ivane javaxisvilis saxelobis tbilisis saxelmwifo...
TRANSCRIPT
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
Hhumanitarul mecnierebaTa fakulteti
Mmsoflio istoria
nikoloz silagaZe
Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezis problema
istoriis doqtoris (Ph.D.) akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili
d i s e r t a c i a
samecniero xelmZRvanelebi:
istoriis mecnierebaTa doqtori,
profesori jemal SaraSeniZe
istoriisiis mecnierebaTa doqtori,
profesori guram kutalia
Tbilisi
2015
ავტორის სტილი დაცულია
1
sarCevi
Sesavali____________________________________________-___________2
Tavi I. Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezis problemis
preistoriuli foni ___________________________-_________________25
Tavi II. antikuri xanis keltebis eTnogenezis sakiTxisTvis
mniSvnelovani lingvisturi, arqeologiuri da istoriul-eTnologiuri
problemebi -____________________________________________________52
Tavi III. Zveli germanelebis eTnogenezis sakiTxisTvis mniSvnelovani
lingvisturi, arqeologiuri da istoriul-eTnologiuri problemebi
______________________________________________________________105
Tavi IV.vin iyvnen Zveli germanebi da keltebi? ras warmoadgenda
antikuri xanis germania da keltika?______________________________138
daskvna ______________________________________________________184
bibliografia__________________-________________________________194
ავტორის სტილი დაცულია
2
S e s a v a l i
§ 1. kvlevis miznebi da amocanebi. sakvlevi Temis aqtualoba
Zveli germanelebisa da keltebis samyaro idumalebiT moculi
istoriuli realobaa. mis Sesaxeb pirvel cnobebs antikuri xanis
avtorebTan vxvdebiT. Tumca,maTi siRrmiseul Seswavla humanizmis,
ganmanaTleblobisa da romantizmis xanaSi iwyeba.
Tanamedrove germanistikasa da keltologiaSi bevri sadiskusio
sakiTxi ikveTeba. maT Soris erT-erTi umTavresia Zveli germanelebisa
da keltebis eTnogenezis problema.winamdebare naSromi miznad swored
am Temis gaSuqebasa da gaanalizebas isaxavs.
kvlevis am obieqts humanitaruli mecnierebebis warmomadgenlebi
dRes erTmaneTisgan sakmaod gansxvavebuli Teoriuli midgomebis
safuZvelze swavloben, rac arcTu iSviaTad sakiTxis arsis
gabundovnebas iwvevs. es garemoeba gvaiZulebs, naSromis miznebi
Tavidanve mkafiod ganvsazRvroT.
kerZod, Cveni mizania ganvsazRvroT Tu:
a) ra obieqturi realoba imaleba antikuri xanis avtorebis mier
`keltikad~ da `germaniad~ saxeldebuli istoriuli sinamdvileebis
miRma;
b) rodis da rogor moxda maTi (e.i. antikuri xanis germaniisa da
keltikis) formireba;
g) ra mimarTebaSia erTmaneTTan Zveli germanelebisa da keltebis
saxelebTan gaigivebuli lingvisturi sqemebi, arqeologiuri
artefaqtebis seriada xmelTaSuazRvispireli avtorebis TxzulebebSi
daculi istoriul-eTnografiuli cnobebi.
garda amisa, winamdebare naSromSi SevecdebiT warmovaCinoT, Tu:
rogor xdeboda berZnuli da romauli eTnikuri konstruqciebis
(magaliTad, keltika, germania, iliria, Trakia da sxva) formireba;
ra Taviseburebebi axasiaTebda “barbarikumSi” mimdinare
eTnosocialur procesebs; ra gavlenas axdenda maTze
ავტორის სტილი დაცულია
3
xmelTaSuazRvispireli avtorebis eTnikuri konstruqciebi;
ratom da rogor unda gamoviyenoT eTnogenetikuri kvlevisas
interdisciplinaruli midgomebi.
naSromi mowodebulia Tavisi wvlili Seitanos istoriografiul
diskursSi, romelic miznad im samecniero paradigmis gadasinjvas
isaxavs, romlis safuZvelzec XIX saukunis meore da XX saukunis
pirvel naxevarSi antikuri xanis e.w. “barbarosi” xalxebis eTnikuri da
socialuri istoriis sakiTxebi Seiswavleboda.
