Tm kitap severleri Sakl Ktphane'ye bekliyoruz. Not. Bu e-kitap tantm amaldr. Sevdiiniz bir yazarn zarar grmesini istemiyorsanz n izleme yaptktan sonra beendiyseniz ltfen satn alnz.Hi birey baskl bir kitab elinize alp okumann verecei keyfi veremez

Orodruin & Kahin

www.e-kitap.us

YAKAMOZ YAYINCILIK

ISBN 978-975-8809-95-0

1. BASKI UBAT 2007

ORJNAL ADI

YAZARLAR

EVR

YAYIN YNETMEN

SANAT YNETMEN

EDTRLER

NGLZCE REDAKSYON

DZELTMEN

BASIN ve HALKLA

LKLER

BASKI

JESUS PAPERS

MICHAEL BAGENT

E. HALUK DERNCE.

FARUK DERNCE

ALEV AKSAKAL-

EERD

TANER GEZER

TAN L YAAR

AKF BAYRAK

MELSA

MATBAACLK ifte Havuzlar Yolu Acar Sitesi No: 4

Davutpaa/STAMBUL

NTERNET ALIVER www.yenisayfa.com.tr www.ideefixe.com.tr www.kitapyurdu.com.tr www.hepsiburada.com.tr

yakamoz

yayn la r l

Grsel Mal. Alaybey Sk. No: 10/2 Kathane/ist. Tel: 0212 222 72 25 Faks: 0212 222 72 35 E-posta: info@yakamozyayiniari.com

Michaei Baigent 2006 Onk Agency Ltd. araclyla Trke yayn haklar Yakamoz

Yaynalk'a aittir.

SA YAZMALARI

MICHAEL BAIGENT

iindekiler

B R Sakl Belgeler

K Papazn Hazinesi

Kral sa

DRT Yldzn Olu

BE inancn sa'snn Yaratl

ALTI Roma'nm En Byk Korkusu

YED armhtan Sa Kurtulu

SEKZ sa Msr'da...

19

25

39

61

89

113

135

155

NDEKLER

DOKUZ Msr'n Gizemleri 181

O N Ycelme 203

O N B R Kayna Deneyimleme 237

ON K Cennetin Krall 249

ON sa Yazmalar 269

ON DRT Kltr Ticareti 299

O N B E Ek Blm 311

Notlar 323

Kaynaka 341

Teekkrler

Sonunda kzarm gzler, solgun bir ten ve elimde sayfalarla, geceden aydnla ktm hatrlyorum. Yardm almadan bu ii baaramazdm dorusu. En bata eim Jane'e, hayatn akn normal bir seyirde koruyabilme

yeteneinden ve bana verdii destekten tr teekkr ederim. Gnn yldz sonunda ykselmiti ve ben sadece onun takipisiydim. Ayrca bana yardm etmek iin zamanlarnn byk blmn bilgisayar

karsnda harcayan ailemin tm fertlerine teekkr etmeliyim; bir kez olsun benden, profesyonel yardm almam istemediler. Yine de profesyonel bir destekim her zaman vard ve o, ajansm Jonathan

Clowes Ltd.'den Ann Evans't. Teekkrler, Ann. Aldm bir baka destek de, bugne kadar tandm en iyi editr olan,

HarperCollins-New York'un Ynetici Editr Hope Inelli'den geldi. Teekkrler, Hope. Ayrca, HarperSanFrancisco'dan ortak yaync Claudia Riemer Boutote'ye de

reklam-tamtm konusundaki yardmlar iin teekkr etmek istiyorum. Teekkrler, Claudia. Son olarak, zgrlmz snrlandran tabulam kutsiyet kavramlarn

sorgulamadan kabullenmek yerine, merak edip aratran ve yant arayan tm okurlarma teekkr ederim. Zirveye ulamak iin birok yol vardr. Bu yollardan hangisinin en iyisi

olduuna kim karar verebilir ki...

Mlchael Baigent

1948'de Yeni Zelanda'da dodu. Christchurch'deki Can-terbury niversitesinin psikoloji blmnden mezun oldu ve ngiliz Kent niversitesi'nde mistisizm ve dinsel deneyimler zerine mastr yapt. 1976'dan beri ei ve ocuklaryla birlikte ingiltere'de yaamaktadr. Babil'in Kehanet-lerinden ve Antik Takipler adl kitaplarn yazardr. Ayrca uluslararas oksatanlar Kutsal Kan, Kutsal Kase ve Mesih'in Miras (Henry Lincoln ve Richard Leigh ile beraber), Tapnak ve Loca, l Beniz Parmenleri Yanlgs, ksir ve Ta, Gizli Almanya ve Engizisyon kitaplarnn ortak yazarlarndandr. Bir din tarihisi ve gizli ilimler alannda nde gelen bir uzman olarak, bu kitapta sonuca balanan Isa ile ilgili gerei bulmak iin yirmi yln konuyla ilgili aratrmalar yaparak geirmitir.

Sunu

28 Mays 1291, KUTSAL TOPRAKLAR: Akra; Hal Krallnn sonuncu liman ehri ykntlar iinde uzanyordu. Ayakta duran tek ey Tapnak valyeleri'ne ait byk deniz kulesiydi. Yedi hafta boyunca, Msr'n gen Sultan Halil el-Eref in kumandasndaki

Arap ordular, nce ehrin etrafn kuatm ve kuatma sonunda da saldrya gemiti. Hristiyanln son bakenti bitmiti. Bir zamanlar sokaklarn savalarn, soylularn, tccarlarn, dilencilerin doldurduu bu kalabalk ehir; artk yklm binalar ve cesetlerle doluydu. ehir dt iin katliam ve hrszln serbeste yapld o vahet gnlerinde utanma duygusu yoktu. Araplar Hallara ait tm izleri ortadan kaldrmaya kararlyd; Hallar ise

aresiz bir durumda olmalarna ramen, umutlarn yitirmeden hayatta kalmaya en az onlar kadar kararlyd ve umutlar krallklarn tekrar kurabilmeleri iin gerekliydi. Ancak bu umut, Akra'nn dmesiyle krlmt. Dumanlarn, ehrin kanayan ykntlarnn tesinde, sadece Tapnak valyeleri'nin byk deniz ku-

12 SA YAZMALARI

lei zarar grmeden ayakta kalmt. Kulede sadece -bir zamanlar Kudsn Hristiyan Krall'nn byk ve gl ordusundan geriye kalan- elli ya da altm valyeyle beraber o ana kadar hayatn kurtarabilenler vard. Beklediler. Yapabilecekleri baka hibir ey yoktu. Kimse onlar kurtarmaya gelmiyordu. Birka gemi geri dnd, baz valyeler ve siviller kat. Dierleri sonun gelmesini beklediler ve bir hafta daha devam eden saldrlara kar koydular. Tapnaklar mitsiz olmalarna ramen, byk bir inanla savamt. Sultan,

btn valyelerin ve sivillerin savamaktan vazgeip kaleyi terk etmeleri halinde, kendilerine zarar vermeden gitmelerine izin verileceini teklif edince, direnii yneten Mareal Tapnak bunu kabul etti. Ve banda bir emir bulunan Arap savalardan oluan bir birliin kaleye girip, Sultan'm sancan dikmesine izin verdi. Fakat birlik verilen sze uymayp kaledekilere saldrmaya balad. Tapnaklar fkeyle hepsini ldrd ve Sultan'm sancan geri indirdi. Sultan, bunu bir ihanet olarak grd ve acmaszca saldrd. Ertesi gn Sultan

'gvenli k' teklifini tekrarlad. Tekrar kabul edildi. Mareal Tapnak ve beraberinde birka valye atekes altnda artlar konumak iin kaleden kt. Fakat daha Sultan'a ulaamadan, kalenin etrafn sarm fedailer tarafndan tutuklanp, idam edildiler. Artk Sultan'dan gelecek hibir "Teslim olun!" ar-s, Tapnaklar tarafndan kabul edilmeyecekti. Artk bu, lmne bir sava olacakt. O kader gnnde, Tapnak kalesinin duvarlarnn temeli Araplar tarafndan

kazld ve tahrip edildi; sonunda da ykm gerekleti. Araplar kyma balamt. ki bin beyaz kaftanl Memlk savas, Tapnak kulesinin du-varnda alan delikten ieri hcum etti. Yaps, gnler sren saldrlarn ardndan zayflayan kale, dmana geit

SUNU 13

vermiti. Hem igalciler hem de kaleyi savunanlar, ani bir grltyle yklan kalenin talar altna gmlmt. Ykm durup etrafa toz yadnda; sessizlik-her eyin bittiini ilan etmiti. Yaklak iki yz yln ardndan, kutsal topraklardaki Hristiyan Krall ryas bitmiti. imdi Tapnaklar bile kalelerini terk ediyor, saylar yirmi bin kadar olan

din kardelerine 173 yldan daha uzun sre vatan olmu bu topraklardan geri ekiliyordu.

TAPINAKILAR BEN HER ZAMAN BYLEMTR. Sadece profesyonel bir ordu olarak oynadklar rolle deil; modern dnyann balangcna yaptklar ve dikkatlerden kaan byk katklarla da... Gerekletirdikleri ehirleraras ve lkeleraras para transferleriyle parann kltan daha gl olduunu gsterdiler; baskn aristokrasi ve kyl snf arasnda bir boluk yaratarak, orta snfn domas iin yer atlar. Ancak bu gerein yan sra gizemin byleyici etkisi her zaman var olmutur. Kimi tapnaklarm Roma merkezli inantan sapt yorumlar yaygndr. Onlar, dinin yksek mevkideki koruyucular olarak grlyor olmalarna karn, haklarnda ok az ey bilinen kiilerdi. te bu konu bende bir merak uyandrd ve baz yantlar bulmaya karar verdim. Tapnak valyeleri 'nin gizemli yanlarn aratrmaya baladm. Bir gn Londra'da bir kitapda otururken, kitap dkkannn sahibi olan

arkadam, Tapnaklar hakknda ilgimi ekecek bilgilere sahip biriyle beni tantrmak istediini syledi. Meslektam Richard Leigh'le tanmamsa bu ekilde balad. Tanmamz takip eden yirmi seneden daha uzun bir zaman dilimi iinde, birlikte yedi kitap yazdk. Richard, kesinlikle artc bilgilere sahipti. Bu bilgiler ona Henry

Lincoln'den gemiti. Richard ve ben hemen

14SA YAZMALARI

glerimizi birletirmemiz gerektiinin farkna varm tk. Birka ay sonra da Henry ayn karara vard. Bir takm oluturduk ve altk. Sonu, alt yl sonra, bir oksatan olan Kutsat Kan, Kutsal Kase kitabyd. Bizim en nemli savmz, tarihiler tarafndan ok nadiren birbirleriyle

ilikilendirilmi olan, Hal Savalar ve Kase efsanelerine yeni bir bak da getiriyordu. Her iki konunun arkasnda bir kan ba, bir hanedan olduunu kefettik: Bu, Yahudilerin mehur 'asil kan soyu'yani Davut'un nesliydi. Kase efsaneleri, eski pagan Kelt geleneklerine ait unsurlar ve Hristiyan

mistisizmine ait unsurlar birletiriyordu. Topran verimliliinin devam etmesini salayan bir 'bereket kasesi' sembol en batan beri vard ve Kase ta-nmlar mistik bir olayn anlatmnda kullanlan terimlerle j'-aplyordu. Bize anlaml gelen; efsanelerde vurgulanan Kutsal Kase Koruyucular, Perceval veya Parsival terimlerinin Kuds'teki armha kadar uzanarak, tarihin iinden geip gelen 'en kutsal kan soyu'na iaret ediyor olmasyd. Belli ki bu; Davut'un nesliydi. Bu konu, tm Kase yorumcularnn dikkatinden kam gibiydi. Sangraal veya Sangreal yani Kase (Grail) teriminin zerinde tarttk. Bu

terim, szck oyunuyla zekice blnerek zerinde oynanm olan, San Graal veya San Greal -Kutsal Kase (Holy Grail)- szcklerinden geliyordu. Sang Real terimi ise 'Asil Kan (Blood Royal)' anlamndadr ve biz bunun, Davut'un asil nesline iaret edebileceini dndk. Gerekten de Ortaa boyunca bu nesil, 'en kutsal nesil'di. Davut'un bu kutsal neslinin, Ortaan ilk dnemleri boyunca Gney

Fransa'da varln srdrdne dair hi bir phe yoktur. Bu tarihi bir gerektir. Charlemagne, kralln kurarken en yakn yoldalarndan biri olan Guillem

(William)'i Toulouse, Barcelona ve

SUNU 15

Narbon Kontluu'na atayarak, Hristiyan Krall ile Endls Emirlii, yani dier bir dejnle islam ispanya's arasndaki tampon blgenin Prenslii'nin bana getirdi. Bu yeni, prens Gulliem, bir Yahudi'ydi ve ayrca Davut'un soyundan geliyordu. On ikinci yzyln Yahudi gezgini Tudelal Benjamin, se3>uhatnamesinde

ispanya'dan Ortadou'ya yapt yolculuu anlatrken, Narbon'un adaletli prensinin 'aile aacnda da belirtildii gibi, Davut'un soyundan geldiini' aklyordu.' Yahudi Ansiklopedil bile Narbon'un bu 'Yahudi Krallarndan' bahseder; fakat kan ban yalanlar. Elbette hi kimse Tudelal Benjamin'in szn ettii bu kan bann nereden geldiini sorgulamak istemez. Bunun yan sra, bizim de farkna vardmz gibi, durum olduka karmaktr. Davut'un Gney Fransa'daki neslinden olan bu prenslerin soy ktne

baktmzda; onlarn, I. Hal Seferi nin liderlerinden biri olan ve sonradan Kuds Kral olan Godfrei de Bouillon'un atalaryla ayn isimler olduunu kefettik. Bu Hal Sava'nda drt byk soylu vard. Peki taht neden tek bana Godfrey de BouiUon'a sunulmutu ve bunu, neden hkm vermek iin Kuds'te toplanan ve hl haklarnda bir ey bilinmej-'en bir seim komitesi ona sunmutu?6 Bu asil lordlar kime hangi sebepten dolay itaat ediyor olabilirlerdi? Anladmz kadaryla, kan ba unvanlara stn gelmi ve kralln Davut'un neslinden gelen Godfrey'in hakk olduuna karar verilmitir. Bu kan ba nereden kaynaklanyordu? Tabii ki Kuds ten, sa'dan -Kutsal

Kan, Kutsal Kase'de tarttmz-Isa ve Mecdelli Meryem evliliinin sonucundan/ Aslnda unu da merak ediyorduk: Kana'da evlenenler Isa ile Mecdelli Meryem deil miydi? En sonunda bu, onun neden dne 'davet edildii' ve arap zerindeki sonradan

16 SA YAZMALARI

doan sorumluunu aklyordu! Doal olarak, kitabmzn yajmyla birlikte tartmalar da dnya genelinde pat-lad. 'Bay ve Bayan Mesih' diye yazarak, akllca talyordu bir yorumcu. Ve

devam ederek byyen talamalar arasnda bu, en hafif olanlarmdand. Bu, 1982'deydi. 2002 ylnda Dan Brown, kitabmzda-ki teorinin bir

blmne Da Vinci ifresi adl romannda yer verdi. Derken bir medya patlamas daha yaand. Haberlerde 'Bay ve Bayan Mesih' geri dnmt, insanlarn, incil efsanelerinin ardndaki gereklere hl a olduu aka grlyordu. Gerekte sa kimdi? Ondan ne bekleniyordu? Dnya bugn hl Isa, Yahudilik, Hristiyanlk ve iki bin yl nce yaanm olan olaylara ve bunlarn arkasnda gizlenmi gereklere duyulan merakla alkalanyor. Kutsal Kan, Kutsal Kase'nin ilk yaymland gnden bu yana yirmi iki yl

geti. Bu sre boyunca, bu nemli sorular deerlendirmeye, aratrmaya, tarihi irdelemeye devam ettim. Bu derinlemesine aratrma iin ayrlan sre gz nne alndnda, Da Vinci ifresi'nde anlatlanlardan daha fazla bir bilgi zenginliine sahip olduum aktr, ite bu yirmi iki yllk keif seyahatimin tecrbelerini de bu kitaba yanstarak; okurla birlikte kimi kmaz sokaklarda biten, kimi sonu grnmeyen ihtimallere alan bir yolculua kyoruz. Bu yolculuk, Isa hakknda daha fazla bilgi edinmemizi salayacak. Bunu yaparken de din kitaplarnda anlatlanlara deil; tarihsel kantlara bavuracaz. Burada sunduum bilgileri, kendinizi zorlamayacak bir hzda okumalsnz.

