Ivan Antonovy Jefremov

Hodyna byka

Hodyna byka Molo Kyjiv, 1990

Ivan Jefremov HODYNA BYKAPrysviaujesia T. J. Jefremovij

Naukovo-fantastynyj roman Chudonyk Oleksandr Dmytrijev

VID AVTORATretij tvir pro daleke majbutnie, pislia Tumannosti Andromedy ta Sercia Zmiji, stav nespodivankoju dlia mene samoho. Ja zibravsia pysaty istorynu povis i populiarnu knyhu z paleontolohiji, odnae ponad try roky dovelosia prysviatyty naukovo-fantastynomu romanu, jakyj cho i ne stav bezposerednim prodovenniam dvoch perych mojich tvoriv, prote svidy pro liachy rozvytku hriaduoho komunistynoho suspistva. Pojavu knyhy Hodyna byka spryynyla poyrena u naij naukovij fantastyci (ne kauy ve pro zarubinu) tendencija rozhliadaty majbuttia v pochmurych farbach pryjdenich katastrof, nevda i nespodivanok, perevano nepryjemnych. Taki tvory, o distaly nazvy romaniv-poperede, abo antyutopij, buly b navi korysni, jakby, okrim kartyn pro bidy, e j pokazuvaly, jak jich unyknuty y prynajmni jak vybratysia z tych hriznych pastok, kotri hotuje majbutnie dlia liudstva. Druhym poliusom antyutopij mona vvaaty ymalu kikis naukovo-fantastynych tvoriv, vid dribnych opovida do obsiahovych romaniv, de aslyve komunistyne pryjdenie dosiahnuto niby samo soboju, i liudy epochy vseplanetnoho komunizmu stradaju y ne hirymy vadamy, ani my, jichni nedoskonali predky, ci nevrivnovaeni, nevvilyvi, balakui j banano-ironini heroji buduyny bie schoi na nedovenych i pohano vychovanych nerob suasnosti. Obydva poliusy ujavle pro hriadue zmykajusia v jednosti ihnoruvannia marksystko-dilektynoho traktuvannia istorynych procesiv i zneviry v liudynu. Svojim romanom ja chotiv by zapereyty takym tvoram i, ote, pity za trioma najvalyviymy tverdenniamy V. I. Lenina, kotri dyvovynym ynom vypadaly z uvahy tvorciv modelej majbutnioho suspistva na Zemli. Nejmovirna skladnis svitu i materiji, jaku my lye poynajemo osiahaty v druhij polovyni XX stolittia i pro jaku Lenin poperedav try verti stolittia tomu, vymahatyme veletenkych zusy dlia suttievoho postupu v piznanni. Perechid do bezklasovoho komunistynoho suspistva j cilkovyte zdijsnennia mriji osnovopolonykiv marksyzmu pro strybok z carstva neobchidnosti v carstvo svobody ne prosti, vony vymahatymu vid liudej onajvyoji dyscyplinovanosti j svidomoji vidpovidanosti za konu diju. I nareti, nyni jak nikoly doreno nahadaty poradu V. I. Lenina, jakyj rekomenduvav pymennykovi-fantast u O. O. Bohdanovu pokazaty rozhrabuvannia pryrodnych resursiv naoji planety kapitalistynym hospodariuvanniam. U Hodyni Byka ja zobrazyv hrupu zemlian, kotri, pereselyvy na inu planetu, cym samym povtoriuju pinerke zavojuvannia zachodu Ameryky, prote majuy znano vyyj rive techninych molyvostej. Nejmovirna vydkis rostu naselennia a kapitalistyne hospodariuvannia pryzvely do vysnaennia planety ta masovoji smertnosti vid holodu j chvoroby. Deravnyj lad na pohrabovanij planeti, zvisno, musy buty oliharchinym. Oto, aby pobuduvaty mode podibnoji deravy, ja prodovyv u majbutnie ti tendenciji hanhsterkoho profaystkoho monopolizmu, kotri zarodujusia teper v Ameryci ta dejakych inych krajinach, o namahajusia zberehty svobodu pryvatnoho pidpryjemnyctva na hustij nacinalistynij osnovi. Zrozumilo, o ne nauka j technika viddalenoho pryjdenioho y dyvni cyvilizaciji bezmirno dalekych svitiv staly metoju moho romanu. Kontrast mi liumy majbutnioji Zemli, vyroenymy bahatovikovym isnuvanniam vyoji, komunistynoji formy suspistva, i takymy zemlianamy, ale sformovanymy v hnoblenni j tyraniji oliharchinoho ladu inoji planety, o holovna meta i zmist knyhy. To jako cho jakoju miroju vdalosia ce pokazaty i tym dopomohty budivnykam majbutnioho naij molodi jty dali, do vsebinoho vdoskonalennia liudej komunistynoho zavtra, duchovnoji vysoty liudstva, todi moja pracia vykonana ne daremno. Serpe, 1968 r.

HOLOVNI DIJOVI OSOBYEKIPA ZORELIOTA TEMNE POLUMJA Naanycia ekspedyciji, istoryk FAJ RODIS Komandyr zoreliota, inener anihiliacijnych ustanovok HRIF RIFT Astronavihator-I VIR NORIN Astronavihator-II MENTA KOR Inener-pilot DIV SIMBEL Inener broniovoho zachystu HEN ATAL Inener bilohinoho zachystu NEJA CHOLLI Inener obysliuvanych ustanovok SO SAJIN Inener zvjazku i zjomok OLLA DEZ Likar zorianoho flotu EVIZA TANET Biloh TIVISA CHENAKO Sociloh-linhvist EDI DAAN Astrofizyk i planetoloh TOR LIK PERSONAI PLANETY TORMANS Holova Rady otyrioch, Volodar planety OJO AHAS Joho zastupnyky HEN I ZET UH KA LUF Druyna ojo ahasa JANTRE JACHACH Kochanka ahasa ER VO-BI Inener informaciji CHONTEELO TOLLO FRAE (TAE) Naanyk lilovych JAN HAO-JUAR (JANHAR) Divyna Tormansa SIU AN-TE (SIU-TE) Vataok ky HZER BU-JAM

Di pi yu chou zemlia, narodena v hodynu Byka (inake Demona, o druhij noi) . (Staryj kytajko-rosijkyj slovnyk jepyskopa Inokentija. Pekin, 1909)

PROLOHU koli tretioho cyklu rozpoavsia ostannij rik navannia. Naprykinci joho uni pid kerivnyctvom ue vybranych mentoriv povynni buly sprobuvaty povtoryty podvyhy Herkulesa. Hotujuy do cioho, junaky j divata z osoblyvym interesom prochodyly ohliad istoriji liudstva Zemli, osoblyvu uvahu prydiliajuy vyvenniu idejnych pomylok i chybnoho napriamu socinoji orhanizaciji suspistva na tych stupeniach joho rozvytku, koly nauka dosiahla rivnia, jakyj dozvolyv keruvaty doleju narodiv i krajin speru maloju miroju, a potim povnistiu. Istorija liudej Zemli porivniuvala iz bezliiu inych cyvilizacij na dalekych svitach Velykoho Kicia. Holubi ramy z opalescijujuymy ybkamy vhori buly vidyneni. Za nymy le uvsia chliupit chvy i elest vitru v lysti vina muzyka pryrody, o nastrojuje na spokijni rozdumy. Tya v klasi, vdumlyvi jasni oi Uyte ojno zakinyv svoju lekciju. Bezumno opustyvy tory nad velykymy ekranamy i natyskom knopky prymusyvy stereoproektor 1 schovatysia pid kafedru, vin siv i hlianuv na klas, mylujuy zoseredenymy. oblyiamy. Oevydno, TVF

lekcija vdalasia, cho jak vako bulo pojednaty male j velyke, mohutnij zlet liudstva j bezodniu joho strada u mynulomu, zvorulyvi vydkoplynni radoi okremych liudej i hrizni katastrofy derav. Uyte znav pislia movannia posypliusia zapytannia, tym dopytlyvii, ym synie zaepyla molodu duu zmaliovana nym istoryna kartyna. ekajuy cych z. apyta, vin namahavsia vhadaty, o siohodni najbi zacikavylo univ, a o mohlo lyytysia nezrozumilym Mabu, psycholohija liudej u vaki epochy perechodu vid nyych suspinych form do vyych, koly vira v blahorodstvo i esnis liudyny, v jiji svitle majbutnie rozjidala nahromadenniam brechni, bezhluzdoji orstokosti. j strachu. Sumnivy nadavaly snahy borciam za peretvorennia svitu abo robyly jich bajduymy do vsioho, ledaymy cynikamy. Inake ym pojasnyty oti povarlyvi masovi psychozy naprykinci ERS Ery Rozjednanoho Svitu, o pryzvodyly do znyennia kutury i vynyennia kraych? Mode ERZ Ery Ruk, jaki Zustrilysia bezmirno daleka vid usioho, povjazanoho z istoryno napruenoju nervoznistiu i strachamy mynulych asiv Dumky vytelia urvalysia, koly z-za stolykiv u riznych riadach odnoasno pidvelysia divyna i junak, schoi.odne na odnoho maneroju yroko vidkryvaty oi, vid oho oboje maly zdyvovanyj vyhliad. Vony perehlianuly, i junak pidniav ruku doloneju vhoru est zapytannia. y pravyno skazaty, o ve istorynyj dosvid stverduje nemynuu peremohu vyych form nad nyymy jak u rozvytku pryrody, tak i v zmini? poav junak. Pravyno, Lark, jako vykliuyty osoblyvi zbihy obstavyn, due ridkisni, jak i vse te, o vychody za mei velykoho dilektynoho procesu userednennia, vidpoviv uyte. Napryklad, vypadok iz Zirdoju, yji mertvi rujiny porosly ornymy makamy? zapytala Puna, vytiahujuy na ve nevysokyj zrist. Abo ini, zhodom vidkryti planety, dodav uyte, de je vse dlia yttia: holube sklepinnia mohutnioji atmosfery, prozore more j ysti riky, teple svitylo. Ale vitry perevivaju mertvi pisky, i jich um razom z umom moria y hromovyci jedyni zvuky, o poruuju bezhominnia neozorych puste. Mysliae yttia v dykij omani vbylo sebe i vse yve, ledve dotorknuvy do mohutnosti atoma j kosmosu. Ale my ve zaselyly jich? Ehe ! Ta jake ce maje znaennia dlia tych, yji slidy mijony rokiv tomu rozvijalysia pylom, ne zberihy nioho, aby my zmohly zrozumity, jak i nao vony znyyly sebe i vse yttia svojeji planety! U prochid mi stolykamy kovznula Ajoda movazna j polumjana, schoa na starodavnich divat Pivdennoji Aziji, jaki nosyly v zaiskach abo za pojasamy hostri kyndaly j smilyvo posluhovuvalysia nymy, koly treba bulo zachystyty svoju es. ojno ja ytala pro mertvi cyvilizaciji naoji Halaktyky, skazala vona nykym holosom, ne vbytych, ne takych, jaki samoznyyly, a same mertvych. Spadyna jichnich dumok i sprav, jako vona zberehlasia, inkoly moe posluyty nebezpenoju otrutoju, zdatnoju znyyty e nezrile suspistvo, jake slipo spryjmaje udavanu mudris, abo dorohocinnym dosvidom mi-jonolitnioji boroby za zvinennia iz put pryrody. Doslidennia zahyblych cyvilizacij tak samo nebezpene, jak likvidacija davnich skladiv zbroji, o asom trapliajusia na naij planeti. Meni chotilosia b prysviatyty svoje yttia takym doslidenniam, tycho dodala divyna. Zdajesia, my vidchylylysia vbik vid toho, z oho poav Lark, skazav uyte. Puna zapytala netono, pidvivsia opasystyj ornoubyj junak. Vin ohlianuvsia na tovaryiv, biis jakych pidniala ruky, malo ne pidskakujuy z neterpliaky.1 Bahato terminiv pereneseno z romanu I. Jefremova Tumannis Andromedy.

y slid rozumity tak, o nyninij rozvytok suspistva neodminno abo perechid u vyu, komunistynu, formu, abo zahana zahybe? I nioho inoho? provadyv vin dali. Formuliuvannia nepravyne, Kimi, zapereyv uyte. Ne mona pryrivniuvaty proces suspinoho rozvytku do dvoch aliok tereziv. Sered vidomych nam po Kiciu cyvilizacij isnuju vypadky vydkoho j lehkoho perechodu do vyoho, komunistynoho, suspistva. My ojno hovoryly pro samoznyennia rozjednanoho svitu, jakyj dosiah vysokoho rivnia naukovoho i techninoho piznannia. Buvaly peridy tryvaloji paniky, zhubnych vijn, o vidkydaly liudstvo dejakych planet nazad, do zlydniv i zdyavinnia. Poynalosia nove schodennia, nova boroba i tak kika raziv, a poky produktyvni syly planety vysnauvaly i technino dehraduvaly. Ciu dehradaciju naadkam dovodylo vypravliaty vikamy, nezvaajuy na bezmenu mohutnis vyoji suspinoji formy j pomi rozumu Velykoho Kicia. Ale j tut prychid cijeji formy komunistynoho suspistva buv nemynuyj? Ave! Todi ja nepravyno postavyv pytannia, pislia pauzy skazav Kimi. y vidomi vypadky, koly liudstvo na jakij inij planeti dosiahalo vysokoho rivnia nauky, techniky, produktyvnych syl, ale ne stavalo komunistynym i ne hynulo vid nyivnych syl peredasnoho piznannia? y bahato takych vyniatkiv iz zahanoho zakonu rozvytku, jakyj, koly vin zahanyj, povynen jich maty? Uyte chvylynu dumav, opustyvy oi na napivprozoryj zelenyj put kafedry, v jakomu pid as lekciji zahorialysia potribni dovidky j cyfrovi dani. Dyvovyna istorija planety Tormans bula sensacijeju v pamjati staroho pokolinnia. Zvyajno, pro neji znaju i joho juni uni. ymalo knyok, fimiv, pise i poem vyklykala doyttia epopeja zoreliota Temne Polumja. Trynadcia jiji herojiv uvineni pamjatnykom iz siajuoho ervonuvatoho kameniu na malekomu ploskohirji Revat, na tomu samomu misci, zvidky poav svij liach zorelit. Audytorija movazno ekala. Uni starych klasiv buly dostatnio trenovani odo vytrymky i samovladannia: bez vychovannia cych neobchidnych jakostej liudyna ne mohla ni zdijsnyty podvyhiv Herkulesa, ni navi vdatysia do nych. Vy maly pa uvazi planetu Tormans? promovyv uyte. My znajemo lye jiji! chorom vidpovily uni. A o, buly j ini, na neji schoi?