vfiqrobT, aqve moiTxovsganmartebas, Tu ratom viRebT kvlevis
obieqtad or sakmaod msxvil istoriul-kulturul erTobas (anu
germaniasa da keltikas) da ratom vuwodebT CvenTvis saintereso
sakiTxs eTnogenezis problemas. saqme isaa, rom antikuri xanis
literaturis mixedviTZveli germanelebi da keltebi erTmaneTTan
mWidrod dakavSirebul eTnikur jgufebs warmoadgendnen. maT
aRsaniSnavad Zv. w. II-I saukuneebamde berZnebi da romaelebi mxolod erT
termins - Keltoi iyenebdnen. Semdgom periodebSi ki xSiradmeryeobdnen ama
Tu im tomis kelturi Tu germanuli sinamdvilisadmi mikuTvnebisas.
Tavis mxriv, Tanamedrove istorikosebi bevrs saubroben antikuri
eTnikuri konstruqciebis aradamjereblobaze. arqeologiuri
TvalsazrisiTac dazustebiT SeiZleba iTqvas, rom mdinare raini,
romelsac romaelebi (iulius keisris gavleniT) kelturi da germanuli
samyaros wyalgamyofad aRiqvamdnen, eTnikuri TvalsazrisiT sazRvars
sulac ar warmoadgenda (46, 98). aqedan gamomdinare vfiqrobT, rom Zveli
germanuli da kelturi istoriuli sinamdvileebis raobisa da
formirebis sakiTxebi erTmaneTTan mWidro kavSirSi unda SeviswavloT1.
aseTi midgomiT, vfiqrobT, ufro naklebad moveqceviT antikuri
1unda aRiniSnos isic, rom rogorc XX saukunis II naxevarSi Catarebuli gamokvlevebidan gairkva, evropis centraluri, CrdiloeTi da Crdilo-dasavleTi nawili (anu is teritoria, romelsac antikuri xanis avtorebi tradiciulad Zveli germanelebisa da keltebis adgilsamyoflad ganixilavdnen) rkinis xanaSi ara mxolod germanelebisa da keltebis, aramed sxva eTno-lingvisturi sinamdvileebis (magaliTad, belgebis, e.w. `alternatiuli germanelebis”, “Crdilo-dasavleTis blokis xalxebis”
da sxva) gavrcelebis arealsac warmoadgenda.
ავტორის სტილი დაცულია
4
stereotipebis gavlenis qveS da ufro advilad gavyvebiT kvlevis
Tanamedrove tendenciebs.
termin `eTnogenezi~ ki naSromSi pirobiTi2 mniSvnelobiT
gamoiyeneba im mravalferovani samecniero diskursebis gasaerTianeblad,
romlebic CvenTvis saintereso Temas ukavSirdeba. gasaTvaliswinebelia
isic, rom Zvel germanelebsa da keltebs antikuri xanis avtorebi
eTnikur jgufebad Tvlidnen. aseTive midgoma iyo prioritetuli XX
saukunis II naxevramde. marTalia, humanitaruli mecnierebebis
ganviTarebis Tanamedrove etapze naTelia, rom amgvari xedva
gadasinjvas saWiroebs, magram, vfiqrobT, rodesac miznad antikuri
xanis `barbarosul samyaroSi” arsebuli sinamdvileebis (germania,
keltika, Trakia, sarmatia da sxva) raobisa da formirebis sakiTxebis
kvlevas visaxavT, naSroms mainc eTnogenezis problema unda vuwodoT.
miuxedavad imisa, rom kvlevis saboloo Sedegebma, SesaZloa, sulac ar
dagvanaxos realuri eTnogenezis procesi. vfiqrobT, gansaxilveli
obieqtis dakonkreteba da sakiTxis istoriografiaSi arsebuli kvlevis
mimarTulebebis Sejereba mxolod amgvari saTauris qveS SeiZleba.
dazustebas moiTxovs naSromis qronologiuri da geografiuli
CarCoebic. naSromis qvemo qronologiuri zRvari sakmaod dabalia.
vinaidan Zveli germanelebisa da keltebis istoriis adreul etaps
indoevropul siZveleebs ukavSireben. Sesabamisad, naSromis I TavSi
evropis `indoevropizaciasa” da germanikul-kelturi enobrivi ojaxis
`protoindoevropulTan” mimarTebaze msjelobas mniSvnelovani adgili
eTmoba, miuxedavad imisa, rom istoriul (anu werilobiTi wyaroebis
saSualebiT cnobil) germanelebTan da keltebTan misi (e.i.
