bilimname XIX, 2010/2, 47-74.

DiN VE ViCDAN ZGRLG BAGLAMINDA KiTAP VE SNNETE GRE MRTEDE YAPILMASI GEREKEN MUAMELE

Giri

Ali TOKSARI Prof. Dr. , Erciyes ni. ilahiyat Fk.

atoksari@erciyes.edu.tr

rtidat, szlkte geri evirmek, dnmek, kabul etmemek anlamlarna gelen red kknden tremitir. rtidat ise lgatte bir eyden bir baka eye; bulunduu halden geriye dnmek demektir. Bulunduu durumdan geriye dnen kimseye ise

mrtet denir. 1 Szlk anlam asndan olurriu olumsuz ayrm yaplmakszn sebebi ne olursa olsun bir durumdan baka bir duruma her tl dnme iin ridde tabiri kullanlmalctadr. Nitekim bu kavram szlk anlamnda K.Kerim'in deiik sure-lerinde gemektedir. (bk., Kasas, 28/7; Ra'd, 13/11; Hud, 11/76; Rum, 30/43; Nisa, 4/59; Tvbe, 9/94; Kehf, 18/36; Muhammed, 47/25; Naziat, 79/10.) slami ilimler terminolojisinde bu kavram sadece olumsuz anlamnda kullanlmtr. Daha ak bir ifadeyle belirtmek gerekirse cinsiyeti ne olursa olsun al

48 Ali Toksar

olacandan, irtitatn artlar, kiilerin hangi sz ve davranlarun irtidata sebep olaca, mrtedlerle ilgili mezhep I erin grleri, mrtede tvbe teldili ve tvbenin ekli, mrtedin mallar ve dier haldan zerirdeki tasarrufunun hkm gibi fkhi konulara ayrntya girmeden ok ksa olarak temas edeceiz.

Bilindii gibi herhangi bir inanc benimseyip benimsememe kalp ve ghl iidir. O balomdan henz niyetierin yani insanlarn i dnyalarn okuyacak bir cihaz icat edilemediinden kiilerin gerek anlamda hangi inan ve dncede olduldann, sadece ahslarn kendileri bilebilirler. Bakalar ise ancak da vuraral

!(itap Ve Siinnete Gre Miirtede Yaplmas Gereken Muamele 49

yaplan ilemlerin vebali kaldnlmtr."3 buyurarak, Mslmanlarn iradeyi sakatiayan bir sebebe dayal yaptldandan sorumlu olmadldarn belirtmitir.4

Buraya kadar bir kiinin hangi sz ve/veya davranlar nedeniyle mrted kabul edilecei konusunu izah etmeye altk. Konunun iyi anlalmas iin asl tartacamz hususa gemeden nce din ve vicdan zgrlnn mahiyeti ile Kitap ve Snnetin nda slam'n kabul ettii din ve vicdan zgrl hal

so Ali Toksar

. nanma zgrl:

Genel olarak ifade etmek gerekirse inanrnna zgrl, bir kiinin kendi h r iradesiyle maddi ve/veya manevi hibir baskya maraz kalmadan herhangi bir inan sistemini benimsernesi veya hibir iman esaslarn kabul etmemesi demelttir. inanma zgrln n kapsam iinde hal< olsun bat! olsun herhangi bir dini kabul etmeme zgrl de vardr. Herhangi bir dini benimsernesi veya reddetmesi kiinin i dnyas ile alakah bir husustur. Bu alan kiilerin en dakunulamaz alandr. Benimseyip kabul ettii kutsal eyin ne olacana baka kiiler veya kururnlar deil kiinin kendisi karar veri: Hibir dini kabul etmeme de (ateist olma) ayn ekilde deerlendirilmelidir. Bir baka ifade ile semavi olsun olmasn herhangi bir inan sistemini benimsememe de inan zgrl kapsamna girer.

inanma zgrl, kiinin sadece hr iradesiyle seip beendii dini kabul etmeyi veya hibir iman sistemini kabul etmemeyi kapsamaz. Ayrca bunlar hibir baskya maruz kalmadan al

Kitap Ve Siinnete Gre lvliirtede Yaplmas Gereken Muamele 51

Janmay daha isabetli buluyoruz.

Bu eit zgrln zn, kiilerin inandklar dinin arnele ynelik ilkele-rini ve kurallarn hibir maddi ve/veya manevi baskya maruz kalmadan yerine getirebilmeleri tekil eder. Dinin arnele ynelik ilkeleri ve kurallar deyince bun-larn banda ibadetler (ayinler) gelir. O bakmdan her fert seerek inand dinin ibadetlerini yerine getirirken gnl huzuru iinde, kanun korkusu ve kamuoyu basks olmadan yerine getirebilmelidir. Hangi davrann ibadet olup olmadna ise kiinin kendisi karar vermelidir.

