Institucionalna zaštita manjinskih prava u XX veku

Jelena Babić

Beogradska otvorena škola

Januar 2010. godine

Koncept manjinskih prava

Teškoće u definisanju

Nema nijednog međunarodnog instrumenta (ni univerzalnog ni regionalnog) koji sadrži definiciju manjine:

1. teško je naći dovoljno sveobuhvatnu, a opet preciznu definiciju koja će obuhvatiti sve situacije; i2. države nemaju jedinstven stav o tome koga treba smatrati pripadnikom manjine.

Isti status bez obzira na to da li predstavljaju deo nacije koji ima svoju matičnu državu, ili su rasejani u više država, ili se cela manjina nalazi samo u jednoj državi.

Zašto manjinska prava?

Prvi svetski rat Društvo naroda i koncept samoopredeljenja naroda

Koncept manjinskih prava za one koji nisu dobili pravo na samoopredeljenje, odnosno državnost

Drugi svetski rat Međunarodno pravo ljudskih prava

Individualna vs. kolektivna prava Balans između međunarodnog poretka država i

ljudskih prava pojedinaca Dekolonizacija Pad komunizma u Evropi

Društvo naroda

Prvi celovit sistem zaštite, upostavljen posle I sv. rata.

Obaveze o zaštiti manjina nisu nametnute svim, već samo poraženim državama: Austriji, Mađarskoj, Bugarskoj i Turskoj putem mirovnih ugovora.

Analogne obaveze preuzele su i novostvorene države Poljska i Čehoslovačka, kao i proširene države Grčka, Rumunija i Kraljevina SHS.

Takvu obavezu preuzele su prilikom prijema u članstvo i Albanija 1921, Litvanija 1922, Letonija i Estonija 1923. i Irak 1932. i to putem jednostranih deklaracija.

Društvo naroda

Garant izvršenja obaveza po prvi put je međunarodna zajednica

Preuzete obaveze smatrane su međunarodnim, pa je o eventualnim sporovima odlučivao Stalni međunarodni sud pravde (stvoren je mehanizam da se sporovi rešavaju mirnim putem)

Manjine su bile zaštićene kao grupe, a peticije Savetu Društva naroda mogli su podnositi pojedinci u ime grupe, ili grupa kao takva i to čak protiv svoje države.

Ujedinjene nacije

Napušta se grupni princip zaštite manjina

Frančesko Kapotorti, posebni izvestilac Potkomisije UN za diskriminaciju i manjine, 1977. godine:“grupa koja je malobrojnija u odnosu na ostatak stanovništva države i nije u dominantnom položaju i čiji pripadnici – koji su državljani te države – imaju etnička, verska i jezička obeležja koja se razlikuju od obeležja ostatka stanovništva, i makar samo implicitno, održavaju osećaj solidarnosti, upravljen na očuvanje svoje kulture, tradicije, vere i jezika.”

Ujedinjene nacije

Asbjern Eide, izvestilac Potkomisije UN koja se bavi ostvarivanjem preduslova za mirno i konstruktivno rešavanje manjinskih pitanja, 1993. godine:

“manjina je svaka grupa lica koja boravi u suverenoj državi i predstavlja manje od polovine društva u državi i čiji pripadnici imaju zajednička obeležja etničke, verske i jezičke prirode, koja ih razlikuju od ostatka stanovništva.”

Međunarodno pravo i prava manjina Deo savremenog međunarodnog prava ljudskih prava

Zasnovano na osnovnoj premisi prava ljudskih prava: da su svi ljudi jednaki u dostojanstvu i pravimau dostojanstvu i pravima (član 1. Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima)

Cilj: učiniti mogućim da svi pojedinci koji baštine kulturu ili etnicitet, religiju ili jezik različitu od većine u svojoj državi uživaju i sopstveni identitet dok uživaju jednaka prava

Ključni elementi zaštite identiteta Uključuje pravo pripadnika manjina da:

se organizuju kao grupa;

koriste svoj jezik, ispovedaju svoju veru ili uverenja i da su u stanju da očuvaju, produže i razvijaju sopstvenu kulturu, (i u skladu sa tim...);

kontrolišu ili imaju značajan uticaj na obrazovne sadržaje svojih budućih generacija, (i...);

efektivno utiču na političke odluke koje ih se tiču;

učestvuju i uživaju koristi od razvoja.

Četiri komponente manjinskih prava Zaštita fizičkog opstanka

Zaštita i promocija kulturnog i socijalnog identiteta

Obezbeđivanje ne-diskriminacije i ravnopravnosti

Obezbeđivanje efektivnog učešća u javnom životu

Problemi koncepta manjinskih prava DEFINICIJA MANJINE:

Nikada nije došlo do dogovora između država Predlog definicije na osnovu primene člana 27

MPGPP:

“Grupa brojčano inferiorna u odnosu na preostalu populaciju države, u ne-dominantnom položaju, čiji članovi – kao državljani te države – poseduju etničke, religijske ili jezičke karakteristike koje je razlikuju od ostatka populacije i pokazuju, makar implicitno, osećaj solidarnosti koji je usmeren prema očuvanju njihove kulture, tradicija, vere ili jezika.”

