ipsc quality of life index, 2012

Հեղինակ՝ սոց. գ. թ. Ս. Մանուկյան,

«Այ Փի Էս Սի» Քաղաքական և սոցիոլոգիական

խորհրդատվությունների ինստիտուտ,

30 մարտի, 2013թ.

Հայաստանի Հանրապետությունում կյանքի

որակի հետազոտություն

Վերջնական զեկույց

QL Index – 3 / 2012

FR-27arm/12 30.03.2013թ.

Հայաստանի Հանրապետությունում

կյանքի որակի հետազոտություն 2012

ՍՈՑԻՈԼՈԳԻԱԿԱՆ ՀԵՏԱԶՈՏՈւԹՅՈւՆ

Վերջնական զեկույց QL Index – 3/ 2012

Հեղինակ՝ սոց. գ. թ. Ս. Մանուկյան,

«Այ Փի Էս Սի» Քաղաքական և սոցիոլոգիական

խորհրդատվությունների ինստիտուտ

-2-

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈւԹՅՈւՆ

1. ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐ .............................................................................................................. 4

Մակրո մակարդակ ......................................................................................................................................... 7 Միջին (ենթակառուցվածքային) մակարդակ ............................................................................................... 8 Միկրո մակարդակ .......................................................................................................................................... 9 Կյանքի որակի առանձին ոլորտների ուսումնասիրություն......................................................................... 9

2. ՄԵԹՈԴԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ...................................................................................................................... 16

Կյանքի որակի բաղադրիչների գնահատականները և դրանց մեկնաբանությունը ............................... 22 Զանգվածային հետազոտության ընտրանքը ........................................................................................... 23 Հապավումներ ............................................................................................................................................. 24

3. ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿԻ ՄԱԿՐՈ ՄԱԿԱՐԴԱԿԻ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆՆԵՐԸ ............................................. 25

4. ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿԻ ՄԻՋԻՆ ՄԱԿԱՐԴԱԿԻ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆՆԵՐԸ ............................................. 38

Ընդհանուր ենթակառուցվածքներ ............................................................................................................ 38 Գյուղական ենթակառուցվածքներ ............................................................................................................ 41

5. ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿԻ ՄԻԿՐՈ ՄԱԿԱՐԴԱԿԻ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆՆԵՐԸ .................. 44

6. ԿՅԱՆՔԻ ՈՐԱԿԻ ԱՌԱՆՁԻՆ ՈԼՈՐՏՆԵՐԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆ ............................... 49

Բնակարանային պայմաններ ..................................................................................................................... 49 Բնակարանների սեփականությունը և տեսակները ............................................................................................. 49 Բնակարանների տեխնիկական վիճակը և դրանք բարելավելու՝ բնակչության ունակությունը ....................... 50

Ընտանիքների տնտեսական վիճակը ........................................................................................................ 54 Կենցաղային գույք .................................................................................................................................................. 54 Սեփականություն .................................................................................................................................................... 57 Սննդամթերք ........................................................................................................................................................... 59 Բարեկեցության մակարդակների ընկալումներ ................................................................................................... 61 Եկամտի աղբյուրները ............................................................................................................................................ 64

Զբաղվածություն և աշխատանքային պայմաններ .................................................................................. 66 Զբաղվածներ, գործազուրկներ և տնտեսապես ոչ ակտիվ բնակչություն ........................................................... 66 Զբաղվածությունն ըստ տնտեսության պետական, մասնավոր և հասարակական հատվածների ................... 69 Զբաղվածների բաշխումն ըստ ձեռնարկության չափերի..................................................................................... 71 Ըստ մասնագիտության զբաղվածությունը .......................................................................................................... 71 Աշխատանք գտնելու դժվարությունը .................................................................................................................... 72 Աշխատանքը և բնակավայրը ................................................................................................................................ 75 Աշխատանքային պայմանները .............................................................................................................................. 76

Առողջապահություն .................................................................................................................................... 79 Բուժհիմնարկների ֆինանսական մատչելիությունը և բավարարվածությունը ................................................. 79 Բուժօգնության չդիմելը .......................................................................................................................................... 81 Հաշմանդամություն ................................................................................................................................................ 83 Բնակչության ֆիզիկական առողջություն ............................................................................................................. 85 Բնակչության հոգեկան առողջությունը ................................................................................................................. 89

Կրթություն ................................................................................................................................................... 93 Նախադպրոցական, դպրոցական և մասնագիտական կրթություն .................................................................... 93 Լրացուցիչ կրթություն ............................................................................................................................................ 94 Բարձրագույն կրթության կարևորումը ................................................................................................................. 95

Շրջակա միջավայր ...................................................................................................................................... 97 Շրջակա միջավայրն աղտոտող բաղադրիչներ ..................................................................................................... 97 Տուժել են բնական աղետներից ........................................................................................................................... 102 Շրջակա միջավայրի աղտոտվածության ինդեքս ............................................................................................... 103 Թափառող կենդանիներ ....................................................................................................................................... 106

-3-

Սոցիալական կապիտալ ........................................................................................................................... 108 Սոցիալական պաշտպանվածության ընկալումներ ............................................................................................ 108 Սոցիալական շփումներ ........................................................................................................................................ 111 Սոցիալական լարվածություններ ........................................................................................................................ 116 Հանգիստ, ժամանց ............................................................................................................................................... 120 Հանգիստ և տուրիզմ ............................................................................................................................................ 122

Քաղաքական մշակույթ............................................................................................................................. 124 Հաղորդակցական ոլորտ .......................................................................................................................... 128

Հեռուստատեսությունը որպես ինֆորմացիայի աղբյուր .................................................................................... 128 Հայաստանի հեռուստաալիքների բնութագրերը ................................................................................................ 129 Հեռուստագովազդ ................................................................................................................................................ 133

Միգրացիա ................................................................................................................................................. 135 Արտագնա աշխատանքներ .................................................................................................................................. 135 Հայաստանից ընդմիշտ արտագաղթելու դիրքորոշումները .............................................................................. 136

-4-

1. Հիմնական արդյունքներ

2012թ. Հայաստանի բնակչության տնտեսական պայմանները 2011թ. նկատմամբ օբյեկտի-

վորեն բարելավվել են: Չնայած այդ բարելավումն արտահայտվել է նաև բնակչության սուբյեկ-

տիվ ընկալումներում, սակայն ավելի թույլ կերպով: Ընդ որում` բնակչության սուբյեկտիվ

ընկալումներում կյանքի որակի տարբեր բաղադրիչներում առկա են և´ դրական, և´ բացասա-

կան փոփոխություններ:

Մեկ տարվա ընթացքում դրական տեղաշարժեր են արձանագրվել բնակչության տնտեսական

վիճակում և բնակչության շրջակա միջավայրի հետ կապված ընկալումներում: Իրավիճակը

մտահոգեցնող է աշխատատեղերի և աշխատանքային պայմանների հետ կապված հարցերում:

Արձանագրվել է իրավիճակի հետընթաց առողջապահության և կրթության ֆինանսական

մատչելիության տեսանկյունից: Վատթարացել է նաև Հայաստանի բնակչության ընդհանուր

սոցիալ-հոգեբանական վիճակը:

Ընտանիքների տնտեսական վիճակի օբյեկտիվ բնութագրերը: Ընտանիքների տնտեսական

վիճակի մասին վկայող օբյեկտիվ տվյալներում տեղի են ունեցել հետևյալ դրական տեղա-

շարժերը: 2011թ.-ից 2012թ.

Զբաղվածների քանակը 40.5%-ից աճել է մինչև 43.9%:1

Սեփական բնակարաններում բնակվող ընտանիքների քանակը՝ 85.6%-ից 90.2%:

Իրենց բնակարանի վիճակը «Լավ» կամ «Գերազանց» գնահատած անձինք՝ 11.5%-ից

20.0%:

Կապիտալ վերանորոգման կարիք ունեցող բնակարանների քանակը՝ 57.9%-ից 50.1%:

Աճել է մարդատար ավտոմեքենա ունեցող ընտանիքների քանակը՝ 35.8%-ից մինչև

37.2%:

Ունեն համակարգիչ և/կամ նոթբուք և/կամ նեթբուք՝ 46.1%-ից 58.7%-ի:

2012թ. ընթացքում համակարգիչ է գնել ընտանիքների 7.6%-ը, իսկ նոթբուք կամ

նեթբուք` 8.2%-ը:

Աճել է բոլոր դիտարկված տիպի սննդամթերքի և´ ֆինանսական մատչելիությունը, և´

մարդկանց բավարարվածությունը դրանց որակից:

Այն անձանց քանակն, ովքեր «ընդհանրապես բավարարված չեն» իրենց ընտանիքների

ֆինանսական վիճակից, նվազել է 2011թ. 44.9%-ից մինչև 41.2%:

Եթե 2011թ. հարցվածների 12.1% էր համարել, որ իրենց ընտանիքի սոցիալ-տնտեսա-

կան վիճակը «Միանշանակ» կամ «Ավելի շուտ» լավացել է, ապա 2012թ. նրանց

քանակը հասել է 15.6%-ի:

2012թ. աճել է արտասահմանից դրամական օգնություն ստացող ընտանիքների

քանակը (16.3%-ից 20.6%), ինչպես նաև արհեստագործությունից եկամուտ ստացող

ընտանիքների քանակը (6.2%-ից 10.6%):

Շրջակա միջավայր: 2012թ. Հայաստանի բնակչության կյանքի որակի հետազոտությունը

ցույց է տվել, որ Հայաստանի բնակչության ընկալումներում նվազել է շրջակա միջավայրն

աղտոտող բոլոր դիտարկված գործոնների տարածվածությունը: Մասնավորապես, իրենց

բնակարանների կամ տան շրջակայքում փոշու առկայությունն ընկալողների քանակը

նվազել է 60.5%-ից 53.8%-ի, ավտոմոբիլային ծխից օդի աղտոտվածության ընկալումը`

52.8%-ից 44.1%-ի, խմելու ջրի աղտոտվածության ընկալումը՝ 44.8%-ից 29.7%-ի:

1 Տվյալները վերաբերում են կյանքի որակի երկու հետազոտությունների դաշտային փուլերին ՝ 2011թ. և 2012թ.

դեկտեմբեր:

-5-

2012թ. նվազել է իրենց տան կամ բնակարանի շրջապատում թափառող շների, կարիճների և

այլ թունավոր միջատների, օձերի և այլ սողունների առկայությունն ընկալող անձանց քանակը,

սակայն աճել է առնետների ու մկների առկայությունն ընկալողների քանակը:

Աշխատատեղեր և աշխատանքային պայմաններ: Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական իրավի-

ճակում առավել լարված է մնում աշխատատեղերի հարցը: Սեփական համայնքում աշխատանք

գտնելն «անհնար» կամ «հնարավոր, սակայն` շատ դժվար» է համարում բոլոր հարցվածների

81.8%-ը (2011թ. 84.3%): Ընդ որում, սեփական համայնքում աշխատանք գտնելն «անհնար» է

համարում` 31.8%-ը (2011թ. 32.2%):

Հայաստանի ընդհանուր իրավիճակի համատեքստում աշխատատեղերի առկայության վի-

ճակով բավարարված է բնակչության միայն 8.6%-ը (2011թ.` 6.8%): Դրա հետ է կապված նաև

այն փաստը, որ մասնագիտություն ունեցող անձանց միայն 43.1%-ն է աշխատում իր մասնագի-

տությամբ: Անշուշտ, սա վկայում է նաև Հայաստանի մասնագիտական կրթական և տնտե-

սական համակարգերի միջև աններդաշնակության առկայության մասին: Աշխատատեղերի

սղությունը բացասաբար է անդրադառնում վարձու աշխատողների աշխատանքային իրա-

վունքների պաշտպանվածության աստիճանի վրա: Մասնավորապես, զբաղվածների միայն

90.8%-ն ունի շաբաթական հանգստյան օր, միայն 64.6%-ը` տարեկան վճարովի արձակուրդ,

միայն 36.9%-ը` մասնագիտական աճի հնարավորություն, միայն 23.7%-ն ունի արտոնություն-

ների կամ սոցիալական ապահովության փաթեթ: Վարձու աշխատողների աշխատանքային

վիճակի մասին է վկայում նաև այն, որ նրանց 52.3%-ը շաբաթը մի քանի անգամ կամ ամիսը մի

քանի անգամ չի կարողանում կատարել իր տնային գործերը աշխատանքից շատ հոգնած

վերադառնալու, իսկ 38.1%-ը` շատ ուշ վերադառնալու պատճառով: Այս տվյալներին համա-

հունչ է այն, որ Հայաստանում տարբեր սոցիալական լարվածությունների համատեքստում

առավել տարածված են դասակարգային լարվածությունն արտապատկերող բաղադրիչները:

Մասնավորապես, բնակչության 83.7%-ը համարում է, որ Հայաստանում առկա է լարվածու-

թյուն աշխատավոր մարդկանց և ձեռնարկությունների տերերի միջև, իսկ 76.9%-ը` աշխատողի

և նրա անմիջական ղեկավարի կամ վերահսկողի միջև:

Առողջապահություն: Հայաստանի ընդհանուր իրավիճակի համատեքստում նվազել է բնակ-

չության բավարարվածության մակարդակը առողջապահության մատչելիության ոլորտում

(29.1%-ից 22.9%): Համանման արդյունք է ստացվել, երբ գնահատվել է առողջապահական

առանձին ծառայությունների ֆինանսական մատչելիությունը` այն նվազել է բոլոր դիտարկված

առողջապահական ծառայություններում: Ֆինանսական մատչելիության ամենամեծ նվազումը

գրանցվել է ծննդատների (2011թ. այն մատչելի է համարել հարցված կանանց 64.2%-ը, իսկ

2012թ.` 45.8%-ը) և դիագնոստիկ կենտրոնների դեպքում (2011թ. 27.4%, իսկ 2012թ. 18.6%):

Նվազել է նաև հիվանդանոցների, մասնավոր բժշկական կենտրոնների և պոլիկլինիկաների

ֆինանսական մատչելությունը: Պոլիկլինիկաների դեպքում այն հավանաբար կապված է բուժ-

ման համար անհրաժեշտ դեղերի գների հետ:

Առողջապահության ոլորտի մեկ այլ խնդիր է այն, որ հարցվածների 4.3%-ը համարում է, որ

պետք է ունենար հաշմանդամության կարգ, սակայ`ն չունի, կամ պետք է ունենար ավելի բարձր

կարգ, քան` ունի: Այնուամենայնիվ, բնակչության կողմից այս խնդրի ընկալման օբյեկտիվու-

թյան աստիճանը պահանջում է մասնագիտական գնահատում:

Առողջապահական ծառայությունների ֆինասնական մատչելիության աճի հետ է հաղորդա-

կցվում նաև այն փաստը, որ բնակչության շրջանում աճել է ուսումնասիրված ախտանիշների և

հիվանդագին վիճակների տարածվածությունը, մասնավորապես սրտանոթային հիվանդության

առկայության մասին վկայող ախտանիշը` «ցավեր կրծքավանդակում քայլելիս կամ այլ շար-

-6-

ժումներ կատարելիս», (աճել է 2011թ. 37.9%-ից մինչև 2012թ. 41.2%): Այս ախտանիշը հատ-

կապես բարձր է ցածր բարեկեցությամբ ընտանիքների անդամների շրջանում (ցածր բարե-

կեցությամբ խմբում` 48.4%, իսկ բարձր բարեկեցությամբ խմբում` 36.2%): Հայաստանում շատ

տարածված է սրտանոթային հիվանդություններ առաջացնող առավել վտանգավոր ռիսկի

գործոններից ծխելու սովորությունը: Հայաստանում ամեն օր ծխում է 18-60 տարեկան տղա-

մարդկանց մոտ 61%-ը:

Հայաստանում առողջապահության ֆինանսական մատչելիության խնդրի լրջության մասին է

վկայում նաև այն, որ սոցիալական վտանգների տեսակետից Հայաստանի բնակչության շրջա-

նում առավել տարածված է այն, որ հիվանդանալու դեպքում չեն կարողանա ստանալ անհրա-

ժեշտ բուժում: Այդպես է համարում հարցվածների 61.2%-ը:

Կրթություն: Հայաստանի բնակչության գնահատականներով 2012թ.-ին 2011թ. համեմատ

նշանակալիորեն նվազել է կրթության ֆինանսական մատչելիությունը հետազոտությամբ դի-

տարկված բոլոր կրթական հաստատություններում (մանկապարտեզ, հիմնական և ավագ

դպրոց, միջին մասնագիտական և բարձրագույն կրթական հաստատություններ): Հատկապես

նշանակալի է մասնավոր մանկապարտեզների ֆինանսական մատչելիության նվազումը

(2011թ. այդ հաստատությունում կրթության ծախսերի հոգալը «Բոլորովին դժվար չէ» կամ

«Այնքան էլ դժվար չէ» համարել էր հարցվածների 71.4%-ը, իսկ 2012թ.` 31.6%): Մասնավոր

բուհերի ֆինանսական մատչելիությունը նվազել է 48.9%-ից` 27.5%, ավագ դպրոցինը` 64.9%-

ից` 47.5%, հիմնական դպրոցինը` 62.7%-ից` 43.7%:

Կրթության ֆինանսական մատչելիության նվազումը հատկապես մտահոգիչ պետք է դիտել

հիմնական և ավագ դպրոցների դեպքում: Այստեղ ոչ ստվերային ծախսերի շարքում բավա-

կանին մեծ մասնաբաժին ունեն դպրոցական դասագրքերի գները, իսկ ավարտական դասա-

րաններում նաև բուհական քննությունների թեստերի ժողովածուները: Բնակչության շրջանում

համակարգիչների և նոթբուքերի, ինչպես նաև ինտերնետի արդեն իսկ առկա լայն տարածման

պայմաններում ակնհայտ է, որ այդ ծախսերի նշանակալի նվազեցում կարելի է կատարել

ինտերնետում ազատ օգտագործման համար տեղադրելով դպրոցական դասագրքերը և

ընդունելության քննությունների շտեմարանները: Այդ դեպքում ուսուցիչներն ու աշակերտները

հնարավորություն կստանան իրենց աշխատանքում և ուսման համար կիրառել տարբեր դա-

սագրքեր, ձեռնարկներ և այլ ուսումնական նյութեր` դրանով իսկ նպաստելով կրթության որա-

կի և ճկունության աճին:2

Բնակչության սոցիալ-հոգեբանական վիճակը: 2012թ.-ին 2011թ. համեմատ Հայաստանի

բնակչության սոցիալ-հոգեբանական վիճակը վատթարացել է` «Հաճախ» կամ «Միշտ» «հուսա-

լքվածության զգացողություն» ունեցող անձանց քանակն աճել է 24.2%-ից մինչև 37.1%,

«ապագային նկատմամբ լավատեսություն զգացողություն» ունեցողներինը նվազել է 63.9%-ից

57.4%-ի, «զայրույթի կամ բարկության զգացողություն» ունեցողներինն աճել է 41.6%-ից

50.9%-ի: Հնարավորության դեպքում Հայաստանից դուրս ընդմիշտ բնակվելու դիրքորոշում

ունեցողները կազմել են հարցվածների 49.6%-ը:

Բնակչության կողմից ընկալվող առավել տարածված սոցիալական վտանգներն են (բացի

արդեն նշված «հիվանդանալու դեպքում ահրաժեշտ բուժում չստանալը»)՝ «հնարավոր հասա-

րակական անկարգություններն ու բռնությունները» (ընկալում է մարդկանց 53.7%-ը) և «հնա-

2 Այդպիսի դրական փորձ արդեն առկա է: Մասնավորապես, Մասնագիտական կրթության և ուսուցման

զարգացման ազգային կենտրոնի (ՄԿՈՒԶԱԿ) կայք էջում (http://www.mkuzak.am/?page_id=151) տեղադրված են

ուսումնական ձեռնարկներ և ժողովածուներ:

http://www.mkuzak.am/?page_id=151

-7-

րավոր պատերազմը» (52.9%), ինչպես նաև. «որ կարող են մնալ առանց ապրուստի միջոցների`

աշխատավարձի, դրամական խնայողությունների» (46.2%):թոշակի,

Մակրո մակարդակ

Մակրո մակարդակում Կյանքի որակի ընդհանուր գնահատականը 2011թ. 37%-ից

2012թ. աճել է մինչև 41%:

Տնտեսական ոլորտի գնահատականը` աճել է 19%-ից մինչև 22%,

Սոցիալական ոլորտինը` 46%-ից 48%,

Ենթակառուցվածքային ոլորտինը` 52%-ից 56%,

Կառավարման ոլորտինը` 34%-ից 37%:

Այնուամենայնիվ, բավականին մտահոգեցնող է բավարարվածության շատ ցածր աստիճանը

տնտեսական ոլորտի հանգուցային բաղադրիչներից.

աշխատատեղերի առկայության վիճակից բավարարված է բնակչության 8.5%-ը,

գներից մակարդակից` 8.9%-ը,

թոշակների մակարդակից` 13.6%ը:

Հայաստանում մակրո մակարդակում առկա իրավիճակից բավարարվածությունը համեմատա-

բար ավելի ցածր է.

Երևանում,

60 տարեկանից ավելի տարիքի անձանց,

բարձրագույն և ավելի բարձր կրթամակարդակ ունեցող անձանց և

իրենց առավել ցածր կարգավիճակային խմբերին դասող անձանց շրջանում:

2011-2012թթ. ընթացքում կյանքի որակի մակրո մակարդակում հասարակության կողմից

բարելավումներ են ընկալվել հետևյալ բաղադրիչներում.

Տնտեսական որոլրտում.

□ դոլարի կուրսի կայունությունը,

□ աշխատողների իրավունքների պաշտպանվածությունը,

Սոցիալական ոլորտում.

□ Հայաստանի պաշտպանվածությունը պատերազմի վտանգից,

□ երկրի պաշտպանվածությունը զանգվածային անկարգություններից,

□ կրթության որակը,

Ենթակառուցվածքների ոլորտում.

□ երկաթուղու տոմսերի մատչելիությունը,

□ միջքաղաքային ճանապարհների վիճակը,

Կառավարման ոլորտում.

□ քաղաքացիական ազատությունների աստիճանը

□ տեղական իշխանությունների գործունեությունը:

Մյուս կողմից, 2011-2012թթ. ընթացքում մակրո մակարդակում բնակչության կողմից կյանքի

որակի հետընթաց է ընկալվել հետևյալ բաղադրիչներում.

Տնտեսական ոլորտում.

□ երկրում տնտեսական զարգացման տեմպերի ընկալումները,


□ սննդամթերքի որակը,

-8-

□ առողջապահության մատչելիությունը,


□ ինտերնետ կապի գործունեությունը,


□ ընտրությունների արդարության մակարդակը:

Միջին (ենթակառուցվածքային) մակարդակ

Ենթակառուցվածքային ծառայությունների տեսակետից Հայաստանում շատ բարձր է

բավարարվածությունը.

բջջային հեռախոսակապի (բոլոր երեք օպերատորների),

գծային հեռախոսակապի,

էլեկտրամատակարարման և

ինտերնետային կապի ծառայություններից:

Բավարարվածության միջին մակարդակ է առկա.

ներքաղաքային տրանսպորտի և

բակերի բարեկարգման վիճակից:

Ծառայության որակի ցածր մակարդակ է գրանցված միայն.

գյուղամիջյան փողոցների վիճակից:

Ենթակառուցվածքների տեսակետից.

ամբողջ Հայաստանում, ինչպես նաև բնակավայրերի տիպերում (Երևան, մարզային քա-

ղաքներ և գյուղեր), ավելի մեծ քանակով բնակչություն ընկալել է ծառայության որակի

բարելավում, քան վատթարացում,

իրավիճակի բարելավումն առավել ընկալելի է եղել գյուղական բանակավայրերում:

Գյուղական ենթակառուցվածքների տեսակետից.

Բավարարվածության բարձր մակարդակ է ընկալվել

անասնաբուժական ծառայությունների որակից:

Բավարարվածության ցածր մակարդակ է ընկալվել.

թունաքիմիկատների,

գյուղտեխնիկայի վարձակալման,

կրծողներից պաշտպանության,

պարարտանյութի,

սերմացուի,

վառելիքի և

կարկուտից պաշտպանություն խնդիրներից:

Ընդ որում`

վառելիքի, սերմացուի, պարարտանյութի, գյուղտեխնիկայի վարձակալման և

թունաքիմիկատների հարցերում անբավարարվածության հիմնական գործոնը բարձր

գներն են,

-9-

իսկ ոռոգման ջրի հետ կապված հարցերում՝ մատակարարման հետ կապված հարցերը:

Միկրո մակարդակ

Միկրո մակարդակում առավել բարձր է բավարարվածության մակարդակը.

ընտանիքի անվտանգությունից:

Առավել ցածր է բավարարվածությունը.

տարվա ընթացքում հանգստանալու հնարավորություններից,

թաղամասի կամ համայնքի հարցերի լուծմանը մասնակցելու հնարավորությունից,

ընտանիքի ֆինանսական վիճակից,

ներկա կենսամակարդակից, ապրելակերպից:

Միկրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչներից բավարարվածության մակարդակների

միջև տարբերություներ են առկա.

սոցիալական շփումների և հասարակական կյանքին մասնակցության տեսակետից,

այդ բաղադրիչներից բավարարվածությունը համեմատաբար ավելի բարձր է

գյուղերում,

միկրո մակարդակում կյանքի որակի բոլոր բաղադրիչներից բավարարվածության մա-

կարդակները նշանակալիորեն ավելի բարձր են բարձր բարեկեցությամբ ընտանի-

քներում:

Կյանքի որակի առանձին ոլորտների ուսումնասիրություն

Բնակարանային պայմաններ.

2012թ. 2011թ. համեմատ 4.6%-ով աճել է սեփական բնակարաններում ապրող

բնակչության քանակը:

7.8%-ով նվազել է այն անձանց քանակը, ովքեր համարում են, որ իրնեց բնակարանն

ունի կապիտալ վերանորոգման կարիք, և 8.5%-ով աճել է այն անձանց քանակն, ովքեր

համարում են, որ բնակարանը գտնվում է լավ կամ գերազանց վիճակում:

Այնուամենայնիվ, բնակչության մեծ մասի կարծիքով իրենց բնակարաններն ունեն

վերանորոգման կարիք.

□ Բնակարանային առավել առաջնահերթ խնդիրները կապված են բնակարանի

տարբեր հատվածների վերանորոգումների հետ:

□ Բնակարանի վերանորոգման խնդիրներին հաջորդում են բնակարանի

տաքացման և դրա հետ կապված սանիտարահիգիենիկ պայմանները, այսինքն,

երբ տարվա ցուրտ կամ խոնավ եղանակներին խոնավանում են բնակարանի

պատերը, առաստաղը կամ հատակը: Այդ խնդրի առկայության մասին է

հաղորդել հարցվածների 54.6%-ը, իսկ բնակարանը բավարար չափով

տաքացնելու խնդրի առկայության մասին` 44.9%-ը:

□ Եվ միայն երրորդ տեղում են բնակարանի մակերեսի անբավարարության

խնդիրները` իրերը տեղավորելու (հաղորդել են հարցվածների 37.0%-ը) և

բնակության համար (34.7%):

Տնային տնտեսությունների տնտեսական վիճակը.

-10-

Բնակչության շրջանում տեղի է ունեցել համակարգիչների քանակի նշանակալի աճ:

Եթե 2010թ. համակարգիչ ուներ ընտանիքների 38.5%-ը, իսկ 2011թ.՝ 46%-ը, ապա

2012թ. համակարգիչ, նոթբուք կամ նեթբուք ուներ ընտանիքների 58.7%-ը, իսկ

պլանշետ (Galaxy կամ iPad)՝ 5.0%-ը:

Վերջին մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանի բնակչության բավականին նշանակալի

հատվածը գնել է կենցաղային ոչ էժան իրեր, մասնավորապես, փոշեկուլ` 9.0%,

նոթբուք, նեթբուք` 8.2%, հարթ էկրանով հեռուստացույց` 7.8%, համակարգիչ` 7.6%,

ավտոմատ լվացքի մեքենա` 7.2%, սառնարան` 7.2%, գազօջախ կամ էլեկտրական

օջախ` 5.2%, ննջարանի կահույք` 3.8%, խոհանոցի կահույք` 3.5%, ճաշասրահի կահույք`

3.4%, պլանշետ (Galaxy, iPad)` 3.1%, ջեռուցման համակարգ` 2.6%,

օդորակիչ/կոնդիցիոներ` 1.1%:

Հայաստանի բնակչության նշանակալի մասն ունի միջին խավին բնորոշ անշարժ գույք,

մասնավորապես, մարդատար ավտոմեքենա` 37.2%-ը (2011թ.` 35.8%), ավտոտնակ`

31.3%-ը:

Գյուղական բնակավայրերի առանձնահատկություններից է այն, որ.

Գյուղաբնակների միայն 65.2%-ն ունի գոմ կամ ամբար, և միայն 53.7%-ն է անասուններ

(կով, ոչխար, խոզ, ճագար) պահում:

Սննդամթերք.

2012թ. 2011թ. համեմատ աճել է բնակչության բավարարվածությունը բոլոր տեսակի

սննդամթերքի որակից:

Ընտանիքների բավարարվածությունն իրենց ֆինանսական վիճակից.

2011 և 2012թթ. ընթացքում Հայաստանի բնակչության սուբյեկտիվ բավարարվածու-

թյունն իրենց ընտանիքի ֆինանսական վիճակից ըստ էության չի փոխվել:

Ընտանիքների եկամուտների աղբյուրները.

ավելացել է աշխատավարձի տարածվածությունը,

նվազել է թոշակների տարածվածությունը,

աճել է արտասահմանից դրամական օգնություն ստացող ընտանիքների քանակը,

աճել է արհեստագործությունից եկամուտ ստացող ընտանիքիների քանակը:

Զբաղվածություն.

2012թ. 2011թ. համեմատ (դեկտեմբեր ամիսներ) զբաղվածների քանակն աճել է 40.5%-

ից` 43.9%:

Հայաստանում իր մասնագիտությամբ է աշխատում զբաղվածների միայն 38.4%-ը,

պետական հատվածում` 60.5%-ը, իսկ մասնավոր հատվածում` 28.0%-ը:

Հատկանշական է, որ իրենց մասնագիտությամբ չաշխատող զբաղվածների քանակն

աճում է տարիքի նվազմանը զուգահեռ, ինչը նշանակում է, որ մասնագիտական կրթա-

կան համակարգի և տնտեսության պահանջարկի անհամապատասխանությունն ունի

աճելու միտում:

Սեփական համայնքում աշխատանք գտնելը «Հեշտ» է համարում 4.0%-ը, «Ոչ այնքան

դժվար»` 14.2%-ը, «Հնարավոր, սակայն շատ դժվար»` 50.0%, իսկ «Անհնար»` 31.8%-ը:

Աշխատաժամեր.

-11-

Վարձու աշխատողի շաբաթական աշխատած միջին աշխատաժամանակը 38.6 ժամ է:

Տղամարդկանց շրջանում` 42.9 ժամ, կանանց շրջանում` 31.8 ժամ:

Պետական հատվածում` 34.8 ժամ, իսկ մասնավոր հատվածում` 42.3 ժամ:

Իրենց մասնագիտությամբ աշխատողներինը` 36.3 ժամ, իրենց մասնագիտությամբ

չաշխատողներինը` 41.0 ժամ,

Աշխատավայրում ենթականեր ունեցող անձանց միջին շաբաթական աշխատաժա-

մանակը 43.1 ժամ է, իսկ այդպիսիք չունեցողներինը` 37.0 ժամ:

Աշխատանքային պայմաններ.

Ամեն շաբաթ հանգստյան մեկ օր ունի զբաղավածների 90.8%-ը,

64.6%-ն ունի տարեկան վճարովի արձակուրդ,

36.9%-ը` մասնագիտական աճի հնարավորություն:

Աշխատանքի բնութագրերը.

Հայաստանում աշխատատեղերի ամենատարածված բնութագիրն է դրա լարված և

նյարդային լինելը (66.4%):

Մյուս կողմից, աշխատողների 63.5%-ը ազատ է որոշումներ կայացնելու հարցում, թե

ինչպես կատարի իր աշխատանքային պարտականությունները:

Զաբաղվածների միայն 24.3%-ն է համարում, որ աշխատավայրում ունի պաշտոնի

բարձրացման հնարավորություններ:

Միայն 23.7%-ն ունի արտոնությունների կամ սոցիալական ապահովության փաթեթ:

Աշխատանքի բնույթի ազդեցությունն ընտաանիքի վրա.

2012թ. ընթացքում վարձու աշխատողների 30.5%-ը շաբաթական մի քանի անգամ չի

կարողացել կատարել տնային անհրաժեշտ գործերը` աշխատանքից շատ հոգնած տուն

վերադառնալու պատճառով:

18.8%-ը շաբաթական մի քանի անգամ չի կարողացել կատարել տնային անհրաժեշտ

գործերը աշխատանքից շատ ուշ վերադառնալու պատճառով:

Առողջապահություն.

2012թ. 2011թ. համեմատ, բացի գյուղական ամբուլատորիաներից/բուժկետերից, մնա-

ցած բոլոր դիտարկված տիպի բուժհիմնարկների ֆինանսական մատչելիությունը

նվազել է:

Հատկապես մեծ է անկումը ծննդատների ֆինանսական մատչելիության տեսակետից.

եթե 2011թ. ծննդատները ֆինանսապես մատչելի է համարել հարցված կանանց 64.2%-

ը, ապա 2012թ.-ին՝ 45.8%-ը, անկումը կազմել է 18.4%:

2012թ. 2011թ. համեմատ բոլոր տիպի բուժհիմնարկների ծառայություններից բավա-

րարվածության մակարդակը նվազել է, բացի բուժկետերից և ամբուլատորիաներից,

որոնց ծառայություններից բավարարվածությունն աճել է, և դիագնոստիկ

կենտրոններից, որոնց ծառայություններից բավարարվածության մակարդակը չի փոխ-

վել:

Բավարարվածության մակարդակի ամենամեծ անկումը, ինչպես և ֆինանսական

մատչելիության դեպքում, գրանցվել է ծննդատների ծառայություններից:

Ֆիզիկական առողջության վիճակ.

-12-

Հետազոտված հիվանդագին վիճակների և ախտանիշների տարածվածության համեմա-

տությունը 2011 և 2012թթ. ընթացքում ցույց է տալիս, որ մի փոքր ավելացել է սրտի

հիվանդությունների հետ կապված ախտանիշների տարածվածությունը:

Հայաստանում ամեն օր է ծխում բոլոր տարիքի տղամարդկանց 58.1%-ը, որը շատ մեծ

տոկոս է կազմում, և կանանց 2.2%-ը (հայտարարում է դրա մասին):

Հոգեկան առողջության վիճակ.

Նվազել է լավատեսության զգացողությունը ապագայի նկատմամբ` 2010թ. 67.3%-ից

57.4%` 2012թ.:

Մյուս կողմից, նվազել է անհանգստության, անվստահության, անորոշության

զգացողությունը` 2010թ. 60.7%-ից 39.0%` 2012թ.:

Աճել է զայրույթի և բարկության զգացողության տարածվածությունը` 2011թ. 41.6%-ից

50.9%` 2012թ.:

Աճել է «Հաճախ» կամ «Միշտ» հուսալքվածության զգացողություն ունեցողների

քանակը` 2010թ. 26.9%-ից 37.1%` 2012թ.:

Կրթության ֆինանսական մատչելիություն.

Հայատանում կրթական հասատատությունների ֆինանսական մատչելիության ընկա-

լումները 2010-2012թթ. ընթացքում նվազել են:

Ֆինանսական մատչելիության ամենամեծ նվազումը գրանցվել է մասնավոր մանկա-

պարտեզների դեպքում. 2011թ. այդ մանկապարտեզներից օգտվողների 71.4%-ն էր

համարում, որ իրենց ընտանիքի համար դրա ծախսերը հոգալը «բոլորովին դժվար չէ»

կամ «այնքան էլ դժվար չէ», իսկ 2012թ.` միայն 31.6%-ը:

Ֆինանսական մատչելիության բավականին նշանակալի անկում է գրանցվել նաև մաս-

նավոր բուհերի, հիմնական և ավագ դպրոցների, ինչպես նաև պետական բուհերի դեպ-

քում:

Կրթության որակ.

Հիմնական և ավագ դպրոցներում տեղի է ունեցել ուսման որակից բավարարվածու-

թյան անկում,

Մյուս կողմից, մասնավոր դպրոցներում գրանցվել է ուսման որակից

բավարարվածության մակարդակի աճ:

Ինչ վերաբերում է ուսումնական հաստատությունների շենքային պայմաններին, ապա

նշված ժամանակահատվածում տեղի է ունեցել շենքային պայմանների բարելավում

բոլոր տիպի ուսումնական հաստատություններում, բացի ավագ դպրոցներից:

Շրջակա միջավայր.

Հայաստանում 2012թ. 2011թ. համեմատ շրջակա միջավայրի աղտոտվածության

առկայության ընկալումները նվազել են (իրավիճակը բարելավվել է) շրջակա միջավայրի

աղտոտվածության դիտարկված բոլոր բաղադրիչների տեսակետից (Գծապատկեր 36):

Հայաստանում էկոլոգիական վիճակի ամենամեծ բարելավումները 2012թ. 2011թ.

նկատմամբ տեղի են ունեցել հետևյալ ոլորտներում`

-13-

□ խմելու ջրի աղտոտվածություն` այդ էկոլոգիական խնդիրն իրենց շրջապատում

ընկալող անձանց քանակը նվազել է 15.1%-ով,

□ սողանքներ` խնդիրն ընկալած անձնաց քանակի նվազումը կազմել է 11.5%,

□ սելավներ` 10.9%,

□ շինարարական աղբ` 10.9%,

□ օդի աղտոտվածություն արտադրությունից` 10.1%

□ օդի աղտոտվածություն ավտոմոբիլային ծխից` 8.7%:

Բնական աղետներ.

Դիտարկված բնական աղետներից Հայաստանի բնակչությունը 2012թ. տուժել է.

սելավներից` 4.5%, վարարումներից և ջրհեղեղներից` 2.6% և սողանքներից` 1.5%:

Բնական աղետներից հարաբերականորեն ավելի շատ տուժում է գյուղական

բնակչությունը, մասնավորապես, սողանքներից տուժել է գյուղաբնակների 2.4%-ը, այն

դեպքում, երբ քաղաքներում տուժել է 0.9%-ը, իսկ Երևանում` 1.0%-ը: Վարարումներից

տուժել է գյուղաբնակների 3.8%-ը, իսկ սելավներից` 6.7%-ը:

Սոցիալական կապիտալ

Սոցիալական պաշտպանվածության զգացողություն.

Հայաստանի բնակչության կողմից առավել հավանական ընկալվող վտանգն այն է, որ

հիվանդանալու դեպքում չեն կարողանա ստանալ անհրաժեշտ բուժում (այդ վտանգը

հավանական է համարում հարցվածների 61.2%-ը):

Դրան հաջորդում են հասարակական անկարգությունները (հավանական է համարում

53.7%-ը) և պատերազմի վտանգը (52.9%):

Ընդ որում՝ Երևանում բոլոր դիտարկված վտանգների համանականությունն ավելի

բարձր է գնահատված, քան մարզային քաղաքներում և գյուղերում:

Տղամարդիկ ավելի բարձր են գնահատում հնարավոր վտանգները, քան կանայք:

Սոցիալական շփումներ.

Հայաստանի հասարակությունում սոցիալական շփումները բավականին ինտենսիվ են, շաբա-

թական մի քանի անգամ կամ ավելի հաճախ.

Հարևանների հետ անձնապես շփվում է (հանդիպում է) հարցվածների 79.1%-ը

(Գծապատկեր 50),

առանձին ապրող ծնողների հետ՝ 57.0%-ը,

առանձին ապրող երեխաների հետ՝ 48.7%-ը,

Հայաստանում 1%-ի կարգի են այն անձինք, ովքեր չունեն ոչ մի սոցիալական շփում,

որն իրականացնում են ամիսը 1-2 անգամ կամ ավելի հազվադեպ:

Ժամանց.

Հայաստանի բնակչության ժամանցի ամենատարածված ձևերն են.

□ հեռուստադիտումը (97.4%),

□ տանը երաժշտություն լսելը (79.4%) և

□ շենքի բակում կամ թաղում ընկերների կամ հարևանների հետ շփումները

(72.7%):

-14-

Մարդիկ ֆինանսական պատճառներով առավելապես չեն հաճախում սրճարաններ,

ռեստորաններ և թատրոններ:

Գեղարվեստական տպագիր գիրք է կարդում 18.0%-ը, իսկ համակարգչով՝ 7.0%-ը:

Ինտերնետի օգտագործում.

Հայաստանի բնակչության 57.0%-ը ինտերնետով շփվում է արտասահմանում ապրող իր

բարեկամների կամ հարազատների հետ, ընդ որում՝ 34.3%-ը՝ շաբաթական մի քանի

անգամ կամ ավելի հաճախ:

Ինտերնետով նորություններ կամ իրեն հետաքրքրող այլ նյութեր է կարդում 37.0%-ը,

ընդ որում՝ շաբաթական մի քանի անգամ կամ ավելի հաճախ՝ 30.2%-ը:

Տուրիզմ.

2012թ.-ին 2011թ. համեմատ նվազել է և՛ Հայաստանում, և՛ արտասահմանում հանգըս-

տացած անձանց քանակը, առաջինը՝ 25.5%-ից մինչև 17.2%, իսկ երկորդը՝ 9.6%-ից

5.3%:

Նվազել է նաև և՛ արտասահմանյան, և՛ Հայաստանում գործուղումների մեկնածների

քանակը:

Քաղաքական մշակույթ.

Հայաստանի հասարակությունը բնութագրվում է միջին քաղաքական հետաքրքրվա-

ծությամբ (42.8%) և միջին քաղաքական կոմպետենտությամբ (50.6%):

Նախընտրական մոբիլիզացիոն մասնակցությունը ցածր է (24.4%):

Սակայն ընտրական մասնակցությունը բարձր է (միշտ մասնակցում է 72.4%, երբեմն

մասնակցում է ևս 18.4%): 2012թ. ԱԺ ընտրություններին մասնակցել է 77.1%-ը:3

Ընտրազանգվածի կայունությունը ցածր է՝ ընտրություն կատարում է՝ կախված

տարբեր հանգամանքներից, 68.4%-ը:

Հայաստանի հասարակության 15.9%-ը որևէ կուսակցության անդամ է:

Բոլոր կուսակցականների մոտ կեսը (49.2%) Հայաստանի Հանրապետական Կուսա-

կցության անդամ է, իսկ 35.8%-ը՝ Բարգավաճ Հայաստան Կուսակցության անդամ, ինչը,

համապատասխանաբար, կազմում է Հայաստանի չափահաս բնակչության 7.6%-ը և

5.5%-ը:

Հայաստանում շատ ցածր է քաղաքացիական մասնակցությունը, մասնավորապես, հա-

սարակական կազմակերպությունների անդամ է չափահաս բնակչության 2.9%-ը:

Տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեությունից «Լիովին բավա-

րարված է» կամ «Ավելի շուտ բավարարված է» բնակչության 56.9%-ը: Ընդ որում՝

բավարարվածությունը նշանակալիորեն ավելի բարձր է գյուղական համայնքերում

(70.2%), քան մարզային քաղաքներում (51.2%) և Երևանում (48.3%):

Հեռուստագովազդ.

Հայաստանի բնակչության միայն 10.4%-ն է հանգիստ ու անտարբեր դիտում

հեռուստագովազդը: Մնացածների մոտ այն առաջացնում է բացասական հույզեր:

Ընդ որում՝ հեռուստադիտողների մոտ 40%-ի մոտ այն առաջացնում է բացասական

վերաբերմունքի, զայրույթի, նյարդայնության ամենաբարձր աստիճանը:

3 Ընտրությունների մասնակցությունն ըստ ՀՀ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի տվյալների միշտ ավելի

ցածր է, քան սոցիոլոգիական հետազոտությունների տվյալները, քանի որ ԿԸՀ-ն մասնակցությունը հաշվարկում է

որպես տոկոս ընտրացուցակներում առկա ընտրողների քանակից, իսկ սոցիոլոգիական հետազոտություններում այն

հաշվարկվում է Հայաստանում գտնվող 18 կամ ավելի բարձր տարիքի բնակչությունից:

-15-

Արտագնա աշխատանքներ.

Կյանքի որակի 2012թ. հետազոտության փուլում՝ 12-28 դեկտեմբեր, Հայաստանի ըն-

տանիքիների 10.9%-ն ուներ արտագնա աշխատանքում գտնվող անդամ:

Սակայն 2012թ. ընթացքում արտագնա աշխատող ընտանիքի անդամ է ունեցել

Հայաստանի ընտանիքների 20.9%-ը:

Ընդ որում՝ 2012թ. ընթացքում արտագնա անդամ է ունեցել գյուղական ընտանիքների

28.4%-ը, իսկ երևանաբնակ ընտանիքների՝ 13.6%-ը:

Արտագնա աշխատողներ ունեցող ընտանիքների շարքում համեմատաբար ավելի շատ

են միջին կենսամակարդակով ընտանիքները (23.0%):

Հայաստանից արտագաղթելու դիրքորոշումը.

Հայաստանի բնակչության 49.6%-ի մոտ առկա է հնարավորության դեպքում

Հայաստանից ընդմիշտ մեկնելու դիրքորոշում («Միանշանակ այո» պատասխանները՝

34.4%, «Ավելի շուտ այո» պատասխանները՝ 14.8%):

Ինչ-որ քայլեր ձեռնարկում է այդ ուղղությամբ հարցվածների 35.7%-ը:

Առավել բարձր է ընդմիշտ արտագաղթելու դիրքորոշումը 18-29 տարեկան (58.4%) և

30-45 տարեկան (57.6%) խմբերում:

Տղամարդկանց շրջանում այն կազմում է 53.7%:

Գործազուրկների շրջանում այն 56.2% է:

Արտագաղթելու պատճառները.

սոցիալ-տնտեսական պատճառներ` 82.4%,

սոցիալ-հոգեբանական պատճառներ` 45.0%,

ընտանիքի միավորում` 7.0%:

-16-

2. Մեթոդաբանություն

Հայաստանի բնակչության կյանքի որակն ուսումնասիրվել է երկու տեսակետից.

1. գնահատվել է բնակչության սուբյեկտիվ բավարարվածությունը կյանքի տարբեր

ոլորտներից,

2. նույն ոլորտներում իրավիճակը գնահատվել է օբյեկտիվ ցուցանիշների միջոցով:

Օրինակ` մի կողմից գնահատվել է բնակչության սուբյեկտիվ ընդհանուր բավարարվածությունն

իր բնակարանային պայմաններից, իսկ մյուս կողմից ուսումնասիրվել են բնակչության բնակա-

րանային պայմանները նկարագրող ցուցանիշներ, օրինակ` բնակարանում սենյակների քա-

նակը, բնակելի սենյակների, սանհանգույցի վիճակը, բնակարանը տաքացնելու հնարա-

վորությունը և այլն:

Կյանքի որակն ուսումնասիրվել է երեք` մակրո, միջին և միկրո մակարդակներում:

Զեկույցում «մակրո մակարդակ» տերմինով նկատի ուենեք համահանրապետական մակար-

դակը, իսկ կյանքի որակը մակրո մակարդակում նշանակում է բնակչության բավարարվածու-

թյունը համահանրապետական մակարդակի տարբեր ոլորտներում առկա իրավիճակից:

Ակնհայտ է, որ առանձին անձի կողմից տրված այդ գնահատականները սուբյեկտիվ են: Դրանք

օբյեկտիվանում են միայն ամբողջ հասարակության մասշտաբով ընդհանրացման դեպքում, ընդ

որում՝ առավելապես որպես հասարակական գիտակցության բնութագիր: Կան ոլորտներ,

որոնց հետ մարդը (մարդկանց մեծ մասը) ընդհանրապես չի շփվում, որի հետևանքով նա ոչ թե

այդ ոլորտների մասին պատկերացումներ և գնահատականներ է կազմում՝ հենվելով սեփական

փորձին և գիտելիքներին, այլ ընկալում և յուրացնում է այդ ոլորտի վերաբերյալ ժամանակի

ընթացքում հասարակությունում ձևավորված պատկերացումները և դրանց ազդեցությամբ էլ

կազմավորում է ոլորտից իր բավարարվածության գնահատականը: Հետևաբար,

համահանրապետական մակարդակի որևէ ոլորտում առկա իրավիճակը և այդ իրավիճակի

ընդհանուր ընկալումն ու գնահատականը հասարակական գիտակցությունում կարող են

ինչպես համապատասխանել միմյանց, այնպես էլ` տարբերվել:

Այսպիսով, մակրո մակարդակում կառավարումը պետք է բխի այն հարցին տրված պատաս-

խանից՝ արդյո՞ք համընկնում են, թե ոչ ոլորտում առկա օբյեկտիվ իրավիճակը և ոլորտի

վերաբերյալ հասարակական գիտակցությունում գերիշխող պատկերացումները: Հնարավոր են

տրամաբանական քառակուսու բոլոր չորս տարբերակները. ա) իրավիճակն օբյեկտիվորեն «լավ

է», իսկ հասարակական ընկալումները` բացասական, բ) իրավիճակն օբյեկտիվորեն «լավ է»,

ընկալումները` դրական, գ) իրավիճակը «վատ է», ընկալումները` բասացական և դ) իրավի-

ճակը «վատ է», ընկալումները` դրական: Հարկ է նշել, որ հաճախ տեղի ունի այն դեպքը, երբ

որոշակի ոլորտում վատ իրավիճակը հարատևել է` հասարակական ընկալումներում

ձևավորելով կայուն բացասական գնահատականներ, հետո իրավիճակը ոլորտում սկսել է

բարելավվել, սակայն հասարակական կարծիքը երկար ժամանակ անհաղորդ է մնացել

դրական տեղաշարժերի նկատմամբ` իրավիճակը տեղաշարժելով դեպի վերոնշյալ «ա»

տարբերակը: Նման դեպքերում անհրաժեշտ է փնտրել հասարակական կարծիքի

իներցիոնության հաղթահարման ուղիներ:4

4 Խոսքը չի վերաբերում մանիպուլյացիոն տեխնոլոգիաներին, երբ նպատակ է հետապնդվում հասարակական

կարծիքը պահպանել դրական` բացասական կամ վատթարացող իրավիճակի պայմաններում:

-17-

Համակարգային «վատ» իրավիճակներից դուրս գալու ընթացքում հազվադեպ չեն նաև այն-

պիսի իրավիճակներ, երբ ոլորտում օբյեկտիվորեն վատ իրավիճակի վերաբերյալ հասարա-

կական ադեկվատ կարծիքը, այն պատճառով, որ մարդիկ օբյեկտիվորեն հազվադեպ են

շփվում տվյալ ոլորտին և չունեն սեփական կարծիք կազմելու համար բավարար տեղեկու-

թյուններ, մակածվում է մեկ այլ այնպիսի ոլորտի վրա, որտեղ իրավիճակը բարելավվում է կամ

լավ է: Նման իրավիճակում արդյունավետ է կառավարման բարձրագույն օղակներում «թացը

չորից զատելու» և հասարակությանը դրան հաղորդակից դարձնելու ռազմավարությունը:

Ռազմավարության հաջողությունը պայմանավորված է թիմային համախմբվածության և ան-

հատական պատասխանատվության միջև ադեկվատ բալանս ստեղծելու հմտությունից:

Զեկույցում «միջին մակարդակ» տերմինով նկատի ունենք համայնքային մակարդակը, իսկ

կյանքի որակը միջին մակարդակում նշանակում է բնակչության բավարարվածությունը

համայնքային (Երևանում` թաղային) մակարդակի տարբեր ոլորտներից: Միջին մակարդակն,

ըստ էության, իրենից ներկայացնում է ենթակառուցվածքային ծառայությունները համայնքում,

որոնց հետ բնակչության մեծ մասն անձամբ կամ որպես ընտանիքի (տնային տնտեսության)

անդամ շփվում է մոտավորապես համանման կերպով և համանման պայմաններում: Դրանք են,

օրինակ, գազամատակարարումը, հեռախոսակապը, ինտերնետը և այլն: Հետևաբար, միջին

մակարդակում բնակչության բավարարվածությունը կյանքի որակի բաղադրիչներից ավելի

մոտ է օբյեկտիվ իրավիճակին, քան մակրո մակարդակի գնահատականները: Այնու-

ամենայնիվ, երկու հարևաններից մեկը միևնույն [տեխնիկական բնութագրեր ունեցող]

ծառայությունից կարող է բավարարված լինել, իսկ մյուսը` ոչ: Գնահատականների տարբերու-

թյուններ կարող են առաջանալ ամենատարբեր պատճառներով, օրինակ՝ բնակչության

տարբեր խմբերի ենթամշակութային տարբերությունների կամ մարդկանց անհատական

բնութագրերի տարբերությունների պատճառով, որոնք ունակ են բավական մեծ միջակայքում

փոփոխել մարդկանց ակնկալիքները և, հետևաբար, ստացած ծառայությունից բավա-

րարվածության բնույթը: Հարկ է նշել, որ միջին մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչների

գնահատականներն առավել օգտակար են, երբ ստացվում են կոնկրետ համայնքի կամ

համանման պայմաններում գտնվող համայնքների խմբի, Հայաստանի նախկին շրջանների կամ

ներկայիս մարզերի շրջանակում: Այդպիսի գնահատականները համահանրապետական մաս-

շտաբի զանգվածային սոցիոլոգիական հետազոտություններում պահանջում են ընտրանքի

շատ մեծ ծավալ:5

Զեկույցում «միկրո մակարդակ» տերմինով նկատի ունենք առանձին ընտանիքի (տնային

տնտեսության) կամ անձի մակարդակը, իսկ կյանքի որակը միկրո մակարդակում նշանակում

է մարդու բավարարվածությունը ուղղակիորեն իր և/կամ իր ընտանիքի կյանքի ու կենսա-

գործունեության պայմաններից: Այդպիսի բնութագրերի օրինակներ են բավարարվածությունը

սեփական առողջական վիճակից, ունեցվածքից, աշխատանքից և այլն:

Յուրաքանչյուր մակարդակում կյանքի որակի սուբյեկտիվ ընկալումներն ուսումնասիրելիս

սահմանվել են առանձին բաղադրիչներ, որոնք խմբավորվել են ըստ ոլորտների և ենթաոլորտ-

ների:

Մակրո մակարդակում կյանքի որակը բնութագրող բաղադրիչները` խմբավորված ըստ

ոլորտների, հետևյալն են.