Aklamamn her bir parasn, anlayabilmenize yetecek bir sre iinde deerlendirmelisiniz. Bu olduka nemli; nk biz, burada olduu gibi, ezel-den beridir inanlm eylerin doruluuna kar kld zaman, yol boyunca attmz her admn doruluunu

SUNU 17

kantlamak ve bu admlarn neden atldn aklamak zorunda olduumuzun bilinciyle hareket ediyoruz. Aktr ki; ancak bu ekilde yolun sonuna vardmzda, konular zerinde nerede durduumuza dair kendimizden emin olabiliriz. Eletirel bir okuma, yeni bulgularla yz yze gelmenize neden olacaktr. Sonrasnda bunlara inanmak ya da varolan eski inanlarnz srdrmek sizin tercihinize kalmtr. imdi eer yolculua kmaya hazrsanz; haydi balayalm...

BR

Sakl Belgeler

Telefonum ald. Saat sabah on sularyd. Gnein hemen nmdeki duvarda yansyp, parladm anmsyorum. Bugn, aslnda bir ngiliz kynde geirilebilecek mkemmel bir gnd, "ilk trenle Londra'ya gelebilir misin? Sebebini sorma." iimden, "Londra m? Her yerde arabalar, zor bulunan taksiler, grlt, kirlilik, kalabalk metrolar, otel odasnda geirilecek bir gn, bulutlu ve gnesiz bir yerde kazanlacak anlar..." diye geirdim. Bu dostumun, ok nemli bir ey olmad srece byle bir ricada bulunmayacan bildiim iin, "Elbette" diye yantladm. "Beraberinde bir de fotoraf makinesi getirir misin?" Neler oluyordu? Arkadam uluslararas antika eya satclar, araclar ve alclardan oluan, kk ve saygn bir grubun yesiydi ve bu grup, hepsi ak pazarda satlmasna izin verilmeyen eski yazmalarn da tacirliini yapyordu. Sradan bir evrak antasnn iine bir fotoraf makinesi, birka objektif, biraz film atp arabama atladm ve istas-

20 ISA YAZMALARI

yona doru ilerlemeye baladm. Arkadamla Londra'da, nl bir caddede bulunan bir restorann nnde

bulutum. Amerikal dostumun yannda iki Filistinli, bir rdnl, bir Suudi ve nemli bir mzayede salonundan bir ngiliz uzman vard. Hepsi beni bekliyordu ve ksa bir tanmann ardndan mzayede uzman,

sanki yaanacak olaylara dahil olmak istemiyormuasna, oradan ayrld. Bizler de yakndaki bir bankaya doru yrmeye baladk. Vardmzda ieriye girip, bankann ana salonuyla balantl ksa bir koridordan geerek, pencerelerinde buzlu camlar olan kk, zel bir odaya geldik. Odann tam ortasna yerletirilmi bir masann etrafnda durup konuurken,

banka grevlileri ieri girerek, ellerindeki iki ahap kutuyu nmze koydular. Her iki kutuda da er asma kilit vard. Kutular getiren grevlilerden biri anlaml bir ekilde, sanki syledikleri kayt ediliyormu gibi, "Bu kutularn iinde ne olduunu bilmiyoruz ve ne olduunu renmek de istemiyoruz" dedi. Sonra odaya bir telefon getirdiler ve dar kp, kapy da arkalarndan

kilitlediler. rdnl, Amman'a telefon at. Arapa yaplan ksa bir konuma sonucunda,

bir eyler iin izin istendiini ve iznin alndn tahmin ettim. Nitekim rdnl, cebinden anahtarlar karp kutularn kilitlerini at. Kutular, karton tabakalarla doluydu. Her tabaka zerinde beni dehete

dren, kk eritli temiz bantlarla kabaca sabitlenmi yzlerce papirs metin vard. Metinler, Aramice veya Ibranice yazlmt. Metin aralarna ise; Msr mumya sarglar zerine yazlm, gsterili Msr hiyeroglifleri ilenmiti. Bu sarglarn kutsal metinleri muhafaza etmek iin sk kullanlan malzemeler

olduunu ve bunlarn sahiplerinin, bir ya da iki mumyann sarglarn zmek zorunda kald-

SAKLI BELGELER 21

n biliyordum. Bu Aramice veya Ibranice metinler, ilk bakta l Deniz Parmenleri'ne benziyordu. Bu koleksiyon, antik belgelerden oluan bir hazineydi. ok ilgimi ekmiti; bunlardan, kesinlikle ilgileneceklerinden emin olduum akademisyenlere sz edip, grmelerini salamak iin can atyordum. Karton tabakalar kutulardan karld srada bana, bu belgelerin sahiplerinin,

bunlar, ismi aklanmayan bir Avrupa hkmetine satmaya altklar sylendi, istenilen rakam 3 milyon sterlin, yani ortalama 5.6 milyon dolard. Benden bu belgeleri temsil edecek fotoraflar ekmem istendi. Bu fotoraflar, sat ilemi srasnda mstakbel alcya gsterilecekti. O an, bunlara en ok hangi hkmetin ilgi duyabileceini fark ettim. Fakat dncemi kendime sakladm. Bir sre sonra kutular boaltldnda, buzlu camlar olan pencereden szlen

lo n altnda, sandalyede oturup bana verilen baz sayfalarn siyah-beyaz fotoraflarn ektim. Alt rulo, otuz be milimetrelik film kullanarak, iki yzn zerinde ekim yaptm. Bu belgeler ortaya karsa, kolayca yok edilebilecei iin tedirginliim

gittike artyordu. Satn alacak kii, Nag Hammadi Metinleri' ve 'l Deniz Parmenlerinin bana geldii gibi- bunlar yllarca saklayarak ortaya k-masn engelleyebilirdi. Ya da en kts; alcsna ulaamayp, tpk dnyann eitli yerlerinde kiralk kasalara saklanarak ortadan kaldrld bilinen birok kymetli belge gibi, bunlarn da banka kasalarnn derin karanlna geri dnerek ortadan kaybolmasndan korkuyordum. Bir an, birok fotoraf ektiimi ve hi kimsenin ektiim fotoraflarn

saysn bilemeyeceini fark ettim. Fotoraflarn olduu film rulolarndan birisini gizlice sakla-yabilmeyi ve en azndan bu denli nemli bir belgeye dair elimde bir kant bulundurmay dndm. Rulolardan birini gizlici cebime koydum.

22 ISA YAZMALARI

Fotoraf ekim ii bittiinde, tabakalar yeniden kutuya geri koyuldu ve sahiplerinden birine bir avu dolusu film rulosu verdim. Filmleri dikkatlice incelerken: "Dier film nerede?" dedi birden. O an, aslnda fotoraflar saydm anladm. Akl baka yerde bir masum rol yaparak, "Dier film mi?" dedim zayf bir

sesle ve ceplerimi aradm. "Oo, haklsn, bendeymi." Bylece bende kalmasn umduum filmi de kendi

ellerimle teslim etmitim. ok rahatsz olmutum ve sinirlerim bozulmutu. Grdm eylere ait bir kanta sahip olmay gerekten ok arzuluyordum. O noktada arkadam yapmak istediim eyi anlad ve ilham verici bir

hareketle gelip beni kurtard. "Bu filmleri nerede banyo ettireceksin?" diye sordu, masum bir ifadeyle. "Bir fotoraf dkkannda" diye yantlad, filmi elinde tutan adam. "Ama bu pek gvenli olmaz!" dedi arkadam. "Bak, Michael profesyonel bir

fotorafdr ve bu resimleri sizin iin banyo edip, istediiniz kadar kopya oaltabilir. Bylece siz de hibir risk almam olursunuz." "yi fikir" dedi adam ve filmleri bana geri verdi. Doal olarak fotoraflarn her birinden birer kopya kendim iin ayrdm. Ve -

iin bandaki kii gibi grnen-Urdnl ile baslm fotoraflar ve negatifleri teslim etmek iin randevulap, bir len yemeinde bulutuk. Yemek srasnda , eer birka uzmana bu fotoraflar gstermeme izin verirse, yazl metinlerin ne anlama geldiini renebileceimizi ve bunun da koleksiyonun deerini -bir baka deyile parasal karln- artrabileceini anlatmaya altm. rdnlden, bu konu hakknda saknarak da olsa bir iki uzmanla konumak iin izin istedim. Biraz dndkten sonra, bunun aslnda iyi bir fikir olabileceini kabul etti. Ancak bundan, ne benim ne de uzman-

SAKLI BELGELER 23

lann, kesinlikle baka hi kimseye bahsetmemesi konusunda, tehditkar bir uyarda bulundu. Birka gn sonra btn fotoraflar yanma alarak, British Museum'm Bat

Asya Blm'ne gittim. Bu departmanla daha nce Babil'ln Kehanetlerinden (From tbe Onen of Babylon) adl kitabm iin aratrma yaparken de grmtm ve uzmanlarn bana bu konuda sadece bilgi vereceklerine deil; ayrca konuyu gizli tutacaklarna da inanyordum. Kendisiyle daha nce grtm uzman orada deildi ve meslektalarndan

biri kk bekleme odasna gelerek, benimle onun yerine konutu. Kendisine, ahap kutular iindeki belgeleri ve ektiim fotoraflar hakkndaki hikayeci ksaca anlattm. Bunun, sahipleri iin ticari bir i olduunu da vurguladm ve byk paralar bazen beraberinde bjmk sorunlar da getirdii iin; beni bu konuda bilgilendirip ynlendirirse kendisine minnettar kalacam ifade ettim. Kendisinden bu fotoraflara bakp, belgelerin bir deer arz edip etmediini ortaya karabilecek, bu konuda uzman birilerini bulmasn rica ettim. Eer deerleri varsa da, uzmanlarn btn koleksiyona ulamalar iin elimden geleni yapacam syleyip, fotoraflar ona braktm. Haftalar geti. British Museum'dan hibir haber alamadm. Nihayet bir ay

getiinde bu belirsizlikten sklmtm ve merakm yenemeyerek, Bat Asya Blm'ne gittim. Orada baka bir uzmanla grtm. "Bir ay nce baz fotoraflar getirmitim. ektiim bu fotoraflar, ok

saydaki papirs metinine aitti. Sizden herhangi bir haber alamaynca, bir uzmann bu fotoraflar inceleme frsat bulup bulamadn merak ettim." Uzman bana bo bo bakt. 'Ne fotoraflar?" Hikayeyi tekrar anlattm. Anlattklarma pek inanmam ve ilgi gstermemi

gibi grnyordu. Departmana bu tarz fotoraflarn getirildiine dair hibir ey duyma-

24 ISA YAZMALARI

mt; yle bile olsa bu onun alan deildi. Grne gre fotoraflar bir zamanlar orada alan fakat imdi ayrlm olan baka bir uzmana verilmiti. "Nereye gitti?" diye sordum. "Bilmiyorum" cevabn aldm. "Sanrm Paris'e gitti. Fotoraflarnz iin

zgnm." Sonra fotoraflarla ilgili bir ey duymadm. Teslim ettiime dair elimde yazl

bir belge olmad iin, yapabileceim hibir ey yoktu. Neyse ki evde, basks kt de olsa, bu koleksiyonun var olduunu kantlayabileceim birka fotoraf daha vard; fakat koleksiyonun iinde olabilecek konularn eitlilii hakknda bir fikir verebilmesi asndan yeterli deildi. Bir uzman elimde kalan birka fotorafa bakarak, bu metinlerin ounun ticari ilemlere ait kaytlar olduunu syledi. On-on iki yl sonra, batdaki byk bir ehirde pahal maazalarn olduu bir

caddede yrrken, o gn bankada olan Filistinlilerden birini grdm. Yanma gittim ve beni hatrlayp hatrlamadn sordum. "Elbette hatrladm" diye yantlad. "Sen eyin arkadasn..." dedi ve bir sre

dndkten sonra arkadamn adn syledi. "Bana kar ak olman istiyorum" diye sze baladm. "O gn bankada

fotoraflarn ektiim o eski metinlere ne olduunu hep merak ettim. Satldlar m?" "Onlar hakknda hibir bilgi almadm" diye aslnda bana pek de inandrc

gelmeyen bir ekilde hzl hzl konutu. Sonra da ok youn olduunu ve hi vaktinin olmadn syleyerek nazike izin isteyip yanmdan ayrld. Gemiin karanlkta kalm srlarn ortaya karacak anahtarlarn varlna

her zaman inanmtm ve o anahtarlarn ulalmaz olduuna da... Bu nedenle, Filistinlinin tavr beni hi artmamt; nk bu belgelerle dolu kutular, belki de ulalamayacak anahtarlardan biriydi...