`protoindoevropuli” siZveleebis) kavSiri arcTu calsaxaa. naSromSi
indoevropeistikis sakiTxebis CarTva ramdenime garemoebam ganapiroba:
1) Zveli germanelebisa da keltebis (iseve, rogorc indoevropuli
enobrivi ojaxis sxva warmomadgenlebis) adreuli istoria
istoriografiaSi, tradiciulad, indoevropeistikis problemebis
WrilSi ganixileba;
2am termins pirobiTs imitom vuwodebT, rom dRevandeli gadasaxedidan sulac ar aris calsaxa, rom Zveli germanelebi da keltebi eTnikur jgufebs warmoadgendnen.
ავტორის სტილი დაცულია
5
2) es (anu indoevropeistikis) sakiTxebi im sawyisi eTno-
lingvisturi `ujredebis” Sesaxeb msjelobis saSualebas iZleva,
romlebis safuZvelzec Zveli germanuli da kelturi istoriuli
sinamdvile Camoyalibda;
3) eTnogenezis sakiTxebisTvis mniSvnelovani Teoriuli
problemebis analizisas maT didi mniSvneloba aqvT.
maSasadame indoevropeistikis sakiTxebi naSromSi, pirvel rigSi,
istoriografiuli diskursebisa da konstruqciebis analizis mizniT
aris CarTuli. misi wyalobiT is Teoriuli bazisic ganixileba,
romelsac “eTnogenezologia”3 unda daefuZnos. gamogmdinare iqidan,
rom naSromis erT-erTi umTavresi mizani eTnogenetikuri kvlevebis XIX
saukunis meore da XX saukunis pirvel naxevarSi Seqmnili samecniero
paradigmis reviziaa, misi “indoevropuli siZveleebisgan” mowyveta
SeuZlebladgveCveneba.
naSromis zemo qronologiur zRvars keltebis SemTxvevaSi - Zv. w.
III, germanelebis SemTxvevaSi ki ax. w. II saukune warmoadgens. Zv. w. III-II
saukuneebSi keltur samyaroSi intensiur socialur Zvrebsebs aqvs
adgili; Zveli germanelebis sinamdvileSi ki ax. w. III saukunidan
umniSvnelovanes eTnikur Zvrebs aqvs adgili: yalibdeba axali msxvili
gaerTianebebi (magaliTad, alemanebi da frankebi), wyaroebSi TiTqmis
orjer izrdeba germanuli eTnonimebis ricxvi. Sesabamisad, vfiqrobT,
Zvel germanul sinamdvileSi am da mis Semdgom periodSi mimdinare
eTnikuri procesebi damoukidebel kvlevis obieqtad unda ganvixiloT.
geografiuli TvalsazrisiT, Cvens interess ZiriTadad evropis
centraluri, CrdiloeTi da dasavleT nawili, anu Zveli germanelebisa
da keltebis istoriuli gansaxlebis areali imsaxurebs, Tumca
naSromSi, indoevropeli `xalxebis” migraciebis ganxilvisas, ufro
farTo sivrcezec mogviwevs msjeloba.
vfiqrobT, naSromis am nawilSive unda aRvniSnoT sakvlevi Temis
aqtualobis Sesaxeb. antikuri xanis evropis e.w. `barbarosi” xalxebis
3termins “eTnogenezologia” rusi mkvlevris v. aleqseevis gavleniT viyenebT. Aam terminis gamoyenebiT avtori cdilobs eTnogenezis sakiTxebis Seswavlas
damoukidebeli disciplinis saxe misces (228, 13).
