Karolina Kasprzak karolina_filantrop@wp.pl

Prelekcja pt. Asystent osoby niepenosprawnej wyzwanie dla polskiego systemu wsparcia osb niesamodzielnych

1. Sowo wstpne.

Witam serdecznie organizatorw oraz uczestnikw dzisiejszego seminarium. Dzikuj za zaproszenie do podzielenia si refleksj dotyczc problematyki osb niepenosprawnych. Tematyka ta jest obszerna i odnosi si do rnych dysfunkcji. W tym 30-minutowym wystpieniu chc Pastwu przybliy kwesti asystenta osoby niepenosprawnej i jego rol w codziennym yciu ludzi z niepenosprawnoci. W jaki sposb to zagadnienie wie si z turystyk i krajoznawstwem, dowiedz si Pastwo suchajc mojej prezentacji.

2. Osoba niepenosprawna, niepenosprawno, czowiek z niepenosprawnoci.

Kiedy zapytano mnie, kim jest osoba niepenosprawna. Odpowiedziaam, e to czowiek taki sam jak inni. Wszyscy posiadamy ograniczenia, zmagamy si z jakimi brakami czy niedogodnociami. Niepenosprawno za jest pojciem wieloznacznym i wielopaszczyznowym. Owe ograniczenia mog dotyczy problemw w samodzielnym poruszaniu si, przyswajaniu wiedzy o otaczajcym wiecie, porozumiewaniu si z ludmi za pomoc sw, nawizywaniu prawidowych relacji spoecznych oraz wielu innych obszarw funkcjonowania. Kady, w dowolnym momencie ycia, moe sta si czowiekiem z niepenosprawnoci.

3. Skd wzi si asystent, co naley do jego obowizkw i dlaczego jest potrzebny osobom niepenosprawnym?

Asystent osoby niepenosprawnej to zawd w pomocy spoecznej wpisany do klasyfikacji zawodw w 2001 roku na mocy Rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 marca 2001 roku zmieniajcego rozporzdzenie w sprawie klasyfikacji zawodw szkolnictwa zawodowego (Dz.U. Nr 34, poz. 405). Rozporzdzenie to wprowadzio do grupy zawodw oznaczonych symbolem 346 zawd asystenta osoby niepenosprawnej. Idea asystentury dla osb niepenosprawnych zostaa zapocztkowana w Stanach Zjednoczonych i wie si z realizacj przedsiwzicia dobroczynnego pod nazw Niezalene ycie.

Podstawowym zadaniem asystenta osoby niepenosprawnej jest wspieranie niesamodzielnego czowieka w czynnociach dnia codziennego, umoliwianie mu kontaktu z otoczeniem, pomoc w dostpie do rehabilitacji, zaatwieniu spraw urzdowych, dotarciu na zajcia terapeutyczne, do miejsca pracy czy na uczelni wysz. Rol asystenta jest rwnie inspirowanie do podejmowania aktywnoci yciowej, zawodowej, osobistej i spoecznej1.

Asystent osoby niepenosprawnej dla osoby z dysfunkcj wzroku bdzie oczami, dla niesyszcej uszami, dla ograniczonej ruchowo rkami i nogami. Bez asystenta niewidomy nie zauway nadjedajcego samochodu na ulicy pozbawionej dwikowej sygnalizacji wietlnej, niesyszcy nie zaatwi sprawy w urzdzie (tumaczy jzyka migowego w instytucjach publicznych jest cigle zbyt mao), a niepenosprawny ruchowo, jeli w

1 Rottermund J. Fajfer-Kruczek I. Rozwj usug asystenta osoby niepenosprawnej w Polsce, Wyd. Impuls 2013.

budynku brakuje odpowiednich dostosowa, nie wyjdzie z domu. Dziki asystentowi przed osob z ograniczon niepenosprawnoci otwiera si wiat, a niesprawne zmysy wspierane s przez sprawne.

Danuta awniczak, osoba ze stwardnieniem rozsianym, w jednym ze swoich wierszy o asystencie osoby niepenosprawnej pisze tak:

Mam wtedy cztery rce To nic, e dwie niedoskonae Mam wtedy cztery nogi To nic, e dwie chodz le Albo nawet wcale Mam wtedy dwie gowy I podwjnie liczone zmysy wszystkie A teraz mam skrzyda Zostawi je anio, ktry wyszed

W ostatnim czasie sporo mwi si o stwarzaniu osobom niepenosprawnym jak najlepszych warunkw ku samodzielnoci, niezalenoci i aktywnoci. Moe to nasun pewn refleksj: po co osobie niepenosprawnej staa pomoc asystenta skoro ma si usamodzielnia?

Myl, e na to pytanie najlepiej odpowie historia pani Katarzyny, 53-letniej kobiety z niepenosprawnoci ruchow, ktra zamieszkuje z 86-letni matk w lokalu na 3 pitrze bez windy. Pani Kasia nie jest w stanie wyj z domu bez pomocy osb trzecich (trzeba znie j razem z wzkiem ze schodw). Na ich pomoc nie zawsze moe liczy. Ludzie s zajci, zabiegani. Chtnie braaby udzia w wyjazdach turystyczno-krajoznawczych, ale w jej sytuacji to niemoliwe. Takich przypadkw jest znacznie wicej. Cieszc si dobrym zdrowiem czsto nie zdajemy sobie sprawy jak wielu ludzi mimo naganianej idei integracji, inkluzji i aktywizacji tkwi latami w czterech cianach mieszkania.