K

Papazn Hazinesi

Meslek yaantm boyunca, dier tarihilerle ve kabul edilmi tarihin ardndaki gerekleri arayan aratrmaclarla yazmaktan her zaman keyif almmdr. Ancak aldm baz mektuplar, dikkatimi dierlerinden daha fazla ekmitir. te bu mektup da, kesinlikle bunlardan biriydi. "Sana bahsedeceim 'hazine', altnlardan ve kymetli talardan deil; sa'nn

M.S. 45 ylnda hayatta olduunun tartmasz kantn ieren bir belgeden oluuyor. Belge, yksek meblalar karlnda satlm, gizlenmi veya yok edilmitir." Richard Leigh, Henry Lincoln ve ben akas bu mektupla ne yapacamz

bilmiyorduk. ngiltere'deki bir Kilisenin saygn ve yksek eitimli papaz olan Dr. Douglas William Guest Bartlett'ten geliyordu. Bartlett, Pirene eteklerindeki Rennes le Chteau adndaki kk tepe kynn papaz olan Abbe Beranger Sauniere'den bahsediyordu.

26 ISA YAZMALARI

Abbe Sauniere, kyn papazlna 1885'te atand. Yllk geliri on dolard. 1890'larn balarnda, gizemli kaynaklardan ve yine ayn derecede gizemli yollarla azmsanma-yacak bir zenginlik elde etmesinden dolay ok kt bir n kazand. Onun zenginliinin anahtar, 1891 ylnda kilisenin tadilat srasnda yapt bir keifti. Fakat bulduu 'hazine' Bartlett'e gre ilk bata akla geldii gibi parldayan mcevherlerden (belki de Kuds'teki tapman kayp hazinesi) olumuyordu. Ona gre bu, Isa ve Hristiyanln temellerine ilikin bir takm sra d belgelerdi. O dnem, bize, dikkate alnmas bile uzak grnd iin mektubu 'dosyada' braktk. Tarihin karanlk koridorlarnda gerekten ok tuhaf eyler olduundan

phelenmitik; fakat Kubat Kan, Kutsal Kase zerinde alrken, bu mektubun konusuyla ilgili, tartma yaratacak, umulmadk tarzda bilgiler kefediyorduk. Bylece gelecekteki aratrmalarmz belirledik. sa'nn hayatta kal bizim iin o dnem ok nemli deildi; nk odaklandmz konu, onun armha geriliinden nce bir ocuu olduu veya karsnn hamile olduu ihtimali zerine kuruluydu. Bu nedenle, sa'nn yaamnn armhta sona erip ermediine, evliliine, neslinin devam edip etmediine dair bilgilerin Avrupa tarihinde mevcut oluu, Kutsal Kase hikayelerindeki sembolik vurgulamalar, 1982'de ilk defa yaynlanan ve ok satan kitabmz Kutsal Kan, Kutsal Kase'nin bel kemiini oluturan hikayelerle ilgili yorumlarmz etkilemedi. Bu, yumuak bir slup ve byk bir zgvenle yazlm ancak haddini de

fazlasyla aan mektup ilgimizi yle ekmiti ki; yazlanlar tekrar tekrar ve heyecanla okuduk. Kendimize sorduumuz sorular, sa'nn hayatta kaldnn ve uzun bir hayat srdnn 'tartma gtrmez kant'larn da etkileyecek nitelikteydiler. Peki, beyinlerimize ikence edercesine dnp durduumuz ve ortaya -

PAPAZIN HAZNES 17

karmaya altmz kantlar nelerdi? Belgeler... Ancak nasl bir belge insan pheden bir adm daha teye gtrebilirdi? En gvenilir belgelerin, gnlk ilere ait tutulmu kaytlar -alveri listeleri

vs.- gibi desteklenmesi gereken tezler iermeyen, sradan olduunu dndmz, tarihten gnmze kadar kalm belgeler olabileceini dndk. rnein; Roma dnemine ait u belge gibi: 'Konu: iskenderiye, Claudius'un drdnc yl (M.S. 45), nceden Kuds'te Pontius Pilate tarafndan yarglanan ve beraat eden Celileli gmen Isa bin Yusuf'un ehir duvarlarnn tesinde bir arsann sahibi olduunu onaylayan bir tutanaktr.' Ancak tm bunlar bir uydurma gibi grnyordu. Kutsal Kan, Kutsal Kase ortaya kp, ortalk aydnlandktan sonra kiisel

merakn tesinde, mektubu yazan kiiyi gidip ziyaret etmeye karar verdik. Onun gvenilebilir biri olup olmadn renmemiz gerekiyordu. Oxford'un niversite kasabasnn yukarsnda, ta evlerle dolu iir ta-dmdaki kylerden oluan bir ingiliz krsalnda; Oxrord~ shire'daki Leafield'de yayordu. Bartlett'in evi, krsaln kuzeybatsmdakilerden daha yksekte kalan kylerden birindeydi. "1930'larda Oxford'da yayordum" dedi Bartlett. "Ayn sokakta, ingiltere

Kilisesi'nin gl ve nemli kiilerinden olan Alfred Lilley adnda biri vard. Onu her gn gryordum." Rahip Alfred Leslie Lilley (1860-1948), 1936'da emekli olana kadar Rahiplik ve Hereford Katedrali Bakanl yapmt. Ortaa Franszcas zerine uzmand ve bu nedenle zor tercme ilerinde sk sk kendi-sine bavurulurdu. Gnlk grmeleri ve sohbetleri devam ettike Bartlett ve Lilley birbirlerine

yaknlam ve sonunda Lilley, Bartlett'e sra d bir hikaye anlatacak kadar gven duymutu. 1890'larn banda Lilley, eski rencilerin-

28 ISA YAZMALARI

den olan gen bir adam tarafndan Paris'e, Aziz Sulpice Papaz Okulu'na, kayna hi aklanmayan garip bir belgenin (belki de belgelerin; Bartlett daha fazlasn gerekten hatrlamyor) tercmesiyle ilgili tavsiyelerde bulunmas iin arlmt. Aziz Sulpice'de bu belgeleri aratrmakla grevli bir grup uzman varm. Lilley bu grevin, bir Vatikan kardinalinin ricas zerine gerek-letirildiinden phelenmiti. Uzmanlar, tercme konusunda yardm istemilerdi; nk metni anlamakta gerekten ok zorlanyorlard. Belki de, okuduklarn bir ekilde yanl anladklarn dnyorlard ve bu durum sinirlerini bozmutu. "Aslnda gerein ne kadar ok yaknnda olduklarn bilmiyorlard" diye

tekrar etti Bartlett, Lilley'in aklamasn. "Lilley, insanlarn bu bilgiye sahip olduklar takdirde, uzun ve mutlu bir yaam sremeyeceklerini sylemiti. ok hassas bir konuydu bu. Lilley, Fransz papazn bundan herhangi birine sz etmesi durumunda olabilecek eylere glyordu. Onlara (belgelere) ne olduunu bilmiyordu; fakat byk paralar karlnda el deitirdiini ve Roma'da son bulduunu dnyordu." Aslnda Lilley, sonunda Kilisenin bu belgeleri yok edeceine inanyordu. Lilley, bu belgelerin otantik olduundan kesinlikle emindi. Bunlar sra d ve

Kilise hakkndaki fikirlerimizi temelinden sarsacak nitelikte belgelerdi. Belgelerdeki bilgilerin, grenleri kabul edilmi gereklerden farkl bir yere gtrdn syledi. Lilley bu belgelerin nereden geldiini bilmiyordu; fakat ok daha eski olmalarna ramen, 12. ve 13. yzyllarda Fransa'nn gneyinde yaayan ve dini inanlara kar kan Katarlar tarafndan saklandn dnyordu. Ayrca Katarlarn lmn takiben de bu belgelerin Fransa'ya getirilmeden nce, 14. yzyl savalarna kadar geen sre ierisinde isvire'de muhafaza edildiinden emindi.

PAPAZIN HAZNES 29

"Hayatnn sonuna vardnda" dedi Bartlett, "Lilley, ncil'de doruluundan kesinlikle emin olunabilecek hibir bilgi olmad sonucuna varmt. Gereklie dair btn inancn kaybetmiti." Henry ve ben donup kalmtk. Bartlett aptal biri deildi. O sadece, Oxford

kolejlerinden birinde yksek lisans yapm bir kilise bakan da deil; ayrca elinde Galler niversitesinden fizik ve kimya diplomas ve Ox-ford'dan da tp diplomas olan olaanst bir kiiydi. O, Kraliyet Cerrahlar Koleji ve Kraliyet Fizikiler Kole-ji'nin bir yesiydi. Onun iin yksek eitimli demek yetersiz bir ifade olurdu. O, Rahip Lilley e hayranln aka belli ediyor ve onun bilgisine byk sayg duyuyordu. Lilleyin, Paris'e gittiinde grp, daha sonra net bir ekilde tarif ettii belge veya belgelerin ne olduuna dair hibir phe duymuyordu. Lilley zerinde daha fazla almalydk... Isa ile ilgili olduu iddia edilen daha ok bilgiye ulap ulaamayacamz grmeli; Aziz Sulpice Papaz Okulu ve Vatikan'da kimin bunlarla ilgilendiini belirlemeliydik.

RAHP LLLEY' ANLAMANIN YOLU, onun kendini Modernist' olarak tanmlayn doru bir ekilde deerlendirmekten geiyordu. Lilley, 20. yzyln balar iin fazla gelebilecek iddial bir kitabn yazaryd. Modernist-ler, Kilise retilerine ait dogmatik inanlar; bilimsel kesirlerin, arkeolojik bulgularn ve eletirel bir bilgeliin nda yeniden gzden geirmek istiyorlard. Birok ilahiyat, Yeni Ahit'teki hikayelerin tarihsel adan geerliliinin kalmadn fark etmeye balamt. rnein; St. Paul Katedralinin bapapaz William nge'den sa'nn hayatn yazmas istendiinde, sa'nn hayat hakknda herhangi bir ey yazmak iin yeteri kadar somut kant olmadn syleyerek, bu istei reddetmiti.

30 SA YAZMALARI

ON DOKUZUNCU YZYILA GELND HLDE Vatikan'n ad tutumu devam ediyordu. Roma'dan Ancona'ya, Bologna ve Ferrara'ya kadar uzanan Papalk devletleri hl varln srdrmekteydi ve Papa bir Ortaa hkmdarym gibi davranyordu, ikence, gizli hcrelerdeki sorgulamalarda, adsz kleler tarafndan dzenli bir ekilde uygulanyordu. Papalk mahkemelerinde sulu bulunanlar srgne gnderiliyor, hapsediliyor ya da idam ediliyordu. Her ehrin meydannda bir daraac duruyordu. Ajanlar her yerde pusuya yatmt ve bask, yasallamt; modernite dine aykr kabul edilmi, demiryollar bile seyahatin ve insanlar arasndaki iletiimin dine zarar verecei korkusuyla yasaklanmt. Totaliter gce kar kan, parlamento yasalar iin insanlar cesaretlendirecek zgrlk hareketlerinin Avrupa'da ekillenmesi ve toplumsal deiimin gereklemeye balamas artt. Kastl cehalete karn d dnya, papalk topraklarnn klen snrlarnn zerinden atlyordu. Deiim kanlmaz grnyordu. Demokratik siyaset dncesi, gelien bir toplumsal farkndalk ve ncil'le ilgili metinlere kar trmanarak artan eletirel bak, inan farkllamasna neden oluyordu. Katolik muhafazakarlar ve papaln siyasi gc de tehdit altndayd. Bu gerek bir problemdi: 1859'da, Fransa ve Avusturya arasnda gerekleen ve (Avusturya) Katolik Hapsburg glerinin yenilgisiyle sonulanan savan ardndan, Papalk topraklarnn byk bir blm yeni kurulan talya Krall'na dahil edilmiti. Papa IX. Pius'un etkisi azalmt; artk sadece Roma ve civarndaki krsallarn bir blm zerinde sz sahibi olabilecekti. Sonra durum daha da ktye gitti: 21 Eyll 1870'te bu kez de bu kk blge italyan birlikleri tarafndan ele geirildi. Papa ise kendini, bugn varislerinin dnyay ynettii yerde; duvarlarla evrili bir blge olan Vatikan ehrinde buldu.

PAPAZIN HAZNES 31

Romann elden gidiinden hemen nce, aresiz durumda grnen papa, gcne destek vermesi iin bir Piskopos Genel Konseyi kurmutu. Papa bu konseyle birlikte, gcnn snrlarn tekrar geniletmek istemiti. Dizginleri aslnda kimin elinde tuttuu sorusu, Vatikan'da uzun bir sre yantsz kalmtr. Rahatsz edici gerek ise papaln, havari Aziz Peter'in iki bin yl nce hak ederek kazand gibi deil; 15. yzyl balarndan kalan bir Piskoposlar Konseyi gelenei sayesinde meruluk kazanm olmasyd. O dnemlerde papa vard. Bu, sanki birbirlerinden nefret etmek iin bir araya gelmi bir 'papalk lemesi' gibiydi. Hepsi de Kilise zerinde snrsz otorite sahiplii talep ediyordu. Sonuta bu gln durum, meru otoriteyi elinde tutmak isteyen piskoposlar tarafndan zld. Papalar, piskoposlarn fazileti sayesinde otorite-lerini ele aldlar. Buna gre, her papa snrlandrlmt. Yapacaklar byk deiiklikler iin artk onay almalar gerekiyordu. En byk deiiklikleri yapmak isteyen Papa IX. Pius'tu; 'Yanlmaz' ilan

edilmeye kararlyd. Bu sayede inananlar zerinde ei grlmemi bir gce sahip olabilecekti. Fakat, bu hedefine ulamak iin hilekarlklar yapmak zorunda olduunu biliyordu. Bu nedenle, 1869 yl sonunda Birinci Vatikan Konseyi topland. Bu konseyin gerek amac, kardinal ve hepsi engizisyon yesi olan, gl adamlardan meydana gelmi kk bir grup tarafndan gizli tutuldu. Konseyin hibir belgesinde, papann yanlmazl' konusundan bahsedilmedi. Bu arada piskoposlar da toplanm ve kendilerini, g taktiklerine konu olmu vaziyette bulmulard. Gizli oylarn ve kart fikirliliin bedeli hemen ortaya kt: Kar fikirli bir piskoposun bana gelebilecek eylerin arasnda en iyimseri, Vatikan'dan ald maa kaybetmekti. iki ay sonra, papann yanlmazl konusu konseyin gn-

32 ISA YAZMALARI

demine sunuldu. Piskoposlarn ou ard, oke oldu ve hatta fkeye kapld. Ayaa kalkp, nergenin aleyhinde konuan Kilise liderlerinin bir ksm gzaltna alnd. Bir ksm ise kamak zorunda kald. Gzda verilmi olmasna ramen, piskoposlarn sadece yzde 49'u 'papann yanlmazl 'nm kabul iin oy verdi. Sonunda, 18 Temmuz 1870'te oy okluu saland ve papa yanlmaz' ilan edildi. Papaya bu tanrsal unvann verilmesinden iki ay sonra, italyan birlikleri Roma'ya girdi ve papann tanrsalln Vatikan duvarlaryla snrlad. Papa'nn yanlmazl'; Vatikan', zellikle incil'le ilgili eletiriler ve

arkeolojik keifler gibi yzlemek zorunda olduu meydan okumalara kar koruyan bir doktrindi.

