YILDIZ TEKNK NVERSTES NAAT FAKLTES JEODEZ VE FOTOGRAMETR MHENDSL BLM

IIK DALGALARINA DAYALI LME SSTEMLER

Tevfik TRKOLU

Jeodezi ve Fotogrametri Mhendislii Blm Geomatik Yksek Lisans Program Modern Gzlem Yntemlerinde zel Konular

Prof. Dr. mer AYDIN Do. Dr. Metin SOYCAN STANBUL, 2010

NDEKLER Sayfa No NDEKLER...........................................................................................................................II EKLLER DZN....................................................................................................................II TABLOLAR DZN.................................................................................................................II GR........................................................................................................................................III Satellite Laser Ranging (SLR)..................................................................................................III Lunar Laser Ranging(LLR)........................................................................................................X Military Laser Rangefinders(MLR) ......................................................................................XIII Laser Airborne Depth Sounder(LADS).................................................................................XIII Pulced Distance Meters for Surveying....................................................................................XV KAYNAKLAR.....................................................................................................................XVII

EKLLER DZN Sayfa No

TABLOLAR DZN Sayfa No Tablo 1.1Kullanmda Olan SLR Uydular................................................................................IV Tablo 2.2 Aktif ve Pasif Durumdaki LLR stasyonlar............................................................XI Tablo 2.3 Ay Yzeyinde Bulunan Yanstclar ve Baz zellikleri........................................XII

II

GR Gnmzde uydu sistemleri ve teknolojileri salt konum belirleme amal kullanlmayp bunun yan sra gravite belirleme, atmosferik ve meteorolojik aratrmalar, yer kabuu hareketlerinin izlenmesi, uydu yrngelerinin belirlenmesi, dnyann ve dier gkcisimlerinin hareketlerinin belirlenmesi, hidrografik ve oinografik almalarda, eitli bilimsel ve akademik almalarda da kullanlmaktadr. Bu amalarla 1960lardan gnmze eitli almalarda kullanlmak zere zel amala ya da birden ok amala gelitirilmi uydu, uydu sistemleri ve lm yntemleri tasarlanm, kullanlm ve de kullanlmaktadr. Bu almada da sizlere bu uydu, uydu sistemleri ve k dalgalarna dayal olarak yaplan olan lme tekniklerinden Satellite Laser Ranging(SLR), Lunar Laser Ranging(LLR), Military Laser Rangefinders(MLR), Pulsed Distance Meters for Surveying ve Laser Airborne Depth Sounder(LADS) sistemleri ile bilgiler sunulacaktr. Ayrca bu sistemler kullanlarak yaplan uygulamalardan da bahsedilecektir. Satellite Laser Ranging (SLR) 1.1 alma Prensibi ve Geliimi

Uydulara lazerle uzaklk lme yntemi olan SLR sisteminde, yer istasyonunda retilen ksa sreli lazer sinyali (laser pulse) optik bir dzenekle uyduya gnderilmektedir. Uydular zerinde yer alan retroreflektrler gelen bu lazer sinyalini yanstarak uydu ile yer istasyonu arasndaki mesafe hassas bir ekilde llebilmektedir(Kahveci; Yldz, 2007). Yer istasyonundan uyduya gnderilen lazer sinyali uyduda bulunan yanstclar araclyla tekrar istasyona iletilir. Lazer sinyalinin gnderildii ilk andan itibaren periyodik bir zaman sayac devreye girer. Sinyal tekrar yer istasyonuna dndnde saya durur ve sinyalin bir tam uu zaman kaydedilir. Bu sayede de istasyonla uydu arasndaki mesafe iin temel eitlik; (1) eklinde yazlabilir. SLR lleri gnmzde zellikle uzun mesafelerin llmesinde kullanlan en duyarl uzay jeodezisi tekniklerinden birisidir. SLR sistemlerinin iyonosferden ok az etkilenmesi ve uydularn yalnzca yanstma fonksiyonlarna sahip, uzun mrl ve pasif olmas stnlklerine karlk atmosferik koullardan nemli lde etkilenmesi, tesisinin pahal olmas, uzun sreli l gerektirmesi ve noktadan noktaya tanmasnn yorucu olmas, bu III

