iskustva iz Škola me unarodni skupovi i saradnja …

Profesionalni razvoj nastavnika u Crnoj Gori broj 5

Profesionalni razvoj

nastavnika u Crnoj Gori broj 5

januar − jun 2010. Urednica: dr Dušanka Popović Redakcija: dr Dušanka Popović mr Ljiljana Subotić dr Snežana Grbović Ljubomir Kovačević Vidosava Kašćelan Nađa Luteršek Nataša Gazivoda Željko Korać Dizajn i tehnička priprema: Nevena Čabrilo Štampa: Obod, Cetinje Tiraž: 1000 ZAVOD ZA ŠKOLSTVO Podgorica Vaka Đurovića b.b. 020 408 931 020 408 913 020 408 938 020 408 930 020 408 941 Tivat Nikole Đurkovića b.b. 032 670 100 Bijelo Polje Obala b.b. 050 432 870 Nikšić Karađorđeva br. 4 040 212 552 www.zavodzaskolstvo.gov.me Podgorica, 2010. godina

SADRŽAJ PROGRAMI OBUKE ZA 2010. GODINU.................................................................... 4Izbor programa obuke..................................................................................................... 4Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi – osnovna škola .................................................. 4Pedagoška upotreba ICT-a ............................................................................................. 5Program razvoj kritičkog mišljenja (RWCT) za profesore u gimnazijama........................ 6Program obuke za rukovodioce obrazovno-vaspitnih ustanova...................................... 7Interaktivna obuka − program za trenere ........................................................................ 8Program obuke za pedagoge.......................................................................................... 8Podrška programima obuke iz kataloga programa stručnog usavršavanja nastavnika 2009/2010. godina .......................................................................................................... 8Podrška PRNŠ-a u školama ........................................................................................... 9Ostali programi obuke................................................................................................... 10 ANALIZE...................................................................................................................... 12Programi stručnog usavršavanja nastavnika u Crnoj Gori ............................................ 12Obuka direktora obrazovno-vaspitnih institucija u periodu 2004–2009. godina ............ 20Stručno usavršavanje profesora gimnazija u Crnoj Gori ............................................... 25Sistem viših zvanja – primjena pravilnika...................................................................... 27 NOVE IDEJE I AKTIVNOSTI...................................................................................... 28Kako obezbijediti primjenu naučenog ili: saradničko učenje − promjena nastavne prakse i postignuća učenika.......................................................................................... 28 ISKUSTVA IZ ŠKOLA ................................................................................................. 33PRNŠ u OŠ „Dušan Bojović” Župa Nikšićka ................................................................. 33Mentorstvo – novo profesionalno iskustvo .................................................................... 34 MEĐUNARODNI SKUPOVI I SARADNJA SA DRUGIM ORGANIZACIJAMA.... 35Učešće nastavnika i predstavnika obrazovnih institucija na seminarima Savjeta Evrope....35Međunarodna konferencija: savremeni pristup stručnom usavršavanju........................ 36Mirovno obrazovanje – za mir u svijetu......................................................................... 36Cheri projekat................................................................................................................ 37Međunarodni forum inovativnih nastavnika................................................................... 39 BLIC – INFO ................................................................................................................ 40Sistem profesionalnog razvoja nastavnika u Crnoj Gori................................................ 40Savjetovanja za PRNŠ timove ...................................................................................... 41Prezentacija završnih radova i uručenje sertifikata direktorima .................................... 41Odobreni novi programi................................................................................................. 42Evaluacija PRNŠ-a ....................................................................................................... 42Programi obuke za vaspitače........................................................................................ 42Najavljena studijska posjeta iz Gruzije.......................................................................... 43

Zavod za školstvo


Poštovane koleginice i kolege!

Časopis Profesionalni razvoj nastavnika u Crnoj Gori br. 5 bavi se aktuelnim temama kada je profesionalni razvoj nastavnika u pitanju. Predstavljamo vam programe stručnog usavršavanja koje je Zavod za školstvo, u skladu sa procjenom potreba, namijenio predstavnicima škola za 2010. godinu, zatim analize pojedinih segmenta sistema profesionalnog razvoja nastavika, nove ideje i aktivnosti nastale kao odgovor na potrebe prakse, internacionalne događajie u kojima su učestvovali i naši predstavnici, kao i iskustva kolega iz škola. Istovremeno vas pozivamo da zanimljive aktivnosti i događaje vezane za profesionalni razvoj u vašim školama ili vaš lični profesionalni razvoj, predstavite u našem časopisu. Ideja o saradničkom učenju predstavljena u tekstu Kako obezbijediti primjenu naučenog ili: saradničko učenje – promjena nastavne prakse i postignuća učenika, samo je uvod u dalje aktivnosti našeg Odsjeka na ovom polju. Naredni korak jeste osmišljavanje načina funkcionisanja saradničkog učenja kroz timove za podršku. Članovi radne grupe koja će na tome raditi, osim predstavnika Zavoda, biće, kao i do sada, predstavnici nastavnika, pedagoško-psihološke službe i direktora škola. S obzirom na to da je prethodni broj (br. 4) uglavnom bio posvećen istraživanju uticaja PRNŠ-a na doživotno učenje, to smo neke događaje koje smatramo važnim, a koji pripadaju prethodnom periodu – ipak predstavili u ovom broju. Odsjek za KPR i dalje će nastojati da vam predstavi sva važna, zanimljiva, ali i korisna iskustva i dešavanja na polju profesionalog razvoja u zemlji, regionu i svijetu.

dr Dušanka Popović, rukovodilac Odsjeka za KPR

3

Zavod za školstvo

Profesionalni razvoj nastavnika u Crnoj Gori broj 5 4

PROGRAMI OBUKE ZA 2010. GODINU

IZBOR PROGRAMA OBUKE1

Na osnovu procjene potreba na već utvrđene načine, pri čemu je primjena ključnih segmenata tekuće obrazovne reforme još uvijek najvažniji, i u skladu sa raspoloživim sredstvima, izdvojeni su prioritetni ciljevi, odnosno programi obuke koje Zavod za školstvo realizuje tokom 2010. godine. To su: Interaktivne metode u nastavi (E škole, predmetna nastava), Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi, Pedagoška upotreba ICT-a, Razvoj kritičkog mišljenja (RWCT), Program obuke za mentora nastavniku početniku, Program obuke za rukovodioce vaspitno-obrazovnih institucija, podrška PRNŠ-u (programi obuke po izboru škola), Interaktivna obuka – program za trenere i Program obuke za pedagoge. Programe obuke za 2010. godinu predložio je i usvojio Odsjek za KPR, kao i kolegijum Zavoda za školstvo. Dio sredstava opredijeljen je kao podrška sistemu profesionalnog razvoja nastavnika na niovu škole, odnosno data je mogućnost školama da, u skladu sa sopstvenom procjenom potreba, odaberu programe obuke za svoje nastavnike. Plan obuke nastavnika redukovan je u skladu sa smanjenjem budžeta naše institucije za 2010. godinu. U tom smislu najviše sati obuke namijenjeno je nastavnicima osnovnih škola proporcionalno njihovom broju, zatim nastavnicima gimnazija, dok ostaje da se za nastavnike u predškolskim ustanovama i pedagoge planiraju programi obuke u skladu sa prilivom sredstava u drugoj polovini godine. Smatramo da su svi programi namijenjeni nastavnicima u velikoj mjeri korisni i školskim pedagozima i psiholozima, pa ćemo nastojati da ih u što većoj mjeri uključujemo u ove programe. Takođe, planirana je realizacija programa koje je Komisija Zavoda za školstvo, prilikom akreditacije programa stručnog usavršavanja nastavnika pristiglih na objavljeni konkurs, procijenila kao važne za tekuću obrazovnu reformu i u tom smislu opredijelila sredstva za njihovu realizaciju. Realizaciju ovih programa treba očekivati u drugoj polovini godine.

INTERAKTIVNE METODE U NASTAVI (E ŠKOLE, PREDMETNA NASTAVA)

Istraživanja obrazovne prakse pokazala su da tradicionalna škola, zasnovana na memorisanju i reprodukciji činjenica, ne može u većem dijelu razviti kompetencije potrebne za izazove i tempo života kakav postoji u modernom svijetu. Živimo u vremenu u kojem se znanje uvećava velikom brzinom, pa u tom kontekstu prepoznajemo niz kognitivnih, socijalnih i radno aktivnih kompetencija koje ranije nijesu bile toliko važne kao danas. Neke od tih komepetencija izmicale su tradicionalnoj školskoj nastavi. Nasuprot tradicionalnoj, interaktivna nastava razvija bitne vještine, neophodne za uspješnu realizaciju ciljeva i zadataka, definisanih reformom obrazovanja. Primjena interaktivnih metoda najvažniji je put za dostizanje programom postavljenih ciljeva i u tom smislu nastavljamo sa realizacijom programa obuke Interaktivne metode u nastavi. Ovim programom do sada je obuhvaćeno 72 škole, C i D grupe, odnosno 396 nastavnika po predmetnim programima. Za naredni period planirana su četiri jednodnevna seminara namijenjena nastavnicima E grupe škola koji će biti realizovani u Podgorici. Do juna 2010. realizovana su dva seminara.

PROCJENJIVANJE I OCJENJIVANJE U NASTAVI – OSNOVNA ŠKOLA

Jednodnevni program obuke nastavnika Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi nastao je kao odgovor na zahtjeve nastavnika da se u okviru ove kompleksne i osjetljive oblasti nastavnog procesa dodatno informišu i dalje profesionalno razvijaju. Program je namijenjen prvenstveno nastavnicima predmetne nastave u osnovnoj školi, a ciljevi obuke su sljedeći: sagledati ocjenjivanje kao sredstvo za unapređenje nastave i učenja, upoznati osnovne principe na kojima se zasnivaju aktivnosti koje čine proces ocjenjivanja, shvatiti razliku između formativnog ili razvojnog ocjenjivanja i sumativnog ili 1 Programi obuke, njihov orijentacioni raspored i vremenska dinamika, nalaze se na sajtu Zavoda za školstvo od februara 2010.

Zavod za školstvo


zaključnog ocjenjivanja i specifične uloge koje te dvije vrste ocjenjivanja imaju u nastavi i učenju, razumjeti ocjenjivanje kao dio procesa nastave i učenja, uočiti i razmotriti faze procesa ocjenjivanja, razumjeti višestruke funkcije ocjenjivanja, razumjeti ulogu nastavnika i ulogu učenika u ovom procesu i razmotriti karakteristike dobrog procjenjivanja i ocjenjivanja. Za realizaciju ovog programa planirano je 15 jednodnevnih seminara na nekoliko punktova (Podgorica, Nikšić, Bijelo Polje, Plav, Pljevlja, Kolašin). Na taj način obuhvatićemo predstavnke nastavnika svih osnovnih škola u Crnoj Gori. Njihova obaveza jeste da u okviru PRNŠ aktivnosti znanja koja su stekli prenesu svojim kolegama. Tokom 2009. godine realizovano je 20 ovakvih seminara i obuhvaćeno 606 nastavnika. Program je dobro prihvaćen, njegova sadržina inicirala je konstruktivne i zanimljive diskusije, a predlog nastavnika bio je da, kao što smo i planirali, naredni korak bude program o ocjenjivanju u određenoj oblasti/predmetu. Realizacija ovih seminara bila je planirana za 2010. godinu, ali je zbog smanjenja budžeta odložena je za sljedeću. Tako ove godine, kada je oblast ocjenjivanja u pitanju, nastavljamo sa realizacijom prethodno navedenog programa. Istovremeno, biće formirani timovi nastavnika trenera i savjetnika Zavoda za školstvo koji će pripremiti programe po strukama.

PEDAGOŠKA UPOTREBA ICT-a

Program Pedagoška upotreba ICT-a ima za cilj osnaživanje digitalne kompetencije nastavnika, tj. znanja i vještina u domenu upotrebe ICT tehnologije u svakodnevnom radu, zatim upravljanje informacijama, komunikaciju i umrežavanje posredstvom ICT-a. Tokom protekle godine (2009) program je pilotiran u radu sa ICT koordinatorima koji su, kroz pohađanje seminara Interaktivna obuka – program za trenere, pripremljeni da svojim kolegama, tokom seminara, prenose naučeno. Ove godine planirali smo realizaciju četiri trodnevna seminara (Podgorica, Nikšić, Bijelo Polje, Tivat) čiji učesnici će biti predstavnici osnovnih škola iz pomenutih oblasti. Osmišljavanju programa obuke prethodila je analiza mogućnosti za edukaciju u oblasti ICT koje se pružaju nastavnicima u ovom trenutku. Uvidom u strukturu već realizovanih i postojećih programa obuke utvrđeno je da su pretežno bazirani na osnaživanju informatičkih znanja nastavnika informatike, i to u domenu informatičke pismenosti (poznavanja softvera i hardvera, informaciona tehnologija, upotreba kompjutera i upravljanje dokumentima, internet servisi, poslovni softver). Ovaj tip obuke je, uz manje izmjene, univerzalan, i nije posebno prilagođen potrebama nastavnika. U okviru pedagoške upotrebe ICT-a, kreirana je specifična obuka prilagođene potrebama nastavnog kadra u školama, tako da ovaj program obuke pokriva tri široke oblasti: pedagošku upotreba ICT-a (u nastavi i administraciji), komunikaciju i umrežavanje (planiranje i upravljanje promjenama) i socijalne i zdravstvene aspekte upotrebe ICT-a u školama. Obuka je koncipirana tako da odgovori na potrebe nastavnika razredne i predmetne nastave u osnovnoj školi, kao i nastavnika u gimnazijama. Preduslov za uspješno odvijanje obuke je određeni nivo informatičke pismenosti učesnika, tj. postojanje bazičnih informatičkih znanja i vještina u domenu poznavanja i upotrebe hardvera i softvera ili, kao minimum, spremnost i motivacija za usavršavanje u ovoj oblasti. Osmišljavanju programa obuke prethodilo je kreiranje ICT standarda za nastavnike na tri nivoa (bazični, srednji nivo i napredni nivo). Ovakav pristup omogućio je efikasnije planiranje ključnih segmenata obuke, a takođe, predstavlja pretpostavku za validnu evaluaciju obuke i njeno eventualno adaptiranje u budućnosti. Kroz dvanaest interaktivnoh radionica, obuka vodi učesnike od teorijskih pretpostavki za razvoj digitalne kompetencije, preko planiranja i pripremanja za nastavu i neposrednog izvođenja nastave, optimalnog korišćenja digitalnih resursa u školi i efikasnih i praktičnih ideja za upotrebu ICT-a do komunikacije i umrežavanja, da bi se završilo etičkim i zdravstvenim aspektima upotrebe ove tehnologije.

5

Zavod za školstvo


Važno je napomenuti da je dio obuke koji se tiče realizacije nastave u najvećoj mjeri usmjeren na podsticanje metoda aktivnog učenja u nastavi, tj. osposobljavanje nastavnika da svoj pristup u nastavi prilagode potrebama učenika, i omoguće im da sami koriste digitalne medije u nastavnom procesu. Tabela 1: Orijentacioni raspored seminara i vremenska dinamika.

Mjesto2 Broj učesnika Vrijeme1. Podgorica, Bar, Kolašin, Danilovgrad 25 maj 2010. 2. Nikšić, Šavnik, Žabljak, Pljevlja 25 septembar 2010. 3. Bijelo Polje, Berane, Rožaje, Mojkovac 25 oktobar 2010. 4. Tivat, Kotor, Budva, Herceg Novi 25 novembar 2010.

PROGRAM RAZVOJ KRITIČKOG MIŠLJENJA (RWCT) ZA PROFESORE U GIMNAZIJAMA

Za profesore u gimnazijama kao odgovor na njihovu već iskazanu potrebu za interaktivnim metodama i njihovoj upotrebi u nastavi, planirana je realizacija programa Razvoj kritičkog mišljenja (RWCT).

Svrha ovog programa jeste podsticanje kritičkog mišljenja kod učenika (ali i kod nastavnika kao organizatora i realizatora nastave) kroz upotrebu odgovarajućih metoda i tehnika i uz poštovanje principa cjelovitog pristupa u osposobljavanju učenika za doživotno učenje. Realizacija Programa planirana je kroz dva dvodnevna seminara, koji će se održati na sedam punktova. Vremenska dinamika njihove realizacije prikazana je u tabeli 2. Polaznici seminara treba da budu profesori koji ovu vrstu obuke do sada nijesu imali, njih 245.

Tabela 2: Orijentacioni raspored seminara i vremenska dinamika.

Mjesto Broj učesnika Vrijeme1. Podgorica, Cetinje, Tuzi 35 mart/maj 2010. 2. Nikšić, Danilovgrad, Plužine 35 mart/maj 2010. 3. Bijelo Polje, Mojkovac, Kolašin 35 avgust/oktobar 2010. 4. Berane, Rožaje, Andrijevica, Plav 35 avgust/oktobar 2010. 5. Pljevlja, Žabljak 35 septembar/novembar 2010. 6. Kotor, Herceg Novi, Budva 35 septembar/novembar 2010. 7. Bar, Ulcinj 35 septembar/novembar 2010.

Do sada su realizovani seminari u Podgorici i Nikšiću, a realizovale su ih dr Biljana Maslovarić i Nađa Luteršek.

Tokom RWCT seminara nastavnici upoznaju efikasne tehnike za razvoj kritičkog mišljenja, kao i njihovu primjenu u učionici. Oni imaju obavezu da između dva seminara u učionici primijene tehnike koje su upoznali i to predstave kolegama na narednom seminaru. Uslov za dobijanje odgovarajućeg sertifikata takođe jeste izrada određenog broja uzornih priprema u kojima je zastupljen ERR sistem efikasnog podučavanja i učenja sa primjenom RWCT tehnika. Ideja je da se najkvalitetnije pripreme objedine i objave u okviru edicije Naša škola Zavoda za školstvo.

Program RWCT je, u okviru Memoranduma o saradnji Zavoda za školstvo i Pedagoškog centra Crne Gore, ustupljen Zavodu na određeni period. Zavod za školstvo je, u saradnji sa PCCG-om i uz finansijsku podršku Instituta za otvoreno društvo Crna Gora, uradio i objavio priručnik za primjenu RWCT programa koji polaznici dobijaju na kraju obuke.

2 U tabelama su posebno naglašeni (boldovani) nazivi gradova u kojima se seminari realizuju, dok su učesnici seminara predstavnici škola iz svih navedenih gradova..

Zavod za školstvo


7

PROGRAM OBUKE ZA MENTORA NASTAVNIKU POČETNIKU

Potreba da u obrazovnom sistemu Crne Gore imamo nastavnike obučene da budu mentori, tj. da posjeduju mentorske vještine, poznaju mentorski proces i na pravi način vode nastavnika početnika, nastala je kao rezultat implementacije reformskih rješenja u oblasti pripravničkog staža i polaganja stručnog ispita. Kako biti mentor nastavniku početniku – vještina je koja ne postoji niti u jednom programu koji obrazuje naše nastavnike.

Ovim pitanjem bavi se Zavod za školstvo, posebno Odsjek za kontinuirani profesionalni razvoj i do sada je urađen Program rada mentora sa nastavnikom pripravnikom, realizovano istraživanje Mentorski proces u školama u Crnoj Gori i publikovan priručnik za nastavnike Mentorstvo. Takođe, urađen je i program obuke namjenjem nastavnicima mentorima. Cilj realizacije ovog Programa jeste unaprijediti znanja i vještine potrebne nastavnicima mentorima kao što su: poznavanje teorija učenja i principa učenja odraslih, razumijevanje različitih uloga mentora, opserviranje časa i davanje povratne informacije, komunikacijske vještine. Program će se realizovati tokom tri jednodnevna seminara. Između seminara nastavnici će imati priliku da stečena znanja i vještine primjenjuju i, nakon toga, razmjenjuju iskustva sa kolegama. Ciljna grupa su nastavnici razredne i predmetne nastave u osnovnim školama, gimnazijama, pedagozi i psiholozi.


