 2.2. Orlando (FL): Computerized Educational Svstems; 1993.

4. Dodatne obaveze Ukoliko rad bude prihvaćen za štampu, autori su dužni da, po uputstvu Redakcije, izvrše sve ispravke i unesu dopune u tekst, te da dostave takvu konačnu, korigovanu verziju svog rada sa nazivom dokumenta („file“) i programa u kojem je sačinjen rukopis na email adresu uredništva i redakcije inspirium.uinars@gmail.com. Tekst je potrebno pisati u kontinuitetu, ne vršiti nikakve modifikacije veličine ili vrste slova i rasporeda reči. Jedino pasuse treba odvajati komandom „Enter“. Na isti način kucati i tabele, s tim što se kolone međusobno odvajaju pomoću komande za tabulator (obično „Tab“), a redovi komandom „Enter“.

Uredništvo zadržava pravo da sve radove koji nisu u skladu sa pravilom odbaci ili vrati na doradu autoru.

AUTORSKA IZJAVA - Nakon pristizanja Vašeg rada uredništvo će na Vašu email adresu poslati obrazac za AUTORSKU IZJAVU koju ste u obavezi popuniti, potpisati i orginalnu verziju proslediti na fax ili adresu UINARS. Autorska izjava odnosi se na sledeće: Svojim potpisom potvrđujem da sam stvarni autor navedenog dela, te da su svi sadržaji koji nisu original mog autorskog dela ispravno citirani. Potvrđujem i prihvatam da se sadržaj mog dela u potpunosti i/ili u delovima bez promene sadržaja objavi u časopisu UINARS „INSPIRIUM“. Svojim potpisom preuzimam punu moralnu i materijalnu odgovornost za kompletni sadržaj navedenog dela (tekst, slike, tabele, grafikoni, informacije itd). Na istom obrascu predviđen je prostor za potpis autora i svih kooautora stručnog rada koji su u obavezi svojeručno potpisati.

NAPOMENA. Uređivanje naučno-stručnih sadržaja časopisa je potpuno nezavisno. Odgovornost za tačnost prezentovanih informacija i originalnost autorskih sadržaja u sopstvenim radovima snose sami autori. Sva autorska prava publikovanih sadržaja preuzima izdavač časopisa. Uz citiranje izvora, dozvoljeno je nekomercijalno korišćenje publikovanih sadržaja na fer način u naučno – stručne svrhe i to: edukacije, istraživanja, kritike i pregleda. Izdavač, uredništvo i saradnici naučno – stručnog časopisa INSPIRIUM odriču se svake odgovornosti za bilo kakvu štetu koja može da nastane korišćenjem bilo koje informacije publikovane u časopisu.

Nakon obrade, prihvatanja i recenzije Vašeg Stručnog rada UINARS dostavlja Vaš rad na klasifikovanje stručne oblasti po sistemu UDK broja koji se štampa na početnoj strani stručnog rada, iznad naslova. Nakon toga Vaš stručni rad

UINARS dostavlja Zdravstvenom savetu Srbije i Komori MSZT Srbije za akreditaciju

.

Konkurs za prijem Vaših stručnih radova za časopis UINARS „INSPIRIUM“ traje u toku cele godine. Ukoliko planirate da Vaš stručni rad objavite u časopisu „INSPIRIUM“ u obavezi ste da nameru najavite na email insiprium.uinars@gmail.com dva meseca pre izlaska narednog broja kako bi Uredništvo kreiralo sadržaj časopisa u celosti. U slučaju da pošaljete Vaš stručni rad bez najave on će biti štampan u nekom od narednih brojeve kada se za to ukaže prostor, jer se sadržajne celine časopisa kreiraju kroz najave.

Ukoliko Vam je potrebna konsultacija u vezi sa objavom Vašeg stručnog rada slobodno kontaktirajte uredništvo i redakciju časopisa na email insipirium.uinars@gmail.com.