TE YANDAN, MODERNSTLERN AMACI olduka farklyd. Onlar aratran ve akademik bulular nda, Kilise dogmalarn dzeltmek isteyen kiilerdi. Aratrmalarnn ortaya kard tarihsel kantlar, Kilisenin yaratt ve srdrd gizemlerin -zellikle Isa hakkndaki gizem gibi- aa vurulmasna yardmc oluyordu. Ayrca modernistler, Vatikan'n merkezilemesine de ciddi ekilde kar kyorlard. Modernist hareket, bu sefer Paris'te byk g kazanmt. Paris'teki Aziz Sulpice Papaz Okulu'nda 1852'den 1884'e kadar mdrlk yapan, liberal irlandal ilahiyat John Hogan ok seviliyor ve okuldaki modernist almalar iin rencileri cesaretlendiri-yordu. Rahip Lilley onu, modernizm zerinde, gerekten tek bana szn geirebilen byk bir insan olarak gryordu. Hogan'n rencilerinin birou, Paris'teki Katolik Enstits'nn direktr ve nde gelen modernisti olan Asurolojist ve branice uzman Peder Alfred Loisy'nin konferanslarna katlyordu. Balangta, Vatikan bu konuda umursamaz grnyordu. Yeni papa XIII.

Leo (1878'de seilen ve 1903'e kadar

PAPAZIN HAZNES 33

grev yapan), uzmanlarn Vatikan arivlerine girmesine izin vermek konusunda, kendisinden bir Roma imparatoru kadar emindi. Fakat uzmanlarn bu arivlerde neleri kefedeceinin ve Kilise doktrinlerinin bunlara cevap vermek zorunda kalacann farknda bile deildi. Nitekim ksa bir zaman sonra uzmanlar, Kiliseyi temelden tehdit altnda brakacak duruma gelmilerdi. 1903'teki lmnden ksa bir sre nce, Papa XIII. Leo sebep olduu zarar telafi etmek istedi. 1902'de, ilahiyat uzmanlarnn almalarn gzlemleyebilmek ve onlarn Kilisenin retisinden uzaklamadklarndan emin olabilmek iin, 'Papalk Kut-sal Kitap Komisyonu'nu yaratt. Engizisyonla yakn ilikileri olan bu komisyon, ayn kardinal tarafndan idare edilmekteydi. Ortaya kan tehlike, Peder Loisy tarafnda yle dile getiriliyordu: "Isa,

Kralln geliini ilan etti; fakat gelen Kilise oldu.'" Peder Loisy'nin inand ey; Kilisenin Isa tarafndan kurulduu, onun bir bakireden doumu, tanrsal oul ve gerek tanr oluu gibi kabul edilebilmesi olanaksz grlen Kilise dogmalarnn, tarihi bilim dzeyine tayabilmi aratrmac kiilerin olduu bu zamanda, varln daha fazla devam ettiremeyeceiydi. nde gelen ingiliz modernist George Tyrell, Vatikan'n hz kesmeden

ilerleyen otokratik yetki anlayna kar kyordu. Ona gre; 'Kilisenin, resmi bir Gereklik Enstits olarak yapabilecei hibir i yoktu.'5 Elbette Kilise de kendi roln oynamalyd. Modernistler, Kilise ve Papaya rahatszlk verici, kstah bir soru sordular:

Bilim, herhangi bir konuda Kilisenin inanlarna aykr bir sonuca vardnda ne yaplmayd . Kilisenin bu direkt meydan okumalara verdii kar-uk, dogmalarnn duvarlar arkasna 'saklanmak'; geri ekilmek oldu. Yine de hl onlara gre, sonucu her ne olursa olsun, Kilise her zaman ve her konuda haklyd.

M ISA YAZMALARI

1892'DE HOGAN'IN TAKPLER, Aziz Sulpice Papaz Okulu'ndaki rencilere, modernist Alfred Loisy'nin seminerlerine katlmaya son vermelerini emretti. Bir sonraki yl Loisy, Katolik Enstits'ndeki retmenlik grevinden atld ve sonunda aforoz edildi. Gerekte, Vatikan birok modernisti aforoz etmi ve kitaplarn kara listeye almt. 1907'de Papa X. Pius, modernizmin gnah olduunu resmen ilan etti. 1 Eyll 1910'da, artk btn rahiplerin ve Katolik retmenlerin, modernizme kar kacaklarna dair ant imeleri gerekiyordu. Darda srekli deien dnyann, kendilerinin narin teolojik hassasiyetlerine dokunmayacandan emin olmak iin, ilahiyat faklte ve kolejlerindeki rencilerin gazete okumalar da yasakland. 1892'de rtler inmeye balamadan nce, Aziz Sulpice Papaz Okulu'ndaki

atmosfer olduka heyecan vericiydi. Bu merkez, merak ve keiflere ak bir renim yeriydi. Yeni tercmeler ve arkeolojik keifler deerlendiriliyordu. Buras Paris'teki, Rahip Lilley'in isa'nn M.S. 45 ylnda hayatta olduuna dair tartlmaz kantlar ieren belge veya belgeleri incelemek zere arld yerdi. Bu seviyedeki analitik bir eitime ahitlik eden Lilley de, Vatikan'n bu denli baskc dogmatik yapsnn daha ne kadar devam edebileceini merak ediyor olmalyd. Kukusuz bu keifler karsnda, ksa bir zaman sonra Vatikan'n, bamsz uzmanla kaplarn kapatacan da tahmin ediyordu. Biz, isa'nn M.S. 45 ylnda hayatta olduu hakkndaki bu hikayeyi ilk

duyduumuzda, aklmza Romal tarihi Suetonius'un garip ifadeleri geldi. O, Roma imparatoru Claudius (M.S. 41-54) hakknda yle yazyordu: "Ro-ma'daki Yahudiler, Hristos'un (Chrestus) kkrtmalar yznden huzursuzluk yaratyorlard ve bu yzden imparatorun emriyle ehirden atldlar." Hakknda yazd konu, M.S. 45 civarnda gerekle-

PAPAZIN HAZNES 35

misti. Hristos, belli ki o dnem Roma'da yaam bir kiiydi. Merak ettik: Bu kii 'Hrist' (Isa) olabilir miydi? Gz nnde bulundurmamz gerekir ki; Hristos, Greke bir tercmedir. Bu isim, aslnda branice'de, kutsanm kral anlamna gelen ha-mashiah'dan kk alr. Fakat o dnemde, branice'den daha fazla konuulan Aramice'deki karl, meshihadan Greke ye gemitir. Peki, Roma'da byle bir Mesihsel karakter var myd ve eer yleyse, neden

Yahudiler ayaklanyordu? Kkrtcnn cesaretlendirmesiyle, Romallara m yoksa kkrtcya kar m saldrlrd? Ya da daha garip bir ekilde bu k-krtc, Yahudileri kendi aralarnda birbirlerine kar kkrtyor olabilir miydi? Yazk ki; Suetonius, bize isyanclarn amalar ve kime kar ktklar hakknda bir bilgi vermiyor. Biz yine de sa'nn, Paul gibi aslnda Roma'da m yaamn srdrdn merak ettik. Seutonius, kaytlarn 2. yzyln balarnda tutmutu ve birka yl boyunca

Roma imparatoru Hadrian'm (117-38) ba yazcs olmutu. Roma resmi arivlerini o tutuyordu ve ktphanelerin kontrol onun elindeydi. Btn imparatorluk dokmanlarna ulaabildii gayet akt ve bu yzden onun raporlarna kesin gzyle bakabiliriz. Peki gerekte 'Hristos' kimdi? te bunu kimse bilmiyor.

BR ZYARET, 1890'LARIN BALARINDAK o provokatif gnlerde Aziz Sulpice'tayd: Rennes le Chateau'nun papaz Abbe Sauniere. Hikaye, Sauniere'nin kilisesinin onarm srasnda kefettii belgelerle balantlyd. Bu belgeleri piskoposuna gstermesinden sonra, Aziz Sulpice Papaz Okulu'nda uzmanlarla bir randevu ayarlanarak, Paris'e gitmesi emredildi. Bu, 1891'de oldu. Sauniere Paris te hafta kalm. Geri dndnde, tepedeki kasabaya bir yol yaptrmaya, kiliseyi boyatmaya ve tekrar dekore edilmesine; lks bir villa, gsterili bir bahe ve al-

36 ISA YAZMALAR

malarn iinde rahata yapabilecei bir kule ina ettirmesine yetecek kadar ciddi bir zenginlie ulam. Sauniere'nin belgeleri, Rahip Lilley tarafndan grlen ve tercme edilenlerle

ayn olabilir miydi? Ya da Sauniere'nin aniden zengin oluu, bu buluu sayesinde olabilir miydi? Bartlett'in byle dnd kuku gtrmez bir gerek. Ve eer bu doruysa, Rennes le Chateau'daki kilisenin duvarnda bugn hl duran garip resmin ne anlama geldii kolayca aklanabilir: Bu resimde, Abbe Sauniere'nin inanlarna zt den bir gariplik vardr. Rennes le Chateau'daki ky kilisesi kk olmasna ramen, ii Kral II.

Lui'nin Bavyera atosu'ndan daha te bir gotik tarzyla dekore edilmitir, ii resimler ve renklerle doludur. Aratrmaclar, Sauniere'in simgelere yerletirdii ipularnn anlamlarn zmek iin yllarn vermilerdir. Fakat ok belirgin olan tek bir resim vardr. Hibir gizem ve sembol iermeyen anlalr bir resim. Btn Katolik Kiliseleri gibi, burada da duvarlarda kabartmal halar ve

isa'nn yarglandktan sonra, Golgota'ya giden yol boyunca yryn tasvir eden bir dizi resim vardr. Bunlar derin dnceye dalma ve ibadet amacyla kullanlr ve inananlar iin, isa'nn diriliine gtren bir eit harita gibidir. Rennes le Chateau'daki kilisenin duvarlarndaki standart kabartmalar, Toulouse'deki bir firma tarafndan yapld ve ayn firmann baka kiliselerde de kabartma resimleri vardr. Ancak bunlar, dierlerinden nemli bir noktada farkllamaktadr. rnein; resimlerin birinde, sa'nn arkasnda ocuklu bir kadn durmaktadr. ocuk, isko kareli kumandan yaplm bir kaftan giymektedir. Dierleri de en az o kadar gariptir. En ilginci ise 14. blmdedir. Bu, geleneksel olarak isa'nn diriliten nce kabre koyulusunu resmeden so-nuncu blmdr. Rennes le Chateau'daki resimlerde kabir ve hemen nnde figrn Mesih'i kabre konuu i-

PAPAZIN HAZNES 37

zilmitir. Fakat boyal arka plan, olayn gerekletii ann gece vakti olduunu gsterir. Figrlerin tesindeki gkyznde dolunay ykselmitir. Eer dolunay ykselmise, Yahudilerin Fsh bayram balam demektir. Bu

anlamldr; nk hibir Yahudi, Fsh baladktan sonra l bir bedeni tamaz; nk bu onu dini adan kirletir. On drdnc blmdeki bu sahne, iki nemli noktaya iaret edebilir. Bir; tanan insan figr hl canldr ve Isa armhtan sa kurtulmutur, iki; sa kabre gtrlmtr, tam tersine gecenin karanlnda gizlice kabirden karlyordun Rennes le Chateau'daki 14. blm tasvir eden resimle ilgili unu nemle

belirtmek gerekir ki; Abbe Sauniere resmin banda durup, resmi kendi talimatlarna gre izdirmitir. O, grne gre bize, isa'nn armhtan sa kurtulduunu bildiini -veya en azndan inandn- sylyor gibidir. Biz, 'Bunu Aziz Sulpice'ye gittiinde renmi olabilir mi?' diye merak ettik. Acaba orada, Rahip Lilley'i Paris'e aran uzman grupla m grmt? Eer olayn bizim dndmz gibi gerekletiini varsayarsak, bu iki sorunun cevab da evet olur. Yantlar ne olursa olsun -ve henz bunu kantlayacak duruma ulaamadk- 14.

blm, bu kilisenin duvarnda resmedildii ekliyle, bir zamanlar Fransa krsallanndaki bir papazn, kabul edilmi dini bilgilere kar gelen anlayna hizmet etmektedir. Sauniere'nin inancnda tek bana olduunu dnmek bize pek mantkl

gelmiyor. Bu yzden bizce, dier kiliselerde, belgelerde ve ayn kanaatte olanlarn yazdklar yazlarda, kesinlikle baka ipular da olmal. Peki onlar bulmak, bu hikayenin doruluunu kantlamak iin yeterli mi? sa'nn armhtan hayatta kalarak kurtulabilmesi iin, nasl bir infaz yntemi uygulanm olduunu ve bunun ne anlama gelebileceini de bilmemiz gerekmez

38 SA YAZMALARI

mi? te tam bu noktada, ncil'de konuyla ilintili anlatmlara da bakma zamannn geldiini dnyoruz...

Kral sa

armha gerilerek lmn bir yanlg olduu fikri uzun sredir tartlmaktadr: Kur'an- Kerim'de de bu bilgi yer alr. Fakat hileli bir idam tezgah nasl ayarlanmtr? incil hikayelerine gre; havarilerden baka herkes, Isa yi l olarak grmek ya da en azndan ondan kurtulmak istiyordu. Yahudi otoriteleri ve grltl kalabalklar, ncesinde Romallarn da yapt gibi, sokaklarda toplanp ondan kurtulmak istediklerini dile getirdiler. ncil'in aktardklarnn genel kabul grm yorumuna gre -ki bu sahne saysz filmde de canlandrlmtr- Isa, Yahudi halkn nnde yarglanm, kalabalklar onun armha gerilmesi gerektiini haykrm, Pilate olaydan elini ekmi; Isa daha sonra kendi armhn tayarak kzgn kalabaln iinden idam edilecei yere doru yrm ve sonunda Golgota -Kurukafa- denilen infaz meydannda, halkn nnde iki hrszn arasnda armha ivilenmitir. Eer yarglanma srasnda veya infaz yerine doru giderken kamay denemi

olsayd, bu hemen bildirilirdi, incil bize, Roma'nm onunla ilgilenmekten vazgetiini aktaryor: "Artk ne yaparsa yapsn."