5 Նման հետազոտություններ Հայաստանի մարզերի վերաբերյալ տես` «Համայնքային կարիքների գնահատման

հետազոտությունները», որոնք իրականացվել են «Այ Փի Էս Սի» Քաղաքական և սոցիոլոգիական խորհրդա-

տվությունների ինստիտուտի կողմից, 2010-2013թթ. ընթացքում: Ինտերնետային ռեսուրս`

http://gov.am/am/announcements/ (վերջին հաճախում` 21 մարտ 2013թ.):

http://gov.am/am/announcements/

-18-

1. Տնտեսական ոլորտ, որի շրջանակներում գնահատվել է մարդկանց բավարարվածությունը

հետևյալ բաղադրիչներից.

1.1. դոլարի կուրսի կայունությունը,

1.2. երկրում տնտեսական զարգացման տեմպերը,

1.3. աշխատողի իրավունքների պաշտպանվածությունը,

1.4. ժողովրդի ընդհանուր կենսամակարդակը,

1.5. բնակարանային վարկերի մատչելիությունը,

1.6. աշխատատեղերի առկայությունը,

1.7. գների մակարդակը:

2. Սոցիալական ոլորտ, որի բաղադրիչներն են.

2.1. Հայաստանի պաշտպանվածությունը պատերազմի վտանգից,

2.2. երկրի պաշտպանվածությունը զանգվածային անկարգություններից,

2.3. կրթության որակը,

2.4. առողջապահության որակը,

2.5. սննդամթերքի որակը,

2.6. սպառողների իրավունքների պաշտպանվածությունը,

2.7. առողջապահության մատչելիությունը,

2.8. թոշակների մակարդակը:

3. Ենթակառուցվածքների ոլորտ, որի բաղադրիչներն են.

3.1. բանկային ծառայությունների որակը,

3.2. ինտերնետի կապի ոլորտի գործունեության որակը,

3.3. առևտրում սպասարկման որակը (սպասարկման ոլորտում),

3.4. Հայաստանից դեպի դուրս ավտոբուսային գների մատչելիությունը,

3.5. միջքաղաքային տրանսպորտի աշխատանքի որակը,

3.6. երկաթուղու տոմսերի մատչելիությունը,

3.7. միջքաղաքային ճանապարհների վիճակը,

3.8. ինքնաթիռի տոմսերի գների մատչելիությունը:

4. Կառավարման ոլորտ6, որի բաղադրիչներն են.

4.1. քաղաքացիական ազատությունների աստիճանը,

4.2. տեղական իշխանությունների գործունեությունը,

4.3. դատավորների արդարության աստիճանը,

4.4. մարդու իրավունքների պաշտպանվածությունը,

4.5. կառավարության գործունեությունը,

4.6. երկրում օրենքների կիրառելիությունը,

4.7. ընտրությունների արդարության մակարդակը,

4.8. երկրում կարիերայի հնարավորությունները,

4.9. կաշառակերության դեմ պայքարը:

Միջին մակարդակում կյանքի որակի բնութագրիչները դիտարկվել են երկու տեսակետերից.

ընդհանուր ենթակառուցվածքներ, որոնք կարևոր են և´ քաղաքային, և´ գյուղական

բնակավայրերում կյանքի որակի տեսակետից և

բուն գյուղական ենթակառուցվածքներ:

Կյանքի որակի 2012թ. հետազոտությունում գյուղական ենթակառուցվածքներն ընդգրկվել են

այն ակնհայտ պատճառով, որ գյուղական և քաղաքային կացութաձևերի միջև առկա են և

6 Կյանքի որակի նախորդ երկու հետազոտություններում ոլորտն անվանված էր «Քաղաքական ազատություններ և

կառավարման որակ»:

-19-

դեռևս անորոշ երկար ժամանակ կհարատևեն որակական տարբերություններ: Այդ պատճառով

գյուղերում կյանքի որակի գնահատումը անհրաժեշտաբար պետք է ունենա առանձին

բաղադրիչներ, որոնք կբնութագրեն զուտ գյուղական կյանքի առանձնահատկությունները:

Ներկայացվող զեկույցում, միջին (ենթակառուցվածքային) մակարդակում որպես այդպիսիք

դիտարկվել են.

գյուղատնտեսության վարման համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների առկայու-

թյունը,

դրանց ծառայություններից օգտվելու հետ կապված դժվարությունների չափը և

այդ դժվարությունների բովանդակությունը:

Այս մոտեցումն ունի հանգուցային նշանակություն, քանի որ հողի մասնավորեցումից հետո

ենթադրվել է, որ «իդեալական» գյուղացին ագարակատեր է (ֆերմեր), այսինքն` ինքնուրույն

տնտեսական միավոր: Իսկ գյուղական ընտանիքների տնտեսական վիճակը, որը և´ կյանքի

որակի առանձին բաղադրիչ է, և´ մնացած բաղադրիչները պայմանավորող գործոն, ուղղա-

կիորեն կախված է գյուղատնտեսության վարման համար անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների

առկայությունից և արդյունավետ աշխատանքից:

Ստորև ներկայացված են զեկույցում դիտարկված ընդհանուր և գյուղական ենթակառուցվածք-

ները.

1. Ընդհանուր ենթակառուցվածքներ.

1.1. էլեկտրամատակարարում,

1.2. գազամատակարարում,

1.3. խմելու ջրի մատակարարում,

1.4. տնային/ֆիքսված հեռախոսակապ,

1.5. բջջային հեռախոսակապ` Արմենթել,

1.6. բջջային հեռախոսակապ` Վիվասել,

1.7. բջջային հեռախոսակապ` Օրանժ,

1.8. ինտերնետ` հեռախոսային գծով կամ կաբելային,

1.9. ինտերնետ` ֆլեշ-մոդեմով կամ SIM քարտով,

1.10. աղբահանություն,

1.11. փողոցային լուսավորություն,

1.12. բակի/փողոցի բարեկարգություն,

1.13. ներքաղաքային տրանսպորտ (ուսումնասիրվել է միայն քաղաքներում):

2. Գյուղական ենթակառուցվածքներ.

2.1. սերմացուի հետ կապված հարցեր,

2.2. պարարտանյութ,

2.3. թունաքիմիկատներ,

2.4. ոռոգման ջրի մատակարարում,

2.5. գյուղտեխնիկայի վարձակալում,

2.6. վառելիք,

2.7. պաշտպանություն կարկուտից,

2.8. պաշտպանություն կրծողներից,

2.9. բերքի պահեստավորում,

2.10. բերքի իրացում,

2.11. անասնաբուժություն,

2.12. գյուղը մայրուղուն կապող ճանապարհներ,

-20-

2.13. գյուղամիջյան փողոցներ:

Միկրո մակարդակում կյանքի որակի սուբյեկտիվ ընդհանուր գնահականները ստացվել են`

գնահատելով անձի ընդհանուր բավարարվածությունը կյանքի որակը բնութագրող հետևյալ

բաղադրիչներից.

1. Տնտեսական ոլորտ. բավարարվածությունը`

1.1. ընտանիքի ֆինանսական վիճակից,

1.2. ներկա կենսամակարդակից, ապրելակերպից,

1.3. առկա սեփականությունից (բնակարան, հողամաս, ավտոմեքենա, ավտոտնակ),

1.4. բնակարանի վիճակից,

1.5. տան ունեցվածքից (կահույք, կենցաղային տեխնիկա, խոհանոցային տեխնիկա):

2. Սոցիալական ոլորտ. բավարարվածությունը`

2.1. ընտանիքի անվտանգությունից,

2.2. ընտանիքում ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից,

2.3. ֆիզիկական առողջության վիճակից,

2.4. ընդհանուր հոգեվիճակից,

2.5. ստացած կրթությունից,

2.6. ներկա աշխատանքից,

2.7. տարվա ընթացքում հանգստանալու հնարավորություններից,

2.8. ընկերների հետ ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից,

2.9. թաղամասի կամ համայնքի հարցերի լուծմանը մասնակցելու հնարավորությունից,

2.10. հասարակական կյանքին մասնակցությունից,

2.11. սեփական հասարակական դիրքից,

2.12. կյանքում հասած հաջողություններից:

Վերոշարադրյալ մոտեցումը` մարդկանց բավարարվածության գնահատականների հավաքա-

գրումը, վերլուծությունը և ընդհանրացումը կյանքի որակը բնութագրող մակրո, միջին և միկրո

մակարդակների բաղադրիչների կիրառմամբ, թույլ է տալիս ստանալ հասարակությունում

առկա կյանքի որակի սուբյեկտիվ ընկալման ընդհանուր թվային կերպարները (պատկերն-

ները), դրանց ժամանակային դինամիկան, այդ կերպարների առանձին բաղադրիչների միջև

շաղկապվածությունները և շաղկապվածությունների ժամանակային դինամիկան: Ստացված

արդյունքները կարող են կիրառվել հանրապետական մակարդակում ռազմավարական պլանա-

վորման և կառավարման թիրախավորման խնդիրներում:

Մյուս կողմից, ցանկալի է, որպեսզի կյանքի որակի հետազոտությունը բացահայտի նաև իրենց

կյանքի որակից մարդկանց բավարարվածության կամ անբավարարվածության կոնկրետ

բովանդակությունը: Այդ կոնկրետ բովանդակության և կյանքի որակի բաղադրիչներից ընդհա-

նուր բավարարվածության միջև շաղկապվածության վերհանումն ու ուսումնասիրությունը

կարող է բացահայտել բնակչության բավարարվածության կամ անբավարարվածության պատ-

ճառները, այսինքն՝ պատասխանել այն հարցին, թե «ինչու՞» են մարդիկ բավարարված կամ

անբավարարված կյանքի որակը բնութագրող այս կամ այն բաղադրիչից: Այդ նպատակով

հետազոտությունում նախատեսվել են միկրո մակարդակում կյանքի որակը բնութագրող մի

շարք ոլորտներում կոնկրետ բովանդակային իրավիճակը բացահայտող հարցախմբեր: Մասնա-

վորապես, դիտարկվել են անձի և ընտանիքի կյանքի և կենսակերպի հետևյալ ասպեկտների մի

շարք բովանդակային բնութագրիչներ, այդ թվում՝

1. բնակարանային պայմանները,

-21-

2. ընտանիքի տնտեսական վիճակը, այդ թվում` առկա կենցաղային գույքը, սեփակա-

նությունը, օգտագործվող սննդամթերքը, եկամտի աղբյուրները,

3. զբաղվածությունը և [վարձու աշխատողների] աշխատանքային պայմանները,

4. առողջապահական ծառայությունների մատչելիությունը, բնակչության ֆիզիկական և

հոգեկան առողջությունը,

5. կրթական ծառայությունների մատչելիությունը,

6. շրջակա միջավայրի վիճակը,

7. սոցիալական կապիտալը և սոցիալական այլ ոլորտներ, այդ թվում՝

7.1. մարդկանց սոցիալական պաշտպանվածության զգացողությունը,

7.2. սոցիալական շփումները,

7.3. հասարակությունում առկա սոցիալական լարվածությունների ընկալումները,

7.4. ժամանցը,

7.5. հանգիստը և տուրիզմը,

8. քաղաքական մշակույթը,

9. հասարակության` որպես հեռուստալսարանի մի քանի բնութագրերը,

10. միգրացիան:

Հետազոտությունում դիտարկվող ցուցանիշները, որպես կանոն, դիտարկվել են ոչ միայն

ամբողջ ընտրանքի համար, որի դեպքում ստացված գնահատականները կարելի է

ընդհանրացնել որպես Հայաստանի ամբողջ հասարակության (18 և ավելի տարիքի անձանց)

բնութագրեր, այլև տարբեր դեպքերում դեզագրեգացվել են ըստ վեց սոցիալ-ժողովրդա-

գրական խմբերի, մասնավորապես ըստ.

1. սեռի,

2. տարիքային չորս խմբերի` 18-30, 31-45, 46-60 և 60-ից ավելի տարեկան,

3. կրթամակարդակի երեք խմբերի` միջանակարգ և միջնակարգից ցածր, միջին մասնա-

գիտական և թերի բարձրագույն, բարձրագույն և ավելի բարձր (գիտական կոչումով),

4. բնակավայրի տիպի` Երևան, մարզային քաղաքներ և գյուղեր,

5. բարեկեցության երեք խմբերի7,

7 Հետազոտությունում հրաժարվել ենք ծախսերի և/կամ եկամուտների հաշվառման միջոցով ընտանիքի

բարեկեցության գնահատման ստանդարտ մեթոդաբանությունից՝ համարելով, որ Հայաստանի հասարակությունում

տվյալների մեկնաբանություններում այդ մեթոդաբանության կիրառումն առաջացնում է անհաղթահարելի

երկիմաստություններ: Ընտանիքի բարեկեցության գնահատման համար կիրառվել է հետևյալ մեթոդաբանությունը.

ընտրանքը ստորաբաժանվել է բարեկեցության երեք խմբերի (տերցիլների): Այդ նպատակով հաշվարկվել է

յուրաքանչյուր հարցվածի ընտանիքի բարեկեցության գործակիցը՝ հիմնվելով ընտանիքի ունեցվածքի վրա:

Կիրառվել է հետևյալ բանաձևը`

,

որտեղ`

i – հարցվածի համարը ընտրանքում,

n – ընտանիքի ունեցվածքների տեսակների քանակն է, որոնք կիրառվել են կշիռները հաշվարկելու համար,

xi = 1, եթե ընտանիքն ունի i-րդ ունեցվածքը և xi = 0, եթե չունի,

- xi փոփոխական միջին արժեքը,

- xi փոփոխականի ստանդարտ շեղումը,

- x1 - xn փոփոխականների գլխավոր կոմպոնենտի գործոնային բեռնվածքը:

Կշիռները հաշվարկելու համար կիրառվել են ընտանեկան ունեցվածի հետևյալ 25 բաղադրիչները. 1. սառնարան, 2.

գազօջախ կամ էլեկտրական օջախ, 3. ավտոմատ լվացքի մեքենա, 4. միկրոալիքային վառարան, 5. փոշեկուլ, 6.

հարթ (LCD) էկրանով հեռուստացույց, 7. ջեռուցման համակարգ (օրինակ՝ Baxi ), 8. օդորակիչ/կոնդիցիոներ, 9.

նոթբուք/նեթբուք, 10. համակարգիչ, 11. պլանշետ/iPad/GALAXY, 12. ճաշասրահի կահույք, 13. խոհանոցի կահույք,

14. ննջարանի կահույք, 15. բնակարան/սեփական տուն, 16. ավտոտնակ, 17. ամառանոց, 18. հողատարածք, 19.

մարդատար ավտոմեքենա, 20. բեռնատար ավտոմեքենա, 21. արտադրական տեխնիկա` հաստոցներ, սարքավո-

րումներ, 22. արտադրական կամ առևտրային տարածք/պահեստ: Հետևյալ ունեցվածքը հաշվառվել է միայն

գյուղական ընտանիքների համար. 23. գյուղատնտեսական տեխնիկա` կոմբայն, տրակտոր, 24. գոմ/ամբար, 25.

անասուններ` կով/ոչխար/խոզ/ճագար, 26. հավ/հնդկահավ/բադ/սագ:

-22-

6. զբաղվածության կարգավիճակի` զբաղված, գործազուրկ և տնտեսապես ոչ ակտիվ:

Կյանքի որակի ցուցանիշների մեծ մասը համեմատվել է նախորդ երկու հետազոտությունների

համապատասխան ցուցանիշների հետ, այդպիսով հնարավորություն է ստեղծվել դիտարկելու

դրանց եռամյա փոփոխությունները:

Կյանքի որակի՝ ըստ ոլորտների և ենթաոլորտների ագրեգացված ցուցանիշներն ստացվել են

հետևյալ կերպ.

1. հաշվարկվել է հարցվածների բավարարվածության միջին արժեքը՝ կոնկրետ ենթա-

ոլորտային բաղադրիչի որակից,

2. ենթաոլորտի ցուցանիշը հաշվարկվել է՝ որպես նրա բաղադրիչների որակից հարցվածների

բավարարվածության գնահատականների միջին արժեք,

3. ոլորտի ցուցանիշը հաշվարկվել է՝ որպես նրա կազմում գտնվող ենթաոլորտների գնա-

հատականների միջին արժեք:

Կյանքի որակի բաղադրիչների գնահատականները և դրանց

մեկնաբանությունը

Հետազոտության ընթացքում հասարակության բավարարվածությունը կյանքի տարբեր ոլորտ-

ներից, ենթաոլորտներից և դրանց բաղադրիչներից չափվել է հարցաթերթային հարցերի

հնարավորինս միասնական ձևակերպումներով (հաշվի առնելով հայերենի քերականական և

ոճաբանական առանձնահատկությունները), և կիրառվել է հնարավորինս միասնական

սանդղակ:

Հարցվողների դիրքորոշումների չափման համար հետազոտությունում կիրառվել են Լայկերտի

սանդղակի տիպի քառաստիճան, առանց միջին կետի սանդղակներ: Կախված գնահատվող

կոնցեպտի բովանդակությունից և բնույթից` դրանք ստացել են համապատասխան բառային

ձևակերպումներ: Մասնավորապես, բավարարվածության աստիճանի գնահատման համար

կիրառվել է. «Որքանո՞վ եք բավարարված [ոլորտ/ենթաոլորտ/բաղադրիչ] [իրավիճակից]»

հարցը, իսկ սանդղակը ստացել է հետևյալ բառային ձևակերպումը.

1. «Ընդհանրապես բավարարված չեմ»,

2. «Ավելի շուտ բավարարված չեմ»,

3. «Ավելի շուտ բավարարված եմ»,

4. «Լիովին բավարարված եմ»:

Զեկույցը կազմավորվել է բավականին մեծածավալ հաշվարկների արդյունքում: Դրանց ներկա-

յացումն ամբողջական տեսքով անխուսափելիորեն կծանրացներ արդյունքների ընկալումը: Այդ

պատճառով զեկույցի գծապատկերներում և աղյուսակներում արդյունքներն առավել ընկալելի

դարձնելու համար այն դեպքերում, երբ դա չէր աղավաղում տվյալների բուն բովանդա-

կությունը, միավորվել են պատասխանների դրական և բացասական բնույթ ունեցող տարբե-

րակները: Մասնավորապես, «Լիովին բավարարված եմ» և «Ավելի շուտ բավարարված եմ»

տարբերակները միավորվել են որպես բավարարվածություն արտահայտող պատասխաններ,

իսկ բացասական բնույթի դիրքորոշումներ արտապատկերող աստիճանները` «Ընդհանրապես

բավարարված չեմ» և «Ավելի շուտ բավարարված չեմ», միավորվել են որպես անբավա-

Դրանից հետո ընտրանքը բաժանվել է երեք հավասար մասի` տերցիլների: Առաջին` ամենաանբարեկեցիկ տերցիլի

կշիռները գտնվել են [0.00000; 0.130255] միջակայքում, երկրորդ` միջին բարեկեցության տերցիլինը` [0.130300;

0.214702], իսկ երրորդ` ամենաբարեկեցիկ տերցիլինը` [0.214792; 0.747781]:

-23-

րարվածություն արտահայտող պատասխաններ: Դրանով իսկ աղյուսակներում և գծապատ-

կերներում միայն միավորված դրական դիրքորոշումների ներկայացումը լիարժեք պատկե-

րացում է տալիս ամբողջ բաշխման վերաբերյալ: Այդ մոտեցման կիրառման դեպքում հնարա-

վոր է վերլուծությունների հիմքում ունենալ ոչ թե առանձին ցուցանիշներ, այլ ենթաոլորտների

և դրանց բաղադրիչների պրոֆիլները, ինչը դյուրինացնում է զեկուցված տվյալների հնարա-

վորինս ամբողջական խմբավորված ընկալումը: Բացի դրանից, պրոֆիլների ընկալումները

դյուրինացնելու համար կիրառվել են աղյուսակի վանդակների գունավորումներ երկնագույնի

երանգներով: Ընդ որում՝ առավել մուգ երանգները համապատասխանում են ցուցանիշի ավելի

մեծ, իսկ առավել բաց երանգները` ավելի փոքր արժեքներին:

Տվյալների ներկայացման նկարագրված մեթոդի կիրառման դեպքում զեկույցում բավարար-

վածության մակարդակներին կցվել է հետևյալ որակական (կարգային) սանդղակը.

Եթե տվյալ բաղադրիչի որակից «Լիովին բավարարված» կամ «Ավելի շուտ բավարար-

ված» հարցվածների քանակը մեծ է կամ հավասար 80%-ի, ապա բավարարվածության

մակարդակը գնահատվել է որպես «շատ բարձր»:

Ցուցանիշի արժեքը [60%; 80%) համարվել է «բարձր»:

Ցուցանիշի արժեքը [40%; 60%) համարվել է «միջին»:

Ցուցանիշի արժեքը [20%; 40%) համարվել է «ցածր»:

Ցուցանիշի արժեքը [0%; 20%) համարվել է «շատ ցածր»:

Զանգվածային հետազոտության ընտրանքը

Հետազոտության համար իրականացվել է բազմաստիճան քվոտային ընտրանք: Որպես

ընտրանքի կազմավորման պարամետրեր կիառվել են ՀԱյաստանի բնակչության բաշոխւմն

ըստ մարզերի (ներառյալ` Երևանը), բնակավայրի տիպի (գյուղ - քաղաք), սեռի, տարիքի,

կրթամակարդակի:

Ընտրանքի ծավալը` 1997, այդ թվում` Երևանում` 708 (35.5%), մարզային քաղաքներում 595

(29.8%), գյուղերում` 694 (34.8%):

Սահմանային սխալը` (p=0.95 մակարդակում).

Ամբողջ ընտրանքի համար` Δ=2.19%

Երևանի ենթաընտրանքի համար Δ=3.68%

Քաղաքների ենթաընտրանքի համար` Δ=3.99%

Գյուղերի ենթաընտրչանքի համար` Δ=3.73%

Հարցվածների անկեղծության մակարդակի գնահատականը` 90.6%:

Հետազոտության դաշտային փուլը տեղի է ունեցել 12-27 դեկտեմբերի, 2012թ.: Ընդ որում,

2010 և 2011թթ. հետազոտությունների դաշտային փուլերը նույնպես տեղի են ունեցել

համապատասխան տարվա դեկտեմբերին:

Իրականացվել է հարցաթերթերի 52.4%-ի որակի ստուգում, այդ թվում` հետայց, զուգայց կամ

հեռախոսային ստուգում:

-24-

Հապավումներ

Զեկույցի աղյուսակներում և գծապատկերներում հաճախ տեխնիկական նկատառումներով

կիրառվել են հապավումներ` շատ չփոքրացնելու համար տառատեսակը, որն անընթեռնելի

կդարձներ գրառումը: Մասնավորապես.

Կրթամակարդակի խմբերի անվանումներում.

□ «Միջնակարգ կամ ավելի ցածր» կրթամակարդակով խմբի համար կիրառվել է

«Միջն.»,

□ «Միջին մասնմագիտական կամ թերի բարձրագույն» խմբի համար` «ՄՄ կամ

ԹԲ»,

□ «Բարձրագույն կամ ավելի (գիտական կոչումով)» խմբի համար «Բար.»:

Բարեկեցության խմբերում.

□ «Ցածր բարեկեցությունը» փոխարինվել է «Ց»-ով,

□ «Միջին բարեկեցությունը»` «Մ»-ով,

□ «Բարձր բարեկեցությունը»` «Բ»-ով:

Զբաղվածության խմբերում.

□ «Տնտեսապես ոչ ակտիվ»` «ՏՈԱ»:

-25-

3. Կյանքի որակի մակրո մակարդակի գնահատականները

Գծապատկեր 1-ում ներկայացված են Հայաստանում մակրո մակարդակում 2010-2012թթ.

կյանքի որակի ընկալման ընդհանուր գնահատականները (ագրեգացված ըստ բոլոր 33

բաղադրիչների), ինչպես նաև ըստ ոլորտների ընդհանրացված գնահատականները:

Գծապատկերում շրջանակները պատկերում են միջին գնահատականներ, դեպի վեր ուղղված

սլաքները` միջինացված բաղադրիչներից ամենամեծի արժեքը, իսկ դեպի ներքև ուղղված

սլաքները` միջինացված բաղադրիչներից ամենափոքրի արժեքը:

«Ընդամենը» սյուների միջին արժեքները ցույց են տալիս, որ 2012թ. մակրո մակարդակում

կյանքի որակի ընկալման ընդհանուր գնահատականը (41%) 2011թ. համեմատ (37%) աճել է,

ընդ որում՝ ունեցել է նաև 2010թ. համեմատ (38%) ավելի մեծ արժեք:

Մակրո մակարդակում ըստ ոլորտների միջին գնահատականները ցույց են տալիս, որ 2010-

2012թթ. ընթացքում մակրո մակարդակում կյանքի որակի աճի միտումներ են ունեցել տնտե-

սական և կառավարման ոլորտները: Առաջինն աճել է 2010թ. 18%-ից մինչև 22% 2012թ., իսկ

երկրորդը` 31%-ից մինչև 37%: Սոցիալական և ենթակառուցվածքային ոլորտներում 2012թ.

միջին ցուցանիշներն աճել են 2011թ. նկատմամբ և համարյա հավասարվել են 2010թ.

ցուցանիշներին:

Գծապատկերից բխում է նաև, որ սոցիալական ոլորտում ամենացածր գնահատական ունեցող

բաղադրիչի գնահատականը նվազել է 2011 և 2010թթ. գնահատականների նկատմամբ (դրա

մասին տեղեկությունը պարունակվում է Աղյուսակ 1-ում, էջ 28), այսինքն ոլորտում կա

բաղադրիչ, որի գնահատականն անկում է ունեցել: Աղյուսակի տվյալների դիտարկումից պարզ

է դառնում, որ դա առողջապահական ծառայությունների մատչելիությունն է, որը 2011թ.

29.1%-ից նվազել է մինչև 22.9%: Գծապատկերը ցույց է տալիս, որ նվազագույն արժեքների

տեսակետից (այսինքն՝ առավել վատթար վիճակում գտնվող բաղադրիչների շարքում) այլ լուրջ

անկում տեղի չի ունեցել:

Համանման դիտարկումը ոլորտներում առավելագույն արժեքների փոփոխությունների նկատ-

մամբ հուշում է, որ կառավարման ոլորտում տեղի է ունեցել ամենամեծ (ամենադրական) գնա-

հատական ունեցող բաղադրիչի էական բարելավում: Աղյուսակ 1-ի դիտարկումից պարզ է

դառնում, որ այն տեղի է ունեցել քաղաքացիական ազատությունների աստիճանի ընկալում-

ներում: Այն 2012թ. դարձել է 63%, այն դեպքում, երբ 2011թ. հավասար էր 43%-ի:

Համանաման երևույթ է դիտվում նաև սոցիալական ոլորտում: Այստեղ ամենաբարձր գնա-

հատականն էականորեն աճել է: Աղյուսակ 1-ից պարզ է դառնում, որ այդ դրական փոփո-

խությունը տեղի է ունեցել արտաքին վտանգներից Հայաստանի պաշտպանվածության ըն-

կալման բաղադրիչում, որը 2011թ. 54%-ից 2012թ. աճել է մինչև 69%:

Առավելագույն արժեքի անկում է դիտվել ենթակառուցվածքների ոլորտում (ինտերնետ կապի

ծառայությունների որակի ընկալումները նվազել են 2011թ. 83%-ից մինչև 74%), սակայն այդ

փոփոխությունը կրիտիկական չէ, այն պարզ պատճառով, որ վերաբերում է լավագույն գնա-

հատականներին, որն, այնուամենայնիվ, մնացել է բարձր:

-26-

Գծապատկեր 1. Մակրո մակարդակում կյանքի որակի ընդհանուր և ոլորտային գնահատականների

փոփոխությունը, 2010-2012թթ.8:

Մակրո մակարդակում կյանքի որակի բոլոր բաղադրիչների գործոնային վերլուծությունը ցույց

տվեց, որ գոյություն ունի մեկ գործոն, որը բացատրում է բոլոր 33 բաղադրիչների ընդհանուր

դիսպերսիայի 28%-ը: Այդ գործոնն անվանենք «Մակրո մակարդակում ընդհանուր բավարար-

վածության գործոն»: Այդ գործոնի կիրառմամբ ուսումնասիրվել են մակրո մակարդակում բա-

վարարվածության առանձնահատկությունները Հայաստանի բնակչության սոցիալ-ժողովրդա-

գրական այն խմբերում, որոնց միջև անհավասարաության կրճատումը Հայաստանի սոցիալ-

տնտեսական զարգացման նպատակների շարքում է, մասնավորապես` տարբեր տիպի

բնակավայրերում, բարեկեցության, տարիքային և կարգավցիճակային խմբերում: Մակրո

մակարդակում ընդհանուր բավարարվածության գործոնի միջին արժեքների համեմատությունն

այդ խմբերում ներկայացված է Գծապատկեր 2-ում: Գծապատկերում ուղղահայաց առանցքը

ցույց է տալիս մակրո մակարդակում ընդհանուր բավարարվածության գործոնի միջին արժեք-

ները: Ամբողջ ընտրանքի համար այն հավասար է 0-ի:

Գծապատկերից բխում է, որ մակրո մակարդակում ընդհանուր բավարարվածությունը առավե-

լապես ցածր է.

1. 60 և ավելի տարեկանների խմբում,

2. բարձրագույն և ավելի կրթամակարդակով անձանց խմբում,

3. Երևանում և

4. իրենց ամենացածր կարգավիճակային շերտերին դասող անձանց խմբում:

Հատկանշական է, որ բարեկեցության օբյեկտիվ ցուցանիշը շատ ավելի թույլ ազդեցություն

ունի այդ գնահատականների վրա, քան անձանց սուբյեկտիվ ինքնաիդենտիֆիկացումը ցածր

կարգավիճակային խմբերում:

8 Միջինները 2012թ. համար հաշվարկված են առանց նոր ավելացված ցուցանիշների (տես` Աղյուսակ 1) հաշվառ-

ման` ապահովելու համար համադրելիությունը 2010 և 2011թթ. հետ:

84% 83%

74%

33% 32%

39%

74%

57%

69%

84% 83%

74%

45% 43%

63%

10% 7% 8% 10%

7% 8%

29% 29%

23% 26%

13% 12%

24% 19%

24%

38% 37% 41%

18% 19% 22%

50% 46% 48%

57% 52%

56%

31% 34%

37%

Ընդ.

2010

Ընդ.

2011

Ընդ.

2012

Տնտ.

2010

Տնտ.

2011

Տնտ.

2012

Սոց.

2010

Սոց.

2011

Սոց.

2012

Ենթ.

2010

Ենթ.

2011

Ենթ.

2012

Կառ.

2010

Կառ.

2011

Կառ.

2012

Առավելագույն գնահատական

Նվազագույն գնահատական

Միջին գնահատական

Ընդ.` Մակրո մակարդակում կյանքի որակի ինդեքսի ընդհանուր

գնահատականը:

Տնտ.՝ Տնտեսական ոլորտ Ենթ.` Ենթակառուցվածքային ոլորտ

Սոց.` Սոցիալական ոլորտ Կառ.` Կառավարման ոլորտ

-27-

Գծապատկեր 2. Մակրո մակարդակում ընդհանուր բավարարվածության գործոնի միջին արժեքները սոցիալ-

ժողովրդագրական խմբերում:

Հատկանշական է, որ ինչպես ցույց են տվել ՀՀ Ազգային Ժողովի 2012թ. և ՀՀ նախագահի

2013թ. ընտրությունների վերաբերյալ նախընտրական սոցիոլոգիական հարցումները,

ընդդիմադիր շերտում գերակշռում են նշված սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերի ներկայացու-

ցիչները:9

Մակրո մակարդակում կյանքի որակի առանձին բաղադրիչներից բավարարվածությունը 2010-

2012թթ. ընթացքում ներկայացված է Աղյուսակ 1-ում, Աղյուսակ 2-ում ներկայացված են մակրո

ոլորտի բաղադրիչների 2012թ. տվյալներն ըստ բնակավայրի տիպի, Աղյուսակ 3-ում` ըստ

բարեկեցության տերցիլների, իսկ Աղյուսակ 4-ում` ըստ տարիքային խմբերի: Տվյալները

նշանակում են Հայաստանում տվյալ բաղադրիչի իրավիճակից «լիովին բավարարված» և

«ավելի շուտ բավարարված» հարցվածների գումարային տոկոսը:

Աղյուսակների երկնագույնի երանգներով գունավորված են այն վանդակները, որոնցում ցուցա-

նիշներն ըստ տողերի (այսինքն՝ կախված աղյուսակի տվյալների բովանդակությունից՝ համա-

պատասխանաբար ըստ տարիների, բնակավայրի տիպի, բարեկեցության և տարիքային

խմբերի) էականորեն տարբերվում են: Առավել բաց երանգը ցույց է տալիս բավարարվա-

ծության ավելի ցածր աստիճան, իսկ առավել մուգ երանգը` ավելի բարձր աստիճան: Ընդ

որում՝ գունային երանգները տարբեր տողերում համադրելի չեն (քանի որ նշված աղյու-

սակներում դրանց ֆունկցիան է գնահատականների միջև տարբերությունների ընկալման

դյուրացումն ըստ դեզագրեգացնող բնութագրի կատեգորիաների): Բացառություն է կազմում

միայն Աղյուսակ 1-ը: Այս աղյուսակում 2012թ. սյունը կրկնվում է: Դա կատարվել է դյուրինաց-

նելու համար մակրո մակարդակի բոլոր 33 բաղադրիչների 2012թ. գնահատականների՝ միմ-

յանց հետ համեմատությունը: Գունային երանգներն այս սյունում համադրելի են ըստ բոլոր

տողերի:

9 Տես` «Հարցում. պատկերը Հայաստանում նախագահական ընտրություններից առաջ: Հիմնական արդյունքներ»: -

Եր.: TNS, EuFoA, IPSC, 25 Հունվարի, 2013թ., Powerpoint շնորհանդես – 31 սլայդ: Ինտերնետային ռեսուրս

http://www.eufoa.org/uploads/POLL20130125AM.pdf: «Հարցում. նախընտրական պատկերը Հայաստանում,

Հիմնական բացահայտումներ» - Եր.: TNS, EuFoA, IPSC, 22 մարտի, 2012թ., Powerpoint շնորհանդես – 46 սլայդ:

Ինտերնետային ռեսուրս. http://www.eufoa.org/uploads/OpinionPoll_AM.pdf

-0.8

-0.6

-0.4

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

Ար. Իգ. 18-

29

30-

45

46-

60

60 < Միջ. ՄՄ Բար. Եր. Քաղ. Գյ. Ց Մ Բ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Մա

կրո մ

ակա

րդա

կում

ընդհա

նուր

բա

վա

րա

րվա

ծութ

յան գ

ործոն

Ընտանիքի սոցիալական

կարգավիճակի ընկալումը:

0 - ամենացածր կարգավիճակ

10 - ամենաբարձր

կարգավիճակ

Բարեկեցություն

Ց - ցածր

Մ - միջին

Բ - բարձր Կրթություն

Միջ. - միջնակարգ

ՄՄ - միջին մանագիտական

Բար. բարձրագույն

Տարիք Սեռ

http://www.eufoa.org/uploads/POLL20130125AM.pdf

http://www.eufoa.org/uploads/OpinionPoll_AM.pdf

-28-

Ոլորտներ և ոլորտային բաղադրիչներ (2012 ձևակերպում) 2010 2011 2012 2012

Տնտեսական ոլորտ

Դոլարի կուրսի կայունությունը 16.7% 21.6% 38.6%

38.6%

Երկրում տնտեսական զարգացման տեմպերը 32.7% 31.8% 28.0% 28.0%

Աշխատողի իրավունքների պաշտպանվածությունը 16.8% 15.2% 23.5%

23.5%

Ժողովրդի ընդհանուր կենսամակարդակը 22.2% 26.3% 23.1% 23.1%

Բնակարանային վարկերի մատչելիությունը 14.5% 21.0% 20.8%

20.8%

Թոշակների մակարդակը - - 13.1%

13.1%

Աշխատատեղերի առկայությունը 12.6% 6.8% 8.6% 8.6%

Գների մակարդակը 9.5% 9.9% 7.9%

7.9%

Սոցիալական ոլորտ

Հայաստանի պաշտպանվածությունը պատերազմի վտանգից 54.3% 53.9% 68.5%

68.5%

Երկրի պաշտպանվածությունը զանգվածային

անկարգություններից 47.2% 52.1% 59.6% 59.6%

Կրթության որակը 50.2% 51.2% 57.8%

57.8%

Առողջապահության որակը 54.4% 53.6% 55.9% 55.9%

Հանգստի/ժամանցի բազմազանությունը 51.0% 57.4% 53.2%

53.2%

Սննդամթերքի որակը 73.7% 44.8% 37.7% 37.7%

Սպառողների իրավունքների պաշտպանվածությունը 36.3% 28.7% 27.6%

27.6%

Առողջապահության մատչելիությունը 28.9% 29.1% 22.9% 22.9%

Ենթակառուցվածքներ

Բանկային ծառայությունների որակը - - 83.1%

83.1%

Ինտերնետի կապի ոլորտի գործունեության որակը 83.9% 83.2% 73.6% 73.6%

Առևտրում սպասարկման որակը (սպասարկման ոլորտում) 71.0% 60.6% 72.7%

72.7%

Հայաստանից դեպի դուրս ավտոբուսի գների մատչելիությունը - - 67.0% 67.0%

Միջքաղաքային տրանսպորտի աշխատանքի որակը 68.4% 57.2% 60.8%

60.8%

Երկաթուղու տոմսերի մատչելիությունը 48.0% 53.9% 59.1% 59.1%

Միջքաղաքային ճանապարհների վիճակը 47.3% 45.1% 58.8%

58.8%

Ինքնաթիռի տոմսերի գների մատչելիությունը 26.2% 13.0% 12.0% 12.0%

Կառավարման ոլորտ

Քաղաքացիական ազատությունների աստիճանը 45.2% 43.4% 62.9% 62.9%

Տեղական իշխանությունների գործունեությունը 38.4% 41.1% 50.6%

50.6%

Դատավորների արդարության աստիճանը 25.2% 35.8% 34.9% 34.9%

Մարդու իրավունքների պաշտպանվածությունը 28.8% 38.2% 33.6%

33.6%

Կառավարության գործունեությունը 30.3% 34.7% 31.0% 31.0%

Երկրում օրենքների կիրառելիությունը 24.3% 29.8% 30.3%

30.3%

Ընտրությունների արդարության մակարդակը 31.2% 28.4% 26.3% 26.3%

Երկրում կարիերայի հնարավորությունները 24.7% 18.5% 24.3%

24.3%

Կաշառակերության դեմ պայքարը - - 23.1% 23.1%

Աղյուսակ 1. Կյանքի որակի ցուցանիշները մակրո ոլորտում, 2010-2012թթ.:

-29-

Ոլորտներ և ոլորտային բաղադրիչներ (2012 ձևակերպում) Երևան Քաղաք Գյուղ



Երկրում տնտեսական զարգացման տեմպերը 23.4% 28.5% 32.3%


Ժողովրդի ընդհանուր կենսամակարդակը 17.2% 24.4% 28.1%


Թոշակների մակարդակը 7.5% 13.6% 18.4%

Աշխատատեղերի առկայությունը 8.6% 8.8% 8.5%




Երկրի պաշտպանվածությունը զանգվածային անկարգություններից 62.0% 58.8% 57.7%


Առողջապահության որակը 46.3% 55.9% 65.7%


Սննդամթերքի որակը 34.1% 39.0% 40.1%


Առողջապահության մատչելիությունը 16.7% 25.0% 27.2%


Բանկային ծառայությունների որակը 78.0% 84.5% 86.5%

Ինտերնետի կապի ոլորտի գործունեության որակը 75.3% 74.0% 71.1%

Առևտրում սպասարկման որակը 73.3% 71.4% 73.1%

Հայաստանից դեպի դուրս ավտոբուսային գների մատչելիությունը 64.4% 67.3% 68.6%


Երկաթուղու տոմսերի մատչելիությունը 58.1% 57.8% 61.0%


Ինքնաթիռի տոմսերի գների մատչելիությունը 8.8% 14.2% 13.5%

Քաղաքացիական ազատություններ և կառավարում

Քաղաքացիական ազատությունների աստիճանը 51.7% 68.3% 69.2%


Դատավորների արդարության աստիճանը 23.0% 41.3% 42.0%


Կառավարության գործունեությունը 22.4% 33.1% 38.2%


Ընտրությունների արդարության մակարդակը 16.9% 31.8% 31.1%


Կաշառակերության դեմ պայքարը 18.5% 26.7% 24.7%

Աղյուսակ 2. Կյանքի որակի ցուցանիշները մակրո ոլորտում ըստ բնակավայրի տիպի (գունավորված են

էականորեն տարբերվող արժեքներով տողերը):

-30-

Գծապատկեր 3. Մակրո մակարդակի բաղադրիչներից բավարարվածության տարբերությունները գյուղերում և

Երևանում (կարմիր սյուներով բաղադրիչներից բավարարվածությունն ավելի բարձր է գյուղերում):

12.4%

10.9%

8.9%

7.8%

2.5%

-0.1%

-0.4%

21.8%

19.4%

11.2%

10.9%

10.5%

8.4%

6.0%

-4.3%

-10.6%

18.7%

8.5%

6.8%

4.7%

4.2%

2.9%

-0.2%

-4.2%

30.6%

19.7%

19.0%

18.5%

17.5%

15.8%

14.2%

13.9%

6.2%

Բնակարանային վարկերի մատչելիությունը

Ժողովրդի ընդհանուր կենսամակարդակը

Երկրում տնտեսական զարգացման տեմպերը

Աշխատողի իրավունքների պաշտպանվածությունը

Գների մակարդակը

Աշխատատեղերի առկայությունը

Դոլարի կուրսի կայունությունը

Կրթության որակը

Առողջապահության որակը

Սպառողների իրավունքների պաշտպանվածությունը

Թոշակների մակարդակը

Առողջապահության մատչելիությունը

Հայաստանի պաշտպանվածությունը պատերազմի վտանգից

Սննդամթերքի որակը

Երկրի պաշտպանվածությունը զանգվածային անկարգություններից

Հանգստի/ժամանցի բազմազանությունը

Միջքաղաքային ճանապարհների վիճակը

Բանկային ծառայությունների որակը

Միջքաղաքային տրանսպորտի աշխատանքի որակը

Ինքնաթիռի տոմսերի գների մատչելիությունը

Հայաստանից դեպի դուրս ավտոբուսային գների մատչելիությունը

Երկաթուղու տոմսերի մատչելիությունը

Առևտրում սպասարկման որակը

Ինտերնետի կապի ոլորտի գործունեության որակը

Տեղական իշխանությունների գործունեությունը

Մարդու իրավունքների պաշտպանվածությունը

Դատավորների արդարության աստիճանը

Երկրում օրենքների կիրառելիությունը

Քաղաքացիական ազատությունների աստիճանը

Կառավարության գործունեությունը

Ընտրությունների արդարության մակարդակը

Երկրում կարիերայի հնարավորությունները

Կաշառակերության դեմ պայքարը

Մակրո մակարդակում գյուղերում և Երևանում բավարարվածության

տարբերությունները

-31-

Ոլորտներ և ոլորտային բաղադրիչներ (2012 ձևակերպում) Ցածր Միջին Բարձր



Երկրում տնտեսական զարգացման տեմպերը 29.0% 26.7% 28.4%


Ժողովրդի ընդհանուր կենսամակարդակը 22.4% 24.2% 22.8%


Թոշակների մակարդակը 11.3% 13.9% 14.2%

Աշխատատեղերի առկայությունը 7.0% 8.6% 10.2%




Երկրի պաշտպանվածությունը զանգվածային անկարգություններից 54.6% 61.1% 62.7%


Առողջապահության որակը 54.3% 55.6% 57.9%


Սննդամթերքի որակը 33.7% 39.7% 39.7%


Առողջապահության մատչելիությունը 23.6% 20.4% 24.6%


Բանկային ծառայությունների որակը 82.2% 84.7% 82.2%

Ինտերնետի կապի ոլորտի գործունեության որակը 70.4% 74.4% 74.8%

Առևտրում սպասարկման որակը 70.2% 73.3% 74.4%

Հայաստանից դեպի դուրս ավտոբուսային գների մատչելիությունը 59.6% 68.2% 72.2%


Երկաթուղու տոմսերի մատչելիությունը 57.7% 58.1% 60.8%


Ինքնաթիռի տոմսերի գների մատչելիությունը 12.2% 12.2% 11.7%


Քաղաքացիական ազատությունների աստիճանը 64.4% 63.1% 61.2%


Դատավորների արդարության աստիճանը 35.1% 33.2% 36.5%


Կառավարության գործունեությունը 32.7% 29.7% 30.7%


Ընտրությունների արդարության մակարդակը 25.0% 25.8% 28.2%


Կաշառակերության դեմ պայքարը 23.5% 22.7% 23.1%

Աղյուսակ 3. Կյանքի որակի ցուցանիշները մակրո ոլորտում ըստ բարեկեցության (գունավորված են այն

տողերը, որոնցում առավելագույն և նվազագույն արժեքների տարբերությունը մեծ է 5%-ից):

-32-

Ոլորտներ և ոլորտային բաղադրիչներ (2012 ձևակերպում) 18-29 30-45 46-60 60 <


Դոլարի կուրսի կայունությունը 39.5% 37.2% 39.8% 37.0%

Երկրում տնտեսական զարգացման տեմպերը 37.7% 25.7% 21.4% 24.2%

Աշխատողի իրավունքների պաշտպանվածությունը 36.8% 20.9% 13.7% 18.2%

Ժողովրդի ընդհանուր կենսամակարդակը 30.1% 24.5% 16.5% 17.0%

Բնակարանային վարկերի մատչելիությունը 27.0% 19.4% 16.2% 16.5%

Թոշակների մակարդակը 23.4% 9.8% 9.6% 6.3%

Աշխատատեղերի առկայությունը 11.8% 10.4% 3.8% 6.8%

Գների մակարդակը 13.3% 7.0% 5.1% 3.1%


Հայաստանի պաշտպանվածությունը պատերազմի վտանգից 64.4% 66.7% 71.4% 77.3%

Երկրի պաշտպանվածությունը զանգվածային

անկարգություններից 58.1% 62.3% 59.7% 55.3%

Կրթության որակը 69.5% 57.8% 48.6% 47.5%

Առողջապահության որակը 63.1% 58.2% 49.0% 47.4%

Հանգստի/ժամանցի բազմազանությունը 57.6% 57.7% 47.4% 40.2%

Սննդամթերքի որակը 45.7% 38.5% 32.5% 27.1%

Սպառողների իրավունքների պաշտպանվածությունը 38.7% 26.4% 17.3% 24.4%

Առողջապահության մատչելիությունը 35.3% 20.0% 16.7% 12.9%


Բանկային ծառայությունների որակը 84.4% 83.0% 81.7% 82.0%

Ինտերնետի կապի ոլորտի գործունեության որակը 73.1% 75.1% 72.4% 73.6%

Առևտրում սպասարկման որակը 72.0% 74.8% 70.9% 73.0%

Հայաստանից դեպի դուրս ավտոբուսի գների մատչելիությունը 70.6% 69.9% 64.4% 44.6%

Միջքաղաքային տրանսպորտի աշխատանքի որակը 50.4% 62.8% 60.2% 68.3%

Երկաթուղու տոմսերի մատչելիությունը 67.1% 58.3% 50.9% 32.3%

Միջքաղաքային ճանապարհների վիճակը 50.2% 63.8% 66.4% 69.3%

Ինքնաթիռի տոմսերի գների մատչելիությունը 21.6% 9.8% 6.9% 2.4%


Քաղաքացիական ազատությունների աստիճանը 69.9% 62.0% 56.5% 60.9%

Տեղական իշխանությունների գործունեությունը 51.8% 49.6% 49.5% 52.4%

Դատավորների արդարության աստիճանը 44.4% 33.7% 27.4% 28.7%

Մարդու իրավունքների պաշտպանվածությունը 43.2% 32.1% 25.3% 31.1%

Կառավարության գործունեությունը 36.7% 28.0% 28.0% 31.8%

Երկրում օրենքների կիրառելիությունը 38.9% 30.7% 22.7% 24.4%

Ընտրությունների արդարության մակարդակը 26.1% 27.1% 26.3% 25.1%

Երկրում կարիերայի հնարավորությունները 26.5% 24.7% 21.5% 23.8%

Կաշառակերության դեմ պայքարը 29.9% 24.0% 16.7% 17.0%

Աղյուսակ 4. Կյանքի որակի ցուցանիշները մակրո ոլորտում ըստ տարիքի (գունավորված են էականորեն

տարբերվող արժեքներով տողերը):

-33-

Գծապատկեր 4. Մակրո մակարդակի բաղադրիչներից բավարարվածության տարբերություններն ըստ տարիքի:

23.1%

16.3%

13.6%

10.8%

10.2%

8.0%

2.8%

22.4%

22.0%

21.4%

18.6%

17.5%

17.1%

15.7%

12.9%

7.0%

34.8%

26.0%

19.2%

19.1%

17.9%

3.9%

2.7%

2.7%

17.9%

17.0%

16.2%

13.4%

13.2%

8.7%

5.0%

2.9%

2.0%

Աշխատողի իրավունքների պաշտպանվածությունը

Երկրում տնտեսական զարգացման տեմպերը

Ժողովրդի ընդհանուր կենսամակարդակը

Բնակարանային վարկերի մատչելիությունը

Գների մակարդակը

Աշխատատեղերի առկայությունը

Դոլարի կուրսի կայունությունը

Առողջապահության մատչելիությունը

Կրթության որակը

Սպառողների իրավունքների պաշտպանվածությունը

Սննդամթերքի որակը

Հանգստի/ժամանցի բազմազանությունը

Թոշակների մակարդակը

Առողջապահության որակը

Հայաստանի պաշտպանվածությունը պատերազմի վտանգից

Երկրի պաշտպանվածությունը զանգվածային անկարգություններից

Երկաթուղու տոմսերի մատչելիությունը

Հայաստանից դեպի դուրս ավտոբուսային գների մատչելիությունը

Ինքնաթիռի տոմսերի գների մատչելիությունը

Միջքաղաքային ճանապարհների վիճակը

Միջքաղաքային տրանսպորտի աշխատանքի որակը

Առևտրում սպասարկման որակը

Բանկային ծառայությունների որակը

Ինտերնետի կապի ոլորտի գործունեության որակը

Մարդու իրավունքների պաշտպանվածությունը

Դատավորների արդարության աստիճանը

Երկրում օրենքների կիրառելիությունը

Քաղաքացիական ազատությունների աստիճանը

Կաշառակերության դեմ պայքարը

Կառավարության գործունեությունը

Երկրում կարիերայի հնարավորությունները

Տեղական իշխանությունների գործունեությունը

Ընտրությունների արդարության մակարդակը

Մակրո մակարդակի բաղադրիչներից բավարարվածության մակարդակների

տարբերություններն ըստ տարիքի (տրված են առավելագույն և նվազագույն

գնահատականների տարբերությունները)

-34-

Մակրո մակարդակում կյանքի որակի փոփոխությունները 2010-2012թթ. ընթացքում:

Ընդհանուր հայացքն Աղյուսակ 1-ի վերջին սյանը ցույց է տալիս, որ մակրո մակարդակում

կյանքի որակի բաղադրիչների ընկալումները 2012թ. առավել բարենպաստ են եղել ենթակա-

ռուցվածքների ոլորտում, որին հետևում են սոցիալական և կառավարման ոլորտները, իսկ

առավել ցածր է բավարարվածությունը տնտեսական ոլորտի բաղադրիչներից: Նշենք, որ հա-

մանման պատկեր էր նաև 2011թ.:10

Աղյուսակի «2010», «2011» և «2012» (առաջին) սյուներում առանձին տողերի դիտարկումն

անմիջապես ցույց է տալիս, թե այդ ժամանակահատվածում որ բաղադրիչների տեսակետից է

տեղի ունեցել աստիճանական բարելավում և որ բաղադրիչների տեսակետից` հետընթաց:

Չգունավորված տողերին համապատասխանող բաղադրիչների տեսակետից 2010-2012թթ.