Ja ne maju konkretnych danych, uyte usmichnuvsia trochy rozhubleno, ja istoryk Zemli j vidaju pro cyvilizaciji inych planet lye v zahanych rysach. y treba vam nahaduvaty, o dlia piznannia najskladnioho procesu istoriji inych planet potribne due hlyboke pronyknennia v su uych dlia nas ponia ekonomiky j socinoji psycholohiji. Navi dlia toho, ob zrozumity, dobra y pohana cyvilizacija, nese vona radis y hore, rozkvit y zahybe? ozvavsia chlopyk, jakyj sydiv bilia vikna j vyrizniavsia z-pomi inych serjoznistiu. Navi dlia toho, Miran, pidtverdyv uyte. Inake my ne budemo vidrizniaty od naych predkiv, vydkych u dijach i nezrilych u sudenniach. Ja skazav vam pro zahybli vid lychoho rozumu planety, ale buly j ini svity, de nichto nikoho ne vbyvav, odnae rozumne yttia na nych skinylo, jak kazaly v davnynu, pryrodnym liachom. Mysliayj vyd yttia na cych planetach vidmer, jak vidmyraju nemynue vsi vydy tvaryn, o zminiuju odyn odnoho, i liudyna tako, jako vona znechtuje piznannia bilohinych javy v istorynomu rozvytku. Mekanci cych uporiadkovanych i prekrasnych planet, vmyrajuy, zalyaly jich pokolinniam, dlia jakych najbi pidchodyla ta y ina sukupnis pryrodnych umov. Usi dani peredavalysia po Velykomu Kiciu, a zaselennia vidbuvalosia pislia toho, jak vidchodyly ostanni predstavnyky pryreenoji cyvilizaciji i po Kiciu pronosyvsia syhnal smerti. Nae Rycari astia skazala soromjazlyva Kunti. Ale my malo znajemo navi pro planetu Tormans. Zvisno, pro neji ytav koen, ale zaraz, vyvajuy nau istoriju, e bie jiji zrozumijemo. Tym bie o planeta naselena takymy , jak i my, liumy, naadkamy zemlian, i vsi procesy jiji

rozvytku analohini naym, zhodyvsia vyte. Ce nepohana ideja. Ja poprou z Budynku Istoriji ziroku pamjatnoji mayny z povnoju rozpoviddiu pro mynuli ekspedyciji na Tormans. Ale dlia jiji perehliadu nam slid pidhotuvatysia. Domovtesia z rozpodinym biuro pro zvinennia vid inych lekcij. Krim toho, chaj chto-nebu iz vas, chto zachopliujesia kosmofizykoju, cho by Kimi, pryhotuje na zavtra referat pro peri zorelioty priamoho promenia. Ce dopomoe vam zrozumity osoblyvis umov praci ekipau Temnoho Polumja. Potim my pojidemo na ploskohirja Revat, do pamjatnyka, sporudenoho ekspedyciji. Tiky pislia cioho ziroka das vam cilkovyte rozuminnia vsioho, o stalosia A erez dva dni ostannij klas koly SP C-401 veselo vmouvavsia pid prozorym kupolom hihantkoho vahona Spiranoji Dorohy. Tiky-no pojizd nabrav vydkis, u centranomu prochodi zjavyvsia Kimi j oholosyv, o vin hotovyj ytaty referat. U vidpovi pouly energijni protesty. Uni dovodyly, o ne zmou buty uvanymy, bo uvaha rozporouvatymesia nadto cikavo za viknamy. Uyte prymyryv usich poradoju prosluchaty referat piznie, koly pojizd peretynatyme fruktovu smuhu zavyrky maje otyrysta kilometriv, a ce zajme dvi hodyny chodu. I o potiahlysia neskinenni, heometryno pravyni riady derev na misci kolynioho pustenoho stepu Dekana. Kimi vstanovyv u prochodi malekyj proektor i striamuvav na stinku salonu koliorovi promeni iliustracij. Junak hovoryv pro vidkryttia spiranoji budovy Vsesvitu, jake stalo potovchom dlia rozvjazannia problemy naddalekych mizorianych pereliotiv. Pro bipoliarnu budovu svitu matematyky vidaly e v ERS, prote fizyky toho asu zaplutaly pytannia najivnym ujavlenniam pro antyreovynu. Podumaty lye! vyhuknuv Kimi. Vony vvaaly, o peremina poverchnevoho zariadu astky zminiuje vsi jakosti materiji I peretvoriuje normanu reovynu naoho svitu v antyreovynu, zitknennia z jakoju nibyto spryyny cilkovytu anihiliaciju materiji. Vony vdyvlialysia v pimu ninoho neba, ne vmijuy ni pojasnyty jiji, ani zrozumity toho, o spravnij antysvit tut, poriad, ornyj i neprohliadnyj, nepidvladnyj pryladam, nastrojenych dlia vyjavlennia naoho, svitloho svitu Ne hariakuj, Kimi, zupynyv chlopcia vyte, ty daremno pohano vidhukujesia pro predkiv. Same naprykinci ERS, v epochu vidmyrannia davnich pryncypiv socinoho yttia, nauka stala providnoju syloju suspistva. Todi buly poyreni podibni odnoboki i, ja b skazav, nespravedlyvi sudennia pro poperednykiv. Chiba vako zbahnuty, o nepravynyj abo netonyj aspekt javya bude pomylkovym lye v rezutati nesumlinnoho y chybno orijentovanoho doslidennia? A reta pomylok poperednykiv zaley vid zahanoho rivnia, na jakomu perebuvala nauka v toj as. Sprobujte na my ujavyty, o, vynajovy sotni elementarnych astynok u mikrosviti, vony navi ne zdohaduvalysia, o vse ce lye rizni aspekty ruchu na riznych rivniach anizotropnoji struktury prostoru j asu. Neve? Kimi poervoniv do vuch. Uyte kyvnuv, i znijakovilyj junak viv dali, ale ve z menym zapalom: Antysvit, abo ornyj svit, buv nazvanyj uenymy Tamasom, jak nazyvaly okean bezdijanoji energiji v davnioindijkij filosofiji. Vin v usich vidnoenniach poliarnyj naomu svitovi j tomu absoliutno nespryjniatnyj naymy viduttiamy. Lye nedavno specinymy pryladamy, niby vyvernutymy po vidnoenniu do pryladiv naoho svitu, umovno nazvanoho svitom akti, poaly namacuvaty zovnini kontury Tamasa. My ne znajemo, y je v Tamasi analohini nam formaciji zirok i planet, choa, za zakonamy dilektynoji filosofiji, ruch materiji maje buty j tam. Vako ujavyty, prote jak udovo zvuy nevydyme sonce Tamasa! vyhuknuv Rer. I planeta-nevydymka, naselena takymy istotamy, jak i my, kotri namahajusia pronyknuty v bezodniu naoho svitu! prodzveniv iz zadnioho riadu holos Ivetty. I cili zoriani systemy, halaktyky z minus-hravitacijeju, nehatyvnymy vlastyvostiamy poliv tam, de vony v nas pozytyvni, i mertvoju neruchomistiu, de v nas ruch. I vzahali vse navpaky! pidchopyla Ajoda, o ziperlasia na mjakyj vystup bortovoho vikna. Do rei, pro halaktyky. Jichni klasyni spirani formy staly vidomi e perym vynachidnykam teleskopiv, rozpovidav Kimi, ale potribno bulo dekika stoli, aby zrozumity v nych reane vidbyttia struktury vsesvitu volokon, y, tonie, plastiv naoho svitu, perearovanoho z Tamasom i razom z nym zakruenoho v bezkonenu spira. I okremi elementy, vid halaktyk do atomiv, kotri na konomu abli maju svoji osoblyvi vlastyvosti zahanych zakoniv. Vyjavylosia, o svitlo ta ini vyprominennia nikoly ne poyriujusia u vsesviti priamolinijno, a namotujusia na spira, odnoasno kovzajuy po helikojidu j oraz bie rozvertajuy u miru viddalennia vid sposterihaa. Distaly pojasnennia i stysnennia ta roztiahuvannia svitlovych chzy iz skoroenniam jich pry vchodenni v hlybynu spirali j pozirne rozbihannia zirok ta halaktyk u dalekych vytkach. Rozhadaly Lorenceve rivniannia z joho ujavnym znyknenniam asu j zrostanniam masy pry vydkosti svitla. e krok i stav zrozumilym nu-prostir, jak mea mi svitom i antysvitom, mi svitom akti j Tamasom, de poliarni toky prostoru, asu j energiji vzajemno urivnovaeni j nejtralizovani. Nu-prostir tako skrueno v spira vidpovidno do oboch svitiv, ale Junak za-tnuvsia. Ja dosi ne mou zbahnuty, jakym ynom u niomu vynykaje molyvis peresuvannia, pry jakomu maje myttievo mona dosiahty bu-jakoji toky naoho vsesvitu. Meni pojasnyly ce nablyeno, o, movliav, zorelit priamoho promenia jde ne za spiranym chodom svitla, a niby vpoperek nioho, za pozdovnioju vissiu ravlyka, vykorystovujuy anizotropiju prostoru. Krim toho, zorelit u asi movby stoji na misci, a vsia spira svitu obertajesia navkolo nioho ervonijuy, Kimi bezporadno pochytav holovoju pid smich svojich

tovaryiv. Daremno vy tak viddiayly Kimi, nevdovoleno pidniav ruku vyte. U novij kartyni vsesvitu e bahato o dostupne lye matematynomu obmacuvanniu okremych javy. Vy zabuly, o nauka ruchajesia v pimi neznanych hlybyn vsesvitu, nae slipyj z prostiahnutymy rukamy, spryjmajuy neitki kontury. I lye pislia velyeznoji praci stvoriujusia aparaty doslidennia, zdatni vysvitlyty nevidome i pryluyty joho do piznanoho. Uyte ohlianuv prynyklych univ i zaveryv: Kimi ne skazav e pro odne, valyve. Davno buly vhadani dilianky nehatyvnoji hravitaciji v kosmosi, ale tiky try stolittia tomu vony distaly svoje pojasnennia, jak provaly z naoho svitu v Tamas abo v nu-prostir. Inkoly v nych bezslidno znykaly zorelioty inych cyvilizacij, ne prystosovani dlia ruchu v nuliovomu prostori. e na biu nebezpeku naraajesia zorelit priamoho promenia. Pry najmenij pomylci v urivnovaenni poliv vin ryzykuje ziskovznuty abo v na prostir akti, abo v prostir Tamasa. Iz Tamasa povernutysia nemolyvo. My navi ne vidajemo, o dijesia tam z naymy predmetamy. y vidbuvajesia myttieva anihiliacija, y vse aktyvni procesy tak samo myttievo zavmyraju, peretvoriujuy, prymirom, zorelit u brylu absoliutno mertvoji reovyny (ce nove poniattia reovyny te stalo naslidkom vidkryttia Tamasa). Teper vy moete ujavyty sobi nebezpeku, na jaku narazylysia peri ZPP Zorelioty Priamoho Promenia i sered nych Temne Polumja. Ale liudy jly na cej achlyvyj ryzyk. Molyvis myttievo pronyknuty v potribnu toku prostoru varta bu-jakoho ryzyku. Bo ie zovsim nedavno ovolodinnia bezkonenistiu kosmosu zdavalosia absoliutno nemolyvym, ne prohliadalosia nijakych liachiv do podolannia cioho prokliattia vsich asiv i vsich cyvilizacij kosmosu, objednanych u Velykomu Kici. Bayty odna odnu dosi jim dopomahaly lye Ekrany Zovninich Stancij. Mynulo trysta lit vidtodi, jak liudstvo vstupylo v ERZ novu Eru. Zdijsnylasia smilyva mrija liudej, i nyni daleki svity perebuvaju vid nas na vidstani prostiahnutoji ruky za asom. Zvisna ri, peresuvannia ZPP vidbuvajesia ne myttievo. Neobchidnyj as na vyvedennia v nu-prostir, as na due skladnyj rozrachunok toky vychodu j dotiahuvannia zoreliota iz nablyenoji toky do mety na zvyajnych anamezonnych dvyhunach i subsvitlovij vydkosti. Ale o znay dva-try misiaci cijeji praci porivniano z mijonamy svitlovych lit vidstanej zvyajnoho spirano-svitlovoho liachu v naomu prostori! Navi pryrist vydkosti vid erepachy do zvyajnoho zoreliota nio v porivnianni iz ZPP. Nemov iliustrujuy slova vytelia, pojizd pirnuv u dovhyj tune. U vahoni spalachnulo opalove svitlo, vidtiniujuy za viknamy neprohliadnu pimu. Na zminu jij jaskravym spalachom osvitylasia bezmena rivnyna, porosla sribliastoju travoju. Vid strimkoho bihu yroko zakrutylysia, rozlitajuy na vsi boky, vychory. Jaskravo-synia smuha vdalyni poznayla stupinasti drevni hory, posered jakych u napriamku Indijkoho okeanu lealo ploskohirja Revat. ob dosiahty joho, junym mandrivnykam dostatnio bulo maty lye trenovani v chobi j bihu nohy. Dalekyj bereh uhaduvavsia za vidtinkamy neba j pryzachidnoho soncia. Trava boliae mahala po holych nohach podoronich, viter obvivav jichni spyny suchym arom. Strumeni povitria, zdijmajuy uhoru, merechtlyvoju stinoju otoyly kiceve pasmo ploskych pahorbiv. Pidniavy na pereval, usi zavmerly. Nebaenyj haj vysoeznych sekvoj prychovuvav centr ploskohirja. Trydcia otyry yroki doriky za yslom holovnych vektoriv Velykoho Kicia rozbihalysia z haju do schyliv navkolynich pahorbiv z korynevoho bazatu, strimko zrizanych i vkrytych jakymy barejefamy. Uni ne staly jich rozhliadaty j, ruyly do haju po bilomu kaminniu yrokoho liachu. Lye dvi kruhli kolony ornoho hranitu poznaaly vchid. Pid rozprostertym na zapamorolyvij vysoti vittiam sekvoj slipue sonce peklo mene i elest vitru vuch. Suvora mohu veletenkych stovburiv zmusyla styyty kroky j pryhluyty holosy, niby uni pronykly u viddalene od usioho svitu schovye tajemnyci. Schvyliovano j u napruenni perehliadalysia, ekajuy oho nezvyajnoho. Ta koly vyjly na centranu haliavynu, pid nevblahannu jaskravis neba, pamjatnyk zoreliotu Temne Polumja zdavsia jim nadto prostym. Mode korablia napivsferynyj kupol z temno-zelenoho metalu bula rozitnuta navpil, nae chto udaryv po nij hihantkym meem. Dovkola osnovy pid kicevym vystupom roztaovuvalysia statuji liudej. Majdanyk pidniia pamjatnyka javliav soboju tuho skruenu spira svitloho, dzerkano polirovanoho metalu, vrizanoho v ornyj matovyj kami. yslo skuptur na konomu pivkoli rozrubu vyjavylosia neodnakovym: pja iz zachidnoho, visim iz schidnoho. Uni vydko rozhadaly neskladnu symvoliku. Ce smer, jaka rozdilyla zahyblych na planeti Tormans, i tych, chto povernuvsia na Zemliu, tycho skazala Ajoda, le zblidnuvy vid pouttia, o jiji ochopylo. Uyte movky schylyv holovu. A ti, chto povernuvsia? Vony yly nedovho nadto vysnalyvyj buv liach, na jakomu vony zaznaly stranych vyprobuva. U cej moment Lark, jakyj nablyzyvsia do zachidnoho pivkola skuptur, pidniav uhoru schreeni doloni, zaklykajuy movaty. Povino pidijla reta univ. Pozadu buv teper tiky vyte, vin dyvyvsia na kupol zoreliota, o vysoiv nad dovhoju tinniu haju i buv schoyj na blyskue temne dzerkalo. Trochy dali zupynylasia strunka inka z knykoju v rukach. Lehki skladky kostiuma z korotkoju spidnyceju obliahaly jiji stan. Lye tovstyj syhnanyj braslet astronavta vye liktia livoji ruky svidyv pro jiji pryetnis do naddalekoji kosminoji ekspedyciji. Vona dyvylasia poverch knyhy, velyki pasma hustoho volossia spadaly na zamyslene olo. Ta napruena dumka vidbyvalasia v skorbotnomu zhyni povnych hub i rysokach navkolo oej