sistemin zayf taraflar olarak saylabilir(Kahveci; Yldz, 2007). Bunun yannda karlalan dier hata kaynaklar, hedefleme ve zamanlama hatalardr. Lazer yanstclar tayan en ok biline uydu sistemleri STARLETTE, LAGEOS, AJISAI ve ETALON olarak saylabilir. Bunlardan STARLETTE lazer ile uydulara uzaklk lmede kullanlan ilk uydu sistemi olup 1975 ylnda CNES (Fransa) tarafndan uzaya yerletirilmitir.Tablo 1.1Kullanmda Olan SLR UydularOrtalama Ykseklik (Km) 356,400 356,400 356,400 356,400 356,400 927 815 5850 1485 19,105 19,135 5625 815 20,195 20,030 800 474 485-500 485-500 800 1336 600 691 23,916 36,000 514 19,140 19,140 1336 21,500 23,916 295 19,140 ~50 km (lunar) 350 832 757 Uzaya Yerletirilme Tarihi 20.08.1969 07.02.1971 01.09.1971 16.11.1973 21.05.1975 02.01.1976 03.01.1976 10.05.1976 13.08.1986 26.01.1989 13.07.1989 24.10.1992 30.09.1993 18.10.1993 21.04.1994 24.04.1995 01.01.2000 18.03.2002 18.03.2002 10.04.2002 01.01.2003 05.03.2003 04.11.2003 11.05.2006 10.03.2007 16.06.2007 01.07.2007 28.05.2008 24.06.2008 04.12.2008 26.12.2008 01.04.2009 03.04.2009 30.06.2009 04.08.2009 24.09.2009 16.03.2010

Ad

A ollo1 S aof T n u p 1e ra q ility A ollo1 F M u p 4 ra a ro A ollo1 H d R p 5 a ley ille L n 2 S of S u a 1 ea eren ity L n 1 S of R in u a 7 ea a s B a on e c -C S rle ta tte L G O -1 AES A a jis i E lon ta -1 E lon ta -2 L G O -2 AES S tella G -3 PS 5 G -3 PS 6 ES R -2 CA P HM GA E R C -A GA E R C -B Ev a n is t Ja on s -1 IC S t Ea L rets a G V -A IO E ES T -8 T rra A -X e SR GO A S 0 L N S -1 2 GO A S 0 L N S -1 9Jason-2 COMPASS-M1 GIOVE-B

GC OE GO A S 1 L N S -1 5 LO R R -L A D Cs N E a torBLITS PROBA-2

Gnmzde IERS almalarna katkda bulunan SLR analizlerinin byk blm Lageos-1 ve Lageos-2 uydular ile yaplmaktadr. Balangta birka metre dzeyindeki doruluklar sz IV

konusu iken iki ve nc seri sistemlerle birka santimetre doruluklarla konum belirleme olanana ulalmtr. Sistemin daha esnek ekilde kullanlmas salamak ve zellikle yerkabuu hareketlerinin belirlenmesinde etkili olarak kullanmak amacyla tanabilir sistemler gelitirilmeye balanmtr. Bu sistemler NASA tarafndan gelitirilmi ve bunlara TLRS(Transportable Laser Ranging Station) ad verilmitir. Bu tanabilir sistemler ile her bir noktada yaklak 2 - 3 aylk l yaplmakta daha sonra bir baka l noktasna gidilmekte ve ayn ilemler her l noktas iin tekrar edilmektedir. TLRS nin bir noktada kurulmas iin geen sre yaklak birka gndr. Bu sistemden baka, Almanya ve Hollanda nn ortak almalar sonucu MTLRS-1 ve MTLRS-2 (Modular Transportable Laser Ranging System) tanabilir sistemleri gelitirilmi olup 1984 ten bu yana baarl bir ekilde kullanlmaktadr. MTLRS sistemi WEGENER MEDLAS ( Working Group of European Geoscientists for the Establishment of Networks for Earthquake Research Mediterranean Laser Ranging Project) projesi kapsamnda zellikle Akdeniz blgesinde, Trkiye nin de dahil olduu uluslararas jeodinamik projelerde kullanlmtr. 1.2 1.2.1 SLR Sisteminde Kullanlan Baz Uydularn zellikleri LAGEOS I & II