Tekst prema upustvima navedenim u časopisu Medicinski pregled

Na osnovu Pravilnika o bližim uslovima za sprovođenje kontinuirane edukacije za zdravstvene radnike i zdravstvene saradnike član 9. D) Publikacije Precizirano je da se u svakom pojedinačnom slučaju vrši bodovanje autorstva odnosno

uredništva, o čemu se izdaje potvrda. Članak objavljen u neindeksiranim stranim i domaćim publikacijama boduje se na sledeći način: PRVI AUTOR – 6 bodova, PRVIH 6 KOAUTORA – po 1 bod, OSTALI KOAUTORI – 0,5 bodova BODOVI SE DODELJUJU.

OBJAVA STRUČNOG RADA U NAUČNO STRUČNOM ČASOPISU „Inspisrium“ JE BESPLATNA, A IZDAVANJE POTVRDE SA LICENCNIM BODOVIMA ZA AUTORE KOJI NISU ČLANOVI UINARS JE 3000RSD.

Svaki naučni i stručni rad ocenjuju minimum dva recenzenta. Recenzentima se ne otkriva identitet autora i obratno, izuzev onda kada obe strane izraze spremnost na neposrednu komunikaciju.

PRIKAZ KNJIGE - Book Review

USKLADILI ZA SRPSKO IZDANJE GORDANA DRAGOŠEV, DUŠAN MEDAN, SAŠA JOVIĆ, JELENA MILOVANOVIĆ,

LAVINEL VINU, SOFIJA ALIJEVIĆ, BILJANA SAVIĆ, BOJANA MEDAN MIJATOVIĆ

IZDAVAČ – UDRUŽENJE MEDICINSKIH SESTARA – TEHNIČARA INTENZIVNIH NEGA, ANESTEZIJE I REANIMACIJE SRBIJE

U savremenoj medicinskoj literaturi postoji znatan broj radova i udžbenika koji se odnose na pojedine specijalnosti hirurgije i anestezije. Međutim, radovi koji se odnose na rad medicinske sestre – tehničara u procesu anestezije u operacionoj sali, insuficijentni su i često nedostupni.

Definisanje svih preduslova, neophodnih mera i postupaka, njihova standardizacija u okviru pripreme za anesteziju i samog procesa anestezije za obezeđivanje optimalnih uslova za rad operativnom timu ne mogu se naći kao jedinstven udžbenik. Udžbenik koji bi na stručan i sveobuhvatan način objedinio skup medicisnkih mera i postupaka neophodnih za uspešno vođenje procesa anestezije predstavlja stalnu potrebu.

Stoga, priručnik Osnovi anestezije za medicinske sestre – tehničare u anesteziji predstavlja jedinstven primer u dosadašnjoj stručnoj literaturi za edukaciju mladih medicisnkih sestara – tehničara, ali istovremeno je i dobar podsetnik za medicinske sestre – anestetičare koji već imaju rutinu i iskustvo iz procesa anestezije.

Priručnik Osnovi anestezije za medicinske sestre – tehničare u anesteziji predstavlja delo u koje je uložen izuzetan trud i rad UINARS tima i Gordane Dragošev predednice Udruženja medicisnkih sestara – tehničara intenzivnih nega anestezije i reanimacije Srbije koji su dobili ekskluzivno pravo na prevođenje engleskog izdanja ’’Basic Guide to Anesthesia for Developing Countries’’ volume 1 i uskladili na srpskom jeziku. Sadržaji tekstova koncipirani jasno, pregledno i razumljivo prikazani u XII odvojenih celina: Medicinska matematika; Dokumentacija; Menadžment i nadoknada tečnosti; Medikamenti koji se koriste u anesteziji; Preiprema za anesteziju; Pozicioniranje i monitiring; Disajni putevi; Pregled osnova reanimacije; Srčani zastoj u operacionoj sali i alergijske reakcije; Osnovi oporavka; Anestezija u pedijatriji i Prilozi.

S obzirom da se radi o prvom ovakvom priručniku kod nas smatram da je on od izuzetnog značaja za unapređenje znanja i veština iz procesa anestezije. Sve pohvale za: Gordanu Dragošev, Dušana Medana, Sašu Jovića, Vinu Lavinela, Jelenu Milovanović, Biljanu Savić, Sofiju Alijević, Dunju Majstorović i Bojanu Medan Mijatović.

Mart 2012., Beograd Mr sci. med. Jagoda Stojiljković

OSNOVE ANESTEZIJE ZA MEDICINSKE SESTRE – TEHNIČARE