3. Dinini renme, retme, yayma ve yayn yapma zgrl:

Din ve vicdan zgrlnn en nemli unsurlarndan birisi de ferdin inand dinin esaslarn renme, bakalarna retme yani dini tebli etme zgrldr. nsanlar eer bir inan sistemini benimsemilerse iman ettiideri bu dinin itilat, ibadet, ahlak, muamelat v.s. gibi alaniardala retilerini renmek ve bakalarna da retmek isterler. Kiinin dinini renme, retme ve bakalarna tebli etme hrriyeti, inan ve ibadet hrriyetinin olmazsa olmaz artdr. Kii neye inanacam, nasl ibadet edeceini bilmeden inan ve ibadet hrriyetinden tam olaral faydala-namaz. O bakmdan eer bir yerde inan ve ibadet hrriyeti varsa orada mutlala dinini renme, retme ve tebli hrriyeti de var demektir.

Kitap ve Snnet erevesinde Din ve Vicdan zgrl

Kur'an- Kerim'de din ve vicdan hrriyeti ile alakal bir ok ayet mevcuttur. K. Kerim her eyden nce inanmann bir vicdan ve gnl meselesi olduunu, dileyenin inanma, isteyenin de inannama hrriyetine sahip olduunu aka ifade etmitir. Konu ile alakal yce Allah yle buyuruyor: "De lo; bu gerek, Rabbinizdendir, dileyen inansn, dileyen inldr etsin ... :'5

Yce Allah bir baka ayetinde de yle buyuruyor: "De lo; Ey insanlar, ite size Rabbinizden gerek geldi. Artk lam hi dayeti kabul ederse o, kendisi iin hidayete ermi olur, lam de saplda derse kendi zararna sapar. Ben sizin zerinize velGI deilim:'6

Bu ila ayet bize ok ak bir elGlde insamn, inanp inannama konusunda tam bir zgrle sahip olduunu, linin bir olan Allah'a inanma suretiyle dnya ve ahiret mutluluunu elde etme imkanna sahip olmas yannda ahiretteki sonucuna katlanmal kaydyla inanmama zgrlne de malik olduunu gstermektedir. Bir

5 Kehf, 18/29.

"-Yunus, 10/108.

52 Ali Toksar

baka ifade ile slam inan sisteminde cennete girebilme zgrl kadar cehenneme gitme zgrl de mevcuttur.

Yce Allah, Hz. Peygamber ve Onun ahsnda btn Mslmanlara insanlan siama davet etmelerini, bu konuda gerekli gayreti gstermelerini ernretrnitir. Rahmet sfatlan gad ap sfatlarnn stnde olan Yce Allah hi bir vakit insanlarn imansz bir hayat srerek cehenneme gitmelerini arzu etmez. Ancak dnyann bir imtihan alan olduu, hak ile batl n, doru ile yanlm neler olduunun ortaya ko nd uu; bunlar anlatmann da Hz. Peygamber ve O'nun ahsnda btn mslmanlarn grevi olduu K.Kerim'de ifade edilmiti: Bu husus ayn zamanda Yce Allah'n, insann dnce ve irade hrriyetine verdii nemi gstermektedir. Bir baka ifade ile Yce Allah varlldarn en erefiisi ve en mkemmeli olarale yaratt insanolunun seme ve istedii dorultuda iman etme hrriyetine mdahale etmemektedi: Yce Allah bir ayetinde : "Rabbin isteseydi, yeryzndekilerin hepsi nutlalea inanrd O halde sen mi insanlar, inanmalar iin zorlayacaksn"7 buyurarale, herkesin kerhen imana zorlannalarnn doru olmadn, Hz. Peygamberin bile insanlar imana zorlamaya haldenn bulunmadn ifade buyurmutur.