ընթացքում էական փոփոխություններ չեն գրանցվել և դրանց իրավիճակը բնութագրվում է

պարզապես այդ բաղադրիչից բավարարվածության մակարդակով (աղյուսակային վանդակում

տրված թվով):

2011-2012թթ. ընթացքում կյանքի որակի մակրո մակարդակում հասարակության կողմից

բարելավումներ են ընկալվել հետևյալ բաղադրիչներում.


□ դոլարի կուրսի կայունությունը,

□ աշխատողների իրավունքների պաշտպանվածությունը,



□ երկրի պաշտպանվածությունը զանգվածային անկարգություններից,

□ կրթության որակը,


□ երկաթուղու տոմսերի մատչելիությունը,

□ միջքաղաքային ճանապարհների վիճակը,


□ քաղաքացիական ազատությունների աստիճանը,

□ տեղական իշխանությունների գործունեությունը:

Մյուս կողմից, 2011-2012թթ. ընթացքում կյանքի որակի մակրո մակարդակում բնակչության

կողմից հետընթաց է ընկալվել հետևյալ բաղադրիչներում.


□ երկրում տնտեսական զարգացման տեմպերի ընկալումներում,


□ սննդամթերքի որակի բաղադրիչում11,

□ առողջապահության մատչելիության բաղադրիչում,

Ենթակառուցվածքաների ոլորտում.

□ ինտերնետ կապի գործունեության բաղադրիչում,


10

Տես` Մանուկյան Ս. Ա. «Հայաստանի Հանրապետությունում կյանքի որակի հետազոտություն», IPSC, 20 մարտ,

2012թ., սլայդ 11: Ինտերնետային ռեսուրս http://gov.am/u_files/file/presentations/For%20website.pdf (վերջին

հաճախում` 23 մարտ 2013թ.): 11

Սննդամթերքի որակի պետական ծառայության 2012թ. իրականացված ինտենսիվ ստուգումների արդյունքում

բարձրացել է սննդամթերքի որակը, ինչն արտահայտվել է սննդամթերքի կոնկրետ տեսակների վերաբերյալ

հետազոտական տվյալներում (տես` Աղյուսակ 36 էջ 60): Սակայն այդ աշխատանքների ինտենսիվ և սևեռուն

հեռուստատեսային լուսաբանումները բնակչության մոտ առաջացրել են սննդամթերքի որակի մասին ընդհանուր

պատկերացումների վատթարացում:

http://gov.am/u_files/file/presentations/For%20website.pdf

-35-

□ ընտրությունների արդարության մակարդակի բաղադրիչում:

Աղյուսակ 1-ի տվյալներից երևում է նաև, որ, ըստ էության, փոփոխություններ չեն գրանցվել

մակրո մակարդակում բավարարվածության առավել ցածր գնահատականներ ունեցող ոլորտ-

ներում, մասնավորապես.


□ գների մակարդակը բացադրիչում (բավարարվածության մակարդակը 7.9%),

□ աշխատատեղերի առկայությունը բաղադրիչում (8.6%),

□ թոշակների մակարդակը բաղադրիչում (13.1%):

2012թ. մակրո ոլորտի բաղադրիչների շարքում ավելացվել է «Թոշակների մակարդակը» բա-

ղադրիչը, որը կարևոր նշանակություն ունի ավագ տարիքի անձանց կյանքի որակի

տեսակետից: Այն ընդգրկվել է Տնտեսական ոլորտում, քանի որ իր ֆունկցիոնալ նշանակու-

թյամբ ավելի մոտ է «Աշխատավարձերի մակարդակը» և «Գների մակարդակը» բաղա-

դրիչներին, չնայած ընդունված է այն համարել սոցիալական ապահովության բաղադրիչ: Նշենք,

որ 2012թ. մակրո ոլորտի և ենթաոլորտների միջին գնահատականների հաշվարկում այդ

բաղադրիչը չի ընդգրկվել, որպեսզի դրանք համադրելի լինեն նախորդ տարիների հետ:

Ենթակառուցվածքների ոլորտում ցածր է մնացել.

□ ինքնաթիռների տոմսերի մատչելիություն բաղադրիչը (12.0%):

Ենթակառուցվածքների ոլորտում 2012թ. ավելացվել են «Բանկային ծառայությունների որա-

կը» և «Հայաստանից դեպի դուրս ավտոբուսային տոմսերի մատչելիությունը» բաղադրիչները:

Առաջինը` որովհետև Հայաստանում բանկային ծառայություններից օգտվողների քանակը

բավականաչափ աճել է, իսկ երկրորդը` քանի որ ավտոբուսային փոխադրումները ավելի մեծ

մասնաբաժին ունեն Հայաստանի արտաքին ուղևորափոխադրումներում, քան ավիացիան և

երկաթուղին: ՀՀ Միգրացիոն պետական ծառայության տվյալներով 2012թ. երկաթուղով

Հայաստան ժամանածների և Հայաստանից մեկնածների ընդհանուր քանակը կազմել է 81,789

մարդ, ինքնաթիռներով` 1,824,179, իսկ ավտոբուսներով` 2,520,462:

Աղյուսակ 1-ից երևում է, որ.

□ բանկային ծառայությունների որակից բավարարվածությունը ամենաբարձրն է

ենթակառուցվածքների ոլորտում (83.1%),

□ Հայաստանից դեպի դուրս ավտոբուսային տոմսերի գներից բավարարվա-

ծությունը (67.0%) ավելի բարձր է, քան երկաթուղու և, առավել ևս, ինքնաթիռի

տոմսերի գներից բավարարվածությունը:

2012թ. կյանքի որակի մակրո մակարդակի`

Կառավարման ոլորտում ավելացվել է`

□ «Կաշառակերության դեմ պայքարը» բաղադրիչ, որն այդ ոլորտում ստացել է

բավարարվածության ամենացածր գնահատականը` 23.1%:

Մակրո մակարդակում բնակչության բավարարվածության ընդհանուր կերպարն ըստ

բնակավայրի տիպի (Երևան, մարզային քաղաքներ, գյուղեր), որը տրված է Աղյուսակ 2-ում,

ակնհայտորեն բացահայտում է այն փաստը, որ Հայաստանում հասարակական դժգոհությունը

դիրքավորված է Երևանում: Աղյուսակում մարզային քաղաքների և գյուղերի սյուների ավելի

մուգ երկնագույնը հակադրվում է Երևանում բնակչության բավարարվածության սյան բաց

երկնագույն երանգներին: Բացառություն են կազմում միայն երկու` «Երկրի պաշտպան-

-36-

վածությունը զանգվածային անկարգություններից» և «Հանգստի/ժամանցի բազմազանու-

թյունը» բաղադրիչները, որոնցից բավարարվածությունը Երևանում ավելի բարձր է, քան

քաղաքներում և գյուղերում: Կարելի է ենթադրել, որ, եթե Երևանում քաղաքների և գյուղերի

համեմատ ավելի ցածր են բավարարվածության ընկալումները մակրո մակարդակի բոլոր բա-

ղադրիչներից, այդ թվում նաև տնտեսական և սոցիալական, սակայն ավելի բարձր է զանգ-

վածային անկարգություններից պաշտպանվածության զգացողությունը, ապա դրա լատենտ

գործոն է ոստիկանության արդյունավետ աշխատանքը:

Գյուղերի և Երևանի բնակչության բավարարվածության տարբերությունները մակրո մակար-

դակի բաղադրիչներից ավելի ակնառու ներկայացված են Գծապատկեր 3-ում: Գծապատկերից

երևում է, որ.

Երևանում գյուղերի համեմատ ամենամեծ բացասական տարբերությունն առկա է

Կառավարման ոլորտի բոլոր բաղադրիչներում: Այն ամենամեծ արժեքն է ընդունել.

□ տեղական իշխանությունների գործունեությունը բաղադրիչում (30.6%),

մոտավորապես նույն` 14-20%-ի չափով է Երևանում բավարարվածության աստիճանը

զիջում գյուղերին.

□ մարդու իրավունքների պաշտպանվածության,

□ դատավորների արդարության աստիճանի,

□ երկրում օրենքների կիրառելիության,

□ քաղաքացիական ազատությունների աստիճանի,

□ կառավարության գործունեության,

□ ընտրությունների արդարացիության մակարդակի և

□ երկրում կարիերայի հնարավորությունների ընկալումներում:

Երևանում գյուղերի համեմատ սոցիալական ոլորտում առավել ցածր է բավարարվա-

ծությունը.

□ կրթության որակի և

□ առողջապահության որակի ընկալումներում:

Ենթակառուցվածքների ոլորտում Երևանում գյուղերի համեմատ առավել ցածր է

բավարարվածությունը.

□ միջքաղաքային ճանապարհների որակի ընկալումներում:

Մակրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչներց բավարարվածության գնահատական-

ներն ըստ բարեկեցության ունեն 5%-ից ավելի մեծ տարբերություններ 33 բաղադրիչներից

միայն 5-ում: Դրանցից երեք առավել էականներն են.

Հայաստանից դեպի դուրս ավտոբուսային տոմսերի գների մատչելիությունը (12.6%),

հանգստի և ժամանցի բազմազանությունը (10.4%),

երկրի պաշտպանվածությունը զայգվածային անկարգություններից (8.1%):

Մակրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչներց բավարարվածության գնահատական-

ների դիտարկումն ըստ տարիքային խմբերի (Աղյուսակ 4) ցույց է տալիս, որ առավել ցածր

բավարարվածությունը հատկանշական է համեմատաբար բարձր տարիքային խմբերին

պատկանող անձանց: Մասնավորապես.

Տնտեսական ոլորտի բոլոր բաղադրիչներից բավարարվածության մակարդակն

ամենաբարձրն է 18-30 տարեկանների խմբում և նվազում է տարիքի աճին զուգահեռ:

Սոցիալական ոլորտում նույնպիսի իրավիճակ է ոլորտի 8 բաղադրիչներից երկուսում,

բացառություն են կազմում.


-37-

□ երկրի պաշտպանվածությունը զանգվածային անկարգություններից

բաղադրիչները, որոնցից բավարարվածության մակարդակն ավելի բարձր է բարձր

տարիքային խմբերում:

Ենթակառուցվածքների ոլորտում տոմսերի գների տեսանկյունից պակաս բավարար-

ված են բարձր տարիքի անձինք, իսկ ճանապարհների որակի և միջքաղաքային

տրանսպորտի որակի տեսանկյունից` 18-30 տարեկանները (ովքեր ավելի ինտենսիվ են

տեղաշարժվում):

Կառավարման ոլորտում ավելի բարձր է բավարարվածությունը երիտասարդ տարի-

քային խմբերում և նվազում է տարիքի աճին զուգահեռ:

Տարիքային խմբերում բավարարվածության առավելագույն և նվազագույն մակարդակների

միջև տարբերությունները բավական բարձր են բոլոր ոլորտներում և համարյա բոլոր ոլոր-

տային բաղադրիչներում (Գծապատկեր 4):

Այսպիսով, մակրո ոլորտի բաղադրիչներից բավարարվածության տարբերությունները բավա-

կանին նշանակալի են ըստ բնակավայրի տիպի (ցածր բավարարվածությունը հատկանշական է

Երևանի բնակչությանը) և ըստ տարիքի (ցազր բավարարվածությունն առավելապես

հատկանշական է ավագ տարիքի բնակչությանը), սակայն դրանց պատկերները (Գծապատկեր

3 և Գծապատկեր 4) ունեն տարբերություններ.

Կառավարման ոլորտից բավարարվածության մակարդակն ավելի ուժեղ է տարբե-

րակված ըստ բնակավայրի տիպի, սակայն

տնտեսական, սոցիալական և ենթակառուցվածքների ոլորտներում

բավարարվածության մակարդակների տարբերությունն ավելի ուժեղ է արտահայտված

ըստ տարիքային խմբերի:

-38-

4. Կյանքի որակի միջին մակարդակի գնահատականները

Ընդհանուր ենթակառուցվածքներ

Նախքան ենթակառուցվածքների ծառայություններից բավարարվածության վերլուծությունը,

հարկ է դիտել, թե բնակչության որ մասին են հասանելի այդ ծառայությունները: Աղյուսակ 5-ի

տվյալները ցույց են տալիս բնակչության տոկոսը, ում համար հասանելի չի կամ ովքեր չեն

օգտվում տվյալ ենթակառուցվածքային ծառայությունից:

Ծառայությունը Երևան Քաղաք Գյուղ Ընդ.

Ինտերնետ` ֆլեշ-մոդեմ կամ SIM քարտ 73.2% 80.0% 63.1% 71.7%

Բջջային հեռախոսակապ` Օրանժ 54.8% 64.0% 62.7% 60.3%

Ինտերնետ` հեռախոսային գծով կամ կաբելային 42.7% 50.9% 80.5% 58.3%

Բջջային հեռախոսակապ` Արմենթել 48.2% 56.1% 61.0% 55.0%

Տնային/ֆիքսված հեռախոսակապ 8.8% 18.8% 47.8% 25.3%

Բջջային հեռախոսակապ` Վիվասել 26.6% 15.1% 8.6% 16.9%

Գազամատակարարում 6.8% 4.5% 23.1% 11.8%

Ներքաղաքային տրանսպորտ (միայն քաղաքներում) 6.8% 15.0% - 6.9%

Փողոցային լուսավորություն 0.4% 2.4% 11.5% 4.9%

Աղբահանություն 0.7% 0.3% 12.5% 4.7%

Խմելու ջրի մատակարարում 0.1% 0.8% 6.9% 2.7%

Էլեկտրամատակարարում 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%

Բակ/փողոց 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%

Մայրուղուն կապող ճանապարհներ (միայն գյուղերում) - - 0.0% 0.0%

Գյուղամիջյան փողոցներ (միայն գյուղերում) - - 0.0% 0.0%

Աղյուսակ 5. Ենթակառուցվածքների առկայությունը: Այն անձանց քանակը, ովքեր այդ ծառայությունը չունեն

կամ չեն օգտվում:

Տվյալներից երևում է, որ, եթե հաշվի չառնենք բջջային հեռախոսակապը և ինտերնետը, ապա

Հայաստանում ենթակառուցվածքային ծառայություններից օգտվելու մակարդակը շատ բարձր

է: Խմելու ջրի ծառայություն չունի բնակչության 2.7%-ը (այդ խնդիրն առկա է գյուղերում հարց-

վածների 6.9%-ի համար), աղբահանություն` 4.7%-ը (խնդիրն, ըստ էության, նորից գյուղական

է, որտեղ աղբահանության բացակայության մասին հաղորդել է հարցվածների 12.5%-ը):

Աղյուսակ 6-ում տրված է Հայաստանում կապի ծառայություններից օգտելու ընդհանուր պատ-

կերը, այսինքն այն հարցի պատասխանը, թե քանի տարբեր ծառայություններից է օգտվում

բնակչությունը. ա) ընդհանուր հեռախոսակապի (գծային և բջջային) ոլորտում, բ) բջջային

հեռախոսակապի ոլորտում և գ) ինտերնետի ոլորտում: Աղյուսակում 0-ն նշանակում է, որ

հարցվողը չի օգտվում տվյալ տիպի կապի ոչ մի ծառայությունից:

Աղյուսակի տվյալները ցույց են տալիս, որ Հայաստանում հեռախոսակապից չի օգտվում հարց-

վածների 1.3%-ը, բջջային հեռախոսակապից չի օգտվում 5.7%-ը, իսկ ինտերնետից` 46.6%-ը:

Ընդ որում` ըստ բնակավայրի տիպի, հեռախոսակապի և բջջային հեռախոսակապից օգտվելու

մակարդակներն ըստ էության նույնն են, սակայն ինտերնետից օգտվելու մակարդակը շատ

ավելի բարձր է Երևանում, որին հետևում են մարզային քաղաքները: Սակայն, այնուամե-

նայնիվ, հարկ է նշել, որ Երևանում բնակչության ավելի մեծ հատվածն է միաժամանակ

օգտվում բջջային և ինտերնետային տարբեր ծառայություններից:

-39-

Կապի

տեսակ

Օգտագործ-

վող ծառայու-

թյունների

քանակը

Երևան Քաղաք Գյուղ Ցածր Միջին Բարձր Ընդ.

Գծային և

բջջային

հեռախոսա-

կապ

0 0.4% 1.0% 2.4% 2.9% 0.8% 0.3% 1.3%

1 10.6% 18.0% 31.8% 29.9% 19.2% 11.4% 20.2%

2 44.4% 39.5% 37.3% 39.0% 40.5% 41.8% 40.5%

3 30.1% 30.4% 20.5% 20.6% 29.1% 30.8% 26.8%

4 14.5% 11.1% 7.9% 7.7% 10.4% 15.6% 11.2%

Ընդ. 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Բջջային

հեռախոսա-

կապ

0 5.9% 5.4% 5.8% 10.4% 4.8% 2.0% 5.7%

1 45.8% 48.9% 51.9% 53.6% 49.2% 43.6% 48.8%

2 32.2% 32.4% 29.5% 25.7% 32.3% 36.1% 31.3%

3 16.1% 13.3% 12.8% 10.4% 13.7% 18.3% 14.1%

Ընդ. 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Ինտերնետ

0 34.9% 43.4% 61.2% 72.2% 45.9% 21.5% 46.6%

1 58.3% 50.4% 34.4% 25.2% 49.4% 68.4% 47.7%

2 6.8% 6.2% 4.3% 2.6% 4.7% 10.1% 5.8%

Ընդ. 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 6. Կապի ծառայությունների օգտագործումը:

Մարդկանց բավարարվածությունը ծառայությունների որակից դրանց առկայության դեպքում

տրված է Աղյուսակ 7-ում: Այստեղ լավագույն վիճակում է բջջային հեռախոսակապը, որտեղ

առաջիններն են Վիվասելն ու Օրանժը: Շատ բարձր է բավարարվածության մակարդակը նաև

ֆիքսված հեռախոսակապի ծառայությունից:

Երևանում և մարզային քաղաքներում առկա է նշանակալի անբավարարվածություն փողոց-

ների և բակերի բարեկարգման և ներքաղաքային տրանսպորտի վիճակից, սակայն մարզային

քաղաքներում այդ անբավարարվածությունն ավելի ցածր է, քան Երևանում:

Քանի որ ենթակառուցվածքային ծառայությունների ցանկը 2012թ. հետազոտությունում բա-

վականin մոդիֆիկացված էր 2011թ. հետազոտության համեմատ, 2012թ. հետազոտությունում

ուսումնասիրվել են նաև բնակչության ընկալումները ենթակառուցվածքային ծառայություն-

ների ոլորտում վերջին մեկ տարվա ընթացքում տեղի ունեցած փոփոխություններi բնույթի

վերաբերյալ` արդյո՞ք դրանք բարելավվել են, վատթարացել, թե՞ մնացել են նույնը:

Աղյուսակ 8-ում ներկայացված է տվյալ ենթակառուցվածքի ծառայության որակի բարձրացում

ընկալած հարցվածների և նույն ենթակառուցվածքի ծառայության որակի վատթարացում

ընկալած հարցվածների քանակների տարբերությունը (առաջինից հանած երկրորդը): Այս

ցուցանիշները թույլ են տալիս պատկերացում կազմել, թե արդյո՞ք տվյալ ենթակառուցվածքի

ծառայության որակի տեսակետից ընդհանուր առմամբ տեղի է ունեցել բարելավում կամ

վատթարացում (տվյալ դեպքում այն հարցվածների քանակն, ովքեր իրավիճակի փոփոխու-

թյուն չեն ընկալել, էական չէ):

-40-

Բավարարված են Երևան Քաղաք Գյուղ Ընդ.









Աղբահանություն 68.4% 68.1% 70.7% 69.0%


Մայրուղուն կապող ճանապարհներ (միայն գյուղերում) - - 62.7% 62.7%


Ներքաղաքային տրանսպորտ (միայն քաղաքներում) 46.9% 62.2% - 53.4%

Բակի/փողոցի բարեկարգություն 58.9% 43.7% 42.9% 48.9%

Գյուղամիջյան փողոցներ (միայն գյուղերում) - - 36.3% 36.2%

Աղյուսակ 7. Բավարարված են ծառայությունից (ծառայության առկայության դեպքում):

Ենթակառուցվածքային ծառայություն Երևան Քաղաք Գյուղ Ընդ.







Աղբահանություն 20.3% 29.0% 31.4% 26.6%



Մայրուղուն կապող ճանապարհներ - - 22.6% 22.1%



Բակի/փողոցի բարեկարգություն 25.7% 1.8% 2.8% 10.6%

Գյուղամիջյան փողոցներ - - 1.2% 0.9%

Ներքաղաքային տրանսպորտ 7.8% 17.8% - -

Տրված են դրական և բացասական փոփոխություններ ընկալածների քանակների տարբերությունները`

հաշվարկված ենթակառուցվածքների ծառայություններից օգտվողների քանակից:

Աղյուսակ 8. Ենթակառուցվածքների ծառայությունների որակի փոփոխության ընկալումները վերջին մեկ

տարվա ընթացքում:

Աղյուսակ 8-ի տվյալները ցույց են տալիս, որ բոլոր ենթակառուցվածքային ծառայությունների

տեսակետից ինչպես ամբողջ Հայաստանի, այնպես էլ բնակավայրի տարբեր տիպերի բնակ-

չության ավելի մեծ մասն է ընկալել ծառայության որակի բարելավում, քան վատթարացում:

Այդ տեսակետից առաջատարն է Օրանժի բջջային հեռախոսակապի որակի աճը (որակի բարե-

լավում գրանցած անձանց քանակը 45.4%-ով գերազանցում է որակի վատթարացում գրան-

ցածների քանակը)` հատկապես գյուղերում (ցուցանիշի արժեքը` 50.5%): Օրանժին հետևում են

Վիվասել և Արմենթել բջջային կապի օպերատորները: Ըստ էության` ափոփոխ է մնացել

գյուղական ճանապարհների վիճակից բավարարվածությունը:

-41-

Գյուղական ենթակառուցվածքներ

Գյուղական (գյուղացիական տնտեսություն վարելու համար անհրաժեշտ) ենթակառուցվածք-

ների վիճակի գնահատման համար կիրառվել է հետևյալ հարցը. «Գյուղատնտեսությունից

արդյունք ստանալու համար շատ բաներ են կարևոր: Ես կթվարկեմ գյուղատնտեսության

համար անհրաժեշտ հարցեր, իսկ Դուք պատասխանեք, թե ինչպիսի՞ն է վիճակը Ձեր տնտե-

սությունում այդ հարցերի տեսակետից»: Պատասխանների տարբերակներն էին. «Միանշանակ

վատ», «Ավելի շուտ վատ», «Ավելի շուտ լավ», «Միանշանակ լավ»: «Ավելի շուտ լավ» և

«Միանշանակ լավ» պատասխաններ տված անձնաց տոկոսը ներկայացված է Աղյուսակ 9-ում:

Գյուղատնտեսության գործոն Ցածր Միջին Բարձր Ընդամենը

Անասնաբուժություն 74.0% 73.0% 79.6% 75.6%

Բերքի պահեստավորում 51.6% 56.3% 63.2% 57.4%

Ոռոգման ջրի մատակարարում 55.1% 56.8% 53.8% 55.3%

Բերքի իրացում 43.8% 45.8% 45.7% 45.2%

Թունաքիմիկատներ 39.6% 40.2% 51.0% 43.9%

Գյուղտեխնիկայի վարձակալում 44.6% 40.6% 45.1% 43.2%

Պաշտպանություն կրծողներից 34.0% 41.1% 45.6% 40.6%

Պարարտանյութ 34.4% 29.7% 44.3% 36.0%

Սերմացուի հետ կապված հարցեր 30.7% 29.4% 46.6% 35.7%

Վառելիք 30.3% 31.6% 44.3% 35.6%

Պաշտպանություն կարկուտից 22.7% 24.9% 26.3% 24.8%

Աղյուսակ 9. Գյուղատնտեսության գործոնների վիճակից բավարարվածություն գյուղերում (այն

տնտեսությունների համար, որոնք զբաղվում են գյուղատնտեսության տվյալ ուղղությամբ):

Աղյուսակի տվյալները ցույց են տալիս, որ գյուղատնտեսության գործոններն ապահովող

ենթակառուցվածքներից.

բավարարվածության բարձր մակարդակ է առկա միայն անասնաբուժության

տեսակետից,

բավարարվածության միջին մակարդակ հողագործության գործոնների մեծ մասից,

բավարարվածության ցածր մակարդակ պարարտանյութի, սերմացուի և վառելիքի՝

հատկապես կարկուտից պաշտպանության հարցերում:

Ընդ որում՝ գյուղատնտեսության գործոնների հետ կապված դժվարություններից մի քանիսի

ինտենսիվությունը կախված է գյուղացիական տնտեսության բարեկեցությունից (աղյուսակում

այդ գործոններին համապատասխանող տողերը գունավորված են), որոնք հատկապես

արտահայտվել են հետևյալ գործոններում.

սերմացու,

վառելիք,

պաշտպանություն կրծողներից,

բերքի պահեստավորում,

թունաքիմիկատներ:

Հետազոտությամբ ուսումնասիրվել է գյուղատնտեսության գործոնների հետ կապված դժվա-

րությունների բնույթը, մասնավորապես այն հարցը, թե ինչի հետ է կապված յուրաքանչյուր

գործոնի դժվարությունը` գործոնի գնի, ձեռքբերման, թե՞ որակի: Այդ հարցերն ուսումնասիրվել

-42-

են միայն այն գյուղացիների համար, ովքեր նշել են, որ գյուղատնտեսության տվյալ գործոնի

հետ կապված իրենց տնտեսությունում վիճակը «Միանշանակ վատ է», «Ավելի շուտ վատ է»:

Այդ տվյալները ներկայացված են Աղյուսակ 10-ում: Այստեղ առաջին սյունում տրված է այն

գյուղացիների քանակը, ովքեր համարել են, որ տվյալ գործոնի տեսակետից իրենց

տնտեսության համար վիճակը «Միանշանակ վատ է» կամ «Ավելի շուտ վատ է»: Սյունը ցույց է

տալիս գործոնի կողմից առաջացող դժվարությունների տարածվածությունը:

Գործոն

Գործոնը գնահատել են

«Միանշանակ վատ» կամ

«Ավելի շուտ վատ»

Գներ Ձեռք-

բերում Որակ

Վառելիք 64.4% 96.8% 49.1% 38.4%

Սերմացու 64.3% 85.4% 54.0% 62.7%

Պարարտանյութ 64.0% 93.4% 47.8% 45.5%

Գուղտեխնիկայի վարձակալում 56.8% 86.8% 55.1% 44.8%


Ոռոգման ջուր 44.7% 48.3% 75.1% 33.2%


Աղյուսակ 10. Գյուղատնտեսության գործոնների հետ կապված դժվարությունների բնույթը (միայն այն

գյուղացիական տնտեսություններում, որտեղ տվյալ գործոնի իրավիճակը գնահատված է «Միանշանակ վատ»

կամ «Ավելի շուտ վատ»):

Աղյուսակի տվյալները ցույց են տալիս, որ.

Գյուղատնտեսության գործոնների մեծ մասի հետ դժվարությունները կապված են

բարձր գների հետ (բացառությամբ ոռոգման ջրի և անասնաբուժության), ընդ որում`

դժվարությունների ինտենսիվությունը շատ բարձր է:

Ձեռքբերման դժվարությունները բարձր են ոռոգման ջրի տեսակետից և միջին չափի են

մնացած գործոնների համար (բացի թունաքիմիկատներից):

Որակի հետ կապված դժվարությունները բարձր են սերմացուների տեսակետից և ցածր

են վառելիքի և ոռոգման ջրի տեսակետից:

Արդյո՞ք գյուղատնտեսության գործոնների հետ կապված դժվարությունների բնույթը կախված

է գյուղացու բարեկեցությունից: Այդ հարցի պատասխանը պարունակվում է Աղյուսակ 11 -

Աղյուսակ 13-ում: Աղյուսակներում ներկայացված է գործոնների՝ որպես դժվարություն

ընկալումներն ըստ բարեկեցության խմբերի: Աղյուսակների վերջին սյուներում ներկայացված է

ցածր բարեկեցությամբ խմբի ցուցանիշից հանած միջին և բարձր խմբերի ցուցանիշներից

նվազագույնի արժեքը` տեսանելի դարձնելու համար բարեկեցության ազդեցության ինտենսի-

վությունը դժվարության ընկալման վրա: Տվյալները ցույց են տալիս, որ.

Գների տեսակետից ցածր բարեկեցությամբ տնտեսություններն ավելի բարձր բարեկե-

ցությամբ տնտեսություների համեմատ ամենամեծ դժվարություններն են ընկալում.

□ անասնաբուժության հարցում,

□ ոռոգման ջրի, թունաքիմիկատների և սերմացուի հարցերում:

Ձեռքբերման տեսակետից.

□ թունաքիմիկատների, վառելիքի և սերմացուի հարցերում:

Որակի տեսակետից.

□ անասնաբուժության և վառելիքի:

Հարկ է նշել, որ բարձր բարեկեցությամբ տնտեսությունների ընկալումներում ցածր

բարեկեցությամբ տնտեսությունների համեմատ ավելի բարձր են ընկալվում դժվարությունները

-43-

սերմացուի և պարարտանյութերի հարցերում: Չի բացառվում, որ դա պայմանավորված է

ավելի վճարունակ տնտեսությունների կողմից սերմացուի և պարարտանյութի որակի

նկատմամբ ավելի բարձր պահանջներով:

Ստացված արդյունքները կարող են կիրառվել գյուղական տնտեսություններին օժանդա-

կության ուղղությունների և թիրախավորման նպատակով:

Գործոն` գներ Ցածր Միջին Բարձր «Ցածր» - Min{Միջին, Բարձր}


Ոռոգման ջուր 58.8% 45.2% 42.7% 16.1%


Սերմացու 89.6% 85.7% 80.6% 9.0%


Վառելիք 99.0% 94.3% 98.0% 4.7%

Պարարտանյութ 95.3% 91.3% 94.5% 4.0%

Աղյուսակ 11. Գյուղատնտեսության գործոնների գների ընկալումը որպես դժվարություն՝ ըստ գյուղացիական

տնտեսության բարեկեցության:

Գործոն` ձեռքբերում Ցածր Միջին Բարձր «Ցածր» - Min{Միջին, Բարձր}


Վառելիք 58.2% 41.8% 50.5% 16.4%

Սերմացու 60.4% 49.6% 53.8% 10.8%



Պարարտանյութ 47.1% 45.6% 51.7% 1.5%


Աղյուսակ 12. Գյուղատնտեսության գործոնների ձեռքբերման ընկալումը որպես դժվարություն՝ ըստ

գյուղացիական տնտեսության բարեկեցության:

Գործոն` որակ Ցածր Միջին Բարձր «Ցածր» - Min{Միջին, Բարձր}


Վառելիք 45.8% 33.3% 38.5% 12.5%




Պարարտանյութ 38.8% 49.2% 46.6% -7.8%

Սերմացու 55.2% 63.7% 68.8% -8.5%

Աղյուսակ 13. Գյուղատնտեսության գործոնների որակի ընկալումը որպես դժվարություն՝ ըստ գյուղացիական

տնտեսության բարեկեցության:

-44-

5. Կյանքի որակի միկրո մակարդակի ընդհանուր գնահատականները

Միկրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչներից բավարարվածությունն ըստ բնակավայ-

րի տիպի, բարեկեցության և տարիքային խմբերի տրված է համապատասխանաբար Աղյուսակ

14, Աղյուսակ 15 և Աղյուսակ 16-ում: Աղյուսակներից յուրաքանչյուրում տրված է նաև բավա-

րարվածությունն ամբողջ ընտրանքում: Միկրո մակարդակի բաղադրիչները դասավորված են՝

ըստ ամբողջ ընտրանքում բավարարվածության մակարդակի նվազման:

Աղյուսակների «Ընդամենը» սյան դիտարկումը ցույց է տալիս, որ.

Հայաստանի բնակչության բավարարվածությունն իր սոցիալական անվտանգությու-

նից, դիրքից և շփումներից ավելի բարձր է, քան իր ընտանիքի տնտեսական վիճակը

բնութագրող բաղադրիչներից:

Այնուամենայինիվ, ամենից ցածր է բավարարվածությունը համայնքային կամ թաղա-

մասի հարցերի լուծմանը մասնակցելու հնարավորությունից:

Միկրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչները`

բավարարվածությունը ... Երևան Քաղաք Գյուղ Ընդ.

Ընտանիքի անվտանգությունից 77.0% 84.3% 83.6% 81.5%

Ընտանիքում ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից 76.5% 77.5% 77.5% 77.2%

Սեփական հասարակական դիրքից 64.2% 74.8% 74.1% 70.8%

Ստացած կրթությունից 73.8% 70.7% 67.0% 70.5%

Հասարակական կյանքից 59.5% 71.7% 73.3% 68.0%

Կյանքում հասած հաջողություններից 60.2% 64.1% 60.6% 61.5%

Սեփական ընդհանուր հոգեվիճակից 60.1% 59.0% 54.6% 57.8%

Ներկա աշխատանքից 56.7% 58.0% 54.0% 56.1%

Ընկերների հետ ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից 50.9% 59.4% 56.1% 55.2%

Սեփական ֆիզիկական առողջության վիճակից 55.7% 54.1% 50.4% 53.4%

Տան ունեցվածքից` կահույք, կենցաղային տեխնիկա,

խոհանոցային տեխնիկա 51.3% 50.0% 42.5% 47.8%

Սեփականությունից` բնակարան, հողամաս, ավտոմեքենա,

ավտոտնակ 41.0% 45.7% 47.6% 44.7%

Բնակարանի վիճակից 44.0% 41.8% 39.2% 41.7%

Ներկա կենսամակարդակից, ապրելակերպից 35.8% 40.1% 40.3% 38.6%

Ընտանիքի ֆինանսական վիճակից 29.9% 33.4% 34.1% 32.4%

Թաղամասի կամ համայնքի հարցերի լուծմանը մասնակցելու

հնարավորությունից 22.0% 27.0% 30.5% 26.6%

Տարվա ընթացքում հանգստանալու հնարավորություններից 18.4% 17.9% 13.8% 16.7%

Աղյուսակ 14. Միկրո մակարդակում բավարարվածությունը կյանքի որակի բաղադրիչներից ըստ բնակավայրի:

Այս իրավիճակն արտացոլում է Կյանքի որակի 2011թ. զեկույցի այն դրույթները, որ Հայաս-

տանի բնակչության շրջանում գերակա արժեքներ են փողը և այլ նյութական արժեքները, մյուս

կողմից շատ ցածր մակարդակի վրա է սոցիալական կապիտալը` համագործակցությունն ու

վստահությունը, հատկապես համայնքային մակարդակում:12

Ըստ բնակավայրի տիպի բավարարվածության տվյալներից երևում է, որ.

բավարարվածության մակարդակների առավել մեծ տարբերություններ են առկա սո-

ցիալական շփումների և հասարակական կյանքին մասնակցության տեսակետից (տես`

12

Տես` Մանուկյան Ս. Ա. «Հայաստանի Հանրապետությունում կյանքի որակի հետազոտություն», IPSC, 20 մարտ,

2012թ., Ինտերնետային ռեսուրս` http://gov.am/u_files/file/presentations/IPSC_QLI-2011_Report_Final_%252020_03_2012.pdf

էջ 76-83:

http://gov.am/u_files/file/presentations/IPSC_QLI-2011_Report_Final_%252020_03_2012.pdf

-45-

Աղյուսակ 14, գունավորված տողեր), մասնավորապես բավարարվածության մակար-

դակը.

□ hասարակական կյանքից,

□ hասարակական դիրքից,

□ ընկերների հետ ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից,

□ թաղամասի/ համայնքի հարցերի լուծմանը մասնակցելու հնարավորությունից,

□ ընտանիքի անվտանգությունից,

ընդ որում՝ այս բաղադրիչներից առավել բարձր է բավարարվածությունը գյուղերում և

ցածր` Երևանում:


բավարարվածությունը ... Ցածր Միջին Բարձր Ընդ.

Ընտանիքի անվտանգությունից 74.5% 82.9% 87.0% 81.5%

Ընտանիքում ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից 74.5% 76.2% 80.8% 77.2%

Սեփական հասարակական դիրքից 62.0% 70.2% 80.2% 70.8%

Ստացած կրթությունից 59.8% 69.9% 81.6% 70.5%

Հասարակական կյանքից 58.5% 67.4% 77.9% 68.0%

Կյանքում հասած հաջողություններից 47.9% 63.1% 73.3% 61.5%

Ընդհանուր հոգեվիճակից 44.6% 57.9% 70.9% 57.8%

Ներկա աշխատանքից 48.9% 54.7% 62.1% 56.1%

Ընկերների հետ ժամանակ անցկացնելու

հնարավորությունից 49.4% 52.4% 63.8% 55.2%

Ֆիզիկական առողջության վիճակից 39.2% 54.9% 66.2% 53.4%


խոհանոցային տեխնիկա 28.7% 45.3% 69.5% 47.8%

Ունեցվածքից` բնակարան, հողամաս, ավտոմեքենա,

ավտոտնակ 26.9% 43.7% 63.4% 44.7%

Բնակարանի վիճակից 23.5% 37.2% 64.3% 41.7%

Ներկա կենսամակարդակից, ապրելակերպից 23.5% 37.7% 54.8% 38.6%

Ընտանիքի ֆինանսական վիճակից 17.9% 30.6% 48.7% 32.4%

Թաղամասի կամ համայնքի հարցերի լուծմանը

մասնակցելու հնարավորությունից 21.8% 23.5% 34.6% 26.6%

Տարվա ընթացքում հանգստանալու

հնարավորություններից 7.0% 13.7% 29.3% 16.7%

Աղյուսակ 15. Միկրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչներն ըստ բարեկեցության:

Ընտանիքի բարեկեցության տեսակետից (Աղյուսակ 15).

միկրո մակարդակում կյանքի որակի բոլոր բաղադրիչներից բավարարվածության մա-

կարդակները նշանակալիորեն ավելի բարձր են բարձր բարեկեցությամբ ընտանի-

քներում:

Այդ տարբերությունները ներկայացված են Գծապատկեր 5-ում:

-46-

Գծապատկեր 5. Միկրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչներից բավարարվածության մակարդակների

տարբերությունները բարձր և ցածր բարեկեցության խմբերում:

Միկրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչներից բավարարվածության տարբերություն-

ներն ըստ տարիքային խմբի ունեն յուրահատուկ բնույթ (Աղյուսակ 16).

Կան բաղադրիչներ, որոնցից բավարարվածության մակարդակը բարձր է 18-30 և 60-ից

ավելի բարձր տարիքային պմբերում, մասնավորապես.

□ ընտանիքում ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից,

□ ներկա աշխատանքից,

□ տան ունեցվածքից,

□ ներկա կենսամակարդակից,

□ բնակարանի վիճակից,

Կան բաղադրիչներ, որոնցից բավարարվածության մակարդակն աճում է տարիքին

զուգահեռ, մասնավորապես.

□ թաղամասի/համայնքի հարցերի լուծմանը մասնակցելու հնարավորությունից

(ինչը վկայում է ժամանակի ընթացքում փոքր խմբային սոցիալական կապիտալի

նվազման մասին. 30-40 տարի առաջ մարդիկ ավելի հակված էին կոլեկտիվ

գործողությունների),

40.8%

40.8%

36.5%

31.3%

30.8%

27.0%

26.3%

25.4%

22.3%

21.8%

19.4%

18.2%

14.4%

13.2%

12.8%

12.5%

6.3%

Բավարարվածությունը ...

Բնակարանի վիճակից


խոհանոցային տեխնիկա

Սեփականությունից` բնակարան, հողամաս, ավտոմեքենա,

ավտոտնակ

Ներկա կենսամակարդակից, ապրելակերպից

Ընտանիքի ֆինանսական վիճակից

Սեփական ֆիզիկական առողջության վիճակից

Սեփական ընդհանուր հոգեվիճակից

Կյանքում հասած հաջողություններից

Տարվա ընթացքում հանգստանալու հնարավորություններից

Ստացած կրթությունից

Հասարակական կյանքից

Հասարակական դիրքից

Ընկերների հետ ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից

Ներկա աշխատանքից

Թաղամասի կամ համայնքի հարցերի լուծմանը մասնակցելու

հնարավորությունից

Ընտանիքի անվտանգությունից

Ընտանիքում ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից

Միկրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչներից բավարարվածության

մակարդակների տարբերությունները բարձր և ցածր բարեկեցության խմբերում

-47-

□ ստացած կրթությունից (ինչը վկայում է ժամանակի ընթացքում գիտելիքի

հարացույցի փոփոխության մասին):

Կան բաղադրիչներ, որոնցից բավարարվածության մակարդակը նվազում է տարիքին

զուգահեռ, մասնավորապես բավարարվածությունը.

□ ընդհանուր ֆիզիկական վիճակից,

□ ընդհանուր հոգեվիճակից,

□ ներկա կենսամակարդակից,

□ տարվա ընթացքում հանգստանալու հնարավորությունից,

□ ընկերների հետ ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից:


բավարարվածությունը ... 18-29 30-45 46-60 60 < Ընդ.

Ընտանիքի անվտանգությունից 88.7% 78.9% 78.0% 77.6% 81.5%

Ընտանիքում ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից 79.5% 73.1% 75.0% 87.6% 77.2%

Սեփական հասարակական դիրքից 76.3% 73.7% 62.6% 68.5% 70.8%

Ստացած կրթությունից 71.0% 68.9% 68.9% 77.3% 70.5%

Հասարակական կյանքից 76.4% 69.0% 59.2% 63.3% 68.0%

Կյանքում հասած հաջողություններից 66.4% 60.2% 58.6% 59.3% 61.5%

Ընդհանուր հոգեվիճակից 76.7% 55.5% 45.7% 44.3% 57.8%

Ներկա աշխատանքից 60.3% 56.9% 49.6% 65.4% 56.1%

Ընկերների հետ ժամանակ անցկացնելու

հնարավորությունից 64.7% 50.2% 52.1% 51.2% 55.2%

Ֆիզիկական առողջության վիճակից 75.3% 53.1% 39.0% 32.6% 53.4%


խոհանոցային տեխնիկա 54.3% 44.5% 42.0% 54.4% 47.8%

Ունեցվածքից` բնակարան, հողամաս, ավտոմեքենա,

ավտոտնակ 52.4% 39.7% 40.6% 47.6% 44.7%

Բնակարանի վիճակից 48.4% 37.2% 37.1% 47.1% 41.7%

Ներկա կենսամակարդակից, ապրելակերպից 55.1% 36.5% 27.3% 29.2% 38.6%

Ընտանիքի ֆինանսական վիճակից 48.4% 30.9% 21.6% 21.0% 32.4%

Թաղամասի կամ համայնքի հարցերի լուծմանը

մասնակցելու հնարավորությունից 23.8% 28.7% 24.5% 33.7% 26.6%

Տարվա ընթացքում հանգստանալու

հնարավորություններից 25.6% 15.5% 10.1% 12.3% 16.7%

Աղյուսակ 16. Միկրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչներն ըստ տարիքի:

Միկրո մակարդակում կյանքի որակի 17 բաղադրիչներից բավարարվածության գործոնային

վերլուծությունը ցույց տվեց, որ դրանք պայմանավորված են 4 գործոններով (Գծապատկեր 6):

Այդ գործոններն են.

1. Տնտեսական վիճակի գործոն, որը պայմանավորում է մարդու բավարարվածության զգա-

ցողությունը իր ֆինանսական վիճակից, կենսամակարդակից, սեփականությունից, կեն-

ցաղային ունեցվածքից և բնակարանի վիճակից:

2. Սոցիալական դիրքի գործոն, որը պայմանավորում է մարդու բավարարվածությունն իր

հասարակական դիրքից, հասարակական կյանքին մասնակցության հնարավորություն-

ներից և կյանքում հասած հաջողություններից:

3. Առողջական վիճակի գործոն, որը պայմանավորում է մարդու բավարարվածությունն իր

ընդհանուր ֆիզիկական և հոգեկան առողջությունից:

-48-

4. Ազատ ժամանցի գործոն, որով պայմանավորվում է մարդու բավարարվածությունը ընտա-

նիքում և ընկերների հետ ժամանակ անցկացնելու հնարավորությունից:

Այդ գործոնները փոխադարձ դինամիկ կապի մեջ են (Գծապատկեր 6): Մասնավորապես`

բավարարվածությունը ներկա աշխատանքից բարձրացնում է և´ տնտեսական, և´ սոցիալական

դիրքի, և´ ազատ ժամանցի գործոնների արժեքները (ըստ էության միավորում է այդ գոր-

ծոնները): Բավարարվածությունը կյանքում հասած հաջողություններից բարձրացնում է տնտե-

սական և սոցիալական գործոնների արժեքները: Ազատ ժամանցի և առողջական վիճակի

գործոնների աճը բարձրացնում է բավարարվածությունը համայնքի հարցերով զբաղվելու:

Տնտեսական վիճակի գործոնի աճը բարձրացնում է բավարարվածությունը կյանքում հասած

հաջողություններից և տարվա ընթացքում հանգստանալու հնարավորությունից: Նույնպիսի

ազդեցություն ունի նաև սոցիալական դիրք գործոնը:

Գծապատկեր 6. Միկրո մակարդակում կյանքի որակի բաղադրիչների գործոնային մոդելը:

Գ4. Ազատ

ժամանցի գործոն

Գ1. Տնտեսական

վիճակի գործոն

Գ2. Սոցիալական

դիրքի գործոն

Գ3. Առողջական

վիճակի գործոն

Բավ. կյանքում

հասած

հաջողություններից

Բավ. տարվա

ընթացքում հան-

գստ. հնարավ.

հնարավորութ.

Բավարարված.

ներկա

աշխատանքից

Բավ. համայնքի.

հարցերով զբաղ-

վելու հնարավոր.

-49-

6. Կյանքի որակի առանձին ոլորտների ուսումնասիրություն

Բնակարանային պայմաններ

Բնակարանների սեփականությունը և տեսակները

Հայաստանի բնակչության 90.2%-ը բնակվում է իր կամ ընտանիքի անդամներից մեկին

պատկանող բնակարանում (Գծապատկեր 7): Ընդ որում՝ սեփական բնակարաններում բնակ-

վողների քանակը 2012թ.-ին 2011թ. համեմատ բոլոր տիպի բնակավայրերում աճել է: Վարձով

է բնակվում բնակչության 5.1%-ը, Երևանում` 8.4%-ը (Աղյուսակ 17): Բնակվում է իրեն

չպատկանող բնակարանում բնակչության 4.7%, ընդ որում` այդպիսի մարդկանց քանակը մի

փոքր ավելին է գյուղերում:

Գծապատկեր 7. Սեփական բնակարաններում ապրողների քանակի փոխոխությունը, 2011-2012թթ.:

«Այս բնակարանը, որտեղ հիմա գտնվում ենք, Ձեր

ընտանիքի կամ նրա անդամներից որևէ մեկի

սեփականությո՞ւնն է»:

Երևան Քաղաք Գյուղ Ընդամենը

Այո 87.8% 89.8% 93.1% 90.1%

Ոչ` բնակում ենք վարձով 8.4% 5.5% 1.3% 5.1%

Ոչ` բնակվում ենք առանց վարձ տալու 3.8% 4.5% 5.6% 4.7%

Ոչ` հանրակացարան է 0.0% 0.2% 0.0% 0.1%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 17. Բնակարանների սեփականությունը:

Բնակարանի տեսակների բաշխումը 2010-2012թթ. ընթացքում էական փոփոխություններ չի

կրել (Աղյուսակ 18): Բնակարանի ամենատարածված տեսակն է մեկ և ավելի հարկանի սեփա-

կան տունը, որտեղ բնակվում է մեկ ընտանիք: Ընդ որում, եթե այդ քանակին ավելացնենք նաև

համանման տները, որտեղ բնակվում է մեկից ավելի ընտանիք, ապա մեկ և ավելի հարկանի

սեփական տներում բնակվում է Հայաստանի բնակչության 55%-ը: Բնակչության մոտ 30%-ը

բնակվում է 5 կամ ավելի ցածր հարկանի շենքներում: Բազմահարկ շենքերում է բնակվում

Հայաստանի բնակչության մոտ 15%-ը: Կացարաններում բնակվողների քանակը 2010թ. համե-

մատ 2011թ. և 2012թ. նվազել է:

83.3% 83.4%

89.8%

85.6%

87.8%

89.7%

93.1%

90.2%

Երևան Քաղաք Գյուղ Ընդամենը

Բնակարանը, որտեղ ապրում են, հանդիսանում է

հարցվողի ընտանիքի սեփականությունը

2011 2012

-50-

Բնակարանի տեսակը 2010 2011 2012

Բնակարան բազմահարկ շենքում (6 և ավելի հարկանի) 15.8% 13.3% 14.6%

Բնակարան 5 հարկանի և ցածրահարկ շենքում 30.9% 27.2% 29.6%

Մեկ և ավել հարկանի սեփական տուն, որտեղ մեկ ընտանիք է

բնակվում 45.4% 52.4% 47.7%

Մեկ և ավել հարկանի սեփական տուն, որտեղ երկու կամ ավելի

ընտանիք է բնակվում 6.0% 6.6% 7.5%

Ընդամենը` մեկ և ավելի հարկանի սեփական տուն 51.4% 59.0% 55.2%

Հանրակացարան 0.1% 0.1% 0.1%

Տնակ/կացարան 1.8% 0.4% 0.5%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 18. Բնակարանների տեսակները:

Բնակարաններում սենյակների քանակը 2011-2012թթ. ընթացքում էական փոփոխություն չի

կրել (Աղյուսակ 19): Հարցվածների մեծ մասը` 36%-ը, բնակվում է 3 սենյականոց բնակարան-

ներում (հաշվարկվել են միայն բնակելի սենյակները): Մոտավորապես հավասար քանակով

մարդիկ են բնակվում 2 և 4 սենյականոց բնակարաններում` մոտ 22%: Մեկ սենյականոց

բնակարաններում է բնակվում բնակչության մոտ 7%-ը:13

Սենյակների քանակը 2011 2012

1 5.6% 6.7%

2 21.3% 21.8%

3 36.3% 36.1%

4 23.0% 22.4%

5 9.6% 8.2%

6+ 4.2% 4.8%

Ընդամենը 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 19. Սենյակների քանակը:

Աղյուսակ 18-ի և Աղյուսակ 19-ի տվյալները թույլ են տալիս ենթադրել, որ 2010-2012թթ.