Međunarodni instrumenti

UN instrumenti

Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima (1948) Konvencija UNESCO-a protiv diskriminacije u

obrazovanju (1960) Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima

(1966) Konvencija o pravima deteta (1986) Konvencija 169 MOR-a o domorodačkim i plemenskim

narodima u nezavisnim državama (1989) Deklaracija UN o pravima lica koja pripadaju nacionalnim

ili etničkim, religijskim i jezičkim manjinama (1992) Deklaracija UN o pravima domorodačkih naroda (2007)

Univerzalna deklaracija

Načelo univerzalnosti ljudskih pravaNačelo univerzalnosti ljudskih prava:“Sva ljudska bića rađaju se slobodna i jednaka u slobodna i jednaka u dostojanstvu i pravimadostojanstvu i pravima. Ona su obdarena razumom i svešću i treba jedni prema drugima da postupaju u duhu bratstva.” (član 1)

Načelo nediskriminacije:Načelo nediskriminacije:“Svakom pripadaju sva prava i slobode proglašene u ovoj Deklaraciji bez ikakvih razlika u pogledu rase, boje, pola, jezika, veroispovesti, političkog ili drugog mišljenja, nacionalnog ili društvenog porekla, imovine, rođenja ili drugih okolnosti.” (član 2)

16

MPGPP

“U državama gde postoje etničke, verske ili jezičke manjine, lica koja pripadaju tim manjinama lica koja pripadaju tim manjinama ne mogu biti lišena prava da imaju u zajednici s drugim članovima svoje grupe, svoj sopstveni kulturni život, da ispovedaju svoju sopstvenu veroispovest i obavljaju verske dužnosti, ili da upotrebljavaju svoj sopstveni jezik.”

(Član 27. MPGPP-a)

Regionalni instrumenti

18

Evropa

Savet Evrope: Evropska povelja za regionalne i manjinske jezike

(1992) Okvirna konvencija za zaštitu nacionalnih manjina

(1995)

Organizacija za bezbednost i saradnju u Evropi (OEBS): Dokument iz Kopehnagena o ljudskoj dimenziji OEBS-

a (1990) Visoki komesar OEBSa za nacinalne manjine (1992) –

Knut Volebek

19

Evropska povelja za regionalne i manjinske jezike (1992)

Značaj regionalnih i manjinskih jezika za zajedničko kulturno nasleđe u Evropi

Povelja obezbeđuje sistem mehanizama za zaštitu regionalnih i manjinskih jezika

20

Okvirna konvencija Savet Evrope Prvi pravno obavezujući tekst koji se tiče zaštite

nacionalnih manjina Prava se uživaju individualno i kolektivno Cilj je trostruk:

1. Jačanje poštovanja etničkih, kulturnih, jezičkih i verskih identiteta lica koji pripadaju nacionalnim manjinama

2. Stvaranje povoljnih uslova koji omogućavaju licima koji pripadaju nacionalnim manjinama da izraze, očuvaju i razvijaju svoj identitet, (i...)

3. Stvaranje klime tolerancije i dijaloga.

21

Koja prava?

Skup prava koja su deo opšteg prava ljudskih prava: Sloboda izražavanja Sloboda udruživanja Sloboda okupljanja Sloboda misli, savesti i veroispovesti

Kako do ostvarivanja prava?

Mere usmerene protiv diskriminacije

Mere ka očuvanju i promociji uslova za izražavanje identiteta

Mere usmerene promociji interkulturnog dijaloga

Mere međunarodne saradnje u ovom polju

23

Zabrana diskriminacije

Država mora obezbediti prava sadržana u konvenciji svima (svim licima na teritoriji nad kojom ima jurisdikciju) bez diskriminacije bez diskriminacije po bilo kom osnovu, kao što su rasa, pol, jezik, nacionalno, etničko, društveno poreklo ili bilo koje drugo lično svojstvo.

24

Pozitivne mere

Principi jednakosti (ravnopravnosti, jednakog tremana) i ne-diskriminacije zahtevaju od država da usvoje pozitivne mere, ponekad ih zovu mere afirmativne akcije, u cilju umanjivanja ili eliminisanja uslova koji uzrokuju ili doprinose održavanju zabranjene diskriminacije

25

Obaveze država Obezbeđivanje:

zaštite manjinskih grupa;

efektivnog učešća manjina u javnom životu;

upotrebe manjinskih jezika;

obrazovanja za pripadnike manjina;

pristupa i upotrebe medija pripadnika manjina;

praktikovanja veroispovesti pripadnika manjina;

uživanje kulture pripadnika manjina.

Evropski sud za ljudska prava

Bryan vs United Kingdom, 22. novembar 1995. godine Buckley vs United Kingdom, 25. septembar 1996. godine Chapman vs United Kingdom, 18. januar 2002. godine Conka vs Belgium, 5. februar 2002. godine Nachova vs Bulgaria, 26. februar 2006. godine Connors vs United Kingdom, 28. maj 2004. godine

Zaštita manjinskih prava u Srbiji

Naionalne manjine u Srbiji

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine u Srbiji, bez Kosova i Metohije, živi 1.135.393 pripadnika nacionalnih manjina.

Nacionalne manjine u Srbiji

u Autonomnoj pokrajini Vojvodini živi:

Mađari (290.207); Hrvati (56.645); Slovaci (56.637); Rumuni (30.419); Romi (29.057); Bunjevci (19.766); Rusini (15.626); Makedonci (11.785); Ukrajinci (4.635); Nemci (3.154); Česi (1.648) i drugi.

U centralnoj Srbiji živi

59.952 pripadnika albanske nacionalne manjine;

135.670 Bošnjaka; 18.839 Bugara; 39.953 Vlaha; 3.975 Goranaca; 14.062 Makedonaca, 15.869 Muslimana, 79.136 Roma; 14.569 Hrvata i drugih.

Pravni osnov

Ustav Republike Srbije iz 2006. godine Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina iz

2002. godine Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisma, Zakon o osnovama sistema obrazovanja i vaspitanja iz

2004. godine Zakon o lokalnoj samoupravi iz 2002. godine