nan ma bir gnl ve isteme meselesidir. Bir baka ifade ile Yce Allah'n buyruldarna maddi ve 1 veya manevi hi bir baskya maruz kalmadan teslim olmale demektir. Nite-kim Kur'an- Kerim'de "dinde zorlama yoktur"8 buyrularale bu gerekifade edilmitir. Ayette "dinde zorlama yoktur" ifadesi kullanlrken "ilerah" tabiri kullanlmtrr. "krah" kavram iinde zorlama anlam yannda tilesinme, irkin grme, irenme manalar da davardr. Bu da bize slam iman esaslarnn insanlarn kalplerine korkutularale, tehditle, maddi ve psikolojik bask kurularak; dolaysyla insanlar tiksindirerek, irendirerek yerletirilemeyeceini gstermektedir. Zaten korku ve tehdit ile yani ikrah yoluyla bir kiiyi mslman yapmak mmkn de deildir. nk bir kiinin mrnin olabilmesi iin dili ile syledii eyleri kalbinin de tasdile etmesi gerekir. Korku ve tehditle mslman olann ise dili ile inandn sylemesine ramen kalbi ile bunlar tekzib ettiinden mslman olduu sylenemez. Netice olarale ilerahn bulunduu yerde imandan bahsetmek mmkn deildir. nsanlarn manevi dn-yalarn en iyi bilen Yce Allah, Hz. Peygamber' e dini en iyi ekilde aniatarale tebli etmesini emretmi, dini kabul ettirme hususunda cebir kullanlmasn ve manevi bask yaplmasn ise yasaldamtr. Konu ile alakal ayet! erin meali yledir: " .... Sen ortlarn zerinde bir zorlayc deilsin, sadece tehdidimden korkanlara Kuran ile t ver:'9 "t ver, nk sen ancak t verensin. Onlarn zerinde zorlayc deilsi." 10

7 Yunus, 10/99. Bakara,2/256. 9

Kaf. 50/45. o Gaye, 88/21-22.

/(itap Ve Siinnete Gre Jvliirtede Yaplmas Gereken Muamele 53

slam, mslmanlarn inandklar iman ilkelerini nasl deerli gryor ve bunlara bakalarnn saygl olmasn istiyorsa mslmanlarn da bakalarnn tan-niarna hal

54 Ali Toksar

hidayet nasip eder? Allah zalimler topluluunu doru yola iletmez. te onlarn cezas, Allah'n, melelderin ve btn insanlarn lanetine uramalardr. Bu lanete ebedi g:nlp gidecekler. Onlarn azaplar hafifletilmez; yzlerine de baklmaz. Ancal< bundan sonra tvbe edip yola gelenler baka. nlMrtedlerle ilgili hadisler:

rtidat ile alal

Kitap Ve Snnete Gre /v!iirtede Yaplnas Gereken Mwmele 55

konuyla alakah btn rivayerlere yer vermeyip sadece itidatn mahiyeti ve mrtede ne tr ceza verileceini ieren rivayetlerden bazlarn zikredeceiz.

Zeyd b. Eslem'den rivayet edUdiine gre Hz. Peygamber yle buyurmutur: "Dinini deitirenin boynunu vurunuz:'21

bn Abbas'tan nakledildiille gre Rasulullah (SAV) yle buyurmutur:"Dinini deitireni ldrnz:'22

Abdullah b. Mesud'dan nakledildiine gre Hz. Peygamber yle buyurmutur:'i\llah'tan baka ilah olmadna ve benim Allah'n Resul olduuma ahitlik yapan hibir Mslman'n kan helal deildir. Ancal u kiinin ki ms-tesna: Evli olup ta zina eden kii, bir bakasn kasten ldren kii, dinini deitirip

cemaatten ayrlan kii:'23

Hz. Aie'den nakledileliine gre Hz. Peygamber yle buyurmutur. "Mslman' ldrmek u sebep hari helal deildir. Zina eden evli re~medilir, slam'dan karal

56 Ali Toksar

tvbeye davet eder ve arkasndan da "iman edip sonra inkar eden, s~nra iman edip tekrar inkar eden, sonra da inkarlarnda ileri gidenleri Allah ne balayacak, ne de doru yola eritirecektir:126 mealindeki ayeti okurdu. Tvbeye davet, cmhura gre vacip olmasna karlk daha nce slam daveti kendisine ulab iin Hanefilere gre vacip deil mstehaptr. slam'n inan sistemi ayrnbl olara!< anlatlr, buna ramen mrted kfrnde srar ederse ldrlr. Mrtedin tvbesi slam'a telJar dndn ifade etmesi ve/veya kelime-i ahadet getirmesi ile anlalr.27

Mrted erkeklerin ldrlmesi hususunda slam alimleri ittifal< etmelerine karlk, afiiler, Malikiler ve Hanbeliler kadn mrtedin ldrlmesi gerektiini sylerken Hanefiler nal& ve aldi baz deliliere dayanaral

Kitap Ve Siinnete Gre lYiiirtede Yrplmas Gereken i'iluamele 57

kadn-erkek ayrm yapmadan mrtedlerin ldrlmesini ngren rivayetler amn hkmnde olup kadnlarn ldrlmemsini ieren rivayetler amn olan bu hkm tahsis etmitir. Bu durumu da gz nnde bulunduran Hanefiler irtidat ve benzeri sebeplerle dmann lm hak etmesi iin silahl mcadeleye girmesi yani muharip snfndan olmas gerektiini sylemilerdir. Dolaysyla Hanefilere gre kadnlar muharip snfndan olmadldar iin eer baka bir sular yoksa srf irtidatlar sebebiyle ldrlmezle:31 Zuhayli, Hanefilerin, mrted kadnn srfirtidat yznden ldrlemeyecei hususundaki gerekeleri hald