LAGEOS - I (LAser GEOdynamics Satellite) sadece lazerle lme tekniklerinin kullanld geodinamik lmeler iin gelitirilmi ilk yapay uydulardan biridir. Pasif bir uydudur. NASA tarafndan 4 Mays 1976 gn Vanderburg Hava Kuvvetleri ssnden frlatlmtr. LAGEOS I in (maddesel olarak) mrnn birka milyon yl olaca tahmin edildii iin, gelecee bir mesaj olmas bakmndan uyduya, bu cismin dnyaya ait olduunu gsteren elik bir plaka (10x18 cm.) eklenmitir. Bunun benzer iki kopyas da uydunun iinde bulunmaktadr. Bu plakalarn iinde, dnyann yaklak 270 milyon yl nceki halini, gezegenlerin imdiki durumlarn ve dnya yzeyinin 8 milyon yl sonraki tahmini halini gsteren harita bulunmaktadr, Lageos uydusunun amac tektonik hareketleri ve dnyann oryantasyonunu tam ve doru bir ekilde lmektir.

V

ekil 1.1 LAGEOS Uydusu ve zerindeki Yanstclar

Hala grevini baaryla srdren LAGEOS I e benzer olarak son derece sabit bir yrngeye sahip, konumu yksek dorulukla belirlenebilen ve bylelikle SLR lmeleri iin mkemmel bir hedef olan LAGEOS II uydusu dizayn edilmitir. NASA (Amerikan Uzay Ajans) ve ASI (talyan Uzay Ajans) tarafndan ortak bir almayla 22 Ekim 1992de frlatlan bu uydu da dnyann geodinamik yaps zerindeki almalarda bilim adamlarna yardm etmektedir. LAGEOS I ile hemen hemen ayn fiziksel zelliklere sahip olan uydu az bir farkla 406 kg. lk (60 cm. apnda) bir kredir. Tad kp kesi yanstclar (retroreflektorler) n yz dz ve dairesel olan, arkas kp kesinden kesilmi bir prizmadr. Her iki uydu da kabuk hareketleri, blgesel gerilmeler, fay hareketleri, kutup hareketi ve dnyann dnndeki deiimler, gel-git etkileri, dier kinematik ve dinamik parametrelerin depremlerin deerlendirilmesi ile saptanmas almalarnda yksek doruluklu bir referans noktas olarak kullanlmakta, farkl alanlardaki bilimsel veri ve bilgilerin gelecekte gelitirilebilmesi iin mkemmel bir frsat sunmaktadrlar. Bu uydular sayesinde yeryz zerindeki SLR istasyonlarnn konumlar1 cm.den daha az bir dorulukla saptanabilmektedir. Yaplan lmeler sonucunda almalarda veri fazlalna engel olabilmek amacyla her uydu iin zel olarak belirlenmi olan veri sktrma suresi LAGEOS uydular iin 120 saniye (2 dakika) dir. 1.2.2 ETALON I & II

ETALON I, 10 Ocak 1989 tarihinde eski Sovyetler Birlii tarafndan Baikonur'dan frlatlan, 1.294 m.lik yarap ve 1415 kg.lk ktlesiyle en youn, 20000 km. ykseklii ile de en yksek SLR uydusudur. Pasif bir uydu olup zerinde iki farkl tipte kp kesi yanstc bulunmaktadr. Kre eklindeki uydu, kzltesi interferometrik lmeler iin az sayda Germenyumdan yaplm yanstclarla birlikte toplam 2134 adet yanstcya sahiptir. Uydunun en nemli misyonu, yer referans sisteminin ve dnyann dnme parametrelerinin VI

yksek dorulukla belirlenmesini, yeryuvarnn gravite sabiti ve gravite alannn gelitirilmesini salamaktr.

ekil 1.2 ETALON Uydusu ve zerindeki Yanstclar

Ayn amalar hedeflenerek ETALON I' in ikizi olan ETALON II drt ay sonra 31 Mays 1989'da frlatlm ve bu tarihten sonraki almalarda her iki uydu da grev alm ve birbirlerinin sonularn pekitirmilerdir.