Sama Faj Rodis, komandyr ekspedyciji, epnula Puna, jaka peroju pidijla do statuj. U movanni pamjatnyka kroky po hladekomu metalu zdavalysia vyzyvno hunymy, i dity skynuly vzuttia. e odna inka stojala bokom, vystavyvy vpered live plee i zanuryvy ruku v rozkinu hryvu volossia, niby v tryvozi ekala na o. Jiji oblyia, pravyno ovane z javno monhokymy rysamy, bulo zvernene do hliadaiv. V oach z rozkosym rozrizom ajilasia due syna nervova napruha. Zdavalosia, o Tivisa Chenako, biloh ekspedyciji, o-o krykne: Dyvisia, jak ce pohano! I na protyvahu tryvozi biloha, opli z neju, astrofizyk zoreliota Tor Lik vino j spokijno zipersia na ramu liuka, a pravyciu estom zaspokojennia j zachystu poklav na plee Tivisy. Vin stojav, bezpeno schrestyvy nohy, i vid usijeji joho postati jla ne fizyna, dlia cioho vin buv nadto molodyj i chudorliavyj, a nervova syla. Vidvernuvy od astrofizyka i schylyvy velyku holovu, peryj astronavihator Vir Norin prostiah pravu ruku pered hrumy ostannioho z pjatirky inenera broniovoho zachystu Hena Atala. Inener vysoko zanis obydvi ruky, o trymaly rukivja jakoji prymityvnoji zbroji. Joho dovhe oblyia z vukymy, blyko posadenymy oyma, bulo hrizne. Hen Atal postav pered pamjattiu Zemli jak vojin u dvoboji z nenavysnym vorohom. Statuji tych, chto nazavdy lyyvsia na bezmirno dalekij planeti j viddav svoje yttia nevidomym liudiam Tormansa, rizko osvitliuvalysia promeniamy pryzachidnoho soncia, jaki probyvalysia kri verchivja sekvoj. Skuptury vomy z tych, o povernulysia, opynyly u prysmerkovomu zatinku, nae opovyti haboju smutku. Maje na liniji rozrubu, zovsim blyko vid pjaty zahyblych I trochy vidstupyvy vid inych, stojaly, micno obniavy, dvi inky. Odna, v povnomu rozkviti syl, odiahnena v toneku bluzku z vidkrytymy pleyma i zvyajni tany astronavta. Vona dyvylasia skosa z-pid opuenych vij, i hirka posmika torkala verchniu hubu. Do neji prytysnulasia nevysoka divyna v povnomu kostiumi zore-litnyci, tobto v lehkij kurtci iz stojaym komirom i vinych tanach. Vona vsia napruyla u napivoberti, niby strymujuy nepohamovni pouttia, i, spyrajuy stehnom na astynu jakoho pryladu, dyvylasia na hliadaiv z hnivom, horem i ridkisnoju na Zemli alistiu, v upertomu voliovomu zusylli stysnuvy tverdo okreslenyj zavelykyj rot. Likar Zorianoho Flotu Eviza Tanet i antropoloh-linhvist edi Daan, proytaly uni na postamenti, povino peresuvajuy do nastupnoji skuptury. Komandyr i najvidpovidaniyj specilist korablia, inener anihiliacijnych ustanovok Hrif Rift buv zobraenyj u krisli pilota, joho ruky lealy na umovno poznaenomu puti. Vin povernuv vysokoole, spovnene suvoroji riuosti oblyia, poorane zmorkamy rozdumiv i voli, vid pryladiv do inych statuj, niby nespodivano zibravsia skazaty svojim tovaryam o due valyve. I ne lye valyve v oblyi inenera bula vyrazno peredana chudonykom nedobra zvistka. Poru sydiv u krisli inener pilotnych prystrojiv Div Simbel, jakyj vystavyv. upered ruku z brasletom astronavta j nahnuvsia, ne zvodiay oej z Hrifa Rifta. Skuptor vylipyv joho v profi, bokom do hliadaa. Masyvna holova z micno stysnutymy elepamy na protyvahu reti, due yvym skupturam, zdavalasia kaminno-neruchomoju na pochylenij mohutnij yji. Pravycia styskala rukivja pryladu Div Simbel ekav syhnalu. Try inoi statuji naprykinci pivkola peredavaly zovsim inyj nastrij. Druhyj astronavihator Menta Kor, zatyno vmostyvy, pidhornuvy pid sebe nohy, sydila v kutku oho na zrazok hlybokoho dyvana. Jiji yroko vidkryti oi pid nykymy brovamy buly spriamovani vdalynu nad strikoju obysliuvanoji mayny. Vona oboma rukamy trymala striku maje vprytul do hubiv napivvidkrytoho v zadumi rota. Tonka majsternis zumila vidby i ty peremonu vpevnenis. Oevydno, astronavihatorovi vdalosia rozvjazaty o nadto vake. Neja Cholli inener bizachystu, taka juna, jak i edi Daan, sila na krajeok vystupu, nahnuvy upered i spyrajuy vidvedenymy nazad rukamy na korotki vaeli. Rvuko povernuvy holovu na live plee, vona niby dyvyla na voroha, jakyj znenaka zjavyvsia. Suvora smilyvis vidbyvalasia v usij jiji hnukij fihuri, odiahnenij u rozstebnutu na hrudiach bluzu iz zasukanymy rukavamy. Nohy, oholeni po vsij dovyni, buly perechreeni v javnomu zusylli, i liva, zakynuta vye pravoji, upyralasia v peda. Nedbali pasma volossia spadaly na prave plee, oku i astkovo prykryvaly lob. Vona meni podobajesia najbie, epnuv Lark podruzi, o stojala poru. Ta promovala, zaperelyvo chytnuvy holovoju, i pokazala na tretiu zorelitnyciu. Maje oholena, iz zuchvalym usvidomlenniam osoblyvoji syly vlasnoho tila, vona vyprostalasia z vysoko pidniatymy hrumy, obchopyvy doloniamy nejmovirno tonkyj stan i opustyvy oi. Starovynna korotka zaiska obramliala jiji oblyia, o zvuuvalosia do zahostrenoho pidboriddia. Mudra nepryjazna usmika hrala na jiji hubach z jamokamy v kutykach rota. Odne plee prykryvaly tonki skladky vyriblenoho z ornoho kameniu arfa, perekynutoho z-pid ruky na spynu. Molyvo, skuptor buv zakochanyj u cej obraz, prynajmni Olla Dez, inener zvjazku i zjomky, vtilylasia v navdyvovyu yvu statuju, spovnenu pouttia j inonosti. Ale ostannij len ekipau zoreliota So Sajin, rozmienyj za Olloju v kinci pivkola, ne dyvyvsia na neji. Vysunuvy iz-za i puta mayny, inener-obysliuva prymruyvsia v ninij i usmici, o lukavymy zmorkamy poorala joho chude oblyia. Zdavalosia, vin namahavsia zahlianuly po toj bik pamjatnyka, de stojala najblya i kochana, teper nazave schovana vid nioho. Sonce ostatono silo, kupol pohas, i tropina ni pidkralasia znenaka. Ale tut-taky, skoriajuy prysutnosti vidviduvaiv, avtomatyno spalachnuly lampy oranevoho svitla, prychovani v kicevomu piddai nad statujamy. V chymerno perechreenych promeniach statuji staly e yviymy, todi jak use

navkolo znyklo v neprohliadnomu moroci. Uni zatajily viddych vony nemov lyylysia na samoti z herojamy Temnoho Polumja. Kika chvylyn ekannia i zorelitnyky zitchnu, usmichnusia i podadu ruky svojim naadkam. Ale as mynav, i zakliakla neruchomis fihur dedali bie obtiauvala. Molyvo, vpere pouttia nemynuosti smerti, bezpovorotnoji vtraty hlyboko pronyklo v svidomis molodi. Chto holosno zitchnuv. Kimi poter skroni, riue stupyv krok do statuji Faj Rodis i schylyvsia pered neju v proanomu pokloni, ledve ne natknuvy na rih kamjanoji knyhy, jaku vona trymala pered soboju. Joho tovaryi rozbrelysia, spyniajuy u zadumi pered statujamy, jaki najbie spodobaly. Ini, vidijovy podali, rozhliadaly skupturnu hrupu cilkom. Biis univ zatrymalasia pered zachidnoju hrupoju. Ci liudy tak i ne povernulysia na liubu Zemliu, ne dotorknulysia bie do jiji ciliuoji pryrody, ne pobayly v peredsmertni hodyny odnoji liudyny ridnoji planety. Svit Tormansa, o perebuvav na nedostupnij niomu, krim ZPP, vidstani, zdavavsia e beznadijniym, nebezpeniym i tulyviym, ani mertvi planety, vyjavleni bilia blykych son, abo svity nezbahnennoho yttia na ekranach Velykoho Kicia. Molodi liudy perejnialysia nastrojem tych asiv, koly vidbuttia peroho ZPP bulo schoe na strybok u nevidamu bezodniu. Vony zabuly pro te, o ertva Zemli na Tormansi ne bula daremnoju, i stojaly pered pamjatnykom, jak ti, chto provodav Temne Polumja ponad stolittia tomu v joho nikym e ne protorenyj liach, spovneni nevyraznoji tryvohy j cilkom reanoho usvidomlennia velykoji nebezpeky ekspedyciji. Uyte domihsia svoho uni pidhotuvalysia do perehliadu ziroky Budynku Istoriji stereofimu z opysanniam ekspedyciji, bioju astynoju zniatoho z natury. Ini podiji buly vidnovleni za zapysom pamjatnych pryladiv i rozpovidiamy leniv ekspedyciji, jaki povernulysia. Molodym liudiam dovelosia nahadaty pro neobchidnis povernennia. Kika olovik zaproponuvaly zanouvaty na misci, prote biis pryjniala poradu vytelia povernutysia ninym pojizdom, ob zavtra perehlianuty ziroku, jaka vymahatyme ciloho dnia z perervoju na vidpoynok. Neochoe, asto ohliadajuy, uni zibraly i pily po dorozi erez haj. Ledve ostannia liudyna zijla z majdanyka pidniia, jak osvitlennia pamjatnyka pohaslo. Mode zoreliota i statuji joho komandy znykly v moroci, niby provalylysia v ornu bezodniu antysvitu Tamasa. Slabkym fosforynym siajvom zasvityly uzbiia liachu. Podoroni mohly vpevneno jty i v neprohliadnij pimi haju, i pid zorianym nebom erez pereval kola pahorbiv. U zoseredenij movanci vony prybuly do stanciji. Zvyna obstanovka Spiranoho liachu, svitlo j bezli liudej poslabyly vraennia, i molo vzialasia zbudeno obhovoriuvaty pooaene. Pytannia: chto komu bie spodobavsia hariae debatuvalosia, a poky pidijov pojizd i stomleni mandrivnyky pryliahly na mjakych sydinniach. A vse-taky ti pjatero, o zahynuly, krai za tych, chto povernuvsia, i ce ne vypadkovo! tverdyv Kimi, vmoujuy zrunie. Zovsim ni! zapereyla Puna, zhornuvy kalaykom. Meni Hrif Rift vydavsia najhlybym, najtverdiym, najrozumniym! omu todi vin zostavsia v korabli? Chto krim nioho, mih spravytysia z anihiliacijeju? Neve ty ne zrozumiv, o Temne Polumja zahynuv by na Tormansi abo v dorozi i my nikoly nioho ne dovidalysia b! Ce tak! I vse I vse ja chou spaty, a ne spereatysia z toboju. Tym bie to vsi po-riznomu postavylysia do liudej ekspedyciji. Danie u zachvati vid bojovoho Hen Atala i Neji Cholli, a ty ne zvodyv oej z Faj Rodis i Div Simbela. Pobaymo, chto krayj! zapereyly z druhoho riadu krisel, zavtra, pislia ziroky. Pobaymo, sonno proburmotila Puna, ale nevhamovnyj Kimi pidijov do vytelia, jakyj vlatuvavsia v zadniomu kinci salonu. Junak estom spytav dozvolu, i toj stverdno kyvnuv holovoju. O vy, z yttievym dosvidom i pohlyblenym rozuminniam, skazav Kimi, koho z nych vy obraly b svojim druhom? Ty dumaje pro tovaryiv u podvyhach y pro mentora? Kimi zaarivsia i opustyv oi. Rozumiju. Ale u vybori podruhy ne moe buty nasliduvannia, i ja tobi ne pryklad. Ni zvisno. Ale ja chotiv diznaty dumajuy pro pravynis sudennia i smaku. My vsi tak rozijlysia I dobre Nezalenis sudennia my, vyteli, prahnemo vychovaty u vas z perych krokiv u ytti. Potim, koly bude zdobuto pevnu sumu zna, vynykaje spinis rozuminnia. I vy? Jakby ja mih vybyraty, vybrav by Faj Rodis. Aha! I ja y Ollu Dez! omu? spantelyeno zapytav junak. Vony taki rizni, zovsim neschoi. U tim-to j ri. Bay, ja poperedyv tebe. as spaty, ne budemo rozpoynaty skladnoji rozmovy. Ale nevdovzi tobi dovedesia piznaty ve ne rozumom, a uttiam usiu nemynuu poliarnis viduva, dilektyku yttia, znano skladnii j vai za vsi najholovolomnii zadai tvorciv teorij u nauci j novych cpiachiv mystectva. Zavdy pamjataj, o najskladnie v ytti ce sama liudyna, ade vona vyjla z dykoji pryrody ne

pryznaenoju dlia toho yttia, jake povynna vesty po syli svojeji dumky i blahorodstvu pouttiv. Uyte zamovk i laskavo pidtovchnuv Kimi do joho miscia. Ci zakliuni slova orazu splyvaly v pamjati junaka v ti chvylyny, koly ziroka pamjatnoji mayny rozhortala povis pro planetu Tormans u maje naturanomu ytti ekraniv TVF.