58 Ali Toksar

zgrl ile hadislerden hkm kararak, mrtedin ldrlmesini badatrmak mmkn deildir. Bu durumda Kur'an- Kerim'de mrtedin ldrlmesi ile ilgili herhangi bir hkm olmadna gre ya hadisler ile slam hukukularnn bu konudaki grlerini Kur'an- Kerim'e aykr bularak, sebebi ne olursa olsun hibir zaman mrtedin idamnn slam'da olmadn syleyeceiz veya slam'da din ve vicdan zgrln n ok snrl olduunu kabul edeceiz yahut ta hadislerde lm cezasn ngren irtidattan neyin kastedildiini aklayarak, hem ayetlerle hadisler arasnda bir elikinin olmadn hem de cezas lm gerektiren irtidatn basit ve bireysel din deitirme olay olmayp baka bir su tekil ettiini kabul edeceiz.

Bilimsel adan meseleyi ele aldmzda herhalde burada ilk olara!< incelen-mesi gereken husus, konuyla ilgili hadislerin shhati konusu olsa gerekir. Mrted-lere uygulanacal< meyyidelerle ilgili rivayetlerin nemli bir ksm muteber hadis klliyatnda mevcuttur. Hadisilerin koyduklar kriteriere gre hl

Kitap Ve Siinnete Gre Miirtede Yaplmas Gerekeli Muunele 59

hadisle (veya iki gurup hadisle) de amel etmenin yollarn aratrrnlar, bu mmkn deilse, birinin dierini nesh edip etmediine bakmlar, aralarnda nesih de yoksa tercih sebeplerini gz nnde bulunduraral

60 Ali Toksar

arzyla alakah rivayetleri uydurma kabul etmelerinden de te hadislerin Kur'an- Kerim'e arz dncesine iddetle kar kmlardr.

Bu temel bilgileri ifade ettikten sonra biz mrtedlerin ldrlmesinin gerek-tiini ieren hadislerin, Kur'an- Kerim'e muhalif olduunu ileri srp bunlarla amel etmeyi reddetme kolayclna kama yerine, aralarn uzlatrma bi!Wsel adan mmkn olduundan sz konusu rivayetlerin din ve vicdan zgrln ifade eden ayetlere aykr olmadm izah etmeye alacaz. Daha ak ifadeyle biz mrtedlerin ldrlmesi ile ilgili hadisler mamulnbih (amel edilebilir) olup bunlarn ayetlerle elien bir tarafnn olmad inancnday z.

Bilindii zere slam'n zuhur ettii dnemde Arap Yarmadasnda toplumda kabilecilik zihniyeti haldmdi. Kabileciliin hakim olduu toplumlarda bir kiinin yalnZ bana yaamas mml

](itap Ve Snnete Gre Miirtede Yaplmas Gereken ll'fumele 61

byk sulardan saylmlardr. Dier bir ifade ile ynetim biimi ne olursa olsun hibir devlet kendi varlk nedeni olan ana unsurlarnn tahrip edilmesine, paralamp lonesine seyirci kalmaz. Ayrca o dnemdeki telalduye gre mrtedin, arz edilen sular ilemese dahi potansiyel sulu sayldm burada belirtmekte yarar vardr. armzda da herhalde bir dinden ayrlan sz ve/veya davramlaryla toplumur blnp paralanmas veya en azndan ifsad iin bir tavr sergiliyor ve dolaysyla toplumun maddi ve manevi istikrarszlna sebebiyet veriyorsa herhalde onur bu tr davranlar cezasz bralclamaz.

Yukarda arz ettiimiz gibi deil de sadece beenip huzur duymama, yapsna ve yaayma uygun bulmama, baka bir inan sistemini daha iyi grme gibi gerek-elere dayanarak, basit ve bireysel manada din deitirmenin slam'da dnyevi bir meyyidesinin olduu inancnda deiliz.