40 SA YAZMALARI YAHUDYE, SA VE HIRSTYANLIK

M.

. 4'ten nce

sa'nn doumu; Matta ncili'ne gre (2:1).

j .4 Byk Herod'un lm. M.S. 6 sa'nn doumu; Luka nciline gre (2:1-7).

Suriye Valisi Quirinius'un nfus saym. M.S. 27-28 sa'nn vaftizi (geleneksel tarih),

mparator Tiberius'un hkmdarlnn 15. yl (Luka 3:1-23).

M.S. 30 sa'nn arm.ha gerilmesi; Katolik inancna gre.

1 M.S.

35* Herod Antipas ve Herodias'n M.S. 34'teki evliliini takiben, Josephus'un tanklyla Vaftizci Yahya'nn idam edilii.

M.S. 36 Fsh-sa'nn armha gerilii; Matta'nn zaman izelgesine gre.

M.S. 36-37 Paul'n am'a gidi yolunda din M.S. 44* sa'nn kardei James'in idam. M.S. 50-52 Paul, Corinth'te; ilk mektubunu yazar M.S. 61 Paul, Roma'da gzaltna alnr. M.S. 65* Paul idam edilir. M.S. 66-73 Yahudiye'de sava. Vespasian ynetimi

altndaki Roma ordusu Yahudiye'yi istila eder.

M.S.55-120* sa'dan bahseden Roma tarihisi ve senatr

Tacitus'un yaam. M.S. 61-114* sa'dan bahseden Gen Pliny'nin yaam. M.S. 1

115* vntakya piskoposu Ignatius, Paul'n mektuplarndan alnt yapar.

M.S. 117-138* Romal tarihi Suetonius 'Hristos' adl bir kiiden sz eder.

M.S. 125* Hristiyan ncilinin bilinen en eski rnei, Yuhanna 18:31-33, Rylands Papirs Msr'da bulunur.

M.S. 200* Paul'n mektubunun bilinen en eski paras, Chester Beatty Papirs' Msr'da bulunur.

M.S. 200* En eski (hemen hemen) tamamlanm ncil (Yuhanna'nnki), Bodmer Papirs' Msr'da bulunur.

M.S. 325 znik Konsili, Roma mparatoru Konstantin tarafndan toplanr. sa'nn tanrsall 3'e 217 oy ounluuyla resmi bir dogma haline getirilir.

M.S. 393-397 Hippo Konsili'nde Yeni Ahit'in resmiletirilmesi iine balanr, Kartaca Konsili'nde tamamlanr.

* Tahmini tarihler.

KRAL ISA 41

MAKABLER VE HEROD

M.. 401 Gney Msr, Asvvan'daki Elephantine Adas'nda Yahudi tapnann yeniden inas tamamlanr. M.. 332 Byk skender srail ve Msr' istila eder. M.. 323 skender'in lm. Generalleri imparatorluu bler: Mcadele dolu yllarn ardndan Ptoiemy Msr' alr. Seleucis, Suriye, Mezopotamya ve ran' alr.srail ilk defa Ptoiemy tarafndan ynetilir.

M.. 170 Suriye'nin yneticisi Antiochus Epiphanes, Yahudiye ve Msr' igal eder. Tapnan yksek rahibi III. Onias, dier birok hahamla beraber Msr'a kaar. Yahudi tapnan Msr'da yeniden ina eder. M.. 159 Suriyeliler Yahudiye'yi ikinci kez igal ederler. Tapnak yamalanr. M.. 167 Suriyeliler tekrar bir igalle Kuds'te toplu katliam yapar ve Zeus Tapna'n tekrar aarlar. Tapnak rahibi Mattathias (Hasmonean hanedanlndan) ve olu Suriyelilere isyan eder. M.. 166 Mattathias lr. Olu Yahuda Makabi ynetimi devralr. M.. 150 Yahuda Makabi bozguna urar ve ldrlr. Kardei Jonathan ynetimi devralr. M.. 152 Jonathan, Kuds'teki tapnan yksek rahipliine atanr. M.. 143 Jonathan tutuklanr. Kardei Simon Yahudiye'nin yksek rahibi ve yneticisi olur. M.. 142 Romallarla balantlar olan Simon'un ynetimindeki Yahudiye bamszln kazanr. M.. 134 Simon ldrlr. Olu John Hyrcanus onun yerine geip, Yahudiye'nin yksek rahibi ve yneticisi olur. M.. 104 Aristobulus, Yahudiye Kral unvanyla lkeyi ynetir (Hasmonean hanedanndan). M.. 103-76 Alexander Jannaeus, Yahudiye'nin kral ve yksek rahibidir. M.. 67-53 11. Aristobulus, Yahudiye'nin kral ve yksek rahibidir. M.. 53 Romal general Pompey, Kuds' alr. M.. 37 Herod, Yahudiyeli Kral 11. Aristobulus'un torunu Meryem ile evlenir. Herod Kuds' alr ve kral olur. M.. 4 Kral Herod'un lm.

42 ISA YAZMALARIFakat Yahudi otoriteleri, tutucu Sadukiler vazgememiti; onun lmesini

istiyorlard, isa'nn az saydaki havarilerinden oluan topluluk, onu koruyabilecek gce sahip deildi ve trajedinin gereklemesini mitsizce izlemek dnda yapabilecekleri bir ey yoktu. u hlde, eer onun kurtuluu Romal veya Yahudi yetkililerin iine yarayacak bir amaca da hizmet etmiyorsa, onu kurtarabilecek gce sahip baka kim olabilirdi? Byle bir kurtuluun im-kansz olduu dnlebilir. Ve ncil hikayelerinde durup dnmeye yetecek kadar imalar vardr. Durum, belirtildii gibi ak deildir. ncelikli ve nemli olan konu, haa germenin ancak siyasi olan sularda

infaz edilen bir ceza olduudur. ncil'e gre Pilate, sa'y kalabala teslim etti ve halk, onun dinsel uyrmazl nedeniyle idam edilmesi gerektiini haykrd. Yahudilerin, bu tarz bir haddi amaya kar verdikleri ceza, talanarak lm cezasdr. Haa germe ise Romallarn halk kkrtan, isyana tevik ederek dzeni bozan anaristlere kar uyguladklar bir cezalandrmadr. Bu eliki bile tek bana, Incillerin olay doru ekilde aktarmadn gstermeye yetiyor. Acaba olaylarn temelindeki gerekleri mi bizden saklamak istediler? Belki de yanl insanlar sulamaya alyorlard. sa'nn, siyasi sutan dolay idam edilmek istenmi olmasndan emin

olabiliriz. Ayrca nciller ne derse desin, bu karar verenlerin Yahudi yetkililer deil; Romallar olduuna da emin olabiliriz. Ve Incillerin, modern Hristi-yanlar tarafndan siyasi hareket nerileri hl fkeli, hatta tehlikeli ve mesaj d bulunan; sa blmnde anlatlanlar kesinlikle uydurulmutur. Bugn aratrmalarn ngiltere'deki Manchester Universitesi'nde srdren Prof. Samuel Brandon'un, u teolojik tahrifata dikkat ekmesinin zerinden elli yl gemitir: "Roma Valisi tarafndan idam cezasnn ilan edilip, Romal grevliler tara-

KRAL ISA 43

fndan infazn gerekletirilii konusu, kimsenin konumad kesin bir gerektir." Brandon devam eder:

uras kesindir ki; Isa ile ilgili hareket, en azndan ynetime kar gelmeyle benzerlik gsterdii iin; bu, Romal yetkililerin onu hem bir devrimci olarak grmelerine hem de yarglamann ardndan idamna karar vermelerine sebep olmaya yeterlidir.

Aslnda daha sonraki yllarda Brandon, ok daha ak szl konumaya balad. Kim bilir belki de, 'Tarihsel sa'nn, ynetime kar gelmek suuyla Romallarca idam edilii gereinden yola karak, tarihin tekrar deerlen-dirilmesi gerektii' savn reddedenlere fkelenmiti. Bunun zerine, konu hakknda pheye ok az yer brakan yazlar yazd. Dolaysyla konuyu sadece dini karmaalarla deil; bir de siyasi entrikalarla

deerlendirmek gerekecekti. Bugn bile btn maynlar temizlenmi deildir.

DAM CEZASININ ACIMASIZ NFAZINI bir kenara brakarak, sa'nn lmnden Romallarn sorumlu tutulduuna ve sa'nn Yahudilerin retilerine kar kmasndan ok hkmete kar su tekil edecek eylemler ger-ekletirdiine dair ncillerde blmler olup olmadn merak etmeye balyoruz. Yant: Bu blmler kesinlikle vardr. ncil'in ngilizce tercmelerinde, sa'nn

'hrsz' olarak tanmlanan dier iki adamn arasnda armha gerildii anlatlr. Ancak orijinal Greke metne bakldnda, onlara hrsz deil; -kanunsuz, haydut, ekya gibi anlamlara gelen- Lestai denildii grlr. Bu szck ayn zamanda, kendilerini Yahudiyeyi Roma igalinden kurtarmaya adam, Yahudiyeli zgrlk Savalar 'Zelotlar' iin de kullanlyordu

44 ISA YAZMALAR

(Matta: 27:38). Romallar ise onlar terrist olarak gryordu. Zelotlarn tek hedefi sadece siyasi yer kapmak deildi. Gizli bir hedefleri daha

vard: Sleyman Tapma'nda hizmet veren din adamlarnn ve zellikle o dnem Herod takipisi idareciler tarafndan belirlenen Yksek Rahibin merutiyetini engellemek." Onlar, Musa'nn kardei, 'Harun'un oullar' olan rahipler istiyordu. Bu rahipler, srail'in ruhban snfn kuran ve ilk yksek rahip olan Levi'nin kavminden olmalyd. 'Harun'un oullar', eski israil'de meru haham neslini tanmlamak iin kullanlan bir terim haline gelmiti. sa'nn, Golgota'da iki Zelot mahkumun arasna yerletirilmesi, grld

gibi, Romal otoritelerin aslnda isa'y bir Zelot olarak kabul ettikleri gereine iaret eder. Tpk, Pilate tarafndan ilan edilen bir bayram aff sonras salverilen, mahkum Barabas gibi. Bu mahkum incil'de Greke /estes szcyle tanmlanyor (Yuhanna 18:40).' Gerekten sa'nn etrafnda birok Zelot varm gibi grnyor. Bu gzlem, ayn zamanda sa'nn havarileri iin de geerlidir: ncil'de geen

havarilerden biri Simon Zelot olarak anlyor (Simon xeloten); Zelot (olan) Simon (Luka 6:15). Ayrca, Zelot hareketinin iinde muhaliflerini ldrmek iin haner -a sica- tayan ve adna Sicarii denilen pis bir suikast gurubundan bahsedilir: Yahuda skayot aslnda bir Sicarii'dir. sa'nn Gethsemane'nin bahesinde tutuklannn ncesindeki olaylar dnld zaman, onun aslnda bir Zelot militan olduuna dair iaretler de daha ankml hle gelecektir. Luka'nn inciline gre, isa ve havariler bir araya geldiinde. Isa onlara savamak iin hazr olmalarn syler: "klc olmayan kyafetini satp bir tane alsn." Ona, iki kllar olduunu sylerler. "Bu yeterli!" diye karlk verir sa (Luka 22:36-38). Burada sa, Roma ynetiminden

KRAL SA 45

kurtulup zgr olmak isteyen, hiddetlenmi Yahudiyelilerin szleriyle tarif edilmektedir. Eer bunun bir anlam olmad dnlrse, daha bunun gibi birok metni de grmezden gelmek gerekecektir. Btn bunlar, Roma kartlarna bir ibret olsun diye, sa'nn armha

gnderildiine iaret etmektedir, iddialara gre; Pilate bu iten elini eteini ekmiti. Ancak, armhn zerine YAHUDLERN KRALI diye yazlmas iin srar etmesi, bu konuda ok net hkmleri bulunan Roma yasalarndan da aka yararlandn gstermektedir. Pilate'nin grevi aktr: isa'y armha germek ve bunu yapmak zorundadr. Pilate, bunu yapt yere ha iaretini yerletirerek de, olaylarn kontrol altnda olduunu herkese gstermitir. O hlde u soruya yant vermek gerekiyor. Eer Isa, bakasyla yer

deitirilerek ya da kurtarlarak, bir ekilde armhtan sa indirilmise, bunu kimin yardmyla baarm olabilir? Romallarn m? Kesinlikle hayr! Romallar neden Yahudiye zerindeki hakimiyetlerine kar kan birini kurtarm olsunlar ki? Tapnan barahipleri mi? Onlar da olamazlar, nk Isa onlarn otoritelerini ok eletirmiti. Bu durumda, yardm sadece Zelotlardan gelebilirdi.