Rozdil I MIF PRO PLANETU TORMANS Na zakinennia dozvote rozpovisty pro pochodennia nazvy. U pjatomu peridi ERS u zachidnij sferi svitovoji kutury narostalo nevdovolennia cyvilizacijeju, jaka vyrosla z kapitalistynoji formy suspistva. Bahato pymennykiv i venych probuvaly zahlianuty v majbutnie. Pereduttia chudonykiv vchodylo tryvohoju v dumy peredovych liudej pered kryzoju, jaka nablyalasia, v ti roky, koly protyriia, o nazrivaly, zakinuvalysia vojennymy konfliktamy. Ale z vynachodom dalekych raket i jadernoji zbroji pobojuvannia za majbutniu doliu liudstva stalo zahanym i, jasna ri, vidbylosia v mystectvi. U Budynku Mystectv zberihajesia kartyna tych asiv. Korotkyj pidpys pid neju nam absoliutno zrozumilyj: Ostannia chvylyna. Na prostoromu poli riadamy stoja hihantki rakety, schoi na vysoki chresty na starovynnomu cvyntari. Nyko navyslo kalamutne bezsoniane nebo, zahrozlyvo prokreslene hostrymy spysamy bojovych holovok strachitlyvych nosijiv termojadernoji smerti. Liudy, bojazko ohliadajuy, niby sami v strachu vid zapodijanoho, vervekoju bia do ornoji peery hlybokoho blindaa. Chudonyk zumiv peredaty viduttia stranoji bidy, ve nemynuoji, bo u vidpovi na zahybe mijoniv beznevynnych liudej zvidty, kudy spriamovani chrestopodibni udovyka, pryletia taki sami rakety. Zahynu ne ti, kotri bia u blinda, a zobraeni na zvorotnomu boci dyptychu olovik i inka, juni j sympatyni. Vony staly na kolina na berezi velykoji riky. inka prytyskaje do sebe nemovlia, a staryj chlopyk micno vepyvsia rueniatamy za baka. olovik obnimaje inku j ditej, povernuvy holovu nazad, tudy, de z chmary atomnoho vybuchu, o nakoujesia, vysunuvsia zanesenyj nad bezporadnymy postatiamy liudej hihantkyj me. inka ne ozyrajesia vona dyvysia na hliadaa, i bezmenyj smutok pryreenosti na jiji oblyi pryhniuje konoho, chto bay ciu kartynu. Ne men syno vyraeno bezporadnis olovika vin znaje, o vsiomu kine, i lye prahne, aby vyde. Nastroji, analohini vidbytym na kartyni, sered liudej, jaki spoviduju chrystyjanku religiju j bezzastereno viria u nadzvyajni mistyni, jak nazyvaly todi, syly, o stojaly nad pryrodoju, zjavylysia e ranie, pislia peroji svitovoji vijny ERS. Moralisty davno pobayly nemynuis rozpadu kolynioji morali, jaka vychodyla z religijnych dohm, razom iz zanepadom religiji, prote na vidminu vid filosofiv-dilektykiv ne bayly vychodu u perebudovi suspistva. Prykladom takoji reakciji na dijsnis stala dlia nas nevelyka knyha Artura Lindseja, o zberehlasia vid toho asu, pro fantastynu podoro na odnu z planet u systemi zirky Arktur. Zvyajno, podoro myslyla jak duchovno-mistyna. Ni pro jaki zorelioty technika toho asu ne mohla j hadaty. Na ujavnij planeti spokutuvalysia hrichy liudstva. Pochmure, spovnene nuhy yttia, zmaliovane avtorom, dyvuje bahatstvom fantaziji. Planeta nazyvalasia Tormans, o davnioju movoju oznaalo katuvannia. Tak narodyvsia mif pro planetu muk, jakyj zhodom vykorystovuvaly, mona sudyty, i chudonyky, i pymennyky bahatioch pokoli. Do mifa pro Tormans povertalysia ne raz, osoblyvo v peridy kryz, tiakoji vijny, holodu j nepevnoho majbutnioho. Dlia nas planeta Tormans bula lye odnijeju z bahatioch tysia kazok, jaki pily v nebuttia. Ale vsim vidomo, o simdesiat dva roky tomu my oderaly po Velykomu Kiciu peru zvistku pro dyvnu planetu ervonoho soncia v suzirji Rysi. Istoryk Kin Ruch, jakyj vytiahnuv z-pid naaruva asu peroderelo mifa, nazvav novu planetu Tormansom symvolom tiakoho yttia liudej u nevlatovanomu suspistvi. Hlybokyj holos Faj Rodis zmovk, i v zali Rady Zoreplavannia na chvylynu zapanuvala tya. Potomu na trybuni zjavyvsia chudorliavyj olovik z rudym nepokirnym ubom. Joho dobre znala vsia planeta i jak priamoho naadka znamenytoho Ren Boza, jakyj perym zdijsnyv eksperyment priamoho promenia i malo ne zahynuv pry ciomu, i jak teoretyka navihaciji ZPP. Liudy, kotri bayly pamjatnyk Ren Bozu, vvaaly, o Vel Cheh due schoyj na pradida. Obyslennia zakineno i ne superea hipotezi Faj. Nezvaajuy na kolosanu viddalenis Tormansa, cilkom molyvo, o ti sami try zorelioty, jaki pokynuly Zemliu na poatku ESV, dosiahly cijeji planety. Ujavimo sobi, o korabli potrapyly v sferu nehatyvnoji hravitaciji, provalylysia v nu-prostir i zvidty, pryrodno, ziskovznuly nazad, v odnu, my proletivy sotni parsekiv. Pry cilkovytomu nevihlastvi v astronavihaciji zahybe zoreliotiv bula nemynuoju, prote jich vriatuvav ysto vypadkovyj zbih toky vychodu z planetoju, due blykoju za vlastyvostiamy do naoji Zemli. Teper vidomo, o planety naoho typu zovsim ne ridkisne javye i, jak pravylo, vony isnuju u konij zorianij systemi z kikoma suputnykamy. Tomu znachidka takoji planety sama po sobi ne dyvyna, ale vychid na neji v malo-zorianych yrotach Halaktyky podija vyniatkova. U davnynu hovoryly, pidmityvy zakon poperednioho podolannia obstavyn, o boevinych suprovoduje uspich. Tak i tut boevine poynannia vtikaiv iz Zemli, fanatykiv, jaki ne baaly skorytysia nemynuomu chodu istoriji, uvinalo uspichom. Vony jly navmannia na ojno vidkryte todi skupennia temnych zirok nepodalik vid Soncia, ne pidozriujuy, o cia pliama, otoena pojasom temnoji reovyny, zovsim ne skladna systema zirky-nevydymky, a proval, misce rozpovzannia pozdovnioji struktury prostoru, jaka obtikaje unduliaciju Tamasa. Ja e raz perehlianuv zapysy pamjatnych mayn spoluennia 886449, sto pjatoho kliua, dvadcia peroji hrupy informacijnoho centru 26 Velykoho Kicia. Opysannia mekanciv Tormansa bidni. Ekspedycija z planety v suzirja Cefeja, yja nazva e ne perekladena movoju Kicia, zmohla oderaty lye kika znimkiv, i z nych mona sudyty, o tormansiny vemy schoi na tych liudej, jaki vdalysia do

vidajdunoji sproby bahato vikiv tomu. Ue provadeno pidrachunok bipoliarnoji virohidnosti vin dorivniuje nu-otnriom. Mayna Zahanoho Rozumu po vsich okruhach pidsumuvala tak z vysokym indeksom, i Akademija Horia j Radosti tako vyslovylasia za ekspedyciju. Vel Cheh zalyyv trybunu, i joho misce zajniav holova Rady. Pislia takoji arhumentaciji Radi nioho vyriuvaty my pidkoriajemosia dumci planety! Sucine siajvo zelenych vohniv u zali bulo vidpoviddiu na slova holovy. Toj viv dali: Rada nehajno rozpoynaje robotu po formuvanniu ekspedyciji. Najholovnie, najvalyvie pidbir astronavtiv. Temne Polumja druhyj na ZPP nevelykyj i my ne zmoemo poslaty liudej stiky, skiky potribno. Keruju zoreliotom visim olovik, usi bezzminni, krim navihatoriv. e pja olovik, rachujuy naanyka, maksymum, o moe vziaty Temne Polumja. Inake liudy budu u nesterpnych umovach. My z hirkotoju usvidomliujemo, o nai ZPP ne bie ni doslidni mayny, i ti, chto jich vody, po suti, vyprobuvai najnebezpenioho vydu peresuvannia v kosmosi. Koen polit, osoblyvo v nezvidanu zonu kosmosu, jak i ranie, taji u sobi smertenyj ryzyk V odnomu z verchnich riadiv zalu tryi blymnuv ervonyj vohnyk. Pidvivsia molodyk u yrokomu bilomu plai. y varto pidkresliuvaty nebezpeku? zajavyv vin. Vy znajete, naskiky ce zbiuje pryplyv baajuych navi u techninomu eksperymenti. Ale jdesia pro Tormans, pro molyvosti zjednatysia z naymy liumy, astkoju liudstva, vypadkovo zakynutoju v bezkonenyj prostir! Holova pochytav holovoju. Vy nedavno prybuly z Jupitera i ne znajete podroby obhovorennia. Nema j krapli sumnivu my povynni ce zrobyty. Jako yteli Tormansa liudy iz Zemli, to nai i jichni pradidy Dychaly tym samym povitriam, molekuly jakoho napovniuju nai leheni. V nych i v nas spinyj fond heniv, spina krov, jak skazaly b u tu epochu, koly vony pokynuly Zemliu. I jako yttia v nych take tiake, jak ce vvaaju Kin Ruch i joho spivrobitnyky, to tym bie my zobovjazani pospiyty. My v Radi hovoryly pro nebezpeku, jak pro specinyj motyv doboru liudej. Nahaduju e j e raz: my ne moemo zastosuvaty sylu, ne moemo pryjty do nych ni karajuymy, ni vseproajuymy visnykamy vyoho svitu. Prymusyty jich zminyty svoje yttia bulo b boevilliam, i tomu potriben zovsim osoblyvyj takt i pidchid u cij nebuvalij ekspedyciji. Na o vy spodivajetesia? sturbovano zapytav olovik z Jupitera. Jako jichnia bida jak velyezna biis usich bid vid nevihlastva, tobto slipoty piznannia, todi nechaj vony prozriju. I my budemo likariamy jichnich oej. Jako chvoroba vid vakych zahanych umov planety, my zaproponujemo jim zcilyty jichniu ekonomiku j techniku, v usich vypadkach na obovjazok pryjty likariamy, vidpoviv holova, i vsi leny Rady pidvely, jak odyn, ob vyslovyty cilkovytu zhodu. A jako vony ne zachou? zapereyv jupiterinyn. Holova znechotia vidpoviv: Zvernisia v Akademiju Peredbaennia Majbutnioho. Vona ve obhovoriuje rizni varinty. Nam e, do toho jak leny Rady rozijdusia po roboych hrupach, treba vsim hurtom vyriyty pytannia pro naanyka ekspedyciji. Imja Faj Rodis, uenyci Kin Rucha, znavcia istoriji ERS, vyklykalo blysk pojasiv zelenych vohniv. Ja hadaju, dodav holova, hotujuy zijty z trybuny, o treba dobyraty liudej jakomoha molodych, u tomu ysli j specilistiv korablia. Molo psycholohino blya do ERS i ESV, ani zrili liudy, jaki daleko pily po liachu samovdoskonalennia j inkoly pohano rozumiju raptovis i sylu emocij molodosti. Holova posmichnuvsia pobino j lukavo, ujavyvy sobi obureni zajavy, jaki odery vid molodinych hrup informacijnyj centr Rady Zoreplavannia. Misce startu ZPP Temne Polumja vybraly tak, ob joho mohly provesty jakomoha bie liudej. Stepova rivnyna v otoenni nykych pahorbiv na ploskohirji Revat v Indiji vyjavylasia v ciomu vidnoenni ideanoju. Jak usi peri zorelioty priamoho promenia, Temne Polumja jov za mei sonianoji systemy na zvyajnych anamezonnych dvyhunach i tam, u poperednio rozrachovanij toci, ekranuvav svij stan u naij systemi prostoru-asu. Ce davalo molyvis staty na rubi Tamasa v nu-prostori. Nezhrabna forma zoreliota uskladniuvala joho vidryv vid Zemli. Dovodylosia pidnimaty ne na planetarnych, a vidrazu na anamezonnych dvyhunach. Tomu peri ZPP ne mohly zlitaty na zvyajnych kosmodromach, a lye u viddalenych i pustenych misciach.