1.2.3

AJISAI

Japonya'nn hidrografik almalar iin tasarlad ve 12 Austos 1986' da Tanegashima Uzay Merkezinden frlatlan, orta ykseklikte konumlandrlm bir SLR uydusudur.

ekil 1.3 AJISAI Uydusu

lk ismi EGS (Experimental Geodetic Satellite) olan ve sonra AJISAI olarak tannan uydunun balca iki amac bulunmaktadr. Ksa bir donemi kapsayan ilk ama NASA' nn H-I frlatma aracnn test edilmesi, uzun dnemi kapsayan ikinci ama ise Japon adalarnn kesin konumlarnn belirlenmesidir. Ajisai' ye yaplan SLR lmeleri prezisyonlu yrnge belirlemede ve gravite alannn gelitirilmesinde kullanlmaktadr. VII

1.3

SLR stasyonlar

Pratik olarak SLR istasyonlar baz zelliklerce birbirlerinden farkllklar gzetmektedir. Bunun dnda tm istasyonlar hassas zaman sistemlerine sahiptirler. SLR yer istasyonundan uydu stndeki retro-reflektrlere lazer kullanarak menzil len bir pulse echo l tekniidir. nk bir pulse almak ve gnderme olay birka piko saniyede gerekleir. SLR yer istasyonunun konumunu ve uydunun konumunu birka cm ile salar. SLR uydudaki hedefin dnya yerekimi etkisine girmesinden beri kullanlan dinamik bir l tekniidir. Dolaysyla uydu dnyann yerekimi alannn dk frekansta olduu blmlerde alglaycdr. Bu yzden sabit bir yrngeye sahip SLR uydular global yermerkezli yzey leinde ve orijinde vazgeilemez bir rol oynar.

ekil 1.4 SLR stasyonundan Bir Grnt

SLR uydu geileri boyunca bulutun olmad, ak havalarda optik dalga boylarn kullanabilmektedir. SLR stasyonlarnda; Yksek enerjili laser pulseleri iin optik bir teleskop Bir laser pulse retici Srekli olarak, zaman hassas len zaman sistemi Yrnge hareketlerini, teleskopu kontrol edecek dnleri, hesaplamalar yapacaksa bir kontrol bilgisayar bulunur.

VIII

ekil 1.5 SLR Teleskopu

lk olarak jeneratrdeki lazer pulse alglanr.Teleskop uyduyu takip eder. Dolaysyla pulse atmosferdeki uydu boyunca seyahat eder. Retro-reflektr pulsu geri biti yeri olan teleskopa geri gnderir. Teleskop uyduyu izlerken uydu konumlama asn hesaplamas iin uydularn yrngeleri bilinir.Operatrler zaman bilinmeyeni, takip boyunca ve dn sinyallerini bulmak iin batan sonra izleme verilerini dengeler. Gzlem yapldktan sonra SLR istasyonlarnda kaytl veriler process edilir. Birka milyon dn verisi normal noktalar diye tanmlanan birka veriye ayklanr. Baarl bir gzlem sonucu takip raporu, normal noktalar, tahmini yrnge elemanlar uzaklklar ile ilgili bilgiler ierir. 1.4 SLR Sisteminin Uygulama Alanlar

SRL tekniinden daha ok jeodezik ve jeodinamik amal projelerde yaralanlmakta olup, kullanm alanlarndan bazlar aadaki gibi sralanabilir; Global jeosentrik koordinat sisteminde konum ve konum deiimlerinin belirlenmesi, Gravite alan ve uydu yrngelerinin belirlenmesi, Yer dnme parametrelerinin (ERP) belirlenmesi, Global gel-git modellerinin oluturulmas, Tektonik hareketlerin izlenmesi, Atmosferik ve hidrosferik almalar, Deniz ve buzul yksekliklerindeki deiimlerin izlenmesi, Deneysel Fizik aratrmalarna, yardmc olmaktadr.