ავტორის სტილი დაცულია
6
Seswavla dRemde bevr sirTuleebTanaa dakavSirebuli. SeiZleba iTqvas,
rom isini dRemde berZnul-romauli samyaros CrdilSi arian moqceuli.
maT Sesaxeb Seqmnili naSromebis didi nawili sqematuri xasiaTisaa da
dRemde antikuri stereotipebis mniSvnelovan gavlenas ganicdis(am
sakiTxis Sesaxeb ufro dawvrilebiT Sesavlis meoTxe paragrafSi
vimsjelebT). XX saukunis II naxevarSi es xarvezebi yvelasaTvis naTeli
Seiqmna. Sesabamisad, am kuTxiT Catarebuli kvlevebi Tematurad da
meTodologiurad mniSvnelovnad gamravalferovnda.mniSvnelovnad
Seicvala samecniero paradigma, romlis safuZvelzec manamde antikuri
xanis “barbaros” xalxebs swavlobdnen.vfiqrobT, yovelive amis
gaTvaliswinebiT, `barbarikumis” ori istoriuli sinamdvilis(anu
germaniisa da keltikis) raobisa da genezisis Sesaxeb msjeloba srulad
exmianeba kvlevis Tanamedrove tendenciebs. mas didi mniSvneloba aqvs
rogorc `barbarikumis” Sesaswavlad, ise Zveli periodis eTnikuri
istoriis kvlevis meTodebis dasaxvewad.
amasTan, arc is unda daviviwyoT, rom SedarebiT-istoriuli
meTodis safuZvelze Catarebuli eTnogenetikuri gamokvlevebi mZlavr
ideologiur iaraRs (erTgvar ,,naRms") warmoadgenen, rasac calsaxad
adasturebs is roli, romelic maT (e. i. am tipis kvlevebs) baskoniis,
balkaneTis, afrikis, Sri-lankis da sxva regionis xalxebis
separatistul moZraobaSi uWiravs.
am mxriv gamonakliss arc germanelebisa da keltebis eTnogenezis
problema warmoadgens. maTi warmomavlobis sakiTxma nacionalisturi
elferi jer kidev humanizmisa da romantizmis epoqaSi SeiZina. es
elferi mas arc Semdgom periodebSi daukargavs. germanelebis
SemTxvevaSi amis sailustraciod, vfiqrobT, XIX saukunis II naxevrisa
da nacional-socialisturi istoriografiis xsenebac sakmarisi iqneba.
keltebis SemTxvevaSi ki unda iTqvas, rom is ideologiuri roli,
romelic britaneTis kelti xalxebis erovnul moZraobas maTi saerTo
warmomavlobis ideam misca, mas dRemde ar daukargavs. Sesabamisad,
Tanamedrove keltologiisTvis aqtualuri bevri problema (magaliTad
`protokelturi” sinamdvilis eTnikuri TvalsazrisiT raobis sakiTxi)
britaneTis politikur cxovrebaze dRemde mniSvnelovan gavlenas
ავტორის სტილი დაცულია
7
axdens.
politikuri da ideologiurimiznebiT eTnogenezis sakiTxebis ase
farTod gamoyenebis erT-erTi mizezi, vfiqrobT, is xarvezebia,
romlebic problemebis Sesaxeb mecnierul msjelobas axasiaTebs.
maSasadame, SeiZleba iTqvas, rom kvlevis Tanamedrove tendenciebis
safuZvelze Catarebul eTnogenetikur kvlevas erTgvari
zogadsakacibrio samSvidobo misiac akisria.
§ 2. wyaroebis mimoxilva
Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezis problema
interdisciplinuri kvlevis obieqtia. Sesabamisad, mis Sesaxeb
informacias sxvadasxva mecnierebisa da mecnieruli disciplinis
saSualebiT vRebulobT. maT Soris gansakuTrebul yuradRebas
istoriuli, eTnologiuri, lingvisturi (masTan erTad hidro-
toponimikis, onomastikis, lingvogeografiis, sociolingvistikis) da
arqeologiuri monacemebi imsaxurebs. sakamaToa fizikuri
anTropologiisada folkloristikis mniSvneloba. maT (e.i. sxvadasxva
tipis wyaroebis) Sesaxeb msjeloba gamokvlevis I da II TavebSi
eTnogenezis sakiTxebis kvlevisTvis mniSvnelovani Teoriuli
problemebis analizisas gveqneba. aq ki mxolod werilobiTi wyaroebis
aRnusxviT SemovifarglebiT.