Mjesto Broj učesnika Vrijeme1. Podgorica, Bar, Kolašin, Danilovgrad 30 septembar, oktobar, novembar 2010. 2. Nikšić, Šavnik, Žabljak, Pljevlja 30 septembar, oktobar, novembar 2010. 3. Bijelo Polje, Berane, Rožaje, Mojkovac 30 septembar, oktobar, novembar 2010. 4. Tivat, Kotor, Budva, Herceg Novi 30 septembar, oktobar, novembar 2010.

PROGRAM OBUKE ZA RUKOVODIOCE OBRAZOVNO-VASPITNIH USTANOVA

I ove godine nastavili smo sa obukom rukovodilaca vaspitno-obrazovnih institucija. Grupu čine direktori koji su u međuvremenu imenovani, a nijesu pohađali navedeni program obuke. Oni će obuku pohađati po programu koji je prošle godine inovirala i djelimično izmijenila Komisija Zavoda za školstvo u sastavu: dr Dragan Bogojević (predsjednik), Zorica Minić (član), Rajko Kosović (član), Svetlana Đurović (član) i Ljubomir Kovačević (član), sa stručnim konsultantom prof. dr Anitom Trnavčević. Program se sastoji od sedam modula, a u tabeli 4 prikazan je orijentacioni raspored seminara i njihova vremenska dinamika.


Tema Mjesto Vrijeme1. Komunikacija u školi Pljevlja 17. i 18. mart 2010. 2. Direktor kao pedagoški vođa Bar 27. i 28. april 2010. 3. Kvalitet škole Nikšić 24. i 25. maj 2010. 4. Organizacija i upravljanje Kotor 21. i 22. jun 2010. 5. Planiranje i odlučivanje Plav 16. i 17. oktobar 2010. 6. Upravljanje promjenama Ulcinj 26. i 27. novembar 2010.

Zavod za školstvo


INTERAKTIVNA OBUKA − PROGRAM ZA TRENERE

Ovaj program obuke planiran je za profesore iz gimnazija koji su do sada realizovali obuku, kao i za one koje ćemo angažovati u daljem radu. Profesorima iz gimnazija priključivaće se nastavnici iz vrtića i škola, a jedan od seminara biće namijenjen nastavnicima iz predškolskog vaspitanja.


Mjesto Broj učesnika Vrijeme1. Podgorica 20 mart 2010. 2. Podgorica 20 novembar 2010. 3. Bijelo Polje 20 septembar 2010. 4. Tivat 20 oktobar 2010.

PROGRAM OBUKE ZA PEDAGOGE Osnovni cilj programa jeste da se pedagoško-psihološka služba osnaži u svojoj ulozi nosioca poslova planiranja, programiranja, organizovanja i praćenja kvaliteta vaspitno-obrazovnog rada u osnovnim školama. Ostali ciljevi programa su: upoznati učesnike obuke sa metodologijom izrade novih nastavnih planova i programa (predmetni programi i programi rada pedagoga i psihologa); upoznati pedagoško-psihološku službu sa značajem, karakteristikama i načinima interdisciplinarnog pristupa u realizaciji i rješavanju važnih vaspitno-obrazovnih problema; unaprijediti znanja učesnika o ocjenjivanju kao sastavnom dijelu procesa nastave, kao i vještine praćenja i evaluacije nastavnog časa. Kroz pohađanje ovog programa obuke želimo da osnažimo učesnike za pružanje podrške primjeni ciljnog pristupa u planiranju nastave kao vještine neophodne za instruktivno-pedagoški rad sa nastavnicima; razvijemo sposobnost organizovanja timskog rada u školi, kao i vještine prepoznavanja jakih strana pojedinaca u kolektivu kao nosilaca različitih uloga u timu; razvijemo vještine opservacije školskog časa na osnovu parametara koji su u skladu sa primjenom savremenih metoda i oblika rada u nastavi. PODRŠKA PROGRAMIMA OBUKE IZ KATALOGA PROGRAMA STRUČNOG USAVRŠAVANJA NASTAVNIKA 2009/2010. GODINA Tabela 6: Orijentacioni raspored seminara i vremenska dinamika.

Tema Broj učesnika Program Vrijeme1. Nikšić 30 Dramska i scenska pedagogija septembar 2010. 2. Berane 30 Izrada test zadataka za reformisau školu oktobar 2010. 3. Bar 30 Mjesto udžbeničkih kompleta novembar 2010. 4. Podgorica 30 Primjena projekt metode u nastavi septembar 2010. 5. Podgorica 30 Savremeni koncept program biologija ekologija oktobar 2010.

Zavod za školstvo


PODRŠKA PRNŠ-a U ŠKOLAMA Kako bi podržali realizaciju odobrenih programa obuke na nivou škole, opredijelili smo dio sredstava kojim, partnerski sa školama, organizujemo i realizujemo programe obuke u skladu sa njihovim potrebama. Odgovorili smo na sve zahtjeve prispjele tokom prošle godine i do sredine januara ove godine (20 škola), što zbog nedostatka sredstava nijesmo bili u prilici ranije da uradimo. Tokom 2010. godine Zavod za školstvo će podržati realizaciju 12 programa obuke u okviru PRNŠ aktivnosti. Na taj način rasporedili smo sva raspoloživa sredstva kada je ova vrsta aktivnosti u 2010. godini u pitanju. Kao i prethodne, i ove godine najtraženiji su programi Neki aspekti savremene nastave, Razvoj kritičkog mišljenja (RWCT) i Razumijevanje adolescenta u učionici − uloga nastavnika.

Tabela 7: Programi obuke namijenjeni pojedinim školama.

Škola i mjesto Program1. OŠ „Blažo Jokov Orlandić", Bar Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi

2. OŠ „Jugoslavija"; OŠ „Meksiko"; OŠ „Srbija";OŠ „B.J. Orlandić"; OŠ „Anto Đedović"; OŠ „Mrkojevići", Bar

Nastava maternjeg jezika i književnosti u II i III ciklusu devetogodišnje osnovne škole

3. OŠ "Luka Simonović", Nikšić Neki aspekti savremene nastave

4. OŠ „Mustafa Pećanin", Rožaje Razumijevanje adolescenta u učionici - uloga nastavnika

5. OŠ „Boško Strugar", Ulcinj Razumijevanje adolescenta u učionici - uloga nastavnika

6. OŠ „Stjepan Mitrov Ljubiša", Budva Neki aspekti savremene nastave7. Druga osnovna škola, Budva Neki aspekti savremene nastave8. OŠ „Boro Ćetković", Podgorica Neki aspekti savremene nastave

9. OŠ „Mahmut Lekić", Tuzi; OŠ „Zarija Vujošević", Mataguži OŠ „Jedinstvo", Skorać; OŠ „29. novembar", Dinoša Neki aspekti savremene nastave

10. OŠ „Štampar Makarije", Podgorica Muzikalnost kod djece11. OS „Njegoš", Cetinje Razvoj kritičkog mišljenja (RWCT)12. OŠ „Niko Maraš", Bijelo Polje; OŠ „Savo Kažić", Barutana Razvoj kritičkog mišljenja (RWCT)13. OŠ „Braća Ribar" Zaton; OŠ „Šukrija Međedović" Godijevo Razvoj kritičkog mišljenja (RWCT) U Baru je 22. januara 2010. godine, u skladu sa PRNŠ planom, realizovan jednodnevni program obuke Nastava maternjeg jezika i književnosti u II i III ciklusu devetogodišnje osnovne škole za šest škola barske opštine: OŠ „Jugoslavija", OŠ „Srbija", OŠ „Blažo Jokov Orlandić", OŠ „Mrkojevići", OŠ „Meksiko" i OŠ „Anto Đedović". Domaćin je bila OŠ „Jugoslavija". Seminar su vodile Nađa Durković i dr Dušanka Popović, a teme o kojima se razgovaralo bile su: nastava maternjeg jezika u devetogodišnjoj osnovnoj školi, metodski pristup čitanju i tumačenju neumjetničkog teksta, nastava književnosti u devetogodišnjoj osnovnoj školi i metodski pristup čitanju i tumačenju književnoumjetničkog teksta. Iako je seminar prvenstveno namijenjen profesorima maternjeg jezika i književnosti, u radu su učestvovali i učitelji iz pomenutih škola (ukupno 41 učesnik).

9

Zavod za školstvo


Tokom rada razjašnjene su neke nedoumice i istaknute posebnosti aktuelnog programa u odnosu na prethodni: nije propisan broj časova za pojedine oblasti programa (kompletan broj časova podijeljen je na nastavu književnosti 40% i nastavu jezika 60% − samo u prvom razredu 50%:50%, sve ostalo raspoređuje nastavnik), književna djela, osim kanonskih u trećem ciklusu, samo su predložena pa se mogu mijenjati ili obraditi onoliko djela koliko nastavnik sa učenicima ili u odnosu na njih procijeni da je dovoljno, broj časova namijenjen medijskom obrazovanju takođe je prepušten nastavnicima – da oni odrede koliko će časova raditi, npr., reklamu i slično. Takođe, istaknuto je da se treba pridržavati programa, a da su udžbenici i priručnici samo pomoćna sredstva u realizaciji programa. Čuli su se i konkretni predlozi u odnosu na programe i udžbenike namijenjene nastavi ovog predmeta.

Tokom prvog polugodišta tekuće školske godine, u okviru podrške PRNŠ-a, realizovana su tri seminara Neki aspekti savremene nastave (Podgorica, Nikšić i Budva). Dok su seminar u Nikšiću pohađali samo nastavnici OŠ „Luka Simonović“, u Podgorici su učesnici bili nastavnici razredne i predmetne nastave iz četiri škole: OŠ „Mahmut Lekić" Tuzi, OŠ „Jedinstvo" Skorać, OŠ „Zarija Vujošević" Mataguži i OŠ „29. novembar" Dinoša. Takođe, polaznici seminara u Budvi bili su nastavnici iz Druge osnovne škole i OŠ „Stjepan Mitrov Ljubiša“. Seminar se bavi ključnim aspektima nastavnog procesa usmjerenog na učenika i obuhvata aktuelne i zanimljive teme. U radu je učestvovalo ukupno 107 nastavnika iz navedenih škola. U okviru sistema profesionalnog razvoja na nivou škole i PRNŠ plana, nastavnici osnovnih škola „Niko Maraš" (Bijelo Polje, Zeta) i „Savo Kažić" (Barutana) pohađali su dva dvodnevna seminara RWCT programa. Isti seminar realizovan je u OŠ „Njegoš” na Cetinju. Voditelji seminara bili su: Nada Vujašković, pedagog (OŠ „Vuko Jovović“, Danilovgrad), Gordana Ćetković, profesor fizike (OŠ „Oktoih“, Podgorica), Nataša Gazivoda, pedagog (Zavod za školstvo), Vidoje Šćepanović, nastavnik likovnog vaspitanja (OŠ „Dr Dragiša Ivanović“, Podgorica), Jadranka Gavranović, pedagog (OŠ „Savo Pejanović“, Podgorica) i Petar Špadijer, profesor biologije (OŠ „Lovćenski partizanski odred“, Cetinje). OSTALI PROGRAMI OBUKE Postoji više programa obuke koji se realizuju u okviru projekata NVO, međunarodnih organizacija i partnerski sa Zavodom za školstvo. Jedan od njih jeste program obuke nastavnika za primjenu programa Zdravi stilovi žiivota. Osim bazične obuke za primjenu predmetnog programa, nastavnici pohađaju i program Aktivna nastava/učenje, kao i dio programa Razvoj kritičkog mišljenja. Realizaciju programa podržava UNDP, a do sada je obuku pohađalo oko 163 nastavnika iz 88 osnovnih škola (najčešće profesori biologije, pedagozi i psiholozi). Dodatna sredstva za obuku nastavnika sa albanskog govornog područja, tačnije za realizaciju tri dvodnevna seminara na tri punkta (Tuzi, Ulcinj i Gusinje), opredijelio je Kultur kontakt. Seminar će se baviti aspektima savremene nastave i biće realizovan na crnogorskom i albanskom jeziku. Zavod za školstvo je, u saradnji sa Britanskim savjetom, organizovao tri dvodnevna seminara za 85 nastavnika engleskog jezika na kojima su se učesnici upoznali su se sa Kembridžovim ESOL ispitom iz metodike nastave engleskog jezika (TKT) koji mogu polagati u Britanskom savjetu. Nastavnici su bili u prilici da osvježe svoja znanja iz relevantnih tema koje se polažu na ovom ispitu (teorija učenja i nastave jezika, planiranje nastave, motivacija, ocjenjivanje, ispravljanje grešaka itd.). Detaljnije informacije o TKT mogu se naći na sajtu Britanskog savjeta: britishcouncil.org/montenegro. Za nastavnike engleskog jezika, osim navedenih, održana su i dva jednodnevna seminara u saradnji sa izdavačkom kućom Longman. Seminaru je prisustvovalo 55 nastavnika osnovnih škola, gimnazija i srednjih stručnih škola. Tema seminara je bila Savremena nastava engleskog jezika. Seminare je vodila dr Judy Copage. Obuku za izborne predmete Evropska unija i Evropske integracije podržava Ministarstvo za evropske integracije. Ovu obuku pohađaju nastavnici koji predaju ove izborne predmete, najčešće nastavnici građanskog vaspitanja i obrazovanja.

10

Zavod za školstvo


U okviru PRNŠ-a od januara 2010, iz vlastitih sredstava, škole i vrtići finansirali su realizaciju programa Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi (OŠ „Dušan Bojović”, Župa Nikšićka), Efektivna komunikacija u učionici (OŠ „Milija Nikčević” Kličevo, Nikšić), Nastava muzičke kulture u I ciklusu devetogodišnje osnovne škole/muzikalnost kod djece (OŠ „Bajo Jojić“ Andrijevica, OŠ „Džafer Nikočević“ Gusinje, OŠ „Hajro Šahmanović“ Plav, OŠ „Petar Dedović“ Murino, OŠ „Štampar Makarije“ Podgorica, OŠ „Vuk Karadžić“ i OŠ „Vukašin Radunović“ Berane), Muzičke aktivnosti u predškolskim ustanovama (JPU „Zagorka Ivanović“, Cetinje) i Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi za nastavnike srednjih škola (Srednja poljoprivredna škola, Bar). Tabela 8: Realizovani programi obuke, broj učesnika i broj seminara u periodu januar–jun 2010.

Program Broj nastavnika/direktora Broj seminara

1. Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi 356 12 2. Nastava maternjeg jezika u II i III ciklusu 41 1 3. Interaktivne metode u nastavi 64 2 4. Muzičke aktivnosti u predškolskim ustanovama 36 1 5. Nastava muzičke kulture u I ciklusu devetogodišnje osnovne škole/muzikalnost kod djece 69 2

6. Razumijevanje adolescenta u učionici - uloga nastavnika 36 2 7. Razvoj kritičkog mišljenja (RWCT) 112 8 8. Neki aspekti savremene nastave 108 3 9. Efektivna komunikacija u učionici 25 1 10. Zdravi stilovi života 142 7 11. Vaspitač u osnovoj školi 24 1 12. Obuka za izborne predmete Evropska unija i Evropske integracije 53 2 13. Program za obuku rukovodilaca obrazovno-vaspitnih ustanova 25 3 14. ESOL ispit iz metodike nastave engleskog jezika 85 3 15. Savremena nastava engleskog jezika. 55 2 UKUPNO 1231 49

11

Zavod za školstvo


A N A L I Z E

Dr Snežana Grbović PROGRAMI STRUČNOG USAVRŠAVANJA NASTAVNIKA U CRNOJ GORI Dinamičan razvoj društva uslovljava otvorenost i stalnu spremnost za usvajanje novih znanja i sticanje vještina tokom cijelog života. Cjeloživotno učenje predstavlja važan preduslov razvoja i napretka jednog društva. U skladu sa tim veoma je važno da oni koji vaspitavaju i obrazuju djecu i mlade budu ti koji uvažavaju i primjenjuju koncept cjeloživotnog učenja kao osnovu ličnog profesionalnog razvoja.

Profesionalni razvoj zaposlenih u obrazovanju proces je koji se odnosi na stalno unapređivanje znanja, vještina i sposobnosti nastavnika i na razvijanje nastavničkih kompetencija. Od kompetencija nastavnika zavise standardi i postignuća učenika. Zato su savremenoj nastavi potrebni nastavnici koji su motivisani, odgovorni, komunikativni i koji su spremni i otvoreni ka stalnom usavršavanju i profesionalnom napredovanju. Nastavnicima je u tom pravcu neophodna kontinuirana podrška i osnaživanje. Smatrajući stručno usavršavanje nastavnika posebno važnim u procesu uspješnog sprovođenja reformskih promjena u sistemu predškolskog, osnovnog i srednjeg obrazovanja, Zavod za školstvo daje posebnu važnost upravo edukaciji nastavnika, i čini to u okviru svojih objektivnih mogućnosti. Izdavanjem kataloga programa stručnog usavršavanja nastavnika, pored ostalih aktivnosti, podržavamo nastavnike u planiranju ličnog, kao i profesionalnog razvoja na nivou škole/vrtića. Time je omogućen izbor programa u skladu sa njihovim individualnim potrebama, potrebama škole i potrebama razvoja sistema obrazovanja u prioritetnim oblastima. Nastavniku je data mogućnost izbora akreditovanog programa stručnog usavršavanja koji su sferi njegovih prioriteta i interesovanja. Mogućnost izbora različitih programa obuke, važna je u planiranju profesionalnog razvoja nastavnika na nivou škole, posebno u malim školama, koje imaju svoje mikro živote i svaka od njih ima svoje specifične potrebe u tom pravcu. Do sada su objavljena tri kataloga programa stručnog usavršavanja nastavnika (za školsku 2007/08, 2008/09. i 2009/10. godinu). U katalozima se nalaze dvije kategorije programa: ponuđeni i naručeni3. Ponuđeni programi zastupljeni su po oblastima, a naručeni prema nivoima obrazovanja za koje su namijenjeni. Akreditovani programi pokrivaju sve nivoe i strukture učesnika obrazovno-vaspitnog procesa. Napravićemo kratak osvrt na dosadašnja izdanja kataloga, sa aspekta zastupljenosti programa po oblastima/nivoima obrazovanja, i ukazati na važne pokazatelje kojim se osigurava kvalitet akreditovanih programa, čineći u tom pravcu izvjesna poređenja i analize. Tabela 1. Broj akreditovanih programa po oblastima/nivoima obrazovanja, za školsku 2007/2008. godinu

PONUĐENI PROGRAMI ukupno Oblast A. B. C. D. E. F. 6 Br. programa 5 5 3 10 1 3 27

NARUČENI PROGRAMI Nivo obrazovanja A. B. C. D. / 4 Br. programa 7 5 1 1 / 14 Ponuđeni programi: Naručeni programi: A. Matematika i fizika A. Osnovna škola B. Inkluzivno obrazovanje B. Gimnazija C. Obrazovanje za demokratsko građanstvo C. Direktori vaspitno-obrazovnih institucija D. Metodika D. Unapređenje škole E. Zdravi stilovi života F. Unapređenje škole 3 Pravilnikom o programu i organizaciji oblika stručnog usavršavanja nastavnika definisana su dva tipa programa: naručeni i ponuđeni programi. Naručene programe Zavod za školstvo priprema, realizuje ili naručuje u skladu sa potrebama tekuće obrazovne reforme, a ponuđene programe usavršavanja bira na osnovu javnog konkursa.