Dvorohi aktyvatory mahnitnoho polia vysunulysia na zachyst. Ti, chto zibravsia na pahorbi, schovalysia za metalevoju sitkoju, odiahnuvy specini napivmasky, jaki nadijno prykryvaly vucha, nis, rot arom mjakoho plastyku. Na rohach aktyvatoriv spalachuvaly syhnaly, ledve pomitni v svitli tropinoho ranku. Zelenyj kupol velykoho korablia zdryhnuvsia, pidstrybnuv na desiatok metriv i zavmer na ti kika sekund, za jaki mahnitni amortyzacijni achty vseredyni korablia nabraly povnu potunis. Temne Polumja povys, povino obertajuy navkolo vertykanoji osi. Blidyj stovp anamezonu merechtlyvo roztikavsia pid nym do me zachysnoji stiny. Nespodivano zorelit zrobyv druhyj vertykanyj strybok u nebo i v odnu my znyk. Raptovis, prostota, a tako nesterpnyj dlia vucha rizkyj zvuk zovsim ne buly schoi na hunyj i uroystyj start zvyajnych zoreliotiv. Hihantki j hrizni korabli jly iz Zemli velyavo, niby pyajuy svojeju syloju, a cej ez, nemov utikajuy. Ti, chto provodav, rozijlysia trochy rozarovani. Ale nijak ne vsi ujavlialy sobi nebezpeku ZPP i skladnis ekspedyciji. Tiky zapana ujava, abo hlyboki znannia, abo i te j ine razom zmusyly astynu liudej lyytysia v zadumi pered sporoniloju ulohovynoju, jaka pokrylasia bilym porochom perepalenoho gruntu. Liudkyj rozum, cho jak zbahatyvsia i rozvynuvsia za ostanni try tysiai lit, vse e spryjmav dejaki javya lye z odnoho zovninioho jichnioho boku i vidmovliavsia viryty, o cia nezhrabna sporuda zdatna maje myttievo probyty prostir, zamis toho ob pokirno krutytysia v niomu, jak i promeni svitla, vprodov tysia rokiv za dozvolenymy kanalamy joho skladnoji struktury. Korystujuy svojimy mahnitnymy hasyteliamy inerciji, Temne Polumja prodovuvav nabyraty vydkis takymy ubyvymy dlia poperednich zoreliotiv strybkamy, i zvjazok z korablem urvavsia. Useredyni Temnoho Polumja, tiky-no prylady P (vydkosti prostoru akti) staly na indeks 0,10129, usi leny ekipau zalyyly inercijnu kameru j rozijlysia po svojich postach. U-spliuenomu sferojidi kabiny upravlinnia, pidvienomu v centri kupola, buly tiky komandyr korablia Hrif Rift, Faj-Rodis i Div Simbel. Vidlik za vidlikom brakuvalysia varinty akti orijentaciji zoreliota, o myttievo perebyraly elektronnym mozkom kursovoho puta. Sprytnymy, blyskavynymy povorotamy vaiciv Div Simbel zumysne vvodyv perekody na dystorsiju tiainnia i perebyvannia, imitujuy vypadkovosti Finnehana. Nareti slabke svitinnia osiajalo otyry ziroky v pidsumkovomu vikonci, i vibracija zoreliota stychla. Temne Polumja lih na kurs. Inener uvimknuv pilotnu ustanovku j zavmer nad cyferblatom stijkosti. Faj Rodis i Hrif Rift movky vstaly na dysk u pidlozi kabiny, jakyj opustyv jich na druhu perehorodku korablia. Tut obydva astronavihatory razom iz So Sajinom trudylysia nad rozrachunkamy toky vchodu i toky vychodu obydvi maly buty hotovymy odnoasno, bo zorelit kovzav na mei Tamasa v nu-prostori lye korotkyj as, jakyj vytraaje na povoroty pislia vchodu j na vychodi. Dlia prosuvannia v nu-prostori asu akti ne isnuvalo. Tonis rozrachunku dlia navihaciji cioho rodu perevaala bu-jake ujavlennia i ne tak davno e vvaalasia nedosianoju. Peryj ZPP Noohen mih vychodyty lye v pryblyzno vyznaeni sfery prostoru. Virohidnis pomylok bula velyka, o j pryzvelo vreti do zahybeli Noohena. Pislia vynachodu kaskadnoho metodu koreliacij stalo molyvym vyznaennia miscia vychodu z tonistiu do pivmijarda kilometriv. Stvoreni maje odnoasno prylady dlia obmacuvannia poliv tiainnia iz nu-prostoru vykliuyly katastrofy vid vychodu na zirku y ine nebezpene skupennia materiji. Na ci prylady pokladaly nadiji vidajduno smilyvi doslidnyky Tamasa. A zaraz Vir Norin i Menta Kor zakladaly v mayny vsi poperedni rozrachunky, zrobleni hihantkymy instytutamy Zemli, ob perevesty jich na konkretni umovy v misci anihiliaciji zoreliota. Praciuvaly ne kvapliay, ale j ne vidvolikajuy. U jichniomu rozporiadenni bulo sorok try dni. Faj Rodis estom poproalasia z Riftom i povino pila po mjakij dorici do svojeji kajuty, roztaovanoji sered inych po peryferiji druhoji paluby. Jiji prysutnis ne vymahala nide. Ekipa korablia, jakyj hotuvavsia misiaciamy, j specilisty ekspedyciji ne potrebuvaly nijakych vkazivok dlia odennoji praci taki umovy ve tysiaolittia isnuju dlia liudej Zemli. Poky nioho ne trapysia, as Faj Rodis naleav jij samij, tym bie o bezli sprav bula nezmirno vyoju vid jiji kompetentnosti. Tovsti dveri iz voloknystoho sylikolu avtomatyno vidynyly i zaynylysia, propustyvy Faj Rodis. Vona posylyla pryplyv povitria v kajutu j dodala jomu svoho uliublenoho aromatu svioho teploho zapachu nahritych soncem afrykankych stepiv. Slabo huly stiny kajuty, niby j spravdi navkolo rozstelialasia obvijana vitrom savana.

Faj Rodis sila na nykyj dyvan, podumala i ziskovznula na bilyj orstkyj kylym pered mahnitnym stolykom. Sered reej, o prylipylysia do joho poverchni, stojala opravlena v zolotystyj oval nevelyka dirama. Rodis posunula nepomitnyj vaile, i maleka ri peretvorylasia v prosvit neosianoji daleini yvych i synych barv pryrody. Nad syniuvatoju rivnynoju, o spuskalasia v nevidomis, letiv aparat u vyhliadi nezhrabnoji platformy, z hrubymy vypnutymy kutamy, kryvymy stojakamy i zaporoenym verchom. Uepyvy za jakyj vai, na niomu stojaly dvoje molodych liudej. Junak z rizkymy rysamy oblyia micno trymav za stan divynu monhoskoho typu. Jiji orni kosy majaly na vitri, a odna ruka bula pidniata vhoru y to syhnal, y to est proannia. Pochmura zaporoena rivnyna z achloju roslynnistiu zbihala v prirvu, prykrytu valom hustych ovtych chmar. Cia dyvna ri distalasia Rodis vid uytelia Kin Rucha, jakyj bayv u nij symvoliku, o vidobraala joho mriji. Dlia Kin Rucha, kotryj ostatono rozkryv infernanis mynulych epoch, cia Dirama stala mistkom dlia tych liudej, jaki davno znykly, naadkom dumok i pouttiv jakych vin buv, aby ocinyty j zrozumity nezmirnu sylu jichnich podvyhiv. Tych, chto ne zmyryvsia z bezvychidnym kolom strada, strachu, chvorob i nuhy, o ochopyly Zemliu z davnich heolohinych epoch i do tijeji pory, koly v ESV vdalosia, nareti, pobuduvaty spravdi vye suspistvo komunistyne. Due vaka robota istoryka, osoblyvo koly veni vzialysia za holovne istoriju duchovnych cinnostej, proces perebudovy svidomosti j struktury noosfery sumy zdobutych liudynoju zna, mystectva j mrij. Spravni nosiji kutury ranie skladaly neznanu kikis. Znyknennia duchovnych cinnostej, okrim dvircevych predmetiv mystectva, z archeolohinoji dokumentaciji cilkom pryrodne. Neridko ezaly v rujinach i pid pylom tysiaoli cili ostrivci vysokych kutur, obryvajuy lanciuok istorynoho rozvytku. Iz zbienniam zemnoho naselennia i rozvytkom monokutury jevropejkoho typu istorykam vdalosia perejty vid subjektyvnych zdohadok do istynnoho analizu istorynych procesiv. Z inoho boku, stalo vae zjasovuvaty spravnie znaennia dokumentaciji. Dezynformacija i achlyva brechnia staly znariaddiam politynoji boroby za vladu. Ve pjatyj perid ERS, vyvenniu jakoho Faj Rodis prysviatyla sebe, charakternyj kolosanymy nahromadenniamy psevdoistorynych tvoriv same cioho hatunku. V jich masi tonu okremi dokumenty i knyhy, o vidbyvaju istynne pojednannia pryyn i naslidkiv. Faj Rodis zhaduvala dyvne viduttia achu j ohydy, o prychodylo do neji v miru toho, jak vona zahlybliuvalasia v obranu epochu. V zoseredenych rozdumach vona nemov perevtiliuvala u jaku poseredniu liudynu tych asiv, odnoboko osvienu, vboho informovanu, obtiaenu zabobonamy j najivnoju viroju v udo, jaku poroduvalo neznannia. Uenyj tych asiv zdavavsia emocinano hluchym; zbahaenyj emocijamy chudonyk nevihlasom do slipoty. I mi cymy krajnostiamy zvyajna liudyna ERS, polyena sama na sebe, ne-dyscyplinovana vychovanniam, chvoroblyva, vtraala viru v sebe j liudej i perebuvala na hrani nervovoho nadlomu, kydajuy vid odnijeji bezhluzdosti do inoji v svojemu korotkomu ytti, jake zalealo vid bezlii vypadkovostej. Najachlyviym zdavalasia vidsutnis jasnoji mety i ahy piznannia svitu v due bahatioch liudej, kotri bez interesu dyvylysia v temne majbutnie, jake ne obicialo odnych suttievych zmin, okrim nemynuoho kincia smerti. Moloda dvadciatypjatyrina doslidnycia pryjla do vytelia, pochniupyvy holovu. Faj Rodis zave pouvalasia vpevneno na nevelykij nyvi starodavnioji monoistoriji, prote nyni vona vidula emocijnu slabkis. Faj Rodis zabaalosia spustyty u e biu davnynu, de okremi vohnya cyvilizacij ne davaly molyvosti dlia monoistorynoho syntezu j zdavalysia nabahato prekrasniymy. Brak faktiv davav prostir domyslam, osvitlenym ujavlenniam Ery Ruk, jaki Zustrilysia. Tvory mystectv, jaki zberehlysia, pokryvaly te mizerne, o bulo vidomo, oreolom velykoho duchovnoho zletu. Kin Ruch, ne prychovujuy usmiky, zaproponuvav Faj prodovyty vyvennia ERS ie na rik. Koly Rodis prosteyla, jak u nevlatovanomu ytti ERS vykonuvalysia duchovni morano-etyni osnovy majbutnioho svitu, vona bula vraena j povnistiu zachoplena kartynoju velykoji boroby za znannia, pravdu, spravedlyvis, za svidome zavojuvannia zdorovja i krasy. Vpere vona zrozumila nahanis, o zdavalasia zahadkovoju, perelomu chodu istoriji na rubei ESV, koly liudstvo, zmuene isnuvanniam na mei nyivnoji vijny, rozriznene klasovym, nacinanym i movnym rozbratom, jake vyerpalo pryrodni resursy planety, zdijsnylo svitove socilistyne objednannia. Nyni, z dalei vikiv, cej hihantkyj krok upered spravliav vraennia nespodivanoho strybka. Prosteennia korinnia majbutnioho, hidnoji podyvu vpevnenosti v svitlij i prekrasnij suti liudyny stalo dlia Faj Rodis holovnoju spravoju yttia. I teper, erez pjatnadcia rokiv, koly vona dosiahla sorokalitnioji zrilosti, doslidennia pryvelo jiji do kerivnyctva nebuvaloju ekspedycijeju v dyvovyno viddalenyj svit, schoyj na zemnyj perid kincia ERS, oliharchinyj deravnyj kapitalizm, jakymo ynom zupynenyj v istorynomu suspinomu rozvytku, o vvaavsia nemynuym. Jako ce tak, to tam zustrinesia nebezpene, otrujene brechlyvymy idejamy suspistvo, de cinnis okremoji liudyny mizerna i jiji yttia bez vaha prynosysia v ertvu omu zavhodno deravnomu ladu, hroam, vyrobnyomu procesu, nareti, bu-jakij vijni z bu-jakoho pryvodu. Jij dovedesia staty vi-na-vi z cym svitom i ne tiky jak cholodnomu doslidnykovi, yja ro dyvytysia, vyvaty j dostavyty na ridnu planetu zibrani materily. Jiji obraly, zvisno, ne za jiji neznani naukovi dosiahnennia, a jak poslannyciu Zemli, inku ERZ, jaka z usijeju hlybynoju pouttiv, taktom i ninistiu zmoe peredaty naadkam ridnoji planety radis svitloho yttia komunistynoho svitu. Faj Rodis vpevnenym ruchom vymknula diramu. Vziaty z soboju astoku mriji vytelia o ce, jak