ընթացքում Հայաստանում բնակարանաշինությունը կամ չի ունեցել ամբողջ հասարակության

մասշտաբով նշանակալի չափեր, կամ, եթե այդ ենթադրությունը չի համապատասխանում

իրականությանը, ապա չի բացառվում, որ կառուցված բնակարանների մեծ մասը չի

բնակեցվել:

Բնակարանների տեխնիկական վիճակը և դրանք բարելավելու՝ բնակչության

ունակությունը

2012թ. 2011թ. համեմատ բնակարանների վիճակը բարելավվել է: Մասնավորապես, 7.8%-ով

նվազել է այն անձանց քանակը, ովքեր համարել են, որ իրենց բնակարանն ունի կապիտալ

վերանորոգման կարիք (Գծապատկեր 8): Եթե 2011թ. նրանք կազմել են 57.9%, ապա 2012թ.`

50.1%:

Վիճակագրական փորձարկումը ցույց տվեց, որ բնակչության կողմից իրենց բնակարանների

վիճակի գնահատականները վիճակագրորեն տարբերվում են ըստ սեռի, կրթամակարդակի,

բնակավայրի տիպի և, հատկապես, ըստ բարեկեցության (այդ գնահատականների բաշխում-

ներն ըստ տարիքային խմբերի վիճակագրորեն չեն տարբերվում):

13

Հարկ է նշել, որ տվյալները չեն ներկայացնում բնակարանների քանակը:

-51-

Գծապատկեր 8. Բնակարանի վիճակի գնահատականները:

Մասնավորապես, կանայք մի փոքր ավելի են հակված համարելու, որ բնակարանն ունի

կապիտալ վերանորոգման կարիք, իսկ տղամարդիկ` որ այն ունի կոսմետիկ վերանորոգման

կարիք (Աղյուսակ 20): Կապիտալ վերանորոգման կարիք ունեցող բնակարաններում բնակ-

վողների քանակն աճում է կրթամակարդակի նվազմանը զուգահեռ (Աղյուսակ 21): Գյուղերում

հարաբերականորեն ավելի շատ անձինք են համարում, որ իրենց բնակարանն ունի կապիտալ

վերանորոգման կարիք, քան Երևանում կամ մարզային քաղաքներում (Աղյուսակ 22):

Սակայն բնակարանների վիճակի գնահատականներն ամենից շատ տարբերվում են կենսամա-

կարդակային խմբերում: Ամենաանբարեկեցիկ տերցիլին պատկանող անձանց մոտ 67%-ն է

համարում, որ իրենց բնակարան ունի կապիտալ վերանորոգման կարիք, այն դեպքում, երբ

ամենաբարեկեցիկ տերցիլում` 29%-ը (Աղյուսակ 23): Ընդ որում՝ ամենաանբարեկեցիկ խմբում

մարդկանց մոտ 5%-ը համարում է, որ իրենց բնակարանը պիտանի չէ բնակության համար՝

անկախ վերանորոգումից:

«Ինչպե՞ս կգնահատեք Ձեր բնակարանի ընդհանուր վիճակը»: Արական Իգական

Բնակարանը պիտանի չէ բնակության համար՝ անկախ վերանորոգումից 3.1% 1.9%

Բնակարանն ունի կապիտալ վերանորոգման կարիք 48.3% 51.9%

Բնակարանն ունի պարզ վերանորոգման կարիք 29.5% 25.5%

Բնակարանը լավ վիճակում է 16.8% 19.3%

Բնակարանը գերազանց վիճակում է 2.3% 1.4%

Ընդամենը 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 20. Բնակարանի վիճակի գնահատականներն ըստ սեռի:

«Ինչպե՞ս կգնահատեք Ձեր բնակարանի

ընդհանուր վիճակը»:

Միջնակարգ

կամ ավելի

ցածր

Միջին

մասնագիտական

կամ թերի

բարձրագույն

Բարձրագույն

և ավելի

բարձր

Բնակարանը պիտանի չէ բնակության համար՝

անկախ վերանորոգումից 3.0% 2.6% 1.6%

Բնակարանն ունի կապիտալ վերանորոգման

կարիք 58.7% 50.6% 39.1%

Բնակարանն ունի պարզ վերանորոգման կարիք 22.5% 30.6% 30.3%

Բնակարանը լավ վիճակում է 14.4% 15.6% 25.4%

Բնակարանը գերազանց վիճակում է 1.4% 0.6% 3.6%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 21. Բնակարանի վիճակի գնահատականներն ըստ կրթության:

1.4%

57.9%

29.2%

11.5%

2.5%

50.1%

27.4% 20.0%

Բնակարանը պիտանի չէ

բնակության համար անկախ

վերանորոգումից

Բնակարանն ունի կապիտալ

վերանորոգման կարիք

Բնակարանն ունի պարզ


Բնակարանը լավ կամ

գերազանց վիճակում է

Բնակարանի վիճակը

2011 2012

-52-

«Ինչպե՞ս կգնահատեք Ձեր բնակարանի ընդհանուր վիճակը»: Երևան Քաղաք Գյուղ

Բնակարանը պիտանի չէ բնակության համար՝ անկախ

վերանորոգումից 1.1% 2.4% 3.9%

Բնակարանն ունի կապիտալ վերանորոգման կարիք 45.6% 47.2% 57.2%




Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 22. Բնակարանի վիճակի գնահատականներն ըստ բնակավայրի տիպի:

«Ինչպե՞ս կգնահատեք Ձեր բնակարանի ընդհանուր վիճակը»: Ցածր Միջին Բարձր

Բնակարանը պիտանի չէ բնակության համար՝ անկախ

վերանորոգումից 4.8% 2.0% 0.6%

Բնակարանն ունի կապիտալ վերանորոգման կարիք 66.9% 55.0% 28.5%




Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 23. Բնակարանի վիճակի գնահատականներն ըստ բարեկեցության:

Հետազոտվել են յուրաքանչյուր հարցվողի բնակարանում առկա խնդիրները, և հաշվարկվել է

այդ խնդիրները լուծել չկարողացող ընտանիքների քանակը: Տվյալները ներկայացված են

Գծապատկեր 9-ում: Տվյալները հաշվարկված են Հայաստանի ամբողջ բնակչության համար:

Գծապատկեր 9. Բնակարանի վիճակի խնդիրները և դրանք լուծելու հնարավորություն չունեցողները

(ցուցանիշները հաշվարկված են բոլոր հարցվողների քանակից):

80.9%

68.5%

67.1%

64.7%

54.6%

44.9%

37.0%

34.7%

63.7%

53.2%

53.7%

50.4%

46.2%

38.1%

32.9%

31.5%

Ունեն բնակարանի/տան բնակելի սենյակների


Ունեն բնակարանի/տան խոհանոցի վերանորոգման

կարիք

Չունեն «եվրալուսամուտներ»

Ունեք բնակարանի/տան սանհանգույցի


Տարվա ցուրտ և խոնավ եղանակներին տանը

խոնավանում են պատերը, առաստաղը կամ հատակը

Չեն կարողանում բավարար չափով տաքացնել

բնակարանը

Չունեն իրերը տեղավորելու կամ պահեստավորելու

համար բավարար տարածք

Տան մակերեսն անբավարար է ընտանիքի համար

Բնակարանային խնդիրների առկայությունը և դրանք լուծել չկարողացողները

Ունեն խնդիրը

Ունեն և չեն կարող լուծել

-53-

Գծապատկերի տվյալները ցույց են տալիս, որ.

Բնակարանային առավել առաջնահերթ խնդիրները կապված են բնակարանի տարբեր

հատվածների վերանորոգումների հետ, մասնավորապես` ըստ տարածվածության բնա-

կարանի սենյակների վերանորոգումները (80.9%), խոհանոցի վերանորոգումը (68.5%),

սանհանգույցի վերանորոգումը (64.7%): Հայաստանի բնակիչների 67.1%-ը չունի «եվրո-

լուսամուտներ»: Բնակարանի այս բաղադրիչը մոտարկում է այն հարցերը, թե անցյալ 5-

7 տարիների ընթացքում բնակչության ո՞ր մասն է ունակ եղել ժամանակակից ձևով

վերանորոգել բնակարանը, քանի որ այդ տարիներին ստանդարտ է դարձել

վերանորոգման ընացքում փայտե պատուհանները փոխարինել մետաղապլաստե

պատուհաններով: Մյուս կողմից, այդ պատուհաններն ավելի լավ ջերմամեկուսիչներ են,

որի հետևանքով նվազում է տարվա ցուրտ հատվածում էներգիայի օգտագործման

պահանջարկը:

Բնակարանի վերանորոգման խնդիրներին հաջորդում են բնակարանի տաքացման և

դրա հետ կապված սանիտարահիգիենիկ պայմանները, այսինքն, երբ տարվա ցուրտ

կամ խոնավ եղանակներին խոնավանում են բնակարանի պատերը, առաստաղը կամ

հատակը: Այդ խնդրի առկայության մասին է հաղորդել հարցվածների 54.6%-ը, իսկ

բնակարանը բավարար չափով տաքացնելու խնդրի առկայության մասին` 44.9%-ը:

Եվ միայն երրորդ տեղում են բնակարանի մակերեսի անբավարարության խնդիրները`

իրերը տեղավորելու (հաղորդել են հարցվածների 37.0%-ը) և բնակության համար

(34.7%):

Գծապատկերում տրված է նաև այն ընտանիքների քանակը (քանի որ հարցը վերաբերում է

բնակարանին, հետևաբար, հարցվողը ներկայացնում է իր ընտանիքը), ովքեր ունեն նշված

խնդիրը և չեն կարողանում լուծել այն: Գծապատկերը ցույց է տալիս, որ այդ մարդկանց

բաշխումը (գծապատկերում` մանուշակագույն սյունաշարը) կարգային սանդղակի ճշտությամբ

կրկնում է խնդրի առկայությունը հաղորդած մարդկանց բաշխումը (գծապատկերում` մորեգույն

սյունաշարը):

Բնակարանային խնդիրների տարբերություններն ըստ բնակավայրի տիպի ներկայացված են

Աղյուսակ 24-ում: Աղյուսակի տվյալներից բխում է, որ բնակարանի վերանորոգման խնդիրներն

առավելապես գյուղաբնակների խնդիրներ են, իսկ տարածքների անբավարարության

խնդիրները` առավելապես երևանյան և մարզային քաղաքների:

Բնակարանի բնութագիրը Գյուղ -

Երևան

Գյուղ -

Քաղաք

Ունեք բնակարանի/տան սանհանգույցի վերանորոգման կարիք 22.9% 13.9%

Տարվա ցուրտ և խոնավ եղանակներին տանը խոնավանում են պատերը և/կամ

առաստաղը և/կամ հատակը 21.9% 16.7%

Ունեն բնակարանի/տան խոհանոցի վերանորոգման կարիք 21.2% 13.3%

Ունեն բնակարանի/տան բնակելի սենյակների վերանորոգման կարիք 18.7% 8.5%

Չունեն «եվրալուսամուտներ» 17.7% 3.6%

Չեն կարողանում բավարար չափով տաքացնել բնակարանը 9.9% 2.7%

Չունեն իրերը տեղավորելու կամ պահեստավորելու համար բավարար տարածք -16.3% -12.7%

Տան մակերեսն անբավարար է ընտանիքի համար -16.3% -9.2%

Աղյուսակ 24. Բնակարանային խնդիրների տարածվածության տարբերությունները գյուղերում` Երևանի և

գյուղերում` քաղաքների համեմատ: (Տրված են` գյուղերում բնակարանային խնդիրների տարածվածության

ցուցանիշից հանած Երևանում և քաղաքներում խնդիրների տարածվածության ցուցանիշները):

-54-

Համանման տվյալներն ըստ բարեկեցության (Աղյուսակ 25) ցույց են տալիս, թե դիտարկված

բնակարանային խնդիրները որքանով են ավելի տարածված ցածր և միջին բարեկեցության

խմբերում` բարձր բարեկեցության խմբի համեմատ:

Բնակարանի բնութագիրը Բարձր -

Ցածր

Միջին -

Ցածր

Չեն կարողանում բավարար չափով տաքացնել բնակարանը -34.7% -18.9%

Ունեն բնակարանի/տան խոհանոցի վերանորոգման կարիք -34.1% -23.5%

Չունեն «եվրալուսամուտներ» -31.4% -14.6%

Ունեն բնակարանի/տան սանհանգույցի վերանորոգման կարիք -29.5% -20.1%

Տարվա ցուրտ և խոնավ եղանակներին տանը խոնավանում են պատերը և/կամ

առաստաղը և/կամ հատակը -26.5% -20.5%

Ունեն բնակարանի/տան բնակելի սենյակների վերանորոգման կարիք -24.4% -19.3%

Չունեն իրերը տեղավորելու կամ պահեստավորելու համար բավարար տարածք -23.0% -12.0%

Տան մակերեսն անբավարար է ընտանիքի համար -13.7% -7.9%

Աղյուսակ 25. Բնակարանային խնդիրների տարածվածության տարբերությունները բարձր բարեկեցության

խմբում` միջին և ցածր բարեկեցության խմբերի համեմատ: (Տրված են` բարձր բարեկեցության խմբում

բնակարանային խնդիրների տարածվածության ցուցանիշից հանած ցածր և միջին բարեկեցության խմբերում

խնդիրների տարածվածության ցուցանիշները):

Հետազոտվել է նաև առանձնատներին հատուկ խնդիրների տարածվածությունը, մասնավորա-

պես, արդյոք բնակարանի ներսում, թե դրսում են տեղադրված խմելու ջրի ծորակը,

զուգարանը և բաղնիքը (Աղյուսակ 26):

Բնակարանի բնութագիրը Ընդ. Եր. Քաղ. Գյ. Ցածր Միջին Բարձր

Ձեր խմելու ջրի ծորակը տան ներսու՞մ

է: (միայն սեփական տների համար) 61.3% 76.8% 60.4% 56.2% 55.9% 57.0% 71.6%

Ձեր զուգարանը տան ներսու՞մ է:

(միայն սեփական տների համար) 48.1% 64.9% 55.8% 40.3% 39.5% 42.7% 63.0%

Ձեր բաղնիքը տան ներսու՞մ է: (միայն

սեփական տների համար) 52.7% 61.4% 54.1% 49.3% 40.1% 49.0% 69.8%

Աղյուսակ 26. Ջրի ծորակի, սանհանգույցի և բաղնիքի տեղադրությունն առանձնատներում: Տրված են «Այո»

պատասխանները:

Ընտանիքների տնտեսական վիճակը

Կենցաղային գույք

Կյանքի որակի 2012թ. հետազոտության ընթացքում բնակչության կենցաղային իրերի

առկայության ուսումնասիրությունը փոքր ինչ տարբերվել է 2010-2011թթ. ուսումնասիրու-

թյուններից: Որոշվել է ուսումնասիրել այն կենցաղային իրերի առկայությունը, որոնք ավելի լավ

են բնորոշում մարդկանց բարեկեցությունը և ավելի են համապատասխանում կյյանքի

փոփոխվող պայմաններին: Մասնավորապես, «հեռուստացույցի» առակայության արձա-

նագրումը փոխարինվել է «LCD էկրանով հեռուստացույցով», բացի համակարգչի

առկայությունից դիտարկվել է նաև նոթբուքի լամ նեթբուքի առկայությունը, ավելացվել է

պլանշետի (iPad կամ GALAXY) առկայությունը, դուրս են բերվել աուդիո-վիդեո

սարքավորումները, որոնք արտամղվում են համակարգիչներով և նոթբուքերով, դուրս է բերվել

բջջային հեռախոսը, որն ունեն համարյա բոլորը, լվացքի մեքենան փոխարինվել է «ավտոմատ»

լվացքի մեքենայով, «կոշտ կահույք» և «փափուկ կահույք» հասկացությունները

մասնավորեցվել են «Ճաշասրահի կահույք», «ննջարանի կահույք» և «խոհանոցի կահույք»

հասկացություններով:

-55-

Բնակչության շրջանում կենցաղային իրերի առկայությունը 2010-2012թթ. ընթացքում

ներկայացված է Աղյուսակ 27-ում: Աղյուսակում ուշադրության արժանի տվյալ է բնակչության

շրջանում համակարգիչների քանակի նշանակալի աճը: Եթե 2010թ. համակարգիչ ուներ

ընտանիքների 38.5%-ը, իսկ 2011թ. 46%-ը, ապա 2012թ. համակարգիչ, նոթբուք կամ նեթբուք

ուներ ընտանիքների 58.7%-ը, իսկ պլանշետ (iPad կամ GALAXY) ուներ ընտանիքների 5.0%-ը:

Գույք 2010 2011 2012

Սառնարան 93.3% 88.7% 92.2%

Գազօջախ կամ էլեկտրական օջախ - - 89.2%

Ննջարանի կահույք - - 76.8%

Ճաշասրահի կահույք (փափուկ կահույք) - - 76.2%

Փոշեկուլ 73.6% 69.2% 71.8%

Ավտոմատ լվացքի մեքենա - - 66.9%

Համակարգիչ և/կամ նեթբուք և/կամ նոթբուք14

38.5% 46.1% 58.7%

Խոհանոցի կահույք - - 54.4%

Համակարգիչ - - 41.8%

Միկրոալիքային վառարան - - 36.4%

Նոթբուք և/կամ նեթբուք - - 24.4%

Հարթ (LCD) էկրանով հեռուստացույց - - 24.1%

Ջեռուցման համակարգ` (օրինակ Baxi ) 32.3% 25.0% 23.9%

Օդորակիչ/կոնդիցիոներ 7.3% 4.4% 5.6%

Պլանշետ (iPad կամ GALAXY) - - 5.0%

Աղյուսակ 27. Կենցաղային գույքի առկայությունը, 2010-2012թթ.:

Գույք Բնակավայր Բարեկեցություն


Սառնարան 97.7% 90.8% 87.9% 82.9% 95.8% 98.0% 92.2%

Գազօջախ կամ էլեկտրական

օջախ 92.4% 93.6% 82.3% 80.5% 91.3% 95.9% 89.2%

Ննջարանի կահույք 79.1% 76.1% 75.1% 62.5% 76.6% 91.4% 76.8%

Ճաշասրահի կահույք(փափուկ

կահույք 83.9% 76.6% 67.9% 58.7% 79.4% 90.4% 76.2%

Փոշեկուլ 82.3% 71.8% 61.0% 47.3% 77.5% 90.5% 71.8%

Ավտոմատ լվացքի մեքենա 85.6% 66.4% 48.1% 42.6% 71.0% 86.9% 66.9%

Համակարգիչ և/կամ նոթբուք,

նեթբուք և/կամ պլանշետ, iPad 74.0% 59.3% 42.5% 28.8% 60.4% 86.9% 58.7%

Խոհանոցի կահույք 67.4% 57.0% 39.0% 28.2% 55.3% 79.8% 54.4%

Համակարգիչ 53.4% 42.5% 29.3% 20.9% 41.9% 62.6% 41.8%

Նոթբուք, նեթբուք 35.0% 22.2% 15.4% 8.3% 20.6% 44.4% 24.4%

Հարթ (LCD) էկրանով

հեռուստացույց 38.6% 20.2% 12.7% 6.9% 19.4% 46.0% 24.1%

Ջեռուցման համակարգ` (օրինակ

Baxi ) 39.1% 22.5% 9.7% 4.4% 20.1% 47.4% 23.9%

Օդորակիչ/կոնդիցիոներ 11.2% 2.9% 2.2% 0.3% 2.9% 13.5% 5.6%

Պլանշետ (iPad կամ GALAXY) 9.0% 3.5% 2.2% 0.0% 1.8% 13.2% 5.0%

Աղյուսակ 28. Կենցաղային գույքի առկայությունն ըստ բնակավայրի և բարեկեցության:

14

Աղյուսակում առանձին ներկայացված են նաև համակարգիչներ ունեցող, ինչպես նաև նոթբուք կամ նեթբուք

ունեցող ընտանիքների քանակը:

-56-

Կենցաղային գույքի առկայությունն ըստ բնակավայրի տիպի և բարեկեցության ներկայացված

է Աղյուսակ 28-ում, որի տվյալներից բխում է, որ դիտարկված կենցաղային գույքի բոլոր

տեսակներն ավելի տարածված են Երևանում` համեմատած քաղաքների և գյուղերի հետ, և

բարձր բարեկեցությամբ ընտանիքներում` համեմատած միջին և ցածր բարեկեցությամբ

ընտանիքների հետ:15

Հետազոտությամբ ուսումնասիրվել է բնակչության կողմից դիտարկվող գույքից բավարար-

վածության մակարդակը, գնման ժամանակը և գույքի ֆինանսական մատչելիությունը:16

Տվյալները ներկայացված են Աղյուսակ 29-ում:

Գույք Ունեն

Գնման տարին Բավա-

րար-

ված են

որակից

Կա-

րող են

գնել

Վերջին

1

տարվա

ընթաց-

քում

1-5

տարի

առաջ

6-10

տարի

առաջ

10-ից

ավելի

տարի

առաջ

Սառնարան 92.2% 7.8% 34.8% 15.1% 42.3% 73.0% 31.1%

Գազօջախ կամ էլեկտրական

օջախ 89.2% 5.8% 28.3% 13.3% 52.6% 67.4% 30.5%

Ննջարանի կահույք 76.8% 4.9% 19.5% 11.8% 63.7% 66.3% 21.0%

Ճաշասրահի կահույք 76.2% 4.4% 24.6% 18.9% 52.0% 66.6% 22.5%

Փոշեկուլ 71.8% 12.6% 46.9% 20.8% 19.7% 77.3% 39.7%

Ավտոմատ լվացքի մեքենա 66.9% 10.8% 56.1% 26.9% 6.1% 93.5% 27.7%

Խոհանոցի կահույք 54.4% 6.5% 29.3% 17.5% 46.7% 70.8% 22.2%

Համակարգիչ 41.8% 18.3% 55.0% 20.3% 6.4% 81.5% 25.0%

Նոթբուք, նեթբուք 24.4% 33.7% 57.6% 7.7% 1.0% 90.0% 23.6%

Հարթ (LCD) էկրանով

հեռուստացույց 24.1% 32.3% 58.3% 8.2% 1.3% 96.7% 22.9%

Ջեռուցման համակարգ` (Baxi ) 23.9% 10.9% 63.4% 21.8% 3.8% 92.7% 16.0%

Օդորակիչ/կոնդիցիոներ 5.6% 20.4% 49.1% 21.3% 9.3% 88.9% 15.9%

Պլանշետ (iPad կամ GALAXY) 5.0% 62.2% 37.7% - - 90.3% 17.5%

Աղյուսակ 29. Կենցաղային գույքի առկայությունը, գնման տարին, բավարարվածությունը որակից և

ֆինանսական մատչելիությունը:

Գծապատկեր 10-ում ներկայացված է, թե Հայաստանի բնակչության ո՞ր հատվածն է վերջին

մեկ տարվա ընթացքում գնել դիտարկվող կենցաղային առարկաները: Գծապատկերից երևում

է, որ վերջին մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանի բնակչության բավական նշանակալի հատ-

վածը (7-9%) կենցաղային ոչ էժան իրեր է գնել: Հատկանշական է նաև, որ այդ իրերի շարքում

են նոթբուք կամ նեթբուք գնած անձինք` 8.2%-ը, որը վիճակագրորեն հավասար է համա-

կարգիչներ գնած անձանց քանակին (7.6%): Նշենք, որ նախորդ տարվան նախորդող 5

տարիների ընթացքում նոթբուք գնած անձանց ընդհանուր քանակը հավասար է 14.1%-ի, իսկ

համակարգիչ գնած անձանց քանակը` 23.0%-ի: Դա նշանակում է, որ Հայաստանի

բնակչությունը ոչ միայն ավելացնում է իր տրամադրության տակ գտնվող համակարգչային

տեխնիկայի քանակը, այլև համալրում է այն ավելի ժամանակակից դյուրակիր տեսակներով:

15

Հիշենք, որ 2012թ. հետազոտությունում բարեկեցությունը սահմանվել է ունեցվածքի, այդ թվում նաև կենցա-

ղային իրերի առկայությամբ: Հետևաբար, բնական է բարեկեցության կորելյացիայի առկայությունը ունեցվածքի այդ

տեսակների հետ: 16

Գույքի առկայությունը «մասամբ է» բնորոշում գույքն ունեցողի տնտեսական վիճակը, քանի որ այն կարող է

գնված լինել շատ տարիներ առաջ, հետևաբար, գույքի տվյալ տեսակի առկայությունը կարող է և´ նվազ բնորոշիչ

դառնալ դրա տիրոջ բարեկեցության գնահատման տեսակետից, և´ դադարել բնորոշել նրա համար գույքի

ֆինանսական մատչելիությունը:

-57-

Գծապատկեր 10. Վերջին մեկ տարվա ընթացքում բնակչության կողմից գնված կենցաղային գույքը:

Սեփականություն

Անշարժ գույք և ավտոմեքենաներ ունեցող բնակչության քանակի դինամիկան 2010-2012թթ.

ընթացքում տրված է Աղյուսակ 30-ում: Աղյուսակի տվյալները ցույց են տալիս, որ այդ

տարիների ընթացքում աճել է արտադրական կամ պահեստային տարածք, ինչպես նաև

հողատարածքներ ունեցող տնային տնտեսությունների քանակը: Կարելի է ենթադրել, որ աճի

միտումներ ունեն նաև մարդատար և բեռնատար ավտոմեքենաներ ունեցող տնային

տնտեսությունների քանակները: Հատկապես ուշագրավ է, որ մարդատար ավտոմեքենա ունի

տնային տնտեսությունների 37.2%-ը, իսկ բեռնատար ավտոմեքենա` 6.2%-ը:

Սեփականություն 2010 2011 2012

Բնակարան/սեփական տուն 92.1% 90.0% 91.6%

Ավտոտնակ 27.5% 32.6% 31.3%

Ամառանոց 4.7% 5.2% 4.7%

Հողատարածք 42.8% 45.3% 48.4%

Մարդատար ավտոմեքենա - 35.8% 37.2%

Բեռնատար ավտոմեքենա - 5.7% 6.2%

Արտադրական տեխնիկա` հաստոցներ, մեքենա-սարքավորումներ 3.2% 2.0% 2.7%

Արտադրական կամ առևտրային տարածք/պահեստ 1.2% 2.6% 3.0%

Աղյուսակ 30. Սեփականության առկայությունը, 2010-2012թթ.:

Անշարժ գույքի և ավտոմեքենաների առկայությունն ըստ բնակավայրի տիպի և տնային

տնտեսության բարեկեցության տրված է Աղյուսակ 31-ում: Մարդատար և բեռնատար

ավտոմեքենաների և ավտոտնակների հարաբերական քանակն ավելի մեծ է գյուղական

բնակավայրերում: Ուշագրավ է, որ բարձր բարեկեցության տնային տնտեսությունների 67%-ը

և միջին բարեկեցությամբ տնային տնտեսությունների 37%-ն ունեն մարդատար ավտոմե-

9.0%

8.2%

7.8%

7.6%

7.2%

7.2%

5.2%

3.8%

3.5%

3.4%

3.1%

2.6%

1.1%

Փոշեկուլ

Նոթբուք, նեթբուք

Տափակ (LCD) էկրանով հեռուստացույց

Համակարգիչ

Ավտոմատ լվացքի մեքենա

Սառնարան

Գազօջախ կամ էլեկտրական օջախ

Ննջարանի կահույք

Խոհանոցի կահույք

Ճաշասրահի կահույք

Պլանշետ (iPad կամ GALAXY)

Ջեռուցման համակարգ (Baxi )

Օդորակիչ/կոնդիցիոներ

Վերջին մեկ տարվա ընթացքում բնակչության կողմից գնված

կենցաղային գույքը

-58-

քենաներ: Այն փաստը, որ ցածր բարեկեցությամբ տնային տնտեսությունների 7.7%-ը նույնպես

ունի ավտոմեքենա, նշանակում է, որ անհրաժեշտ է մոդիֆիկացնել տնային տնտեսությունների

բարեկեցության գնահատման չափանիշները:

Սեփականություն Ընդ. Բնակավայր Բարեկեցություն

Երևան Քաղաք Գյուղ Ցածր Միջին Բարձր

Բնակարան/սեփական տուն 91.6% 91.1% 90.3% 93.2% 83.6% 93.8% 97.3%

Հողատարածք 48.4% 23.4% 35.0% 85.4% 32.6% 50.9% 61.8%

Մարդատար ավտոմեքենա 37.2% 35.6% 31.4% 43.8% 7.7% 36.9% 67.1%

Ավտոտնակ 31.3% 26.8% 29.6% 37.3% 7.5% 30.2% 56.2%

Բեռնատար ավտոմեքենա 6.2% 2.7% 4.7% 11.1% 0.3% 4.2% 14.1%

Ամառանոց 4.7% 7.3% 4.9% 1.9% 0.6% 1.5% 12.0%

Արտադրական կամ առևտրային

տարածք/պահեստ 3.0% 2.8% 4.0% 2.3% 0.0% 1.4% 7.7%

Արտադրական տեխնիկա`

հաստոցներ, սարքավորումներ 2.7% 2.4% 2.2% 3.5% 0.2% 1.5% 6.5%

Աղյուսակ 31. Սեփականության առկայությունն ըստ բնակավայրի և բարեկեցության:

Գյուղական բնակավայրերում ուսումնասիրվել է տնային տնտեսություններում գյուղատնտե-

սական տեխնիկայի առկայությունը և անասուններ պահող տնային տնտեսությունների

քանակը (Աղյուսակ 32): Աղյուսակում ուշագրավ է երկու առանձնահատկություն.

գյուղաբնակների միայն 53.7%-ն է անասուններ (կով, ոչխար, խոզ, ճագար) պահում,

գյուղաբնակների բարեկեցության կարևորագույն գործոնների շարքում է գյուղտեխ-

նիկայի` կոմբայնի կամ տրակտորի առկայությունը:

Գյուղտեխնիկայի և անասունների առկայության համեմատությունը գյուղական տնային

տնտեսություններում 2011 և 2012թթ. ներկայացված է Աղյուսակ 33-ում: Հարկ է նշել, որ

2011թ. անասունների առկայությունը գրանցվել է այն դեպքերում, երբ տնային տնտեսությունը

պահել է 2 կով կամ 5 ոչխար կամ դրանց համարժեք այլ կենդանիներ: Այդ շեմային արժեքը

կիրառվել էր այն պատճառով, որ այդ շեմային արժեքի կամ դրա գերազանցման դեպքում է

անասնապահությունը գյուղացու համար վերածվում ապրանքնային արտադրության:

Հարկ է նշել, որ 2012թ. 2011թ. համեմատ նվազել է կոմբայններ ունեցող տնային

տնտեսությունների քանակը:

Սեփականություն Ընդ. Երևան Քաղաք Գյուղ Ցածր Միջին Բարձր

Գյուղատնտեսական տեխնիկա`

կոմբայն, տրակտոր 5.5% - - 5.5% 0.5% 2.8% 13.0%

Գոմ/ամբար (միայն գյուղերում) 65.3% - - 65.3% 42.3% 70.5% 80.0%

Անասուններ` կով ոչխար/խոզ/

ճագար (միայն գյուղերում) 53.8% - - 53.8% 36.5% 60.2% 62.0%

Հավ/հնդկահավ/բադ/սագ

(միայն գյուղերում) 61.5% - - 61.5% 40.4% 66.1% 75.2%

Աղյուսակ 32. Գյուղատնտեսական սեփականության առկայությունը գյուղերում (գնահատված է միայն

գյուղերում):

Չափելու համար Հայաստանի բնակչության համար անշարժ գույքի և ավտոմեքենաների

ֆինանսական մատչելիությունը հարցվողներին տրվել է հետևյալ հարցը` «Եթե անհրաժեշ-

տություն առաջանար գնել կամ փոխարինել այդ գույքի տեսակները, ապա Ձեր այսօրվա ֆի-

նանսական հնարավորությունները թույլ կտայի՞ն կանխիկ կամ վարկով գնել այդ ապրանքը»:

-59-

Սեփականություն 2011 2012

Գյուղատնտեսական տեխնիկա` կոմբայն, տրակտոր 7.0% 5.5%

Գոմ/ամբար (միայն գյուղերում) 65.5% 65.2%

Անասուններ` կով ոչխար/խոզ/ճագար (միայն գյուղերում)* 34.8% 53.7%

Հավ/հնդկահավ/բադ/սագ (միայն գյուղերում) - 61.4%

* - 2011թ. համարվել էր, որ գյուղացին զբաղվում է անասնապահությամբ, եթե նա ունի 2 կամ ավելի կով, 3 կամ

ավելի խոզ, 5 կամ ավելի ոչխար կամ դրանց համարժեքը:

2012թ. գնահատվել է տնային կենդանիների առկայությունը:

Աղյուսակ 33. Գյուղատնտեսական սեփականության առկայությունը գյուղերում, 2011 և 2012թթ.:

Արդյունքները ներկայացված են Աղյուսակ 34-ում: Պարզվել է, որ դիտարկվող անշարժ գույքի և

ավտոմոբիլների ֆինանսական մատչելիությունը բնակավայրի տարբեր տիպերում մոտա-

վորապես հավասար է՝ բացառությամբ հողատարածքի, որն ավելի մատչելի է գյուղերում:17

Սեփականություն Բնակավայր Բարեկեցություն

Սեփականություն Ընդ. Երևան Քաղաք Գյուղ Ցածր Միջին Բարձր

Բնակարան/սեփական տուն 5.5% 6.0% 5.2% 5.4% 1.7% 3.6% 11.3%

Ավտոտնակ 8.0% 8.5% 6.8% 8.5% 1.5% 5.0% 17.6%

Ամառանոց 2.5% 2.5% 2.2% 2.7% 0.0% 1.8% 5.7%

Հողատարածք 5.2% 3.8% 4.2% 7.5% 1.1% 3.2% 11.5%

Մարդատար ավտոմեքենա 10.2% 11.0% 9.3% 10.1% 2.9% 6.8% 21.0%

Բեռնատար ավտոմեքենա 3.5% 2.3% 4.0% 4.3% 0.0% 1.7% 8.9%

Արտադրական տեխնիկա 3.4% 3.3% 2.7% 4.1% 0.3% 2.7% 7.1%

Պահեստ, արտադրական տարածք 3.3% 2.4% 3.7% 3.8% 0.5% 2.9% 6.5%

Գյուղատնտեսական սեփականու-

թյուն (տոկոս` գյուղական բնակչու-

թյունից)

Գյուղ. տեխնիկա 4.2% - - 4.2% 0.0% 3.1% 9.2%

Գոմ/ամբար 9.6% - - 9.6% 2.9% 9.1% 16.2%

Անասուններ` կով ոչխար/խոզ/ճագար 16.5% - - 16.5% 5.3% 16.6% 26.6%

Հավ/հնդկահավ/բադ/սագ 37.4% - - 37.4% 18.9% 39.9% 51.3%

Աղյուսակ 34. Սեփականության ֆինանսական մատչելիությունը («Եթե անհրաժեշտություն առաջանար գնել

կամ փոխարինել այդ գույքի տեսակները, ապա Ձեր այսօրվա ֆինանսական հնարավորությունները թույլ

կտայի՞ն կանխիկ կամ վարկով գնել այդ ապրանքը»):

Սննդամթերք

Սննդամթերքի ֆինանսական մատչելիության դինամիկան Հայաստանի բնակչության համար

2010-2012թթ. ընթացքում տրված է Աղյուսակ 35-ում: Տվյալները ցույց են տալիս, որ.

2010-2012թթ. ընթացքում դիտարկված բոլոր տեսակի սննդամթերքի մատչելիությունը

նշանակալիորեն աճել է: Բացառություն է կազմում միայն չրեղենը (2012թ.-ին 2011թ.

նկատմամբ), սակայն որի ֆինանսական մատչելիությունը նշանակալի աճ էր ունեցել

2010-2011թթ. ընթացքում:

2012թ.-ին 2011թ. նկատմամբ աճել է նաև սննամթերքի բոլոր դիտարկված տեսակների

որակից բավարարվածության մակարդակը (Աղյուսակ 36)՝ բացի մսամթերքից: Ընդ

որում՝ մսամթերքի որակից բավարարվածությունը ամենացածրն է դիտարկված սննդա-

մթերքի ցանկում:

17

Չի բացառվում, որ դրա պատճառն այն է, որ գյուղաբնակները հնարավորություն ունեն իրենց գյուղում վաճառվող

հողատարածքները գնել ավելի էժան գներով, քան այլ բնակավայրերի բնակիչները:

-60-

Սննդամթերք 2010 2011 2012

01 Հաց, հացամթերք 54.4% 59.9% 82.3%

02 Միս, թռչնամիս 36.5% 39.4% 61.7%

03 Մսամթերք (երշիկեղեն, պահածո) 35.4% 38.3% 56.8%

04 Ձուկ/ձկնեղեն (պահածո ) 28.4% 38.8% 54.5%

05 Կարտոֆիլ - 67.7% 80.3%

06 Միրգ, բանջարեղեն 44.6% 60.0% 76.3%

07 Կաթ, կաթնամթերք 56.4% 64.4% 67.1%

08 Ձու 58.6% 65.7% 75.2%

09 Հրուշակեղեն, քաղցրավենիք 54.3% 58.7% 76.0%

10 Մակարոնեղեն 65.5% 67.1% 92.2%

11 Ընդեղեն` լոբի, սիսեռ և այլն - 59.3% 75.1%

12 Չրեղեն (չարազ) 25.2% 42.5% 39.7%

13 Շոկոլադ 41.7% 49.7% 66.8%

14 Թեյ, սուրճ 65.5% 64.4% 93.9%

15 Հյութեր, ոչ ալկոհոլային խմիչքներ 57.7% 58.6% 64.4%

Աղյուսակ 35. Սննդամթերքի ֆինանսական մատչելիությունը, 2011-2012թթ.:

Սննդամթերք 2010 2011 2012 2012-

2011

12 Չրեղեն (չարազ) 93.1% 89.3% 97.2% 7.9%

11 Ընդեղեն` լոբի, սիսեռ և այլն 95.4% 91.0% 97.0% 6.0%

06 Միրգ, բանջարեղեն 95.0% 90.5% 94.9% 4.4%

13 Շոկոլադ 94.3% 86.5% 94.1% 7.6%

10 Մակարոնեղեն** 95.4% 86.5% 93.5% 7.0%

05 Կարտոֆիլ - 89.7% 93.0% 3.3%

09 Հրուշակեղեն, քաղցրավենիք 94.2% 87.5% 92.7% 5.2%

04 Ձուկ/ձկնեղեն (պահածո ) 86.8% 78.1% 90.0% 11.9%

08 Ձու 93.5% 84.5% 89.6% 5.1%

07 Կաթ, կաթնամթերք 93.9% 82.2% 89.1% 6.9%

14 Թեյ, սուրճ 93.8% 79.9% 87.5% 7.6%

15 Հյութեր, ոչ ալկոհոլային խմիչքներ 91.0% 74.9% 86.1% 11.2%

02 Միս, թռչնամիս* 85.0% 70.3% 77.1% 6.8%

01 Հաց, հացամթերք 88.0% 76.2% 76.3% 0.1%

03 Մսամթերք (երշիկեղեն, պահածո) 81.8% 58.3% 56.1% -2.2%

Աղյուսակ 36. Բավարարվածությունը սննդամթերքի որակից:

Սննդամթերքից բավարարվածությունն ըստ բնակավայրի տիպի և բարեկեցության տրված է

Աղյուսակ 37-ում: Աղյուսակի տվյալները ցույց են տալիս, որ.

սննդամթերքի բոլոր դիտարկված տեսակներից բավարարվածությունն աճում է

բարերեցության աճին զուգահեռ, ինչը հավանաբար պայմանավորված է նրանով, որ

ավելի բարեկեցիկ անձինք գնում են ավելի որակյալ սննդամթերք,

սննդամթերքի որակից բավարարվածությունն ավելի բարձր է Երևանում և

քաղաքներում, քան գյուղերում:

-61-

Սննդամթերք Բնակավայր Բարեկեցություն

Ընդամենը Երևան Քաղաք Գյուղ Ցածր Միջին Բարձր

Կարտոֆիլ 96.8% 95.0% 91.4% 90.5% 95.0% 98.8% 94.7%

Թեյ, սուրճ 96.6% 94.6% 92.0% 89.4% 96.4% 97.4% 94.4%

Մակարոնեղեն 94.7% 92.8% 89.7% 87.1% 94.0% 96.0% 92.4%

Ձու 91.5% 87.6% 81.7% 77.8% 89.9% 96.0% 87.6%

Հաց, հացամթերք, ալյուր 87.9% 85.5% 81.7% 74.9% 87.3% 93.1% 85.1%

Միրգ, բանջարեղեն 86.9% 84.7% 79.9% 73.6% 84.9% 93.7% 84.1%

Ընդեղեն 86.3% 83.0% 82.1% 71.9% 87.9% 92.2% 84.0%

Հրուշակեղեն, քաղցրավենիք 79.1% 80.1% 76.5% 65.2% 81.0% 89.4% 78.5%

Կաթ, կաթնամթերք 82.5% 76.1% 74.0% 62.3% 81.8% 90.7% 78.1%

Հյութեր, ոչ ալկոհոլային խմիչքներ 76.9% 78.2% 75.4% 61.7% 77.4% 90.5% 76.8%

Շոկոլադ 67.9% 69.4% 64.6% 48.7% 68.6% 84.4% 67.2%

Միս, թռչնամիս 69.9% 64.9% 58.7% 43.4% 66.9% 84.2% 64.8%

Մսամթերք 63.0% 56.9% 51.6% 37.8% 56.2% 78.4% 57.1%

Ձուկ/ձկնեղեն (պահածո ) 60.4% 54.5% 50.4% 36.1% 52.9% 76.3% 55.1%

Չրեղեն (չարազ) 44.9% 47.3% 50.5% 28.5% 46.3% 69.8% 47.5%

Աղյուսակ 37. Սննդամթերքի ֆինանսական մատչելիությունն ըստ սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերի:

Բարեկեցության մակարդակների ընկալումներ

2011 և 2012թթ. ընթացքում Հայաստանի բնակչության սուբյեկտիվ բավարարվածությունն

իրենց ընտանիքի ֆինանսական վիճակից ըստ էության չի փոխվել (Գծապատկեր 11): Իրենց

ընտանիքի ֆինանսական վիճակից «Ավելի շուտ բավարարված է» կամ «Լիովին բավարարված

է» բնակչության 28.0%-ը:

Այդ ցուցանիշը նշանակալիորեն կախված է հարցվողի բարեկեցությունից, տարիքից, ինչպես

նաև կրթամակարդակից և բնակավայրի տիպից: Մասնավորապես.

Եթե ցածր բարեկեցությամբ տերցիլում (որը կառուցվել էր ընտանիքի ունեցվածքի

բաղադրիչների հիման վրա) բավարարվածության մակարդակը («Ավելի շուտ

բավարարված» կամ «Լիովին բավարարված» անձանց քանակը) 13.1% է, ապա միջին

բարեկեցության խմբում այն կրկնակի աճում է՝ հասնելով 26.2%-ի, իսկ բարձր բարե-

կեցությամբ խմբում այն համարյա կրկնակի աճում է միջին բարեկեցության խմբի համե-

մատ` հասնելով 45.1%-ի (Գծապատկեր 12):18

Եթե ցուցանիշը 8-29 տարեկանների խմբում 46.7% է, ապա 30-45 տարեկանների

խմբում այն կտրուկ անկում ունի մինչև 24.3%, որն իր հերթին շատ ավելի բարձր է, քան

46-60 և 60-ից ավելի տարիք ունեցողների խմբերում:

Ցուցանիշը համեմատաբար ավելի ցածր է գործազուրկների (19.3%), քան զբաղված-

ների կամ տնտեսապես ոչ ակտիվ բնակչության շրջանում:

18

Ստացված արդյունքը թուլ է տալիս պնդել, որ բարեկեցության գնահատման կիրառված մեթոդաբանությունը

նշանակալիորեն ավելի ադեկվատ է, քան եկամուտների ու ծախսերի ստանդարտ մեթոդներով:

-62-

Գծապատկեր 11. Բնակչության բավարարվածությունն իրենց ընտանիքի ֆինանսական վիճակից, 2011 և

2012թթ.:

Գծապատկեր 12. Ընտանիքի ֆինանսական վիճակից բավարարվածությունը սոցիալ-ժողովրդագրական

խմբերում 2012թ.:

Իսկ ինչպիսի՞ն են ընտանիքի ֆինանսական վիճակի փոփոխության ընկալումները: Այս

ընկալումները 2012թ. ավելի բարենպաստ են, քան 2011թ.: Նրանք, ովքեր համարում են, որ

իրենց ընտանիքի սոցիալ-տնտեսական վիճակը «Միանշանակ լավացել է» կամ «Ավելի շուտ

լավացել է» 2012թ. կազմել են 15.6%, այն դեպքում, երբ 2011թ.-ին` 12.1% (Գծապատկեր 13):

Միաժամանակ 2012թ. նվազել է իրավիճակի փոփխություն ընկալածների քանակը (48.0%-ից`

37.9%) և աճել իրավիճակի անփոփոխություն ընկալածներինը (39.9%-ից` 46.5%):

Բարեկեցության փոփոխությունների ընկալումները սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում ունեն

նույնպիսի կերպարներ, ինչպես և ընտանիքի ֆինանսական վիճակի ընկալումները:

Մասնավորապես,

18-39 տարեկանների խմբում իրավիճակի բարելավում է ընկալել հարցվածների

24.1%ը, այն դեպքում, երբ տարիքային ավելի բարձր խմբերում` կրկնակի պակաս` մոտ

12% (Գծապատկեր 14):

Բարձր բարեկեցության խմբում ընտանիքի սոցիալ-տնտեսական վիճակի բարելավում է

ընկալել հարցվածների 22.4%-ը, այն դեպքում, երբ միջին բարեկեցության խմբում`

14.0%, իսկ ցածր բարեկեցության խմբում` 10.6%:

44.9%

41.2%

27.7%

30.7%

24.0%

24.1%

3.5%

3.9%

2011թ.

2012թ.

«Բավարարվա՞ծ եք արդյոք Ձեր ընտանիքի ֆինանսական վիճակից»

Ընդհանրապես բավարարված չեն

Ավելի շուտ բավարարված չեն

Ավելի շուտ բավարարված են

Լիովին բավարաված են

26.8% 29.1%

46.7%

24.3%

16.1% 18.3%

23.5% 25.6%

36.4%

25.6% 28.6% 30.1%

13.1%

26.2%

45.1%

29.6% 29.1%

19.3%

28.1%

Ար. Իգ. 18-29 30-45 46-60 60 < Միջ. ՄՄ Բար. Եր. Քաղ. Գյ. Ց Մ Բ ՏՈԱ Զբ. Գոր. Ընդ.

«Բավարարվա՞ծ եք արդյոք Ձեր ընտանիքի ֆինանսական վիճակից»

Սեռ Տարիք Կրթություն Բնակավայր Բարեկեցություն Զբաղվածություն

-63-

Գծապատկեր 13. Ընտանիքի սոցիալ-տնտեսական վիճակի փոփոխության ընկալումները վերջին մեկ տարվա

ընթացքում, 2011 և 2012թթ.:

Գծապատկեր 14. Ընտանիքի սոցիալ-տնտեսական վիճակի փոփոխության ընկալումները սոցիալ—

ժողովրդագրական խմբերում, 2012թ.:

Ուսումնասիրվել է այն հարցը, թե ինչպիսի՞ն են մարդկանց եկամուտների ընկալումներն այն

մասին, թե որքան եկամուտ է անհրաժեշտ «իրենց ընտանիքի չափ ընտանիքին» իրենց

համայնքում «շատ լավ ապրելու համար», «միջին ապրելու համար» և «աղքատ չհամարվելու

համար»: Այդ գումարների 7.5%-անոց հատված միջինները ներկայացված են Գծապատկեր 15-

ում, իսկ նույնպիսի միջինները՝ դեզագրեգացված ըստ բարեկեցության և բնակավայրի տիպի`

Աղյուսակ 38-ում:

Գծապատկերից երևում է, որ շատ լավ ապրելու համար անհրաժեշտ գումարը (մոտ 550,000

դրամ) 3.8 անգամ մեծ է աղքատության շեմից (մոտ 146,000 դրամ) և 1.85 անգամ` «միջին»

ապրելու համար անհրաժեշտ գումարից:

12.5%

18.9%

35.5%

19.0%

39.9%

46.5%

10.8%

13.5%

1.3%

2.1%

2011թ.

2012թ.

«Ինչպե՞ս է փոխվել Ձեր ընտանիքի սոցիալ-տնտեսական վիճակը անցած մեկ

տարվա ընթացքում»

Միանշանակ վատացել է

Ավելի շուտ վատացել է

Մնացել է նույնը

Ավելի շուտ լավացել է

Միանշանակ լավացել է

40.6%

35.6%

30.7%

36.7%

44.7%

43.9%

39.8%

36.5%

37.3%

41.5%

34.3%

37.4%

45.6%

39.7%

28.6%

33.6%

47.7%

39.5%

38.0%

44.0%

48.7%

45.2%

50.7%

44.0%

44.3%

44.8%

49.7%

45.3%

47.9%

46.5%

45.0%

44.2%

46.2%

48.9%

48.3%

43.5%

45.5%

46.5%

15.4%

15.7%

24.1%

12.6%

11.4%

11.7%

15.5%

13.9%

17.4%

10.6%

19.2%

17.6%

10.2%

14.0%

22.4%

18.2%

8.8%

15.0%

15.6%

Արական

Իգական

18-29

30-45

46-60

60 <

Միջնակարգ

Միջ. մասն.

Բարձրագ.

Երևան

Քաղաք

Գյուղ

Ցածր

Միջին

Բարձր

Տնտ. ոչ ակտիվ

Զբաղված

Գործազուրկ

Ընդամենը

«Ինչպե՞ս է փոխվել Ձեր ընտանիքի սոցիալ-տնտեսական վիճակը անցած

մեկ տարվա ընթացքում»

Վատացել է Չի փոխվել Բարելավվել է

-64-

Գծապատկեր 15. Հայաստանի բնակչության կողմից բարեկեցության դրամական ընկալումները, 2012թ.:

Որքան գումար է անհրաժեշտ 4 անձից

կազմված ընտանիքին ...

Բնակավայր Ընդ.

Երևան Քաղաք Գյուղ

Ցածր բարեկեցություն

Շատ լավ ապրելու համար 585,278 454,063 409,866 482,982

Միջին ապրելու համար 327,808 262,582 225,188 272,373

Աղքատ չհամարվելու համար 172,247 143,925 109,385 140,726

Միջին բարեկեցություն




Բարձր բարեկեցություն




Ընդամենը




Աղյուսակ 38. Բարեկեցության մակարդակների ընկալումները: Տրված են 7.5% հատված միջինները:

Եկամտի աղբյուրները

Տնային տնտեսություններում առկա եկամտի տարբեր աղբյուրների համեմատությունը 2011 և

2012թթ. ընթացքում ներկայացված է Աղյուսակ 39-ում: Աղյուսակի տվյալներից կարելի է

ենթադրել, որ.

մի փոքր ավելացել է աշխատավարձի տարածվածությունը (2.9%, որը վիճակագրական

հավաստիության 0.95 շեմի սահմանին է),

նվազել է թոշակների տարածվածությունը,

աճել է արտասահմանից դրամական օգնություն ստացող ընտանքիների քանակը,

աճել է արհեստագործությունից եկամուտ ստացող ընտանիքիների քանակը:

548,355

295,869

146,038

... լավ ապրելու համար

... միջին ապրելու համար

... աղքատ չհամարվելու համար

ՀՀ դրամ

«Որքա՞ն գումար է անհրաժեշտ Ձեր ընտանիքի չափ ընտանիքին, Ձեր

համայնքում ...»