M.. 37, HEROD Kuds' ele geirmiti. Yahudiye'nin yerlisi deildi; ancak Idumaea denen, Yahudiye'nin gneyindeki bir blgeden geliyordu. ok yetenekli bir asker ve ynetici olmasnn yan sra Herod, bir caniydi. Arkada Markus Antonyus, Kuds'e gtrmesi iin ona byk bir Roma ordusu vermiti; ancak bu koca orduyla bile, ehrin direniini krmak iin be ay srecek uzun bir kuatma yapmas gerekecekti. stnl kazanr kazanmaz Herod, krk be Hahamlar Yksek Meclisi yesini idam ettirmi ve bylece onlarn tm etkisini yok etmiti. Ayrca Yahudi krallarn sonuncusu olan Antigonus'u da

46 ISA YAZMALARI

tutuklad ve Markus Antonyus'un yanna, Antakya'ya gnderdi.'Bylece, orada Yahudi Kraln uygun bir biimde kafas uuruldu. Herod, onun yerine kral oldu ve 'Byk Herod' unvann ald. Herod, Yahudi kraliyet soyunun btn yelerine kar derin bir dmanlk

beslemiti, iindeki fke yle bykt ki; bir kraliyet prensesiyle evlenmesine ramen, onun kardei olan yksek rahibi, Eriha'daki saraynn yzme havu-zunda bodurabilmiti. Herod, sonradan kraliyet soyundan olan karsn da ldrtt. Ayrca, bu evliliinden olan iki olunu da idam ettirdi. Aslnda hkmdarl srasnda, srail kraliyet hanedanlnn kalan tm aile fertlerini, zaman geldike srasyla idam ettirmiti. Yahudiler iin yapt belki de en nemli iyilik sajalabilecek, Kuds Tapnan ina ettirmek bile, Herod'un iindeki nefreti gizleyememiti. M.O. 4 ylndaki lmnden nce yapt en son i, iki Ferisi'nin diri diri yaklma emrini vermek olmutur -Fe-risiler, Herod'un talimatyla tapnan duvar zerine yerletirilmi olan altn Roma Kartal'n oradan indirmilerdi-. Bu dnemin olaylarn tek kaydeden kii Yahudi tarihi Josephus'tur. Onun

aktardna gre, Herod'un lmn takiben 'halk' Kuds'teki tapnan -Herod'un tayin ettii- en yksek rahibinin grevden alnmasn ve daha dindar, daha saf birinin yksek rahip olmasn talep etti. Bu, Yahudi halknn byk bir ounluunun olaylarla derin bir ilgilileri olduunun ilk belirtisidir. Bu husus, o dnemin btnn anlayabilmemiz asndan da olduka nemlidir. Ancak bu 'ilgili insanlar' gerekte kimlerdir?.. Josephus, o dnem Yahudilikte farkl blnme olduunu sylyor:

Ferisiler, Sadukiler ve Esseniler. Saduki-1er Tapmaktaki faaliyetler iin maddi destek salyor ve rahiplerin gnlk masraflarn karlyorlard. Yksek rahip onlarn safndayd. Ferisiler, Yahudi geleneklerine ok balydlar. Eski bilgeler tarafndan hazrlanm yasalar

KRAL ISA 47

topluyor, gndelik ilere ise ok nem vermiyorlard. Komnal bir yaam sren Esseniler, Josephus'un almalarnn kimi yerlerinde Herod yanls kimi yerlerinde Herod kart; baz blmlerde sava yanls bazlarndaysa bar yanls olarak anlyordu. Bunlar modern uzmanlarn kafasn olduka kartrmtr. Esseniler, Yahudi yasalarna balln tipik bir rnei olsalar da Josephus'un belirttiine gre; Romallarn byk ikenceleri altnda bile Mu-sa'ya kfretmeyi ve yasalarnn prensiplerine kar kmay reddetmilerdir. Onlar ayrca Josephus'un yazdna gre; 'Greece'in (Yunan) Oullar'na ok benzeyen bir doktrini savunuyordu: Pisagorcular ve sonradan kan Platoncular, insan grnmndeki lml bedenlere yerlemi lmsz ruhlar olduklarna inanyorlard. Sonraki almas olan Antiquities of the Jews (Yahudilerin Kalntlar)'nda.

Josephus bunlara drdnc bir grup ekledi: Zelotlar. Yeni bir yksek rahip isteyenler, sadece entelektel bir kar k

sergilemiyorlard. Deiimin grlts, Herod'un hafta boynnca sren yasnn bitiminde duyuldu. Olu Archelaus yeni kral olma beklentisi iindeydi. Fakat bu karar, Agustus Sezar'n elindeydi. Archelaus, taleplerini dile getiren dardaki fkeli kalabaln grltsn

duyduunda, Roma'ya gidiinden nce geldii Tapnaktaki byk cenaze ziyafetinin tam ortasndayd. Bu yaygaralarn ana odandaki 'yksek rahip' de ziyafette hazr bulunuyordu. Bu grltl gsteri Archelaus'u kzdrmt; fakat atei krklemek istemiyordu. Bu yzden, ordu kumandann Tapnakta toplanan kalabal yattrmak iin grevlendirdi. Yaklaan Fsh Bayram iin ehir dndan gelen birok insann da aralarna katlmasyla giderek byyen bu kalabalk, yetkilinin konumasna bile frsat vermeden onu talamaya baladlar. O da hemen oradan kat.

48 SA YAZMALARI Archelaus, kendi hayat iin endie ederek, hemen paniklemi olmal; nk o andan sonra iler byk bir hzla ktlemeye balamt. Archelaus, hzl davranarak, bir kohent birliinin Tapnaa girmesi ve deiim isteyen bu kalabaln liderlerini tutuklamas iin emir verdi. Bu olduka byk bir kuvvetti: Kohent, Roma ordusundan tam bin iki yz asker demekti. Byk bir belann kapda olduu akt ve Archelaus o anda yapabilecek fazla bir ey ol-madn anlamt. Nitekim plan da ie yaramamt. Kalabalk birdenbire ortaya kan silahl kuvvetleri grnce, daha da fkelenip, onlara talarla saldrd. Josephus bize, askerlerin ounun ldrldn ve komutann bile ar yaralandn hatta lmden dndn bildiriyor. Belli ki; bu, o 'topluluun' sadece 'daha dindar ve daha saf bir yksek rahip isteiyle ayaklanmadna; ayn zamanda gayet ciddi, organize olmu, savamaya ve inanlar iin lmeye hazr olduklarna iaret eden byk bir savat. Kalabalk askerleri bozguna urattktan sonra ibadet iin Tapnaa yneldi.

Bunu frsat bilen Archelaus, btn ordusunu harekete geirmek iin emir verdi. Piyadeleri Kuds sokaklarna saldrrken, svarileri de ehir merkezinin dndaki yerleim birimlerine saldrd. yle grnyor ki; bu durum, Josephus'un bizlere kabul ettirmeye alt gibi, sadece bir yksek rahip atamas iin fkeli bir kalabaln yaratt bir isyan deildi. Nedense Josephus, Tapnakta balayp Kuds sokaklarnda byk ve kanl bir savaa dnen bu isyan pek nemsemiyordu. Burada Josephus'un olaylara hangi adan bakt olduka aktr. Artk onun olaylar anlatrken kulland ktleyici terimleri de gz nnde bulundurarak, Archelaus'un ve Romallarn tarafn tuttuundan emin olabiliriz. Sava, byk ounluu Tapnaktakilerden oluan birka bin sivilin lmyle

son bulmutu. Hayatta kalanlar, kaarak komu tepelere iltica ettiler. Cenaze ziyafetinin

KRAL ISA 49

bu ekilde sonlanmasmn ardndan, Archelaus vakit kaybetmeden Romaya doru yola kt. Bu arada kardei Antipas ynetimi ele ald ve tahta kt. Archelaus Roma'da kendi meselesini imparatora anlatrken, Yahudiye'de ok

daha byk bir isyan kmt. 'Hamursuz Bayram'nn arefe gnnde (avuot; Hamursuz Bayram Yani Fsh'n on beinci gn) byk bir kalabalk. Roma slerini kuatma altna ald. Sava, btn Kuds'e yaylmt. Kraliyet cephanelerini ele geirip silah gcn artran Celileli lider Yahuda'nn ilk ortaya kt M.O. 4 ylnda Celile, Yahudiye'deki olaylar da balatan grup gibi ciddi ekilde rgtlenen isyanc gruplarn yetime yeri gibi grnyordu. Ayn tarihlerde Herod'un, Jericho'daki saray da atee verilmiti. Bu siyasi hareket, suda boulan eski yksek rahibin intikamnn alnmas olabilir miydi? Bu fikir akla ok yatkn grnmektedir. Mmkn olan en hzl ekilde hareket eden Romallar lejyon, drt alay svari ve beraberinde birok yardmc kuvvet toplayarak kar ataa balad. Sonunda en az iki bin Yahudi ve direniin btn liderleri armha gerildi -tabii ki ynetime kar kmaktan dolay-. Bu arada ayn yl imparator Agustus Sezar, Yahudiyeyi, Herod'un oullar

arasnda paylatrmaya karar verdi. Oullar kendilerine verilen topraklan Sezar'a bal olarak ancak geni yetkilerle yneteceklerdi. Kralln Yahudiye ve Samaria'y iine alan en zengin yarsn vali unvanyla Archelaus'a verdi. Kalan topra da ikiye blerek, oullar Philip ve Herod Antipas arasnda paylatrd. Herod Antipas Celile'yi ald, Philip'e ise, Celile'nin kuzeyindeki ve dousundaki topraklar verildi. Burada belirtilmesi gereken iki nokta var: Birincisi; Josephus saf ve dindar bir

yksek rahip talebinin ba bo, Fsh iin ehre inen gruplardan geldiini sylyordu. Oysa arpmann ve Kuds'teki muhalefetin boyutlar dikka-

50 ISA YAZMALAR

te alndnda bunun iyi rgtlenmi, iyi ynetilen bir top luluk olduu aktr. Oraya kasten gelmi ve bela kar mak iin Tapna zellikle semi grnyorlar. Bu, akla iki soru getiriyor; Kimdi bu insanlar ve bylesi bir derin tutkuyla saf ve dindar bir yksek rahip istemeleri neyin gstergesiydi? Grlen odur ki; Isa aslnda tm bu olaylarn, toplum

sal koullarn iinde olunduu bir zamanda -M.O. 4 yln da- dnyaya gelmitir. ou kaynaa gre; Herod ld nde. Isa aa yukar iki yandadr. Bu durumda emin olabiliriz ki; o, Herod'un nefret edilen hanedanlndan kaynaklanan straplarn oluturduu bir alt yapnn ve yozlamann tam ortasnda domutur. Doum yeri Ya- hudiye'deki Beytllahim olsa da Matta (2:22-23), isa'nn ocukken Celile'deki Nazaret'e gtrldn kaydeder. incil kaydnda geen uzun sreli sessizliin ardndan, isa'nn Celile'den kp Vaftizci Yahya'ya gittii ve vaftiz olduu sylenir. Ve en az iki tanesi Zelot olan havarileri ni Celile'den toplar. Anlalan o ki; Celile bir isyanc ya tadr ve byk asi gruplarn lideri Yahuda da buraldr. Peki, isa'nn bu siyasi bakaldr gruplaryla, isyan iin bir araya gelen kalabalklarla ilgisi nereden gelmektedir? O, ileride onlarn lideri mi olacakt? ipular bir kez daha Josephus'tan geliyor.

JOSEPHUS'UN TARF ETT MUHALEFET, onun iin rahatszlk verici bir gruptu ve aslnda 'eylem' diye kmsedii hareket, giderek daha geni bir lek kazanmaya balamt. Josephus, ayn zamanda bu muhalefetin Kuds'te yaplan kymdan sonra bile ortadan kalkmadn belirtir. Zamanla da daha ktye gittiini syler. Tapnak isyann byk bir orduyla bastrmaya alan Archelaus yle acmaszca hkmediyordu ki; Sezar on yl sonra onu Fransa'daki Viyana'ya srd. Archelaus'un

KRAL ISA 51

topraklar da, Yahudiye eyaleti olarak direkt Roma tarafndan ynetilmeye baland. Philip ve Herod Antipas kendi tetrarilerini ynetmeye devam ederlerken; Coponius, Archelaus'un topraklarn ynetmek iin atanarak, Roma'dan bir ky ehri olan bakent Sezarya'ya gnderildi. Seyahati srasnda yannda Suriye Valisi Ouirinius da vard. Roma, blgeler hakknda net bir bilgi sahibi olmak istiyordu. Ouirinius, tm lke genelinde yaplacak bir nfus saymn stlendi. Bu nfus saym hi de ho karlanacak bir durum deildi. Tarih M.S. 6 idi. Sorun kmas kanlmazd. Celileli Yahuda bir ayaklanma balatt. Romaya vergi veren herkesi

korkaklkla sulad. O, Yahudilerin, imparatoru bir efendi olarak kabul etmeye kar kmalarn istiyordu ve tek bir efendi olduunu, onun da tanr olduunu sylyordu. Bu vergi sorunu, kimin Yahuda'ya kar kimin de yannda olduunu da bir bakuna ortaya karacakti. Ayn zamanda Josephus, dnmeden ilk hareket edenlerin sicariiler olduunu kaydediyordu. Onlar Josephus'a gre b-tn iddetin ardndaki ayrlklard. Josephus, Celileli Yahuda'nn bu grubu kurduunu veya onlara liderlik ettiini ima ediyordu ve kaytlarndan anlalyor ki; onlardan aka nefret ediyordu. Onlar, politikalarn 'barbarlk ve agzllklerini' gizlemek iin kullanmakla suluyordu. inanlmaz bir ekilde. Yeni Ahit'te Yahuda hakkndaki bir sylem bu profili

dorulamaktadr: "Ayaa kalkt Celileli Yahuda vergi gnlerinde ve ekti peinden herkesi; mahvoldu da..." (Elilerin leri 5:37). Josephus ayrca Yahuday ve baka bir sava olan Ferisi Zadok'u, Yahudilie; Sadukiler, Ferisiler ve Essenilerden sonra drdnc bir grup daha eklenmesinden sorumlu tutar. Zelotlar, sadece Josephus'un tarih kaytlarnda ortaya kar; baka hibir Romal yazar onlardan bahsetmez ve Josephus bile onlardan isteksizce bahseder. Onlar Lestai (kanunsuzlar)

52 ISA YAZMALARI

diye anmak yerine, Sicarii (haner adamlar) olarak anmay tercih eder. Bu da Yeni Ahit'teki Elilerin leri Kitab'nda belirtilir. Paul, Yunanistan'da

ve Roma ehirleri Tarsus, Antakya, Corinth ve Efes'te yllarca vaaz verdikten sonra geri dnm; Kuds'te James ile grrken yapt bir konumada 'yasann destekisi' olan binlerce Yahudiden sz etmitir (Elilerin leri 21,20). Yine ayn kitapta (Elilerin leri 21-38), baka bir dikkat ekici ifade kullanlr. Kitapta anlatld zere Paul, Romallar tarafndan 'drt bin katil'e liderlik etmekle sulanr ve sonra da tutuklanr. Ancak orijinal Greke metne baktmzda, 'katiller' terimi hi de metnin syledii ey deildir. Aslnda Paul drt bin sicarion'a -sicarii- liderlik etmekle sulanmaktadr. 'Zelotlar' ve 'katiller' tanmlamalarna karn ve hatta belki bunlar yznden

geriye, sormamz gereken bir soru daha kalyor: Romallara hizmet etmektense lmeyi tercih eden bu Yahudiler kimlerdi? Tekrar Josephus, bizi bunlarn dnmeden hareket eden bireylerden oluan kk eylemci bir grup olduuna inandrmaya alr. Bakaldrlaryla ilgili tuttuu kaytlara greyse; onlar fke, kuvvet ve azmsanamaz bir insan gcyle savamtr. Doal olarak tersini sylemesi, bizlere bu eliki yznden onun doru sylemediini gsterir. Bunlar, belli ki onun kabullenmek istediinden ok daha ciddi oluumlardr. Bunlar, bizim hikayemizin anlalabilirlii asndan olduka nemlidir. O hlde Josephus'un, Zelotlardan bu kadar ok nefret etmesinin temelinde ne

yatyor olabilirdi? Onun kariyerine bir bak, bunu kolayca anlayabilmemizi salar: Josephus gerekten kariyerine bir Zelot olarak balad. Hatta o, bir Zelot militanyd. ok ilgintir ki; Roma'ya kar savan balangcnda btn Celile'den sorumluydu -Zelot-larn anavatan-. Fakat kendisine verilen destek azalmaya balaynca, Roma tarafna iltica etti. mparator Vespasi-