12

Zavod za školstvo


13

U tabeli 1. prikazan je broj akreditovanih programa obuke, u kategoriji ponuđeni i naručeni programi, objavljeni u Katalogu programa stručnog usavršavanja nastavnika za školsku 2007/2008. godinu. U Katalogu programa stručnog usavršavanja nastavnika za školsku 2007/2008.godinu objavljen je 41 program u obje kategorije programa. Ponuđeni programi (27), raspoređeni su u šest oblasti. Naručeni programi, raspoređeni prema nivoima obrazovanja (četiri), predstavljeni su sa 14 programa. U kategoriji ponuđeni programi sa najviše programa zastupljena je oblast Metodika (10), a sa najmanje programa oblast Zdravi stilovi života (1). Sa po pet programa zastupljene su oblasti Matematika i fizika i Inkluzivno obrazovanje, a po tri programa pripada oblastima Obrazovanje za demokratsko građanstvo i Unapređenje škole. U kategoriji naručeni programi, najviše programa akreditovano je za osnovnu školu – sedam, za nivo gimnazijskog obrazovanja pet, jedan program koji podržava profesionalni razvoj direktora vaspitno-obrazovnih ustanova i jedan program koji je u funkciji unapređenja škole. Tabela 1.1: Akreditovani programi po oblastima za školsku 2007/2008. godinu. Kategorija PONUĐENI PROGRAMI Oblast Matematika i fizika

Teme

1. Didaktičko-metodičko usavršavanje nastavnika fizike u osnovnoj školi (i za nastavni predmet priroda − sadržaji iz fizike)

2. Didaktičko-metodičko usavršavanje nastavnika fizike u osnovnoj školi 3. Nastava matematike u osnovnoj školi u svjetlu novog kurikuluma 4. Didaktičko-metodičko usavršavanje nastavnika fizike u srednjoj školi 5. Nastava matematike u gimnaziji u svijetlu novog kurikuluma

Oblast Inkluzivno obrazovanje

Teme

1. Inkluzivno obrazovanje: vrtić i škola po mjeri djeteta 2. Inkluzivno obrazovanje u osnovnim školama Crne Gore 3. Integracija romske djece u osnovne škole (podrška inkluziji) 4. Vrtić kao porodični centar za romsku djecu (podrška inkluziji) 5. Specifičnosti vaspitno-obrazovnog rada sa posebnim kategorijama djece

Oblast Obrazovanje za demokratsko građanstvo

Teme

1. Univerzitetski kurs: Liderstvo i razvoj rada sa mladima u zajednici 2. Obrazovanje za društvenu pravdu: način izgradnje otvorenog društva, protiv predrasuda i

stereotipa (program za djecu) 3. Obrazovanje za društvenu pravdu: način izgradnje otvorenog društva, protiv predrasuda i

stereotipa (program za odrasle) Oblast Metodika

Teme

1. Interaktivna nastava 2. Kooperativno učenje 3. Program Korak po korak (kreiranje vaspitno-obrazovnog procesa u kojem dijete ima centralnu

ulogu – jasleni, vrtićki i predškolski uzrast) 4. Program Korak po korak (kreiranje vaspitno-obrazovnog procesa u kojem dijete ima centralnu

ulogu (od I do III razreda osnovne škole) 5. Razvoj kritičkog mišljenja (RWCT) 6. Problemsko učenje 7. Izmijenjena uloga nastavnika i stilovi učenja 8. Aktivno učenje/nastava 9. Aktivno učenje u prirodnim naukama (AUN/PN) 10. Aktivno učenje/nastava u malim školama i kombinovanim odjeljenjima

Oblast Zdravi stilovi života Tema 1. Prevencija narkomanije u osnovnim školama Oblast Unapređenje škole

Teme 1. Unapređenje škola – podrška razvoju škola 2. Mentorstvo 3. Trening za trenere

Zavod za školstvo


Tabela 1.2: Akreditovani programipo nivoima obrazovanja za školsku 2007/2008. godinu. Kategorija NARUČENI PROGRAMI Nivo obrazovanja

Osnovna škola

Teme

1. Obrazovni programi za devetogodišnju osnovnu školu – razredna i predmetna nastava (svi predmeti) 2.Planiranje i ocjenjivanje u prvom ciklusu devetogodišnje osnovne škole 3. Rad sa djecom uzrasta od šest do devet godina – engleski jezik 4. Inkluzivno obrazovanje u osnovnoj školi 5. Neki aspekti savremene nastave 6. Obrazovni programi za devetogodišnju osnovnu školu (stručni saradnici) 7. Obuka nastavnika za izvođenje nastave građanskog vaspitanja u VI i VII razredu osnovne škole

Nivo obrazovanja Gimnazija

Teme

1. Promjene u gimnaziji i novi obrazovni programi 2. Metode rada u nastavi 3. Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi 4. Savremena nastava engleskog jezika u srednjoj školi 5. Obuka nastavnika za izvođenje nastave građanskog obrazovanja u I, II, III i IV razredu gimnazije

Nivo obrazovanja Direktori vaspitno-obrazovnih institucija

Tema 1. Program obuke za direktore vaspitno-obrazovnih institucija Nivo obrazovanja Unapređenje škole

Tema 1. Samoevaluacija škole: kakva je naša škola? U tabelama 1.1. i 1.2. napravljen je prikaz ponuđenih i naručenih programa po oblastima odnosno nivoima obrazovanja, neophodan za dalja poređenja i analize. Iz navedenog prikaza jasno je, da je podjela programa po oblastima napravljena u odnosu na sadržinu i teme na koje se odnose, ali i uslovna, jer su mnogi programi interdisciplinarni, te istovremeno pokrivaju više oblasti. Tabela 2: Broj akreditovanih programa po oblastima/nivoima obrazovanja za školsku 2008/2009. godinu.

PONUĐENI PROGRAMI Ukupno Oblast A. B. C. D. E. F. 6 Broj programa 4 5 4 12 1 4 30

NARUČENI PROGRAMI Nivo obrazovanja A. B. C. D. 4 Broj programa 8 5 1 4 18 Ponuđeni programi: Naručeni programi: A. Fizika A. Osnovna škola B. Inkluzivno obrazovanje B. Gimnazija C. Obrazovanje za demokratsko građanstvo C. Direktori vaspitno-obrazovnih institucija D. Metodika D. Unapređenje škole E. Zdravi stilovi života F. Unapređenje škole U tabeli 2. prikazani su akreditovani programi obuke u kategoriji ponuđeni i naručeni programi, objavljeni u Katalogu programa stručnog usavršavanja nastavnika za školsku 2008/2009.godinu. Zapažamo da je broj akreditovanih programa, u odnosu na prethodni katalog uvećan za sedam, što čini ukupno 48 programa, raspoređenih po oblastima/nivoima obrazovanja, u nivou prethodnog kataloga. Nastavna oblast Metodika nastave, sadrži najviše programa (12), za dva programa više u odnosu na prethodno izdanje kataloga. Akreditovani programi po nivoima obrazovanja, zastupljeni su uglavnom u nivou prethodnog kataloga. Izuzetak predstavlja oblast Unapređenje škole, koja je ovim izdanjem kataloga obogaćena sa tri nova akreditovana programa (4).

Zavod za školstvo


15

Tabela 2.1: Novi programi u kategoriji ponuđeni programi po oblastima za školsku 2008/2009. godinu.

Kategorija PONUĐENI PROGRAMI Oblast Fizika Teme 1. Elektro-energetska efikasnost Oblast Inkluzivno obrazovanje Teme / Oblast Obrazovanje za demokratsko građanstvo

Teme 1. Mi,narod... Ja građanin 2. Kako izgraditi odnose povjerenja

Oblast Metodika

Teme

1. Razumijevanje adolescenata u učionici, uloga nastavnika 2. Obuka za korišćenje Putokaza 3. Podizanje svijesti o vrijednosti prostora i njegovoj održivosti 4. Problem izvođenja kompozicije bečke klasike – gudački instrumenti 5. Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi (osnovna škola)

Oblast Zdravi stilovi života Teme / Oblast Unapređenje škole Teme 1. Uloga pedagoga u sprovođenju inkluzivnog programa

i u utvrđivanju kvaliteta rada vaspitno-obrazovnih ustanova U tabeli 2.1. prikazani su akreditovani programi po oblastima u odnosu na prethodno izdanje kataloga. Zapažamo da je oblast iz prethodnog kataloga Matematika i Fizika u ovom izdanju definisana kao oblast Fizika, jer za programe koji pokrivaju oblast matematike iz prethodnog kataloga (Nastava matematike u osnovnoj školi u svijetlu novog kurikuluma i Nastava matematike u gimnaziji u svijetlu novog kurikuluma), autori programa nijesu obnovili akreditaciju. U programskoj oblasti Fizika, u odnosu na prethodni katalog, akreditovan je novi program (tabela 2.1). Programi u oblasti Inkluzivno obrazovanje ostali su na nivou prethodnog kataloga. Oblast Obrazovanje za demokratsko građanstvo, predstavljena je u ovom katalogu sa četiri programa, što je u odnosu na prethodni katalog program više, uz činjenicu da autori jednog programa iz prethodnog kataloga (Univerzitetski kurs: Liderstvo i razvoj rada sa mladima u zajednici), nijesu obnovili akreditaciju. Svoje mjesto u ovoj oblasti našla su dva nova naslova (tabela 2.1) u odnosu na prethodni katalog. Programska oblast Metodika, u odnosu na prethodno izdanje kataloga zastupljena je sa dva programa više (12). Autori tri programa iz prethodnog kataloga (Aktivno učenje/nastava, Aktivno učenje u prirodnim naukama (AUN/PN) i Aktivno učenje/nastava u malim školama i kombinovanim odjeljenjima (MAKO) nijesu obnovili akreditaciju, ali je akreditovano pet novih programa iz ove oblasti (tabela 2.1). Oblast Zdravi stilovi života, zastupljena je programom u nivou prethodnog kataloga. Programska oblast, Unapređenje škole, sadrži program više u odnosu na predhodno izdanje kataloga (tabela 2.1). Tabela 2.2: Novi programi u kategoriji naručeni programi po nivoima obrazovanja za školsku 2008/2009. god.

Kategorija NARUČENI PROGRAMI Nivo obrazovanja Osnovna škola Teme 1.Istraživanje humanitarnog prava Nivo obrazovanja Gimnazija Teme / Oblast Direktori vaspitno-obrazovnih institucija Teme / Oblast Unapređenje škole

Teme 1. Program obuke za nastavnike nosioce viših zvanja 2. Profesionalni razvoj na nivou škole (PRNŠ) 3. Obuka za trenere

Zavod za školstvo


U tabeli 2.2. prikazani su akreditovani programi, po nivoima obrazovanja, u odnosu na prethodni katalog. Broj akreditovanih programa, u nivou osnovne škole, uvećan je za jedan u poređenju sa prethodnim izdanjem kataloga (tabela 2.2). U oblasti Unapređenje škole, akreditovana su tri nova programa (tabela 2.2), dok u ostalim nivoima obrazovanja nije došlo do promjena u odnosu na prethodni katalog. Tabela 3. Broj akreditovanih programa po oblastima/nivoima obrazovanja za školsku 2009/2010. godinu.

PONUĐENI PROGRAMI ukupno Oblast A. B. C. D. E. F. G. H. I. 9 Broj programa 4 4 3 3 10 10 23 1 3 61

NARUČENI PROGRAMI Nivo obrazovanja

A.

B.

C.

D.

/ 4

Broj programa 18 7 2 7 / 34 Ponuđeni programi: Naručeni programi: A. Jezik i knjževnost A. Osnovna škola i predškolsko vaspitanje B. Prirodne nauke B. Gimnazija C. Društvene nauke C. Direktori vaspitno-obrazovnih institucija D. Fiziča kultura i umjetnost D. Unapređenje rada škole E. Inkluzivno obrazovanje F. Obrazovanje za demokratsko građanstvo G. Metodika H. Zdravi stilovi života I. Unapređenje škole U tabeli 3 prikazan je ukupan broj akreditovanih programa u Katalogu programa stručnog usavršavanja nastavnika za školsku 2009/2010. godinu, raspoređenih po oblastima/nivoima obrazovanja. U odnosu na prethodno izdanje kataloga zapaža se gotovo udvostručen broj akreditovanih programa (95). Evidentno je povećanje akreditovanih programa kroz nove oblasti: Jezik i književnost (4), Prirodne nauke (4), Društvena grupa predmeta (3) i Fizička kultura i umjetnost (3). Nastavna oblast zastupljena sa najvećim brojem programa (23) i u ovom katalogu je oblast Metodika (11 programa više u odnosu na prethodno izdanje kataloga). Udvostručen je broj programa u oblasti Inkluzivno obrazovanje (10). Broj programa u oblasti Obrazovanje za demokratsko građanstvo povećan je na 10 (šest programa više u odnosu na prethodni katalog). Programske oblasti Zdravi stilovi života i Unapređenje škole imaju isti broj programa kao u prethodnom katalogu. Analiza pokazuje da u sva tri kataloga ima najmanje programa namijenjenih nastavnicima u predškolskim ustanovama, te da se po tom pitanju iz godine u godinu ništa novo nije desilo. U sva tri kataloga postoje dva programa koji se direktno odnose na predškolsko vaspitanje: Program Korak po korak – kreiranje vaspitno-obrazovnog procesa u kojem dijete ima centralnu ulogu (jasleni, vrtićki i predškolski uzrast) i Muzičke aktivnosti u predškolskim ustanovama. Vaspitači, naravno, mogu pohađati i neke druge programe obuke koji unapređuju njihova profesionalna znanja i vještine, ali smatramo da se ovom nivou obrazovanja u navedenom smislu mora posvetiti više pažnje. Broj akreditovanih programa u kategoriji naručeni programi značajno je povećan na nivou osnovne škole. Naime, u ovom katalogu ima 10 programa više, proširujući oblast na predškolsko vaspitanje. Neznatno je povećan broj programa na nivou gimnazija (2), direktori vaspitno-obrazovnih ustanova (1) i unapređenje rada škole (3).

Zavod za školstvo


17

Tabela 3.1. Novi programi u kategoriji ponuđeni programi po oblastima za školsku 2009/2010. godinu. Kategorija PONUĐENI PROGRAMI Oblast Jezik i kniževnost

Teme

1. Nastava maternjeg jezika i kniževnosti u I ciklusu devetogodišnje osnovne škole 2. Nastava maternjeg jezika i književnosti u II i III ciklusu devetogodišnje osnovne škole 3. Razvoj vještina čitanja i pisanja 4. Program obuke za nastavnike ruskog jezika u opštoj gimnaziji i srednjim stručnim školama

Oblast Prirodne nauke

Teme

1. Nastava biologije u trećem ciklusu devetogodišnje osnovne škole i mjesto udžbeničkog seta u nastavi 2. Moderni koncept programa molekularna biologija i genetika i upotreba novih metoda i sredstava u nastavi biologije 3. Savremeni koncept programa Biologija – ekologija i upotreba novih metoda i sredstava u nastavi biologije 4. Multidisciplinarni pristup ekološkoj edukaciji nastavnika u osnovnoj školi

Oblast Društvene nauke

Teme 1. Promovisanje novog koncepta sociologije za četvorogodišnje srednje stručne škole i obuka nastavnika za implementaciju metoda u nastavi sociologije i građanskog obrazovanja 2. Obuka nastavnika za izvođenje nastave iz predmeta Evropska unija 3. Obuka nastavnika za izvođenje nastave iz predmeta Evropske integracije

Oblast Fizička kultura i umjetnost

Teme 1. Ocjenjivanje u nastavi fizičkog vaspitanja 2. Ples – savremeni, klasični i folklor 3. Dramska i scenska pedagogija

Oblast Inkluzivno obrazovanje

Teme

1. Inkluzivno obrazovanje 2. Ka punoj inkluziji 3. Ka inkluziji u srednjem obrazovanju 4. Prilagođavanje matematičkih sadržaja djeci sa posebnim potrebama 5. Indeks za inkluziju 6. Rad sa nadarenom djecom 7. Uloga pedagoga u sprovođenju inkluzivnog programa i u utvrđivanju kvaliteta rada vaspitno-obrazovnih ustanova

Oblast Obrazovanje za demokratsko građanstvo

Teme

1. Demokratija i obrazovanje 2. Obrazovanje protiv predrasuda 3. Omladinski parlament 4. Podrška procesu reforme obrazovanja u Crnoj Gori – Nansen škola dijaloga i školska medijacija 5. Kultura ljudskih prava 6. Integrisanje principa rodne ravnopravnosti u obrazovnim institucijama u Crnoj Gori

Oblast Metodika

Teme

1. Učenje usmjereno na učenika 2. Aktivna nastava/učenje 3. Efektivna komunikacija u učionici 4. Primjena računara u nastavi 5. Primjena projekt-metode u nastavi 6. Projekt-metoda u nastavi u osnovnim i srednjim školama 7. Smisleno učenje verbalnih sadržaja 8. Mjesto udžbeničkih kompleta u prvom ciklusu devetogodišnje osnovne škole 9. Izrada test-zadataka za reformisanu osnovnu i srednju školu 10. Škola u prirodi – komercijalizacija ili nastava u prirodi 11. Program obrazovanja za osbosobljavanje nastavnika za realizaciju sadržaja iz bezbjednosne kulture 12. Program obrazovanja za osposobljavanje nastavnika za realizaciju volonterskih sadržaja 13. Preduzetničko učenje u nastavi osnovnih i srednjih škola

Oblast Zdravi stilovi života Teme /

Oblast Unapređenje škole Teme /

Zavod za školstvo


U tabeli 3.1. prikazani su akreditovani programi po oblastima u odnosu na prethodno izdanje kataloga. Zapaža se bogatija ponuda programa stručnog usavršavanja nastavnika novim temama iz različitih oblasti. Napomenuli smo da je ovim izdanjem kataloga značajno povećan broj akreditovanih programa novim programskim oblastima koje nijesu bile zastupljene u prethodnom katalogu. U oblasti Jezik i kniževnost – 4 programa, Prirodne nauke – 5 programa, Društvene nauke – 3 programa i Fizička kultura i umjetnost – 3 programa (tabela3.1). U oblasti Inkluzivno obrazovanje, u odnosu na prethodni katalog broj akreditovanih programa je udvostručen (10). U ovom Katalogu akreditovano je sedam novih programa na temu inkluzivnog obrazovanja (tabela 3.1), dok za program Inkluzivno obrazovanje: vrtić i škola po mjeri djeteta iz prethodnog kataloga, autori nijesu obnovili akreditaciju. Program Inkluzivno obrazovanje u osnovnim školama Crne Gore, preimenovan je u Inkluzivno obrazovanje. Oblast Obrazovanje za demokratsko građanstvo obogaćena je sa šest novih programa (tabela 3.1). Oblast Metodika u odnosu na prethodno izdanje kataloga uvećana je za 11 programa, uz napomenu da za program Problem izvođenja kompozicije bečke klasike – gudački instrumenti, iz prethodnog kataloga, autori nijesu obnovili akreditacijiu, dok je program Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi (osnovna škola) ušao u kategoriju naručeni programi u oblast osnovna škola i predškolsko vaspitanje. Time je ova oblast predstavljena sa 13 novih programa (tabela 3.1). Oblast Unapređenje škole, zastupljena je sa jednim programom manje u odnosu na prethodni katalog. Naime, autori programa Uloga pedagoga u sprovođenju inkluzivnog programa i u utvrđivanju kvaliteta rada vaspitno-obrazovnih ustanova nijesu obnovili akreditaciju za ovaj katalog. Tabela 3.2. Novi programi u kategoriji naručeni programi po nivoima obrazovanja za školsku 2009/2010. godinu.