vinaidan, Zveli germanelebisa da keltebis istoriis adreuli etapi
werilobiTi wyaroebis yuradRebis centrSi moeqca, maT warmomavlobaze
msjelobisas antikuri xanis avtorebis Txzulebebs gansakuTrebuli
adgili eTmoba4.
werilobiTi wyaroebis saSualebiT xdeba eTnikuri jgufebis
saxelwodebebis fiqsacia da maTi sacxovrisis geografiuli
lokalizacia. maT garSemo arsebuli stereotipebisa da istoriuli
realobis aRdgena. es ki eTnogenezis sakiTxebze msjelobisas
fasdaudebel informacias warmoadgens. 4winamdebare naSromi, ZiriTadad, antikuri xanis wyaroebis inglisur, frangul da rusul Targmanebs eyrdnoba, Tumca wyaroebis im nawilebis ganxilvisas, romlebsac Cveni kvlevisTvis gadamwyveti mniSvneloba aqvs, es masala laTinur da berZnul teqstebTanaa Sedarebuli.
ავტორის სტილი დაცულია
8
Tumca, werilobiTi wyaroebis monacemebis samecniero mimoqcevaSi
Semotana mxolod maTi kritikuli analizis Semdeg SeiZleba. kerZod,
mxedvelobaSia misaRebi calkeuli garemoebebi, romlebic, erTi mxriv,
konkretuli wyaros, meore mxriv ki - periodis mTeli istoriografiis
tendenciurobas ganapirobebs. pirvel SemTxvevaSi gasaTvaliswinebelia,
Tu rodis, vis mier da ra mizniT aris Seqmnili esa Tu is Txzuleba;
meore SemTxvevaSi ki _ is stereotipuli midgomebi, romlebic zogadad
antikur istoriografias axasiaTebs.
gasaTvaliswinebelia isic, rom XX saukunis meore naxevarSi Zlier
Seicvala damokidebuleba antikuri xanis avtorebis mimarT. Tuki
manamde maT eTnikur konstruqciebs met-naklebad yvela iziarebda dRes,
zogjer, maT srul araadeqvaturobazec ki miuTiTeben (sakiTxis Sesaxeb
ufro dawvrilebiT me-3 paragrafSi iqneba msjeloba).
werilobiTi tradiciis mqone Zveli msoflios xalxebidan im
geografiul arealTan, romelSic, savaraudod, Zveli germanelebi da
keltebi (an maTi winaprebi) cxovrobdnen,sxvadasxva saxis
interesifinikielebs, karTagenelebs, etruskebs, berZnebsa da romaelebs
akavSirebdaT, Tumca pirveli ori maTganis Canawerebs Cvenamde ar
mouRwevia5, mesamesi (etruskebis) dRemde ar aris gaSifruli, amitom am
`xalxebis” (e.i. keltebisa da germanelebis) Sesaxeb Cveni warmodgena
ZiriTadad berZeni da romaeli avtorebis Canawerebs emyareba.
Tavdapirvelad berZnebs Zalze bundovani warmodgena hqondaT
evropis CrdiloeTiTa da Crdilo-dasavleTiT mcxovrebi xalxebis
Sesaxeb. qveynis am nawils ukavSirdeba miTebi (mag.: hiperboreebze),
romlebis wiaRSic raime saxis istoriuli realobis amocnoba yovlad
SeuZlebelia6.
am regionis eTnikuri jgufebis Sesaxeb met-naklebad damajerebli
5Tu mxedvelobaSi ar miviRebT, rom zogierTi berZeni avtoris Txzuleba, sxva wyaroebTan erTad, karTagenul periplebsac eyrdnoba. 6aqve unda iTqvas, rom Zalian logikurad gveCveneba keltebis eTnikur istoriasTan kimerielebis dakavSireba (am sakiTxs IV TavSi detalurad SevexebiT). aqedan gamomdinare kimerielebis Sesaxeb elin avtorebTan daculi kanti-kunti cnobebi CvenTvis did mniSvnelobas iZens. miuxedavad imisa, rom tradiciulad keltologiaSi isini naklebad figurireben.