-65-

Եկամտի աղբյուր 2011 2012

Աշխատավարձ 59.0% 61.9%

Թոշակ 56.3% 50.2%

Ընտանեկան նպաստ - 12.0%

Գործազրկության նպաստ - 1.1%

Եկամուտ վարձով տրված գույքից/բնակարանից 2.3% 1.9%

Գյուղմթերքի վաճառք 16.3% 16.2%

Դրամական օգնություն արտասահմանից 16.3% 20.6%

Եկամուտ բիզնեսից 7.3% 7.4%

Եկամուտներ արհեստագործությունից 6.2% 10.6%

Տոկոսներ արժեթղթերից/բաժնետոմսերից/ավանդներից 1.8% 0.9%

Գումար` անձնական կամ ընտանեկան իրերի վաճառքից 2.5% 2.1%

Հիվանդության/հաշմանդամության թոշակ - 4.7%

Այլ թոշակ կամ նպաստ - 1.4%

Օգնություն Հայաստանում ապրող երեխաներից/ծնողներից/բարեկամներից - 1.1%

Աղյուսակ 39. Եկամտի աղբյուրների տարածվածությունը Հայաստանում, 2011. և 2012թթ.:

Եկամտի աղբյուր Երևան Քաղաք Գյուղ Ցածր Միջին Բարձր Ընդ.

Աշխատավարձ 74.5% 67.1% 44.4% 52.4% 62.1% 71.0% 61.9%

Թոշակ 49.6% 47.5% 53.3% 52.2% 51.7% 46.8% 50.2%

Ընտանեկան նպաստ 5.2% 16.2% 15.2% 21.1% 11.2% 3.8% 12.0%

Գործազրկության նպաստ 1.4% 1.0% 0.7% 0.8% 1.2% 1.2% 1.1%

Եկամուտ վարձով տրված

գույքից/բնակարանից 3.0% 1.4% 1.2% 0.6% 1.7% 3.3% 1.9%

Գյուղմթերքի վաճառք 2.1% 5.2% 39.9% 9.3% 20.7% 18.5% 16.2%

Դրամական օգնություն

արտասահմանից 20.4% 21.8% 19.9% 15.3% 19.3% 27.2% 20.6%

Եկամուտ բիզնեսից 9.6% 9.3% 3.6% 1.5% 4.2% 16.5% 7.4%

Եկամուտներ արհեստագործությու-

նից/ ինքնազբաղվածությունից 10.6% 11.1% 10.2% 8.8% 11.5% 11.6% 10.6%

Տոկոսներ արժեթղթերից/բաժնե-

տոմսերից/ավանդներից 1.1% 0.8% 0.6% 0.8% 0.3% 1.5% 0.9%

Գումար` անձնական կամ ընտանեկան

իրերի վաճառքից 2.7% 1.5% 2.0% 2.4% 0.9% 3.0% 2.1%

Հիվանդության/հաշմանդամության

թոշակ 3.8% 5.7% 4.8% 5.6% 4.7% 3.9% 4.7%

Այլ թոշակ կամ նպաստ 1.4% 1.7% 1.0% 2.0% 0.8% 1.4% 1.4%

Օգնություն Հայաստանում ապրող

երեխաներից/ծնողներից/բա-

րեկամներից

1.6% 1.5% 0.1% 1.4% 0.9% 0.9% 1.1%

Աղյուսակ 40. Եկամտի աղբյուրների տարածվածությունը Հայաստանում ըստ տնային տնտեսության

բարեկեցության և բնակավայրի տիպի 2012թ.:

Դրամական եկամուտների տեսակների տարածվածությունն ըստ բարեկեցության խմբերի և

բնակավայրի տիպի ներկայացված է Աղյուսակ 40-ում:

Դիտարկենք 2012 և 2011թթ. ընթացքում եկամտի աղբյուրների տարածվածության տեսակե-

տից տեղի ունեցած փոփոխությունների մի քանի առանձնահատկություններ (Աղյուսակ 41).

Բնակավայրերի բոլոր տիպերում աճել է արտասահմանից դրակաման եկամուտներ

ստացող ընտանիքների քանակը, և նվազել է թոշակ ստացողներինը` հատկապես

մարզային քաղաքներում:

-66-

Գյուղերում և մարզային քաղաքներում ավելացել է աշխատավարձերի, ինչպես նաև

գյուղմթերքի վաճառքից ստացվող եկամուտների տարածվածությունը:

Մարզային քաղաքներում աճել է բիզնեսից եկամուտ ստացողների քանակը:

Աղյուսակ 41. Դրամական եկամուտներն ըստ բնակավայրի տիպի 2011 և 2012թթ.:

Զբաղվածություն և աշխատանքային պայմաններ

Զբաղվածներ, գործազուրկներ և տնտեսապես ոչ ակտիվ բնակչություն

Հայաստանում զբաղվածության կառուցվածքը 2012թ. 2011թ. համեմատ բարելավվել

է: Զբաղվածների քանակը (18 տարեկանից բարձր բնակչության կազմում19) աճել է

40.5%-ից 43.9%, իսկ գործազուրկների քանակը` նվազել է 15.2%-ից 13.0%

(Գծապատկեր 16):

Ընդ որում` զբաղվածների քանակն աճել է գործնականում սոցիալ-ժողովրդագրական

բոլոր խմբերում (Աղյուսակ 17):

Գծապատկեր 16. Զբաղվածությունը, 2011 և 2012թթ.:

19

ՀՀ ԱՎԾ տվյալների հետ համեմատություն կատարելիս հարկ է հաշվի առնել հետևյալy. Աշխատանքի միջազգային

կազմակերպության մեթոդաբանությամբ (որը կիրառում է ՀՀ ԱՎԾ-ն) զբաղվածության բնութագրերը հաշվարկվում

են` հիմք ընդունելով աշխատունակ տարիքի բնակչությունը, որը ԱՀԿ-ն սահմանում է 15-75 տարեկան: Կյանքի

որակի ինդեքսի հետազոտություններում ընտրանքը կազմավորվում է 18-ից բարձր տարիքի բնակչությունից: Ընդ

որում` ընտրանքում 75 տարեկանից բարձր տարիք ունեցողների քանակը կազմել է 0.2%: Բացի դրանից Կյանքի

որակի 2011 և 2012թթ. հետազոտություններում զբաղվածության բնութագրերը համադրելի են, քանի որ դրանց

դաշտային փուլերը տեղի են ունեցել համապատասխան տարիների դեկտեմբեր ամսվա ընթացքում:

40.5%

15.2%

44.4%

Զբաղվածությունը 2011թ.

Զբաղված Գործազուրկ Տնտեսապես ոչ ակտիվ

43.9%

13.0%

43.1%

Զբաղվածությունը 2012թ.

Զբաղված Գործազուրկ Տնտեսապես ոչ ակտիվ

Եկամտի տեսակ Երևան Քաղաք Գյուղ

Աշխատավարձ 2011 74.3% 63.8% 38.9%

2012 74.5% 67.1% 44.4%

Թոշակ 2011 53.6% 57.3% 58.2%

2012 49.6% 47.5% 53.3%

Գյուղմթերքի վաճառք 2011 1.3% 2.3% 35.3%

2012 2.1% 5.2% 39.9%

Դրամական օգնություն արտասահմանից 2011 11.6% 14.5% 13.9%

2012 20.4% 21.8% 19.9%

Եկամուտ բիզնեսից 2011 8.7% 6.6% 3.8%

2012 9.6% 9.3% 3.6%

Տոկոսներ արժեթղթերից 2011 1.0% 1.2% 1.0%

2012 1.1% 0.8% 0.6%

-67-

Գծապատկեր 17. Զբաղվածությունը սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում, 2011 և 2012թթ.:

Հայաստանի 18 տարեկանից բարձր տարիքի բնակչության մոտ 27.9%-ը վարձու

աշխատող է (Աղյուսակ 42): Նրանք կազմում են բոլոր զբաղվածների մոտ 64%-ը

(Աղյուսակ 43):

Ինքնազբաղվածները գյուղատնտեսությունում կազմում են գյուղերում բոլոր զբաղ-

վածների 44.7%-ը կամ բոլոր զբաղվածների 17.1%-ը (Աղյուսակ 44): Գյուղերում

զբաղվածների 37.0%-ը վարձու աշխատողներ են, իսկ 15.8%-ը ինքնազբաղվածներ ոչ

գյուղատնտեսական ոլորտներում:

Գործատուները կազմում են 18 տարեկանից բարձր տարիքի բնակչության 1.4%-ը կամ

բոլոր զբաղվածների 3.1%-ը: Գործատուները Երևանում կազմում են զբաղվածների

4.1%-ը, քաղաքներում` 31.%, գյուղերում` 2.2%:

Բուհերի ուսանողները կազմում են 18-ից բարձր տարիքի բնակչության 4.6%-ը: Նրան-

ցից յուրաքանչյուր հինգերորդը (21.7%) դասակարգվում է նաև որպես գործազուրկ,

քանի որ չունի վճարվող աշխատանք, ակտիվորեն աշխատանք է փնտրում և այն գտնե-

լու դեպքում պատրաստ է անցնել աշխատանքի:

Թոշակառուները (առանց աշխատող թոշակառուների) կազմում են 18 և ավելի տարե-

կան բնակչության 10.8%-ը, իսկ նրանց 7.4%-ը նույնպես միաժամանակ նաև գործա-

զուրկ է` գործազրկության Աշխատանքկի միջազգային կազմակերպության սահմանման

շրջանակներում:

52.8%

29.2%

35.5%

47.5%

45.2%

24.4%

33.6%

40.2%

50.5%

39.1%

38.9%

43.1%

40.4%

58.1%

31.2%

39.5%

51.6%

48.6%

22.9%

38.5%

44.1%

50.4%

41.4%

43.9%

46.4%

43.9%

Արական

Իգական

18-29

30-45

46-60

60 <

Միջն.

ՄՄ կամ ԹԲ

Բարձր.

Երևան

Քաղաք

Գյուղ

Ընդամենը

Զբաղվածների քանակը սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում

2011թ.

2012թ.

-68-

Զբաղվածության կարգավիճակ Զբաղ-

ված

Գործա-

զուրկ

Տնտ. ոչ

ակտիվ Ընդ.

Վարձու աշխատող 27.9% - - 27.9%

Ինքնազբաղված ոչ գյուղատնտեսական

ոլորտներում 6.9% - - 6.9%

Ինքնազբաղված գյուղատնտեսությունում 7.5% - - 7.5%

Առանց վարձատրության աշխատող ընտա-

նիքի անդամ կամ կոոպերատիվի անդամ 0.2% - - 0.2%

Գործատու 1.4% - - 1.4%

Գործազուրկ` աշխատանք չունի - 10.2% - 10.2%

Գործազուրկ` տնային տնտեսություն վարող - 1.1% - 1.1%

Գործազուրկ` ուսանող - 1.0% - 1.0%

Գործազուրկ` թոշակառու - 0.8% - 0.8%

Տնտ. ոչ ակտիվ` տնային տնտեսություն վարող - - 14.8% 14.8%

Տնտ. ոչ ակտիվ` աշխատանք չունի - - 14.2% 14.2%

Տնտ. ոչ ակտիվ` թոշակառու - - 10.0% 10.0%

Տնտ. ոչ ակտիվ` բուհի ուսանող - - 3.6% 3.6%

Տնտ. ոչ ակտիվ` այլ սովորողներ - - 0.6% 0.6%

Ընդամենը 43.9% 13.0% 43.1% 100.0%

Աղյուսակ 42. Բնակչության զբաղվածությունն ըստ կարգավիճակների` տոկոսներ ամբողջ բնակչության թվից:

Զբաղվածության կարգավիճակ Զբաղ-

ված

Գործա-

զուրկ

Տնտ. ոչ

ակտիվ

Վարձու աշխատող 63.7% - -

Ինքնազբաղված գյուղատնտեսությունում 17.1% - -

Ինքնազբաղված ոչ գյուղատնտեսական ոլորտներում 15.6% - -

Գործատու 3.1% - -

Առանց վարձատրության աշխատող ընտանիքի անդամ

կամ կոոպերատիվի անդամ 0.5% - -

Գործազուրկ` աշխատանք չունի - 78.5% -

Գործազուրկ` տնային տնտեսություն վարող - 8.1% -

Գործազուրկ ուսանող - 7.7% -

Գործազուրկ` թոշակառու - 5.8% -

Տնտ. ոչ ակտիվ` տնային տնտեսություն վարող - - 34.3%

Տնտ. ոչ ակտիվ` աշխատանք չունի - - 33.0%

Տնտ. ոչ ակտիվ` թոշակառու - - 23.2%

Տնտ. ոչ ակտիվ` բուհի ուսանող - - 8.2%

Տնտ. ոչ ակտիվ` այլ սովորողներ - - 1.3%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 43. Բնակչության զբաղվածությունն ըստ կարգավիճակների` տոկոսներ բնակչության

կարգավիճակային խմբի քանակից:

Զբաղվածության տիպեր Երևան Քաղաք Գյուղ Ընդամենը

Վարձու աշխատող 77.8% 80.8% 37.0% 63.7%

Գործատու 4.1% 3.1% 2.2% 3.1%

Ինքնազբաղված գյուղատնտեսությունում 0.7% 1.5% 44.7% 17.1%

Ինքնազբաղվոծ ոչ գյուղատնտեսական ոլորտներում 16.7% 14.2% 15.8% 15.6%

Առանց վարձատրության աշխատող ընտանիքի

անդամ կամ կոոպերատիվի անդամ 0.7% 0.4% 0.3% 0.5%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 44. Բնակչության զբաղվածության տիպերը բնակավայրերի տիպերում:

-69-

Զբաղվածությունն ըստ տնտեսության պետական, մասնավոր և հասարակական

հատվածների

Վարձու աշխատողների քանակը հավասար է բաշխված պետական և մասնավոր

հատվածներում՝ բոլոր զբաղվածների քանակից համապատասխանաբար 31.2% և

31.4% (Աղյուսակ 45):

Բանավոր համաձայնությամբ (կամ առանց պայմանագրի) աշխատում է բոլոր զբաղ-

վածների 14.5%-ը, ընդ որում` 12.0%-ը` մասնավոր հատվածում: Զբաղվածների 2.2%-ը

հայտնել է, որ աշխատում է պետական հատվածում` բանավոր համաձայնությամբ: Չի

բացառվում, որ այս անձինք լավ չեն պատկերացնում, թե արդյո՞ք կազմակերպությունը

որում աշխատում են պետական է, թե մասնավոր:

Բոլոր զբաղվածների 42.6%-ն աշխատում են երկարատև (1 տարուց ավելի կամ

անժամկետ) պայմանագրերով:

Մասնավոր հատվածում աշխատողների շրջանում տղամարդիկ կրկնակի գերազանցում

են կանանց` համապատասխանաբար 67.2% և 32.8% (Աղյուսակ 47): Պետական

հատվածում տղամարդկանց գերակշռությունը այդքան նշանակալի չէ՝ համապատաս-

խանաբար 53.1% և 46.9%: Կանանց քանակը գերակշռում է հասարակական հատվա-

ծում, որտեղ նրանք կազմում են զբաղվածների 58.3%-ը:

Զբաղվածների տարիքային բաշխումը պետական և մասնավոր հատվածներում

միմյանցից վիճակագրորեն չեն տարբերվում:

պետական հատվածում գերակշռում են բարձրագույն և ավելի բարձր կրթամա-

կարդակով անձինք (53.5%), իսկ մասնավոր հատվածում` միջնակարգ և ավելի ցածր

կրթամակարդակով (41.8%): Կարելի է եզրակացնել, որ, այլ հավասար պայմաններում

պետական հատվածի աշխատատեղերն ավելի «բարձր տեխնոլոգիական են», քան

մասնավոր հատվածում:

Պետական և մասնավոր հատվածներում զբաղվածների բարեկեցության բաշխումները

միմյանցից վիճակագրորեն չեն տարբերվում:

Զբաղվածության կարգավիճակ Պետա-

կան

Մասնա-

վոր

Հասարա-

կական Ընդ.

Վարձու աշխատող` անժամկետ պայմանագրով 11.3% 7.8% 0.1% 19.2%

Վարձու աշխատող 1 տարի և ավելի ժամկետով

պայմանագրով 14.0% 9.1% 0.3% 23.4%

Վարձու աշխատող 1 տարուց պակաս ժամկետով

պայմանագրով 3.7% 2.6% 0.2% 6.5%

Վարձու աշխատող բանավոր համաձայնությամբ 2.2% 12.0% 0.3% 14.5%

Ընդամենը` վարձու աշխատող 31.2% 31.4% 1.0% 63.6%

Ընդամենը` գործատու - 3.1% 0.0% 3.1%

Ինքնազբաղված գյուղացիական տնտեսությունում` առանց

վարձու աշխատողների - 17.1% - 17.1%

Ինքնազբաղված այլ գործունեությամբ` առանց վարձու

աշխատողների - 15.3% 0.3% 15.6%

Ընդամենը` ինքնազբաղված - 32.4% 0.3% 32.7%

Առանց վարձատրության աշխատող ընտանիքի անդամ - 0.3% - 0.3%

Արտադրական կամ սպառողական կոոպերատիվի անդամ - 0.1% - 0.1%

Ընդամենը` Այլ - 0.5% - 0.5%

Ընդամենը 31.2% 67.5% 1.4% 100.0%

Աղյուսակ 45. Զբաղվածների բաշխումն ըստ տնտեսության հատվածների և զբաղվածության տիպի. տոկոս

բոլոր զբաղվածներից:

-70-

Զբաղվածության կարգավիճակ Պետա

կան

Մասնա

վոր

Հասարա

կական Ընդ.

Վարձու աշխատող` անժամկետ պայմանագրով 58.9% 40.5% 0.6% 100.0%

Վարձու աշխատող 1 տարի և ավելի ժամկետով

պայմանագրով 59.7% 38.8% 1.5% 100.0%

Վարձու աշխատող 1 տարուց պակաս ժամկետով

պայմանագրով 56.1% 40.4% 3.5% 100.0%

Վարձու աշխատող բանավոր համաձայնությամբ 15.0% 82.6% 2.4% 100.0%

Ընդամենը` Վարձու աշխատող 48.9% 49.5% 1.6% 100.0%

Ընդամենը` Գործատու

100.0%

100.0%

Ինքնազբաղված գյուղացիական տնտեսությունում` առանց

վարձու աշխատողների 100.0%

100.0%

Ինքնազբաղված այլ գործունեությամբ` առանց վարձու

աշխատողների 97.8% 2.2% 100.0%

Ընդամենը`Ինքնազբաղված

99.0% 1.0% 100.0%

Առանց վարձատրության աշխատող ընտանիքի անդամ

100.0%

100.0%

Արտադրական կամ սպառողական կոոպերատիվի անդամ

100.0%

100.0%

Ընդամենը`Այլ

100.0%

100.0%

Ընդամենը 31.2% 67.5% 1.4% 100.0%

Աղյուսակ 46. Զբաղվածության տիպերի բաշխումը տնտեսության հատվածներում:

Սոցիալ-ժողովրդագրական բնութագիր Պետական Մասնավոր Հասարա-

կական

Սեռ

Արական 53.1% 67.2% 41.7%

Իգական 46.9% 32.8% 58.3%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0%

Տարիք

18-29 24.5% 27.6% 50.0%

30-45 37.7% 35.5% 33.3%

46-60 31.1% 31.3% 0.0%

60 < 6.6% 5.6% 16.7%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0%

Կրթամակարդակ

Միջնակարգ կամ ավելի ցածր 16.1% 41.8% 25.0%

Միջին մասնագիտական կամ թերի բարձրագույն 30.4% 32.3% 0.0%

Բարձրագույն և բարձր 53.5% 25.9% 75.0%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0%


Ցածր 26.0% 27.1% 16.7%

Միջին 32.6% 34.0% 25.0%

Բարձր 41.4% 38.9% 58.3%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 47. Տնտեսության հատվածներում զբաղվածների բաշխումներն ըստ սոցիալ-ժողովրդագրական

խմբերի:

-71-

Զբաղվածների բաշխումն ըստ ձեռնարկության չափերի

Զբաղվածների բաշխումն ըստ ձեռնարկությունների չափերի ներկայացված է Աղյուսակ 48-ում:

Հատկանշական է, որ.

պետական հատվածում զբաղվածների 55.0%-ն աշխատում է 26-250 աշխատող

ունեցող ձեռնարկություններում, որոնցից 24.5%-ը` 26-50 աշխատողներվ ձեռնարկու-

թյուններում,

իսկ մասնավոր հատվածում զբաղվածների 38.3%-ն աշխատում է մինչ 10 աշխատող-

ներով ձեռնարկություններում, որոնցից 26.7%-ը` մինչև 5 աշխատող ունեցող ձեռնար-

կություններում:

Ձեռնարկության

աշխատողների

քանակը

Պետական Մասնավոր Հասարակական Ընդամենը

1-5 7.0% 26.7% 44.4% 17.4%

6-10 6.2% 11.6% 11.1% 9.0%

11-15 5.9% 8.9% 0.0% 7.3%

16-25 9.8% 12.8% 11.1% 11.3%

26-50 24.2% 13.2% 22.2% 18.7%

51-100 19.5% 7.4% 11.1% 13.4%

101-250 11.3% 5.0% 0.0% 8.0%

251-500 3.5% 4.7% 0.0% 4.0%

501-1000 5.1% 3.1% 0.0% 4.0%

1001-ից ավելի 7.4% 6.6% 0.0% 6.9%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 48. Զբաղվածների բաշխումն ըստ ձեռնարկությունների չափերի:

Ըստ մասնագիտության զբաղվածությունը

Հայաստանում զբաղվածների միայն 38.4%-ն է աշխատում իր մասնագիտությամբ


Զբաղվածների կեսն աշխատում է ոչ իր մասնագիտությամբ, իսկ 11.0%-ը

մասնագիտություն չունի:

Ընդ որում՝ իր մասնագիտությամբ է աշխատում պետական հատվածում զբաղվածների

60.5%-ը, իսկ մասնավոր հատվածում` միայն 28.0%-ը:

Հետևաբար, Հայաստանի մասնագիտական կրթական համակարգը և աշխատաշուկայի

պահանջը միմյանց չեն համապատասխանում, ընդ որում՝ այդ անհամապատասխա-

նությունն առավելապես բնորոշ է մասնավոր հատվածին:

Հատկանշական է, որ իրենց մասնագիտությամբ չաշխատող զբաղվածների քանակն

աճում է տարիքի նվազմանը զուգահեռ (Աղյուսակ 50), ինչը նշանակում է, որ մասնագի-

տական կրթական համակարգի և տնտեսության պահանջարկի անհամապատաս-

խանությունն ունի աճելու միտում:

Իրենց մասնագիտությամբ աշխատողների հարաբերական քանակն աճում է կրթա-

մակարդակի աճին զուգահեռ:20 Այնուամենայնիվ, բարձրագույն կրթություն ունեցող-

20

Այն փաստը, որ միջնակարգ կամ ավելի ցածր կրթամակարդակով անձանց մոտ 70%-ը պատասխանել է, որ

աշխատում է կամ չի աշխատում իր մասնագիտությամբ, նշանակում է, որ այդ անձինք անցել են լրացուցիչ

մասնագիտական դասընթացներ:

-72-

ների կեսն իր մասնագիտությամբ չի աշխատում, իսկ միջին մասնագիտական

կրթություն ունեցողների` 36.1%-ը:

Մասնագիտական կրթությունն ամենից ավելի անարդյունավետ է օգտագործվում գյու-

ղերում, որտեղ իր մասնագիտությամբ է աշխատում մասնագիտական կրթություն ունե-

ցողների 33.8%-ը, իսկ Երևանում` 47.4%-ը:

Ներկայումս Ձեր հիմնական

մասնագիտությա՞մբ եք

աշխատում:

Պետական Մասնավոր Հասարակական Ընդ.

Այո 60.5% 28.0% 50.0% 38.4%

Ոչ 36.5% 57.2% 41.7% 50.6%

Մասնագիտություն չունեմ 3.0% 14.8% 8.3% 11.0%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 49. Իրենց մասնագիտությամբ աշխատողներն ըստ տնտեսության հատվածների:

Ներկայումս Ձեր հիմնական

մասնագիտությա՞մբ եք աշխատում: Այո Ոչ

Մասնագիտու-

թյուն չունեմ

Ընդա-

մենը

Արական 39.4% 51.2% 9.4% 100.0%

Իգական 36.8% 49.5% 13.7% 100.0%

Ընդամենը 38.4% 50.6% 11.0% 100.0%

18-29 34.9% 54.0% 11.1% 100.0%

30-45 38.6% 50.6% 10.8% 100.0%

46-60 39.4% 48.0% 12.6% 100.0%

60 < 48.1% 48.1% 3.8% 100.0%

Ընդամենը 38.4% 50.6% 11.0% 100.0%

Միջնակարգ կամ ավելի ցածր 30.0% 39.6% 30.4% 100.0%

Միջին մասնագիտական կամ թերի

բարձրագույն 35.3% 62.5% 2.2% 100.0%

Բարձրագույն և բարձր 49.2% 50.5% 0.3% 100.0%

Ընդամենը 38.4% 50.6% 11.0% 100.0%

Երևան 45.0% 49.8% 5.2% 100.0%

Քաղաք 45.6% 49.4% 5.0% 100.0%

Գյուղ 26.6% 52.2% 21.2% 100.0%

Ընդամենը 38.4% 50.6% 11.0% 100.0%


Ցածր 35.3% 50.4% 14.2% 100.0%

Միջին 33.8% 53.2% 13.0% 100.0%

Բարձր 44.4% 48.4% 7.2% 100.0%

Ընդամենը 38.4% 50.6% 11.0% 100.0%

Աղյուսակ 50. Իրենց մասնագիտությամբ աշխատողներն ըստ սոցիալ-ժողովրդագրական բնութագրերի:

Աշխատանք գտնելու դժվարությունը

Սեփական համայնքում աշխատանք գտնելու դժվարության կամ դյուրության ընկալումները

չափվել են հետևյալ հարցի միջոցով. «Հետևյալ դատողություններից ո՞րն է ավելի լավ բնութա-

գրում Ձեր դիրքորոշումը: Ձեզ նման մարդկանց Ձեր բնակավայրում աշխատանք գտնելը.

«Անհնար է», «Հնարավոր է, սակայն շատ դժվար», «Հնարավոր է և ոչ այնքան դժվար», «Հեշտ

է»: Այդ հարցին տրված պատասխանների ընդհանուր բաշխումները 2011 և 2012թթ. ներկա-

յացված են Գծապատկեր 18-ում:

Տվյալները ցույց են տալիս, որ սեփական համայնքում աշխատանք գտնելու դժվա-

րության կամ դյուրինության ընկալումները մեկ տարվա ընթացքում էականորեն չեն

-73-

փոխվել: Սեփական համայնքում աշխատանք գտնելը «Հեշտ» կամ «Ոչ այնքան դժվար

է» համարում հարցվածների 16.2%-ը, իսկ անհնար` 31.8%-ը:

Այդ դիրքորոշումների բաշխումներն ըստ սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերի ներկայացված են

Աղյուսակ 51-ում:

Գծապատկեր 18. Բնակչության ընկալումները սեփական համայնքում աշխատանք գտնելու տեսակետից, 2011

և 2012թթ.:

Սեփական համայնքում աշխատանք գտնելը անհնար համարողների շրջանում այդ դիրքորո-

շումն ունի հարաբերականորեն ավելի մեծ տարածվածություն հետևյալ խմբերում.

կանանց (35.3%),

46-60 տարեկան (43.5%) և 60-ից ավելի տարեկան (70.1%),

միջնակարգ և ավելի ցածր կրթամակարդակով (37.9%),

գյուղերում (39.3%),

ցածր բարեկեցությամբ (38.3%),

տնտեսապես ոչ ակտիվների (40.8%),

մասնագիտություն չունեցողների (36.2%) շրջանում:

Սոցիալ-ժողովրդագրական

բնութագիր

Անհնար

է

Հնարավոր է, սա-

կայն շատ դժվար

Հնարավոր է և ոչ

այնքան դժվար Հեշտ է

Ընդամենը 31.8% 50.0% 14.2% 4.0%

Սեռ

Արական 27.8% 50.6% 16.4% 5.2%

Իգական 35.3% 49.5% 12.2% 3.0%

Տարիք

18-29 16.3% 58.8% 19.5% 5.4%

30-45 22.5% 57.3% 15.4% 4.8%

46-60 43.5% 42.6% 11.1% 2.8%

60 < 70.1% 24.6% 4.0% 1.3%



Միջին մասն.կամ թերի բարձր. 32.0% 49.9% 14.3% 3.7%


31.8%

32.2%

50.0%

52.1%

14.2%

12.3%

4.0%

3.5%

2012

2011

«Հե՞շտ է արդյոք աշխատանք գտնել համայնքում»

Անհնար է Հնարավոր է, սակայն շատ դժվար Հնարավոր է և ոչ այնքան դժվար Հեշտ է

-74-

Բնակավայրի տիպ

Երևան 27.0% 51.7% 16.4% 4.9%

Քաղաք 28.7% 53.2% 13.1% 4.9%

Գյուղ 39.3% 45.5% 12.9% 2.3%


Ցածր 38.3% 49.6% 9.8% 2.3%

Միջին 32.7% 49.7% 13.7% 4.0%

Բարձր 24.4% 50.7% 19.1% 5.8%

Աշխատանքային


Զբաղված 23.4% 50.1% 19.9% 6.6%

Գործազուրկ 30.5% 59.1% 8.1% 2.3%

Տնտեսապես ոչ ակտիվ 40.8% 47.1% 10.2% 1.9%

Զբաղմունքի հատվածը

Պետական հատվածում 21.9% 53.0% 19.6% 5.6%

Մասնավոր հատվածում 24.4% 48.6% 19.9% 7.0%

Հասարակական հատվածում 8.3% 58.3% 25.0% 8.3%

Աշխատո՞ւմ է արդյոք իր

մասնագիտությամբ

Աշխատում է իր

մասնագիոտւթյամբ Այո 17.8% 51.1% 23.0% 8.2%

Աշխատում է ոչ իր

մասնագիտությամբ Ոչ 25.1% 50.1% 19.3% 5.5%

Մասնագիտություն չունեմ 36.2% 45.7% 11.7% 6.4%

Աշխատո՞ւմ է արդյոք իր

բնակավայրում

Այո 16.9% 54.2% 21.8% 7.2%

Ոչ 17.6% 53.8% 20.2% 8.4%

Ձեռնարկությանում

աշխատողների քանակը

1-5 14.4% 57.8% 18.9% 8.9%

6-10 14.9% 55.3% 21.3% 8.5%

11-15 15.8% 57.9% 23.7% 2.6%

16-25 22.0% 55.9% 15.3% 6.8%

26-50 21.4% 46.9% 23.5% 8.2%

51-100 13.0% 62.3% 21.7% 2.9%

101-250 12.2% 46.3% 31.7% 9.8%

251-500 19.0% 52.4% 14.3% 14.3%

501-1,000 33.3% 42.9% 19.0% 4.8%

1,001-ից ավելի 8.3% 52.8% 22.2% 16.7%

Կարգավիճակն

աշխատավայրում

Չի ղեկավարում այլ

աշխատողների 14.9% 57.8% 20.2% 7.1%

Ղեկավարում է այլ

աշխատողների 23.1% 44.1% 24.5% 8.4%

Աղյուսակ 51. Բնակչության ընկալումները սեփական համայնքում աշխատանք գտնելու տեսակետից ըստ

սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերի:

Ինչպիսի՞ փոփոխություններ են տեղի ունեցել 2011-2012թթ. ընթացքում սեփական բնա-

կավայրում աշխատանք գտնելու հնարավորության վերաբերյալ դիրքորոշումներում ըստ

սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերի: Դրա համար դիտենք սեփական համայնքում աշխատանք

գտնելը «անհնար» համարողների քանակների փոփոխությունները մի քանի հանգուցային

-75-

խմբերում (Աղյուսակ 52): Աղյուսակի տվյալներից երևում է, որ էական փոփոխություններ, ըստ

էության, չկան:

Սոցիալ-ժողովրդագրական

բնութագիր

Անհնար է

2011

Անհնար է

2012

Արական 26.4% 27.8%

Իգական 37.3% 35.3%

18-29 17.4% 16.3%

30-45 24.4% 22.5%

46-60 46.5% 43.5%

60 < 69.1% 70.1%

Միջնակարգ կամ ավելի ցածր 36.3% 37.9%

Միջին մասն.կամ թերի բարձրագույն 36.4% 32.0%

Բարձրագույն և բարձր 21.0% 24.0%

Երևան 24.3% 27.0%

Քաղաք 29.6% 28.7%

Գյուղ 42.5% 39.3%

Ընդամենը 32.1% 31.8%

Աղյուսակ 52. Սեփական համայնքում աշխատանք գտնելն «անհնար» համարող անձանց քանակը, 2011 և

2012թթ.:

Աշխատանքը և բնակավայրը

Որքանո՞վ է տարածված Հայաստանում այն երևույթը, երբ մարդն ապրում մի բնակավայրում,

սակայն աշխատում այլ բնակավայրում: Այդ խնդիրն ուսումնասիրվել է հետևյալ հարցի

կիրառմամբ. «Որտե՞ղ է գտնվում Ձեր հիմնական աշխատավայրը` 1. Այն բնակավայրում,

որտեղ ապրում եք, 2. Այլ բնակավայրում, 3. Արտասահմանում»:21

Տվյալները ցույց տվեցին, որ,

2012թ. Հայաստանում զբաղվածների մեկ քառորդից ավելին (21.4%-ը) համարում է, որ

աշխատում է ոչ այն բնակավայրում, որտեղ բնակվում է (Աղյուսակ 53):

Այդպիսիք համեմատաբար ավելի մեծաքանակ են.

□ տղամարդկանց (27.3%),

□ 18-45 տարեկանների (25.5-26.1%),

□ միջնակարգ և ավելի ցածր կրթամակարդակով (27.7%),

□ գյուղաբնաների (47.5%),

□ միջին բարեկեցությամբ անձանց շրջանում (28.4%):

Ընդ որում՝ խորացված հետազոտությունը ցույց տվեց, որ գյուղական բնակավայրերում այլ

համայնքում աշխատում են ավելի շատ այն անձինք, ովքեր չունեն մարդատար ավտոմեքենա,

իսկ մարզային քաղաներում նրանք, ովքեր ունեն մարդատար ավտոմեքենա: Երևանում

մարդատար ավտոմեքենայի առկայությունը կամ բացակայությունը չի ազդում այլ համայնքում

աշխատելու ցուցանիշի վրա:

Պարզվել է նաև, որ.

21

Հարցման ընթացքում չի կոնկրետացվել, թե ինչ է նշանակում «այն բնակավայրը, որտեղ ապրում է» հարցվողը,

թողնելով դրա մեկնաբանությունն իրեն` հարցվողին: Դա կատարվել է` նվազեցնելու համար պատասխանների

մեծաքանակ հնարավոր դեպքերը, որոնք հիմնված են «բնակավայրը, որտեղ ապրում է» հասկացության` տարբեր

հիմքերով ստորաբաժանելու հետ կապված:

-76-

այլ բնակավայրում աշխատելը կախված չէ այն հանգամանքից, թե արդյոք անձը

զբաղված է պետական, թե մասնավոր հատվածում (Աղյուսակ 54):

Սոցիալ-ժողովրդագրական բնութագիր

Այն բնակա-

վայրում որտեղ

ապրում է

Այլ բնակա-

վայրում

Արտերկ-

րում

Ընդա-

մենը

Սեռ

Արական 72.1% 27.3% 0.6% 100.0%

Իգական 87.9% 12.1% 0.0% 100.0%

Ընդամենը 78.2% 21.4% 0.4% 100.0%

Տարիք

18-29 73.9% 26.1% 0.0% 100.0%

30-45 73.4% 25.5% 1.1% 100.0%

46-60 84.1% 15.9% 0.0% 100.0%

60 < 97.0% 3.0% 0.0% 100.0%

Ընդամենը 78.2% 21.4% 0.4% 100.0%

Կրթություն


Միջին մասն. կամ թերի բարձրագույն 84.0% 16.0% 0.0% 100.0%


Ընդամենը 78.2% 21.4% 0.4% 100.0%


Երևան 90.7% 8.8% 0.4% 100.0%

Քաղաք 79.6% 20.4% 0.0% 100.0%

Գյուղ 51.7% 47.5% 0.8% 100.0%

Ընդամենը 78.2% 21.4% 0.4% 100.0%


Ցածր 86.8% 13.2% 0.0% 100.0%

Միջին 71.6% 28.4% 0.0% 100.0%

Բարձր 77.9% 21.2% 0.9% 100.0%

Ընդամենը 78.2% 21.4% 0.4% 100.0%

Աղյուսակ 53. «Որտե՞ղ է գտնվում Ձեր հիմնական աշխատավայրը» ըստ սոցիալ-ժողովրդագրական

բնութագրերի:

Տնտեսության հատված Այն բնակավայրում

որտեղ ապրում եք

Այլ բնակա-

վայրում

Արտերկրում Ընդամենը

Պետական հատվածում 77.7% 22.3% 0.0% 100.0%

Մասնավոր հատվածում 78.5% 20.8% 0.7% 100.0%

Հասարակական հատվածում 88.9% 11.1% 0.0% 100.0%

Ընդամենը 78.2% 21.4% 0.4% 100.0%

Աղյուսակ 54. «Որտե՞ղ է գտնվում Ձեր հիմնական աշխատավայրը» ըստ տնտեսական հատվածների:

Աշխատանքային պայմանները

Վարձու աշխատողի շաբաթական աշխատած միջին աշխատաժամանակը 38.6 ժամ է,

որը էականորեն տարբերվում է տղամարդկանց և կանանց շրջանում: Տղամարդկանց

համար այն կազմում է 42.9 ժամ, իսկ կանանց համար` 31.8 ժամ: Ըստ տարիքի էապես

ավելի փոքր միջին ժամանակահատված ունեն 60-ից ավելի տարեկանները՝ 32.4 ժամ:

Պետական հատվածում միջին շաբաթական աշխատած ժամերը կազմում են 34.8 ժամ,

իսկ մասնավոր հատվածում` 42.3 ժամ:

-77-

Իրենց մասնագիտությամբ աշխատողների միջին շաբաթական աշխատաժամերը

կազմում են 36.3 ժամ, իսկ իրենց մասնագիտությամբ չաշխատողներինը` 41.0 ժամ,

մասնագիտություն չունեցողներինը` 38.2 ժամ:

Իրենց կամ այլ համայնքում աշխատողների միջին շաբաթական աշխատաժամերի

քանակը համապատասխանաբար 38.5 և 38.8 ժամ է:

Աշխատավայրում ենթականեր ունեցող անձանց միջին շաբաթական աշխատաժա-

մանակը 43.1 ժամ է, իսկ այդպիսիք չունեցողներինը` 37.0 ժամ:

Զբաղվածների աշխատանքի բնութագրերը ներկայացված են Գծապատկեր 19-ում:

Հայաստանում աշխատատեղերի ամենատարածված բնութագիրն է դրա լարված և

նյարդային լինելը (66.4%):

Մյուս կողմից, աշխատողների 63.5%-ը ազատ է որոշումներ կայացնելու համար, թե

ինչպես կատարի իր աշխատանքային պարտականությունները:

Աշխատանքի առավել մտահոգեցնող բնութագիր պետք է համարել այն, որ զբաղ-

վածների միայն 24.3%-ն է պատասխանել, որ աշխատավայրում ունի պաշտոնի բարձ-

րացման հնարավորություններ: Սա նշանակում է, որ եթե մարդը հաղթահարել է «առա-

ջին արգելքը»` գտել է աշխատանք, ապա որոշ ժամանակ անց նրա մոտ առաջանում է

«երկրորդ արգելքը»` աշխատանքում առաջխաղացում հնարավոր չէ: Այդ իրավիճակը

առաջացնելու է այլ աշխատանք գտնելու դիրքորոշում և, եթե այն հնարավոր չլինի

Հայաստանում, ապա տարբերակ կարող է դիտվել արտագաղթը: Այս երևույթն

արտահայտվում է «Հեռանկար չեմ տեսնում Հայաստանում» դրույթում:

Գծապատկեր 19. Աշխատանքի բնույթը:

Հայաստանում աշխատատեղերի բնութագրերի շարքում առկա է աշխատանքի սոցիալական

երաշխքիների առկայությունը, որը սահմանված է ՀՀ Աշխատանքային օրենսգրքով: Մասնա-

վորապես.

զբաղվածների միայն 90.8%-ն ունի շաբաթական հանգստյան օր,

միայն 64.6%-ը` տարեկան վճարովի արձակուրդ,

միայն 36.9%-ը` մասնագիտական աճի հնարավորություն (որը հաղորդակցվում է

պաշտոնի բարձրացման ցածր հեռանկարների հետ),

միայն 23.7%-ն ունի արտոնությունների կամ սոցիալական ապահովության փաթեթ:

66.4%

63.5%

48.4%

38.2%

26.8%

24.3%

22.9%

Ձեր աշխատանքը լարված և նյարդային է

Ազատ եք որոշելու համար, թե ինչպես կատարեք Ձեր

աշխատանքային պարտականությունները

Աշխատում եք լարված գրաֆիկով

Աշխատում եք վտանգավոր պայմաններում

Դուք լավ եք վարձատրվում

Պաշտոնի բարձրացման հնարավորություն ունեք

Ձեր աշխատանքն անհետաքրքիր է ու ձանձրալի

Աշխատանքի բնույթը

-78-

Գծապատկեր 20. Աշխատանքի սոցիալական երաշխիքների առկայությունը:

Հետազոտությամբ ուսումնասիրվել է, թե ինչպես են փոխադարձաբար ազդում աշխատանքի

պայմանները և ընտանեկան խնդիրները: Դրա համար կիրառվել են հետևյալ հարցերը.

«Վերջին տարվա ընթացքում որքա՞ն հաճախ է պատահել, որ Դուք՝ 1. չեք կարողացել կատա-

րել տնային անհրաժեշտ գործերը աշխատանքից շատ հոգնած տուն վերադառնալու

պատճառով, 2. չեք կարողացել կատարել տնային անհրաժեշտ գործերը աշխատանքից շատ

ուշ վերադառնալու պատճառով, 3. դժվարացել եք կենտրոնանալ աշխատավայրում ընտա-

նեկան խնդիրների պատճառով»:

Հարցման արդյունքերը ցույց են տալիս, որ Հայաստանում վարձու աշխատողների աշխատան-

քային պայմաններն ավելի մեծ բացասական ազդեցություն են գործում նրանց ընտանեկան

հարաբերությունների վրա, քան ընտանեկան խնդիրները` աշխատանքային պարտակա-

նությունների կատարման վրա:

Գծապատկեր 21. Աշխատանքային պայմանների և ընտանեկան խնդիրների փոխադարձ ազդեցությունը:

Մասնավորապես վերջին մեկ տարվա ընթացքում.

Վարձու աշխատողների 30.5%-ը շաբաթական մի քանի անգամ չի կարողացել

կատարել տնային անհրաժեշտ գործերը աշխատանքից շատ հոգնած տուն վերադառ-

նալու պատճառով:

90.8%

64.6%

36.9%

35.6%

23.7%

Ամեն շաբաթ գոնե մեկ հանգստյան օր

Տարեկան վճարովի արձակուրդ

Մասնագիտական աճի և ուսուցման

հնարավորություն

Հավելավճարներ

Արտոնություններ կամ սոցիալական

ապահովության փաթեթ

Աշխատանքի սոցիալական երաշխիքների առկայությունը

30.5%

18.8%

6.9%

21.8%

19.3%

12.6%

15.0%

13.2%

13.8%

7.9%

8.6%

10.9%

24.9%

40.1%

55.7%

Չեք կարողացել կատարել տնային

գործերը աշխատանքից շատ հոգնած

վերադառնալու պատճառով

Չեք կարողացել կատարել տնային

գործերը աշխատանքից շատ ուշ

վերադառնալու պատճառով

Դժվարացել եք կենտրոնանալ

աշխատավայրում ընտանեկան

խնդիրների պատճառով

Աշխատանք և ընտանիք

Շաբաթը մի քանի անգամ Ամիսը մի քանի անգամ Տարեկան մի քանի անգամ Ավելի հազվադեպ Երբեք

-79-

18.8%-ը շաբաթական մի քանի անգամ չի կարողացել կատարել տնային անհրաժեշտ

գործերը աշխատանքից շատ ուշ վերադառնալու պատճառով,

Սակայն միայն 6.9%-ն է շաբաթական մի քանի ամգամ դժվարացել կենտրոնանալ

աշխատավայրում ընտանեկան խնդիրների պատճառով:

Առողջապահություն

Բուժհիմնարկների ֆինանսական մատչելիությունը և բավարարվածությունը

Աղյուսակ 55-ում ներկյացված է տարբեր տիպի բուժհիմնարկների ֆինանսական մատ-

չելիությունը 2011 և 2012թթ.: Այն ուսումնասիրվել է հետևյալ հարցի կիրառմամբ. «Որքանո՞վ

է Ձեզ համար ֆինանսապես մատչելի հետևյալ հաստատություններում բուժումը», որից հետո

հարցվողին ներկայացվել է բուժհաստատությունների ցանկը: Յուրաքանչյուր բուժհաստա-

տության ֆինանսական մատչելիությունը գնահատվել է առանձին: 2011թ. գյուղերում առան-

ձին է գնահատվել և՛ բուժկետի, և՛ ամբուլատորիայի ֆինանսական մատչելիությունը, սակայն

2012թ. հարցը տրվել է տվյալ գյուղական համայնքում առկա բուժհաստատության վերա-

բերյալ, որը մի դեպքում կարող էր լինել բուժկետ, իսկ մյուս դեպքում՝ ամբուլատորիա:


2012թ. 2011թ. համեմատ, բացի գյուղական ամբուլատորիաներից/բուժկետերից, մնա-

ցած բոլոր դիտարկված տիպի բուժհիմնարկների ֆինանսական մատչելիությունը

նվազել է (Աղյուսակ 55):

Հատկապես մեծ է անկումը ծննդատների ֆինանսական մատչելիության տեսակետից.

եթե 2011թ. ծննդատները ֆինանսապես մատչելի է համարել հարցված կանանց 64.2%-

ը, ապա 2012թ.-ին՝ 45.8%-ը, անկումը կազմել է 18.4%:

Բուժհիմնարկ

Ֆինանսա-

կան մատ-

չելիությունը

2011թ.

Ֆինանսա-

կան մատ-

չելիությունը

2012թ.

«2012թ.»

-

«2011թ.»

Բուժկետ (2011թ.)/ամբուլատորիա (միայն գյուղերում) 65.8% 69.3% -

Ամբուլատորիա (միայն գյուղերում) 56.4% - -

Պոլիկլինիկա 63.2% 58.3% -4.9%

Ատամնաբուժարան 39.4% 36.4% -3.0%

Մասնավոր բժշկական կենտրոն 25.1% 20.0% -5.1%

Դիագնոստիկ կենտրոն 27.4% 18.6% -8.8%

Հիվանդանոց 29.2% 24.7% -4.5%

Ծննդատուն (միայն կանայք) 64.2% 45.8% -18.4%

Աղյուսակ 55. Առողջապահական հիմնարկների ֆինանսական մատչելիությունը:

Ֆինանսական մատչելիության փոփոխությունն ըստ բնակավայրի դիտարկման դեպքում,

պարզ է դառնում, որ ֆինանսական մատչելիության նշանակալի անկում են ընկալել Երևանի և

մարզային քաղաքների բնակիչները, սակայն գյուղերում ընկալումները տարբերվում են ըստ

բուժհաստատությունների տիպերի (Աղյուսակ 56), մասնավորապես.

Գյուղական բնակչությունն ընկալել է պոլիկլինիկաների ֆինանսական մատչելիության

աճ, սակայն դիագնոստիկ կենտրոնների ֆինանսական մատչելիության նվազում:

-80-

Մնացած բուժհիմնարկների տեսակետից գյուղական բնակիչների կողմից դրանց

ֆինանսական մատչելիության փոփոխությունները վիճակագրական նշանակալիության

շեմին են:


Երևան Երևան Քաղաք Քաղաք Գյուղ Գյուղ

2011թ. 2012թ. 2011թ. 2012թ. 2011թ. 2012թ.

Պոլիկլինիկա 73.8% 60.7% 66.0% 55.8% 49.2% 58.0%

Ատամնաբուժարան 36.9% 30.4% 42.6% 35.8% 39.2% 42.9%

Մասնավոր բժշկական կենտրոն 21.0% 16.5% 28.0% 19.5% 26.9% 24.0%

Դիագնոստիկ կենտրոն 23.3% 15.7% 35.8% 20.3% 29.6% 20.0%

Հիվանդանոց 24.8% 19.5% 30.4% 26.3% 27.6% 28.7%

Ծննդատուն (միայն կանայք) 67.4% 37.7% 70.9% 48.7% 55.0% 52.2%

Աղյուսակ 56. Առողջապահական հիմնարկների ֆինանսական մատչելիությունն ըստ բնակավայրի տիպի:

Բուժհիմնարկների ծառայություններից բավարարվածությունը (որը չափվել է բուժհիմնարկ

դիմածների թվից) համանման է ֆինանսական մատչելիության ընկալումների փոփոխությանը:

2012թ. 2011թ. համեմատ բոլոր տիպի բուժհիմնարկների ծառայություններից բավա-

րարվածության մակարդակները նվազել են բացի բուժկետերից և ամբուլատորիա-

ներից, որոնց ծառայություններից բավարարվածությունն աճել է և դիագնոստիկ

կենտրոններից, որոնց ծառայություններից բավարարվածության մակարդակը չի փոխ-

վել (Աղյուսակ 57):

Բավարարվածության մակարդակի ամենամեծ անկումը, ինչպես և ֆինանսական

մատչելիության դեպքում, գրանցվել է ծննդատների ծառայություններից:


Բավարարվածու-

թյունը 2011թ.

(դիմածների

քանակից)

Բավարարվածու-

թյունը 2012թ.

(դիմածների

քանակից)

«2012թ.»

-

«2011թ.»

Բուժկետ (միայն գյուղերում) 77.2% 86.4%* Աճել է

Ամբուլատորիա (միայն գյուղերում) 79.8% - Աճել է

Պոլիկլինիկա 71.0% 67.6% -3.4%

Ատամնաբուժարան 81.8% 79.7% -2.1%

Մասնավոր բժշկական կենտրոն 79.6% 76.2% -3.4%

Դիագնոստիկ կենտրոն 79.0% 79.3% 0.3%

Հիվանդանոց 74.2% 71.8% -2.4%

Ծննդատուն (միայն կանայք) 86.4% 72.6% -13.8%

* - 2012թ. բուժկետի և ամբուլատորիայի վերաբերյալ հարցը տրվել է միասնաբար «բուժկետ

կամ ամբուլատորիա»: Հարցվողի պատասխանը վերաբերել է իր համայնքում գտնվող բուժհիմնար-

կին:

Աղյուսակ 57. Բավարարվածությունն առողջապահական հիմնարկի ծառայություններից:

Բուժհիմնարկների ծառայություններից բավարարվածության մակարդակների փոփոխությունը

2012թ. 2011թ. համեմատ ըստ բնակավայրերի տիպերի դիտարկելիս պարզվում է, որ տարբեր

տիպի բնակավայրերում պատկերը տարբերվում է (Աղյուսակ 58):

Երևանում բուժծառայությունների որակի անկում է գրանցվել պոլիկլինիկաների,

ատամնաբուժարանների և հատկապես ծննդատների դեպքում: Վերջին դեպքում

բավարարվածության մակարդակի նվազումը կազմել է 37.7%:

-81-

Մարզային քաղաքներում բուժծառայությունների որակի անկում է գրանցվել մասնա-

վոր բժշկական կենտրոնների, դիագնոստիկ կենտրոնների և հիվանդանոցների դեպ-

քում, սակայն գրանցվել է որակից բավարարվածության աճ ծննդատների դեպքում:

Գյուղերում աճել է բուհաստատությունների որակից բավարարվածությունը բուժկետե-

րում և ամբուլատորիաներում, սակայն նվազել է բավարարվածությունը մասնավոր

բժշկական կենտրոններից և ծննդատներից:

Բուժհիմնարկ Երևան

2011թ.