Kategorija NARUČENI PROGRAMI Nivo obrazovanja Osnovna škola i predškolsko vaspitanje

Teme

1. Obuka nastavnika za izvođenje nastave iz informatičkih predmeta 2. Interaktivne metode u nastavi 3. Rad sa djecom sa intelektualnim poteškoćama 4. Unapređivanje kompetencija vaspitača za vaspitni rad u domovima učenika 5. Muzičke aktivnosti u predškolskim ustanovama 6. Savremeni pristup nastavi u I ciklusu devetogodišnje osnovne škole 7. Identifikacija i rad sa darovitim učenicima 8. Program obuke za stručne saradnike u osnovnim školama 9. Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi (osnovna škola) 10. Zdravi stilovi života

Nivo obrazovanja Gimnazija

Teme 1. Kompetencije nastavnika u reformisanoj gimnaziji 2. Implementacija reforme u opštoj gimnaziji – dosadašnja iskustva

Nivo obrazovanja Direktori vaspitno-obrazovnih institucija Tema 1. Program razvoja ustanove koji izrađuje kandidat za direktora Nivo obrazovanja Unapređenje rada škole

Teme 1. Pedagoška upotreba ICT 2. Saradnja direktora i stručnih saradnika (pedagoga i psihologa) 3. Mentorstvo nastavniku pripravniku

U tabeli 3.2. prikazani su programi u kategoriji naručeni programi, po nivoima obrazovanja u odnosu na prethodni katalog. Na nivou osnovne škole akreditovano je 10 novih programa, gimnazija dva, direktori vaspitno-obrazovnih institucija jedan i unapređenje rada škole tri nova programa (tabela 3.2). Na osnovu prethodne analize možemo zaključiti da su akreditovani programi stručnog usavršavanja nastavnika, brojem i sadržajem tema, u stalnoj uzlaznoj putanji, čime se povećavaju i mogućnosti nastavnika za kontinuirani profesionalni razvoje, te u skladu sa tim sticanje novih znanja, unapređivanje vještina i sposobnosti što, u krajnjem, rezultira podizanjem kvaliteta nastave, rada škole u cjelini, kao i kavlitetom učeničkih znanja.

Zavod za školstvo


19

Pretpostavke i pokazatelji kvaliteta programa Ne ulazeći u detaljniju analizu kvaliteta akreditovanih programa, smatrali smo da treba ukazati na pojedine pokazatelje koji opredjeljuju njihov kvalitet. Prije svega, to je procedura izbora programa. Programi objavljeni u katalozima odabrani su prema proceduri utvrđenoj Pravilnikom o programu i organizaciji oblika stručnog usavršavanja nastavnika (Sl. list RCG, br. 20/04). U skladu sa tim, Zavod za školstvo već tri godine raspisuje javni konkurs za izbor programa stručnog usavršavanja nastavnika u dnevnoj štampi, na koji pravo učešća imaju sva pravna i fizička lica koja obavljaju vaspitno-obrazovnu ili naučno-istraživačku djelatnost, akreditovane ustanove visokog obrazovanja i stručna udruženja. Komisija za akreditaciju programa, nakon javnog konkursa, a na osnovu utvrđenih standarda, procjenjuje prijavljene programe. Programi koji zadovolje predviđene standarde, tj. posjeduju određeni kvalitet, predlažu se Ministarstvu prosvjete i nauke za akreditaciju, i objavljuju u katalogu. Važan pokazatelj koji obezbjeđuje kvalitet akreditovanih programa svakako su njihovi autori, kao i institucije koje podržavaju programe. Naime, sa povećanjem broja akreditovanih programa, u izdanju kataloga za školsku 2009/2010 godinu, značajno je i učešće istaknutih pojednaca, dokazanih stručnjaka u oblasti nauke kojom se bave, kao i nastavnika praktičara. Činjenica da je u trećem katalogu, u kategoriji ponuđeni programi, Zavod za školstvo podržao 15 programa, Prirodno- matematički i Filozofski fakultet 10, Centar za stručno obrazovanje 5 programa i drugi, ide u prilog kvalitetu programa, s obzirom na to da je riječ o reprezentativnim institucijama u oblasti obrazovanja. Posebno mjesto pripada programima koje implementira i podržava Pedagoški centar Crne Gore, kao NVO sa najvećim brojem akreditovanih programa (14). Ova organizacija je dugogodišnjim postojanjem u obrazovnom sistemu Crne Gore i svojom djelatnošću dokazala da nudi adekvatan kvalitet. Naime, PCCG okuplja renomirane stručnjake u oblasti obrazovanja iz zemlje i inostranstva i već desetak godina uspješno priprema i implementira međunarodne inovativne obrazovne programe koji su podrška tekućoj obrazovnoj reformi u Crnoj Gori. Posebno važna pretpostavka kvaliteta akreditovanih programa u našem trećem katalogu je i značajno učeše univerzitetskih profesora, kao autora i voditelja programa, pojedinačno ili u saradnji sa istaknutim pojedincima, predstavnicima obrazovnih institucija. Nadamo se da će ponuda programa koja dolazi sa fakulteta, posebno onih koji obrazuju nastavnike, biti ubuduće raznovrsnija i više usmjerena na stručne programe obuke tj. sadržaje koji će biti temeljeni na najnovijim naučnim saznanjima i aktuelnim empirijskim pokazateljima za pojedine oblasti nauke. To su programi usmjereni na stručne teme, u skladu sa najnovijim dostignućima u oblasti nauke kojom se bave, koji bi osnažili nastavnike u inoviranju nastave novim saznanjima u struci. To je istovremeno poziv naučnim radnicima, prije svih univerzitetskim profesorima koji obrazuju nastavnike, da uzmu aktivno učešće u kreiranju programa stručnog usavršavanja nastavnika za naredni katalog. Takođe, nadamo se da će i nastavnici pojedinci ili timovi nastavnika u većem broju ponuditi svojim kolegama zanimljive programe čiji sadržaj je provjeren u praksi i zaslužuje da se dalje analizira, implementira i kreativno dorađuje. U posljednjem Katalogu (2009/10) programe stručnog usavršavanja ponudilo je više nastavnika, u timu ili samostalno (Nastava iz maternjeg jezika i književnosti u II i III ciklusu, Program obuke za nastavnike ruskog jezika u opštoj gimnaziji i srednjim stručnim školama, Učenje usmjereno na učenika, Korišćenje Putokaza, Projekt-metoda u nastavi u osnovnim i srednjim školama, Preduzetničko učenje u nastavi osnovnih i srednjih škola i dr.). Kvalitet programa i njihovu održivost na kraju procesa procjenjuju sami korisnici programa, tj. nastavnici. Sa jedne strane izborom ponuđenih programa u planiranju svog stručnog usavršavanja i profesionalnog razvoja, i s druge strane, evaluacijom programa u praksi. Na kraju, konstatujemo da naše škole i nastavnici sve više prepoznaju značaj profesionalnog razvoja za kvalitetno obavljanje profesije kojom se bave, o čemu svjedoči izbor i naručivanje programa obuke u skladu sa potrebama škole i nastavnika u njoj. Ovu aktivnost sigurno je podstaklo uvođenje sistema profesionalnog razvoja na niovu škole (PRNŠ) kao organizovanog pristupa toj oblasti. U tom smislu, Zavod za školstvo, u skladu sa sredstvima kojima raspolaže, nastoji da podrži realizaciju programa koje su škole same odabrale (podrška PRNŠ-u). Tokom protekle godine najviše tražen program bio je Razvoj kritičkog mišljenja (RWCT), zatim Neki aspekti savremene nastave, Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi i Razumijevanje adolescenta u učionici – uloga nastavnika.

Zavod za školstvo


Ljubomir Kovačević OBUKA DIREKTORA OBRAZOVNO-VASPITNIH INSTITUCIJA U PERIODU 2004–2009. GODINA

1. Kontekst Zavod za školstvo Crne Gore započeo je pripreme za obuku direktora obrazovno-vaspitnih ustanova 2003. godine analizom obuke direktora zemalja Evropske unije, kao i zemalja u tranziciji, konsultacijama sa inostranim stručnjacima, radom na pisanju programa obuke, te formiranjem tima izvođača. Sama realizacija programa obuke direktora škola počela je 2004. godine. Nužnost obuke direktora škola izvedena je iz reforme obrazovnog sistema. Decentralizacija sistema obrazovanja, nova koncepcija škole, te drugačiji način izbora direktora, radikalno mijenja uloge direktora obrazovno-vaspitnih ustanova. Sama priroda promjena obrazovnog sistema, promjena vizije i misije škole pretpostavlja direktora osposobljenog da rukovodi u decentralizovanom političkom okruženju. Znanja i vještine neophodne za takav način rukovođenja mogu se steći samo sistematskom i temeljnom obukom. Upravo zato, Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju članom 79 propisuje obaveznu obuku direktora obrazovnih-vaspitno ustanova4. 2. Program obuke 2.1. Sadržaj programa Prvu verziju Programa obuke za direktore sačinila je radna grupa formirana od stručnjaka Zavoda za školstvo, 2003. godine. Program je usvojio Savjet za opšte obrazovanje i po njemu se obuka se izvodila u 2004. godini. Program je jedinstven i odnosi se na direktore svih obrazovno-vaspitnih ustanova douniverzitetskog obrazovanja. Prvobitno je sadržao devet modula. Program je izmijenjen i dopunjen početkom 2005. godine. Potreba za promjenom programa inicirana je praćenjem potreba direktora, uvidom u razvoj obrazovnog menadžmenta, odnosno preporukama eksperta Svjetske banke Anite Trnavčević koja je evaluirala obuku direktora u Crnoj Gori. Izmijenjeni Program sadržao je sedam modula. Obuka po novom Programu izvodi se od 2005. godine. Program je ponovo dopunjen 2006. godine, s namjerom da se bude uporediv sa sličnim programima u zemljama Evropske unije. Naime, uveden individualni završni rad za za polaznike obuke. Po ovom Programu obuka je izvođena u 2006, 2007. i 2008. godini. Najzad, Program je korigovan i 2009. godine, sa namjerom da se osavremeni, odnosno redukuje zbog finansijske krize. Izostavljen je modul Zakonska regulativa u obrazovanju i vaspitanju. Modul Ljudi u organizaciji zamijenjen je modulom Upravljanje promjenama, tako da Program sada sadrži šest modula. Međutim, uvedena je obavezna prezentacija individualnog završnog rada. Po ovom programu obuka se izvodi u 2009. i 2010. godini.

4 Zakoni iz oblasti obrazovanja, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Podgorica, 2002.

20

Zavod za školstvo


2.2. Završni individualni rad Tim Zavoda za školstvo koji radi na programiranju obuke direktora škola uveo je u 2006. godini individualni završni rad za polaznike obuke, tako da polaznici sertifikat dobijaju, ne samo za redovno i aktivno učešće na seminarima, već i za uspješno urađen završni rad. Osnovni cilj završnog rada jeste povezivanje stečenih znanja i vještina sa teorijskim osnovama iz literature. Tim je sačinio protokol o završnom radu, kao aneks Programa obuke i ponudio moguće tipove rada (studija slučaja, kratko operativno istraživanje...), metodologiju rada, tehničke standarde, literaturu... Kako bi svi moduli bili zastupljeni, polaznici izvlače module, a potom kod predavača/mentora izvlače teme. Element izbora zastupljen je u većem broju tema od broja kandidata za odnosni modul, odnosno u mogućnosti polaznika da sam ponudi temu relevantnu za izvučeni modul. Teme za završni rad izvlače se na posljednjem seminaru, a za izradu rada polaznici imaju na raspolaganju tri mjeseca. Rad se predaje u digitalnoj formi, a potom se pristupa objavljivanju zbornika radova u klasičnoj ili digitalnoj formi. Programom iz 2009. godine planirana je i prezentacija individualnog završnog rada u Zavodu za školstvo, radi demonstriranja stečenih vještina prezentacije i neformalnog dokazivanja autorstva, odnosno odbrane rada. Po završetku obuke izdaje se zbornik radova koji se promoviše i dodjeljuje svakom učesniku. Godine 2007, u okviru edicije Naša škola Zavoda za školstvo, objavljen je dvotomni zbornik radova (Zbornik radova direktora, Škola za direktore 2006. godine, I i II knjiga), a nakon toga radovi su objavljeni u digitalnoj formi. Tabela 1. Pregled programa u periodu 2004–2009. godina.

GODINA MODULI GODINA MODULI

2004.

1. Savremene teorije i principi učenja i nastave

2. Teorijski pristupi planiranju kurikuluma

3. Sistemi ocjenjivanja i procjenjivanja 4. Umijeće komunikacije 5. Teorije organizacije i rukovođenja 6. Čovjek u organizaciji 7. Planiranje i odlučivanje 8. Direktor kao pedagoški vođa, 9. Zakonska regulativa u vaspitanju i

obrazovanju

2005.

1. Komunikacija u školi 2. Direktor kao pedagoški vođa 3. Kvalitet škole 4. Zakonska regulative u obrazovanju i

vaspitanju 5. Organizacija i upravljanje 6. Planiranje i odlučivanje 7. Ljudi u organizaciji

2006. 2007. 2008.

1. Komunikacija u školi 2. Direktor kao pedagoški vođa 3. Kvalitet škole 4. Zakonska regulative u obrazovanju i

vaspitanju 5. Organizacija i upravljanje 6. Planiranje i odlučivanje 7. Ljudi u organizaciji

2009. 2010.

1. Komunikacija u školi 2. Direktor kao pedagoški rukovodilac škole 3. Kvalitet obrazovanja u školi 4. Organizacija i upravljanje 5. Planiranje i odlučivanje 6. Upravljanje promjenama

Završni rad; prezentacija

Završni individualni rad u trajanju od 70 sati

Završni rad; prezentacija

Završni individualni rad u trajanju od 70 sati

21

Zavod za školstvo


2.3. Ciljevi programa U prvoj verziji Programa nijesu eksplicirani opšti ciljevi programa. Navedeni su ciljevi za svaki modul i oni su fokusirani na razvoj pojedinih sposobnosti. U drugoj, trećoj i četvrtoj verziji Programa, pored osnovnih ciljeva, navedeni su i specifični ciljevi pojedinih modula. Osnovni cilj programa jeste razvoj sposobnosti (znanja, vještina, stavova) za upravljanje školom u decentralizovanom okruženju. Specifični cilj Programa jeste razvoj sposobnosti učesnika (sticanje znanja, razvoj vještina i izgradnja stavova) za povećanje efikasnosti direktora kao rukovodioca škole i vođe procesa kontinuiranog unapređivanja kvaliteta obrazovanja i vaspitanja. Pored navedenih ciljeva, izuzetno su važni neeksplicirani ciljevi. Oni podrazumijevaju stalno procjenjivanje sopstvene prakse, suočavanje sa stereotipima, promjenu uvjerenja i izgradnja novih stavova, sagledavanje prednosti reforme iz kognitivne i psihološke pozicije učenika, razumijevanje različitosti kao resursa isl. 3. Način izvođenja obuke Obuka se, kako je predviđeno Programom, realizuje po rezidentnom tipu organizacije. Seminari se realizuju u školama, i to svaki naredni seminar u drugoj školi, odnosno u drugoj sredini. U prve tri godine obuka je realizovana u školama čiji se direktori obučavaju. Narednih godina obuka je realizovana u školama A, B ili C grupe kako bi u realizaciju programa učestvovali direktori koji su završili obuku. Obuka se organizuje u uspješnim školama kojima rukovode uspješni direktori. Ovaj tip organizacije obuke ima sljedeće efekte: učesnici tri dana „žive“ klimu i kulturu škole-domaćina. Upoznavajući sedam škola, polaznici upoznaju sedam različitih modela organizacije i rukovođenja, odnosno upoznaju organizaciju i upravljanje u različitim uslovima. Programska obaveza direktora škole-domaćina da predstavi svoju školu nudi model javnog nastupa i prezentacije. Najzad, boraveći u različitim sredinama, koje karakterišu razvojne, kulturne, vjerske i nacionalne razlike, obuka koristi različitosti kao resurs za učenje. 3.1. Trajanje Program se realizuje u kalendarskoj godini – počinje u martu, a završava u novembru, po principu, jedan modul mjesečno. U 2004. i 2005. godini moduli su se realizovali na dvoipodnevnim seminarima kroz 20 kontaktnih sati (po obrascu osam plus osam plus četiri), ukupno 180 sati. Dnevni rad u prva dva dana realizuje se u osam nastavnih časova (45 min.) i to po obrascu: dva bloka po 90 minuta sa pauzom od po 30 minuta i pauzom za ručak plus dva bloka po 90 minuta sa pauzom od 30 minuta. Trećeg dana dnevni rad se realizuje u četiri nastavna časa, po obrascu: dva bloka po 90 minuta sa pauzom od 30 minuta. U 2006, 2007. i 2008. godini obuka se realizuje na dvodnevnim seminaraima kroz 140 kontaktnih sati i 70 sati rada kod kuće – individualni završni rad (ukupno 210 sati). U 2009. godini obuka se realizuje na šest dvodnevnih seminara i traje 84 kontaktna sata i 80 sati rada kod kuće – individualni završni rad (ukupno 164 sata). 3.2. Metode Program obuke preporučuje primjenu aktivnih i interaktivnih metoda sa različitim tehnikama. Izvođači obuke, u zavisnosti od materije, koriste 15 minutne teorijske impute kao dozirane porcije informacija. Na temelju takvih informacija učesnici samostalno razvijaju svoja znanja i vještine primjenom različitih tehnika: spontana diskusija, kooperativni rad u grupama, rad u parovima, razmjena iskustava kroz raspravu o pojedinim pitanjima, igranje uloga…

Zavod za školstvo


23

Predavači kreiraju grupe tako da svakom učesniku bude omogućeno da iskaže svoj stav. Primijenjene tehnike omogućavaju učesnicima da razvijaju svoju participaciju u radu grupe i da kritički rade na svojoj toleranciji, angažovanju, odgovornosti za rezultat rada grupe, istrajnosti u obrazlaganju rješenja, promjeni uvjerenja i sl. Za svaki seminar predavači pripremaju materijal koji obuhvata cjelokupni rad na seminaru. Ponuđeni materijal zasniva se na postojećoj literaturi iz oblasti upravljanja i rukovođenja u obrazovanju, kao i na dostignućima do kojih se došlo na osnovu istraživanja. U 2004. i 2005. godini u realizaciji seminara učestvovao je i direktor škole domaćina u trajanju od 90 minuta. Za to vrijeme on je predstavljao iskustva u organizaciji i rukovođenju školom. U narednim godinama direktor je pripremao radionicu na temu Primjeri dobre prakse u rukovođenju školom. Učesnici pozitivno reaguju na ponuđene oblike rada. Oni spontano ekspliciraju razliku između tradicionalne i interaktivne nastave. Nerijetko kritički sagledavaju psihološku i kognitivnu poziciju učenika u tradicionalnoj i savremenoj nastavi. Od svih tehnika učesnici najradije prihvataju igranje uloga. Na temelju ponuđene teze učesnici samostalno improvizuju scenario i kreiraju likove. Navedena činjenica nudi hipoteze o socijalnom i kulturnom životu polaznika i njihovim potrebama. 4. Polaznici programa obuke U prvih pet godina obuke grupe polaznika su formirane od direktora škola koje u narednoj školskoj godini prelaze na primjenu nastavnih planova i programa za devetogodišnju osnovnu školu, odnosno za gimnaziju ili mješovitu školu. Upravo zato, broj polaznika je prevazilazio dozvoljeni. U 2009. godini obuka se izvodi za direktore koji su u međuvremenu imenovani. To je omogućilo da se smanji broj polaznika (tabela 2). Tabela 2. Broj direktora koji su završili obuka po godinama Godina 2004. 2005. 2006. 2007. 2008. 2009. Ukupno Br. direktora 43 36 22/30 43 33 32 239 Štaviše, formirane su grupe od direktora sa svih nivoa i svih tipova škola. Prisustvo direktora iz vrtića, osnovnih škola, gimnazija, srednjih stručnih škola, domova učenika, specijalnih zavoda obogaćuje obuku postojanjem mnoštvom percepcija. (Tabela 3.) Tabela 3: Broj direktora koji su završili obuku prema vrsti škole

Vrsta ustanove

Škole za osnovno muzičko obrazovanje

Vrtići Osnovne škole Gimnazije Srednje stručne škole

Broj učesnika 7 21 184 22 6

5. Izvođači programa Izvođači programa su savjetnici iz Zavoda za školstvo, pravnici Ministarstva prosvjete i nauke, profesori Univerziteta Crne Gore, pedagozi i diretori škola. Izvođači su angažovani prema odgovarajućim profilima, formalnim referencama i iskustvu u vođenju interaktivnih radionica. Prilikom angažovanja izvođača Zavod se rukovodio i činjenicom da li su kandidati aktivno učestvovali u projektovanju reforme (strateško planiranje promjena, izrada zakonske regulative, rad na novom kurikulumu). Zavod insistira da radionice izvode tandemi izvođača. U 2004, 2005. i 2006. godini šest modula izvodili su tandemi izvođača, dok je jedan modul realizovao jedan izvođač. Od godine sve module izvode tandemi izvođača. Na početku obuke direktori škola angažovani su samo kao promoteri organizacije i rukovođenja u svojoj školi. Uposljednje tri godine direktori su angažovani da u tandemu sa lokalnim ekspertom realizuju module u cjelini.