KRAL SA 53

an'n ve ordu kumandan olan olu Titus'un yakn bir dostu oldu. Sonunda Josephus, sarayda maa karl mparator adna alan bir Roma vatanda olmutu. te yandan kendi insanlarna kar olan bu hainlii, ona pahalya mal olabilirdi. Yaam boyunca ardn kollayarak dolaacakt; nk Roma'da yaayan Yahudiler bile ondan nefret ediyordu. lk kitab Yahudi Sava (The Jewish War)'nda -Romal ve Romallam

okuyucular iin M.S. 75-79 yllarnda yazd kitap- Josephus, Zelotlar Tapnan ykmyla sular. Josephus'un yamalamalardan ve Tapnak yang-nndan kurtulan btn Yahudi kaytlarna ve Roma kaytlarna ulama olana olmasna karn, sylediklerinin tamamna inanamayacamz belirtmeliyim. Elinde muazzam malzeme kayna olsa da, dmana katlm ve dman iin yazmt -Yahudi olmayan Romallar-. Josephus'un Yahudi Savean yazmas, 1939 istilasn hakl karmaya alan bir Nazi'nin, Polonya'nn tarihini yazndan tamamen farkszd. Bir kiiye gre terrist olann, dier bir kiiye gre kahraman olmas fikrini gz nnde bulundurarak Josephus'un almalarn incelemek ve bu ekilde deerlendirmek, geree yaklamak adna yerinde bir hareket olacaktr.

MD DKKATMZ, 1947 ylnda yaanan o sra d olaya ynlendirelim. Muhammed ed Dib adnda bir bedevi oban, l Deniz'in kuzey ucunda dolayor ve kayp keilerini aryordu. Keilerinin iine kam olabileceini dnd bir maara grd ve onlar korkutup, dar karmak iin ieriye bir ta att. Kaan keilerin melemeleri yerine; krlan mlek sesleri duydu. Merakla, ieride ne olduunu grmek iin, maarann kk oyuundan emekleyerek geti ve maaradan ieri girdi. Baz byk kil mlekler -bir

SA YAZMALARI

tanesi imdi krk- buldu ve bulduklar 'Ol Deniz Parmenleri' olarak nlenen belgelerin ilk koleksiyonuydu. Onlar, ilgilenebilecek kiilere pazarlayacak olan, Bey-tlahim'deki bir antika

satcsna gtrd. Bulunan rulolarn kesin says zerinde bir gizem vard. Yedi tanesi ortaya konmu ve sonunda da akademik enstitlere satlmt. Fakat birka tane daha bulunmu olmas gerektii ve bunlarn elde tutulduu ya da dier satc veya zel koleksiyoncularn eline getii dnlmt. Ve en az bir tanesi, am'daki Birleik Devletler Merkezi istihbarat Ajans'nn (CIA) eline geti. O zaman, CIA'in am blge efi bir Ortadou uzman olan Miles Copeland'd.

Bir gn 'Msrl kurnaz bir tccar'm gelip binasnn kaps nnde durduunu ve kendisine, bugn 'Ol Deniz Parmenleri' diye bildiimiz rulolar gibi, rulolanm tarihi bir metin teklif ettiini, bana kendisi anlatt. O, Aramice ve Ibranice okuyamyordu; fakat Beyrut'taki CIA'in Ortadou efi Kermit Roose-velt'in eski diller zerine bir uzman olduunu ve onun okuyabileceini de ok iyi biliyordu. Rulojm, am'daki binann atsna kard ve fotoraflamak iin at rulodan sayfalar rzgardan uarak, aadaki sokaklara sald. Otuz fotoraf ektiini syledi ve fotoraflar Beyrut'taki CIA brosuna gnderdi." Fotoraflar esrarengiz bir biimde kayboldular. CIA'in, Birleik Devletler Bilgi Hareketi zgrl'nn (FIA) tedarikleriyle yapt aramalar da bir sonu vermedi. Copeland bu metnin Danyal hakknda olduunu duyduunu anmsyor; ancak bunun standart bir Eski Ahit veya pesher metni olduunun kantlanp kantlanmadn bilmiyordu. Ayrca ayn maarada, eksik olan dier rulolarn da daha sonra bulunduu yorumlar yaplyordu. Darlarda bir yerlerde, gizli antikalarn yeralt dnyasnda, bu kymetli metinlerin sakl durduu phe gtrmez bir gerek gibi grnyordu.

54

KRAL ISA 55

ZERNDE ALITIIMIZ L DENZ PARMENLER bize, burada aratrdmz bu byk ve geni alana dalm grubu anlamada yardmc oluyordu. Yabanc egemenliinden nefret eden, yksek rahibin -ve kraln-saflyla ilgilenen ve kendilerini tamamyla Yahudi yasalarna adayan grubun aslnda kendilerine verdikleri birok unvandan biri de Oseh ha Torah yani Yasa'nn Uygulayclaryd. l Deniz Parmenleri grne gre, Zelotlardan orijinal belgeler

sunmaktaydlar. nk bunlar, onlarn iinden kt toplum tarafndan yazlmt, ilgin olan dier bir olay ise udur ki; arkeolojik kantlara gre, bir-ok belgenin bulunduu, ilk bakta bir Zelot merkezi gibi grnen Kumran blgesi, sadece birka kilometre tedeki Jericho'da sarajn olan Byk Herod dneminde terk edilmiti. Ayn saray Herod'un lmnden sonra 'Zelotlar' tarafndan yakld. Ardndan Kumran igali balad. Ol Deniz Parmenleri, direkt olarak onlar kullananlar tarafndan yazlmt

ve dini belgelerde pek alkn olmadmz bir ekilde sonradan editrler ve dzenlemeci-1er tarafndan hi dokunulmadan kalmay baarabilmiti. Bu yzden onlarn bize anlattklarna inanabiliriz. Bize anlattklar ise gerekten ok ilgintir. Her eyden nce yabanc egemenliine kar duyulan derin nefretin gstergesidir. Bu nefret, Kittim diye adlandrdklar dmann, Yahudilie uygulad katliamn, smrnn ve aalamalarn intikamn alma arzusundan besleniyordu. (Kittim terimi genel olabilir, fakat M.S. 1. yzylda Romallar iin kullanlrd). Parmenler sava anlatyor:

Kittim kampnn karsnda konumlandklar btn bu yasaya gre, bugn de hareket etmeliler. Ardndan, rahip onlar iin sava borularn fleyecek...

56 SA YAZMALARI

ve sava kaplar alacak... Rahip fleyecek... saldr iin. Kittim hatt tarafnda, frlatma mesafesinde olduklarnda, her kii savamak iin silahn ekecek. Alt rahip kym borusunu keskin bir sesle, kesik kesik fleyerek sava ynetecek. Ko boynuzuna flenecek ve kulaklar sar edici grlt, btn kalabalklar savaa aracak. Ve ses bittiinde, ellerini Kittim'in yarallarna son lm darbesini vurmak iin kaldracaklar.

Byle istemiti, Romallara kin kusan Zelotlar: Kittime hizmet etmektense, yaknda leceklerdi. Tek bir gn iin yaadlar. Mesih'in, Yahudi halknn iinden kp, Romallara, kendi kukla krallarna ve yksek rahibe kar mu-zaffer olacaklar ve hepsini dnya yznden silecekleri savata onlara liderlik edecei gn iin beklediler. Bylece ardndan da yeniden israil'de Davut'un kraliyet neslinden olan saf ve dindar yksek rahip ve krallar dnemi balay-acakt. Aslnda iki Mesih bekliyorlard: Biri Yksek rahip, dieri ise kral. Halkn Yasas, gelecein 'Harun'dan ve israil'den olan Mesihlerinden bahseder." Harun'un Mesih'i yksek rahibi kasteder; srail'in Mesih'i ise Davut'un soyundan olan kral anlamna gelir. Dier rulolarda da ayn figrler belirtilir. Bizim bak amza gre, am belgesi gibi baz rulolar, bu ikisini bir araya getirerek tek bir Mesih'ten, yani 'Harun'un ve srail'in Mesih'inden bahseder. ' Bu durumda, srail'in hem yksek rahibi hem de kral olan tek bir figr ortaya kar. Btn bu metinler, krallarn zrriyeti, yksek rahibin 'saf oluu gibi

gerekliliklerden bahseder. Tapnak rulosu yle der: "Kardeleriniz arasndan zerinize bir kral karacaksnz, kardeiniz olmayanlar arasndan bir yabanc deil. Hem kral hem de rahip kutsal yala yalanmt ve Mes-

KRAL ISA 57

hiha yani Mesih'ti. Aslnda M.O. 2. yzylda 'Mesih' terimi; Davut'un soyundan gelip, israil'in ynetimini ele almas iin beklenen bir kral tarif etmekte kullanlrd. Bu beklenti sadece Zelotlara zg deildi. Eski Ahit yorumcular da bu fikre katllyorlard ve bu beklenti, ikinci Tapnak dnemindeki Yahudi inancnda da mevcuttu. Bu bir kiinin dneceinden daha yaygn bir inant: 'Eski Ahit yle dzenlenmitir ki; ok farkl alardan bile Mesihsel bir belge olarak tanmlanabilir' gr hakimdir. Konu udur ki; muhakkak Yahudiye'deki Yahudi nfusu Davut'un soyundan

gelecek bir Mesih beklentisi iindeydi. Herod'un zulmnden kaynaklanan sknt ve korkular, ardndan da Roma ynetimi yznden, Mesih'in k zamannn gelmi olmas gerektii dnlyordu. Mesih'in k zaman gelmiti ve bu yzden Celileli Yahuda ve Ferisi Zadok'un asi Zelot hareketinin aslnda Mesihsel bir hareket olduunu kefettiimiz zaman armamamz gerekir. Peki, Mesih olarak akllarnda kim vard? L DENZ PARMENLER, sa'nn roln ve onun doumunun,

evliliinin ve Zelotlarn zafer tutkular zerindeki aktif rolnn ardnda ekillenen siyasi entrikalar anlayabilmemizi salayacak genel bir durum deerlendirmesi resmeder. Incillere gre. Isa babasndan dolay Davut'un soyundan; annesinden dolay da yksek rahip Harun'un soyundan geliyordu (Matta 1:1, 16; Luka 1:5, 36; 2:4). Onun her iki neslin de varisi olduunu fark ettiimizde, aniden kendisinin Zelot davas iin nemini anladk. O beklenenden iki kat daha fazla Mesih'ti; her iki asil ve bilge neslin mirass olarak, 'Harun'un ve srail'in Mesih'i' yani l Deniz Parmenlerinde aka tarif edilen figrd. Burada, Pilate'nin han ayana, alayc bir ekilde, 'BU, YAHUDLERN KRALI SADIR' yazdrd-

58 ISA YAZMALAR

n vurgulayabiliriz (Matta 27, 37). Bir yksek rahip ve kral olarak -israil'in ocuklarnn Mesih'i (branice'de

Bani Masiak olarak anlr) olarak Isa'nn, Zelotlar zafere gtrmesi bekleniyordu. Onun her admda Romallara kar kmas ve Zelotlar iin ok nemli olan ruhsal saflk kavramna sk sarlmas bekleniyordu. Zelot lideri olarak oynamas gereken dinsel ve politik bir rol vard ve bu olduunda tannmak iin yapaca bir i vard: Eski Ahit'te peygamber Zekeriya, kraln Kuds'e bir eek srtnda gireceini sylemiti (Zekeriya 9:9-10). Isa, halk tarafndan kabul grebilmek iin bunu ve dier kehanetleri de yerine getirmenin gerekliliini hissetti; Zekeriya'nn kehaneti Yeni Ahit'te de yer alr (Matta 21:5). Bu nedenle Isa, Kuds'e bir eek zerinde girdi. Bu nokta onun geliinde, karlayan kalabalk tarafndan gzden karlmad: O yolda rahat gitsin diye yol kenarndaki aa dallarna yerlemi olanlar alklayarak ve el sallayarak, "Davut'un oluna Hosanna (hamdol-sun)!" diye bardlar. sa yolunu bilerek semiti. Ve Kuds'teki kalabalklar tarafndan Davut'un

soyundan gelen kral olarak tannd. lm bir oyundu. Ya da yle grnyordu. Eski Ahit kehanetiyle ilgili bu bilinli hareket Hugh Schonfield'in ilk kez

1965'te yaynlanan The Passover Plot (Fsh Entrikas) adl kitabnda masaya yatrlyordu; kitap birok bask yaparak on sekiz dilde 60 milyonun zerinde satt. En ok-satan niteliine karlk bugn neredeyse tamamen unutuldu. Artk yeni kan kitaplar, Schonfield'in almasn anmyorlar bile. Schonfield'in dikkat ektii konular kukusuz kabul gren fikirleri reddedici

ancak ok nemli niteliktedir. Ortodoks hikayesinin savunucular, bu alternatif fikirleri, paradigmalarn sarsmasn; Inciller, sa figr ve tarih gibi konulardaki dncelerimiz deimesin diye, azimle ge-

KRAL ISA 59

ersiz klmaya altlar. Gerekte, Schonfield'inki gibi dersler nesilden nesile tekrar edilmelidir; ta ki tarihimize ok farkl bir adan bakmamza neden olan paradigmann, toplanarak artan salam belge ve kaynakla desteklenerek ortadan kaldrlmasna dek... sa'nn yaamndaki birok faktr -Zelot ayaklanmas, Davut'un ve Harun'un

soyundan olan ana-babadan domas, eylemlerindeki Zelot yeleri, Kuds'e bir kral olarak bilinli bir ekilde girii- kesinlikle isa'nn Yahudi milletinin Kral olarak tarihteki yerini dorulamaldr. Fakat yle olmamtr. Peki, yanl olan nedir?