ავტორის სტილი დაცულია
9
cnobebi berZnebma mxolod mas Semdeg miiRes, rac Zv. w. VII-VI
saukuneebSi safrangeTisa da espaneTis aRmosavleT sanapiroebis
kolonizaciaAdaiwyes. keltebze pirveli cnobebic am droidan
momdinareobs. daaxloebiT Zv.w. 530 wliT TariRdeba anonimuri berZnuli
wyaro, romelic (ramdenime redaqciis Semdeg) ax.w. IV saukuneSi afrikis
prokonsul festus avienusis Txzulebas - ,,Ora maritima"- udevs
safuZvlad. am poemaSi sakmaod damajereblad aris aRwerili xmelTaSua
zRvis dasavleT sanapiroze mcxovrebi tomebis ganlageba. adreuli
periodis avtorebidan aseve yuradRebas imsaxureben hekateos mileteli
da herodote7, Tumca keltebis Sesaxeb maTi cnobebi Zalze mwiria, maTi
mniSvneloba ki araerTgvarovnadaa Sefasebuli.
SedarebiT ufro farTo xasiaTi aqvs Zv. w. IV-III saukuneebis berZeni
avtorebis: piTeas masalielis, efores, Teopompes, qsenofontes, ieronime
kardielis, platonis, aristotelesa da sxvaTa cnobebs, ris mizezic am
periodSi keltebis eqspansiis gaZlierebaa. gansakuTrebuli yuradReba
qsenofontes cnobebs eqceva, romelSic sicilielebis mokavSire kelti
moqiravneebia naxsenebi, Tumca misi monacemebic (avienusis, hekateosisa
da herodotes msgavsad) fragmentul xasiaTs atarebs. sabednierod,
imaves ver vityviT Zv.w. II-I saukuneebis avtorebis polibiosisa da
gansakuTrebiT,posidoniosis Sesaxeb.
polibiosi ZiriTad yuradRebas keltebis istoriasa da geografias
uTmobs, Tumca mas eTnografiuli xasiaTis cnobebic moepoveba.
posidoniosi ki (romlis Txzulebac polibiosis ,,msoflio istoriis"
gagrZelebas warmoadgens) maTi samyaros TiTqmis yvela aspeqts exeba.
Tanamedrove istorikosebi varaudoben, rom posidoniosis istoriis 23-e
wignSi keltebis (gansakuTrebiT ki maTi yofa-cxovrebis) Sesaxeb
uzarmazari informacia iyo Tavmoyrili, romliTac SemdgomSi e.w.
7saWirod ar migvaCnia gamokvlevis Sesavali nawilis `damZimeba~ antikuri xanis zemoT CamoTvlili avtorebis biografiisa da Semoqmedebis ganxilviT. aq mxolod imas aRvniSnavT, Tu ra mniSvneloba aqvs maT Txzulebebs keltebisa da Zveli germanelebis istoriis CvenTvis saintereso periodis Sesaswavlad (keltebis Sesaxeb antikuri xanis avtorebis cnobebi detalurad II Tavis mesame paragrafSia ganxiluli).
ავტორის სტილი დაცულია
10
,,posidoniosis tradiciis" mimdevari avtorebi8: diodore sicilieli,
straboni, iulius keisari, ciceroni, pompenius mela, lukiane samoseli,
plinius ufrosi, svetoniusi, tacitusi, iustine da amiane marceline
sargeblobdnen (201, 177). maT Soris calke aRniSvnis Rirsia iulius
keisari, radgan mis TxzulebaSi keltebze daskvnebi avtoriseul
dakvirvebebsac emyareba; aseve ax. w. II saukunis avtori iustine,
romelic, savaraudod, oqtavius avgustusis xanis gali
istorikosis,pompeus trogusis, cnobebs eyrdnoba.