Zavod za školstvo


Izvođači predstavljaju tim koji prisno sarađuje. Izvođači imaju redovne sastanke na kojima izmjenjuju iskustva i materijale, utvrđuju programske korelacije. Oni su, istovremeno, i mentori za izradu završnog rada. U 2006. godini započela je organizovana obuka izvođača Programa koju finansira i organizuje Zavod u saradnji sa Kultur Kontaktom iz Beča. 6. Obaveznost programa i sertifikacija Na kraju obuke polaznici dobijaju uvjerenje o uspješno završenoj obuci koje predstavlja dozvolu za rukovođenje. Uvjerenje se dobija za redovno i aktivno učešće na seminarima, za uspješno urađen individualni završni rad, odnosno za uspješnu prezentaciju rada. 7. Evaluacija programa, modula i obuke Program predviđa četiri oblika evaluacije:

1. Evaluaciju svakog modula vrše učesnici putem standardizovanog upitnika koje će analizirati izvođači, radi preispitivanja sadržaja, oblika i metoda rada.

2. Evaluaciju Programa vrše učesnici nakon realizacije Programa putem upitnika za samoocjenjivanje stečenih znanja, vještina i stavova. Rezultate evaluacije analiziraju izvođači Programa, radi korekcije sadržaja, oblika i metoda rada.

3. Evaluaciju Programa rade izvođači putem grupnih razgovora u određenom broju škola, sa ciljem utvrđivanja uticaja obuke na kvalitet škole.

4. Evaluaciju Programa vrši i Nadzorna služba Zavoda za školstvo u okviru sistema za obezbjeđivanje kvaliteta. Evaluacija se vrši putem redovnog nadzora putem utvrđenih indikatora u području upravljanja i organizacije, sa ciljem procjene uticaja obuke na kvalitet obrazovanja.

U dosadašnjoj obuci primjenjivala su se, sa manje ili više uspjeha, sva četiri oblika evaluacije i procjenjivanja uspješnosti obuke. Princip evaluacije jeste realnost paradoksa: prava obuka počinje poslije obuke. Stvarni ishodi obuke očituju se u promjenama u organizaciji i stilovima rukovođenja u školi. Postojeće informacije govore da su u svim školama čiji su direktori obučeni evidentne promjene, ali se jako razlikuju po intenzitetu i obimu. U međuvremenu, su sačinjeni indikatori za procjenu rezultata obuke, a istraživanje uspješnosti obuke je u toku. Efekti obuke direktora obrazovno-vaspitnih ustanova ogledaju se u primjeni znanja i vještina stečenih obukom, kroz konkretne promjene u organizaciji i rukovođenju. Evaluacija pokazuje da su takve promjene još uvijek neznatne. Postavlja se pitanje – zašto je to tako? Većina direktora „konzervirala“ je jedan model organizacije i rukovođenja, tj. zadržala stil rukovođenja i komunikacije formiran još u starom centralizovanom sistemu. Nije teško zamisliti turbulencije koje bi izazvala nagla promjena u stilu rukovođenja, a posebno prelazak sa autoritarnog na demokratski stil. Čini se da bi promjene bile brže i efektnije (!?) kad bi direktori po završetku obuke preuzeli drugu školu. 8. Moguće opcije daljeg razvoja obuke Postojeći Program treba zadržati kao osnovni, početni kurs obuke i po njemu obučavati novoizabrane direktore. Međutim, potrebno je učiniti ga održivim tako što će se stalno kritički preispitivati i unapređivati. Da bi obuka direktora bila u funkciji razvoja obrazovnog sistema, nužno je izmijeniti i dopuniti Opšti zakon o obrazovanju i vaspitanju (Službeni list Republike Crne Gore, 64/02) u dijelu izbora i obuke direktora obrazovno-vaspitnih ustanova. Nema sumnje da je uloga menadžera u obrazovanju, tj. direktora obrazovno-vaspitne ustanove ključna za razvoj obrazovnog sistema, pogotovo za dalju implementaciju reforme. Krajnje je vrijeme da se realizuje princip iz Knjige za promjene, po kome upravljanje treba da se pomjera od političkog ka stručnom. Školi je u ovoj fazi primjene reforme urgentno potreban moderan i obrazovan menadžer koji ima referentnu moć da animira kolektiv za uvođenje i implementaciju promjena. Po važećem Zakonu Zavod za školstvo obučava izabrane direktore. Smatramo da je od najveće moguće važnosti obučavanje kandidata za direktore, umjesto obuke već izabranih direktora. Za relativno kratko vrijeme sistem bi imao kritičnu masu referentnih kandidata koja bi pokrenula proces fluktuacije, bez kojeg je teško računati na kvalitet upravljanja obrazovno-vasitnom ustanovom.

Zavod za školstvo


Vidosava Kašćelan STRUČNO USAVRŠAVANJE PROFESORA GIMNAZIJA U CRNOJ GORI

Primjena novih nastavnih planova i programa u gimnazijama počela je školske 2006/07. godine. Paralelno sa primjenom novog koncepta opšte gimnazije u Crnoj Gori, planirana je i realizovana obuka nastavnika koja je u prvom redu pratila zahtjeve reforme obrazovanja. Obuka nastavnika u gimnazijama počela je 2006. godine kroz module koji su izražavali osnovne ciljeve i zahtjeve reforme gimnazijskog obrazovanja, kao i reforme uopšte: Promjene u gimnaziji i novi nastavni programi (realizovan 2006/07), Metode rada u nastavi (realizovan 2007/08) i Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi (realizovan 2008/09). Pomenuti moduli organizovani su za aktive nastavnika pojedinih predmeta koji se izučavaju u toku gimnazijskog školovanja. Tako su se, poslije duže vremena, nastavnici istih struka našli zajedno i bili u prilici da pored novih informacija o reformi obrazovanja, na seminarima razmijene i sopstvena iskustva iz prakse i uporede načine rada, kriterijume ocjenjivanja i drugo. Ovim osnovnim paketom obuke obuvaćeni su nastavnici koji su prvi počeli sa primjenom novih nastavnih planova i programa u gimnaziji. Obuka se odvijala po sistemu koncentričnih krugova. Naime, svaki novi modul obuhvatao je znanja prethodnog i uvodio nastavnike u novu problematiku. Nastavnici koji su prošli ova tri modula obuke predstavljaju osnovu za dalju obuku i profesionalni razvoj na nivou škole, širenje datih znanja i ideja i uključivanje ostalih nastavnika u proces obuke i primjenu novih reformskih rešenja. Kroz prvi modul obuke nastavnici su bili u prilici da se upoznaju sa novim konceptom opšte gimnazije, konceptom izbornih predmeta, otvorenošću nastavnog plana i nastavnih programa, ciljno postavljenim nastavnim programima, standardima znanja za pojedine predmete, konceptom maturskog ispita, obaveznim izbornim sadržajima u gimnaziji i drugim novinama koje su dio novog koncepta opšte gimnazije koje ga čine fleksibilnijim i po mnogo čemu bližim konceptima gimnazijskog obrazovanja razvijenih evropskih zemalja. Ovaj modul je pohađalo 392 nastavnika. Kroz drugi modul obuke koji se odnosio na primjenu interaktivnih metoda u nastavi nastavnici su bili u prilici da shvate značaj većeg aktiviranja učenika u procesu nastave/učenja (na šta ih upućuje i sama stuktura nastavnih programa), da uoče razliku između tradicionalnog i aktivnog načina rada, predavanja ex-katedra i aktivnog uključivanja učenika u proces učenja i afimisanja njihovog iskustva u što većoj mjeri. U tom cilju prezentovane su različite metode i tehnike rada koje mogu pomoći u procesu aktiviranja učenika, stvaranju kreativnije atmosfere za rad, afirmaciji rada u timu, odnosno grupi. Na tim seminarima nastavnici su demonstrirali svoja iskustva vezana za primjenu interaktivnih metoda i izrađivali scenario za čas planirajući primjenu odgovarajućih metoda i oblika rada. Ovaj modul pohađalo je 327 nastavnika. Kroz treći modul obuke koji se odnosio na procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi, nastavnici su se upoznali sa osnovnim principima i ciljevima procjenjivanja i ocjenjivanja, uporedili sopstvene kriterijume ocjenjivanja, zatim, upoznali se sa principima eksterne provjere znanja, maturskim ispitnim katalozima za svaki predmet, načinima sastavljanja validnih testova znanja, još jednom se upoznali sa sadržajem maturskog ispita i razlozima za njegovo eksterno organizovanje. Zanimljivo je istaći da da je razlika u kriterijumima ocjenjivanja kod pojedinih nastavnika iste struke veoma velika. To znači da je ovo, važno i osjetljivo područje za svakog učenika i njegovo napredovanje, neophodno stalno, na nivou stručnih aktiva, analizirati, dopunjavati, raditi na usaglašavanju kriterijuma ocjenjivanja i sl. Ovaj modul pohađalo je 295 nastavnika. Inače, stalno se potencirala potreba razmjene informacija koje su se čule na seminarima, kako na nivou stručnih aktiva u školi, tako i na nivou čitavog nastavničkog kolektiva. Bez razmjene informacija nema stvarnih promjena u školi u cilju podizanja ukupnog kvaliteta nastave i stvaranja povoljne i kreativne atmosfere za rad.

25

Zavod za školstvo


U toku 2009/10. godine realizovan je četvrti modul: Primjena reforme u opštoj gimnaziji − dosadašnja iskustva. Cilj ovog modula obuke bio je veća razmjena iskustava na nivou škole, uključivanje svih nastavnika u proces obuke i snaženje ideje profesionalnog razvoja na nivou škole. Tokom jednodnevnih seminara dio vremena je bio namjenjen prezentaciji i analizi konkretnih časova iz različitih predmeta i oblasti. Na prezentovanim časovima primjenjiivane su savremene metode u okviru kojih učenici postaju aktivni učesnici procesa nastave. Takođe, to je bila prilika da nastavnici praktičari kažu svoja zapažanja o primjeni novog koncepta opšte gimnazije, da iznesu dobre strane koncepta, kao i svoje dileme i drugačija gledišta. Ovaj modul se realizovao u školama, po pravilu sa svim nastavnicim u školi. U njegovoj realizaciji učestvovalo je 630 nastavnika što čini približno 80% ukupne nastavničke populacije u gimnazijama. Treba istaći da prezentacije i snimljeni časovi koje su pipremili pojedini nastavnici pokazuju da je proces promjena u gimnazijama započeo, da nastavnici prepoznaju mogućnosti kreativnijeg rada sa učenicima i veću autonomiju koju im je donijela reforma obrazovanja, da podržavaju otvorenost nastavnih programa i izbornost u nastavi. Podržavaju i eksternu maturu, iako su izaražavali bojazan da li će uspjeti adekvatno pripremiti učenike za prvo eksterno testiranje. Ono što nastavnici zamjeraju, u prvom redu su uslovi rada. U mnogim školama nedostataju kabineti za prirodnu grupu predmeta, često i prostor za organizaciju izborne nastave i vannastavnih aktivnosti učenika, zatim nastavna sredstva i udžbenici za izborne predmete. O postojećim udžbenicima imali su različita mišljenja u pogledu njihove kreativnosti i savremenosti. Da bi reformski procesi u gimnazijama bili više podržani od strane uprava škola organizovan je modul obuke za pomoćnike direktora koji se odnosio na novine u gimnazijama, kako ih realizovati i podržati novu filozofiju promjena u obrazovanju. U toku četvrtog modula obuke koji se odnosio na iskustva u primjeni novih reformskih rješenja u gimnazijama, pored razmjene iskustava na nivou kolektiva, govorilo se i o daljem profesionalnom razvoju na nivou škole. U cilju kvalitetne primjene koncepta profesionalnog razvoja na nivou škole u Zavodu za školstvo su organizovani seminari za direktore škola, koordinatore i članove tima za PRNŠ. Jednodnevni seminari u školama bili su prilika da se uoči kako je ova ideja o snažnijem profesionalnom razvoju, kako na nivou škole, tako i ličnom nivou svakog nastavnika zaživjela i počela da se primjenjuje. Treba istaći da su sve gimnazije u Crnoj Gori formirale timove za profesionalni razvoj, a skoro sve uradile planove profesionalnog razvoja. Takođe, veliki broj nastavnika uradio je lični plan profesionalnog razvoja i formirao svoj profesionalni portfolio. Radi podrške programa profesionalnog razvoja na nivou škole u Zavodu za školstvo je organizovano savjetovanje sa koordinatorima tima za profesionalni razvoj u gimnazijama. To je bila prilika da se svi planovi profesionalnog razvoja prezentuju i uporede, da se razmijene ideje za njihovu dopunu i osnaži ideja i potreba stalnog profesionalnog usavršavanja i stvaranja škole kao organizacije koja uči. Zanimljivo je da su nastavnici prepoznali potrebu da vladaju IC tehnologijama i korišćenjem stranog jezika, prvenstveno engleskog. U tom cilju su u nekim gimnazijama organizovane aktivnosti učenja osnova rada na računaru i engleskog jezika. U toku ove školske godine započeli smo i realizaciju programa Razvoj kritičkog mišljenja (RWCT), u prvom redu za nastavnike koji do sada nijesu bili u većoj mjeri uključeni u proces obuke. Ovaj modul pomaže nastavnicima da osmisle različite načine organizacije nastave/učenja, da koriste različite metode i tehnike rada u cilju aktiviranja učenika i omogućavanja veće kreativnosti svih učesnika nastavnog procesa. Do sada je ovaj modul pohađalo 56 nastavnika, a obuka je planirana za 245 nastavnika iz svih gimnazija u Crnoj Gori. Ono što ohrabruje jeste da nastavnici shvataju potrebu stalnog usavršavanja i rada na sebi u cilju poboljšanja sopstvenih kompetencija za što kvalitetnije izvođenje nastave. Realizacija pomenutih modula obuke odvijala se uz pomoć timova trenera iz Zavoda za školstvo, nastavnika iz škola, nastavnika sa univerziteta, kao i nevladinih organizacija. Radi preglednosti u tabeli 1 dat je pregled nastavnika koji su učesvovali na seminarima. Tabela 1: Broj nastavnika koji su pohađali obuku po pojedinim modulima. Godina 2006/07. 2007/08. 2008/09. 2009/10. 2009/10. Moduli obuke M1 M2 M3 M4 M5 Broj nastavnika obuhvaćenih obukom

392 327 295 630 56, planirano 201

Pomoćnici direktora 8

Zavod za školstvo


27

M1. Promjene u gimnaziji i novi nastavni programi M2. Metode rada u nastavi M3. Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi M4. Primjena reforme u opštoj gimnaziji – dosadašnja iskustva M5. Razvoj kritičkog mišljenja Moduli obuke koji su realizovani ili se pak realizuju, znatno su doprinijeli da se shvati suština promjena u gimnaziji, novi koncept, drugačiji metodološki okvir nastavnih programa, ciljno planiranje nastave, i drugo. Pozitivne promjene u gimnazijama koje su započete treba dalje podržavati kroz profesionalni razvoj na nivou škole, kao i oranizacijom seminara i drugih oblika stručnog usavršavanja nastavnika. Posebno treba istaći afirmaciju primjera dobre prakse i mogućnost napredovanja u struci nastavnika koji ostvaruju prepoznatljive rezulate u nastavi, kao i stvaranje boljih uslova za rad. Odsjek za KPR SISTEM VIŠIH ZVANJA – PRIMJENA PRAVILNIKA

Pravilnikom o vrstama zvanja, uslovima, načinu i postupku predlaganja i dodjeljivanja zvanja nastavnicima (Sl.list CG, 43/09) utvrđena je procedura dodjeljivanja zvanja nastavnicima. Sistem viših zvanja jedan je od načina da se nastavnici motivišu za svestrani profesionalni razvoj i napredovanje, čiji krajnji rezulltat jeste unapređenje kvaliteta nastave i znanja učenika. Osim toga, namjera je da posjedovanje višeg zvanja odista znači da je nastavnik svestrano angažovan na svom profesionalnom polju, a nikako nagrada za staž proveden u učionici i školi. Zato se stavke ovog Pravilnika mogu učiniti previše stroge, no ako se sagleda kompleksnost nastavničkog posla, a posebno izdvajanje uspješnih nastavnika, onda je jasno da one i ne treba da budu drugačije. No, izvjesne korekcije pravilnika koje bi omogućile njegovo funkcionalnije i lakše korišćenje, uvijek su moguće.

Opšti uslovi odnose se, prije svega, na radnu uspješnost, odnosno vrednovanje postignutih rezultata nastavnika u radu sa učenicima, kao i na aktivno učešće u profesionalnom razvoju i primjeni naučenog u nastavi. Kroz izvještaj o radnoj uspješnosti nastavnika koju procjenjuje i saopštava direktor, vidi se i da li i koliko nastavnik, ono što je naučio na seminarima, primjenjuje u praksi.

Osim opštih uslova, propisani su posebni uslovi koji obuhvataju dvije ključne obasti: (1) oblast u okviru koje se stiču, proširuju i dopunjavaju znanja (pohađanje odobrenih programa stručnog usavršavanja) i (2) oblast u kojoj se stvara (stručni radovi).

Bodovi za pohađanje akreditovanih programa stručnog usavršavanja uvećavaju se zajedno sa stepenom zvanja, pa nastavnik mentor treba da ima šest bodova (ili 108 sati), nastavnik savjetnik 12 bodova (ili 192 sata), nastavnik viši savjetnik 16 bodova (ili 256 sati), nastavnik istraživač u nastavi 20 bodova (ili 280 sati). Za ubrzano napredovanje broj bodova se povećava. Potvrde o aktivnostima na ovom polju govore o tome da je nastavnik spreman da uči i usavršava se stičući, proširujući i dopunjavajući znanja kroz aktivno učešće na seminarima.

U okviru stručnih radova nastojalo se da se prepoznaju i vrednuju sve oblasti djelovanja nastavnika, pa su te aktivnosti podijeljne u sedam grupa i boduju se za protekli period, za koji nastavnik podnosi dokaze. Kako bi se polje djelovanja nastavnika nosioca višeg zvanja proširilo, logično je bilo da je broj bodova za pojedine oblasti ogrančen.

Za svako zvanje, osim za prvo, dio bodova treba da se ostvari iz većine navedenih oblasti iz cjeline stručni radovi. Na primjer: za zvanje nastavnika višeg savjetnika potrebno je ostvariti 28 bodova, od toga 14 za one navedne u tačkama c), d), e), f) ili g). Aktivnosti realizovane u određenom vremenskom periodu vrednuju se samo za taj period i samo jedanput. To znači da, ako je nastavnik u tom periodu držao ogledni čas, dobiće u skladu sa pravilnikom 1 bod. Ukoliko je, međutim, držao više oglednih časova, to uzima u obzir direktor prilikom procjene uspješnosti rada nastanika. Takođe, jedan bod nastavnik dobija za realizaciju radionica bez obzira na njihov broj, odnosno − za trenerski rad dobija honorar, te za istu aktivnost ne može biti dva puta plaćen, tj. dobiti bodove za svaki održani seminar.