Bu grmz desteldeyen gerekeler unlardr:

1. Kur'an- J(erim)de mrtedin ldrlmesinin gerektiine ilikin ak ve kesin bir hkmn olmamas:

Yukarda mealierini verdiimiz ayetler incelendiinde ister Mslman anne ve babann oculdar olmalar, isterse sonradan ihtida etmeleri sebebiyle Mslman olanlardan slam' terk edenler yani nrtedlerle ilgili Kur'an- Kerim'de uhrevi bir neyyideden bahsedilmesine karlk bunlara dnyevi ceza verilecei ile ilgili sarih herhangi bir hkm yoktur. Mesela Bakara suresinin 217. ayetinde "sizden lum dininden dner ve kafir olarak lrse, onlarn yaptidan iler dnyada da ahrette de boa gider. Onlar cehennemliktirler ve devaml orada kalrlar" buyrulmaltadr. slam inan sistemine gre slam, mntesiplerini eref ve izzet sahibi yapan; o~ar dnyada deerli ve erdemli klan yce bir nizamdr. Ayet, dinini deitiren kiinin, Mslmanken yapt btn amellerin boa gideceini; bu dnyada ve ahrette ona bir faydasnn olamayacan haber vermitir. Sz konusu ayetin tefsirinde Seyyid K utub unlar sylyor: "Hubut, merada otlayan bir devenin zararl bir ot yemesi sonucunda iip arkasndan lmesi anlamn ifade eder. Kur'an- Kerim, burada bu kelime ile insann iledii anellerin nce kabarp sonra yok oluvernesi olaym anlatmal istiyor. Grld gibi bu kelimenin somut anlam ile soyut anlam ara-snda sk bir uyum var. Yani bat! arnelin nce kabarmas, grnilisnn imesi, sonunda ise ortadan elclip yoldua karmas olay zehirli ot yiyen devenin imesi

ve ilunlik sonucunda patiayp lmesi olay arasnda sk bir arm vardr:'38 Baz

slam hukukular ayette geen "amelin dnyada boa gitmesi" ifadesinin bir takm hukuki sonular olduunu aklamlardr. Bunlara gre ayette geen

" Sen~d Kutub, Fi zlali'l-kuran, (I-X), (tercme, heyet) stanbul 1989, I, 363-364.

62 Ali Toksan

"amelin dnyada boa gitmesi" ifadesi, mrtedin, Mslman kadnla evliyse evliliinin sona erecei, Mslman olan murisleine miras olamayaca, Mslmanlada kardelik ve dostluldarnn son bulaca manasma gelir.39 Baz islam alimleri ise bw1lara ilaveten ayetteki sz konusu hkmn tvbeye davet ettikten sonra kabul etmemesi durumunda mrtedin ldillmesini de ierdiini ilei srmektedirler ki, biz bu grLin ayetin metnine ve ruhuna ters dtn dnyouz. iink dikkat edilirse ayette dinden dnp kafr olarak lmekten bahsedilmektedir. Bu ifade bize mtedin ldrlmeyip kafr olarak yaayp lmesi hususunda msamaha ve imkan salanmas gerektiini gstermektedir. Mtedlerle ilgili yukanda mealierini verdiin1iz dier ayetlerde de mrted iin dnyevi bir ceza ngiilmemitir. "Dinde zorlama yoktur"40 "De ki, hak Rabbinizdendir. steyen iman etsin, isteyen inkar etsin."41 ayetleri ve kafirun suresi bir btn olarak gz nnde bului}durulduunda Kur'an- Kerim'de basit ve bireysel olarak irtidat eden kimsenin yani mrterlin ldrilimesini deil, tam tersine istedii inanc benimseyip yaamas gerektii hususunu desteldeyen ayet-lerin olduunu syleyebiliriz. Al-i Imran Suresinin 72. ayetinde, Yahudilerden bir gurup kiinin evrelerine "Mslmanlara indirilmi olana sabahleyin (grnte) inanp akanleyin inkar edin. Belki onlar (bylece) dinden dnerler" buyurularak, Mslmanlarn inanlarnda tereddt uyandmalar hususunda gayret gsterdilderi haber verilmitir. Yahudilerin bu davranlaryla slami hareketin gcn zayflatmalc iin menfi propaganda yaptldar, bir baka ifadeyle hazrladldar tuzalda psilcolo-jilc sava yrttilider gayet aktr. Hi phesiz Yahudilerin bu tr hareketlerinin amac Mslmanlarn cesaretlerini krmalc ve toplunda Resulullah'n syledilderi ve rettilderi hakknda phe uyandrnalct. Sradan bir irtidat olaymn tesinde psikolojik bir sava olmasna ramen Yahudilerin ktrduklar bu tuzale ve hileler Hz. Peygamber'in ahsnda Mslmanlara Kur'an- Kerim tarafndan haber verilmi, ancak onlara uygulanmas gereken bir meyyideden bahsedilmemitir.