ne vidlunnia jiji kolynioji zbenteenosti vid piznannia ERS! Nyni, v tu my, koly zorelit my nazustri nevidomij do. li, vona dyvylasia na divynu, o letila, jak na podruhu. Ta stojala v povnij hotovnosti, pidniavy dlia syhnalu tonku ruku pered spuskom u prirvu. I Rodis te nevdovzi stane pered smerteno nebezpenym dlia vsioho uoho svitom Tormansa. Jiji suputnyky ekatymu vid neji vyrianoho syhnalu. Faj Rodis peresunula vaile pid podukoju dyvana, i astyna stiny kajuty peretvorylasia na dzerkalo. Chvylynu vona vyvala v niomu svoje oblyia, ukajuy schoosti z trahino napruenym lycem divyny. Odnak tverde pravyne oblyia zriloji inky ERZ z ideano vyliplenoju strukturoju synoho kistiaka, jaka prostupala pid vyraznymy mjazamy i bezdohannoju kiroju, syno vidriznialosia vid napivdytiaoho vyrazu divyny, ERS navi u due schoych pereyvanniach. Pereduttia vyprobuva i tryvoha za uspich ekspedyciji pohlybyly serjoznis zelenych oej Faj Rodis, itkie okreslyly vpertyj i tverdyj vyriz hubiv. Faj Rodis yre rozkryla oi j pidniala ruku poruchom tijeji, o lety na platformi, ale dzerkalo vidbylo joho patetynym i kumednym. Korotko rozsmijavy, Rodis prybrala dzerkalo, skynula sukniu i liahla na dyvan, rozslabyvy tilo i vtupyvy pohliad u syniuvatu kuku nad holovoju, jaka le svitylasia. Vona lyala neruchomoju maje try hodyny, poky v systemi koncentrynych kil na steli ne zahorilasia ovta ciatka i ne prolunav slabkyj dzvin. Faj Rodis zrobyla kompleks himnastynych vprav. e kika chvylyn i pered dzerkalom stojala ina inka, jaka zdavalasia suvorioju u mjakomu j zrunomu odiazi astronavta i z korotkoju, ino vkladenoju zaiskoju. Vona nadiahla na livu ruku vakyj syhnanyj braslet i vyjla z kajuty. U kruhlomu prymienni, te na centranij osi korablia, pid pilotkym sferojidom i obysliuvanymy maynamy, ve zibralysia uasnyky ekspedyciji. Oyly cyferblaty dublernych pryladiv, i tijeji myti erez liuk u steli do zalu kovznuly Menta Kor i Div Simbel. Tycho zaspivala nastrojena v si bemo struna OEZ, o svidyla pro normanu robotu ochoronciv elektronnych zvjazkiv. Zorelit bie ne potrebuvav uvahy i jov za zadanym kursom u napriamku halaktynoho poliusa. Oikuvana tya zmusyla Faj Rodis vidrazu vdatysia do najvaoho rozdilyty liudej na tych, chto vysadysia, i tych, chto lyysia v nedotorkannij komandi korablia. Vona poala z pokazu znimkiv, peredanych uoju ekspedycijeju z Cefeja po Kiciu. Vony dosiahly b Zemli zvyajnym liachom e erez dva z polovynoju tysiaolittia, jakby ZPP z planet u zoni suzirja Drakona ne jov u nau astynu Halaktyky i ne dostavyv by povidomlennia v 26-j sehment Velykoho Kicia. Ekspedycija cefejan tiky dvii obletila planetu Tormans i, ne oderavy dozvolu na posadku, znykla, zrobyvy za perechoplenymy teleperedaamy zahanu zjomku planety i jiji mekanciv. ervone sonce Tormansa zvyajna zirka dlia zemnoho sposterihaa perebuvala v suzirji Rysi, temnoji, bidnoji na zirky zony vysokych yrot Halaktyky. Nikomu b ne spalo na dumku, o v cij. hlybyni prostoru zmohly oselytysia yteli Zemli. Ale peredani po Kiciu znimky ne lyyly sumnivu ce absoliutno schoi na zemlian liudy. Vako bulo sudyty pro kolir jichnioji kiry mabu, vona ne vidriznialasia vid smuhliaviych zemlian. Vuki j vydoveni oi zdavalysia nepronykno temnymy, kosi, pidniati do perenissia brovy nadavaly oblyiam trochy trahinoho vyrazu. Antropolohy znachodyly v profiliach yteliv Tormansa monholojidni rysy, a nevelykyj zrist i slabka, perevano nepravyna statura tako nahaduvala liudej kincia ERS i poatku ESV. Poverchnia planety, zniata v rozryvach chmarnoho pokryvu, ne bula schoa na Zemliu. Vona vyde skydalasia na planetu Zelenoho Soncia. Pokaznyk promenevoho zonduvannia hovoryv dosvidenomu pohliadu planetohrafiv pro nevelyku v porivnianni z okeanamy Zemli hlybynu moriv Tormansa. Oevydno, tovyna atmosfery Tormansa dorivniuvala zemnij. ervone sonce osvitliuvalo planetu, o obertalasia leay, vi jakoji zbihalasia z linijeju orbity i jiji bih navkolo svityla buv strimkiyj, ni u Zemli. Jako roslynnis, i, ote, sklad atmosfery tut schoi na nai, jako tut nemaje jakycho osoblyvo chvorobotvornych orhanizmiv, to na cij planeti yty lehko, poruyv movanku Tor Lik. Tut maju buty vidsutni rizni zminy klimatu, nadlyok radiciji, zemletrusy, urahany ta ini katastrofini javya, jaki tak dovho dovodylosia nam pomjakuvaty. Oevydno, vy majete raciju, pidtverdyv Hrif Rift. Ale navio todi Tormans? Molyvo, stan planety ne takyj ue j pohanyj i vyte Faj Rodis lye voskresyv mif mynuloho? Podejkuvaly, o vin nadto smilyvo najmenuvav planetu, gruntujuy lye na poperednich danych. Orbitani demohrafini profili ekspedyciji cefejan zasvidyly ysenis naselennia v pjatnadcia mijardiv olovik. Oborot vodnoji masy j charakter rejefu svida pro nemolyvis bilohinoho procvitannia takoji velykoji kikosti liudej. Unyknuty holodu mona, jako na planeti zdijsneni abo pryjniati po Kiciu naukovi vidkryttia u vyrobnyctvi syntetynoji jii, ne vdajuy do poserednyctva orhanizmiv vyoho poriadku. Z Velykym Kicem vony ne spilkujusia, a vidmova v pryjomi uoho zoreliota ciloju planetoju svidy pro isnuvannia zamknutoji centralizovanoji vlady, dlia jakoji pojava hostej z kosmosu nevyhidna. Ote, cia vlada pobojujesia vysokych pizna prybuciv, o pokazuje jiji nykyj rive, jakyj ne zabezpeuje neobchidnoji socino-naukovoji orhanizaciji suspistva. Nichto inyj ne vidpoviv na poklyk zoreliota Cefejan. Ce oznaaje, o oliharchinyj lad ne dozvoliaje nikomu korystuvatysia potunymy peredavaamy, navi u nadzvyajnych vypadkach. Ce znay, o na planeti pryduujusia indyviduani interesy, ade zorelit taka podija, na jaku povynni buly vidhuknutysia mijony liudej, skazala Faj Rodis, a z istoriji planet vidomo, o taka systema zave zbihajesia z naukovoju vidstalistiu i techninym rehresom.

Kin Ruch maje raciju! vyhuknula edi Daan. Velyezne naselennia bez pryskorenoho prohresu vydko vyerpaje resursy planety, pohiry umovy yttia, e poslaby prohres, odne olovo, kice zamknulosia. Podibnymy slovamy mij uyte obgruntovuvav svoje najmenuvannia planety, bo muky liudej za formuloju infernanosti v takych umovach nemynui, pidtverdyla Faj Rodis. Vy majete na uvazi staru formulu y jiji novu rozrobku, danu Kin Ruchom? I te j ine. Teorija vysunuta i nazvana odnym filosofom i venym ERS. Ja znaju, vidpovila edi Daan, ce buv Erf Rom, jakyj yv u pjatomu peridi. Teoriju my obhovorymo piznie. Stavy suputnykom Tormansa, my zmoemo sposterihaty joho yttia, skazala Faj Rodis. A zaraz podilymosia na dvi hrupy. Koen hotuvatymesia do bahatohrannoji prosvitnykoji dijanosti, o ekaje jak tych, chto zalyysia ochoroniaty Temne Polumja, tak i tych, chto stupy na zaboronenyj grunt planety. Ale jako vony znovu ne zachou? zapytav Div Simbel. Ja vyhadala pryjom, jakyj vidkryje nam dostup na planetu, vidpovila Faj Rodis. Koho vy vimete z komandy korablia? zapytav So Sajin. Krim mene j trioch specilistiv ekspedyciji, tobto edi, Tivisy j Tora, neobchidni likar, technoloh i obysliuva vyoho klasu, jakyj volodije metodamy stochastyky. Jak technoloh vysadysia Hen Atal, obovjazky jakoho po broniovomu zachystu korablia vime Neja Cholli, obysliuvaem bude peryj astronavihator Vir Norin, a likar vona v nas odna. Diakuju, Faj, Eviza poslala povitrianyj cilunok, a Vir Norin radisno kyvnuv, ne zvodiay z Faj Rodis oej, i lehkyj rumjane zabarvyv joho oky, blidi vid napruenoji praci ostannich misiaciv u tisnych prymienniach korablia. Hen Atal micno stysnuv tonki huby, i hlyboka vertykana zmorka liahla mi joho briv. A jak e ja? nevdovoleno vyhuknula Olla Dez. Ja pidhotuvala do vysadky j perebuvaju v najkraij formi. Ja hadala, o te zmou vykonuvaty podvijnu ro doslidnyka i demonstratora! Pokazaty Tormansu plastyni tanci I vy pokaete, Ollo, bezsumnivno, vidpovila Faj Rodis, erez ekran naoho korablia. Vy potribni tut dlia zvjazku z osobystymy robotamy i dlia viddalenoji zjomky. Mi inym, jako vse bude blahopoluno, to koen z nas bude hostem Tormansa. A poky o rozrachunok na najhire, hirko vsmichnula Olla Dez. Na hire, ale ne naj skazala Faj Rodis.

Rozdil II PO KRAJU BEZODNIDvadcia dniv, jak plyvly karavely Na mohutnich chvyliach i vitrach. Dvadcia dniv, jak kompasniji strily Zamis kart pokazuvaly liach. Naspivujuy ci pradavni slova na melodiju Zorianoho Raju, edi Daan uvirvalasia do kruhloho zalu. Pobayvy Faj Rodis, jaka schylyla nad maynoju dlia ytannia, vona znijakovila. Vchodu v myslennia ERS, pojasnyla edi, siohodni rivno dvadcia dniv, jak my zahamuvaly i neruchomo vysymo v prostori! A vam ne zdajesia, slova Faj Rodis suprovoduvaly jiji zvynoju usmikoju, o Zorianyj Raj ne pidchody dlia viriv ERS? Dejra Mir, jaka nedavno stvoryla kantatu, prychynycia pochmuroho ervono-oranevoho spektra melodij. A ja hadaju, o poety ERS liudy poriadni, bo stvoriuvaly v tych umovach dobri, liudiani tvory holuboho spektra. Vy znajete, o z tych asiv ja nad use anuju rosijku poeziju! Vona vydajesia meni najhlyboju, najmunioju i najliudianioju sered poetynoji spadyny vsioho todinioho svitu. Poriadni liudy zavdy nosyly v sobi smutok nevlatovanoho, infernanoho yttia, i melodiji jichnich pise ne povynni buly buty maorniymy vid zelenoho spektra. Ale zapysy muzyky, o vcilily, zapereyla edi, bahati navi na ovti melodijni liniji. Ave, prote ne zabuvajte, edi, perevtiliujuy u divynu ERS, o v tvorosti toho asu zave rozdilialysia dvi storony zovninia i vnutrinia. Vnutriniu vmily vyraaty lye pobino, a zovninia bula maskoju v ovtomu, oranevomu j navi infraervonomu spektri melodij, jiji nazyvaly e abstraktnoju, skazaty b, nademocijnoju muzykoju. A maska sluhuvala vymoham suspistva y vlady? asto, ale ne zavdy. Jak bu-jaka maska, vona dlia chudonyka nasampered prykryvala rozryv mi poryvanniamy j yttiam, jake jomu dovodylosia vesty. Ale todi vsi nosyly masky, zdyvuvalasia edi Daan. Tak i bulo. Tych, chto zridka probuvav yty bez masky, vvaaly boevinymy, sviatymy y tak zvanymy durniamy todinij termin dlia neahresyvnych liudej z defektnym myslenniam. I ce dovedeno? Zvisno, ni. Pro vnutrinie yttia liudej tijeji epochy malo vidomo, i zavdy molyva dystorsija ujavle, ale, darujte, ja perebyla vas. U vas znano bie zna z ERS i vyboru, zaspivajte meni. Take, o vam osoblyvo podobajesia. Faj Rodis, zipery liktiamy na stil, obchopyla paciamy tverde pidboriddia. Kika chvylyn vona lyalasia v cij pozi, potim zaspivala synym vysokym holosom: Ni, ne dokir, i ne zvistka Ti osviaeni asy! Vrivnovaylysia blyko Sercia moho terezy. edi strymala podych zachoplennia. My mi svitlom i tinniu, De mi zymoju j vesnoju, Vsia pidkoriaju horinniu Pisni, o lyne zi mnoju! U syniomu spektri? zapytala edi. Zelenomu. Ja vziala melodiju z Bajduoji Bohyni. My mi svitlom i tinniu zadumlyvo povtoryla riadok adi. udova ri! Nazavdy zapamjatala. I jak pasuje vona do naoho majbutnioho liachu na mei mi zorianymy prostoramy akti i bezodneju Tamasa! My mi svitlom i tinniu ade ce nae Temne Polumja. Ja ne podumala pro ce, skazala Rodis, dlia mene zvuav lye vnutrinij zmist pisni, a vin pryviv do teperinioho. Nepoodynokyj zbih pry hlybokomu poutti! I Faj Rodis znovu zamyslyla, a edi Daan vyslyznula v kruhovyj korydor, de le ne zitknulasia z astronavihatoramy. Chodimo z namy, edi, zaprosyla Menta Kor, my biymo potanciuvaty. Siohodni dobre praciuvaly! My zaklaly ostanniu kochlearnu prohramu, ale vseredyni vse kypy vid napruhy.