We Wrocawiu, miecie liczcym w przyblieniu okoo 634 tysice mieszkacw, praktycznie nie funkcjonuje instytucja asystenta osoby niepenosprawnej. Tak samo jest w Poznaniu, gdzie poza Wielkopolskim Oddziaem Polskiego Towarzystwa Stwardnienia Rozsianego, adna organizacja pozarzdowa nie zatrudnia przedstawicieli tej profesji. Wyjtkiem s stowarzyszenia i fundacje realizujce projekty, w ktrych jednym z dziaa jest pomoc osobie niepenosprawnej w codziennym funkcjonowaniu. Minus tego jest taki, e projekt si koczy i czowiek zostaje bez pomocy. Miastami przodujcymi w upowszechnianiu usug asystenckich s Warszawa, Lublin i Biaystok. W Katowicach dziaa Stowarzyszenie FAON specjalizujce si w tym obszarze, ale to wci i tak kropla w morzu potrzeb.

Nie kada osoba z niepenosprawnoci potrzebuje asystenta, ale dla wielu osb tego rodzaju pomoc okazuje si zbawienna.

4. Luki w systemie wsparcia osb niesamodzielnych.

Skd bierze si deficyt usug asystenckich? Problemem jest brak odpowiedniego zapisu ustawowego, ktry jasno okrelaby, kto te usugi ma dotowa. Jeszcze rok temu przedstawiciele Pastwowego Funduszu Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych tumaczyli,

e usugi asystenta osoby niepenosprawnej nie nale do zada wynikajcych z ustawy o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 roku (Dz. U 1997 Nr 123 poz. 776), std PFRON nie ma obowizku ich finansowa. W tym roku, w marcu, w mediach pojawia si informacja, e do rozporzdzenia z 7 lutego 2008 roku w sprawie rodzajw zada z zakresu rehabilitacji zawodowej i spoecznej osb z niepenosprawnociami zlecanych organizacjom pozarzdowym dodano zapis umoliwiajcy wsparcie usug asystenckich dla osb z niepenosprawnoci. PFRON za poinformowa, e zamierza przeznaczy rodki na finansowanie usug asystenckich.

Miejmy nadziej, e wsparcie asystenta osoby niepenosprawnej z czasem bdzie stawao si coraz bardziej dostpne we wszystkich miastach Polski. Uwaam, e tego rodzaju usugi powinny by bezpatne i realizowane w sposb cigy. Wikszoci osb niepenosprawnych zwyczajnie nie sta na opacenie pomocy z wasnych rodkw.

Ubolewam, e tak znaczce sumy w naszym kraju przeznacza si na realizacj szkoleniowych projektw unijnych, a zapomina o najwaniejszych potrzebach osb z ograniczeniami sprawnoci. To, e tak si dzieje, nie jest win realizatorw projektw, ale systemu, ktry nakada takie, a nie inne, zaoenia.

Dla przykadu: w Finlandii osobie z niepenosprawnoci w stopniu znacznym (po dokonaniu oceny jej potrzeb i przyznaniu uprawnie) przysuguje wsparcie asystenta w wymiarze jaki jest jej niezbdny, nawet 24 godziny na dob przez 7 dni w tygodniu2. W Polsce osoba ze znacznym stopniem niepenosprawnoci, jeli jest pozbawiona wsparcia najbliszych i otoczenia, trafia pod opiek instytucji.

Na luk w polskim systemie wsparcia skada si te brak caodobowych placwek zapewniajcych niepenosprawnym pomoc w sytuacji, gdy utrac oparcie rodziny bd bliscy umr. Nie mam tu na myli formy instytucjonalnej, np. domw pomocy spoecznej, bo takich jest wiele, ale placwki noszce znami zastpczych domw rodzinnych. Tu wzorem moe by oglnowiatowa Fundacja LArche, gdzie w maych grupach osoby niepenosprawne mieszkaj z asystentami i prowadz wsplne ycie. Organizacja prowadzi takie domy take w Polsce po jednym w Warszawie, Wrocawiu, ledziejowicach i dwa w Poznaniu.

Rozwizaniem umacniajcym samodzielno i niezaleno osb niepenosprawnych jest idea mieszkalnictwa wspomaganego z powodzeniem sprawdza si np. w Niemczech. Tam osoby niepenosprawne, ktrych sytuacja prawna i zdrowotna na to pozwala, mieszkaj samodzielnie, a opiekun doglda i udziela wsparcia tylko wtedy, gdy zajdzie taka potrzeba.

5. Jak kady z nas moe pomc osobie niepenosprawnej w codziennym yciu?

Przede wszystkim naley zapyta, czy ta osoba takiej pomocy sobie yczy. Jeli tak jest, ona sama powie nam, czego potrzebuje. Moe to by potrzeba wsparcia w dotarciu do lekarza czy placwki rehabilitacyjnej, wsplne zakupy, wyjazd w gry czy po prostu chwila towarzystwa. Co robi dalej, gdy ju to uczynimy? Zapewne kojarzycie Pastwo wirtualne acuszki, ktre co jaki czas znajomi wysyaj nam na maila, koczce si mniej wicej tak treci: Wylij t wiadomo do kilku osb, a spotka ci co miego. Jeli nie wylesz, bdziesz mia pecha. Polijmy, w dowolnej formie, wie o potrzebujcych wsparcia osobach niepenosprawnych w naszym otoczeniu do przyjaci i ssiadw. Niech to bdzie

2 Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej Penomocnik Rzdu ds. Osb Niepenosprawnych Asystent osobisty osoby

niepenosprawnej rozwizania w wybranych pastwach europejskich, Warszawa 2014.

taki swego rodzaju acuszek. Jeli tego nie zrobimy, nic si nie stanie, ale gdy zdobdziemy si na ten krok, czyje ycie by moe zmieni si na lepsze.