2. Mrtedlerin ldrlmesini ifade eden rivayetlerin deerlendirilmesi ve Hz. Peygamber'in mrtedlerle ilgili tutumu:

Yukarda da belirttiimiz gibi ayetlerde mrted! ere uygulanacalc meyyide ile alalcal sarili bir hkm bulunmamasna karlk hadislerde mrted! erin ldrlmesini ifade eden ok sayda rivayet vardr. Bu rivayetlerden "dinini deitireni ldrn z:' hadisi amn hkm ifade etmelctedir. Bu hadise gre sebebi, eldi, tarz ne olursa olsun

39 Geni bilgi iin bk., Zuhayli, Fkh AIISiklopedisi, VII,467 vd 40

Bakara, 2/256. "

1 Kehf, 18/29.

Kitap Ve Siimwte Gre Miirtede Yaplmas Gereken Muamele 63

daha nce benimsedii bir inan sistemini deitiren kii ldrlr. rnein buna gre kadn olsun erkek olsw zgr iradesi ile slam' terk eden ldrlebilecei gibi ihtida eden de ldrlebilir. Ayrca ikrah, hata, uyku, sarholuk gibi iradeyi sakatlay an bir sebepten dolay Mslmankendinini deitiren de ldrlebilir. Btn bunlardan dolay amn hl

64 Ali Taksar

dolaysyla be rtaraf edilmesi gerektiini vurgulamtr.

Bilindii zere Buhari'nin Sahihindeki bab balklan (teracimi) O'nun bab baildarnn altndaki hadislerden kard grlerini ifade etmektedir:}5 Mrtedle alakali Buhari'nin Sahihinde il

Kitap Ve Siinnete Gre Miirtede Yaplmas Gereken Muamele 65

suresinin 5/54.; Nahl suresinin 16/106-110. ve Bakara suresinin 2/217. ayetlerini zikretmitir. Sonra da Hz. Ali'nin zndk.lar yakmas zerine bn Abbas bu uygu-lamay yanl buldu ve yle dedi: "nk Resulllah 'Allah'n azab (verdii ceza) ile azap etmeyin, kim dinini deitirirse ldrn" buyurdu. ile ilgili rivayet ile Ebu Musa el-E ari, Yemen'de iken Muaz b. Cebel'in kendisini ziyaret ettii esnada orada bal bir adam grdn, balanma sebebiri sorduunda Ebu Musa "Yahudi idi, Mslman oldu, sonra yine Yahudi oldu" yani irtidat etti demesi zerine Ebu Musa, Muaz'a "otur" dedi, Muaz 'Allah' n ve Resul'nn hkm olarak, dinden dnen bu kii ldrlnceye kadar oturrnarn" dedi. Bunun zerine Ebu Musa emir verdi ve mrted ldrld, rivayetini zikretmitir. Dil

66 Ali Toksar

ldrlecelderin listesine alnmasnn sebebi sadece irtidat etmesi deil, ayrca saf deitirerek, siyasi bir amala dman tarafna gemesi ve onlarla ibirlii yapm olmasdr. Ayrca hadis kitaplarndaki rivayetlerde Abdullah'n ldrlecelder listesine alnmasnn nedeninin irtidat etmi olmasyla alakal bir ifade olmadn da burada belirmeliyiz.

2. Abdullah b. Hatal'n ldrlmesi olay: Buhari ve Mslim bata olmak zere muteber baz hadis kitaplarnda naldedildiine gre Rasulullah Mekke'ye banda miferi olduu halde girip sonra miferini kard bir srada bir kii gelerek, bn Hatal'n Kabenin rtlerine yapm olduunu syledi. Hz. Peygamber, "onu ldrn" dedi.47 bn Hiam, olay bn shal

Kitap Ve Snnete Gre Miirtede Yaplmas Gereken Muamele 67

slam'a davet etmi, ancak O slam' kabul etmemiti.51 Bu anlatlanlar bize Esved el-Ansi'nin hi Mslman olmadn gstermektedir. Esved el-Ansi olayn biz O irtidat ettii iin deil peygamberliini ilan ederek baz kabUelerin irtidatna nclk ettii iin burada zikretmeyi uygun grdlc. Az nce de belirttiimiz gibi ortada bir irtidat olay olmadndan Esved el-Ansi hakknda Hz. Peygamber'in ldrme emri bizim iin bu konuda rnek olamaz.