Harazd, ja tiky poklyu sobi partnera, vidpovila edi, Hrif Rifta. I vona pidniala pered sebe cyferblat syhnanoho brasleta. Menta Kor prykryla joho rukoju. Ne treba. Vin zijov na verandu. Menta zatnulasia, opustyvy oi. Navio tryvoyty Rifta? Meni zdajesia, vin rozmirkovuje nad hlobanymy problemamy. Same tomu j potribno joho vidvolikty. Oevydno, vy ne znajete, o vin pereyv. Hrif Rift utratyv kochanu inku. Vona zahynula, vidkryvajuy drevnij sklad bilohinoji otruty, jaku nai predky zapasly u kikosti dostatnij, ob otrujity vsiu planetu. Mudris liudej ERZ vriatuvala vsich vid achlyvoji katastrofy cinoju lye odnoho yttia. Ale ce yttia bulo dorohocinnym dlia Rifta. edi Daan pidijla do dverciat lifta, jaki poslulyvo vidynylysia pered neju. Verandoju nazyvavsia prostir mi kupolom navkolo sferojida pilotkoji kabiny, vin vykorystovuvavsia jak prohuliankovyj majdanyk i himnastynyj zal. Tam ue aleno j poryvasto hanialy Tizisa Chenako i Tor Lik. edi Daan pobayla Rifta, jakyj schylyvsia na poruni halereji i vtupyvsia v sribliaste dzerkalo basejnu dlia himnastyky. Zapovnenyj peretvorenym izotopom taliju, neotrujnym i neletiuym, vin sluhuvav dlia skladnych vprav v umovach normanoho j pidvyenoho tiainnia. edi povela inenera vnyz. I pochmuryj povelyte zoreliota mymochi usmichnuvsia, dyvliay zhory vnyz na rozrumjanene oblyia edi. Vony tanciuvaly povino j movky. edi vidula, jak naprueni ruchy Hrif Rifta staly viniymy. e kika dniv, i vony, edi kyvnula na astronavihatoriv, odera usi dani. Todi vimetesia za spravy vy, edi zitchnula. Kau, o nema nioho stranioho, ni vchodyty v nu-prostir. Molyvo Ja znajdu dlia vas misce v pilotkij kabini. Tam, za ocholoduvaem indykatora vydkostej, je maleke krislo. Treba socilohu podyvyty na korinnia Vsesvitu, neadnoho j ubyvoho dlia yttia, jake prolitaje v joho ornych hlybynach, nzmov ajka v ninomu urahani. I vse prolitaje. Tak, u ciomu j poliahaje najbia zahadka yttia i joho bezhluzdis. Materija, jaka poroduje v sobi syly dlia rozhaduvannia sebe, nahromaduje informaciju pro samu sebe. Zmija, o vepyla u svij chvist! Vy hovoryte jak drevnij olovik, o yv vuko, malo i bez radoiv piznannia. Usi my, jak i trydcia tysia lit tomu, stajemo vukymy j malymy, ledve zustrinemosia vi-na-vi iz neadnistiu svitu. Ne viriu. Teper my znano bie rozyneni v tysiaach duchovno blykych liudej. Zdajesia, o nioho ne strano, navi zahybeli, bezslidnoho znyknennia takoji maloji krapli, jak ja. Choa vybate, ja maju na uvazi tiky sebe. Ja i ne viduv vas uytekoju druhoho cyklu. Ta y znajete vy, jake strane slovo nikoly i jak vako z nym zmyrytysia? Vono nesterpne, i ja perekonanyj, o zave bulo tak! Vidtodi jak liudyna stala pamjattiu voskreaty mynule j ujavoju zahliadaty v majbutnie. A svit pobudovanyj tak, o nikoly povtoriujesia konoji myti yttia, mabu, ce jedyne, o nevidvorotno povtoriujesia. Moe, spravnia liudyna tiky ta, o znajla v sobi sylu pojednaty hlyboke pouttia i ce neadne nikoly. Ranie, ta j nyni, bahato chto staravsia rozvjazaty ce protyriia boroboju z pouttiam. Jako poperedu nikoly, jako liubov, druba ce vsioho lye proces, o maje nemynuyj kine, to kliatvy v kochanni naviky, drubi nazavdy, za jaki tak iplialysia nai predky, najivni j nereani. Ote, ym bie cholodnosti u stosunkach, tym lipe ce vidpovidaje istynnij strukturi svitu. Neve vy ne bayte, naskiky ce ne vidpovidaje liudyni? Ade v samij svojij osnovi vona vlatovana jak protest proty nikoly, vidpoviv Hrif Rift. Ja ne dumala pro ce, ziznalasia edi. Todi pryjmi borobu emocij proty myttievosti yttia, neadnoji bezkonenosti vsesvitu jak pryrodne, jak odnu z koordynat liudyny. Ale jako liudyna pojednala v sobi hlybynu pouttiv i nikoly, ne dyvujte jiji smutku! edi Daan schvyliovano podyvyla na schylene do neji oblyia inenera j nino pohladyla joho velyku ruku. Chodimo! korotko skazav Rift i poviv jiji na druhu palubu, v svoju prostoru kajutu. Inener uvimknuv sire svitlo, jake vykorystovuvalosia dlia rozhliadu koliorovych spivvidnoe, i vidsunuv lehku pane u stini. Plastyna holohrama voskresyla zovninis tijeji, kotra zostalasia kolynioju tiky v pamjati Hrif Rifta.

Moloda inka v yrokij bilij sukni sydila, sklavy oholeni ruky na kolinach i trochy pidniavy oblyia, obramlene serpopodibnoju ramkoju reteno zaesanoho svitloho volossia. Opuklyj hladekyj lob, tonki kosi brovy j veseli, lukavi oi harmonijuvaly iz smichotlyvym obrysom velykoho rota. Vysoka yja ochopliuvalasia kikoma riadamy roevych perlyn, jaki opuskalysia na nyko vidkryti za modoju nedavnich lit hrudy. Lehka juna radis ila vid usijeji jiji fihury. V kajuti zoreliota nemovby opynylasia feja Vesny nevmyruych kazok liudstva, ob peredaty astronavtam te osoblyve pereduttia astia, jake vlastyve lye due molodym u rozpali vesny, projniatoji vsima aromatamy, sonianymy vidblyskamy j sviym vitrom Zemli. Z cym viduttiam edi tycho vyjla z kajuty, koly Hrif Rift pohasyv stereoplastynyj portret i stojav u siromu svitli movaznyj i neruchomyj. edi strymuvala sliozy i nervovyj klubok u horli, dyvujuy, jak syno podijalo na neji pobaennia iz zahybloju kochanoju znamenytoho inenera. Sociloh Ery Ruk, jaki Zustrilysia, hovoryla vona sobi, o stalosia z toboju? y naspravdi ty staje inkoju ERS nestrymano alislyvoju, utlyvoju do bu-jakoho stradannia. Slid podumaty, y bude ce korysnym u vaki dni, koly dovedesia porynuty v yttia Tormansa? Vona ve davno vyriyla pobuvaty na planeti v roli zvyajnoji tormansinky, ne hosti, ne vyteky, a prosto uenyci, Zumity staty schooju, ne vyrizniatysia, zahubytysia v liudkych natovpach, jaki bayly na znimkach cefejan. Sudyty ne izzovni, a zseredyny osnovna zapovi sociloha vyych form suspinoho ustroju. Faj Rodis pidtrymuje jiji proekt, lye stavy umovu, o ostatone riennia bude uchvaleno na Tormansi Hrif Rift dotrymav svojeji obicianky. edi zabyla u hlybynu krisla. Vsi miscia v pilotkij kabini buly zajniati. V centri pivkola putiv sydiv Hrif Rift, trochy pozadu j pravoru Div Simbel, schoyj na kamjanu statuju borcia. So Sajin spriamuvav ziuleni oi na verchnij riad ekraniv. Vylyci joho suchoho oblyia rizko vystupaly, a hlyboka zmorka obbihala pidboriddia vid odnijeji oky do druhoji. Obydva astronavihatory, zbajduilym vyhliadom namahajuy pokazaty, o vony zrobyly vse, roztauvalysia za livym kincem puta. edi Daan zi svoho miscia mohla bayty v profi Faj Rodis, jaka sydila v krisli dlia hostej za dva metry pozadu inenera-anihiliatora. Hlava ekspedyciji zovni zdavalasia cilkom spokijnoju, prote ce ne mohlo vvesty v omanu utlyvu edi, jaka pomityla jiji chvyliuvannia. Te upere, podumala edi, ohliadajuy na ino zayneni dveri. Reta ekipau, krim Hen Atala, perebuvala v kameri bizachystu u vidanni Neji Cholli j Evizy Tajaet. Hen Atal usamitnyvsia v tisnij kajuti pid samym kupolom, vye pilotkoji kabiny, kudy, jak do poliusa, schodylysia liniji sylovych napruh, temperaturnoji deformaciji i reflektoriv kuliovych zhue mi-nus-polia. Palka ujava edi Daan zmaliuvala inenera broniovoho zachystu pradavnim vojinom, jakyj chovavsia za ytom, hotovym vidbyty nespodivani udary voroha. Po suti, tak vono j bulo, lye zamis rukivjiv mea j kyndala paci inenera trymaly vaeli nabahato mohutniych znaria. Tya poruuvalasia trioma notamy akordu OEZ. Hrif Rift povernuvsia do So Sajina i podav jomu jakyj znak. Zvuky OEZ zmovkly, tya stala takoju hlybokoju, o ekrany kruhovoho ohliadu, spalachnuvy, zdavalosia, zaelestily j zadzvenily kupkamy jaskravych zirok livoru, u napriamku halaktynoho centru. Splutani nytky holastych svityl tiahlysia pravoru, uzdov zovninioho rukava naoho vsesvitu. Za druhym znakom Hrif Rifta Div Simbel povernuv zorelit. Povino znykly z poperednich ekraniv dyko skujovdena tumannis hazu, o svityvsia, kraj chmary temnoji materiji, pidsvienyj inym vohnem kuliovoho skupennia, i dovhi nytky rozsijanoho svitla v Lebedi.. ornota kosminoji noi nasunulasia vprytul, vidkydajuy v bezmenu dalynu miani vohnyky dalekych zirok i halaktyk. Ce oznaalo, o nis korablia povernuvsia do suzirja Rysi j nablyavsia do repahuliumu niby perehorodky, jaka rozdiliala astynu obertu svitu j antysvitu, akti j Tamasa, vkladenych odyn v odnoho. Div Simbel rozkrutyv nevelyke ervone koleso, nasadene na konus, jakyj styrav z puta. Zorelit zdryhnuvsia, leheke pryskorennia vtysnulo edi v hlybynu krisla. Nyni kraji ekraniv zamerechtily, hasiay slipui zoriani vohni vidblyskamy roboty nejtronnoji vyrvy. Hrif Rift ymo klacnuv, pronyzlyvyj syhnal pronissia po vsich prymienniach korablia, i blakytne polumja, o spalachnulo na ekranach, zmusylo strepenutysia edi j Faj Rodis. Obydvi inky instynktyvno prykryly rukamy oi, poky ne zvykly do pereminy kolioriv blakytnoho j synioho. o vychryly i strimko obtikaly kupol zoreliota. V pilotkij kabini stalo temno, niby vona porynula v ozero pimy, nakryte zhory aeju vydkych potokiv svitla. otyry hihantki kruhli kaly spalachnuly odna nad druhoju na vertykanij peredilci, jaka

rozmeovuvala dva ekrany, na veryni duhy putiv. Hrif Rift kyvnuv ubik Div Simbela, j inener-pilot kvaplyvo povernuv ervone koleso nazad. edi Daan rade vhadala, ni vidula obertannia sferojida kabiny, cyferblaty zamyhotily perebihom ovtohariaych vohniv, i jichni velyki strilky popovzly livoru, zdryhajuy i hojdajuy tudy-siudy. Hrif Rift schylyvsia nad putom, i joho ruky, osvitleni lye polyskom cyferblativ, zamekaly na klaviach pryladiv iz vydkistiu peroklasnoho muzykanta. Strilky povino vyrivniuvaly, odna za odnoju prypyniajuy svoje nerivne tremtinnia, iz pravoho boku na ekrany poala napovzaty temi. Ce ne buv ninyj morok Zemli, napovnenyj povitriam, zapachamy j zvukamy yttia. I ne morok kosminoho prostoru, ornota jakoho zave peredbaaje neosianu prostori. Na zorelit povzlo o take, o ne piddajesia pouttiam i rozumu, ne nadilene odnoju iz zvynych dlia liudyny vlastyvostej, o ne piddajesia navi abstraktnomu vyznaenniu. Ce bula ne reovyna i ne prostir, ne poronea i ne chmara. o take, u omu vsi viduttia liudyny vodnoas tonuly j opyralysia, vyklykajuy hlybokyj ach. edi Daan vepyla u krislo i zcipyla zuby, ochoplena pervisnym strachom. edi vsia tremtila. Vona zatrymala pohliad na vydovenomu suvoromu oblyi Hrif Rifta, jakyj zavmer nad svojimy pryladamy. otyry cyferblaty nad joho holovoju teper horily mianym ovtym polumjam. itko vyriznialysia vistria strilok dvi vhoru, dvi vnyz, jaki pidpovzaly do vertykanoji mei. Ledve strilky torknulysia cijeji mei, zorelit trusnulo. Na my pered oyma edi postalo nezabutnie hrandizne vydovye zoriani chmary, o palaly kyndanymy promeniamy, smuhy j kuli a do vertykanoho stovpa iz cyferblatamy, a livoru stina pimy, jaka zapovnyla vse. I raptom use pohaslo. Viduttia provallia, padinnia v bezodniu bez opory i riatunku pryhnitylo pomarenu svidomis edi. Nevymovno bolisne viduttia vnutrinioho nervovoho vybuchu zmusylo jiji kryaty nadryvno j beztiamno. Naspravdi edi lye bezhuno voruyla hubamy. Jij zdavalosia, o vse jiji jestvo vyparovujesia, nenae kraplia vody. Potim kryanyj cholod skuvav jiji v hlybyni tijeji bezodni, kudy vona bez kincia padala Z viduttiam, o tilo neukodene, do edi povernulasia svidomis. Strumeni tonizujuoji hazovoji sumii tycho obvivaly jiji vkryte potom oblyia. Povino, bojay ne pereyty povtornoji neprytomnosti, edi skosyla oi na pravi ekrany. Na nych ne vydnilosia nioho, krim kalamutnoji j siroji poronei. Livoru, De ranie siajala svitlonosna potunis mijoniv son centru Halaktyky, te bulo sire nio. edi oyma zustrilasia z Faj Rodis, jaka mliavo usmichnula i, baay, o edi choe o skazaty, pryklala paci do hubiv. Hrif Rift, Div Simbel i So Sajin zsunuly svoji krisla. V trykutnyku jichnich pleej i holiv teper svitylasia nevysoka, prozora, jak kryta, kolona. Vseredyni jiji po ledve pomitnij spirali tekla schoa na rtu ridyna. Najmene upovinennia abo pryskorennia jiji potoku vyklykalo strybok odnijeji iz strilok na velykych cyferblatach i korotkyj vymohlyvyj hudok zvidky iz pidniia puta. Pry ciomu vsi try holovy zdryhaly, napruujuy, i znovu vpadaly v zacipeninnia, ledve strilky povertaly na meu. Prolunav osoblyvo nastyrlyvyj hudok, dvi strilky zsunuly odnoasno. Na pravomu ekrani iz siroji imly prostupyla pliama pimy. edi dostatnio znala novi ujavlennia pro budovu vsesvitu, ob zrozumity ciu pliamu tiky jak vystup Tamasa. Vona znala, o hravitacijni polia v naomu vsesviti maju due riznomanitnu formu, najastie vony schoi na dzyhy, vyrvy, syno spliusnuti konusy, jaki lanciuhamy tiahnusia v napriamkach anizotropiji prostoru-asu. To ne dyvno, o antyhravitacijni dlia nas polia antysvitu, tobto hravitacija Tamasa, pobudovani analohino i za cym chvyliastym vystupom prychovani zhuennia antymateriji orni halaktyky j soncia-nevydymky Tamasa. Koly liudiam zdavalo nejmovirnym, o v susidnich halaktykach, na zrazok Tumannosti Andromedy, mou opynyty naseleni svity. A e ranie pamoroyla holova vid ujavlennia pro yteliv planet Arktura y Atajira. Teper liudyni ve malo svoho vsesvitu z joho mijardamy halaktyk, i vona pidkradajesia do achnoho moroku antysvitu, jakyj perebuvaje zovsim blyko. Ale jaku vidvahu j adobu piznannia treba nabuty liudiam, aby ne lye bezstrano postaty pered stinoju achu, a j prahnuty pronyknuty kri neji v te, o v zvyajnoji liudyny, jak u samoji edi, navi ne maje vyznaennia! I vona malo ne nabralasia smilyvosti vyty yttia samoho Hrif Rifta! Ni, vona rozmovliala z nym emno, z drunim rozuminniam i jednistiu pouttiv My mi svitlom i tinniu ozvalasia v pamjati pisnia Rodis. Spravdi, my. Vertykana planka iz cyferblatom uosobliuje pevnu hra. Ziskovznuty z neji, i vona znaje teper, o bude v Tamasi. Mona opynyty i v naomu sviti, svitlomu akti, prote vin tako ubyvyj, jako vyjty nadto blyko do zirky abo v kuliove skupennia. Tak pronosiasia po hrebeniu chvyli, z tijeju riznyceju, o polit Temnoho Polumja z trynadciama yttiamy joho ekipau ekaje vemy slavna dolia. Hrif Rift skazav jij pro ajku, jaka lety u ninomu urahani y jomu ne znaty! Dlia nioho ce ne poetyne porivniannia, a tonyj obraz ZPP. Ni, hodi! Koreni vsesvitu nadto strani dlia neji, liudyny, jaka vyrosla v turbotlyvomu suspistvi Zemli. Cikavo, o vidula Faj Rodis, o vona, taka neruchoma, jak ti troje dovkola krytalevoji kolony, zvela pohliad na ekrany, za jakymy sira poronea i, pevno, te namahajesia ujavyty Tamas? edi ne vhadala dumok Faj Rodis. Viduttia, pereyti neju, buly boliuii, ni u edi, tomu o Rodis ne neprytomnila. Jiji syne, udovo natrenovane tilo opyralosia perechodu v nu-prostir maje tak samo, jak u vodijiv ZPP. vydko povernuvy do normanoho stanu, vona dumala pro kimnatu v instytuti Kin Rucha, na schodi Kanady, de vona hotuvala do ekspedyciji. Prostora kimnata zi stinoju, zasklenoju velyeznymy lystamy sylikolu, vychodyla na dolynu yrokoji riky, o proliahala sered sosnovych lisiv zapovidnyka. Faj Rodis pryhadalysia najneznanii detali vid