U ovom tekstu istakli smo osnovne razloge za uvođenje sistema viših zvanja i pokušali da razjasnimo neke nedoumice koje su nam do sad nastavnici proslijedili. Nadamo se da ćemo, tokom rada Komisije MPN-a imati prilike da sve stavke Pravilnika analiziramo i, u skladu sa procjenom, osmislimo vodič za primjenu Pravilnika.

http://www.zavodzaskolstvo.gov.me/attachments/106_Pravilnik%20-%20visa%20zvanja.pdf

Zavod za školstvo


N O V E I D E J E I A K T I V N O S T I

Dr Dušanka Popović Mr Ljiljana Subotić KAKO OBEZBIJEDITI PRIMJENU NAUČENOG ili: saradničko učenje − promjena nastavne prakse i postignuća učenika

U kontekstu svih promjena u obrazovanom sistemu koje su se dešavale ili su u toku u posljednjih desetak godina u Crnoj Gori, došlo je do izmjena i u načinu stručnog usavršavanja nastavnika. Naime, formiran je funkcionalan sistem profesionalnog razvoja nastavnika kojim se obezbjeđuje motivacija za doživotnim učenjem (sistem viših zvanja) i pruža mogućnosti učešća u različitim aktivnostima profesionalnog razvoja, kako u samoj školi (PRNŠ), tako i van nje. Formirani sistem profesionalnog razvoja i funkcionalna uvezanost njegovih segmenata nijesu sami po sebi garant da će se sve odista odvijati na planirani način. Profesionali razvoj na nivou škole (PRNŠ) kao podsistem tog sistema pruža mogućnost profesionalnog razvoja u samoj školi kao organizaciji u kojoj se uči (učenici) i organizaciji koja uči (nastavnici, stručni saradnici i uprava škole). Skoro da se ništa neće dogoditi nakon seminara održanog u školi ili van nje, ukoliko uprava škole, nastavnici i stručna služba ne ulože dodatni trud i ne podrže primjenu naučenog. Ako se sve prepusti slučaju, najnovija istraživanja iz ove oblasti pokazuju da samo 15% nastavnika primjenjuje ono što je na seminaru naučilo5. Problem je u tome što nastavnici često nemaju vještine ili znanja koja su potrebna da primjene ono što su na seminarima naučili, a nema niti podrške, niti povratne informacije o samoj primjeni. Nastavnicima je potrebno vrijeme da sagledaju mjesto nove ideje u sopstvenom radu, kao i mogućnosti njene primjene6. Direktor koji želi uspješnu školu, treba da razumije značaj profesionalnog razvoja nastavnika za kvalitet znanja učenika, te da nastoji da obezbijedi funkcionalnu organizaciju PRNŠ-a, odgovarajuću motivaciju za svoje nastavnike, i, posebno, podršku u primjeni naučenog i uvođenju određene promjene u praksu. Direktor koji ove aktivnosti prepušta slučaju, ne može računati na uspjeh svoje škole. Obrazovni sistem, takođe, ne može računati na uspjeh na međunarodnim testiranjima, jer savremeni programi i udžbenici, priručnici i programi obuke – ne mogu sami svojim postojanjem garantovati da će se promjena u nastavi i učenju odista desiti. Promjenu treba da razumiju, prihvate i implementiraju nastavnici, dok uprava škole i stručne službe treba da im pruže odgovarajuću pomoć. Obuka nastavnika i implementacija naučenog u praksi, tek je u poslednjih dvadesetak godina u svijetu uopšte, pobudila veće interesovanje. Sredinom pedesetih godina unapređenje obrazovanja bilo je usmjereno na kvalitet obrazovanja i socijalnu jednakost. Ranih sedamdesetih postalo je jasno da mnogo toga, iako je bilo podržano i prihvaćeno od strane stručne javnosti, nije dovelo do očekivanih promjena. Tome je doprinio i nedostatak istraživanja o načinima učenja nastavnih strategija i kako škole uspješno implementiraju inovacije. Smatralo se da nastavnici tokom obuke steknu nova znanja i vještine, vrate se u školu i implementiraju ih lako i bez problema. Međutim, u školi u kojoj se, nakon obuke, ne organizuju razmjene mišljenja, sastanci i savjetovanja o naučenom, primjena u učionici će, najvjerovatnije, izostati. U početku, to se pripisivalo isključivo nastavnicima (nedostatku motivacije, nedostatku ulaganja određenog napora i njihovim stavovima), no danas je jasno da umnogome zavisi od nastavka obuke u samoj školi − u smislu organizacije različitih aktivnosti radi primjene naučenog u praksi. Ukoliko se nastavnicima ne pruži odgovarajuća podrška nakon pohađanja određenog programa obuke, ako ih niko ne pita gdje su bili, šta su tamo radili i šta su naučili, te kako planiraju da naučeno primijene (jer cilj svake obuke jeste učenje i promjena prakse), onda će se njihovo nastojanje da naučeno uvedu u sopstvenu praksu mijenjati kao na grafu

5 Joyce & Showers, 1996, 2002. 6 Garet 2001, Yoyce & Showers, 1996, 2002, Rodriguez & Knuth 2000.

28

Zavod za školstvo


1. Naime, nastavnici odlaze na obuku i stiču određena znanja i vještine. Oduševljeni idejama i okruženi isto tako zainteresovanim kolegama, oni se u školu vraćaju sa mnogo namjera i planova. Međutim, susret sa realnošću (niko nije zainteresovan za to što oni rade, niko ne primjećuje njihov dodatni trud i zalaganje, nema odgovarajućih uslova za promjenu i niko se trudi da ih obezbijedi) dovodi do toga da njegovo nastojanje da promjenu uvede, zajedno sa vremenom, opada. Veoma je mali broj nastavnika koji, zahvaljujući neiscrpnom entuzijazmu i energiji, uprkos svemu, naučenu promjenu implementiraju na pravi način.

Graf 1: Kriva promjene

Vrijeme

Mogucnost promjene

Obuka Realnost

Kao svjedoci entuzijazma i oduševljenja većeg broja nastavnika tokom realizacije programa obuke u školi ili van nje, i količine dobre energije koja se tom prilikom pokrene, iskreno smo zabrinuti zbog činjenice, da se, nakon svega, u stvari, malo toga u praksi odista desi. Gdje i kako nestane sva dobra energija koju i učesnici i voditelji obuke pokreću i osjećaju? Istu vrstu brige i, rekli bismo, razočarenja, osjeća i onaj dio nastavnika koji, uprkos svemu, želi da mijenja svoju praksu u korist učenika sa kojima radi. Zato smo razmišljali: šta da radimo da se uspostavljena energija održi i konkretna promjena primijeni u praksi? Na sreću, problem je internacionalan, pa su se njegovim rješavanjem bavile druge zemlje, koje su reforme počele mnogo prije nas. Tako su došli do ideje saradničkog učenja7, kao aktivnosti profesionalnog razvoja na niovu škole, koja obezbjeđuje razmjenu i podršku između kolega, pa time i uvođenje promjene u praksu. Šta je saradničko učenje? Saradničko učenje je jedna od strategija profesionalnog razvoja u kojoj nastavnici uče zajedno tako što razmatraju i razmjenjuju svoja iskustva, međusobno opserviraju časove i primjenjuju nove ideje kako bi se obezbijedila kvalitetna nastava za sve učenike. U okviru saradničkog učenja obično se sastaju dva nastavnika (mada ponekad može i tri ili više), razgovaraju i razmjenjuju mišljenja o svojoj praksi, planiraju i primjenjuju inovacije kako bi mijenjali i unapređivali svoju praksu. Njihov odnos zasnovan je na uzajamnom povjerenju i uvažavanju, oni uče i razvijaju se zajedno. Nastavnici koji primjenjuju saradničko učenje čine tzv. timove za podršku. Ovakav način učenja podstiče refleksiju i analizu nastavne prakse, obezbeđuje povratnu informaciju o primjeni novih znanja i vještina, pospješuje saradnju između nastavnika i umanjuje osjećaj izolovanosti. Zašto saradničko učenje? Veliki broj istraživača koji se bavio profesionalnim razvojem, identifikovao je karakteristike koje ga čine uspješnim i u tome su veoma podudrani. Uspješan profesionalni razvoj treba da bude stalan, ugrađen u rad nastavnika u učionici i usmjeren ka pristupima zasnovanim na istraživanjima. Takođe, treba da pomogne da se otvore vrata učionica i da se razvije saradnja i osjećaj zajedništva među nastavnicima u školi8. Više od jedne dekade NSDC (Nacionalni savjet za profesionalni razvoj – USA) analizirao je istraživanja o profesionalnom razvoju radi poboljšanja njegovog kvaliteta. Na osnovu tih analiza, postavljeni su standardi uspješnog profesionalnog razvoja. Razmatrajući NSDC standarde Ruso ističe da je saradničko učenje u skladu sa većinom tih standarda, a naročito ističe da je usmjereno na konkretan rad sa učenicima, tijesno povezano za ciljevima kurikuluma i nastavnom praksom, da se odvija kontinuirano i oslanja na rezultate istraživanja9. 7 Termin preuzet iz engleskog jezika; izvorno: peer coaching. 8 Russo, 2004. 9 Russo, 2004.

29

Zavod za školstvo


Saradničko učenje i postignuća učenika Postoji sve veći broj pokazatelja koji dokazuju da saradničko učenje može uticati na postignuća učenika.

1. Richards ističe da je saradničko učenje koje je bilo dio reformskih rješenje dovelo do boljih rezultata na testovima u školama u San Diegu10.

2. Guuiney je istraživao uticaj saradničkog učenja na nastavu početnog pisanja učenika u bostonskim školama i zaključio da je, u nekoliko škola, došlo do znatnog poboljšanja rezultata na državnim testovima što se može direktno povezati sa saradničkim učenjem u kome su učestvovali nastavnici11.

3. Branigan je takođe ukazao na bolje rezultate učenika čiji nastavnici su praktikovali saradničko učenje kao dio njihovog profesionalnog razvoja12.

Nasuprot ovim nalazima nedavna studija o saradničkom učenju koju su uradili Neufeld i Roper pokazuje da nema dokaza da saradničko učenje samo po sebi dovodi do poboljšanja postignuća učenika. Uprkos tome što nisu došli do jasnog dokaza o pozitivnom uticaju saradničkog učenja na poboljšanje učeničkih postignuća, oni su istakli da ono poboljšava kapacitete škole i nastavnika kad je u pitanju nastava, a to je kao sto je poznato, preduslov za uspješnije učenje učenika13. Mnogi istraživači na ovom polju dijele njihovo mišljenje. Saradničko učenje i nastavna praksa Nalazi istraživanja ukazuju da saradničko učenje na nivou škole ima važnu ulogu u poboljšanju sposobnosti nastavnika da usvoje i primjene nove nastavne prakse. Upoređujući nastavnike koji su učestvovali u saradničkom učenju i oni koji nijesu Showers i Joyce su došli do zaključka da nastavnici koji su učesvovali u saradničkom učenju:

a) češće i sa više vještine primjenjuju nove strategije, b) iskazuju jasno razumijevanje svrhe i upotrebe novih strategija, c) tokom vremena zadržavaju i unapređuju nove vještine14.

Isti istraživači su došli do zaključka da, kada se prisustvovanje seminarima kombinuje sa saradničkim učenjem ili nekim drugim aktivnostima koje promovišu saradnju i refleksiju, više od 80% nastavnika koristi novonaučene strategije u svojim učionicama15. Tokom vremena, na osnovu sprovedenih istraživanja, postalo je jasno da ključni faktor koji omogućava nastavnicima da mijenjanju nastavnu praksu jeste mogućnost stalne razmjene mišljenja i refleksije. Saradničko učenje je jedan od

načina koji pospješuje ovu vrstu profesionalne saradnje. Nastavici ga smatraju važnim jer promoviše njihovo učenje nudeći im mogućnost da učestvuju u razmjeni mišljenja, planiranju, opservaciji svojih kolega, te da budu opservirani i da dobijaju povratnu informaciju o tome16. Garet i još nekoliko autora ističu da su nastavnici iz iste škole koji su primjenjivali saradničko učenje, imali više prilika da razmatraju koncepte, vještine i probleme koji nastaju tokom aktivnosti profesionalnog razvoja17. Konačno, na osnovu analize navedenih istraživanja možemo zaključiti je da je saradničko učenje dokazana tehnika koja se može koristiti za promjenu nastavne prakse. Ali, kao i svi drugi oblici profesionalnog

razvoja, saradničko učenje neće biti uspješno ako nije u tijesnoj vezi sa obrazovnim ciljevima škole, raspoloživim materijalnim i drugim resursima. Ako je sastavni dio šireg plana za poboljšanje nastave koji usmjerava i profesionalni razvoj ka postavljenim ciljevima škole, Neufeld i Roper zaključuju da saradničko učenje može biti efikasno sredstvo za poboljšanje kvaliteta nastave, a time i postignuća učenika18. Osim toga, saradničko učenje je efikasna aktivnost profesionalnog razvoja koja ne zahtijeva velika materijalna sredstva za realizaciju. 10 Richard, 2003. 11 Guiney, 2001. 12 Braningan, 2002. 13 Neufeld i Roper, 2003. 14 Shower and Joyce, 2002. 15 Joyce & Showers, 1996, Joyce, Murphy & Showers, 1996, Richard, 2003. 16 Carey & Frechtling 1997, Darling-Hammond 1997, Loucks-Horsley at all 1988. 17 Garet et all, 2001. 18 Neufeld & Roper, 2003, str. 26.

30

Zavod za školstvo


Principi saradničkog učenja Analizom studija koje su rađene početkom osamdesetih godina provjerena je hipoteza da redovno (sedmično) prisustvovanje sastancima omogućava nastavnicima da primjenjuju ono što su naučili na seminarima. Ti sastanci u okviru saradničkog učenja bili su usmjereni na primjenu naučenog u učionici i analizu nastave, naročito na to kako učenici reaguju na novine. Rezultati su bili konzistentni: implementacija se znato povećala, bez obzira ko je vodio sastanke − stručnjaci ili sami učesnici. Zato je predloženo da nastavnici formiraju male timove za podršku, koji bi sarađivali u procesu učenja. Na ovaj način profesionalni razvoj nastavnika intenzivnije će uticati na postignuća učenika. Naročito je bio interesantan jedan od prvih nalaza tokom proučavanja saradničkog učenja: uspješni timovi za podršku koji su praktikovali saradničko učenje razvili su svoje vještine zajedničkog rada i u tome su uživali, tako da su željeli da nastave sa takvim načinom rada i nakon što su ostvarili cilj zbog koga su bili formirani19. Uzimajući u obzir šire poimanje saradničkog učenja kao mehanizma za poboljšanje primjene onoga što je naučeno na seminarima u praksi, dolazimo do zaključka da svi nastavnici u školi treba da budu članovi timova za podršku. Saradničko učenje nije samo sebi cilj, niti samo incijativa za poboljšanje stanja. Prije svega, treba da funkcioniše u kontekstu primjene naučenog i opšteg poboljšanja rada škole. Ne postoje dokazi koji upućuju na to da će samo organizovanje timova za podršku uticati na poboljšanje postignuća učenika. Rad timova mora biti usmjeren na poboljšanje kvaliteta nastave i implementaciju kurikuluma. Principi saradničkog učenja jesu20:

1. Svi nastavnici u školi treba da budu članovi timova za podršku. Timovi pristaju da zajednički: (a) praktikuju ili primjenjuju bilo koju promjenu koju je škola odlučila da uvede, (b) podržavaju jedni druge u procesu implementacije promjene uključujući razmjenu mišljenja i iskustava, planiranje, izradu priprema za nastavu i nastavnog materijla, (c) sakupljanje podataka o implementaciji promjene i njenom uticaju na učenike u odnosu na postavljene ciljeve.

2. Neophodno je i važno da se izostavi verbalna povratna informacija (nakon opservacije časa), kao sastavni dio pružanja podrške. Primarna aktivnost timova za podršku je planiranje razvoja kurikuluma i nastave u cilju ostvarivanja zajedničkih ciljeva. Zajedničko planiranje je od velike važnosti ako nastavnici žele da podijele teret pripremanja inoviranih časova i da koriste pripreme jedni od drugih.

Istraživanja pokazuju da, u momentu kada nastavnici pokušavaju da jedni drugima daju povratnu informaciju, zajedničke aktivnosti nestaju. Nastavnici koju su davali povratnu infromaciju nakon opserviranog časa rekli su da su, uprkos nastojanju da to ne čine, davali evaluativne komentare. Nastavnici čiji čas je opserviran rekli su da su očekivali prvo dobru vijest, a zatim lošu vijest, zbog iskustva koje su imali sa opservacijom časa čija je svrha bila procjena. Ukoliko je povratna informacija evaluativna ili je doživljena kao evalutivna to ne podržava saradnuičko učenje. Izostavljanje povratne informacije neće imati negativan uticaj na primjenu ili postignuća učenika već pojednostavljuje organizaciju timova za podršku. To nije teško razumijeti. Da bi se vještina davanja povratne informacije naučila potrebno je dosta obuke i vremena, a ona nije neophodna nakon što se u okviru timova savladaju nove vještine. Kada se opservira čas, onda se to radi da bi se učilo od svog kolege. Opservacija se ne razmatra putem povratane informacije kako je to ranije rađeno: posmatrani časovi se sada završavaju opštim komentarom: „Hvala što si mi omogućila da posmatram tvoj čas. Dobila sam neke dobre ideje kako da radim sa svojim učenicima“. Saradnički rad timova za podršku opsežniji je od opservacije i razgovora nakon nje. Nastavnici bolje uče jedan od drugoga dok planiraju nastavu, izrađuju nastavni materijal, opserviraju jedni druge u radu sa učenicima i zajednički razmišljaju o uticaju svog ponašanja na učenje učenika.

19 Joyce & Showers, 1995. 20 Joyce & Showers, 1995.

31

Zavod za školstvo


Saradničko učenje i timovi za podršku Na prvi pogled organizacija saradničkog učenja kroz formiranje timova za podršku izgleda jednostavna za implementaciju – šta može biti prirodnije od nastavnika koji se u timovima usavršavaju? Međutim, to je kompleksna inovacija upravo u tome što zahtijeva radikalnu promjenu u odnosima između nastavnika i nastavnika i uprave. Formiranje timova za podršku pospješuje stvaranje klime koja podstiče prihvatanje i implementaciju promjena u cijeloj školi, dovodi do veće kohezije unutar škole i usmjerava i olakšava proces zajedničkog donošenja odluka. Isto tako, podstičući promjene unapređuje znanja i vještine nastavnika, a time i postignuća učenika. Literatura

1. Branigan,C.(2002).Study: Missouri’s ed-tech program is rsising student achievement. eSchool News Online 2. Carey,N.,& Frechtling, J.(1997).best practice in action: Follow-up survey on teacher enhancement programs. Education Quarterly, 22(4)

, 9-26 3. Darling-Hammond, L. (1967). The right to learn: A blueprint for creating schools that work. San Francisco:Jossey-Bass 4. Garet, M., porter, A., Desimone, L., Birman, B.,& Yoon, S, (2001). What makes professional development effective? Results from

national sample of teachers. American Educational Research Journal, 38((4), 915-945 5. Guiney, E.(2001), Coaching isn’t just for athletes: the role of teacher leaders. Phi Delta Kappan, 82(10) 6. Joyce, B., & Showers, B. (1995) Student achievement through staff Development: Fundamentals of school renewal (2nd ed.). White

Plains, New York, Longman 7. Joyce, B., & Showers, B. (1996) The evolution of peer coaching. Educational leadership , 53 (6) 8. Joyce, B., & Showers, B. (2002). Student achievement through professional development . In Joyce, B., & Showers, B.(Eds), Designing

training and peer coaching: Our need for learning, Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development 9. Joyce, B., Murphy, C., & Showers, B. (1996).The River City program:Staff development becomes school improvement. In B.Joyce & E.