Burada alda Asr Saadet'te basit ve bireysel manada din deitiren oldu mu olduysa Hz. Peygambe: bunlara ne gibi muamele yapt sorusu alda gelebilir. Hz. Peygamber hayatta ikenaz sayda da olsa slam' terk eden kiiler olmutur. Hz. Peygamber'in, bunlara herhangi bir meyyide uygulad ile alakal bir bilgi yoktur. Bu konudaki baz rnelder unlardr:

. Bir bedevi Hz. Peygamber'in huzuruna gelerek, Mslman oldu. Daha sonra bu kii Medine'de hummaya yalcalanmas zerine Hz. Peygambere gelerek, ahdirni (yaptmz szlemeyi) geri ver dedi. Hz. Peygamber bunu reddetti. Bedevi gitti, sonra tekrar geldi ve Hz. Peygamber' e ahdimi ver dedi. Hz. Peygamber'in yine reddetmesi zerine bedevi ekip gitti.52 Dikkat edilecek olursa bedevinin slam'dan ayrlp mrted olduu alctr. Aneale Hz. Peygamber, bu kiinin dinden dnmesini siyasi ve/veya ideolojik grmedii ve dolaysyla slam toplumuna zarar verme-yeceini bildii, daha al

68 Ali Toksar

3. Abdullah b. Abbas'tan naldeclilmitir. Rasulllah (SAV), bir gece Beyt-i Makdis'e gtrld ve o gece geri geldi. Kureye bu gidiini, Beyt-i Mal

Kitap Ve Siinnete Gre Miirtede Yapbnas Gereken Muamele 69

m? slam byle bir Mslmanl tasvip eder mi?

Mnafklk, daha yaygn ve gizli olduundan daha sinsi ve toplum hayat iin daha tehlikelidir. Mnafldn slam'a ve Mslmanlara verdii zarar irtidattan daha ok olmasna ramen slam'da mnafldara uygulanan dnyevi herhangi bir mey-yide yoktur. Mnafldk iin dnyevi hibir meyyide ngrmeyip daha az tehlikeli olan basit ve bireysel erevedeki irtidata lm cezasn vermek alda uygun deildir.

K.Kerirn ayetleri, Hz. Peygamberin baz uygulamalar, slam'n genel ilkeleri ve salim ald gz znde bulundmduumuzda siyasi, ideolojilc, ekonomilc vb amalarla deil de herhangi bir sebeple gnln e yatmad iin slam' terk eden kii ile ilgili dnyevi bir meyyide uygulanamaz. Ancak iman esaslarn beenmeyip slam'dan ayrld iin elbette ki, mrtedebu dnyada gayri Mslirn muamelesi yaplacalctr.

Sahabe Dnemindeki Ridde Olaylar

Biz bmada sahabilein mrtedler ile yaptldar savalar uzun uzadya anlatacalc deiliz. Sadece konumuzia alakal olduu iin ridde olaylarnn sebebi, mahiyeti ve sahabilerin mrtedler ile sava yapmalarnn sebepleri zerinde dmacaz. Aneale ridde olayiarna gemeden nce konunun iyi anlalmas iin Araplardalci kabile yapsmn bireyler zerindeki etldsi, slam'n yayl ve kabUelerin slam'a girileri haldenda ana hatlar ile bilgi vermeyi uygun gryoruz. Bilindii zere Resullllah'a vahiy geldii sralarda Araplarda ok gl ve sl< doleulu bir kabile yaps vard. Byle bir kabile yapsnn slam'n yaylmasnda hem olumlu hem de olumsuz katlClS olmutur. lk dnemlerde slam'a giriler bireysel olduundan Hz. Peygamber' e ve/ veya Mslman olan ldilere bir ktlk yaplmale istendiinde kabileleri bazen onlar korumulardr. Mesela Ebu Talip alcraballc ve kabile ball nedeni ile Mslman olmamasna ramen yaad sre iinde Hz. Peygamberi daima himaye etmitir. Bu adan balcldnda kabileciliin slamn yaylmasnda olumlu katicsnn olduu sylenebilir. Az da olsa olmnlu katics yannda kabileelliin slam'n yaylmasnda ok byk menfi etleileri de olmutur. Kabile yaanunda bireyin kiililc ve kimliinin oluumunda kabilenin etleisi ok byktr. Bireyin sosyal hayat, inanc, dnceleri, ekonomik ve siyasi anlaymn oluumu, kabilenin bu konulardal

70 Ali Toksar

slam' tebli etmeye almtr. Meld

Kitap Ve Siinnete Gre ;Hrtede 'taplmas Gereken lvfumele 71

Hz. Peygamber vefat eelineeye kadar byk lde ona bal kalmlar ve ballklarnn sembol olan zekatlarn da vermilerdi.59 Az nce belirttiimiz gibi inan temelinden ziyade siyasi ve ekonomik sebepler ile slarn' kabul eden bu kabUelerin anlayna gre zekat dini bir veeibe olmadan ziyade galip gelen Hz. Peygamber'in g kullanarak, ald bir mil

72 Ali Toksan

peygamberlere ve kabilelerine kar hald olaral sava almt.r.62 Dildat edilecek olursa bu kabile mensuplar ve liderlerinin sz konusu davranlar tam anlamyla bir isyan hareketi olup basit ve bireysel din deitirme ile uzalctan yal(IDdan bir alalas yoktur. Dolaysyla bunlarla yaplan savan nedeni de dinlerini deitirmeleri deil, lkeyi blp paralamal iin isyan etmeleridir.