Երևան

2012թ.

Քաղաք

2011թ.

Քաղաք

2012թ.

Գյուղ

2011թ.

Գյուղ

2012թ.

Բուժկետ/ - - - - 77.6% 86.4%*

Ամբուլատորիա - - - - 80.2% -

Պոլիկլինիկա 68.2% 60.6% 72.6% 70.5% 74.0% 72.7%

Ատամնաբուժարան 83.6% 78.0% 80.1% 81.3% 81.6% 78.3%

Մասնավոր բժշկական կենտրոն 73.6% 75.0% 86.3% 81.6% 83.3% 72.9%

Դիագնոստիկ կենտրոն 77.5% 79.0% 81.7% 75.0% 79.1% 81.2%

Հիվանդանոց 72.8% 69.0% 76.9% 66.3% 73.5% 77.5%

Ծննդատուն 89.6% 51.9% 73.7% 81.2% 93.5% 80.6%

* -2012թ. բուժկետի և ամբուլատորիայի վերաբերյալ հարցը տրվել է միասնաբար «բուժկետ

կամ ամբուլատորիա»: Հարցվողի պատասխանը վերաբերվել է իր համայնքում գտնվող

բուժհիմնարկին:

Աղյուսակ 58. Բավարարվածությունն առողջապահական հիմնարկի ծառայություններից ըստ բնակավայրի

տիպի:

Բուժօգնության չդիմելը

2012թ. առողջապահության ոլորտն ուսումնասիրելիս հետազոտվել է բուժօգնության դիմելու

անհրաժեշտութjան գիտակցման դեպքում բժշկական օգնության չդիմելու վիճակագրությունը,

ինչպես նաև դրա պատճառները: Տվյալներ ներկայացված են Գծապատկեր 22-ում:

Տվյալներից հետևում է, որ.

Բուժօգնության դիմելու անհրաժեշտութան դեպքում համեմատաբար ավելի շատ

դեպքերում չեն դիմել բուժօգնության.

□ կանայք,

□ 46-ից ավելի տարիքի անձինք,

□ բարձրագույն և ավելի բարձր կրթամակարդակով անձինք,

□ ցածր բարեկեցությամբ անձինք:

Բուժօգնության կարիքի գիտակցման դեպքում բուժօգնության չդիմելու ամենա-

տարածված պատճառը ֆինանսականն է՝ բոլոր գրանցված դեպքերի 78.9-ը%


Տարածվածությամբ հաջորդ պատճառն է ժամանակի սղությունը՝ 10.7%:

-82-

Գծապատկեր 22. Բուժօգնության դիմելու անհրաժեշտության գիտակցման դեպքում բժշկական օգնության

չդիմած անձանց քանակը:

Գծապատկեր 23. Կարիքի գիտակցման դեպքում բուժօգնության չդիմելու պատճառները:

65.8%

62.9%

68.5%

48.9%

69.1%

76.8%

74.9%

66.9%

68.5%

61.9%

67.7%

61.8%

67.4%

69.7%

67.7%

60.2%

65.1%

67.7%

66.1%

Ընդամենը

Արական

Իգական

18-29

30-45

46-60

60 <

Միջնակարգ

Միջին մասն. կամ թերի բար.

Բարձրագույն և բարձր

Երևան

Քաղաք

Գյուղ




Զբաղված


Տնտեսապես ոչ ակտիվ

«Վերջին տարվա ընթացքում եղե՞լ է դեպք, երբ Դուք համարել եք, որ պետք է

դիմել բժշկի, սակայն չեք դիմել»:

78.9%

10.7%

4.4%

3.4%

0.9%

0.8%

0.4%

0.1%

Ֆինանսական

Ժամանակ չկար

Անվստահությունը բժիշկների նկատմամբ

Հոգեբանական պատճառներ

Անհետևողականություն

Բժիշկը/բուժհաստատությունը հեռու էր

Ինքնաբուժություն

Ընտանիքում բժշկի առկայություն

Բուժօգնության չդիմելու պատճառները

-83-

Աղյուսակ 59-ում ներկայացված է բուժօգնության կարիքի գիտակցման դեպքում բուժօգնու-

թյան չդիմելու պատճառների տարածվածությունը սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում:

Ժամանակի սղությունը որպես բուժօգնության չդիմելու պատճառ.

□ աճում է տարիքի նվազմանը զուգահեռ` 18-29 տարեկանների խմբում հասնելով

մինչև 22.6%-ի,

□ նույն պատճառը նշանակալի ավելի շատ է տարածված նաև բարձրագույն և

ավելի բարձր կրթամակարդակով բնակչության խմբում` 20.9%,

□ բարձր բարեկեցությամբ խմբում` 23.5% և

□ զբաղվածների խմբում` 16.0%:

Անվստահությունը բժիշկների կամ բուժհաստատությունների նկատմամբ

ընտրանքային միջինից մի փոքր բարձր է.

□ բարձրագույն և ավելի բարձր կրթամակարդակներով և

□ բարձր բարեկեցությամբ խմբերում:

Սոցիալ-

ժողովրդագրական

բնութագիր

Ֆինան-

սական

Ժամա-

նակ

չկար

Անվստա-

հություն

բժիշկների

նկատմամբ

Հոգեբա-

նական

պատ-

ճառներ

Այլ Ընդամենը

Ընդամենը 78.9% 10.7% 4.3% 3.4% 2.7% 100.0%

Տարիք

18-29 64.4% 22.6% 4.8% 5.8% 2.4% 100.0%

30-45 81.6% 10.1% 3.8% 1.9% 2.6% 100.0%

46-60 82.9% 6.6% 5.2% 2.6% 2.7% 100.0%

60 < 87.3% 2.3% 2.9% 5.2% 2.3% 100.0%


Միջն. 88.6% 5.1% 3.3% 1.8% 1.2% 100.0%

ՄՄ կամ ԹԲ 81.2% 8.5% 3.8% 3.8% 2.7% 100.0%

Բարձր. 63.2% 20.9% 6.3% 5.3% 4.3% 100.0%


Երևան 77.9% 11.3% 5.6% 3.3% 1.9% 100.0%

Քաղաք 71.7% 14.9% 5.4% 3.5% 4.5% 100.0%

Գյուղ 85.7% 6.8% 2.1% 3.4% 2.0% 100.0%


Ցածր 91.8% 3.2% 2.6% 1.3% 1.1% 100.0%

Միջին 85.1% 7.1% 3.1% 2.4% 2.3% 100.0%

Բարձր 57.0% 23.5% 7.8% 7.0% 4.7% 100.0%

Զբաղվածության


Զբաղված 73.9% 16.0% 4.2% 3.5% 2.4% 100.0%

Գործազուրկ 85.2% 7.4% 2.8% 1.1% 3.5% 100.0%

Տնտ. ոչ ակտիվ 82.1% 6.5% 4.9% 4.0% 2.5% 100.0%

Աղյուսակ 59. Բուժօգնության չդիմելու պատճառներն ըստ սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերի:

Հաշմանդամություն

Հայաստանում հաշմանդամության կարգ ունի բնակչության 9.7%-ը (Գծապատկեր 24), որից

4.2%-ը` երրորդ կարգ, 4.1%-ը` երկրորդ և 1.4%-ը` առաջին:

-84-

Հարցվողներին տրվել է հետևյալ հարցը. «Համարու՞մ եք արդյոք, որ Դուք պետք է ունենայիք

հաշմանդամության կարգ (կամ այլ կարգ), որը սակայն չեք ստացել տարբեր պատճառներով»

Հարցը տրվել է բոլորին չբացառելու համար այն դեպքերը, երբ հաշմանդամության ցածր կարգ

ունեցողը համարում է, որ պետք է ունենար ավելի բարձր կարգ:

Բնակչության 14.3%-ը համարում է, որ պետք է ունենար հաշմանդամության կարգ կամ

ավելի բաձր կարգ, սակայն չունի (Գծապատկեր 25):

Ընդ որում՝ այդ մտայնությունը հարաբերականորեն ավելի տարածված է հաշման-

դամության երրորդ կարգ ունեցների շրջանում (Աղյուսակ 60):

Գծապատկեր 24. Հաշմանդամության վիճակագրություն:

Գծապատկեր 25. Հաշմանդամության կարգ կամ համապատասխան կարգ չստացած անձինք:

Հարկ է նշել, որ ներկայացված պատասխանները չպետք է ընդունել որպես իրավիճակի օբյեկ-

տիվ գնահատական: Դրանք հաշմանդամության կարգի սահմանման հետ կապված գործողու-

թյունների մարդկանց ընկալումներն են, որոնք կարող են համապատասխանել իրականու-

թյանը, սակայն կարող են և չհամապատասխանել: Խնդիրն այն է, որ, եթե մարդկանց մոտ

առկա են նման ընկալումներ, ապա անհրաժեշտ է, որպեսզի իրականացվի համապատասխան

գերատեսչական ուսումնասիրություն՝ պարզելու համար, թե արդյո՞ք գյություն ունի այդ

երևույթը, թե՞ ոչ, և, եթե այո, ապա որքանո՞վ է այն տարածված և ինչպե՞ս վերացնել, իսկ եթե

ոչ` ապա ինչպե՞ս է անհրաժեշտ մարդկանց դա բացատրել առավել հասկանալի եղանակով`

նվազեցնելու համար այդ նուրբ խնդրի հետ կապված հնարավոր սոցիալական դժգոհությունը:

90.3%

4.2% 4.1% 1.4%

Հաշմանդամության վիճակագրություն

Չունենք

Երրորդ կարգ

Երկրորդ կարգ

Առաջին կարգ

85.7%

14.3%

«Համարու՞մ եք արդյոք, որ Դուք պետք է

ունենայիք հաշմանդամության կարգ (կամ այլ

կարգ), որը, սակայն, չեք ստացել տարբեր

պատճառներով»:

Ոչ

Այո

-85-

«Համարու՞մ եք արդյոք, որ Դուք պետք է

ունենայիք հաշմանդամության կարգ (կամ

այլ կարգ), որը սակայն չեք ստացել տարբեր

պատճառներով»:

«Դուք ունե՞ք հաշմանդամության կարգ, եթե այո,

ապա ո՞ր կարգը»:

Երկրորդ

կարգ

Երրորդ

կարգ

Չունենք Ընդ.

Ոչ 87.8% 52.4% 87.4% 85.7%

Այո 12.2% 47.6% 12.6% 14.3%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 60. Իրենց հաշմանդամության կարգավիճակը ոչ ադեկվատ համարող անձինք:

Հարցվածների կողմից նշված պատճառները, թե ինչու նրանք չեն ստացել հաշմանդամության

կարգ կամ ավելի բարձր կարգ, հետևյալն են.

Անձի վարքագծային-հոգեբանական առանձնահատկությունները (նշումների 41%)՝ հաշ-

մանդամության կարգ ստանալու ցանկություն չի ունեցել, ուշացրել է, անհետևողական

է եղել այդ հարցում, անհրաժեշտ են եղել ախտորոշումներ, սակայն ժամանակ չի ունե-

ցել դրան հատկացնելու, չի ցանկացել պառկել հիվանդանոց, ամաչել է դիմել հաշման-

դամության կարգ ստանալու:

Անձը համարել է, որ անարդարացիորեն չի ստացել հաշմանդամության կարգ (նշում-

ների 30%)` հանձնաժողովը կամայական որոշում է կայացրել («ասել են` կես մարդ

պիտի լինես, որ կարգ ստանաս»), հարցվողը «ծանոթ չի գտել», հարցվողը «փող չի

տվել»:

Անձը կարգ ստանալու համար անհրաժեշտ ախտորոշումների համար չի ունեցել

ֆինանսական միջոցներ (նշումների 20%-ը):

Բնակչության ֆիզիկական առողջություն

Բնակչության ֆիզիկական առողջության վիճակի փոփոխության անուղղակի գնահատական

կարող է հանդիսանալ հիվանդագին վիճակների և ախտանիշների տարածվածության ուսում-

նասիրությունը:

Հետազոտված հիվանդագին վիճակների և ախտանիշների տարածվածության համեմա-

տությունը 2011 և 2012թթ. ընթացքում ցույց են տալիս, որ մի փոքր ավելացել է սրտի

հիվանդությունների հետ կապված ախտանիշների տարածվածությունը, մաս-

նավորապես.

□ վզի/ուսերի ցավ` 44.7%-ից 46.0% (Գծապատկեր 26),

□ ցավեր կրծքավանդակում քայլելիս կամ այլ շարժումներ կատարելիս` 37.9%-ից

41.2%:

Հարկ է նշել, որ 2012թ. տվյալներով ցածր բարեկեցությամբ անձանց մոտ հիվանդագին

բոլոր վիճակներն ու ախտանիշներն ավելի տարածված են եղել (Աղյուսակ 61):

Հետազոտությամբ ուսումնասիրվել է բնակչության առողջության ամենատարածված ռիսկի

գործոններից երկուսը` ծխելու սովորությունը և ռեժիմով չսնվելը:

Ծխելու սովորությունը համարվում է վտանգավոր ամեն օր ծխելու դեպքում: Այդ պատճառով

օմեն օր ծխողների քանակը համարվում է այդ ռիսկի գործոնի ուսումնասիրության հիմնական

ցուցանիշը:

Հայաստանում ամեն օր ծխում է տղամարդկանց 58.1%-ը, որը շատ մեծ տոկոս է

կազմում և կանանց` 2.2%-ը (հայտնում են դրա մասին):

-86-

Գծապատկեր 26. Բնակչության ֆիզիկական առողջությունը:

Ախտանիշ Ցածր Միջին Բարձր

Ցավեր կրծքավանդակում քայլելիս կամ այլ շարժումներ

կատարելիս 48.4% 39.1% 36.2%

Ատամնացավ 48.1% 42.0% 39.3%

Անքնություն 55.7% 51.4% 44.4%

Հոդացավ 59.5% 54.7% 52.9%

Մեջքի ցավ 64.7% 58.6% 55.2%

Վզի (պարանոցի) / ուսերի ցավ 48.0% 47.3% 42.7%

Ոտքերի այտուցվածություն 29.0% 23.1% 18.4%

Երակների վարիկոզ լայնացում 24.1% 22.3% 17.4%

Մաշկային հիվանդություններ 8.6% 8.0% 8.0%

Փորկապություն 13.1% 11.9% 9.9%

Գլխացավ 72.2% 66.4% 68.9%

Աղյուսակ 61. Հիվանդագին ախտանիշները բարեկեցության խմբերում, 2012թ.:

Տղամարդկանց ծխելու սովորությունը սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում ներկայացված է

Գծապատկեր 27-ում:

70.3%

58.5%

54.9%

53.7%

44.7%

39.1%

37.9%

22.6%

18.2%

12.6%

7.5%

69.2%

59.5%

55.7%

50.5%

46.0%

43.2%

41.2%

23.5%

21.3%

11.6%

8.2%

Գլխացավ

Մեջքի ցավ

Հոդացավ

Անքնություն

Վզի (պարանոցի) / ուսերի ցավ

Ատամնացավ

Ցավեր կրծքավանդակում` քայլելիս կամ այլ

շարժումներ կատարելիս

Ոտքերի այտուցվածություն

Երակների վարիկոզ լայնացում

Փորկապություն

Մաշկային հիվանդություններ

Հիվանդագին վիճակների տարածվածությունը

2011

2012

-87-

Գծապատկեր 27. Տղամարդկանց ծխելու սովորությունը սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում:

Տվյալները ցույց են տալիս, որ.

58.1%

60.0%

61.9%

61.5%

36.0%

66.8%

55.9%

49.3%

58.1%

60.3%

56.4%

64.7%

59.2%

51.1%

59.6%

64.3%

50.8%

3.9%

3.7%

5.0%

2.7%

4.5%

2.7%

3.0%

6.3%

3.8%

5.0%

3.2%

3.2%

4.1%

4.4%

3.3%

5.8%

4.2%

37.9%

36.3%

33.1%

35.8%

59.5%

30.5%

41.1%

44.3%

38.1%

34.8%

40.4%

32.2%

36.7%

44.5%

37.1%

29.9%

45.0%

Ընդամենը

18-29

30-45

46-60

60 <

Միջն. կամ ավելի

ցածր

ՄՄ կամ թերի

բարձրագույն

Բարձրագույն և

բարձր

Երևան

Քաղաք

Գյուղ

Ցածր

Միջին

Բարձր

Զբաղված


Տնտեսապես ոչ

ակտիվ

Ծխող և չծխող տղամարդիկ

Ծխում են ամեն օր Ծխում են ոչ ամեն օր Չեն ծխում

-88-

Հայաստանում ամեն օր ծխող տղամարդկանց քանակը բոլոր տարիքային խմբերում

շատ բարձր է` 60.0% - 61.9%, որը նշանակալի նվազում է միայն 60 տարեկանից բարձր

տարիքային խմբում:

Համեմատաբար ավելի շատ են ամեն օր ծխողները միջնակարգ և ավելի ցածր կրթա-

մակարդակով խմբում` 66.8%, միջին մասնագիտական և թերի բարձրագույն կրթամա-

կարդակով խմբում այն նվազում է մինչև 55.9%, իսկ բարձրագույն կամ ավելի բարձր

կրթամակարդակով խմբում` 49.3%:

Ամեն օր ծխողները համեմատաբար ավելի քիչ են գյուղերում:

Ամեն օր ծխողների քանակը նվազում է բարեկեցության աճին զուգահեռ, եթե ցածր

բարեկեցությամբ խմբում նրանք կազմում են 64.7%, ապա միջին բարեկեցությամբ

խմբում` 59.2%, իսկ բարձր բարեկեցությամբ խմբում` 51.1%:

Համեմատաբար ավելի մեծ է ամեն օր ծխողների քանակը գործազուրկների շրջանում`

64.3%:

Ինչպես ցույց է տվել Հայաստանի երիտասարդության հետազոտությունը, ամեն օր ծխող

տղամարդկանց քանակը կտրուկ աճում է 18-21 տարեկան հասակում (Գծապատկեր 28):

Գծապատկեր 28. Ամեն օր ծխող տղամարդիկ` 16-30 տարեկան:

22

Սնվելու ռեժիմից Հայաստանի բնակչության բավարարվածությունը ներկայացված է



Հայաստանի բնակչության 27.0%-ը բավարարված չէ իր սննդի ռեժիմից:

Սննդի ռեժիմից անբավարրավոծությունը հարաբերականորեն ավելի բարձր է.

□ առավելապես գործազուրկների (32.9%),

□ ցածր բարեկեցությամբ անձանց, (35.4%) և

□ Երևանաբնակների (32.1%) շրջանում:

22

Տվյալները հաշվարկված են «Այ Փի Էս ՍԻ» Քաղաաքական և սոցիալոգիական հետազոտությունների ինստի-

տուտի կողմից` ՀՀ Երիտասարդության և սպորտի նախարարության պատվերով, 2011թ. նոյեմբերին իրա-

կանացված «Հայաստանի երիտասարդության աշխարհայացքային համալիրները՝ ՀՀ ռազմավարական զարգացման

խնդիրների համատեքստում» հետազոտության տվյալների շտեմարանի տվյալներով:

9% 13.0%

18.0%

36.0%

48%

69%

62% 63% 65%

16 17 18 19 20 21 22-24 25-27 28-30

Տարիք

Ամեն օր ծխող տղամարդիկ

-89-

Գծապատկեր 29. Սնվելու ռեժիմից բավարարվածությունը:

Բնակչության հոգեկան առողջությունը

Հայաստանի բնակչության հոգեկան առողջությունը նկարագրելու համար կիրառվել է հետևյալ

հարցը. «Ասացեք, խնդրեմ, որքա՞ն հաճախ եք ունենում հետևյալ զգացողությունները՝ 1.երբեք

2.երբեմն 3.հաճախ 4. միշտ»: Այդ զգացողությունների «Հաճախ» կամ «Միշտ» ունենալու

տարածվածությունը 2010-2012թթ. ընթացքում ներկայացված է Աղյուսակ 62-ում: Տվյալները

ցույց են տալիս, որ.

նվազել է լավատեսության զգացողությունը ապագայի նկատմամբ` 2010թ. 67.3%-ից

57.4% 2012թ.,

27.0%

26.0%

28.0%

20.2%

28.8%

31.3%

29.6%

27.2%

28.9%

24.9%

32.1%

25.0%

23.6%

35.4%

26.1%

19.6%

27.3%

32.9%

24.9%

Ընդամենը

Արական

Իգական

18-29

30-45

46-60

60 <

Միջն.

ՄՄ կամ ԹԲ

Բարձր.

Երևան

Քաղաք

Գյուղ




Զբաղված


Տնտեսապեդ ոչ ակտիվ

Նրանց տոկոսը, ովքեր բավարարված չեն սննդի ռեժիմից

Սննդի ռեժիմից բավարարվածությունը

-90-

մյուս կողմից, նվազել է անհանգստության, անվստահության, անորոշության

զգացողությունը 2010թ. 60.7%-ից 39.0% 2012թ.

Աճել է զայրույթի և բարկության զգացողության տարածվածությունը 2011թ. 41.6%-ից

50.9% 2012թ.,

Աճել է «Հաճախ» կամ «Միշտ» հուսալքվածության զգացողություն ունեցողների

քանակը` 2010թ. 26.9%-ից 37.1% 2012թ.:

Տրամադրություն, հոգեվիճակ 2010 2011 2012

Հուսալքվածության զգացողություն 26.9% 24.2% 37.1%

Եռանդ, վստահություն սեփական ուժերի նկատմամբ - - 65.4%

Անհանգստություն, անվստահություն, անորոշություն 60.7% 54.5% 39.0%

Լավատեսություն ապագայի նկատմամբ 67.3% 63.9% 57.4%

Զայրույթ, բարկություն 47.6% 41.6% 50.9%

Լավ տրամադրություն 63.5% 62.9% 64.9%

Աղյուսակ 62. Բնակչության հոգեկան առողջությունը: Տվյալ հոգեվիճակը «Հաճախ» կամ «Միշտ» ունեցող

մարդկանց քանակը:

Տրամադրությունների և հոգեվիճակների ուսումնասիրությունը սոցիալ-ժողովրդագրական

խմբերում ցույց տվեց, որ.

Բացասական տրամադրությունները և հոգեվիճակները նշանակալիորեն աճում են.

□ տարիքի աճին զուգահեռ (Աղյուսակ 63),

□ կրթամակարդակի նվազմանը զուգահեռ (Աղյուսակ 64),

□ գյուղական բնակավայրերում (Աղյուսակ 64),

□ բարեկեցության նվազմանը զուգահեռ (Աղյուսակ 65) և

□ գործազուրկների շրջանում (Աղյուսակ 65):

Դրական տրամադրություններն ու հոգեվիճակների փոփոխությունն ունի ճիշտ

հակառակ ուղղություններ (Աղյուսակ 63 -Աղյուսակ 65):

Տրամադրություն, հոգեվիճակ 18-29 30-45 46-60 60 <

Հուսալքվածության զգացողություն 28.7% 37.2% 41.8% 47.4%

Եռանդ, վստահություն սեփական ուժերի նկատմամբ 74.6% 66.0% 59.9% 53.3%

Անհանգստություն, անվստահություն, անորոշություն 32.3% 39.5% 42.8% 45.8%

Լավատեսություն ապագայի նկատմամբ 69.3% 55.8% 51.5% 44.9%

Զայրույթ, բարկություն 53.9% 53.6% 47.2% 44.8%

Լավ տրամադրություն 79.1% 65.3% 55.7% 49.3%

Աղյուսակ 63. Բնակչության հոգեկան առողջությունն ըստ տարիքի:

Տրամադրություն, հոգեվիճակ

Միջն.կամ

ավելի

ցածր

ՄՄ

կամ

ԹԲ

Բարձր.

կամ

ավելի


Հուսալքվածության զգացողություն 43.4% 38.4% 27.9% 35.2% 35.2% 40.7%

Եռանդ, վստահություն սեփական

ուժերի նկատմամբ 59.6% 64.8% 73.2% 66.6% 63.9% 65.6%

Անհանգստություն,

անվստահություն, անորոշություն 45.7% 37.0% 32.7% 34.7% 39.4% 43.0%

Լավատեսություն ապագայի

նկատմամբ 55.3% 56.4% 61.2% 58.2% 58.0% 56.1%

Զայրույթ, բարկություն 56.4% 50.0% 44.9% 47.8% 52.7% 52.5%

Լավ տրամադրություն 61.9% 62.3% 71.4% 66.3% 64.1% 64.2%

Աղյուսակ 64. Բնակչության հոգեկան առողջությունն ըստ կրթամակարդակի և բնակավայրի տիպի:

-91-

Տրամադրություն, հոգեվիճակ Ցածր Միջին Բարձր Զբաղ-

ված

Գործա-

զուրկ

Տնտ. ոչ

ակտիվ

Հուսալքվածության զգացողություն 47.6% 34.3% 29.4% 32.2% 45.4% 39.5%

Եռանդ, վստահություն սեփական ուժերի

նկատմամբ 57.5% 64.5% 74.2% 71.8% 65.8% 58.9%

Անհանգստություն, անվստահություն,

անորոշություն 47.6% 37.4% 32.0% 35.4% 44.6% 41.0%

Լավատեսություն ապագայի նկատմամբ 49.8% 57.8% 64.6% 58.4% 56.8% 56.7%

Զայրույթ, բարկություն 55.4% 50.2% 47.1% 51.7% 54.1% 49.1%

Լավ տրամադրություն 54.5% 64.6% 75.6% 68.3% 60.1% 63.0%

Աղյուսակ 65. Բնակչության հոգեկան առողջությունն ըստ բարեկեցության և զբաղվածության կարգավիճակի:

Բնակչության հոգեկան առողջության վիճակի բնութագրիչների գործոնային վերլուծությունը

ցույց տվեց, որ այդ 6 բնութագրիչները բավական լավ նկարագրվում են երկու գործոնների

միջոցով (դրանք բացատրում են 6 փոփոխականների ընդհանուր դիսպերսիայի 58%-ը): Այդ

գործոններն են.

Գործոն 1. «Լավ տրամադրության» գործոն, որի բաղադրիչներն են.

եռանդը և վստահությունը սեփական ուժերի նկատմամբ,

լավատեսությունն ապագայի նկատմամբ,

լավ տրամադրությունը:

Գործոն 2. «Վատ տրամադրության» գործոն, որի բաղադրիչներն են.

զայրույթն ու բարկությունը,

անհանգստությունը, անվստահությունը և անորոշությունը,

հուսալքվածության զգացողությունը:

Մոդելի գործոնային տարածությունը ներկայցված է Գծապատկեր 30-ում: Իսկ Գծապատկեր

31 և Գծապատկեր 32-ում ներկայացված են այդ գործոնների միջին արժեքները բնակչության

սոցիալ-ժողովրդագրական տարբեր խմբերում: Այդ գծապատկերների տվյալները հաստատում

են Աղյուսակ 63 -Աղյուսակ 65-ի տվյալների դիտարկման արդյունքները, սակայն թույլ են

տալիս ավելի հստակ տեսնել, թե սոցիալ-ժողովրդագրական որ բնութագրերն են

համեմատաբար ավելի ուժեղ ազդեցություն գործում բնակչության հոգեկան առողջության կամ

տրամադրությունների վրա:

Գծապատկերներից երևում է, որ.

Բնակչության «Լավ տրամադրության» գործոնի վրա ամենից ուժեղ ազդեցություն

ունեն տարիքը և բարեկեցությունը (Գծապատկեր 31):

Իսկ «Վատ տրամադրության» գործոնի վրա համեմատաբար ավելի ուժեղ ազդեցու-

թյուն ունեն կրթամակարդակն ու բարեկեցությունը:

-92-

Գծապատկեր 30. Բնակչության հոգեկան առողջության

գործոնային կառուցվածքը:

Գ1. Լավ տրամադրության գործոն

2. Եռանդ, վստահություն սեփական ուժերի

նկատմամբ

4. Լավատեսություն`ապագայի նկատմամբ

6. Լավ տրամադրություն

Գ2. Վատ տրամադրության գործոն

5. Զայրույթ, բարկություն

3. Անհանգստություն, անվստահություն,

անորոշություն

1. Հուսալքվածության զգացողություն

Պարամետրերից առաջ գրված թվերը

համապատասխանում են գծապատկերի

կետերի կողքին գրված թվերին:

Գծապատկեր 31. Գ1. Լավ տրամադրության գործոնի միջին արժեքները սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում:

Գծապատկեր 32. Գ2. Վատ տրամադրության գործոնի միջին արժեքները սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում:

2

4 6

5 3 1

-0.4

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

-0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

Գ2

. Վ

ատ

տրա

մա

դրութ

յան գ

ործոն

Գ1. Լավ տրամադրության գործոն

Հոգեկան առողջության գործոնային

կառուցվածքը

Ար.

Իգ.

18-29

30-45

46-60

60 <

Միջ. ՄՄ

Բար.

Եր. Քաղ. Գյ.

Ց

Մ

Բ

Զբ.

Գոր. ՏՈԱ

-0.8

-0.6

-0.4

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

Սեռ Տարիք Կրթություն Բնակավայրի

տիպ Բարեկեցություն Զբաղվածության


Ար. Իգ.

18-29 30-45 46-60 60 <

Միջ.

ՄՄ

Բար.

Եր. Քաղ. Գյ.

Ց

Մ Բ

Զբ.

Գոր.

ՏՈԱ

-0.8

-0.6

-0.4

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8




-93-


Նախադպրոցական, դպրոցական և մասնագիտական կրթություն

Կրթական հաստատություններից օգտվող ընտանիքների բաշխումները 2010-2012թթ.

ընթացքում ներկայացված են Աղյուսակ 66-ում: Այդ տվյալներում էական փոփոխություններ

չեն գրանցվել, բացի վարժարաններ և ճեմարաններ հաճախող ընտանիքի անդամներ ունեցող

ընտանիքներից: Վարժարաններ հաճախող անդամ ունեցող ընտանիքների նվազումը կարող է

բացատրվել նրանով, որ վարժարանների մի մասը վերածվել է ավագ դպրոցների և, բացի այդ,

ավելացել է միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություններ հաճախող անդամ

ունեցող ընտանիքների քանակը:

Կրթական հաստատություն 2010 2011 2012

Պետական մանկապարտեզ 12.2% 9.8% 11.9%

Մասնավոր մանկապարտեզ 1.4% 1.1% 1.0%

Հիմնական դպրոց (1-9 դասարաններ) 30.8% 31.9% 29.4%

Ավագ դպրոց (10-12 դասարաններ) 10.5% 9.9% 11.0%

Մասնավոր դպրոց 1.1% 0.6% 0.8%

Վարժարան, ճեմարան 7.5% 4.4% 0.7%

Ուսումնարան, քոլեջ - 1.8% 6.2%

Պետական բուհ - 18.0% 17.4%

Մասնավոր բուհ - 2.4% 2.1%

Աղյուսակ 66. Ընտանիքները, որոնց անդամներն օգտվում են ուսումնական հաստատություններից:

Հայատանում կրթական հասատատությունների ֆինանսական մատչելիության ընկա-

լումները 2010-2012թթ. ընթացքում նվազել են (Աղյուսակ 67):

Ֆինանսական մատչելիության ամենամեծ նվազումը գրանցվել է մասնավոր մանկա-

պարտեզների դեպքում. 2011թ. այդ մանկապարտեզներից օգտվողների 71.4%-ն էր

համարում, որ իրենց ընտանիքի համար դրա ծախսերը հոգալը «բոլորովին դժվար չէ»

կամ «այնքան էլ դժվար չէ», իսկ 2012թ.` միայն 31.6%-ը:

Ֆինանսական մատչելիության բավական նշանակալի անկում է գրանցվել նաև մաս-

նավոր բուհերի, հիմնական և ավագ դպրոցների, ինչպես նաև պետական բուհերի դեպ-

քում:

Կրթական հաստատություն 2010 2011 2012

Պետական մանկապարտեզ 79.9% 74.7% 66.1%

Մասնավոր մանկապարտեզ 71.4% 71.4% 31.6%

Հիմնական դպրոց (1-9 դասարաններ) 79.7% 62.7% 43.7%

Ավագ դպրոց (10-12 դասարաններ) 81.9% 64.9% 47.5%

Մասնավոր դպրոց 72.8% 45.5% 43.8%

Վարժարան, ճեմարան - - 57.1%

Ուսումնարան, քոլեջ 66.7% 58.6% 50.4%

Պետական բուհ 45.6% 42.3% 29.2%

Մասնավոր բուհ 53.1% 48.9% 27.5%

Աղյուսակ 67. Ուսումնական հաստատություններում ուսման ծախսերի ֆինանսական մատչելիությունը` այդ

ուսումնական հաստատություններից օգտվողների քանակից (այն ընտանիքների տոկոսը, ովքեր համարում են,

որ ուսման ծախսերը հոգալը «բոլորովին դժվար չէ» կամ «այնքան էլ դժվար չէ»):

-94-

Ուսումնական հաստատություններում դասավանդման որակից և շենքային պայմաններից բա-

վարարվածության գնահատականների փոփոխությունները 2011-2012թթ. ընթացքում ներկա-

յացաված են Աղյուսակ 68-ում: Այդ ընթացքում.

տեղի է ունեցել հիմնական և ավագ դպրոցներում ուսման որակից բավարարվածու-

թյան անկում,

մյուս կողմից, մասնավոր դպրոցներում ուսման որակից բավարարվածության

մակարդակի աճ,

ինչ վերաբերում է ուսումնական հաստատությունների շենքային պայմաններին, ապա

նշված ժամանակահատվածում տեղի է ունեցել շենքային պայմանների բարելավում

բոլոր տիպի ուսումնական հաստատություններում, բացի ավագ դպրոցներից:

Կրթական հաստատություն

Ուսման

որակից

2011թ.

Ուսման

որակից

2012թ.

Շենքային

պայման-

ներից

Շենքային

պայման-

ներից

Պետական մանկապարտեզ 89.1% 92.1% 71.6% 79.2%

Մասնավոր մանկապարտեզ 95.5% 94.7% 85.0% 94.7%

Հիմնական դպրոց (1-9 դասարաններ) 83.2% 76.2% 82.1% 81.8%

Ավագ դպրոց (10-12 դասարաններ) 75.1% 64.9% 76.0% 70.9%

Մասնավոր դպրոց 60.0% 81.2% 63.6% 80.0%

Վարժարան, ճեմարան - 92.3% - 92.3%

Ուսումնարան, քոլեջ - 77.1% - 77.9%

Պետական բուհ 71.9% 79.6% 80.1% 88.5%

Մասնավոր բուհ 80.0% 79.5% 80.4% 88.9%

Աղյուսակ 68. Բավարարվածությունը ուսումնական հաստատություններում ուսման որակից և շենքային

պայմաններից:

Լրացուցիչ կրթություն

2012թ. Կյանքի որակի հետազոտության ընթացքում ուսումնասիրվել են Հայաստանի

բնակչության կողմից լրացուցիչ մասնագիտական կրթության դասընթացների հաճախումները:

2012թ. ընթացքում Հայաստանում լրացուցիչ մասնագիտական դասընթացների է

մասնակցել բնակչության 10.5%-ը:

Ընդ որում` 18-29 տարեկանների 16.9%-ը, իսկ 30-45 տարեկանների 10.3%-ը:

Կրթամակարդակի աճին զուգահեռ աճում է նաև լրացուցիչ կրթական ծրագրերի

մասնակցության տարածվածությունը: Մասնավորապես, եթե կրթական լրացուցիչ

ծրագրերի է մասնակցել միջնակարգ և ավելի ցածր կրթությամբ անձանց 3.4%-ը, ապա

միջին մասնագիտական և թերի բարձրագույն կրթությամբ անձանց` 9.0%-ը, սակայն

հատկապես ինտենսիվ են մասնակցում նման դասընթացների բարձրագույն և ավելի

բարձր կրթամակարդակով անձինք` 20.9%: Այսինքն, նրանք ովքեր կրթված են, ավելի

են բարձրացնում իրենց մասնագիտական ունակությունները, իսկ նվազ կրթված

անձինք` շատ ավելի նվազ ինտենսիվությամբ:

Լրացուցիչ կրթական ծրագրերի մասնակցությունը ուժեղ շաղկապված է նաև բարե-

կեցության մակարդակի հետ. եթե լրացուցիչ կրթական ծրագրերի է մասնակցում

ամենաբարեկեցիկ խմբի ներկայացուցիչների 17.6%-ը, ապա միջին բարեկեցության

խմբում` 8.3%-ը, իսկ ցածր բարեկեցությամբ խմբում՝ 5.7%-ը:

Այսպիսով, Հայաստանում մասնագիտական ունակությունների զարգացման տեսակե-

տից տեղի է ունենում մի կողմից առավել բարեկեցիկ և կրթված, իսկ մյուս կողմից՝

-95-

նվազ բարեկեցիկ և ցածր կրթամակարդակով անձանց գիտելիքների և

ունակությունների միջև խզման աճ:

Գծապատկեր 33. Լրացուցիչ կրթական դասընթացների մասնակցած բնակչությունը:

Գծապատկեր 34-ում ներկայացված է լրացուցիչ կրթական ծրագրերի հաճախումների

վիճակագրությունը:

Գծապատկեր 34. Լրացուցիչ դասընթացների հաճախումները (տոկոս` բոլոր հարցվածների թվից):

Առավել տարածված է ընթացիկ աշխատանքի հետ կապված լրացուցիչ դասընթացների

հաճախումները, որոնց մասնակցել են որևէ լրացուցիչ դասընթացի մասնակցած

անձանց թվից` 6.1%-ը:

Հավասար տարածված են համակարգչային դասընթացների, լեզվի դասընթացների և

մասնագիտություն ձեռք բերելու դասընթացների մասնակցությունը` 2.0% - 2.2%:

Բարձրագույն կրթության կարևորումը

Ուսումնասիրելու համար Հայաստանում բարձրագույն կրթության նշանակությունը, տրվել է

հետևյալ հարցը. «Որոշ մարդիկ համարում են, որ բարձրագույն կրթություն ունենալը պար-

տադիր է կյանքում իր տեղը գտնելու համար, իսկ ոմանք էլ համարում են, որ դա պարտադիր

չէ: Ինչպիսի՞ն է Ձեր կարծիքը` 1. Միանգամայն պարտադիր է ունենալ բարձրագույն

կրթություն, 2. Գերադասելի է ունենալ բարձրագույն կրթություն, 3. Մարդը կարող է կյանքում

իր տեղը գտնել նաև առանց բարձագույն կրթության»:

11.7%

9.5%

16.9%

10.3%

6.5%

4.3% 3.4%

9.0%

20.9%

12.9%

10.1% 8.5%

5.7%

8.3%

17.6% 16.1%

10.8%

4.8%

10.5%

Ար. Իգ. 18-

29

30-

45

46-

60

60 < Միջ. ՄՄ Բար. Եր. Քաղ. Գյ. Ց Մ Բ ՏՈԱ Զբ. Գոր. Ընդ.

Սեռ Տարիք Կրթություն Բնակավայր Բարեկեցություն Զբաղվածություն

6.1%

2.2%

2.0%

2.0%

1.6%

0.4%

0.3%

Ձեր աշխատանքի հետ կապված վերապատրաստում

Համակարգչային դասընթաց

Լեզվի դասընթաց

Մասնագիտություն ձեռք բերելու դասընթաց`

վարսավիրություն, դիզայն մանիկյուր կամ այլ

Այլ

Մեքենա վարելու դասընթաց

Պարերի դասընթացների

Լրացուցիչ դասընթացների հաճախումները

-96-

Գծապատկեր 35. Բարձրագույն կրթության կարևորումը:

Հայաստանի բնակչության 71.4%-ը համարում է, որ կյանքում իր տեղը գտնելու համար

բարձրագույն կրթություն ունենալը «պարտադիր է» կամ «գերադասելի է», ըստ որում

համարում է, որ դա «պարտադիր է» 35.1%-ը:

Բարձրագույն կրթության կարևորությունը հարաբերական ավելի բարձր է.

□ կանանց շրջանում,

□ 60 տարեկանից բարձր,

□ բարձրագույն կամ ավելի բարձր կրթությամբ,

□ բարձր բարեկեցությամբ անձանց շրջանում:

30.9%

38.9%

32.8%

35.5%

34.8%

41.3%

30.4%

35.0%

41.2%

33.1%

36.5%

36.1%

30.9%

37.0%

37.6%

34.9%

31.5%

36.5%

35.1%

35.2%

37.2%

35.6%

36.1%

37.7%

34.7%

34.6%

38.5%

36.0%

38.6%

35.0%

34.9%

35.0%

36.8%

37.0%

35.6%

37.7%

36.5%

36.3%

33.9%

23.9%

31.6%

28.4%

27.4%

24.0%

35.0%

26.5%

22.8%

28.3%

28.5%

29.0%

34.2%

26.2%

25.4%

29.4%

30.8%

27.1%

28.6%

Արական

Իգական

18-29

30-45

46-60

60 <

Միջն.

ՄՄ կամ ԹԲ

Բարձր.

Երևան

Քաղաք

Գյուղ

Ցածր

Միջին

Բարձր

Զբաղված


Տնտ. ոչ ակտիվ

Ընդամեն

Բարձրագույն կրթության կարևորումը

Միանգմայն պարտադիր է ունենալ բարձրագույն կրթություն

Գերադասելի է ունենալ բարձրագույն կրթություն

Մարդը կարող է կյանքում իր տեղը գտնել նաև առանց բարձրագույն կրթության

-97-

Շրջակա միջավայր

Շրջակա միջավայրն աղտոտող բաղադրիչներ

Շրջակա միջավայրի աղտոտվածությունը որպես կյանքի որակի բաղադրիչ դիտարկվել է

հետևյալ տեսանկյունից` եթե անձի կողմից ընկալվում է տվյալ էկոլոգիական խնդիրը, ապա

այն նվազեցնում է նրա կյանքի որակը:

Բնական աղետների ուսումնասիրությունն իրականացվել է հետևյալ հարցերի միջոցով.

«Հետևյալ բնական վտանգներից որո՞նք են առկա Ձեր տան շրջապատում», որից հետո

հարցվողին ներկայացվում էր շրջակա միջավայրի խնդիրների նախասահմանված

ցանկը:

Այն բնական աղետների համար, որոնք հարցվողը նշել էր որպես առկա, տրվում էր

հետևյալ հարցը. «Այս տարվա ընթացքում Դուք տուժե՞լ եք այդ վտանգներից»:

Իսկ Շրջակա միջավայրի խնդիրների ուսումնասիրությունն իրականացվել է. «Հետևյալ

բնապահպանական խնդիրներից որո՞նք են առկա Ձեր տան շրջակայքում» հարցի միջոցով, երբ

հարցվողին ներկայացվել է էկոլոգիական խնդիրների նախասահմանված ցանկը (այն

նույնական էր 2011թ. հետազոտության ցանկին):

Հայաստանում շրջակա միջավայրի աղտոտվածության ընկալումները 2011 և 2012թթ.

ներկայացված են Գծապատկեր 36-ում:

Հայաստանում 2012թ. 2011թ. համեմատ շրջակա միջավայրի աղտոտվածության

առկայության ընկալումները նվազել են (իրավիճակը բարելավվել է) շրջակա միջավայրի

աղտոտվածության դիտարկված բոլոր բաղադրիչների տեսանկյունից (Գծապատկեր

36):

Հայաստանում էկոլոգիական վիճակի ամենամեծ բարելավումները 2012թ. 2011թ.

նկատմամբ տեղի են ունեցել հետևյալ ոլորտներում`

□ խմելու ջրի աղտոտվածություն. այդ էկոլոգիական խնդիրն իրենց շրջապատում

ընկալող անձանց քանակը նվազել է 15.1%-ով,

□ սողանքներ. խնդիրն ընկալած անձնաց քանակի նվազումը կազմել է 11.5%,

□ սելավներ` 10.9%,

□ շինարարական աղբ` 10.9%,

□ օդի աղտոտվածություն արտադրությունից` 10.1%,

□ օդի աղտոտվածություն ավտոմոբիլային ծխից` 8.7%:

Երևանում, մարզային քաղաքներում և գյուղերում էկոլոգիական խնդիրների ընկալումները

2012 և 2011թթ. ներկայացված են Գծապատկեր 37-ից Գծապատկեր 39-ում, իսկ այդ

փոփոխությունների մեծությունները` Աղյուսակ 69-ում:

-98-

Գծապատկեր 36. Բնական աղետների և էկոլոգիական խնդիրների տարածվածությունը, Հայաստան, 2011 և

2012թթ.:

9.0%

6.3%

16.5%

2.3%

6.7%

8.8%

9.4%

10.6%

12.2%

13.5%

15.2%

26.5%

27.7%

29.7%

34.4%

44.1%

53.8%

16.5%

17.8%

27.4%

5.3%

13.3%

9.1%

16.7%

15.9%

16.7%

23.6%

26.1%

29.1%

34.4%

44.8%

36.7%

52.8%

60.5%

Վարարումներ/ջրհեղեղներ

Սողանքներ

Սելավներ

Արտադրական աղմուկ

Արտադրական թունավոր

նյութերի/թափոնների կուտակումներ

Օդի աղտոտվածություն ֆերմաներից

Անտառահատումներ/ծառահատումներ

Ռադիացիա

Կենցաղային աղմուկ` ռեստորան, բար,

հարևաններ, փողոց

Օդի աղտոտվածություն արտադրությունից

Շինարարական աղբ

Ոռոգման ջրի աղտոտվածություն

Կենցաղային աղբի կուտակումներ

Խմելու ջրի աղտոտվածություն

Տրանսպորտային աղմուկ` ավտոմոբիլ,

երկաթուղի, ինքնաթիռ

Օդի աղտոտվածություն` ավտոմոբիլային

ծուխ

Փոշի

Էկոլոգիական խնդիրների և բնական աղետների

տարածվածությունը (Հայաստան)

2011

2012

-99-

Գծապատկեր 37. Բնական աղետների և էկոլոգիական խնդիրների տարածվածությունը, Երևան, 2011 և

2012թթ.:

4.1%

4.2%

7.8%

2.4%

3.8%

5.8%

6.6%

7.1%

9.2%

10.1%

16.1%

16.4%

20.5%

30.6%

40.7%

51.6%

56.2%

10.3%

20.8%

18.0%

10.3%

4.8%

20.0%

17.3%

19.7%

14.0%

30.6%

40.0%

28.0%

38.6%

38.1%

46.9%

70.9%

70.4%


Սողանքներ

Սելավներ


Օդի աղտոտվածություն ֆերամներից




Ռադիացիա











ծուխ

Փոշի


տարածվածությունը (Երևան)

2011

2012

-100-

Գծապատկեր 38. Բնական աղետների և էկոլոգիական խնդիրների տարածվածությունը, մարզային քաղաքներ,

2011 և 2012թթ.:

6.6%

8.2%

15.8%

2.9%

7.7%

8.0%

10.7%

13.2%

14.9%

16.5%

18.6%

23.7%

31.8%

34.6%

40.8%

51.0%

55.3%

21.0%

16.0%

29.9%

3.5%

7.8%

13.2%

19.1%

16.4%

19.6%

29.2%

26.4%

24.4%

36.7%

50.9%

41.6%

57.1%

66.6%

Սողանքներ


Սելավներ








Ռադիացիա









ծուխ

Փոշի


տարածվածությունը (Քաղաքներ)

2011

2012

-101-

Գծապատկեր 39. Բնական աղետների և էկոլոգիական խնդիրների տարածվածությունը, գյուղեր, 2011 և

2012թթ.:

8.1%

14.6%

26.1%

1.6%

6.4%

7.2%

8.8%

10.5%

11.0%

12.8%

14.7%

21.2%

22.5%

30.6%

32.7%

39.4%

50.2%

12.1%

23.1%

34.8%

1.9%

6.7%

5.4%

10.7%

9.1%

14.0%

14.1%

14.7%

28.7%

22.1%

30.5%

43.7%

44.5%

45.0%

Սողանքներ


Սելավներ







Ռադիացիա








ծուխ



Փոշի


տարածվածությունը (Գյուղեր)

2011

2012

-102-

Էկոլոգիական խնդիր

Էկոլոգիական խնդրի

ընկալումների փոփոխությունը

2012թ. 2011թ. համեմատ


Խմելու ջրի աղտոտվածություն 23.9% 16.3% 5.1%

Օդի աղտոտվածություն արտադրությունից 20.5% 7.8% 1.3%

Օդի աղտոտվածություն` ավտոմոբիլային ծուխ 19.3% 6.1% -0.1%

Շինարարական աղբ 18.1% 12.7% 1.9%

Սողանքներ 16.6% 14.4% 4.0%

Փոշի 14.2% 11.3% -5.2%

Արտադրական թունավոր նյութերի/թափոնների կուտակումներ 14.2% 5.2% 0.3%

Ռադիացիա 12.6% 4.7% -1.4%

Կենցաղային աղմուկ` ռեստորան, բար, հարևաններ, փողոց 11.6% 3.2% -1.8%

Անտառահատումներ/ծառահատումներ 10.7% 8.4% 3.0%

Սելավներ 10.2% 14.1% 8.7%

Արտադրական աղմուկ 7.9% 0.6% 0.3%

Կենցաղային աղբի կուտակումներ 7.5% 4.9% 7.5%

Վարարումներ/ջրհեղեղներ 6.2% 7.8% 8.5%

Տրանսպորտային աղմուկ` ավտոմոբիլ, երկաթուղի, ինքնաթիռ 6.2% 0.8% -0.4%

Ոռոգման ջրի աղտոտվածություն 4.8% 0.7% 11.0%

Օդի աղտոտվածություն ֆերամներից 1.0% 0.1% 0.0%

Աղյուսակ 69. Էկոլոգիական խնդիրների փոփոխության մեծությունները 2012թ. 2011թ, համեմատ Երևանում,

քաղաքներում և գյուղերում (Դրական թիվը նշանակում է 2012թ. իրավիճակի բարելավում 2011թ. նկատմամբ:

Տվյալները դասավորված են ըստ Երևանում էկոլոգիական խնդիրների դրական փոփոխությունների նվազման):

Տուժել են բնական աղետներից

Հետազոտությամբ վերլուծվել է այն հարցը, թե ինչպիսի՞ն է հարաբերակցությունը բնական

աղետների (սողանք, վարարում/ջրհեղեղ, սելավ) առկայության ընկալումների և դրանցից

տուժած անձանց միջև: Աղյուսակ 70-ում ներկայացված է, թե որքանով են տարածված

բնական աղետները բնակավայրերի տարբեր տիպերում (տոկոսները հաշվարկված են բոլոր

հարցվածների քանակից, 2012թ.), բնակչության որ տոկոսն է 2012թ. տուժել տվյալ բնական

աղետից (տոկոս` բոլոր հարցվածներից) և որ տոկոսն են կազմում տվյալ բնական աղետից

տուժածները` այդ աղետից վտանգ ընկալող բնակչության քանակից:

Բնական աղետ Առկա է/տուժել են Երևան Քաղաք Գյուղ Ընդ.

Սողանքներ

Առկա է` % բոլոր հարցվածներից 4.2% 6.6% 8.1% 6.3%

Տուժել են` % բոլոր հարցվածներից 1.0% 0.9% 2.4% 1.5%

Տուժել են` % «առկա է» քանակից 24.1% 13.5% 29.6% 23.3%

Վարարումներ/

ջրհեղեղներ




Սելավներ




Աղյուսակ 70. Բնական աղետների առկայության ընկալումը և դրանցից տուժածները:


-103-

Դիտարկված բնական աղետներից Հայաստանի բնակչությունը 2012թ. տուժել է.