Calhoun (Eds), Learning experiences in school renewal: An exploration of five successful proframs. Vollege Park, MD: ERIC Clearinghouse

10. Loucks-Horsley, S., Hewson P.W., Love, N., & Stiles, K. E.. (1988). Designing professional development for teachers of science and mathematics. Thoiusand oaks, CA: Crowin Press

11. Neufeld, B.,& Roper, D. (2003) Coaching: A strategy for developing instructional capacity. Providence, RI: The Annenberg Institute for School Reform

12. Richard, A., (2003). Making our own way: The emergence of school-based staff developers in American’s public schools, http://www.emcf.org/pdf/student_oyrnroadbdw.pdf

13. Rodriquez, G., & Knuth, R. (2000) Critical issue: Providing professional development for effective technology use. Pathways to School Improvement

14. Russo, A. (2004) School-based coaching. Harvard Education Letter Research Online ,

http://www.emcf.org/pdf/student_oyrnroadbdw.pdf

Zavod za školstvo


I S K U S T V A I Z Š K O L A

Milodarka Popović, dipl. pedagogica, prof. sociologije PRNŠ U OŠ „DUŠAN BOJOVIĆ” Župa Nikšićka OŠ „Dušan Bojović“, profesionalni razvoj na nivou škole primjenjuje od septembra 2008. godine. PRNŠ je sastavni dio sistema profesionalnog razvoja nastavnika koji se implementira na nacionalnom nivou, a čiji je nosilac Zavod za školstvo Crne Gore.

Tim za profesionalni razvoj u našoj školi čine: Milodarka Popović, koordinatorka, i članice Vesna Radulović, profesorica geogafije, i Dragana Micek, profesorica razredne nastave. Cilj PRNŠ-a je unapređenje rada nastavnika, učenika i škole u cjelini, a ostvaruje se putem različitih vidova učenja. Da bi se postavljeni cilj ostvario, naša škola je nakon obuke koordinatora i članova tima, pristupila izradi Plana profesionalnog razvoja na nivou škole. Plan je sačinjen za period od dvije godine i dio je Godišnjeg i Razvojnog plana škole. Plan je odraz potreba nastavnika, koji su, kao prioritet, istakli usavršavanje u didaktičko-metodičkoj oblasti. Šta je realizovano? Profesionalni razvoj u našoj školi odvija se kroz proces horizontalnog učenja, timskog i individualnog rada. Horizontalno učenje se ostvaruje kroz aktivnosti stručnih aktiva, mentorstva nastavnicima pripravnicima, kroz ogledne i ugledne časove i seminare. Timski rad na polju profesionalog razvoja odvija se kroz akciona istraživanja, istraživačke projekte i rad u komisijama. Individualne aktivnosti obuhvataju specijalizacije, magistrature i usavršavanje stranih jezika. Lični plan profesionalnog razvoja rađen je na osnovu PRNŠ plana, potreba djece sa kojima radimo, kao i ličnih potreba nastavnika. Profesionalni portfolio nastavnici su, takođe, formirali sa uvođenjem PRNŠ-a. Većina nastavnika naše škole ozbiljno je pristupila ovom poslu – izradila individualne planove i kreirala sopstveni portfolio. Pored ovih dokumenata u školi se vodi Registar profesionalnog razvoja tj. baza podataka u koju su smješteni podaci za svakog nastavnika pojedinačno (ime i prezime, godine staža, naziv eksternih seminara, naziv internog seminara, da li posjeduje LPPR za svaku godinu, da li formira portfolio...). Ovaj dokument pomaže nastavnicima i upravi škole da sistematski prate i opserviraju stanje profesionalnog razvoja za određeni vremenski period. U proteklom periodu OŠ „Dušan Bojović“ realizovala je sljedeće aktivnosti: 23 ogledna časa, dva ugledna časa (objavljena u Prosvjetnom radu), dva seminara za sve zainteresovane nastavnike u školi: Razvoj kritičkog mišljenja (partnerski sa Zavodom za školstvo) i Procjenjivanje i ocjenjivanje u nastavi (sopstvena sredstva), šest akcionih istraživanja (u časopisu Vaspitanje i obrazovanje objavljena su dva), jedan lokalni projekat (Prevencija narkomanije...), jedan regionalni projekat (Zelena agenda), jedan nacionalni projekat (Projekt-metoda u nastavi u osnovnim i srednjim školama), jedan međunarodni projekat (ACES) i 10 mentorstava nastavnicima pripravnicima. U Školi funkcionišu četiri stručna aktiva. Na polju profesionalnog razvoja aktivi su, u protekle dvije godine, organizovali tri okrugla stola na teme: Inkluzivno obrazovanje, Anliza rezultata eksternog testiranja, Analiza činilaca neuspjeha 7/1 odjeljenja. Mentorstvo studentima (pedagozi) je aktivnost koju škola povremeno realizuje. O svim realizovanim aktivnostima PRNŠ-a uredno se vodi i Dnevnik rada. Na osnovu svega što smo zajedno uradili i prethodno naveli, zaključujemo da je PRNŠ prihvaćen od strane nastavnika i uprave, a neposrednu korist od našeg profesionalnog razvoja imaju učenici.

33

Zavod za školstvo


Biljana Bojanić, profesorica razredne nastave OŠ „Vuko Jovović“, Danilovgrad MENTORSTVO – NOVO PROFESIONALNO ISKUSTVO

U mjesecu aprilu prošle školske godine (2008/2009) određena sam da budem mentor nastavniku početniku. U prvim trenucima razgovora sa direktorom moja reakcija je bila neodređena. Kroz glavu su mi prolazile priče koleginica koje su se već nalazile u ovoj ulozi. Razmišljala sam da li da prihvatim ili ne, jer ne znam ko je osoba sa kojom ću dijeliti učionicu godinu dana i kojoj ću pokušati da prenesem svoja znanja i ideje, da je uvedem u obavljanje učiteljskog posla i usmjerim na poravi put. Međutim, činjenica da sam od uprave škole izabrana da budem mentor, što znači da je moj rad prepoznat kao uspješan i kreativan, podstakla me da se oprobam i u tome i da budem „učitelj“ jednoj odrasloj i oformljenoj ličnosti. Kada kažem oformljenoj mislim na to da svi imamo svoje stavove i da teško odstupamo od njih, pa je izazov bio veći: pored toga što ću joj prenositi svoja znanja i iskustva, moguće je da, ako to bude potrebno, utičem i na promjenu stavova i mišljenja. U početku „ovog mog posla“ najviše me brinulo kako ćemo se nas dvije slagati. Nakon nekoliko susreta, ova zabrinutost je nestala. Sljedeće o čemu sam razmišljala i što me je posebno brinulo jeste kako ću se snaći u novonastaloj situaciji s obzirom na to da nijesam obučena za ulogu mentora: šta treba da radim, kako da se ponašam, koje aktivnosti da sprovedem, kako da razgovaram sa odraslom osobom i uputim joj savjet i sugestiju, a da je ne povrijedim....? I mnoga druga pitanja. Međutim, kada sam od uprave škole dobila i pročitala Program rada mentora sa nastavnikom pripravnikom i Mentorstvo – priručnik za nastavnike, sve je bilo mnogo jednostavnije. Na osnovu Programa napisala svoj Plan rada sa nastavnikom početnikom, a kroz Priručnik o mentorstvu upoznala se sa ulogama mentora, mentorskim ciklusom, opservacijom časa, zatim kako formirati profesionalni portfolio i uraditi stručni rad – skoro kao da sam pohađala obuku za mentora! Trudila sam se da budem u svim ulogama mentora navedenim u Priručniku, ali sam se najviše prepoznala u ulozi mentora saradnika i u skladu sa tom ulogom tokom ovih godinu dana nastojala da nastavnici početnicii iskažem poštovanje i želju da joj u svakom momentu pomognem. Naravno, isto sam očekivala i od nje. I nijesam bila nimalo razočarana, već naprotiv, naš zajednički trud i rad na kraju se zaista isplatio. Kad se sve završilo i moja koleginica dobila visoku ocjenu od strane svih članova Komisije relevantnih za stručni dio, osjetila sam veliko olakšanje. Nijesam ni bila svjesna činjenice kakav sam teret imala sve vrijeme. Možda to i nije bilo opterećenje, već velika želja da postignem maksimalan uspjeh i opravdam ukazano povjerenje. Sada, nakon stečenog iskustva, mislim da bih se opet rado prihvatila ovog posla. Ističem da je saradanja između mentora i nastavnika početnika najvažniji dio mentorskog procesa i pripravničkog staža, te da je podrška uprave škole takođe nezamjenljiva.

34

Zavod za školstvo


35

MEĐUNARODNI SKUPOVI I

SARADNJA SA DRUGIM ORGANIZACIJAMA UČEŠĆE NASTAVNIKA I PREDSTAVNIKA OBRAZOVNIH INSTITUCIJA NA SEMINARIMA SAVJETA EVROPE Zavod za školstvo, Odsjek za KPR i Odsjek za međunarodnu saradnju i odnose s javnošću, intenzivirali su saradnju sa Savjetom Evrope na polju učešća nastavnika u programima obuke koji su im namijenjeni: Pestaloci program i programi Evropskog centra za moderne jezike Savjeta Evrope u Gracu. Jedan od preduslova za praćenje seminara jeste znanje stranog jezika na kome se seminar odvija. U tabeli koja slijedi (Seminari SE) predstavljeno je učešće nastavnika i predstavnika obrazovnih institucija na seminarima Savjeta Evrope tokom 2009. i prve polovine 2010. godine.

Naziv seminara Ime i prezime učesnika Mjesto Vrijeme

Socio-kulturni aspekti učenja jezika Nataša Perić mr Ljiljana Subotić Zavod za školstvo

Madrid, Španija

od 29. do 30. aprila 2009.

Testiranje i Zajednički evropski okvir za moderne jezike

Divna Paljević Ispitni centar Crne Gore

Grac, Austrija

od 13. do 15. maja 2009.

Obrazovanje Roma: Postignuća, mogućnosti i izazovi u budućnosti

mr Jasmina Đorđević Zavod za školstvo

Brdo kod Kranja,

Slovenija od 25. do 26. maja

2009.

Jezik nastave i pravo na plurilingvizam i interkulturalno obrazovanje

mr Božena Jelušić Gimanzija „Danilo Kiš“ Budva dr Dragan Bogojević Zavod za školstvo

Strazbur, Francuska od 8. do 10. juna 2009.

Podsticanje kulture evaluacije među profesionalcima: nastavnici stranih jezika

Žana Bulajić OŠ „Ratko Žarić” Nikšić

Grac, Austrija od 18. do 19. juna 2009.

Kako integrisati razvoj interkulturalne kompetence u predmetne programe

mr Jasmina Nikčević Glomazić Filozofski fakultet, Nikšić

Bad Vildbad, Njemačka od 22. do 26. juna 2009.

Osmi seminar o Evropskom jezičkom porfoliju Nataša Perić Zavod za školstvo

Grac, Austrija

od 29.septembra do 1. oktobra 2009.

Obezbjeđivanje kvaliteta u nastavi stranih jezika Fadila Kajević Zavod za školstvo

Grac, Austrija

od 22. do 24. septembra 2009.

Kooperativna nastava/učenje i promovisanje kontruktivnog ambijenta učenja

Maja Perić OŠ „Boško Strugar“ Ulcinj

Bad Vildbad, Njemačka

od 30. novembra do 4. decembra 2009.

Promovisanje rodne ravnopravnosti u školama: uloga direktora

Marijana Papić OŠ „Pavle Rovinski” Podgorica

Nikozija, Kipar

od 3. do 5. decembra 2009.

Udruženja nastavnika i međusobna podrška Milica Šćepanović OŠ „Oktoih“ Podgorica

Grac, Austrija


Nastava službenog jezika kao osnova za plurilingvalno obrazovanje

Biljana Ćulafić OŠ „Vlado Milić” Podgorica

Grac, Austrija


Smjernice za testiranje na univerzitetskom nivou Danilo Leković Filozofski fakultet Nikšić

Grac, Austrija

od 26. do 28. maja 2010

Bilingvalno obrazovanje Tatjana Krstajić OŠ „Dašo Pavičić“ Herceg Novi

Grac, Austrija

od 9. do 11. juna 2010

Detaljnije informacije o programima obuke Evropskog centra za moderne jezike i Pestaloci programa mogu se naći na sajtu Zavoda za školstvo ili na sajtovima pomenutih programa obuke (www.ecml.at odnosno www.coe.int/pestalozzi ). U maju 2010. godine svim školama su dostavljeni posteri i brošure o Pestaloci programima obuke.

Zavod za školstvo


Zagreb, Hrvatska MEĐUNARODNA KONFERENCIJA: SAVREMENI PRISTUP STRUČNOM USAVRŠAVANJU U Zagrebu je 12. aprila 2010. godine na međunarodnoj konfrencjiji o profesionalnom razvoju predstavljen projekat Agencije za odgoj i obrazovanje: Savremeni pristup stručnom usavršavanju. U radu konferencije učestvovale su sve zemlje iz regiona, a predstavnica Zavoda za školstvo iz Crne Gore bila je Vidosava Kašćelan.

Agencija za odgoj i obrazovanje zakonom je određena da obavlja brojne poslove na polju opšteg obrazovanja do nivoa univerziteta, između ostalog i zadatke stručnog usavršavanja nastavnika. Njen djelokrug aktivnosti sličan je poslovima i zadacima koje u našem obrazovnom sistemu ima Zavod za školstvo. Osim Agencije postoje i druge institucije koje bave douniverzitetskim obrazovanjem: Agencija za stručno obrazovanje, Ispitni centar i Agencija za mobilnost. U protekloj godini tim Agencije za odgoj i obrazovanje radio je na Projektu Profesionalni razvoja nastavnika u Hrvatskoj. Vođa tima bio je strani ekspert

Rod Bolitho. Na Konferenciji u Zagebu predstavljeni su rezultati Projekta koji su dati i u obliku Zbornika radova. Stručni tim je istakao značaj profesionalnog razvoja nastavnika, potrebu stalnog napredovanja i učenja − što je preduslov prilagođavanja stalnim promjenama i spremnosti da se na njih odgovori blagovremeno. Posebno je potencirano pitanje potrebe da efikasno stručno usavršavanje treba da bude u funkciji podsticanja profesionalnog razvoja nastavnika, što rezultira boljim obrazovnim postignućima učenika. U okriru Konferencije organizovan je Okrugli sto na kome su učestvovali predstavnici drugih obrazovnih institucija i ministrastva, kao i jedan broj nastavnika. Okrugli sto je bio prilika da predstavnica Zavoda za školstvo saopšti naša iskustva vezana za stručno usavršavanje nastavnika i njihov profesionalni razvoj i predstavi naš sistem profesionalnog razvoja nastavnika, što je bilo veoma dobro prihvaćeno. Učešće u radu ove Konferencije bila je i prilika da se uspostave novi kontakti i otvori mogućnost za intenzivniju saradnju između našeg Zavoda za školstvo i Agencije za odgoj i obrazovanje u pogledu definisanja zajedničkih programa stručnog usavršavanja nastavnika i drugih pitanja vezanih za unapređenje vaspitno-obrazovnog procesa. Ukrajina, Krim MIROVNO OBRAZOVANJE – ZA MIR U SVIJETU Na Krimu (Ukrajina) realizovan je praktični seminar u okviru projekta Razmjena iskustava nastavnika sa Zapadnog Balkana i iz zemalja ZND-a: Mirovno obrazovanje donosi mir u svijetu, čiji su koordinatori NVO NDC Crna Gora i NVO ID centar Krim. U okviru saradnje Zavoda za školstvo/Odsjeka za KPR sa NVO koje se bave stručnim usavršavanjem

nastavnika, članica crnogorske delegacije bila je dr Dušanka Popović. Članice delegacije bile su i: Branka Kankaraš (MPN), Ivana Gajović (NDCCG), Vesna Popov i Rita Zadrima (OŠ „Maršal Tito" iz Ulcinja). Seminar je realizovan je u administrativnom centru Autonomne Pokrajine Krim, Simferopolju, i trajao je od 14. do 19. maja 2010. godine. To je nastavak rada započetog u Podgorici, u okviru sličnog seminara, kada su kolege sa Krima bili gosti u Crnoj Gori. Osim predstavnika iz Crne Gore i domaćina, u radu su učestvovali predstavnici Bosne i Hercegovine, Srbije, Republike Srpske i Moldavije.

36

Zavod za školstvo


Na seminaru su razmatrane mnoge zanimljive teme i razmijenjena iskustva iz nastave, posebno načini na koje se uvažavaju različitosti i pihvata interkulturalnost, a učesnici su imali priliku i da posjete druge gradove Krima (Bahčusaraj, Jalta...), i razgovaraju sa predstavnicima institucija u kojima se implemetiraju inovacioni programi, usmjereni na formiranje tolerancije i interkulturalni dijalog. Takođe, u okviru profesionalnog razvoja nastavnika, demostrirani su programi obuke koji se odnose na ove i slične teme, kao i pojedine aktivnosti kroz koje se osvješćuje značaj tolerancije i uvažavanja u interkulturalnom okruženju. NVO Nansen dijalog centar Crna Gora je u prethodnom periodu obučio 20 nastavnika u okviru programa Školska medijacija, a tokom juna 2010. dodijeliće diplome prvoj generacija nastavnika koji su uspješno završili ovu obuku. CHERI PROJEKAT Zavodu za školstvo/Odsjek za KPR, Pedagoški centar Crne Gore i United World College of the Adriatic (Jadranski koledž ujedinjenog svijeta21) realizovali su obuku za 25 nastavnika u okviru projekta Inovativne metode u obrazovanju za integraciju Roma − CHERI (Challenging Education for Roma Inclusion). Nastavnici iz osnovnih škola: „Radomir Mitrović” Berane, „Srbija” Bar, „Božidar Vuković Podgoričanin”, „Milorad Musa Burzan”, „Pavle Rovinski” i „Mileva Lajović Lalatović” pohađali su trodnevni program obuke realizovan u Gimnaziji „Slobodan Škerović” u Podgorici, na temu inovativnih metoda u radu za integraciju Roma. Seminar su vodili: Henri Tomas, Valentina Bah (United World College of the Adriatic) i dr Biljana Maslovarić (PCCG). Kao nastavak projekta posljednje nedjelje maja 2010. realizovana je studijska posjeta za 13 nastavnika osnovnih škola iz

Crne Gore i pet profesora Gimnazije „Slobodan Škerović”. Konferenciji u Trstu prisustvovali su i direktor gimnazije Radiša Šćekić i pedagogica Vanja Rakočević, koja je kao predavačica govorila na temu Kako motivisati učenike da se uključe u vannastavne aktivnosti. Takođe, za profesore Gimnazije „Slobodan Škerović“, kao i direktora i pedagogicu škole, bila je organiozovana studijska posjeta Jadranskom koledžu ujedinjenog svijeta iz Duina koja je podrazumijevala posjetu časovima i razmjenu iskustava. Predstavnici Zavoda za školstvo, kao partnerske institucije u projektu, bili su pomoćnik direktora Radoslav Milošević Atos i Nevena Čabrilo, rukovodilac Odsjeka za međunarodnu saradnju i odnose s javnošću, kao i direktorka OŠ „Pavle Rovinski“ Marijana Papić.

Projekat traje do juna 2011, a njegov cilj jeste razvijanje koncepta volonterizma, vršnjačke edukacije, socijalnih vještina i znanja, kao i interkulturalnih pristupa u nastavi. Takođe, biće objavljena zbirka priprema u kojoj će nastavnici praktičari predstaviti primjenu naučenog tokom edukacije u okviru konteksta u kojem rade. Projekat je podržan od strane Evropske unije − Delegacije Evropske komisije u Crnoj Gori. 21 Ujedinjeni svjetski koledži (United World Colleges – UWC) jedina su globalna obrazovna nevladina organizacija koja povezuje učenike srednjih škola iz čitavog svijeta. Osnovni cilj ove organizacije jeste međunarodno razumijevanje i mir.