Hattabi'nin de ifade ettii gibi Hz. Peygamber'in vefatndan sonra bir ksm kabileler de toplu halde eski dinlerine dndler. rtidad eden bu kabUelere kar Hz. Ebubekr ayn gerekeler ile sava ilan etmitir.

Mahiyeti itibariyle bir irtidat olay olmasa da konuyla alakah olduundan Hz. Ebu Bekr'in zekat vermeyeniere kar ah savala alakah burada bilgi verneyi uygun grdk. Baz kabileler ise slam iman esaslarn ve namaz klnay kabul ettilde ri halde zekat vermeyi reddetmilerdi. Hi phesiz bunlar mrted deiller idi. Ancak Hz. Ebubekr, Hz. mer gibi sertlii ile bilinen birisinin muhalefetine ramen bunlarla sava yapma grnde olduunu syledi. Durum byle olunca slam iman esaslarn kabul eden ve namazlarn da klan ancalzekatverneyen kiilerle zekah almal iin savamay din ve vicdan zgrl ile nasl badatracaz? Zekat, bir ibadet olduuna gre bireysel olaral bu ibadeti yerine getirmeyen kiiye kar bir neyyide uygulamann din ve vicdan zgrl ile badar bir yan yolctu. Ancal her ne kadar bireysel bir ibadet olsa da o dnemde zekat devlet eliyle toplanan bir vergi mahiyetindeydi. Ayrca yukarda belirttiimiz gibi o dnemde zekatn yne-time ball sembolize eden biryn de vard. Bir baka ifadeyle Zekatn verilmesi kabUelerin Medine slam Devletine balln gstermekteydi. Zekatn verilmemesi ise bu kabHelerin slam Devletine ballldarrun zayflamas hatta bir anlarnda son bulmas anlamna gelmelcteydi. Hattabi'nin de ifade ettii gibi slam iman esaslarn ve namaz klnay kabul edip de zekat vermeyenler mrted deil; isyankar ( ehl-i bay) grup idiler.63 Asr Saadet'te zekat slam Devletinevermeyikendi ekonomil larlar asndan daha uygun gren baz kabile reisleri, Hz. Peygamber'in vefatndan sonra topladldar zekat kendileri harcamal istediler. Mesela Beni Yerbu, zekat toplayp Ebu Bekr'e gndermeye karar verdiinde Malil b. Nuveyr sz konusu gereke ile zekatn Hz. Ebubelcr'e gnderilmesine engel olmutur. 64

Anlatlanlar bize Hz. Ebubekr'in zekat vermeyenler ile savanalannn sebebinin onlann dinden dnmeleri deil zekat vemeyi reddederek kamu dzenini bozmalar ve slam Devletine kar isyan etmeleriydi.

Gnmzde de ynetim biimi ne olursa olsun her devlette vergi vernemenin 62 b k. Fayda, Mustafa, DA Ridde olaylar Md.; Cabiri, s. 3-32. 63

bk., Hattab i, Mealim, II, 200. 6" Bk. Hattabi, ayn yer.

Kitap Ve Snnete Gre Miirtede Yaplmas Gereken l'dunmele 73

bir meyyidesi olduunu dnrsek Hz. Ebubelcr'in devlet gcn kullanarak zekat zorla almasnn din ve vicdan zgrl asndan yadrganacak bir taraf olmadn syleyebiliriz.

Sonu

slam'lniki ana kayna olan Kitap ve Snnet incelendiinde bireylerin slam' kabul edip etmeme konusunda tam bir zgrllderinin olduu grlmektedir. Bu konuda slam alimleri arasnda kayda deer bir fikir ayrl yoktur. slam' kabul noktasnda kiilere tam bir zgrlk tanyan bir nizamn, basit ve bireysel manada slam'dan ayrlmay lm gibi ok ar bir ceza ile tecziye etmesini mal

74 Ali Toksar

ki, lm cezasn gerektiren dinden dnmeler, arz ettiimiz erevede olan irtidat olaylar iin sz konusu olabilir. Gerek Hz. Peygamberin hadislerinde gerekse Hz. mer ve Hz. Ali'nin uygulamalarnda mrtedin ldrlmeden nce tvbeye davet edilme,si de bu tr irtidat olaylar iin ngrldnde malul grlebilir. nk bir kii saf deitirip dman tarafna geerse, toplumun huzur ve istikrarn; kamu dzenini bozarsa slam'a ve Mslmanlara dmanli