palevoho vidtinku sucinoho kylyma do velykych stoliv i dyvaniv iz tunoho siro-ovkovystoho dereva. Teplyj zatyok spryjav roboti. Osoblyvo koly za prozoroju stinoju hen nad rikoju povzly nyki chmary j cholodnyj do pronosyvsia za vitrom. Todi Faj Rodis vmouvala na dyvani, o stojav na protylenomu boci kimnaty bilia ytanoho aparatu j stosiv vidnovlenych starodavnich fimiv, ytala, dumala i spohliadala. aslyvyj as dlia vsotuvannia informaciji, ob buty zdatnoju do rozuminnia davnich istorynych procesiv i liachiv rozvytku liudstva. Odnoho razu jij potrapyv do ruk uryvok fimu pro vijnu. Hryb vody i pary vid jadernoho vybuchu stojav nad okeanom, siahajuy chmar, nad pahorbamy j pamovymy hajamy krutoho bereha. Kika korabliv buly perevernuti j porozkydani. Z berehovoho ukriplennia dvoje liudej sposterihaly za tym, o vidbuvajesia. Nemolodi j opasysti, vony buly v odnakovych kaketach iz zolotymy symvolamy oevydno, komandyry. jichni oblyia, osvitleni zahravoju morkoji poei, poorani zmorkamy, z prypuchlymy povikamy stomlenych oej vyraaly ne pereliak, a lye zoseredenu uvahu. Obydva maly vyrazni rysy, masyvni elepy j odnakovu vpevnenis u blahopolunomu zakinenni tytaninoji bytvy Rodis pryhadala, jak todi, dyvliay u ornu ni za prozoroju stinoju, dumala pro okean munosti, o znadobylasia liudiam Zemli, aby vyvesty sebe z dykoho stanu, a svoju planetu peretvoryty v svitlyj kvituyj sad. Devjanosto mijardiv liudej projly pid kosoju asu, poynajuy z chytkych kureniv na hilkach derev abo vukych ilyn v urvyach ske, poky z peremohoju rozumu j znannia, z nastupom vseplanetnoho komunistynoho suspistva ne skinylasia ni neas, jaka zdavna suprovoduvala liudstvo. Strachitlyva cina! Prote zaraz horda inka bula vraena i, jako esno ziznatysia, naliakana zitknenniam z reanistiu vsesvitu, naliakana ne mene, ni zaznavaly strachu jiji sestry, jaki koly yly na planeti. Strach pered reanistiu, o vede do rozryvu z neju, do stvorennia iliuzij i spotvorennia dijsnosti, zavdy volodiv liudynoju, ne zahartovanoju z dytynstva dlia boroby iz sylamy pryrody. Navi teper vona, dua, specino natrenovana psychino, tremty pered fundamentanymy strukturamy reanoho svitu Prote tverdi j nevblahanni oblyia jiji soratnykiv u borobi iz sylamy antysvitu, pered jakymy ne lye liudyna, a navi cila halaktyka pylynka, o bezslidno znykaje u voroij pimi Tamasa antyasu j antyprostoru Faj Rodis rozdyvlialasia trioch bezstranych pilotiv korablia, o sydily pered neju, i zapytuvala sebe: de mea i y je vona? Pislia vynachodu ZPP nastala Era Ruk, jaki Zustrily, a o pryjde jij na zminu v majbutniomu? Era zjednannia akti i Tamasa? Urivnovaennia korinnia dvopoliusnoho vesvitu? Ta jak unyknuty zamykannia, bezstrukturnosti, anihiliaciji? Navi nevyrazni zdohady pro ce jij ne pid sylu. I naraz krytaleva kolona pohasla, novyj zvuk, nae akord basovoji struny, vidbyvsia u pidlozi kabiny. Faj Rodis instynktyvno zrozumila, o Temne Polumja dosiah mety, a same-toky vychodu. Znovu o skojilosia z jiji tilom. Padinnia y zlit? Roztiahuvannia y stysnennia? Faj Rodis ne mohla zbahnuty. Znykly vsi zvyni pouttia. Vona niby plavala v nevahomosti, ne viduvajuy ni cholodu, ni tepla, ni dolu, ni hory, ni svitla, ni moroku. Vtratyvy vsi orijentyry, mozok vidmovyvsia bu-o spryjmaty. Odnotonni tupi dumky zakrutylysia po kolu, nazdohaniajuy odna odnu v neskinennij nyzci povtore. Vona ne viduvala ni strachu, ni radosti, ne rozumila svoho stanu, schooho na yttia, jake ve narodylo i e nerozumne, jak mijardy lit tomu. Ale neznane vderlosia v dumky, o maly po kolu, rozirvalo jichnij zamknenyj lanciuh. Svidomis znovu rozkryla svoji obijmy zovniniomu svitovi. Povernuvy iz nebuttia Ni, cej stan ne mona bulo tak nazyvaty. Rodis bula, ale ne isnuvala, y, tonie, isnuvala, a ne bula. Vona pobayla rozkinyj rozsyp zorianych vohniv. Lye pojasy ta kuli vohnennoji materiji teper opustylysia vnyz po livomu boci ekraniv. Poperedu, pravoru, u ornoti kosmosu zlovisno svitylo suzirja Pjaty ervonych Son, a zboku e dvi blyki blidi zirky. Hrif Rift pidvivsia, proviv doloniamy po oblyi, nemov zmyvajuy iz sebe vtomu. Div Simbel manipuliuvav cyfrovymy dyskamy na puti. Zorelit kika raziv zdryhnuvsia, niby zvir, o zaspokojuvav, i zavmer. Radis, nevyrazna j hlyboka, zihrila Faj Rodis. Tak pouvajesia liudyna, jaka, blukajuy v zhubnomu pidzemelli, vychody do holuboho neba, teploho soncia, yvoho zapachu trav i lisu. Vona vsim usmichalasia: Hrif Riftu, edi, obom astronavihatoram, jaki probyralysia vzdov putiv do lifta v prymienni obysliuvanych mayn. Pered ovanymy dveryma zvidkilia zjavyvsia Hen Atal. Vin peresunuv zelenyj vai, i masyvni dveri vidpovzly pravoru. Inener broniovoho zachystu pidijov do edi odnoasno z Hrif Riftom. Use! skazav Rift. Teper nechaj astronavihatory mudruju. Skoro vony skau nam, jak daleko my vidijly vid mety. Jak vy hadajete. Div? Inener-pilot pokazav na miane svitylo dimetrom otyrp-nja santymetriv, napolovynu prychovane ramkoju ekrana j ranie ne pomiene Faj Rodis. Jako ce sonce Tormansa i vono za rozmirom podibne do naoho, to do nioho moe buty vsioho trysta otyrysta mijoniv kilometriv. Ce dribnyci. A jako ne vono? Jake-nebu z tijeji pjatirky? zapytav So Sajin. Todi dovedesia mandruvaty dovho abo znovu vchodyty v nu-prostir, prote ve bez zavasu pidhotovlenoji na Zemli sitky. Bude lycho, ta ja viriu i rozrachunkam Zemli, i naym astronavihatoram. Ne vpere vony vedu ZPP, spokijno skazav Div Simbel. edi Daan obereno opustyla nohy na tuhu pidlohu. Jak pouvajete, edi? turbotlyvo spytav Hrif Rift. Moe, vyklykaty Evizu? Vse-taky my

ryzykuvaly, piddajuy vas takomu vyprobuvanniu. Ja pokladavsia na retene trenuvannia naoho ekipau. I ne pomylyly, vyprostalasia edi, z usich syl starajuy podolaty kvolis u nohach i merechtinnia pered oyma. Troje vodijiv zoreliota schvano perezyrnulysia. Vona vidpovidaje tak, niby neprytomnity dvii za korotkyj promiok asu dlia neji bulo zvynoju spravoju. edi zavvayla smichotlyvu iskorku v temnych oach So Sajina. omu vy ne turbujete pro Faj Rodis? Vona tako upere potrapyla v nu-prostir. Za Faj Rodis nichto ne tryvoyvsia, Hrif Rift prytyyv holos, vona ne lye vela rozkopky na danich planetach, ale j projla vsi desia stupeniv infernanosti. Navio? zdyvuvalasia edi Daan. Istoryky roblia use, aby hlybe zrozumity viduttia liudej daleko mynuloho. edi poroevila vid naplyvu riznych pouttiv. Vdruhe v tisnomu tovarystvi z trynadciaty olovik vona nedoocinyla liudynu. Spravdi, ne mona vvaaty sebe socilohom do pjatdesiaty rokiv. Dobre, o maynna linhvistyka sfera, v jakij vona moe pokladatysia na sebe. Skiky e siurpryziv prynese jij podaa robota z tovaryamy po ekspedyciji? Vona popriamuvala do svojeji kajuty, kynuvy skosa pohliad na Faj Rodis. Zipery na spynku krisla, ta dyvylasia na nedobre merechtinnia suzirja ervonych Son. edi raptom pryhadalasia kartyna odnijeji z chudonich vystavok. Bezradisnyj landaft: pasma buroho kaminnia, oslyzli y pokryti zvyvystymy smuhamy brudno-korynevoji roslynnosti Dovhych, schoych na vodorosti paosiv. Nyke zachmarene nebo piDpyralo, niby kolonamy, riadamy ervono-iravych aurnych ve. Na bantynach najblyych zahadkovych budive vysily ti korynevi pasma, vidchyleni vbik stijkym i rivnomirnym vitrom. Poperedu yrokym planom bula zobraena inka v skladnomu skafandri. Verchnia astyna oloma, trochy pidniata jak zaborolo starodavnich rycariv, vidkryvala astynu oblyia. Za charakternymy obrysamy loba, perenissia, briv i oej edi teper bezpomylkovo vpiznala Faj Rodis, choa nis, rot i pidboriddia chovaly u skladnomu respiratornomu prystroji. Tak, bezsumnivno, vona bula tam, na mokrych planetach infraervonych son! A ote, korotkyj, peredostannij strybok Noohena vidbuvsia za uastiu Faj Rodis. I vona movala, aby edi ta jiji tovaryi, jaki ne buly v nu-prostori, ne pouvalysia pered neju zelenymy novakamy. edi ne znala e bahato oho. A vtim, i sama Faj Rodis ne pidozriuvala, o v ciu samu my sered hir Peredkavkazzia sydiv bilia veletenkoho teleskopa avtor kartyny, vidomyj astronom. Pidbadioriujuy sebe tabletkamy, o znimaly son, vin erhuvav tretiu ni. Pered nym blymaly na ekrani ervoni ciatky pjatyzo-rianoho skupennia v suzirji Rysi, posyleni v mijon raziv. De tam, molyvo, poblyzu cioho malekoho ervonoho vohnyka vye skupennia, za tysiai lit liachu svitlovoho promenia, maje vyrynuty Temne Polumja. Na niomu nezabutnia Faj Rodis, yji bahatolyki obrazy teper zmoe sterty z joho pamjati lye smer Same v cej as u sferojidi pilotkoji kabiny Faj Rodis i Hrif Rift te dyvylysia na jaskravo-ervonu zirku. Inener-pilot pravyno zdohadavsia miane svitylo, o skydalosia na ekrani na malekyj dysk, bulo soncem Tormansa. Vir Norin i Menta Kor ue vyznayly vidsta trysta vi