IX

SLR hizmetlerinin daha etkin olarak yrtlmesini salamak amacyla 1997 ylnn sonlarnda yaplan bir toplantda Uluslararas SLR hizmetinin (ILRS; International Laser Ranging Service) kurulmas kararlatrlmtr(Kahveci; Yldz, 2007). Lunar Laser Ranging(LLR) 1.5 alma Prensibi ve Geliimi

LLR(Lunar Laser Range) ad verilen lazer lmeleri ile dnya ile ay arasndaki uzaklk 1969 ylndan beri duyarl bir ekilde llebilmektedir. LLR sisteminin temel alma prensibi olarak, yeryzndeki LLR istasyonlarndan Ay yzeyindeki reflektrlere yksek younluklu k lazeri gnderilmektedir. Bu lazer nn Ay yzeyindeki reflektre gidi ve LLR lazer istasyonuna geri dn arasnda geen zaman fark ok duyarl ekilde olarak llmektedir. Bu zaman lm iin atomik saatler kullanlmaktadr. Ay dnya uzakl ise, llen zaman fark k hz (c) ile leklendirilerek SLR sisteminde olduu gibi hesaplanmaktadr. Ay yzeyine farkl tarihlerde yerletirilmi olan reflektr setleri mevcut olup, her bir set iersindeki tekli reflektr says 100 ile 300 arasnda deimektedir.

ekil 2.6 Ay Yzeyinde Bulunan LLR Reflektr

LLR sistemi SLR sistemi ile karlatrldnda uyulmas gereken standartlar biraz daha yorucudur. rnein, Ay yzeyindeki bir reflektre lazer n yneltebilmek iin gereken doruluk 1 dir. Bu reflektrlere arpp geri yansyan sinyalin filtrelenmesi iin gereken zaman, , ise 200 nano saniyedir. Bu da Ay Dnya uzaklnn yaklak 15 m dorulukla belirlenmesi demektir. Bu zorluklardan dolay yeryznde ok snrl sayda LLR istasyonu vardr.

X

Tablo 2.2 Aktif ve Pasif Durumdaki LLR stasyonlar

Gzlemevi AdMcDonald (ABD) MLRS1 (ABD) MLRS2 (ABD) Haleakala (ABD) Grasse (Fransa) Wettzell (Almanya)

Faaliyet Tarihleri1969 1985 1983 1988 1988 Devam Ediyor 1984 1990 1984 Devam Ediyor 1991 Devam Ediyor

Bu istasyonlarda elde edilen lm doruluklar gnmzde

cm mertebesindedir. Yukardaki

istasyonlar dnda LAGEOS uydularna ve Aya gzlem amacyla yeni sistemlerde oluturulmu olup, bunlar MLRS(Mc Donald Lunar/Satellite Laser Ranging System) ve WLRS (Wettzell LRS)dir (Kahveci; Yldz, 2007).

ekil 2.7 McDonald Lazer Ranging stasyonu (Fort Davis, Teksas)

1.6

LLR Sisteminde Kullanlan Uydular

Ay yzeyinde bulunan ve lazer sinyalinin geri gnderilmesine yarayan reflektr setlerinin tanesi ABD Apollo uzay aralar ile Aya yerletirilmi olup bunlarn yerletirilme tarihleri aadaki tabloda verilmitir.