DRT

Yldzn Ol

zetle, Zelot davas feci bir baarszla uramt. Bu baarszlk, o dnem Akdeniz'deki en byk g olduunu bildiimiz Romallarn egemenliine kar bir bakaldrda bulunduklar iin, zaten kanlmaz grnyordu. Zelot hareketi, bu egemenlie aka kar koymak iin btn glerini birletirmesine ramen bu sava asla kazanamazd. Bu ileriyi azck da olsa grebilen herkes iin ok akt. Romallarn sayca Yahudilerden fazla olduu kesindi ve Romallarn gc,

disiplinli ve iyi eitimli askerlerden oluan ordular zerinde merkezlenmiti. Btn bu kuvvetler, birlikleri ve cephaneleri istenilen yerlere zamannda ula-trabilmeye imkan salayan limanlar ve gemilere sahip, organize bir komuta sistemi tarafndan idare ediliyordu M.O. 6'da Zelot isyanclarnn aikar beliriinden dolay baz idareciler, Roma

valileri ve Yahudi yksek rahipleri gibi- Yahudiye'nin devamllm salamak iin yollar aradlar. Her iki tarafn da bara ve buradan ykselecek

62 ISA YAZMALARI

YAHUDYE, SA VE HIRSTYANLIK

M.

. 4'ten nce

isa'nn doumu; Matta ncili'ne gre (2:1).

M.

.4 Byk Herod'un lm.

M.S. 6 sa'nn doumu; Luka nciline gre (2:1-7). Suriye Valisi Quiriniu5'un nfus saym.

M.S. 27-28 isa'nn vaftizi (geleneksel tarih), imparator Tiberius'un hkmdarlnn 15. yl (Luka 3:1-23).

M.S. 30 sa'nn armha gerilmesi; Katolik inancna gre.

M.S. 35* Herod Antipas ve Herodias'm M.S. 34'teki evliliini takiben, Josephus'un tanklyla Vaftizci Yahya'nn idam edilii.

M.S. 36 Fsh-isa'nn armha gerilii; Matta'nn zaman izelgesine gre.

M.S. 36-37 Paul'n am'a gidi yolunda din deitirmesi.

M.S. 44* sa'nn kardei James'in idam.

M.S. 50-52 Paul, Corinth'te; ilk mektubunu yazar (Selaniklilere).

M.S. 61 Paul, Roma'da gzaltna alnr.

M.S. 65* Paul idam edilir.

M.S. 66-73 Yahudiye'de sava. Vespasian ynetimi altndaki Roma ordusu Yahudiye'yi istila eder.

M.S.55-120* sa'dan bahseden Roma tarihisi ve senatr Tacitus'un yaam.

M.S. 61-114* sa'dan bahseden Gen Pliny'nin yaam.

M.S. 115* Antakya piskoposu Ignatius, Paul'n mektuplarndan alnt yapar.

M.S. 117-138* Romal tarihi Suetonius 'Hristos' adl bir kiiden sz eder.

M.S. 125* Hristiyan incilinin bilinen en eski rnei, Yuhanna 18:31-33, Rylands Papirs Msr'da bulunur.

M.S. 200* Paul'n mektubunun bilinen en eski paras, Chester Beatty Papirs' Msr'da bulunur.

M.S. 200* En eski (hemen hemen) tamamlanm incil (Yuhanna'nmki), Bodmer Papirs' Msr'da bulunur.

M.S. 325 iznik Konsili, Roma imparatoru Konstantin tarafndan toplanr, isa'nn tanrsall 3'e 217 oy ounluuyla resmi bir dogma hline getirilir.

M.S. 393-397 Hippo Konsili'nde Yeni Ahit'in resmiletirilmesi iine balanr, Kartaca Konsili'nde tamamlanr.

* Tahmini tarihler.

YILDIZIN OLU 63

BRNC YZYIL

M..4 Kral Herod'un lm. M.S.6 Celileli Yahuda'nm liderliinde Zelot ykselii. M.S.26 Pontius Pilate Yahudiye bakanlna atand (M.S.36'ya kadar). M.S.36 Pontius Pilate, Roma'ya geri arld ve srgne gnderildi. M.S.38 iskenderiye'deki Yahudi kart ayaklanmalar ve cinayetler Bakan Flaccus tarafndan cesaretlendirildi. M.S.39 Herod Antipas, Fransa'ya, Pirene dalarnn bulunduu blgeye srgne gnderilir. M.S 44* isa'nn kardei James idam edilir. M.S.46-48 Tiberius iskender Yahudiye'nin bakandr. M.S. 64 Nero ynetimindeki Roma'nn yan. Hristiyanlarn tutuklan. M.S. 66 Roma ordusundaki Yahudi general Tiberius skender, Msr valisidir, iskenderiye'deki isyanlar bastrmak iin birliklerini gnderir. Birka bin Yahudi ldrlr. M.S. 66-73 Yahudiye'de sava. Vespasian ynetimindeki Roma ordusu Celile'den akn eder. M.S. 67 Celile'de Yahudi bir askeri lider olan Josephus bir yenilginin ardndan Roma tarafna geer. Roma'da imparatorun saraynda yaarken, Yahudi tarihleri yazar (Yahudi Sava, M.S. 77-78; Yahudilerin Gemii, M.S. 94) M.S. 69 Vespasian imparator ilan edilir. Olu Titus ordunun bana geer. Titus, Tiberius iskender'i ba yardmcs olarak atar. M.S. 70 Kuds'teki Tapnak yok edilir. Ardndan Vespasian, Davut'un kraliyet neslinden gelen herkesi buldurup, idam ettirir. Kuds'n ismi Aelia Capitolina olarak deitirilir ve btn Yahudilerin ehre girmesi yasaklanr. Romallar, Ferisi Johanan ben Zakkai'nin bir din okulu ve Jabneh'te Yahudi konseyi kurmasna izin verir ve bylece ruhban snfl bir Yahudilik anlaynn ykselmesini salar. (Okul ve konsey M.S. 132'ye kadar orada kalr.) M.S. 73 Masada yok edilir ve 960 Zelot yakalanmamak iin intihar eder. Msr'daki Onias Yahudi Tapna kapanr.

*Tahmini tarihler.

64 ISA YAZMALARI

olan zenginlie -kargaann olduu yerde asla tohum ekilmez, ekin yetitirilmez ve ekilmeyen toprak iftiler iin yiyecek ve para, dolaysyla da yneticiler iin vergi retmez- ihtiyac vard ve Roma her yl hazinesine 40 talent deyen Yahudiye'ye gvenip, destek verdi. (Krk talentin ortalama deeri, 1700 kg. gme denk gelir.) Akllca yrtlen politikalarla bu sabit olmayan denge, 1. yzyln ortalarna

kadar srd ve aniden kt. Kuds'teki Tapnakta bir grup Roma kart haham, Yahudi olmayanlarn,

balarn kabul etmemeye karar verdi. Sezar ve Roma iin tapnaa adaklar verilmesi allagelmi gnlk bir olayd ve bunu kabul etmemek, imparatora kstaha meydan okumakt. Artk geri dn yoktu. Zelotlar ve Roma kart hahamlar, insanlarn cehennem kapsnn eiine doru srdler. Josephus'un aktard gibi, bu hareket yznden Roma'ya kar sava kanlmaz olmutu. Amalarn arm Zelotlar, milletlerinin kontroln ele alabilecekken, ok byk kayp verecekleri bir ie kalktlar ve yaklak iki bin yllna bu anslarn kaybettiler. Sava, ilk olarak ky kenti Sezarya'da M.S. 66 ylnda patlak verdi. Sava

krkleyen nefret ortamnda, olaylar yattrma giriimleri bounayd. Zelotlar bugn beklemiti ve artk istediklerini elde edebileceklerdi. Onlar iin yarn olmutu sonunda. Binlerce insan ldrld: Zelotlar, l Deniz'deki Masada Kalesi'ni ald; dierleri Kuds' ve tapna ele geirdiler. Kral Agrippa'nn ve ykksek rahibin sarayn yaktlar. Ayrca resmi kaytlar ofisini de yakmlard. Aralarndan liderler kardlar: Kuds'te yksek rahibin olu yetkiliydi. Sonra

Celileli Yahuda'nn olu, Masada'da ortaya kt ve silah deposunu yamalad. Sonra saray almak iin, soylu kyafetleri iinde Kuds'e bir kral olarak dnd. Resmi grevli yksek rahip ldrld. lk nce, byle nefret dolu ve planlanm bir saldrya hazrlksz yakalanan ve

akna urayan Romallar ko-

YILDIZIN OLU 65

layca malup edilmiti. Suriye Valisi Cestius Gallus, askerleriyle Yahudiye'ye yneldi. Birok toplumu ve ehri yok ettikten sonra, ordusuyla Kuds' sard. Fakat ar kayplar vermiti. Kayplarn arasnda Altnc Lejyon'un kumandan ve bir Romal hakim bile vard ve Cestius, ancak geri ekilirse kurtulabilir gibi grnyordu. Bu bozgunda Zelotlar, ciddi lde silah ve para elde etmiti. Bu g gsterisine ramen, birok Yahudi durumun sadece daha ktye gideceini ngrerek, Yahudiye'ye kat. Yahudiler haklyd: Romallar geri ekilmilerdi; fakat sadece toplanp geri

dnmek iin... Romallar intikam ve vahet duygusuyla dolu olarak geri dneceklerdi... Bu arada, Romallarn yokluundan istifade eden Zelotlar tekrar gruplamt. eitli blgeler iin kumandanlar setiler, birlikler kardlar ve onlar Roma teknikleriyle eitmeye baladlar, ilk arpma, Josephus'un Zelot kuvvetlerine kumandanlk yapt yer olan Celile'de gerekleecekti. Roma imparatoru Nero, Yahudiye'deki isyan patlamalarndan tr ok

fkelenmiti ve saygn bir ordu kdemlisi olan Vespian'a, yeniden ele geirilecek olan lkenin kontroln almas iin emir verdi. Vespian, olu Titus'u On Beinci Lejyonu almas iin iskenderiye'ye gnderdi. Kendisi de Beinci, Onuncu Lejyonlar ve yirmi yardmc birlikle -yaklak on sekiz bin svari ve piyade- Suriye'den aa doru yola kt. Vespian ve Titus, Suriye'de Ptolemais (bugnk Akka) limannda bulutular.

Glerini birletirdiler ve Celile'ye doru harekete getiler. Josephus, Hayfa ve Celile Denizi arasnda bulunan Jotapa'daki (bugnk Yodefat) ssnde yakaland. Krk yedi gnlk kuatmann ardndan Celile dt. Josephus kat ve sonra tekrar yakalandnda, yksek rtbeli bir Roma memuruna, yani Nicanor isimli bir hakime teslim oldu. Josephus onu eski bir dost olarak tanmlyor ve onun iin 'rahiplerin neslinden bir rahip' di-

HZ. ISA zamanndaki SRAL

Yahudiye ve Celile

j Pontius Pllate tarafndan

ynetilen yerler Herod

PHOENICIA Roma

YILDIZIN OLU 67

yordu. Dier bir deile Josephus, kesinlikle dnmeden hareket eden bir Celileli deildi. O, Kuds aristokrasisinin Roma ynetimi ile gl balar olan bir yesiydi. Yakalanmasnn hemen ardndan Josephus, kumandan Vespasian tarafndan hapsedildi. Fakat Josephus, Romallarla st dzey ilikilerini aa vuran bir hareketle zel bir grme talep etti. Vespasian, Titus ve iki arkada onunla grt. Bu iki kiiden biri muhtemelen Titus'un askeri personel efi Tiberius skender'di -o bir Yahudi ve nl filozof iskenderiyeli Philo'nun yeeniydi-." Tiberius skender'in bu grme iin -ileride greceimiz- zel ne-denleri vard. Ardndan gelen olay, iyi oynanm bir tiyatro oyunuydu. Josephus ve Tiberius iskender, bu ojomda kendilerine den rolleri ojmadlar.

"SZ SANIYORSUNUZ K EFENDM" diyerek Josephus, Vespasian' iaret ettiinde bu ann, hayat iin son derece nemli olduunun ve takip eden birka dakikann geleceini belirleyeceinin farknda olarak, "Beni yakalayarak, sadece bir mahkumun gvenliini saladnz fakat ben sizi bekleyen ululuun habercisi olarak geldim" dedi. Szcklerine ok dikkat ediyordu; nk tanr tarafndan gnderildiine inanmalarn istiyordu:

Siz Vespasian, Sezar ve imparatorsunuz... Siz sadece benim deil; karann, denizin ve btn insan rknn da efendisisiniz ve Tanrnn adn gereksiz yere anyorsam daha ar bir cezaya arptrlaym.

Tabii ki Nero hl Roma'y ynetirken, Josephus'un nerisi bir ihanet teklifi saylrd. Fakat Josephus'a gre -ve hatrlamalyz ki; o bunlar Roma'da Vespasian'n saraynda, bu olaylardan ok sonra yazyordu- Vespasian, bu tehlikeli konulan zaten dnyordu. Josephus'un syledikleri Ves-

68 ISA YAZMALARI

pasian'n dikkatini ekti ve aynca onu sinirlendirdi de. nk ona, imparatora resmen ihanet etmesini gerektiini sylyordu ve bu yzden onun idam emrini hemen vermesi gerekirdi. Fakat bunu yapmad. Kitabnda, Josephus bir sebep sunuyor: "Tanr, zaten onun imparatorluk amalarm uyandryor ve baz belirtilerle ona bir asa mjdeliyordu." Kraliyet stats anlamndaki 'asa' ile ilgili bu konuma, daha nce de belirttiimiz gibi, sava hzlandran garip 'yldz' kehanetine -beklenen Mesihsel lider- ilikin bir balanty aa karyordu. 'Yldz' ve 'asa' Eski Ahit'te belirtildii gibi, kahin Balaam'm kehanetinde geiyordu. Balaam kehanetini yle ilan eder: Onu gryorum... Onu seyrediyorum; fakat yakndan deil. Yakup'un bir yldz liderlii alyor. srail'den bir asa ykseliyor. (Saylar 24:17)

Bu 'Yakup'un yldz', Davut'un soyundan beklenen Mesihsel liderdir. Josephus, bu kehanetin, yaanan iddet olaylarnn zamanlamasn etkilediini aka belirtiyor:

Onlar savaa gitmek iin en ok isteklendiren ey; ayn anda iki anlama gelebilen, dinsel metinlerinde geen, kendi lkelerinden bir adamn bir dnya kral olaca kehanetidir.

Bu, Josephus'un Vespasian'a