սելավներից` 4.5%, վարարումներից և ջրհեղեներից` 2.6% և սողանքներից` 1.5%:

Բնական աղետներից հարաբերականորեն ավելի շատ տուժում է գյուղական

բնակչությունը, մասնավորապես, սողանքներից տուժել է գյուղաբնակների 2.4%-ը, այն

դեպքում, երբ քաղաքներում` 0.9%-ը, իսկ Երևանում` 1.0%-ը: Վարարումներից տուժել է

գյուղաբնակների 3.8%-ը, իսկ սելավներից` 6.7%-ը:

Աղյուսակ 70-ի «Տուժել են` % առկա է է քանակից» տողի տվյալները կարելի է մեկնաբանել

որպես բնական աղետի առկայության ընկալման դեպքում դրանից տուժելու հավանականու-

թյուն: Օրինակ, եթե գյուղում ընկալում են սելավի վտանգը, ապա հավանականությունը, որ

դրանից կտուժեն, կարելի է մոտարկել որպես 0.257, իսկ եթե քաղաքներում ընկալում են

սողանքի վտանգի առկայությունը, ապա հավանականությունը, որ դրանից կտուժեն, կարելի է

գնահատել 0.135:

Շրջակա միջավայրի աղտոտվածության ինդեքս

Շրջակա միջավայրի առկա խնդիրների հիման վրա կառուցվել է շրջակա միջավայրի աղտոտ-

վածության ինդեքս, որը հավասար է հարցվողի կողմից իր տան շրջակայքում ընկալվող

էկոլոգիական խնդիրների քանակին: Ինդեքսի արժեքը կարող է փոխվել [0; 14] միջակայքում

(ինչը հետևում է դիտարկվող էկոլոգիական խնդիրների քանակից): Ինդեքսը բնութագրում է

շրջակա միջավայրի աղտոտվածության ինտենսիվությունը: Որքան ավելի մեծաքանակ է ին-

դեքսի մեծ արժեքներով բնակչությունը, այնքան ավելի է բարձր է շրջակա միջավայրի աղտոտ-

վածության ինտենսիվությունը (ավելի ճիշտ` աղտոտվածության ինտենսիվության ընկալումը):

Ինդեքսի արժեքը Հայաստանում, Երևանում, մարզային քաղաքներում և գյուղական բնակա-

վայրերում ներկայացված է Աղյուսակ 71-ում:

Ինդեքսի արժեք

Ընդ.

2012

Ընդ.

2011

Երևան

2012թ.

Քաղաք

2012թ.

Գյուղ

2012թ.

Երևան

2011թ.

Քաղաք

2011թ.

Գյուղ

2011թ.

0 17.6% 15.2% 17.4% 16.8% 18.6% 13.5% 11.0% 20.6%

1 17.2% 11.6% 16.9% 15.3% 19.2% 7.8% 11.6% 15.5%

2 15.9% 13.2% 15.8% 12.6% 18.9% 12.0% 12.1% 15.2%

3 15.0% 12.5% 17.1% 13.6% 14.1% 11.1% 13.1% 13.2%

4 12.2% 12.3% 12.9% 13.9% 9.9% 12.6% 13.0% 11.5%

5 9.7% 9.9% 10.5% 11.4% 7.3% 9.7% 11.1% 8.9%

6 5.4% 8.0% 4.8% 7.4% 4.3% 8.6% 9.0% 6.5%

7 3.7% 5.4% 2.5% 5.2% 3.6% 6.5% 6.5% 3.3%

8 1.4% 4.4% 0.8% 1.8% 1.4% 4.9% 5.5% 2.8%

9 1.0% 2.5% 0.8% 0.8% 1.2% 4.7% 2.2% 0.6%

10 0.5% 2.3% 0.4% 0.5% 0.6% 2.3% 3.3% 1.3%

11 0.2% 1.3% 0.0% 0.2% 0.3% 2.7% 0.7% 0.3%

12 0.2% 1.3% 0.0% 0.0% 0.4% 2.5% 1.0% 0.1%

13 0.1% 0.3% 0.0% 0.2% 0.1% 0.8% - -

14 0.1% 0.2% 0.0% 0.2% 0.0% 0.3% - 0.1%

Աղյուսակ 71. Շրջակա միջավայրի աղտոտվածության ինդեքսը, 2011 և 2012թթ.:

Շրջակա միջավայրի աղտոտվածության ինտենսիվության մասին առավել ակնառու պատկե-

րացում են տալիս շրջակա միջավայրի աղտոտվածության ինդեքսի գումարային բաշխումները,

որոնք տրված են Գծապատկեր 40 - Գծապատկեր 43-ում:

-104-

Գծապատկեր 40. Շրջակա միջավայրի ինդեքսի բաշխման կումուլյատաները, Հայաստան, 2011 և 2012թթ. :

Գծապատկեր 41. Շրջակա միջավայրի ինդեքսի բաշխման կումուլյատաները, Երևան, 2011 և 2012թթ.:

18%

35%

51%

66%

78%

88%

93% 97% 98% 99% 100% 100% 100% 100% 100%

15%

27%

40%

53%

65%

75%

83%

88% 93%

95% 97% 99% 100%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Շրջակա միջավայրի ինդեքսի արժեք

Շրջակա միջավայրի աղտոտվածության ինդեքսի կումուլյատաները

2012թ. 2011թ.

17%

34%

50%

67%

80%

91% 95%

98% 99% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

14%

21%

33%

44%

57%

67%

75%

82% 87%

91% 94%

96% 99% 100% 100%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14



2012թ. 2011թ.

-105-

Գծապատկեր 42. Շրջակա միջավայրի ինդեքսի բաշխման կումուլյատաները, մարզային քաղաքներ, 2011 և

2012թթ.:

Գծապատկեր 43. Շրջակա միջավայրի ինդեքսի բաշխման կումուլյատաները, գյուղեր, 2011 և 2012թթ.:

Բոլոր կումուլյատաներում 2012թ. գծապատկերը ինդեքսի փոքր և միջին արժեքներում

ընթանում է 2011թ. գծապատկերի վերևից, ինչը նշանակում է, որ 2012թ. ավելի մեծաքանակ

բնակչություն է ընկալել շրջակա միջավայրի աղտոտվածության նվազ քանակով խնդիրներ,

քան 2011թ.:

17%

32%

45%

58%

72%

84%

91%

96% 98% 99% 99% 100% 100% 100% 100%

11%

23%

35%

48%

61%

72%

81%

87%

93% 95%

98% 99% 100% 100% 100%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14



2012թ. 2011թ.

18.6%

37.8%

56.7%

70.8%

80.7%

88.0% 92.3%

95.9% 97.3% 98.5% 99.1% 99.5% 99.9% 100.0% 100.0%

20.6%

36.1%

51.3%

64.5%

76.0%

84.9%

91.4% 94.7%

97.5% 98.3% 99.5% 99.8% 99.9% 99.9% 100.0%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14



2012թ. 2011թ.

-106-

Այնուամենայնիվ, այդ տեսակետից գյուղական բնակավայրերում դրական փոփոխությունները

պակաս ակնառու են:

Թափառող կենդանիներ

Շրջակա միջավայրի վտանգների շարքում են նաև թափառող կենդանիները, մասնավորապես,

փողոցային շները, առնետներն ու մկները, կարիճներն ու թունավոր միջատները, օձերն ու այլ

սողունները, ինչպես նաև գիշատիչ կենդանիները:

Թափառող կենդանիների առկայությունը գնահատվել է 2010-2012թթ. ընթացքում: Դրանց

առկայության վերաբերյալ տվյալները ներկայացված են Գծապատկեր 44-ում:

Գծապատկեր 44. Թափառող կենդանիների առկայությունը:

Գծապատկերի տվյալները ցույց են տալիս, որ թափառող կենդանիների առկայությունը 2010-

2012թթ. ընթացքում նվազել է, բացի առնետներից և մկներից, որոնց առկայությունը 2012թ.

2011թ. համեմատ աճել է:

Թափառող կենդանիներ Երևան

2011

Երևան

2012

Քաղաք

2011

Քաղաք

2012

Գյուղ

2011

Գյուղ

2012

Առնետներ/մկներ 53.5% 45.8% 44.2% 51.9% 62.8% 75.6%

Փողոցային շներ 79.3% 66.8% 85.3% 77.0% 82.2% 73.3%

Կարիճներ, թունավոր միջատներ 38.5% 25.8% 19.6% 11.4% 35.5% 28.8%

Օձեր, այլ սողուններ 13.7% 5.9% 18.5% 15.8% 61.0% 47.4%

Գիշատիչ կենդանիներ (բացի

Երևանից) - - 8.3% 8.2% 37.1% 36.0%

Աղյուսակ 72. Թափառող կենդանիների առկայությունն ըստ բնակավայրի տիպի, 2011 և 2012թթ.:

Թափառող կենդանիների առկայության տվյալների դիտարկումը (Աղյուսակ 72) ցույց է

տալիս, որ Երևանում իրավիճակը նշանակալիորեն բարելավվել է բոլոր դիտարկված

կենդանիների դեպքում:

Քաղաքներում և գյուղերում նվազել է փողոցային շների, կարիճների ու թունավոր

միջատների և սողունների առկայությունը, սակայն ավելացել է առնետների և մկների

առկայությունը:

69.0%

85.2%

40.0% 39.6% 37.5%

53.9%

82.1%

31.8% 31.5%

23.7%

58.0%

72.1%

22.6% 23.3% 23.7%

Առնետներ/մկներ Փողոցային շներ Կարիճներ, թունավոր

միջատներ

Օձեր, այլ սողուններ Գիշատիչ

կենդանիներ (բացի

Երևանից)

Թափառող կենդանիների առկայությունը

2010 2011 2012

-107-

Թափառող կենդանիներից տուժածների վերաբերյալ 2011 և 2012թթ. տվյալները ներկայաց-

ված են Աղյուսակ 73-ում, որի տվյալները ցույց են տալիս, որ.

Թափառող կենդանիներից տուժածների քանակը ինչպես ամբողջ Հայաստանում,

այնպես էլ ըստ բնակավայրերի տիպերի նվազել է:

Թափառող կենդանիներ Երևան

2011

Երևան

2012

Քաղաք

2011

Քաղաք

2012

Գյուղ

2011

Գյուղ

2012

Ընդ.

2011

Ընդ.

2012

Առնետներ/մկներ 24.3% 15.5% 28.8% 14.4% 40.3% 32.8% 31.9% 23.0%

Փողոցային շներ 24.1% 9.1% 18.6% 10.4% 27.2% 16.1% 23.4% 12.0%

Կարիճներ, թունավոր

միջատներ 33.8% 16.9% 26.3% 16.2% 26.9% 16.2% 29.7% 16.5%

Օձեր, այլ սողուններ 9.4% 7.5% 6.4% 2.2% 10.6% 5.8% 9.7% 5.2%

Գիշատիչ կենդանիներ (բացի

Երևանից) - - 7.0% 0.0% 18.5% 4.9% 16.8% 4.1%

Գիշատիչ կենդանիներից տու-

ժած ընտանի կենդանիներ

ունեցողները (բացի Երևանից)

- - - 3.2% - 15.4% - 10.4%

Աղյուսակ 73. Թափառող կենդանիներից տուժածներն ըստ բնակավայրի տիպի, 2011 և 2012թթ.: Տոկոսները

հաշվարկված են այն անձանց քանակից, ովքեր հաղորդել են կենդանիների առկայության մասին:

Թափառող կենդանիներից տուժածների քանակը` հաշվարկած ամբողջ բնակչությունից կամ

տարբեր տիպի բնակավայրերի բնակչության թվաքանակից, ներկայացված է Աղյուսակ 74-ում՝

Հայաստանում թափառող կենդանիներից առավելապես առնետներից ու մկներից`

13.3%,

թափառող շներից` 8.7%:

Թափառող

կենդանիներ

Երևան

ն 2011

Երևան

ն 2012

Քաղաք

ք 2011

Քաղաք

ք 2012

Գյուղ

2011

Գյուղ

2012

Ընդ.

2011

Ընդ.

2012

Առնետներ/մկներ 13.0% 7.1% 12.7% 7.5% 25.3% 24.8% 17.2% 13.3%

Փողոցային շներ 19.1% 6.1% 15.9% 8.0% 22.4% 11.8% 19.2% 8.7%

Կարիճներ, թունավոր

միջատներ 13.0% 4.4% 5.2% 1.8% 9.5% 4.7% 9.4% 3.7%

Օձեր, այլ սողուններ 1.3% 0.4% 1.2% 0.3% 6.5% 2.7% 3.1% 1.2%

Գիշատիչ կենդանիներ

(բացի Երևանից) - - 0.6% 0.0% 6.9% 1.8% 4.0% 1.0%

Աղյուսակ 74. Թափառող կենդանիներից տուժածներն ըստ բնակավայրի տիպի, 2011 և 2012թթ. (%

բնակչության ընդհանուր թվից):

-108-

Սոցիալական կապիտալ

Սոցիալական պաշտպանվածության ընկալումներ

Հետազոտությամբ ուսումնասիրվել է այն հարցը, թե Հայաստանի բնակչությունը ո՞ր

վտանգներն է համարում իր կամ իր ընտանիքի համար առավել վտանգավոր: Աղյուսակ 75 և

Աղյուսակ 76-ում ներկայացված են գնահատված սոցիալական վտանգները Հայաստանի

ամբողջ բնակչության շրջանում, ինչպես նաև առանձին սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում:

Հայաստանի բնակչության կողմից դիտարկվածներից առավել հավանական ընկալվող

վտանգն է, որ հիվանդանալու դեպքում չեն կարողանա ստանալ անհրաժեշտ բուժում

(այդ վտանգը հավանական է համարում հարցվածների 61.2%-ը):

Դրան հաջորդում են հասարակական անկարգությունները (հավանական է համարում

53.7%-ը) և պատերազմի վտանգը (52.9%):

Ընդ որում՝ Երևանում բոլոր դիտարկված վտանգների հավանականությունն ավելի

բարձր է գնահատված, քան մարզային քաղաքներում և գյուղերում:

Տղամարդիկ ավելի բարձր են գնահատում հնարավոր վտանգները, քան կանայք,

առավելապես.

□ պատերազմի վտանգը,

□ ոստիկանության կողմից անարդարացի ճնշումների վտանգը,

□ դատարանի անարդար վերաբերմունքի վտանգը,

□ պետության կողմից ունեցվածքի անարդարացի բռնագրավման վտանգը,

□ փողոցում բռնության կամ տհաճ դեպքի վտանգը:

Տարիքի աճին զուգահեռ.

□ աճում է հիվանդանալու դեպքում անհրաժեշտ բուժում չստանալու վտանգի

ընկալումը, սակայն՝

□ նվազում է պատերազմի վտանգի ընկալումը,

□ ընդ որում՝ 60-ից ավելի տարեկանների շրջանում նվազում է վտանգների մեծ

մասին հանդիպելու հավանականության ընկալումը:

Դիտարկված 13 սոցիալական վտանգների գործոնային վերլուծության արդյունքում պարզվել

է, որ Հայաստանի հասարակական գիտակցությունում առկա են սոցիալական վտանգների ըն-

կալման երեք կոգնիտիվ համալիրներ, որոնք արտահայտվել են համապատասխան գործոն-

ներում, մասնավորապես.

1. Սոցիալական բռնությունների գործոն, որի բաղադրիչներն են այն դիրքորոշումները, որ.

1.1. անձը դատարանում կարող է հանդիպել անարդար վերաբերմունքի,

1.2. ոստիկանության անարդարացի ճնշումների,

1.3. պետությունը կարող է խլել կամ զավթել անձի սեփականությունը,

1.4. որևէ հզոր անձ կարող է խլել կամ զավթել անձի սեփականությունը,

1.5. կաշառք կպահանջեն անձին հասանելիքի կամ իրավունքի պաշտպանության դիմաց,

1.6. կարող են լինել հասարակական անկարգություններ և բռնություններ:

2. Կենցաղային բռնությունների գործոն, որի բաղադրիչներն են այն դիրքորոշումները, որ.

2.1. անձը ցերեկը փողոցում կարող է ենթարկվել բռնության կամ հանդիպել այլ տհաճ

միջադեպի,

2.2. անձը գիշերը փողոցում կարող է ենթարկվել բռնության կամ հանդիպել այլ տհաճ

միջադեպի,

2.3. կարող են անձից ինչ-որ բան գողանալ:

-109-

3. Սոցիալական անապահովության գործոն, որի բաղադրիչներն են այն դիրքորոշումները,

որ.

3.1. հիվանդանալու դեպքում անձը չի կարողանա ստանալ անհրաժեշտ բուժում,

3.2. անձը կարող է մնալ առանց ապրուստի միջոցների` աշխատավարձի, թոշակի,

դրամական խնայողությունների:

Հայաստանի հասարակական գիտակցության սոցիալական վտանգների ընկալման կոգնիտիվ

տարածությունը ներկայացված է Գծապատկեր 45-ում և Գծապատկեր 46-ում: Կառուցված

գործոնային մոդելը և դրա առանձին գործոնները թույլ են տալիս ընդհանրացված կերպով

ուսումնասիրել սոցիալական վտանգների դիրքավորվածությունը տարբեր սոցիալ-ժողովրդա-

գրական խմբերում: Մասնավորապես, էջ 112-ի Գծապատկեր 47-ից Գծապատկեր 49-ում

ներկայացված են Հայաստանի հասարակական գիտակցությունում առկա սոցիալական

վտանգների կոգնիտիվ համալիրների միջին արժեքները սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում:

Դրանք ցույց են տալիս, թե որքանով են հավանական համարում տվյալ սոցիալ-

ժողովրդագրական խմբում տվյալ սոցիալական վտանգին հանդիպելու հավանականությունը:

Նշենք, որ այդ գծապատկերներում գործոնի 0 արժեքներն իրենցից ներկայացնում են

գործոնների միջին արժեքները ամբողջ հասարակության համար, այսինքն, եթե տվյալ խմբում

գործոնի արժեքը դրական է, ապա այդ խմբում տվյալ վտանգի հավանականությունը

համարում են միջին հաշվով ավելի բարձր, քան ամբողջ հասարակությունում որպես

ամբողջություն:

Գծապատկերներից երևում է, որ.

Սոցիալական բռնության հանդիպելու հավանականությունը համեմատաբար ավելի

բարձր են գնահատում.

□ տղամարդիկ,

□ բարձրագույն կամ ավելի կրթությամբ անձինք,

□ երևանաբանակները,


Կենցաղային բռնությունների հանդիպելու հավանականությունն ավելի բարձր են

գնահատում.

□ տղամարդիկ,

□ երիտասարդները,

□ բարձրագույն կրթությամբ անձինք,

□ երևանաբնակները,

□ բարձր բարեկեցությամբ անձինք,

□ գործազուրկները:

-110-

Սոցիալական վտանգ Ընդ. Երևան Քաղաք Գյուղ

Հիվանդանալու դեպքում չեք կարողանա ստանալ անհրաժեշտ

բուժում 61.2% 64.5% 56.1% 62.2%

Կարող են լինել հասարակական անկարգություններ և

բռնություններ 53.7% 66.0% 50.4% 43.9%

Կարող է պատերազմ սկսվել 52.9% 57.2% 51.4% 49.7%

Կարող եք մնալ առանց ապրուստի միջոցների` աշխատավարձի,

թոշակի, դրամական խնայողությունների 46.2% 50.3% 44.7% 43.4%

Կարող են Ձեզանից ինչ-որ բան գողանալ 45.5% 57.3% 38.0% 39.8%

Ձեզանից կաշառք կպահանջեն` Ձեզ հասանելիքի կամ

իրավունքի պաշտպանության դիմաց 41.7% 53.7% 39.3% 31.4%

Կհանդիպեք ոստիկանության անարդարացի ճնշումների 40.3% 48.4% 37.5% 34.4%

Դատարանում Ձեր նկատմամբ անարդար վերաբերմունքի 39.3% 50.4% 34.3% 32.1%

Կարող է բռնության ենթարկվել Ձեր երեխան` փողոցում կամ

դպրոցում 38.1% 44.9% 37.9% 32.7%

Պետությունը կարող է խլել կամ զավթել Ձեր սեփականությունը 32.2% 38.6% 28.7% 28.7%

Գիշերը փողոցում կարող եք բռնության կամ այլ տհաճ

միջադեպի ենթարկվել 29.9% 42.5% 25.4% 21.0%

Ցերեկը փողոցում կարող եք բռնության կամ այլ տհաճ

միջադեպի ենթարկվել 29.7% 38.4% 25.9% 24.1%

Որևէ հզոր անձ կարող է խլել կամ զավթել Ձեր

սեփականությունը 25.5% 34.6% 21.5% 19.6%

Աղյուսակ 75. Տարբեր վտանգներից պաշտպանվածության ընկալումները` ընդամենը Հայաստանում և ըստ

բնակավայրի տիպի: Տրված է տվյալ սոցիալական վտանգը «հավանական» համարող անձանց քանակը:

Սոցիալական վտանգ Ընդ. Ար. Իգ. 18-29 30-45 46-60 60 <

Հիվանդանալու դեպքում չեք կարողանա

ստանալ անհրաժեշտ բուժում 61.2% 61.4% 61.1% 50.8% 61.2% 68.5% 71.0%

Կարող են լինել հասարակական

անկարգություններ և բռնություններ 53.7% 56.3% 51.3% 50.8% 55.5% 57.3% 47.6%

Կարող է պատերազմ սկսվել 52.9% 58.2% 48.1% 56.6% 54.7% 51.5% 41.6%

Կարող եք մնալ առանց ապրուստի

միջոցների` աշխատավարձի, թոշակի,

դրամական խնայողությունների

46.2% 46.4% 46.0% 42.9% 49.5% 47.9% 42.0%

Կարող են Ձեզանից ինչ-որ բան

գողանալ 45.5% 45.1% 45.8% 48.4% 49.3% 42.7% 34.2%

Ձեզանից կաշառք կպահանջեն` Ձեզ

հասանելիքի կամ իրավունք

պաշտպանության դիմաց

41.7% 44.0% 39.6% 44.2% 44.6% 42.0% 26.4%

Կհանդիպեք ոստիկանության

անարդարացի ճնշումների 40.3% 47.6% 33.8% 39.4% 41.4% 43.4% 32.5%

Դատարանում Ձեր նկատմամբ

անարդար վերաբերմունքի 39.3% 44.0% 35.0% 38.0% 40.4% 42.3% 32.0%

Կարող է բռնության ենթարկվել Ձեր

երեխան` փողոցում կամ դպրոցում 38.1% 37.8% 38.3% 31.4% 42.5% 36.5% 43.7%

Պետությունը կարող է խլել կամ զավթել

Ձեր սեփականությունը 32.2% 37.5% 27.5% 29.6% 32.4% 34.6% 32.5%

Գիշերը փողոցում կարող եք բռնության

կամ այլ տհաճ միջադեպի ենթարկվել 29.9% 33.4% 26.9% 31.7% 33.7% 29.5% 16.5%

Ցերեկը փողոցում կարող եք բռնության

կամ այլ տհաճ միջադեպի ենթարկվել 29.7% 33.9% 25.9% 30.8% 32.4% 28.8% 21.6%

Որևէ հզոր անձ կարող է խլել կամ

զավթել Ձեր սեփականությունը 25.5% 25.4% 25.6% 23.1% 29.0% 27.0% 18.6%

Աղյուսակ 76. Տարբեր վտանգներից պաշտպանվածության ընկալումներն ըստ սեռի և տարիքային խմբերի:

Տրված է տվյալ սոցիալական վտանգը «հավանական» համարող անձանց քանակը:

-111-

Գծապատկեր 45. Սոցիալական վտանգների կոգ-

նիտիվ տարածությունը՝ «Գործոն 1» x «Գործոն 2»:

Գծապատկեր 46. Սոցիալական վտանգների կոգ-

նիտիվ տարածությունը՝ «Գործոն 3» x «Գործոն 2»:

1. Կարող եք մնալ առանց ապրուստի միջոցների` աշխատավարձի, թոշակի, դրամական խնայողությունների:

2. Հիվանդանալու դեպքում չեք կարողանա ստանալ անհրաժեշտ բուժում:

3. Ցերեկը փողոցում կարող եք բռնության կամ այլ տհաճ միջադեպի ենթարկվել:

4. Գիշերը փողոցում կարող եք բռնության կամ այլ տհաճ միջադեպի ենթարկվել:

5. Կարող են ձեզանից ինչ որ բան գողանալ:

6. Ձեզնից կաշառք կպահանջեն` Ձեզ հասանելիքի կամ իրավունք պաշտպանության դիմաց:

7. Որևէ հզոր անձ կարող է խլել կամ զավթել Ձեր սեփականությունը:

8. Պետությունը կարող է խլել կամ զավթել Ձեր սեփականությունը:

9. Կհանդիպեք ոստիկանության անարդարացի ճնշումների:

10. Դատարանում Ձեզ նկատմամբ անարդար վերաբերմունքի:

11. Կարող են լինել հասարակական անկարգություններ և բռնություններ:

Սոցիալական անարադարությունների հանդիպելու հավանականությունը համեմատա-

բար ավելի բարձր են գնահատում.

□ ավագ տարիքի անձինք,

□ ցածր կրթամակարդակով անձինք,

□ մարզային քաղաքների բնակիչները,


Սոցիալական շփումներ

Հայաստանի հասարակությունում սոցիալական շփումները բավականին ինտենսիվ են:

Մասնավորապես, շաբաթական մի քանի անգամ կամ ավելի հաճախ.

հարևանների հետ անձնապես շփվում է (հանդիպում է) հարցվածների 79.1%-ը

(Գծապատկեր 50, էջ 114),

առանձին ապրող ծնողների հետ՝ 57.0%-ը,

առանձին ապրող երեխաների հետ՝ 48.7%-ը:

Սոցիալական շփումների ինտենսիվության վերաբերյալ ընդհանրացված պատկերացում

կազմելու համար կառուցվել է սոցիալական շփումների ինդեքս, որն իրենից ներկայացնում է

դիտարկված 10 տիպի շփումներից այն շփումների քանակը, որն անձն իրականացնում է

ամիսը մեկ-երկու անգամ կամ ավելի հաճախ:

Ինդեքսի սովորական և կումուլյատիվ բաշխումները ներկայացված են էջ 114-ի Գծապատկեր

51-ում: Տվյալները ցույց են տալիս, որ.

10

9

8

7

6

11

3 4

5

2

1

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

Գ2

. Կ

ենցա

ղա

յին բ

ռնութ

յան գ

ործոն

Գ1Սոցիալական բռնությունների գործոն

Սոցիալական վտանգների ընկալման

գործոնային տարածությունը

10 9 8 7

6

11 3

4

5

2 1

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

Գ2

. Կ

ենցա

ղա

յին բ

ռնութ

յան գ

ործոն

Գ3. Սոցիալական անապահովության գործոն

Սոցիալական վտանգների ընկալման


-112-

Հայաստանում մոտ 1% են կազմում այն անձինք, ովքեր չունեն ոչ մի սոցիալական

շփում, որն իրականացնում են ամիսը 1-2 անգամ կամ ավելի հազվադեպ:

Հայաստանի հասարակության 80%-ն ունի 3-6 տիպի սոցիալական շփում, որոնք

իրականացվում են ամիսը 1-2 անգամ կամ ավելի հաճախ:

Գծապատկեր 47. Սոցիալական բռնության գործոնի միջին արժեքները սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում:

Գծապատկեր 48. Կենցաղային բռնության գործոնի միջին արժեքները սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում:

Գծապատկեր 49. Սոցիալական անապահովության գործոնի միջին արժեքները սոցիալ-ժողովրդագրական

խմբերում:

Ար.

Իգ.

18-29

30-45 46-60

60 <

Միջն.

ՄՄ կամ ԹԲ

Բար. Երև.

Քաղ.

Գյուղ Ցածր

Միջին

Բարձր

Զբաղ. Գոր.

ՏՈԱ

-0.8

-0.6

-0.4

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8




Ար.

Իգ.

18-29 30-45

46-60

60 <

Միջն.

ՄՄ կամ ԹԲ

Բար.

Երև.

Քաղ.

Գյուղ

Ցածր Միջին

Բարձր Զբաղ.

Գոր.

ՏՈԱ

-0.8

-0.6

-0.4

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8


տիպ Բարեկեցություն

Զբաղվածության


Ար.

Իգ. 18-29

30-45 46-60

60 < Միջն.

ՄՄ կամ ԹԲ

Բար.

Երև.

Քաղ.

Գյուղ

Ցածր

Միջին

Բարձր

Զբաղ. Գոր. ՏՈԱ

-0.8

-0.6

-0.4

-0.2

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8




-113-

Գծապատկեր 50. Սոցիալական շփումների ինտենսիվությունը:

Գծապատկեր 51. Սոցիալական շփումների ինդեքսը:

Սոցիալական կապիտալի մեկ այլ հարթություն է ներկայացնում այն, թե կարո՞ղ է արդյոք

անհրաժեշտության դեպքում մարդն այլ մարդկանցից տարաբնույթ օժանդակություն ստանալ:

79.1%

57.0%

48.7%

44.5%

41.8%

22.7%

84.5%

87.9%

69.4%

60.5%

Հարևանների հետ

Ձեր ծնողների հետ (եթե

առանձին են ապրոմ)

Երեխաների հետ (եթե ունեն

առանձին ապրող երեխաներ)

Հարազատների ու

բարեկամների հետ

Աշխատակիցների հետ՝

աշխատանքից դուրս

Սոցիալական շփումների ինտենսիվությունը

Շփվում են անձնապես՝ շաբաթական մի քանի անգամ կամ ավելի հաճախ

Շփվում են հեռախոսով՝ շաբաթական մի քանի անգամ կամ ավելի հաճախ

0.9% 1.8% 7.9%

19.8% 23.6% 21.9%

14.4%

5.8% 3.2%

0.5% 0.3%

2.7% 10.6%

30.3%

54.0%

75.9%

90.3%

96.1% 99.2% 99.7% 100.0%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Սոցիալական շփումների ինդեքսի արժեքները

Սոցիալական շփումների ինդեքսի բաշխումը

Սոցիալական շփումների ինդեքսի բաշխումը Սոցիալական շփումների ինդեքսի կումուլյատիվ բաշխումը

Սոցիալական շփումների ինդեքսն այն սոցիալական

շփումների քանակն է, որն անձն իրականացնում է

ամիսը 1-2 անգամ կամ ավելի հաճախ:

Շփումների տեսակները տես՝ Գծապատկեր 50:

-114-

Այդ նպատակով հետազոտությունում կիրառվել է հետևյալ հարցախումբը. «Հետևյալ

իրավիճակներում ու՞մ կդիմեք աջակցության համար: Նշեք ամենակարևորին»:

Փորձարկվել են հետևյալ իրավիճակները.

«Եթե հիվանդանալիս օգնության կարիք ունենաք տան հետ կապված որևէ հարցում,

օրինակ` տունը մաքրել, գնալ խանութ և այլն»,

«Եթե խորհրդի կարիք ունենաք անձնական կամ ընտանեկան հարցում»,

«Երբ կարիք ունեք որևէ մեկի հետ խոսելու (երբ ընկճված եք)»,

«Եթե անհրաժեշտ լինի շտապ 300,000 դրամ գտնել»:

Որպես պատասխանների տարբերակներ կիրառվել են հետևյալ տարբերակները.

ծնողներին,

ընտանիքի այլ անդամին,

բարեկամին,

աշխատակցին,

ընկերոջը,

հարևանին,

այլ անձի/կառույցի,

ոչ մեկին:

Ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ.

ֆիզիկական աջակցության կամ ընտանեկան կամ անձնական խորհրդի կարիքի դեպ-

քում Հայաստանում հակված են դիմելու առավելապես ծնողների կամ ընտանիքի

անդամներին,

Ընկճվածության դեպքում՝ հակված են դիլելու ընտանիքի անդամին կամ ընկերոջը,

Սակայն, Հայաստանի պայմաններում բավական նշանակալի 300,000 դրամ գումարի

շտապ անհրաժեշտության դեպքում առավել հաճախ հանդիպող տարբերակի է

վերածվում դիմելը բարեկամին, բացի այդ, նշանակալիորեն աճում է «ոչ մեկի»

տարբերակը:

Սոցիալական կարիք Ծնող-

ներին

Ընտա-

նիքի

այլ ան-

դամի

Բարե-

կամի

Աշխա-

տակցի

Ընկե-

րոջը

Հարև-

անին

Այլ

անձի

/կառու-

յցի

Ոչ

մեկի

Եթե հիվանդանալիս օգնության կարիք

ունենաք տան հետ կապված որևէ հարցում,

օրինակ` տունը մաքրել, գնալ խանութ և այլն

22.2% 53.3% 7.0% 0.0% 4.6% 8.1% 0.9% 3.9%

Եթե խորհրդի կարիք ունենաք անձնական

կամ ընտանեկան հարցում 28.7% 41.2% 9.2% 0.3% 8.9% 3.1% 1.0% 7.6%

Երբ կարիք ունեք որևէ մեկի հետ խոսելու (երբ

ընկճված եք) 13.4% 38.8% 10.1% 0.4% 23.2% 4.6% 1.4% 8.2%

Եթե անհրաժեշտ լինի շտապ 300,000 դրամ

գտնել 15.9% 16.2% 21.5% 1.0% 13.9% 3.1% 12.4% 15.9%

Աղյուսակ 77. Սոցիալական աջակցություն («Հետևյալ իրավիճակներում ու՞մ կդիմեք աջակցության համար»:

Նշվել է մեկ՝ ամենակարևորը):

Հետազոտվել է այն հարցը, թե արդյո՞ք ֆինանսական վիճակը ազդեցություն է գործում

մարդկանց սոցիալական շփումների վրա: Դրա համար կիրառվել է հետևյալ հարցը. «Եղե՞լ է

արդյոք անցյալ տարվա ընթացքում, որ Դուք ֆինանսական պատճառով հրաժարվել եք

հետևյալ միջոցառումներից.

չեք նշել ընտանիքի անդամի ծնունդը կամ հյուր չեք հրավիրել,

-115-

հարսանիք/կնունք/ծնունդ չեք գնացել,

չեք մասնակցել որևէ տոնի կամ ընկերական/բարեկամական հավաքի,

ցանկացել եք, սակայն հյուր չեք գնացել:

Պարզվում է, որ.

Հայաստանի բնակչության մեծ մասը հետազոտությանը նախորդող տարում հրաժարվել

է սոցիալական շփումներից ֆինանսական սղության պատճառով (Գծապատկեր 52):

Համեմատաբար ավելի շատ դեպքերում մարդիկ հրաժարվել են առօրյա շփումներից՝

հյուր ընդունելուց կամ հյուր գնալուց (համապատասխանաբար՝ մոտ 56.6% և 56.0%):

Սակայն քիչ չեն նաև այն դեպքերը, երբ մարդիկ հրաժարվել են այն միջոցառումներից,

որտեղ «զանգվածաբար» են վերահաստատվում սոցիալական կապերը և առաջանում

նորերը, մասնավորապես, չեն մասնակցել տոնի կամ ընկերական հավաքի (43.5%) կամ

չեն մասնակցել հարսանիքի, ծնունդի կամ կնունքի (41.5%):

Գծապատկեր 52. Սոցիալական դեպրիվացիա ... [զրկանքի տիպը]»):

Հայաստանում նշանակալի չափով մարդիկ բավարարված չեն, իրենց ազատ ժամանակի

ռեսուրսով: Աղյուսակ 78-ում ներկայացված է, թե կարողանու՞մ են արդյոք մարդիկ

«տրամադրել այնքան ժամանակ, որքան պետք է» առօրյա տարբեր գործողությունների:


Հայաստանում ժամանակի ռեսուրսի սղության պայմաններում մարդիկ «պետք

եղածից ավելի քիչ» ժամանակ են հատկացնում առավելապես.

□ հասարակական կյանքին մասնակցելուն (52.9%),

□ սեփական հետաքրքրություններին (43.9%),

□ սոցիալական շփումներին (հարևանների, ընկերների, բարեկամների հետ):

Մարդկանց 38.5%-ը համարում է, որ պետք եղածից ավելի քիչ է քնում:

Ընտանիքի անդամներին պետք եղածից ավելի քիչ ժամանակ է հատկացնում

հարցվածների 21.7%-ը:

Բացառություն է կազմում միայն աշխատանքը, որին պետք եղածից ավելի շատ

ժամանակ են հատկացնում աշխատանք ունեցողների 32.5%-ը, սակայն պետք եղածից

ավելի քիչ՝ 8.4%-ը:

Սոցիալական շփում

Պետք

եղածից

շատ

Այնքան որ-

քան անհրա-

ժեշտ է

Պետք

եղածից

ավելի քիչ

Ընդ.

Աշխատանքի համար (տոկոս` զբաղվածներից) 32.5% 59.1% 8.4% 100.0%

56.6%

56.0%

43.5%

41.5%

… չեք նշել ընտանիքի անդամի

ծնունդը կամ հյուր չեք հրավիրել

… ցանկացել եք, սակայն հյուր

չեք գնացել

… չեք մասնակցել որևէ տոնի

կամ ընկերական/

բարեկամական հավաքի

… հարսանիք/կնունք/ծնունդ չեք

գնացել

«Եղե՞լ է արդյոք արդյոք անցյալ տարվա ընթացքում, որ Դուք ֆինանսական

պատճառով ...»

-116-

Շփումներ ընտանիքի անդամների հետ 18.5% 59.9% 21.7% 100.0%

Ընկերների հետ շփումներ 6.7% 50.2% 43.1% 100.0%

Բարեկամների հետ շփումներ 3.9% 49.7% 46.4% 100.0%

Հարևանների հետ շփումներ 4.4% 55.8% 39.8% 100.0%

Սեփական հետաքրքրությունների համար 9.8% 46.3% 43.9% 100.0%

Քնելու համար 6.3% 55.2% 38.5% 100.0%

Հասարակական կյանքին մասնակցելու համար 3.5% 43.6% 52.9% 100.0%

Աղյուսակ 78. Սոցիալական շփումների դեպրիվացիա («Արդյո՞ք դուք հետևյալ գործողություններին

հատկացնում եք այնքան ժամանակ, որքան անհրաժեշտ է»):

Սոցիալական կապիտալի կազմավորման կարևոր ռեսուրս են տոները, որոնք նշում են մարդիկ:

Ուսումնասիրվել է այն հարցը, թե ո՞ր տոներն են նրանք նշում ընտանիքում կամ ընկերական

շրջապատում (տոների տարբերակները չեն հուշվել, ընդունվել է ցանկաված քանակով

պատասխան): Արդյունքները ներկայացված են Գծապատկեր 53-ում:

Գծապատկեր 53. Հայաստանի հասարակությունում նշվող տոները (Հացվողներին տոների ցուցակ չի

ներկայացվել):

Ամենից տարածված ընտանեկան կամ ընկերական շրջապատում նշվող տոներն են Նոր

Տարին (նշում է հարցվածնրի 93.4)%-ը և ընտանիքի անդամի ծնունդը (64.0%):

Հաջորդ առավել տարածված նշվող տոնն է՝ Սուրբ Հարությունը («Զատիկը»՝ 35.7%),

Երրորդ խումբն են կազմում՝ Մարտի 8-ը (20.3%) և Սուրբ Ծնունդը (19.9%):

Սոցիալական լարվածություններ

Սոցիալական կապիտալի հետ «բացասաբար է շաղկապված» մարդկանց կողմից հասարա-

կական լարվածությունների ընկալումը: Այդ խնդիրն ուսումնասիրվել է հետևյալ հարցի

միջոցով. «Տարբեր երկրներում հաճախ մարդկանց խմբեր տարբեր շահեր են ունենում,

միմյանց չեն վստահում կամ չեն սիրում: «Ձեր կարծիքով կա՞ հարաբերությունների նման

լարվածություն հետևյալ խմբերի միջև»: Լարվածության ինտենսիվությունը չափվել է հետևյալ

93.4%

64.0%

35.7%

20.3%

19.9%

9.8%

5.3%

2.5%

2.2%

2.1%

2.1%

2.0%

1.8%

1.4%

1.1%

0.1%

Նոր տարի

Ընտանիքի անդամի ծննդյան օր

Սուրբ Հարություն

Մարտի 8

Սուրբ ծնունդ

Վարդավառ

Ապրիլի 7

Մայիսի 9

Տյարն ընդառաջ

Սեպտեմբերի 21

Մայիսի 1

Սուրբ Խաչ

Փետրվարի 23

Հունվարի 28

Ամուսնության տարելից

Հուլիսի 5

«Ո՞ր տոներն եք Դուք ամեն տարի նշում Ձեր ընտանիքում կամ ընկերական

շրջապատում»

-117-

սանդղակով՝ 1. միանշանակ չկա, 2. ավելի շուտ չկա, 3. ավելի շուտ կա, 4. միանշանակ կա:

Գծապատկեր 54-ում ներկայացված է տարբեր ոլորտներում սոցիալական լարումների

առկայություն ընկալող հարցվածների քանակը:

Գծապատկեր 54. Սոցիալական լարվածությունների ընկալումները Հայաստանի հասարակությունում:

Սոցիալական լարվածությունների գործոնային վերլուծությունը ցույց տվեց, որ դրանք կազ-

մավորվում են Հայաստանի հասարակական գիտակցության երեք աշխարհայացքային համա-

լիրներում (Գծապատկեր 55 և Գծապատկեր 56):

63.5%

62.5%

52.5%

40.4%

38.3%

34.3%

31.8%

23.5%

13.9%

83.7%

83.2%

77.3%

76.9%

63.7%

58.7%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

6. Հայաստանի և Ղարաբաղի հայերի միջև

4. Տղամարդկանց և կանանց հարաբերություններում

13. Ավագ և երիտասարդ սերունդների միջև

8. Երևանի և Հայաստանի շրջանների մարդկանց միջև

11. Քաղաքի ու գյուղի բնակիչների միջև

5. Հայաստանի և սփյուռքի հայերի միջև

12. Հայերի և Հայաստանում ապրող այլ ազգերի միջև

7. Հայաստանի և Ռուսաստանի հայերի միջև

10. Ձեր և Ձեր հարևան որևէ շրջանի ժողովրդի միջև

2. Աշխատավոր մարդկանց և ձեռնարկությունների

տերերի միջև

1. Հարուստների և աղքատների միջև

9. Պետության և աշխատավոր ժողովրդի միջև

3. Աշխատողի ու նրա անմիջական ղեկավարի կամ

վերահսկողի միջև

14. Հանքեր շահագործողների և ժողովրդի շահերի

միջև

15. Հիդրոէլեկտրակայան կառուցողների և ժողովրդի

շահերի միջև

Սոցիալական լարվածություն ընկալող բնակչությունը

Էթնո-մշակութային լարվածության գործոնի բաղադրիչներ

Դասակարգային լարվածության գործոնի բաղադրիչներ

Սոցիալ-էկոլոգիական լարվածության գործոնի բաղադրիչներ

-118-

Գծապատկեր 55. Սոցիալական լարվածության

գործոնային տարածությունը` Գործոն 1 x Գործոն 2:

Գծապատկեր 56. Սոցիալական լարվածության

գործոնային տարածությունը` Գործոն 3 x Գործոն 2:

1. Հարուստների և աղքատների միջև

2. Աշխատավոր մարդկանց և ձեռնարկությունների

տերերի միջև

3. Աշխատողի ու նրա անմիջական ղեկավարի կամ

վերահսկողի միջև

5. Հայաստանի և սփյուռքի հայերի միջև

6. Հայաստանի և Ղարաբաղի հայերի միջև

7. Հայաստանի և Ռուսաստանի հայերի միջև

8. Երևանի և Հայաստանի շրջանների մարդկանց միջև

9. Պետության և աշխատավոր ժողովրդի միջև

10. Ձեր և Ձեր հարևան որևէ շրջանի ժողովրդի միջև

11. Քաղաքի ու գյուղի բնակիչների միջև

12. Հայերի և Հայաստանում ապրող այլ ազգերի միջև

13. Ավագ և երիտասարդ սերունդների միջև

14. Հանքեր շահագործողների և ժողովրդի շահերի

միջև

15. Հիդրոէլեկտրակայան կառուցողների և ժողովրդի

շահերի միջև

* - «4. Տղամարդկանց և կանանց միջև լարվածության» ընակլումը մոդելում բացակայում է:

Գործոն 1. Էթնոմշակութային լարվածության ընկալման գործոն, որի ազդեցության տակ

կազմավորվում են լարվածության ընկալումները.

Հայաստանի և Ղարաբաղի հայերի միջև (6),

ավագ և երիտասարդ սերունդների միջև (13),

Երևանի և Հայաստանի շրջանների մարդկանց միջև (8),

քաղաքի ու գյուղի բնակիչների միջև (11),

Հայաստանի և սփյուռքի հայերի միջև (5),

Հայերի և Հայաստանում ապրող այլ ազգերի միջև (12),

Հայաստանի և Ռուսաստանի հայերի միջև (7),

Ձեր և Ձեր հարևան որևէ շրջանի ժողովրդի միջև (10):

Գործոն 2. Դասակարգային լարվածության ընկալման գործոն, որի ազդեցությամբ կազմա-

վորվում են լարվածության ընկալումները.

աշխատավոր մարդկանց և ձեռնարկությունների տերերի միջև (2),

հարուստների և աղքատների միջև (1),

պետության և աշխատավոր ժողովրդի միջև (9),

աշխատողի ու նրա անմիջական ղեկավարի կամ վերահսկողի միջև (3):

Գործոն 3. Սոցիալ-էկոլոգիական լարվածության գործոն, որի ազդեցության տալ

կազմավորվում են սոցիալական լարվածության ընկալումները.

հանքեր շահագործողների և ժողովրդի շահերի միջև,

հիդրոէլեկտրակայան կառուցողների և ժողովրդի շահերի միջև:

7

12

8

11

5

6

13

2 3

1

9

15

14

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

Գ2

. Դ

ասա

կա

րգ

այի

ն լա

րվա

ծութ

յան գ

ործոն

Գ1. Էթնոմշակութային լավածության

գործոն

Սոցիալական լարվածության


7

12

8

11

5

6

13

2 3

1

9

15

14

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

Գ2

. Դ

ասա

կա

րգ

այի

ն լա

րվա

ծութ

յան գ

ործոն

Գ3. Սոցիալ-էկոլոգիական գործոն

Սոցիալական լարվածության


-119-

Գծապատկեր 54-ից երևում է, որ.

Հայաստանում բարձր է դասակարգային լարվածության ընկալման ինտենսիվությունը,

հատկապես դրա ուղղակի բովանդակությունն արտահայտող «դասական» բաղա-

դրիչների տեսակետից.

□ այն շատ բարձր է23 աշխատավոր մարդկանց և ձեռնարկությունների տերերի

միջև (լարվածության առկայությունն ընկալում է հարցվածների 83.7%-ը) և

□ հարուստների ու աղքատների միջև (83.2%),

□ բարձր է ընկալվում լարվածությունը պետության և աշխատավոր ժողովրդի

միջև (77.3%) և աշխատողի և նրա անմիջական վերահսկողի կամ ղեկավարի

միջև (76.9%):

Էթնոմշակութային լարվածությունների աշխարհայացքային համալիրում.

□ բարձր է ընկալվում Հայաստանի և Ղարաբաղի հայերի միջև լարվածությունը

(63.5%): Լարվածության ընկալումը Հայասատանի և Սփյուռքի հայերի միջև

(34.3%), ինչպես նաև Հայաստանի և Ռուսաստանի հայերի միջև24 (23.5%) նշա-

նակալիորեն զիջում է Հայաստանի և Ղարաբաղի հայերի միջև լարվածության

ընկալմանը,

□ էթնոմշակութային լարվածությունների բուն մշակութային ենթաշերտում առկա է

բարձր լարվածության բաղադրիչ՝ տղամարդկանց և կանանց միջև (62.5%), որն,

ըստ երևույթին, իրենից ներկայացնում է ընտանեկան հարաբերությունների և

հասարակական հարաբերություններում կանանց դերի ընդլայնման հետ

կապված խնդիրների խառնուրդ, ինչպես նաև ավագ և երիտասարդ սերունդ-

ների միջև լարվածության բաղադրիչ (52.5%): Վերջին խնդրում էական է պարզել

այդ լարվածության «ընդհանրությունը» («հայրերի և որդիների» «հավերժ»

առկա հակասություն) և «եզակիությունը» (հայրերը՝ անցյալ սոցիալիստական

հասարակարգի, իսկ որդիները՝ նոր կապիտալիստական հասարակարգի

արդյունք են),

□ հարևան շրջանի բնակիչների միջև լարվածության ընկալումները շատ ցածր են:

Սոցիալ-էկոլոգիական լարվածությունների աշխարհայացքային համալիրում առկա

լարվածություները սահմանային դիրք ունեն որակական սանդղակի «միջին» և «բարձր»

լարվածությունների տիրույթում, մասնավորապես.

□ լարվածության ընկալումը հանքեր շահագործողների և ժողովրդի շահերի միջև

(63.7%) գտնվում է «բարձր» լավածության ներքին տիրույթում, իսկ

□ Հիդրոէլեկտրակայաններ կառուցողների և ժողովրդի շահերի միջև լարվածու-

թյան ընկալումը (58.7%) գտնվում է սամդղակի «միջին» լարվածության վերին

տիրույթում:

Հարկ է նշել, որ, «պետության և ժողովրդի միջև» լարվածության ընկալումը «կամրջում

է» դասակարգային և սոցիալ-էկոլոգիական լարվածությունների աշխարհայացքային

համալիրները (տես՝ Գծապատկեր 56), այսինքն՝ պետության և ժողովրդի միջև լար-

վածության ընկալման նվազեցումն ունակ է թուլացնել լարվածությունները և՛ դասա-

կարգային, և՛ սոցիալ-էկոլոգիական աշխարհայացքային համալիրներում: Այս խնդրի

լուծումը պետական գաղափարախոսության և/կամ ռազմավարությունների ոլորտ-

ներում է:

23

Լարվածության մակարդակի որակական մեկնաբանության սանդղակը հետևյալն է. «Շատ բարձր»՝ [80%; 100%],

«Բարձր»՝ [60%; 80%), «Միջին»՝ [40%; 60%), «Ցածր»՝ [20%; 40%), «Շատ ցածր» [0%; 20%): 24

Հայաստանի հայերի աշխարհընկալման մեջ սփյուռքահայը մեծամասամբ նույնականացվում է արևմտահայի

հետ, իսկ Ռուսատանի հայերը, ովքեր բացարձակ մեծամասնությամբ արևելահայեր են, չեն ընկալվում որպես

սփյուռքահայեր:

-120-

Հանգիստ, ժամանց

Ի տարբերություն 2011թ. Կյանքի որակի հետազոտության, երբ ուսումնասիրվել էին ժամանցի

տարբեր ձևերի առկայությունը համայնքում, անձի համար դրա կարևորությունը, ֆինանսական

մատչելիությունը և բավարարվածությունը, 2011թ. հետազոտությամբ ուսումնասիրվել է

դրանցից օգտվելու հաճախությունը, իսկ չօգտվելու դեպքում՝ պատճառը: Հայաստանի բնակ-

չության ժամանցի ձևերը և դրանցից չօգտվելու պատճառները ներկայացված են Աղյուսակ 79-

ում:

Ժամանցի ձև

Շաբաթը

մի քանի

անգամ

կամ

ավելի

հաճախ

Ամիսը

մի քանի

անգամ

կամ

ավելի

հազվա-

դեպ

Ֆինան-

սական

պատ-

ճառով

Հեռու է,

համայն-

քում

չկա,

չունեն

Ժամա-

նակ

չունեն

Չեն

ցան-

կանում

Սովո-

րություն

չունեն,

ընդուն-

ված չէ

Հեռուստացույց են դիտում 97.4% - - - - - 2.6%

Տանը երաժշտություն են լսում`

բացի ինտերնետից 79.7% 8.7% - - 2.2% 5.5% 3.8%

Շենքի բակում կամ թաղում շփվում

են հարևանների և ընկերների հետ 72.7% 19.3% - - 2.6% 1.8% 3.6%

Զբոսնում են դրսում 62.7% 21.1% 0.3% 1.0% 6.8% 4.4% 3.6%

Գյուղամեջում շփվում են

համագյուղացիների հետ 55.3% 23.4% 0.3% - 5.6% 4.4% 11.0%

Տպագիր թերթ կամ ամսագիր են

կարդում 30.0% 27.7% 3.8% 1.1% 9.9% 15.1% 12.3%

Գեղարվեստական տպագիր գիրք

են կարդում 18.0% 25.4% 0.5% - 28.5% 14.6% 13.0%

Սրճարան, բար են այցելում 7.9% 32.0% 28.2% 10.1% 6.6% 9.0% 6.3%

Համակարգչով գիրք են կարդում 7.0% 4.5% - 41.3% 13.9% 22.0% 10.3%

Գրադարան են այցելում 3.1% 7.9% 1.1% 10.0% 22.6% 26.6% 28.7%

Ռեստորան են այցելում 1.8% 35.8% 40.1% 5.3% 3.9% 8.2% 5.0%

Դիսկոտեկ են այցելում 1.3% 9.0% 12.3% 15.4% 6.2% 29.6% 26.2%

Թատրոն, համերգ են այցելում 1.1% 27.4% 26.0% 19.3% 12.6% 8.9% 4.7%

Բացօթյա համերգ են այցելում 0.9% 35.1% 6.1% 17.2% 10.3% 17.8% 12.6%

Աղյուսակ 79. Ավանդական ժամանցի տարածվածությունը:


Հայաստանի բնակչության ժամանցի հիմնական ձևերն են.