XI

ekil 2.8 Ay Yzeyinde Bulunan Yanstclar

Bunlarn dnda iki reflektr seti Fransa tarafndan Rus Lunokhod-1 ve Lunokhod-2 uzay aralar kullanlarak Ay yzeyine yerletirilmitir. Bu reflektr setleri srasyla 1970 ve 1973 yllarnda yerletirilmi olup L17(Luna 17) ve L21(Luna 21) isimleri verilmitir. Sz konusu reflektr setleri Ay yzeyine uygun dalmda ve gen oluturacak ekilde yerletirilmilerdir(Kahveci; Yldz, 2007).Tablo 2.3 Ay Yzeyinde Bulunan Yanstclar ve Baz zellikleriKullanlan Uzay Arac Tekli Reflektr Says 100 100 300 14 14 Tarih 1969 1971 1971 1970 1973

Apollo11Sea of Tranquility Apollo14Fra Mauro Apollo15Hadley Rille Luna17 Sea of Rains Luna21 Sea of Serenity

1.7

LLR nin Uygulama Alanlar

LLR gzlem ynteminde kullanlan reflektrlerin Mars yzeyine de yerletirilerek gelecekte ayn sistemin Mars gzlemleri iin kullanlmas planlanmaktadr. LLR gzlemleri; zleme istasyonlarnn jeosentrik koordinatlarnn belirlenmesi (ITRF sisteminin kurulmas), Global plaka hareketlerinin belirlenmesi, Yer dnme ve kutup gezinmesinin belirlenmesi, Presesyon ve nutasyon teorilerinin kontrol, XII

Ay yrngesinin belirlenmesi, gibi uygulamalarda bal bana ya da dier disiplinlere yardmc olacak ekilde kullanlabilmektedir(Kahveci; Yldz, 2007). Military Laser Rangefinders(MLR) MLR, askeri amalarla(keif, saldr, savunma vb.) yaplan lazerle mesafe lm sistemidir. Elde tanabilir trleri de bulunan sistemin ift drbnl ya da tek drbnl olmak zere 2 km den 25 km ye kadar menzile sahip olan eitleri mevcuttur. Eer sistem dijital manyetik pusula(DMC) ile kullanlrsa hedef ile ilgili manyetik azimut, inklinasyon ve uzunluk bilgileri gibi verilerde sunabilmektedir. Hatta bazlar gzlemciye gre hedefin hzn da hesaplayabilmektedir. Gece gr ile de kullanlabilen bu cihazlarn kabloyla veya kablosuz olarak kullanlabilen ve dier aygtlarla transfer yapabilen trleri de mevcuttur. Daha st model telemetrelerde 25 km menzile kadar mesafe llebilir, ayak stne veya silah ya da aralara monte edilebilirler. Ayrca bilgisayar ile entegre edilip kullanlabilirlerde. Stereoskopik telemetre ve intibakl telemetre yaygn olarak kullanlan tipleridir(URL 1).

Laser Airborne Depth Sounder(LADS) Laser Airborne Depth Sounder (LADS), bir hava tatndan anlk deniz yzeyi ile deniz tabanna lazer n gnderilerek hava tatyla olan mesafelerin llmesine yarayan, doru ve yksek younluklu batimetrik bilgilerin elde edilmesine olanak salamak amacyla gelitirilmi bir sistemdir. Her ne kadar, anlk deniz yzeyi referans alnsa da deniz yzeyinde meydana gelen kabarma ve gel-git gibi nedenler, batimetrik derinliin doruluunu etkilemektedir(Han, Rizos, 2000).

XIII

ekil 4.9 LADS Sistemi

1.8

Sistemin alma ekli

lm yapacak olan hava tat, deniz yzeyinden yaklak olarak 500 metre yukarda ve yaklak olarak 75 m/s hzla umaktadr. Uakta, diacroic ayna sayesinde iki lazer n parasna ayrlan 4.snf bir lazer kullanlmaktadr. lk lazer n paras krmz renkli olup, su yzeyinden yanstlp gelerek aracn sudan ne kadar yksekte utuunu lmektedir. Yeil renkli olan ikinci lazer n paras ise suyun iinden geerek deniz tabanndan yansyp derinliin llmesinde kullanlmaktadr. Yeil renkli lazer, saniyede yaklak 162 atmla ve uan dorultusuna gre bir yay eklinde tarama ilemini gerekletirir. Krmz renkli lazer ise deyde dik olacak ekilde tarama yapar.