37

Zavod za školstvo


Mr Dijana Raičković, profesorica maternjeg jezika i književnosti OŠ „Milorad Musa Burzan”, Podgorica Slovenija, Brežice; Italija, Trst CHERI PROJEKAT − STUDIJSKA POSJETA

Tokom studijske posjete kao nastavka obuke u okviru projekta Inovativne metode u obrazovanju za integraciju Roma − CHERI (Challenging Education for Roma Inclusion), posjetili smo Brežice, Duin i Trst. Brežice su malo planinsko mjesto u Sloveniji u čijoj blizini se nalazi romsko naselje Kerimov grm. Tamo smo odgledali nekoliko dokumentarnih filmova o životu Roma u ovom naselju: Abeceda, Mlade dame, Gradski savjetnik i Bakica. U ovim filmovima romska djeca pričaju o školi, druženju i svojim željama, a odrasli o poslu, obrazovanju, socijalnim problemima i sl. Nakon toga, posjetili smo pomenuto romsko naselje koje ima oko 150 stanovnika. Razgovarali smo sa Romima koji su se pokazali kao srdačni domaćini. Divili smo se njihovim lijepim kućama, uređenim i čistim dvorištima, novim i ne baš jeftinim automobilima. Uvjerili smo se da žive u humanim uslovima i na sve nas ostavili utisak jedne harmonične zajednice.

Narednog dana prisustvovali smo međunarodnoj konferenciji Istraživanje potencijala u srednjoškolskom obrazovanju kao snage za ujedinjenjem naroda Jadranske regije koja ja organizovana u Hotelu „Savoj” u Trstu. Na njoj su govorili mnogi eminentni stručnjaci iz Italije, Slovenije, Bosne i Hercegovine, kao i studenti. Saznali smo šta su to, u stvari, koledži ujedinjenog svijeta, gdje još postoje osim u Italiji, koje su razlike između klasične gimnazije i ovog koledža, kao i o budućim projektima.

Razumjeli smo da je prioritet u ovakvom vidu obrazovanja kultura mira, demokratija, jednakost, stvaranje ne samo odličnih učenika, već građana svijeta uključenih u humanitarni rad, bez predrasuda, otvorenog mentaliteta, koji vole izazove i cjeloživotno učenje. Nakon polaganja međunarodne mature, ovi učenici mogu upisati bilo koji svjetski univerzitet. Učenici su prenosili svoja iskustva, pa smo saznali da su jedino matematika i strani jezici obavezni predmeti, a svi ostali izborni, da su časovi organizovani kroz grupni rad, diskusije, istraživačke metode, da akcenat nije na memorisanju znanja, već na njegovom korišćenju, da iz svakog predmeta treba da urade praktični rad kako bi razvili sopstveni istraživački metod. Govorili su i o druženju u kampovima širom svijeta. Zračili su optimizmom i pozitivnom energijom, ostavljajući utisak mladih ljudi koji zaista vjeruju u ono što govore. Sljedećeg dana u Duinu imali smo radionicu sa profesorom Henri Tomasom. Na radionici smo razmijenili utiske, iskustva i ideje, i dogovarali se o budućoj saradnji koja uključuje projekte međunarodnog karaktera.

38

Zavod za školstvo


Tijana Luković, profesorica razredne nastave OŠ „Boro Ćetković”, Podgorica Njemačka, Berlin MEĐUNARODNI FORUM INOVATIVNIH NASTAVNIKA

Planom profesionalnog razvoja na nivou škole (PRNŠ-a) predviđeno je da pripremim i realizujem predavanje na temu Primjena multimedijalne prezentacije u savremenoj nastavi. Cilj ovog predavanja bio je: pokazati kako se primjenom savremene tehnologije u procesu učenja i nastave obezbjeđuje simultana prezentacija teksta, video-slika, zvuka i grafike, uključujući i mogućnost efikasnog pronalaženja, čuvanja i skladištenja raznovrsniih informacija. Racionalnom kombinacijom audio i vizuelnih komponenata obezbjeđuje se uspješna prezentacija vaspitno-obrazovnih sadržaja, poboljšava uspješnost učenja, a učenici motivišu za marljiviji rad i svestrano angažovanje. Organizacija ovakvog rada, međutim, nije moguća bez odgovarajuće informatičke i tehnološke pismenosti. Profesionalni razvoj nastavnika kojim se unapređuje stručna kompetentnost i aktuelnost, bitna je komponenta ukupnog kvaliteta obrazovanja u školama. Prethodna aktivnost podstakla me da sa učenicima osmislim i realizujem projekat Domaće životinje u trajanju od jedne sedmice, i, zahvaljujući tome, dobijem priliku da našu državu predstavim u Evropi. Naime, sa istim projektom javila sam se na konkurs Kreativna nastava koji su raspisali Zavod za školstvo i Microsoft, a koji podrazumijeva korišćenje računara u nastavnom procesu na funkcionalan i zanimljiv način. U okviru projekta objedinjena su četiri nastavna predmeta (maternji jezik i književnost, matematika, likovna kultura i muzičko vaspitanje), ciljevi su jasno definisani i proizilaze iz naših obrazovnih programa, a aktivnosti djeci zanimljive: posmatranje crtanog filma, učestvovanje u kvizu, slušanje muzike, posmatranje fotografija, čitanje tekstova, rad sa programiranim materijalom itd. To iskustvo bilo je novo, izazovno i zanimljivo i što je najvažnije – plodonosno, jer su djeca, osim planiranih obrazovnih ciljeva, naučila nešto novo iz informatičke pismenosti. Ovaj projekat je dobio prvu nagradu između 52 prijavljena rada u Crnoj Gori, što mi je obezbijedilo učešće na Međunarodnom forumu inovativnih nastavnika u Berlinu. Prezentacija rada izazvala je interesovanje učesnika Foruma, a štand je, osim žirija i medija, posjetio veliki broj nastavnika i novinara. Osim učešća na takmičenju, imali smo priliku da posjetimo školu i prisustvujemo zanimljivim i korisnim radionicama i predavanjima na različite teme.

39

Zavod za školstvo


B L I C – I N F O

SISTEM PROFESIONALNOG RAZVOJA NASTAVNIKA U CRNOJ GORI

Sistem profesionalnog razvoja nastavnika u Crnoj Gori prvi put je formiran u periodu 2005-2009. godine kroz projekat Razvoj sistema profesionalnog razvoja nastavnika u Crnoj Gori. Projekat je podržan iz sredstava kredita Svjetske banke, a vođen od strane savjetnika Odsjeka za KPR u Zavodu za školstvo. Osnovni cilj formiranja ovog sistema jeste pružanje mogućnosti doživotnog učenja za sve nastavnike, a u skladu sa obrazovnom politikom, potrebama škole, lokalne zajednice i ličnim potrebama nastavnika, kao i stvaranje uslova za realizaciju prava i obaveze nastavnika da se tokom rada profesionalno usvršava i razvija. U formiranju ovog sistema učestvovali su nastavnici, pedagozi, direktori i pomoćnici direktora iz škola, savjetnici i nadzornici iz Zavoda za školstvo, kao i strani eksperti. Članovi radnih grupa su, kroz saradnju sa stranim ekspertima i studijske posjete drugim obrazovnim sistemima (Grčka, Francuska, Škotska, Češka, Holandija, SAD), imali priliku da analiziraju, upoređuju, usklađuju i inkorporijaju uspješna rješenja iz obrazovnih sistema nama sličnih i razvijenih zemalja Evrope i SAD. Takođe, praćena su i uvažavana paralelna dešavanja kako u obrazovanju, tako u društvu uopšte, kako bi formirani sistem mogao da pomogne nastavnicima da budu ravnopravni članovi društva znanja, odnosno dostignu kompetence neophodne za kvalitetno obavljanje nastavničke profesije. Kroz pet ključnih komponenti detaljno su osmišljeni i uvezani svi segmenti ovog sistema. Definisani su načini procjene potreba na niovu obrazovnog sistema, kao i na niovu obrazovne institucije (vrtića, škole); oblici stručnog usavršavanja koji dolaze spolja (seminari, konferencije, simpozijumi), kao i vrste programa stručnog usavršavanja (naručeni i ponuđeni) i njihovi autori, utvrđena procedura njihove akreditacije i objavljivanja u publikaciji Katalog programa stručnog usavršavanja nastavnika; uspostavljen je sistem viših zvanja nastavnika kao motivacioni faktor, kao i dva zvanja van sistema, ali čije posjedovanje doprinosi dobijanju nekog od viših zvanja; osmišljen sistem profesionalnog razvoja na niovu škole kao najdostupnije opcije za kontinuirani profesionalni razvoj (u sistem su od školske 2009/10. uključeni svi vrtići, sve osnovne škole i gimnazije u Crnoj Gori). Osim toga, preciziran je model procjene uspješnosti rada nastavnika u kojoj ravnopravno učestvuju direktor škole, kao procjenjivač, i nastavnik, kao onaj ko se procjenjuje. Procjena uspješnosti rada nastavnika definiše se kao sredstvo za unapređenje kvaliteta učenja i podučavanja kroz primjenu određenih tehnika i procedura i, kao takva, dio je samoevaluacije škole. Definisan je i proces mentorstva − kroz Program rada mentora sa nastavnikom pripravnikom, priručnik namijenjen mentoru, ali i program obuke za nastavnike mentore. Budući da uspješnost procesa obuke značajno zavisi od kvaliteta trenera, precizirana je procedura za njihov izbor, a biće objavljen i odgovarajući vodič za trenere. Formirani sistem zasnovan je na Opštem zakonu o vaspitanju i obrazovanju, i podržan odgovarajućim pravilnicima, kao i publikacijama u izdanju Zavoda za školstvo. Na završnoj promociji održanoj 1. decembra 2009. godine rezultate projekta predstavila je dr Dušanka Popović, rukovodilac Odsjeka za KPR, a svoje utiske o primjeni pojedinih segmenata u praksi iznijele su Vesna Dimitrijević, psiholog, JPU »Ljubica V. Jovanović Maše« iz Budve, Marijana Papić, direktorka OŠ »Pavle Rovinski« iz Podgorice, kao i Nikoleta Đurović, nastavnik iz OŠ »Štampar Makarije« iz Podgorice. Učesnici skupa bili su nastavnici, direktori, pomoćnici direktora i stručni saradnici koji su učestvovali u osmišljavanju i postavljanju ovog sistema, kao i savjetnici i nadzornici iz Zavoda za školstvo. Takođe, predstavnici drugih obrazovnih institucija, kao i nevladinih organizacija sa kojima intenzivno sarađujemo. Članovima radnih grupa u okviru svih komponenti projekta, kao i njihovim rukovodiocima, dodijeljene su potvrde za učešće u projektu. Projekat je završen, ali njegove rezultate tj. formirani sistem treba dalje razvijati i usavršavati u skladu sa potrebama škola, učenika, nastavnika i društva uopšte. S obzirom na sve veći broj uloga i složenost nastavničke profesije u savremenom društvu, neophodno je osmisliti još neke mehanizme koji će doprinijeti poboljšanju materijalnog i društvenog statusa nastavnika i nastavničke profesije.

40

Zavod za školstvo


SAVJETOVANJA ZA PRNŠ TIMOVE

Odsjek za KPR je, u okviru svojih redovnih aktivnosti tokom jeseni 2009. godine, realizovao 26 regionalnih savjetovanja za PRNŠ timove C, D i E škola i vrtića, čiji je cilj bio unapređenje planiranja profesionalnog razvoja kao važnog segmenta života i rada škole kao organizacije, kao i pružanje podrške uspješnom uvođenju kompletnog sistema profesionalnog razvoja u sve škole i vrtiće u Crnoj Gori.

Savjetnici u Odsjeku za KPR su, kao koordinatori za profesionalni razvoj na nacionalnom nivou, posjetili škole i vrtće za koje su zaduženi, ili su organizovali regionalne sastanke. Na sastancima se razgovaralo o svim segmentima PRNŠ sistema, a posebno o planiranju, kako profesionalnog razvoja na nivou škole, tako i ličnog profesionalnog razvoja. Takođe, o procjeni potreba, određivanju prioriteta, postavljanju ciljeva i izboru aktivnosti kroz koje će se planirani ciljevi ostvariti.

STRATEGIJA PROFESIONALNOG RAZVOJA NASTAVNIKA (2010-2014) U Zavodu za školstvo su, 10. novembra 2009. i 23. marta 2010. godine, realizovane radionice na temu: Strategija profesionalnog razvoja nastavnika (2010-2014). Radionice je organizovao i vodio Odsjek za KPR. U radu prve radionice učestvovali su predstavnici ostalih odsjeka iz Zavoda, kao i predstavnici fakulteta za obrazovanje nastavnika i NVO čija je to osnovna djelatnost. Učesnici druge radionice bili su nastavnici, pedagoško-psihološka služba i direktori škola i vrtića.

Tokom radionica analizirane su aktivnosti ostvarene u periodu za koji je donesena prethodna strategija (2005-2009), a zatim parametri koji određuju ili su dio ove stategije (kontekst, strateški dokumenti, zakoni i međunarodna dokumenta relevantna za strategiju, aktuelni trenutak reforme, opšti cilj i programski ciljevi za naredni period, aktivnosti koji iz njih proizilaze i prepreke na koje nailazimo). Rezultati dobijeni tokom ove dvije radionice radni su materijal na osnovu kojeg će grupa formirana od predstavnika svih zainteresovanih u procesu uraditi radnu verziju startegije, koju će, nakon javne rasprave, razmatrati i usvojiti Savjet za opšte obrazovanje.

PREZENTACIJA ZAVRŠNIH RADOVA I URUČENJE SERTIFIKATA DIREKTORIMA Direktori F grupe prezentovali su svoje završne radove 8. i 14. aprila 2010. godine, a prezentaciji su prisustvovali mentori, rukovodioci odsjeka i savjetnici iz Zavoda za školstvo. Sertifikati su svečano uručeni 18. maja 2010. godine, u velikoj sali Zavoda za školstvo. Direktorima obrazovno-vaspitnih ustanova koji su završili obuku u 2009. godini uručen je zbornik njihovih završnih radova. Predstavnici Zavoda upoznali su prisutne sa ciljevima, sadržajem i rezultatima obuke direktora. Obuka direktora obrazovno-vaspitnih institucija realizuje se već sedam godina. Do sada je obuku pohađalo 240 direktora svih nivoa douniverzitetskog obrazovanja i svih tipova škola. Grupa F koja je upravo dobila sertifikate specifična je jer je sastavljena od direktora škola za osnovno muzičko obrazovanje, vrtića, osnovnih škola, gimnazija i srednjih stručnih škola, tako da je zajednički rad imao jedan dragocjen pluralizam percepcija. Ova grupa je zaista bila veoma uspješna, kako u aktivnom učešću u interaktivnim radionicama, tako i u izradi završnog rada, odnosno u njegovoj prezentaciji.

41

Zavod za školstvo


ODOBRENI NOVI PROGRAMI Komisija Zavoda za školstvo je, u okviru svojih redovnih aktivnosti, i ove godine, u skladu sa Pravilnikom o programu i organizaciji oblika stručnog usavršavanja nastavnika, raspisala javni konkurs za izbor programa stručnog usavršavanja nastavnika za školsku 2010/11. godinu (Pobjeda, od 25.02.2010). Do sada su objavljena tri kataloga (za školsku 2007/08, 2008/09. i 2009/10. godinu), a programe su nudili pojedinci ili timovi stručnjaka, NVO i predstavnici fakulteta koji obrazuju nastavnike. Na zahtjev autora, Komisija je obnovila akreditaciju za sve prethodno odobrene programe i akreditovala još 25 novih programa. EVALUACIJA PRNŠ-A U Zavodu za školstvo je, 8. juna 2010. godine, realizovano savjetovanje na temu Evaluacija PRNŠ-a čiji učesnici su bili koordinatori za profesionalni razvoj iz A, B i C grupe škola. U radu je učestvovalo 62 koordinatora, najčešće pedagoga iz navedenih škola, a vodili su ga savjetnici iz Odsjeka za KPR: dr Dušanka Popović, mr Ljiljana Subotić, Nađa Luteršek, Nataša Gazivoda i Željko Korać. Cilj savjetovanja bio je da se, na osnovu SWOT analize svih segmenata PRNŠ-a (koordinatori, tim, uprava škole, nastavnici, Zavod, aktivnosti...) daju predlozi i sugestije za naredne korake u odnosu na unapređenje sistema profesionalnog razvoja nastavnika u Crnoj Gori. Analiza je pokazala da su motivacija nastavnika i podrška školama dva ključna segmenta za održivost ovog sistema, zatim da su svi njegovi segmenti zaživjeli, no da njihovo unapređenje tek predstoji. Učesnici posebno ističu pomoć i podršku savjetnika iz Zavoda/Odsjeka za KPR, ali smatraju da su neophodni češći susreti, na lokalnom i regionalnom nivou. Rezultati analiza biće objedinjeni u dokument koji će biti smjernica za naredne korake, zajedno sa prvim izvještajima škola o realizaciji PRNŠ-a. Takođe, dokument će imati uticaja i na konačnu verziju strategije profesionalnog razvoja nastavnika (2010-2014). PROGRAMI OBUKE ZA VASPITAČE U Zavodu/Odsjeku za KPR je, tokom aktivnosti na analizi postojećih i odobravanju novih programa stručnog usavršavanja nastavnika, konstatovano da se najmanje programa odnosi na direktno profesionalno usavršavanja nastavnika u predškolskim ustanovama. Zato je u Zavodu za školstvo oformljena radna grupa koja će na osnovu analize potreba, kao i drugih parametara, predložiti teme koje mogu biti dio naručenih programa, kao i one koje se nastavnicima mogu ponuditi kao mogućnost za unapređenje profesionalnih znanja i kompetencija. Naredni koraci jesu izrada naručenih programa obuke, formiranje tima trenera i sl. Radnom grupom ispred Odsjeka za KPR rukovodi savjetnik Željko Korać, a njeni članovi su: Pero Vuksanović, nadzornik, Fran Vuljaj, nadzornik, Radoje Novović, savjetnik, dr Tatjana Novović, Filozofski fakultet, Vesna Dimitrijević, psiholog i vaspitačice Mirela Šćepanović, Nataša Jovićević i Gordana Knežević.

42

Zavod za školstvo


NAJAVLJENA STUDIJSKA POSJETA IZ GRUZIJE Zavodu za školstvo, Odsjeku za KPR, stigao je dopis iz Gruzije kojim nas obavještavaju da bi željeli da posjete našu instituciju i upoznaju sistem profesionalnog razvoja nastavnika u Crnoj Gori. Za studijsku posjetu našoj zemlji i za naš sistem profesionalnog razvoja opredijelili su se po preporuci njihovih partnera, eksperata za obrazovanje iz Svjetske banke.

Naši gosti biće predstavnici Centra za profesionalni razvoj nastavnika (TPDC) iz Gruzije. To je nacionalno tijelo odgovorno za pitanja nastavničke struke u toj zemlji i bavi se obezbjeđivanjem kontinuiranog profesionalnog razvoja nastavnika. Oni ističu da u septembru 2010. počinju sa implementacijom programa namijenjenog profesionalnom razvoju na nivou škole, te da bi im od posebne važnosti bilo naše iskustvo u ovoj aktivnosti. Posebno su zainteresovani da naprave uvid u okvir i procedure PRNŠ sistema, upoznaju se sa postojećim modelom mentorstva, posjete škole, upoznaju

model procjene uspješnosti rada nastavnika i procedure praćenja rada škole koje se odnose na profesionalni razvoj nastavnika. Ova najava posebno nas raduje, jer svjedoči o tome da je sistem profesionalnog razvoja nastavnika u Crnoj Gori prepoznat od strane međunarodnih eksperata za obrazovanje, kao funkcionalan i uzoran.

43

iskustva iz Škola me unarodni skupovi i saradnja …

Documents