□ հեռուստադիտումը (97.4%),

□ տանը երաժշտություն լսելը (79.4%) և

□ շենքի բակում կամ թաղում ընկերների կամ հարևանների հետ շփումները

(72.7%):

Մարդիկ ֆինանսական պատճառներով առավելապես չեն հաճախում սրճարան,

ռեստորան և թատրոն:

Գեղարվեստական տպագիր գիրք է կարդում 18.0%-ը, իսկ համակարգչով՝ 7.0%-ը:

Առանձին ուսումնասիրվել է տարբեր նպատակներով ինտերնետի օգտագործումը (Աղյուսակ

80): Արդյունքում պարզվել է, որ.

Հայաստանի բնակչության 57.0%-ը ինտերնետով շփվում է արտասահմանում ապրող իր

բարեկամների կամ հարազատների հետ, ընդ որում՝ 34.3%-ը շաբաթական մի քանի

անգամ կամ ավելի հաճախ:

-121-

Ինտերնետով նորություններ կամ իրեն հետաքրքրող այլ նյութեր են է կարդում 37.0%-ը.

ընդ որում՝ շաբաթական մի քանի անգամ կամ ավելի հաճախ՝ 30.2%-ը:

Ինտերնետից օգտվելու նպատակ

Շաբաթը մի

քանի

անգամ կամ

ավելի

հաճախ

Ամիսը մի

քանի

անգամ կամ

ավելի

հազվադեպ

Չեն

կատարում/

օգտվում

Ինտերնետով շփվում են արտասահմանում ապրող

հարազատների կամ բարեկամների հետ 34.3% 22.7% 43.1%

Ինտերնետով նորություններ կամ իրենց հետաքրքրող

այլ նյութեր են կարդում 30.2% 7.0% 62.8%

Ինտերնետով երաժշտություն են լսում 27.4% 6.8% 65.9%

Շփվում են ընկերների հետ 24.9% 9.3% 65.8%

Համակարգչով կամ ինտերնետով կինո կամ մուլտֆիլմ

են դիտում 16.8% 13.3% 69.9%

Համակարգչով կամ ինտերնետով խաղեր են խաղում 14.4% 9.1% 76.5%

Ինտերնետով գիրք են կարդում 5.8% 6.6% 87.6%

Աղյուսակ 80. ԻՆտերնետային ժամանցի տարածվածությունը:

Կառուցվել է Հայաստանի հասարակությունում ժամանցի տիպաբանություն, որը սահմանվել է

5 գործոններով: Դրանք են.

1. Գործոն 1. Ինտերնետի օգտագործման գործոն, որի բաղադրիչներն են.

1.1. ինտերնետով երաժշտություն լսելը,

1.2. ընկերների հետ ինտերնետով շփումները,

1.3. ինտերնետով նորություններ կամ իրենց հետաքրքրող այլ նյութեր կարդալը,

1.4. համակարգչով կամ ինտերնետով կինո կամ մուլտֆիլմ դիտելը,

1.5. համակարգչով կամ ինտերնետով խաղեր խաղալը,

1.6. ինտերնետով արտասահմանում ապրող հարազատների կամ բարեկամների հետ

շփվելը:

2. Գործոն 2. Երիտասարդական ժամանցի գործոն.

2.1. սրճարան, բար այցելելը,

2.2. ռեստորան այցելելը,

2.3. դիսկոտեկ այցելելը,

2.4. թատրոն, համերգ այցելելը:

3. Գործոն 3. Ինտերնետային ընթերցանության գործոն.

3.1. համակարգչով գիրք կարդալը,

3.2. ինտերնետով գիրք կարդալը:

4. Գործոն 4. Ավանդական ընթերցանության գործոն.

4.1. գեղարվեստական տպագիր գիրք կարդալը,

4.2. տպագիր թերթ կամ ամսագիր կարդալը,

4.3. գրադարան այցելելը:

5. Գործոն 5. Ավանդական շփման գործոն.

5.1. շենքի բակում կամ թաղում հարևանների և ընկերների հետ շփվելը,

5.2. գյուղամեջում համագյուղացիների հետ շփվելը:

Ժամանցի տիպերի գործոնների ուսումնասիրությունը սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում

տվել է հետևյալ արդյուքնները (Գծապատկեր 57).

Ինտերնետի օգտագործման գործոնի միջին արժեքը համեմատաբար ավելի բարձր է.

-122-

□ երիտասարդների,

□ բարձրագույն կամ ավելի բարձր կրթամակարդակով,

□ բարձր բարեկեցությամբ անձանց և

□ ևրևանաբնակների շրջանում:

Երիտասարդական ժամանցի գործոնի միջին արժեքները համեմատաբար ավելի բարձր

են.

□ երիտասարդների,

□ բարձր բարեկեցությամբ,

□ բարձրագույն կրթությամբ,

□ տղամարդկանց շրջանում:

Ինտերնետային ընթերցանության գործոնի միջին արժեքները համեմատաբար ավելի

բարձր են.

□ բարձրագույն և ավելի բարձր կրթամակարդակով անձանց շրջանում:

Ավանդական ընթերցանության գործոնի միջին արժեքներն ավելի բարձր են.

□ բարձրագույն և ավելի բարձր կրթությամբ անձանց և

□ կանանց շրջանում:

Ավանդական շփման գործոնի միջին արժեքները համեմատաբար ավելի բարձր են.

□ գյուղաբնակների և

□ տղամարդկանց շրջանում:

Հանգիստ և տուրիզմ

Հանգիստը և տուրիզմը կյանքի որակի այն բնութագրիչներն են, որոնք հատուկ են միջին կամ

բարձր բարեկեցությամբ անձանց ու ընտանիքներին: Տուրիզմի մի քանի տեսակներ,

մասնավորապես, արշավները բնության գրկում կամ էքստրեմալ տուրիզմը, հատկանշական են

ժամանակակից երիտասարդական մշակույթին:

Աղյուսակ 81-ում տրված են տվյալներ այն մասին, թե 2011 և 2012թթ. հարցվածների ո՞ր

տոկոսն է հանգստացել Հայաստանում կամ արտասահմանում կամ մասնակցել տուրիստական

տարբեր արշավների: Նույն աղյուսակում ներկայացված են նաև տվյալներ արտասահմայնան

գործուղումների վերաբերյալ, որոնք Հայաստանում համարվում են «լավ» աշխատանքի և,

հետևաբար, բարեկեցության հետ շաղկապված բնութագիր: Տրված է նաև հայաստանյան

գործուղումներ կատարած անձանց քանակը, քանի որ թեկուզ Հայաստանում, թեկուզ

աշխատանքի նպատակով տեղաշարժը («չափի» սահմաններում) մարդուն կարող է անջատել

առօրյա տաղտուկից: Տվյալները հավաքագրվել են հետևյալ հարցի միջոցով. «Վերջին մեկ

տարվա ընթացքում հետևյալ ճանապարհորդություններից որո՞նք եք իրականացրել միայն

Դուք կամ Ձեր ընտանիքի անդամները»:

-123-

Գծապատկեր 57. Ժամանցի գործոնների միջին արժեքները սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում

(Հորիզոնական 0 առանցքը համապատասխանում է ընտրանքային միջինին):

Ար. Իգ.

18-29

30-45

46-60 60 <

Միջ. ՄՄ

Բար.

Եր. Քաղ.

Գյ. Ց

Մ

Բ

Զբ. Գոր.

ՏՈԱ

-0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8

Գ1. Ինտերնետի օգտագործման գործոն

Տարիք Սեռ Կրթություն Բնակավայր Բարեկեցություն Տնտեսական


Ար.

Իգ.

18-29

30-45 46-60

60 <

Միջ. ՄՄ

Բար. Եր.

Քաղ. Գյ.

Ց

Մ

Բ

Զբ.

Գոր. ՏՈԱ

-0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8

Գ2. Երիտասարդական ժամանցի գործոն

Սեռ Տարիք Կրթություն Բնակավայր Բարեկեցություն Տնտեսական


Ար. Իգ. 18-29

30-45 46-60 60 <

Միջ. ՄՄ

Բար.

Եր. Քաղ. Գյ. Ց Մ

Բ Զբ. Գոր.

ՏՈԱ

-0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8

Գ3. Ինտերնետային ընթերցանության գործոն



Ար.

Իգ.

18-29 30-45 46-60 60 <

Միջ.

ՄՄ

Բար.

Եր. Քաղ.

Գյ. Ց Մ

Բ Զբ. Գոր. ՏՈԱ

-0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8

Գ4. Ավանդական ընթերցանության գործոն

Սեռ Տարիք Կրթություն Բնակավայր Բարեկեցություն

Տնտեսական


Տնտեսական


Ար.

Իգ.

18-29 30-45 46-60 60 <

Միջ. ՄՄ

Բար.

Եր. Քաղ.

Գյ.

Ց Մ

Բ Զբ. Գոր. ՏՈԱ

-1.0 -0.8 -0.6 -0.4 -0.2 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

Գ5. Ավանդական շփման գործոն



-124-

2012թ.-ին 2011թ. համեմատ նվազել է և՛ Հայաստանում, և՛ արտասահմանում

հանգստացած անձանց քանակը, առաջինը՝ 25.5%-ից մինչև 17.2%, իսկ երկորդը՝ 9.6%-

ից 5.3%:

Նվազել է նաև և՛ արտասահմանյան, և՛ Հայաստանում գործուղումների մեկնածների

քանակը:

Հանգստի/ճանապարհորդության ձև 2011 2012

Հանգստանալ Հայաստանում 25.5% 17.2%

Հանգստանալ Վրաստանում՝ ծովափին - 6.7%

Հանգստանալ արտասահմանում 9.6% 5.3%

Հանգստանալ արտասհմանում, այդ թվում` Վրաստանում`

ծովափին - 12.0%

Արշավ բնության միջավայրում 24.5% 26.6%

Արկածային էքստրեմալ տուրիզմ 4.5% 3.0%

Վերապատրաստումներ արտասահմանում 3.0% 1.4%

Գործուղում Հայաստանում 10.3% 4.8%

Գործուղում արտասահմանում 6.0% 2.3%

Աղյուսակ 81. Հանգիստ, տուրիզմ, գործուղումներ:

Քաղաքական մշակույթ

Կյանքի որակի 2012թ. հետազոտությունում ուսումնասիրվել են նաև Հայաստանի բնակչու-

թյան քաղաքական մշակույթի մի շարք բաղադրիչներ: Դրանք ներկայացված են Գծապատկեր

58-ից Գծապատկեր 68-ում: Դրանցում պարունակվող հիմնական դրույթներն են.

Հայաստանի հասարակությունը բնութագրվում է միջին քաղաքական հետաքրքրվա-

ծությամբ (42.8%) և միջին քաղաքական կոմպետենտությամբ (50.6%):

Քաղաքական սուբյեկտության զգացողությունը ցածր է (27.9%):

Նախընտրական հանդիպումների մասնակցությունը ցածր է (24.4%):

Սակայն ընտրական մասնակցությունը բարձր է (միշտ մասնակցում են 72.4%, երբեմն

մասնակցում են ևս 18.4%): 2012թ. ԱԺ ընտրություններին մասնակցել է 77.1%-ը:25

Ընտրազանգվածի կայունությունը ցածր է՝ ընտրություն է կատարում կախված տարբեր

հանգամանքներից 68.4%-ը:

2012թ. մայիսի 6-ի ընտրություններին կուսակցություններին տրված ձայները՝

հաշվարկված Կյանքի որակի 2012թ. հետազոտությամբ և ԿԸՀ պաշտոնական

տվյալներով, բավականին համընկնում են՝ բացառությամբ ՀՀԿ-ին տրված ձայների:

Կյանքի որակի հետազոտությամբ ՀՀԿ տրված ձայները կազմել են 50.3%, իսկ ԿԸՀ

պաշտոնական տվյալներով՝ 44.1%: Այս անհամապատասխանությունը բացատրվում է

սոցիոլոգիական այն ֆենոմենով, որ մարդկանց մի մասը հակված է ինքնանույնակա-

նացվելու հաղթողի հետ, որի հետևանքով երբեմն «շփոթում է», թե ում է ձայն տվել:

Հասարակության ¾-ը ընդունելի չի համարում քաղաքական ընտրություններում «ձայն՝

փողի դիմաց» երևույթը:

Հայաստանի հասարակությունը կուսակցականացված է. եթե 1985թ. ԽՍՀՄ-ում ԽՄԿԿ

անդամն էր չափահաս բնակչության 10%-ը, ապա 2012թ. Հայաստանում՝ 15.9%-ը:

25

Ընտրությունների մասնակցությունն ըստ ՀՀ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի տվյալների միշտ ավելի

ցածր է, քան սոցիոլոգիական հետազոտությունների տվյալները, քանի որ ԿԸՀ-ն մասնակցությունը հաշվարկում է

որպես տոկոս ընտրացուցակներում առկա ընտրողների քանակից, իսկ սոցիոլոգիական հետազոտություններում այն

հաշվարկվում է Հայաստանում գտնվող 18 կամ ավելի բարձր տարիքի բնակչությունից:

-125-

Բոլոր կուսակցականների մոտ կեսը՝ (49.2%) Հայաստանի Հանրապետական Կուսա-

կցության անդամ է, իսկ 35.8%-ը՝ Բարգավաճ Հայաստան Կուսակցության անդամ, ինչը

համապատասխանաբար կազմում է ՀՀ չափահաս բնակչության 7.6% և 5.5%-ը:

Մյուս կողմից, շատ ցածր է քաղաքացիական մասնակցությունը, մասնավորապես՝ հա-

սարակական կազմակերպությունների անդամ է չափահաս բնակչության 2.9%-ը:

Դեռևս ցածր է հասարակության կողմից հասարակական կազմակերպությունների

քաղաքացիական սուբյեկտության գնահատականը (38.7%), որը, սակայն, արդեն մոտ է

«միջին» մակարդակի շեմին (40%):

Չափահաս բնակչության միայն 20.7%-ն է որևէ կերպ մասնակցում համայնքի կամ

թաղամասի խնդիրների լուծմանը:

Մասնակցության հիմնական ձևերն են՝ թաղապետարանի/քաղաքապետարանի կամ

համայնքապետարանի առջև հարց բարձրացնելը (10.9%) և որևէ հարցի լուծման

ինքնուրույն կազմկերպումը (9.5%):

Տեղական ինքնակառավարման մարմինների գործունեությունից «Լիովին բավա-

րարված է» կամ «Ավելի շուտ բավարարված է» բնակչության 56.9%-ը: Ընդ որում՝

բավարարվածությունը նշանակալիորեն ավելի բարձր է գյուղական համայնքներում

(70.2%), քան մարզային քաղաքներում (51.2%) և Երևանում (48.3%):

Հիմնվելով քաղաքական մշակույթի բաղադրիչներից ստացված արժեքներին՝ կարելի է

եզրակացնել, որ Հայաստանի հասարակությունը մնում է որպես առավելապես

հպատակային քաղաքական մշակույթ26 ունեցող հասարակություն:27

Գծապատկեր 58. Քաղաքական հետաքրքրվածություն, կոմպետենտություն, սուբյեկտություն:

Գծապատկեր 59. Ընտրական մասնակցությունը:

26

Ըստ Գ. Ալմոնդի և Ս. Վերբայի դասակարգման: Տես՝ Алмонд Г., Верба С. Гражданская культура и стабильная демократия // Политические исследования. 1992. № 4. с. 122-135. 27

Մանուկյան Ս., Հայաստանի հասարակությունում քաղաքացիական մշակույթի զարգացման սոցիոլոգիական

կանխատեսման մոդելը և գործոնները / 21-րդ դար, 2010, № 5. էջ 13-38:

35.5%

22.8%

53.7%

21.7%

26.6%

18.4%

28.5%

31.7%

17.0%

14.3%

18.9%

10.9%

Դուք հետաքրքրվու՞մ եք քաղաքականությամբ:

Ձեր կարծիքով արդյո՞ք Դուք լավ եք

հասկանում, թե ինչ է կատարվում

հայաստանյան քաղաքական անցուդարձում:

Համարու՞մ եք արդյոք, որ Ձեր

մասնակցությունը ընտրություններին կարող է

ինչ-որ բան փոխել Հայաստանում:

Քաղաքական մշակույթի բաղադրիչներ

Միանշանակ ոչ Ավելի շուտ ոչ Ավելի շուտ այո Միանշանակ այո

61.9%

5.2%

13.7%

4.0%

14.5%

18.4%

9.9%

72.4%

Մասնակցու՞մ եք արդյոք Ձեր բնակավայրում

կազմակերպվող նախընտրական

հանդիպումներին և միտինգներին:

Դուք ընդհանրապես մասնակցու՞մ եք

ընտրություններին:

Քաղաքական մշակույթի բաղադրիչներ

Երբեք չեք մասնակցում Հիմնականում չեք մասնակցում

Հիմնականում մասնակցում եք Միշտ մասնակցում եք

-126-

Գծապատկեր 60. Ընտրազանգվածի կայունությունը:

Գծապատկեր 61. Մասնակցությունը 2012թ. մայիսի

ԱԺ ընտրություններին:

Գծապատկեր 62. Դիրքորոշումները «ձայն փողի

դիմաց» երևույթի նկատմամբ:

Գծապատկեր 63. Կուսակցականների քանակը:

Գծապատկեր 64. Կուսակցական պատկանելություն:

31.6%

68.4%

Միշտ քվեարկում են

նույն կուսակցության

օգտին

Քվեարկում են՝ կախված

տարբեր

հանգամանքներից

Քաղաքական մշակույթի

բաղադրիչներ

6.5% 16.4%

77.1%

Պատ. չկա Ոչ Այո

Մասնակցել են 2012թ. ԱԺ

ընտրություններին



26.7%

73.3%

Հանգիստ են ընդունում Ընդունելի չեն համարում

«Ինչպե՞ս եք վերաբերվում, երբ մարդիկ

իրենց ձայնի դիմաց կուսակցություններից

փող են վերցնում»



4.5% 2.9%

15.9%

Չգիտեն, թե ինչ է

ՀԿ-ն

ՀԿ անդամ են Կուսակցության

անդամ են

«Դուք կուսակցության անդա՞մ եք»

«Դուք որևէ ՀԿ անդա՞մ եք»



7.6% 5.5%

1.2% 0.3% 0.3% 0.2% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1% 0.1%

49.2%

35.8%

7.8%

2.0% 2.0% 1.0% 0.7% 0.3% 0.7% 0.3% 0.3%

ՀՀԿ ԲՀԿ ՕԵԿ ՀՅԴ ՀԿԿ ՀԱԿ Ժառ. ՄՀԿ ԱՄ ՀՀՇ ՀԿ

Ո՞ր կուսակցության անդամ եք

Տոկոս ընտրանքից Տոկոս կուսակցականներից

ՀՀկ - Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցություն

ԲՀԿ - Բարգավաճ Հայաստան Կուսակցություն

ՕԵԿ - Օրինաց Երկիր ԿՈւսակցություն

ՀՅԴ - Հայ հեղափոխական դաշնակցություն

ՀԿԿ - Հայաստանի Կոմունիստական Կուսակցություն

ՀԱԿ - Հայ Ազգային Կոնգրես դաշինք

Ժառ. - «Ժառանգություն» կուսակցություն

ՄՀԿ - Միավորված Հայեր,

ԱՄ - Ազգային Միաբանություն,

ՀՀՇ - Հայոց Համազգային Շարժում

-127-

Գծապատկեր 65. ՀԿ-ների սուբյեկտության գնահա-

տականներ:

Գծապատկեր 66. Համայնքային մասնակցություն:

Գծապատկեր 67. Քաղաքացիական մասնակցության ձևերի տարածվածությունը:

Գծապատկեր 68. Բավարարվածությունը տեղական ինքնակառավարման մարմինների աշխատանքից:

4.5% 6.5%

49.2%

38.7%

Չգիտեն, թե

ինչ է ՀԿ-ն

ԴՊ Ոչ Այո

«Կարո՞ղ են արդյոք ՀԿ-ները ինչ-որ բան

փոխել Հայաստանում»



79.3%

20.7%

Ոչ Այո

«Դուք որևէ կերպ մասնակցու՞մ եք Ձեր

թաղամասին/քաղաքին/գյուղին

վերաբերող հարցերի լուծմանը»



10.9%

9.5%

7.6%

6.1%

Հարց եմ բարձրացնում թաղապետարանի

աշխատակիցների առջև

Ինքնուրույն կազմակերպում եմ որևէ

հարցի լուծում

Մասնակցում եմ թաղապետարանի

կազմակերպած կոնկրետ

աշխատանքներին

Մասնակցում եմ թաղապետարանի

կազմակերպած քննարկումներին

Քաղաքացիական մասնակցության ձևերը

28.6%

31.5%

15.4%

24.8%

23.1%

17.4%

14.5%

18.3%

38.7%

37.3%

47.1%

41.2%

9.6%

13.9%

23.1%

15.7%

Երևան

Քաղաք

Գյուղ

Ընդամենը

Բավարարվածությունը քաղաքապետարանի/գյուղապետարանի կողմից

համայնքային հարցերի լուծումից

Միանշանակ ոչ Ավելի շուտ ոչ Ավելի շուտ այո Միանշանակ այո

-128-

Հաղորդակցական ոլորտ

Հանրային կառավարման կարևոր բաղադրիչ է պետության և հասարակության միջև

հաղորդակցությունը, հատկապես երկկողմանի հաղորդակցությունը: Ներկայում պետության՝

Հայաստանի հասարակության հետ հաղորդակցվելու ամենաարդյունավետ ուղին մնում է

հեռուստատեսությունը, չնայած ինտերնետն աստիճանաբար մեծացնում է իր դերը: Կյանքի

որակի 2012թ. հետազոտությունում ուսումնասիրվել են Հայաստանի հասարակության՝ որպես

հեռուստադիտողի մի շարք բնութագրեր, որոնք կարող են նպաստել պետության կողմից

հասարակությանն ուղղվող ուղերձների արդյունավետությանը:

Հեռուստատեսությունը որպես ինֆորմացիայի աղբյուր

Հայաստանի հասարակության առավել կարևոր ինֆորմացիայի աղբյուրներն ուսումնասիրվել

են հետևյալ հարցի միջոցով. «Ի՞նչ աղբյուրներից եք հիմնականում ստանում տեղեկություններ:

Նշեք միայն առաջին և երկրորդ ամենակարևոր աղբյուրները»:

Ուշագավ է, որ հեռուստատեսությունը որպես ինֆորմացիայի առաջին ամենակարևոր

աղբյուր նշել է հարցվածների 64.2%-ը՝ 2/3-ից պակաս մասը (Աղյուսակ 82):

Ինտերնետը որպես ինֆրմացիայի առաջին կարևոր աղբյուր նշել է հարցվածների

համարյա 1/5-րդը՝ (18.2%):

Ինֆորմացիայի առաջին և երկրորդ առավել կարևոր աղբյուրները միասնաբար դիտե-

լիս պարզվում է, որ որպես հեռուստատեսությանը՝ որպես ինֆորմացիայի [առաջին կամ

երկրորդ] աղբյուր, պատկանել է հարցվածների կողմից կատարած բոլոր նշումների

44.3%-ը (Աղյուսակ 83), միջանձնային շփումներին (ընկերներ, բարեկամներ, աշխա-

տակիցներ, հարևաններ)՝ 20.4%-ը, իսկ ինտերնետին՝ 17.7%-ը:

Մյուս կողմից, հեռուստատեսությունը որպես ինֆորմացիայի առաջին կամ երկրորդ

կարևոր աղբյուր օգտագործում է հասարակության 83.3%-ը, միջանձնային շփումները՝

38.3%-ը, իսկ ինտերնետը՝ 33.4%-ը:

Այսպիսով՝ «ուղերձներ» տեղ հասցնելու տեսակետից հեռուստատեսությամբ «հասա-

նելի է» Հայաստանի հասարակության 83.3%-ը28, այսինքն՝ այն դեռևս նշանակալի չա-

փով (50%-ով) գերազանցում է ինտերնետին, որով հասանելի է Հայաստանի բնակ-

չության 33.4%-ը կամ՝ 1/3-ը:

Հայաստանի չափահաս բնակչության 74.9%-ը հեռուստացույց է դիտում 1-7 ժամ


Ինֆորմացիայի աղբյուր Ինֆորմացիայի I

կարևոր աղբյուրը

Ինֆորմացիայի II

կարևոր աղբյուրը

Հեռուստացույց 64.2% 21.3%

Ինտերնետ 18.2% 16.9%

Ընկերներ/բարեկամներ/աշխատակիցներ/հարևաններ 8.5% 33.3%

Ընտանիքի անդամներ 4.2% 11.9%

Ռադիո 2.6% 6.1%

Լրագրեր/ամսագրեր 2.0% 8.6%

Այլ 0.4% 0.2%

Չի նշել 0.0% 1.7%

Ընդամենը 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 82. Ինֆորմացիայի առաջին և երկրորդ կարևոր աղբյուրները:

28

Խոսքը վերաբերում է ինֆորմացիայի «տեղ հասցնելուն»: Այն չպետք է նույնացնել հեռուստացույց դիտողների

ընդհանուր քանակի հետ, քանի որ նրանց մի մասը, փաստորեն, այն չի օգտագործում որպես ինֆորմացիայի

առաջին կամ երկրորդ կարևոր աղբյուր:

-129-

Ինֆորմացիայի աղբյուր Տոկոս բոլոր

նշումներից

Տոկոս բոլոր

հարցվածներից

Հեռուստացույց 44.3% 83.3%

Ընկերներ/բարեկամներ/աշխատակիցներ/հարևաններ 20.4% 38.3%

Ինտերնետ 17.7% 33.4%

Ընտանիքի անդամներ 7.9% 14.8%

Լրագրեր/ամսագրեր 5.1% 9.6%

Ռադիո 4.2% 8.0%

Այլ 0.3% 0.6%

Ընդամենը 100.0% -

Աղյուսակ 83. Ինֆորմացիայի աղբյուրների տարածվածությունը:

Գծապատկեր 69. Հեռուստադիտման ժամանակի բաշխումը:

Հայաստանի հեռուստաալիքների բնութագրերը

Ակնհայտ է, որ հեռուստաալիքի դիտման նախապայման է դրա ընդունման հնարավորությունը,

ինչպես նաև հեռուստաալիքի պատկերի որակը: Հետազոտությամբ ուսումնասիրվել են

Երևանից հեռարձակվող հեռուստաալիքները: Մարզային հեռուստաալիքները չեն ուսումնա-

սիրվել, չնայած մարզային բնակչության հետ հաղորդակցության հարցում դրանք ունեն շատ

կարևոր նշանակություն:

Հեռուստաալիքի ֆիզիկական հասանելիության և պատկերի որակի տեսակետից առա-

ջատարներն են Հ1-ը, Արմենիան և Շանթը, որոնց պատկերը բարձր կամ բավարար

որակով ընդունում է Հայաստանի բնակչության 90%-ից ավելին (Աղյուսակ 84):

Այդ ալիքներին հետևում են Հ2-ը և Կենտրոնը՝ 80.5%:

Երրորդ տեղում է РТР հեռուստաալիքը՝ 70.8%:

Չորորդը ОРТ և Երկիր Մեդիան են, համապատասխանաբար՝ 58.8% և 56.6%:

Մնացած հեռուստաալիքների այդ բնութագիրը ցածր է 50%-ից:

Հարկ է նշել, որ Հ1, Արմենիա, Շանթ, Հ2 և Կենտրոն ալիքների առավելությունը մնա-

ցածների համեմատ առավել նկատելի է Երևանից դուրս՝ քաղաքներում և գյուղերում


Հեռուստադիտողի հետ հաղորդակցման կարևորագույն միջոցներից են հեռուստատեսային

նորությունները: Կյանքի որակի 2012թ. հետազոտությունը ցույց է տվել, որ.

Հեռուստադիտողը նորությունները դիտում է առավելապես այն ալիքով, որը նա

դիտում է օրական առնվազն մեկ ժամ:

Տվյալները, թե Հայաստանի բնակչությունը որ հեռուստաալիքներով է դիտում հեռուստա-

տեսային լուրերը, ներկայացված են Գծապատկեր 70-ում:

2.6%

10.3%

37.7%

26.1%

10.9% 7.1%

1.4% 3.9%

Չենք դիտում,

չունենք

Մինչև 1 ժամ 1-3 ժամ 4-5 ժամ 6-7 ժամ 8-10 ժամ 11-12 ժամ 12 <

«Օրական մոտավորապես քանի՞ ժամ եք հեռուստացույց դիտում»

-130-

Հեռուստատեսային նորությունների դիտման տեսակետից առաջատարը Շանթն է, որով

նորություններ է դիտում Հայաստանի բնակչության 56.1%-ը:

Երկրորդը և երրորդն են Արմենիան (45.2%) և Հ1-ը (44.3%):

Մնացած հեռուստաալիքներով նորությունների դիտումը նշանակալիորեն հետ է մնում

նշված հեռուստաալիքներից:

Հեռուստաալիք

Բարձր

կամ բա-

վարար

որակով

Ընդուն-

վում է

բարձր

որակով

Ընդուն-

վում է

բավարար

որակով

Ընդուն-

վում է

վատ

որակով

Չի

ընդուն-

վում

ԴՊ Ընդ.

Հայաստանի I ալիք 92.2% 52.6% 39.6% 6.1% 0.8% 0.9% 100.0%

Արմենիա 90.4% 60.7% 29.7% 6.1% 2.5% 1.0% 100.0%

Շանթ 90.0% 61.5% 28.5% 3.7% 5.4% 0.9% 100.0%

Հայկական II ալիք 80.5% 42.7% 37.8% 10.9% 6.1% 2.5% 100.0%

Կենտրոն 80.5% 46.4% 34.1% 8.1% 8.0% 3.3% 100.0%

РТР 70.8% 39.9% 30.9% 12.2% 13.7% 3.3% 100.0%

ОРТ 58.5% 34.0% 24.5% 11.7% 26.7% 3.1% 100.0%

Երկիր Մեդիա 56.6% 29.3% 27.3% 9.6% 28.3% 5.5% 100.0%

Շողակաթ 46.5% 23.7% 22.8% 11.6% 35.9% 6.0% 100.0%

Արմնյուզ 46.0% 27.4% 18.6% 5.6% 43.0% 5.4% 100.0%

Դար 21, ATV, Երևան,

Լայմ 43.9% 24.6% 19.3% 6.1% 45.2% 4.9% 100.0%

Культура 43.4% 25.9% 17.5% 5.2% 44.7% 6.6% 100.0%

Ար 40.5% 21.3% 19.2% 8.1% 45.0% 6.3% 100.0%

Կաբելային ՀՏ-ով`

որևէ այլ ալիք 25.8% 17.9% 7.9% 0.7% 69.3% 4.1% 100.0%

Աղյուսակ 84. Հեռուստաալիքների ընդունման որակը («Հետևյալ հեռուստաալիքներից որո՞նք եք կարողանում

լավ որակով ընդունել սովորական կամ ցանկացած այլ անտենայով»):

Հեռուստաալիք Երևան Քաղաք Գյուղ Ընդ.

Հայաստանի առաջին ալիք 92.1% 91.5% 92.8% 92.2%

Շանթ 93.9% 87.9% 87.8% 90.4%

Արմենիա 94.0% 89.8% 87.2% 90.0%

Կենտրոն 83.2% 77.0% 80.9% 80.5%

Հայկական երկրորդ ալիք 88.5% 77.6% 74.9% 80.5%

РТР 76.7% 70.7% 64.8% 70.8%

ОРТ 70.6% 52.2% 51.5% 58.5%

Երկիր Մեդիա 74.1% 48.4% 45.9% 56.6%

Շողակաթ 67.2% 33.7% 36.6% 46.5%

Արմնյուզ 76.6% 24.9% 33.3% 46.0%

Культура 71.4% 26.1% 30.0% 43.9%

Դար 21, ATV, Երևան, Լայմ 78.6% 19.7% 29.4% 43.4%

Ար 69.5% 20.3% 28.6% 40.5%

Կաբելային ՀՏ-ով` որևէ այլ ալիք 32.9% 36.1% 10.0% 25.8%

Աղյուսակ 85. Հեռսուստաալիքների բարձր կամ բավարար ընդունումն ըստ բնակավայրի տիպի (տվյալները

դասավորված են ըստ գյուղերում ցուցանիշի նվազման):

-131-

Գծապատկեր 70. Հեռուստատեսային նորությունների դիտումը հեռուստաալիքներով:

56.1%

45.2%

44.3%

8.8%

7.9%

7.2%

6.6%

5.2%

4.6%

1.5%

0.5%

0.5%

0.4%

0.3%

58.8%

59.8%

44.9%

4.3%

7.7%

11.9%

10.4%

9.9%

3.2%

1.9%

6.5%

2.7%

3.0%

1.8%

Շանթ

Արմենիա

Հ1

Արմնյուզ

Կենտրոն

ОРТ

Հ2

РТР

Երկիր Մեդիա

Ար

Դար 21, ATV, Երևան, Լայմ

Կաբելային ՀՏ-ով` որևէ այլ ալիք

Культура

Շողակաթ

Հեռուստատեսային նորությունների դիտումը

Դիտում են հեռուստատեսային նորությունները

Դիտում են օրական առնվազն մեկ ժամ

-132-

Հետազոտությամբ ուսումնասիրվել է Հայաստանի հեռուստաալիքների լսարանների փոխկապ-

վածությունը, որը ներկյացված են Գծապատկեր 71-ում:

Գծապատկեր 71. Հեռուստաալիքների լսարանների փոխկապվածությունը (Միևնույն գույնով ներկայացված են

մեծ ընդհանուր լսարան ունեցող հեռուստաալիքները):

Հեռուստաալիքներն օրական գոնե մեկ ժամ դիտումները ներկայացնող փոփոխականների գոր-

ծոնային վերլուծությամբ առանձնացվել է հեռուստալսարանների 6 խումբ (գծապատկերում

միավորված են օվալներով).

1. Ռուսալեզու ալիքներ.

1.1. OРТ,

1.2. РТР:

2. Հայկական «դասական» ալիքներ.

2.1. Ար,

2.2. Շողակաթ:

3. Քաղաքական ալիքներ.

3.1. Երկիր Մեդիա,

3.2. Կենտորն,

3.3. Արմնյուս:

4. Հանրային ընկալվող ալիքներ.

4.1. Հ1,

4.2. Հ2:

5. Զանգվածային ալիքներ.

5.1. Արմենիա,

5.2. Շանթ:

6. Երիտասարդական ալիքներ.

6.1. Դար 21. Լայմ, ATV, Երևան,

Культура հեռուստաալիքը չի ընդգրվել ոչ մի գործոնում. այն կամրջող ալիք է հայկական

«դասական» ալիքների և ռուսալեզու ալիքների միջև:

ОРТ

РТР

Культура

Շողակաթ

Ար

Արմնյուս Երկիր

Կենտրոն

Դար 21,

ATV

Հ2

Հ1

Արմենիա

Շանթ

-133-

Գծապատկերում մորեգույն գծերը միմյանց են կապում դրականորեն շաղկապված ալիքներն ու

ալիքախմբերը (այսինքն՝ եթե հեռուստադիտողը դիտում է դրանցից մեկը, ապա աճում է

հավանականությունը, որ նա կդիտի նաև մյուսը): Եթե գծերը միավորում են հեռուստա-

ալիքների օվալները, ապա շաղկապված են հեռուստաալիքները: Եթե միավորում են հեռուս-

տաալիքը և հեռուստաալիքախմբի օվալները, ապա հեռուստաալիքը շաղկապված է ամբողջ

հեռուստաալիքախմբին: Երկնագույն գծերով միավորված են միմյանց «հակադիր» ալիքները

(այսինքն, եթե հեռուստադիտողը դիտում է դրանցից մեկը, ապա նվազում է հավանակա-

նությունը, որ նա կդիտի մյուսը): Ավելի հաստ գծերը ցույց են տալիս ավելի ուժեղ կապ

(կախված գույնից՝ դրական կամ բացասական), ավելի բարակ գծերը՝ ավելի թույլ կապ: Գծերի

բացակայությունը նշանակում է հեռուստալսարանների աննշան կապ:

Վեց գործոնները բացատրում են 13 փոփոխականների ընդհանուր դիսպերսիայի 61%-ը:

Հետևաբար, գոյություն ունեն հեռուստադիտողներ, որոնց հեռուստալիքների դիտումները

միմյանց շաղկապված չեն և, հետևաբար, չեն արտահայտվել նկարագրված մոդելում:

Հեռուստագովազդ

Հետազոտությամբ ուսումնասիրվել է հեռուստատեսային գովազդի ազդեցությունը հեռուստա-

դիտողի տրամադրության վրա: Այդ հարցը կարևոր է այն պատճառով, որ հեռուստադիտումը,

ինչպես արդեն ցույց է տրվել, հանդիսանում է մարդու հանգստի և ազատ ժամանցի

ամենատարածված տեսակը և, հետևաբար, տրամադրությունները, որն առաջացնում է

գովազդը, ազդում է մարդու կյանքի որակի վրա: Խնդիրն այն է, թե ինչպե՞ս: Դրա համար հարց-

վողներին տրվել է հետևյալ հարցը. «Երբ մարդը դիտում է իրեն հետաքրքրող հեռուստահա-

ղորդումը և անսպասելիորեն գովազդ է սկսվում, ոմանք զայրանում են, մյուսները` անտարբեր

ու հանգիստ են դրա նկատմամբ: Գնահատեք 0-10 բալանոց սանդղակով, թե ինչ է տեղի

ունենում Ձեզ հետ նման դեպքում: 0-ն նշանակում է, որ Դուք լիովին հանգիստ և անտարբեր

եք մնում, իսկ 10-ը` բացասական վերաբերմունքի, զայրույթի, ներվայնության ամենաբարձր

աստիճանը:» Արդյունքերը ներկայացված են Գծապատկեր 72-ում:

Գծապատկեր 72. Գովազդի հոգեբանական ազդեցությունը հեռուստադիտողի վրա:

2.4% 2.2% 4.8% 3.6%

15.1%

4.3% 5.4% 8.9%

2.9%

39.8%

10.4% 12.8% 15.0% 19.8%

23.4%

38.5% 42.8%

48.2%

57.1% 60.0%

100.0%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Գովազդի հոգեբանական ազդեցությունը

Գովազդի հոգեբանական ազդեցությունը

Ընդամենը Գումարային տոկոս

0 - Լիովին հանգիստ ու անտարբեր է գովազդի

հաղորդման դեպքում:

10 - Բացասական վերաբերմունքի, զայրույթի

ամենաբարձր աստճանը՝ գովազդի հաղորդման

դեպքում:

-134-

Արդյունքները ցույց են տվել, որ.

Հայաստանի բնակչության միայն 10.4%-ն է հանգիստ ու անտարբեր դիտում

հեռուստագովազդը: Մնացածների մոտ այն առաջացնում է բացասական հույզեր:

Ընդ որում՝ հեռուստադիտողների մոտ 40%-ի մոտ այն առաջացնում է բացասական

վերաբերմունքի, զայրույթի, ներվայնության ամենաբարձր աստիճանը:

Հետևաբար, հեռուստագովազդը վնասակար է բնակչության առողջությանը:

Իսկ ինչպիսի՞ն է հեռուստադիտողի վարքագիծը գովազդի դեպքում: Այդ խնդիրն ուսում-

նասիրվել է հետևյալ հարցի միջոցով. «Ընդհանրապես ինչպե՞ս եք վարվում, երբ գովազդ է

հաղորդվում այն ժամանակ, երբ Դուք դիտում եք Ձեզ հետաքրքրող հեռուստահաղորդումը.

Դիտում եք գովազդը` որևէ կարևոր կամ հետաքրքիր տեղեկություն ստանալու համար,

Չեք փոխում հեռուստաալիքը և սպասում եք մինչև գովազդն ավարտվի,

Փոխում եք հեռուստաալիքը,

Հեռանում եք հեռուստացույցից և վերադառնում, երբ վերասկսվում է հաղորդումը,

Անջատում եք հեռուստացույցը»:

Արդյունքները ներկայացված են Գծապատկեր 73-ում:

Գծապատկեր 73. Հեռուստադիտողի վարքը գովազդ հաղորդելիս:

Պարզվում է, որ.

Հեռուստադիտողների 6.2%-ը դիտում է գովադը՝ որևէ կարևոր կամ հետաքրքիր

տեղեկություն ստանալու համար:

16.1%-ը, որոնց շարքում են նաև զայրույթի ցածր աստիճանի հասած հեռուստա-

դիտողները, չեն փոխում հեռուստաալիքը և սպասում են մինչև գովազդն ավարտվի:

Մնացածները՝ 77.7%-ը, այս կամ այն կերպով [սակայն փչացած տրամադրությամբ]

խույս են տալիս հեոռւստագովազդից:

2.9%

21.2%

53.6%

16.1%

6.2%

Անջատում են հեռուստացույցը

Հեռանում են հեռուստացույցից և վերադառնում, երբ

վերասկսվում է հաղորդումը

Փոխում են հեռուստաալիքը

Չեն փոխում հեռուստաալիքը և սպասում են մինչև

գովազդն ավարտվի

Դիտում են գովազդը` որևէ կարևոր կամ հետաքրքիր

տեղեկություն ստանալու համար

Հեռուստադիտողի վարքը գովազդ հաղորդելիս

-135-

Միգրացիա

Արտագնա աշխատանքներ

Կյանքի որակի 2012թ. հետազոտության փուլում՝ 12-28 դեկտեմբերի, Հայաստանի ըն-

տանիքիների 10.9%-ն ուներ արտագնա աշխատանքում գտնվող անդամ (Գծապատկեր

74):

Սակայն 2012թ. ընթացքում արտագնա աշխատող ընտանիքի անդամ է ունեցել

Հայաստանի ընտանիքների 20.9%-ը29:

Ընդ որում՝ 2012թ. ընթացում արտագնա անդամ է ունեցել գյուղական ընտանիքների

28.4%-ը, իսկ երևանաբնակ ընտանիքների՝ 13.6%-ը:

Արտագնա աշխատողներ ունեցող ընտանիքների շարքում համեմատաբար ավելի շատ

են միջին կենսամակարդակով ընտանիքները (23.0%):

Գծապատկեր 74. Հետազոտության փուլում (2012թ., 12-28 դեկտեմբերի) և վերջին մեկ տարվա ընթացքում

արտագնա աշխատանքներում գտնվող անդամ ունեցող ընտանիքները:

Աղյուսակ 86-ում և Աղյուսակ 87-ում ներկայացված են տվյալներ, թե որքա՞ն են արտագնա

աշխատողները Հայաստանի ընտանիքներում, համապատասխանաբար՝ հետազոտության

փուլում և ամբողջ 2012թ. ընթացքում: Պարզվել է, որ.

Հայաստանի ընտանիքների 3.6%-ը 2012թ. ընթացքում ունեցել է 2, իսկ 1.3%-ը՝ 3 կամ

ավելի արտագնա աշխատող:

Ընդ որում՝ գյուղական ընտանիքներում 2012թ. ամբողջ ընթացքում 2 արտագնա

աշխատող է ունեցել 5.3%-ը, իսկ 3 և ավելի՝ 1.5%-ը:

Արտագնա աշխատանքների հիմնական երկիրը Ռուսաստանի Դաշնությունն է, ուր այդ

նպատակով մեկնել է արտագնա աշխատողների 91.1%-ը:, երկրորդ երկիրը Ուկրաինան

է, ուր մեկնել է արտագնա աշխատողների 2.7%-ը:

29

Քանի որ հետազոտության դաշտային փուլը դեկտեմբերի վերջին էր, արտագնա աշխատողների նշանակալի մասը

վերադարձել եր Հայաստան:

9.3%

11.4% 12.1%

9.5% 10.5%

12.8%

10.9%

13.6%

20.8%

28.4%

18.9%

23.0%

20.8% 20.9%


Արտագնա աշխատանքների մեկնող անդամ ունեցող ընտանիքները

Ունեին հետազոտության փուլում Ունեցել են վերջին մեկ տարվա ընթացքում

-136-

Արտագնա աշխատանք-

ներում գտնվող ընտանի-

քի աննդամների քանակը

Բնակավայր Բարեկեցություն Ընդ.


0 90.7% 88.6% 87.9% 90.5% 89.5% 87.2% 89.1%

1 7.2% 9.6% 9.4% 7.7% 8.4% 9.9% 8.7%

2 1.6% 1.2% 1.9% 1.4% 0.9% 2.4% 1.6%

3 ≤ 0.6% 0.7% 0.9% 0.5% 1.2% 0.5% 0.7%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 86. Հետազոտության փուլում (2012թ., 12-28 դեկտեմբերի) ընտանիքներում արտագնա

աշխատանքներում գտնվող անդամների քանակը:

Արտագնա աշխատանք-

ներում գտնվող ընտանի-

քի աննդամների քանակը

Բնակավայր Բարեկեցություն Ընդ.


0 86.4% 79.2% 71.6% 81.1% 77.0% 79.2% 79.1%

1 10.6% 16.5% 21.5% 14.1% 18.2% 16.1% 16.1%

2 2.3% 3.2% 5.3% 3.9% 3.2% 3.8% 3.6%

3 ≤ 0.7% 1.2% 1.5% 1.0% 1.8% 1.0% 1.3%

Ընդամենը 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Աղյուսակ 87. Վերջին մեկ տարվա ընթացքում ընտանիքներից արտագնա աշխատանքների մեկնած

անդամների քանակը:

Գծապատկեր 75. Արտագնա աշխատանքի երկրները:

Հայաստանից ընդմիշտ արտագաղթելու դիրքորոշումները

Հայաստանից ընդմիշտ արտագաղթելու դիրքորոշումն ուսումնասիրվել է «Հնարավորության

դեպքում ընդմիշտ կմեկնեի՞ք Հայաստանից դուրս ապրելու» և «Ինչ-որ քայլեր արդեն

կատարու՞մ եք այդ ուղությամբ» հարցերի միջոցով: Արդյունքները ներկայացված են


91.1%

2.7%

0.7%

0.5%

0.7%

0.7%

0.5%

0.5%

0.5%

3.1%

ՌԴ

Ուկրաինա

Բելոռուս

Ղազախստան

ԱՄՆ

Վրաստան

Իրան

Իսպանիա

Լեհաստան

Այլ

Արտագնա աշխատանքների երկրները

-137-

Գծապատկեր 76. Արտագաղթի դիրքորոշումները սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում:

Հայաստանի բնակչության 49.6%-ի մոտ առկա է հնարավորության դեպքում

Հայաստանից ընդմիշտ մեկնելու դիրքորոշում («Միանշանակ այո» պատասխանները՝

34.4%, «Ավելի շուտ այո» պատասխանները՝ 14.8%):

Ինչ-որ քայլեր ձեռնարկում է այդ ուղղությամբ հարցվածների 35.7%-ը:

Առավել բարձր է ընդմիշտ արտագաղթելու դիրքորոշումը 18-29 տարեկան (58.4%) և

30-45 տարեկան (57.6%) խմբերում:

53.7%

45.9%

58.4%

57.6%

40.7%

26.6%

47.9%

51.3%

49.9%

47.9%

50.4%

50.5%

47.6%

53.0%

48.1%

50.6%

56.2%

46.5%

49.6%

35.4%

35.9%

41.0%

38.8%

32.1%

22.3%

35.1%

38.4%

33.7%

32.0%

35.9%

39.1%

34.0%

40.5%

32.4%

34.1%

35.4%

37.3%

35.7%

Արական

Իգական

18-29

30-45

46-60

60 <

Միջն. կամ ավելի ցածր

Միջ. մասն. կամ թերի բարձ.

Բարձրագույն և բարձր

Երևան

Քաղաք

Գյուղ

Ցածր

Միջին

Բարձր

Զբաղված


Տնտեսապեդ ոչ ակտիվ

Ընդամենը

«Հնարավորության դեպքում ընդմիշտ կմեկնեի՞ք Հայաստանից դուրս

ապրելու»: «Այո» կամ «Ավելի շուտ այո» պատասխանները

Հնարավորության դեպքում ընդմիշտ կմեկնեին Հայաստանից դուրս բնակվելու: «Այո» կամ

«Ավելի շուտ այո» պատասխանները

Ինչ-որ քայլեր են կատարում այդ ուղղությամբ (տոկոս` բոլոր հարցվածներից)

-138-

Տղամարդկանց շրջանում (53.7%):

Գործազուրկների շրջանում (56.2%):

Ուսումնասիրվել են արտագաղթի պատճառները: Դրանք դասակարգված են ըստ երեք խմբի.

Սոցիալ-տնտեսական պատճառներ, այդ թվում՝ Հայաստանում աշխատանք չկա,

Աշխատավարձերը ցածր են և այլն:

Սոցիալ-հոգեբանական պատճառներ, այդ թվում՝ Հայաստանում ապագա չկա իմ և/կամ

երեխաների համար, ցանկանում եմ ապրել քաղաքակիրթ տեղում և այլն:

Ընտանիքի միավորում, այդ թվում՝ ծնողներս, երեխաներս, փեսացուս, հարսնացուս

արտասահմանում են և այլն:

Հարցվողը կարող էր նշել արտագաղթի մի քանի պատճառ: Արդյունքներն ըստ սոցիալ-

ժողովրդագրական խմբերի ներկայացված են Աղյուսակ 88-ում:

Սոցիալ-ժողովրդագրական բնութագիր

Սոցիալ-

տնտեսական

պատճառներ

Սոցիալ-

հոգեբանական

պատճառներ

Ընտանիքի

միավորում

Ընդամենը 82.4% 45.0% 7.0%

Սեռ

Արական 83.4% 47.6% 4.0%

Իգական 81.4% 42.3% 10.0%

Տարիք

18-29 79.3% 44.3% 6.4%

30-45 84.7% 47.7% 6.8%

46-60 84.2% 43.7% 5.9%

60 < 80.3% 37.7% 14.8%


Միջնակարգ կամ ավելի ցածր 89.0% 38.8% 7.2%

Միջին մասն. կամ թերի բարձրագույն 82.5% 43.2% 5.4%

Բարձրագույն և բարձր 74.3% 54.3% 8.3%

Բնակավայր

Երևան 78.1% 53.0% 6.3%

Քաղաք 79.7% 42.6% 7.1%

Գյուղ 88.8% 39.4% 7.5%


Ցածր 89.2% 40.1% 7.0%

Միջին 81.3% 45.4% 7.2%

Բարձր 76.9% 49.4% 6.6%

Զբաղվածության կարգավիճակ

Զբաղված 81.6% 47.0% 6.4%

Գործազուրկ 88.2% 45.8% 5.6%

Տնտեսապես ոչ ակտիվ 81.2% 42.4% 8.1%

Աղյուսակ 88. Արտագաղթի պատճառների տիպերը սոցիալ-ժողովրդագրական խմբերում:

Արտագաղթի սոցիալ-տնտեսական պատճառները համեմատաբար ավելի տարածված

են.

□ միջնակարգ և ավելի ցածր կրթությամբ (89.0%),

□ գյուղաբնակ (88.8%),

□ ցածր բարեկեցությամբ (89.2%),

-139-

□ գործազուրկների (88.2%) շրջանում:

Սոցիալ-հոգեբանական պատճառները համեմատաբար ավելի տարածված են.

□ բարձրագույն և ավելի բարձր կրթությամբ (54.3%),

□ երևանաբնակների (53.0%),

□ բարձր բարեկեցությամբ անձանց (49.4%) շրջանում:

ipsc quality of life index, 2012

Data & Analytics