XIV

ekil 4.10 LADS Sisteminin alma ekli

Yeil lazer taramas sonucu 10 metre aralklarla ve 240 metre geniliinde bir alanda lme hatt boyunca derinlik iskandil edilebilir. Derinlii hesaplamak iin uakta bulunan kayt aletleri tarafndan, yansyan iki n arasndaki gecikme zaman llerek derinlik hesaplanr. Gneten kaynaklanan yansmalar nedeniyle yanl derinlik lmne neden olmamak iin uular genelde geceleri yaplr. Ayrca bulutlu havalar ve karanlk deniz dipleri lm ve sistemi kstlayan dier nedenlerdir(URL 1). Pulced Distance Meters for Surveying Elektromanyetik dalgalarda impulslar meydana getirilerek yaplan mesafe lm yntemidir. Bunun iin frekans 200-300 MHz olan bir tayc dalga, rnein 1.5 KHz lik bir dalga ile ksa aralklarla modle edilir. Bu ekilde modle edilmi dalga bir verici tarafndan, llecek dorunun dier ucundaki reflektre gnderilir. Reflektrde yanstlan dalga bir alc tarafndan alnarak kuvvetlendirilir ve bir katod lambasnda impulslarn gidi gelii arasndaki zaman fark llr. Bu sisteme dayal olarak alan lazer impulslu ekipmanlar ise reflektrszde alabilmektedir(Horzum, 2009).

ekil 5.11 Katod In Tp

XV

Katod n tpnde, katoddan yaylan elektron akm anotlar yardmyla meydana getirilen elektrik alanlar tarafndan bir demet halinde toplanr ve tpn fosforlu ekran zerine gnderilir. Fosforlu ekran zerine deen katod nlar dedikleri yerde bir aydnlk meydana getirirler. Bu aydnlk, gerilim ayarlanarak Wehnelt silindiri ile idare edilebilir(Horzum, 2009). Katod n tribnde n yolu zerine birbirine dik iki saptrc plaklar ifti konulup bunlara 90 faz fark bulunan yksek frekansl bir akm uygulanacak olursa elektron n, akmnn frekansna uygun byklkte bir daire izer. Ikl dairede, impulslarn yayn annda bir S knts ve alm annda da bir E knts meydana gelir. Bu kntlar arasndaki uzaklk ile yaym akmnn frekans bize impulsun yaym ile alm arasnda geen zaman verir. Eer katod nlar tpnn ekran zerindeki blm buna uygun ekilde yaplacak olursa uzakl dorudan doruya okumak mmkn olur. Bu metod yeteri derecede bir hassasiyet salamadndan Jeodezik ller iin pek uygun deildir ve daha ziyade RADAR (Radar Detection and Ranging = Radyo dalgalar ile yn ve uzaklk tayini ) metodunda kullanlr. Fakat daha gelitirilmi dier elektronik uzunluk lm sistemlerinin temelini oluturur(Horzum, 2009).

ekil 5.12 Lazer Distometreler

XVI

KAYNAKLAR Han, S., C. Rizos, (2000), Airborne GPS kinematic positioning and its application to oceanographic mapping, Earth Planets Space Dergisi, Say 52, 2000, sayfa 819 - 824 Horzum, T.Fikret, (2009), Alet Bilgisi Ders Notlar, Akdeniz niversitesi Teknik Bilimler M.Y.O Harita Kadastro Program, Antalya Kahveci, M., F.Yldz (2007), GPS(Global Positioning System) Global Konum Belirleme Sistemi Teori ve Uygulama, Nobel Basmevi, Ankara. (URL,1), http://www.wikipedia.org (URL,2), International Laser Ranging Service, http://ilrs.gsfc.nasa.gov/

XVII