posidoniosis _ garda `antikur keltologiaSi" vxvdebiT meore,
e.w. `aleqsandriul tradicias", romelsac SedarebiT gviandeli
periodis avtorebi: dion qrizostomi, ipolite, diogen laertieli da
polistagore warmoadgenen. keltebis Sesaxeb maTi cnobebi safuZvlad
udevs adreuli periodis eklesiis mamebis: klement aleqsandrielis,
kirilesa da origenes Txzulebebs9 (201, 180). am tradiciis
istorikosebi SedarebiT gviandel wyaroebs eyrdnobian da maT cnobebs
keltebis genezisze msjelobisas didi mniSvneloba ar eniWeba.
aqve unda vTqvaT plutarqesa da titus liviusis Sesaxeb,
romlebic, rogorc Cans, keltebis Sesaxeb informacias zemoTxsenebuli
istorikosebisgan gansxvavebuli wyaroebidan iRebdnen. plutarqe maTze
gaius mariusisa da iulius keisris biografiebSi saubrobs, titus
liviusi ki - Tavisi `istoriis~ mexuTe wignSi. mas mniSvnelovani
cnobebi moepoveba galebis warmoSobisa da Zv. w. IV-III saukuneebSi maT
mier CatarebulilaSqrobebis Sesaxeb10.
gamomdinare iqidan, rom winamdebare naSromi keltebis Sesaxeb
antikuri eTnikuri konstruqciebis analizs isaxavs da ara maTi mTeli
istoriis rekonstruqcias Cveni yuradRebis centrSi umTavresad is
8anu istorikosebi, romlebis TxzulebebSi keltebis Sesaxeb daculi cnobebi, ZiriTadad, posidoniosis Txzulebidanaa `kopirebuli”. 9unda vaxsenoT wminda ieronimec, romelic cnobasBgvawvdis IV saukuneSi galebisa da mcire aziis galatebis salaparako enis msgavsebis Sesaxeb. es cnoba istoriografiaSi araerTxel gamxdara farTo ganxilvis obieqti. 10Kkeltebs, antikuri periodis bevri sxva mweralic axsenebs, Tumca maTi TxzulebebisTvis wyaros zemoT CamoTvlili avtorebi warmoadgenen.Sesabamisad, keltologiaSi maTi saxelebi naklebad figurirebs.
ავტორის სტილი დაცულია
11
wyaroebi eqceva, romlebsac kelturi sinamdvilis formirebaze
msjelobisas aqvs didi mniSvneloba. aseTTa ricxvSi unda, erTi mxriv
unda movixsenioT avtorebi, romelTa saxelsac keltebis pirveli
moxsenieba ukavSirdeba, meore mxriv ki istorikosebi, romlebic keltur
samyaroSi Zv.w. IV – III saukuneSi mimdinare migraciebs asaxaven.didi
mniSvneloba aqvs iulius keisarsac, romelsac Tavad moaxdina Zireuli
gardatexa keltur samyaros suraTis SeqmnaSi.
werilobiT wyaroebis ganxilvisas aseve SegveZlo gvexsenebina Sua
saukuneebis irlandiuri qronikebi (magaliTad e. w. `migraciaTa wigni”,
sadac Zveli periodis irlandiaSi mimdinare migraciuli procesebia
aRwerili) da samarTlis Zeglebi (rogorc wyaro kelturi
sazogadoebebis struqturis Sesaxeb), Tumca migvaCnia, rom kvlevis
obieqtisgan qronologiurad ase daSorebul meorad wyaroebze
dayrdnoba eTnogenezis sakiTxebze msjelobisas bevrs verafers
mogvcems.
* * * * *
Zveli germanelebis arsebobis Sesaxeb antikuri xanis avtorebma
SedarebiT gvian Seityves. maT mxolod Zv.w. II saukunis miwuruls
SeniSnes, rom isini keltebisgan gansxvavebul eTnikur jgufs
warmoadgendnen. am mxriv pirveli mignebebi posidoniosTan, gaius
krispus salustiusTan da lucius aneus frontinTan gvxvdeba. ufro
sistemur msjelobas ki iulius keisari gvTavazobs, romlis Txzulebac
germanelebis Sesaxeb arsebul wyaroebs Soris erT-erTi saukeTesoa11.
ufro adreuli periodis avtorebigermanelebs ar axseneben, magram
fragmentul cnobebs gvawvdian CrdiloeT evropis Sesaxeb, romelic,
savaraudod, Zveli germanelebis eTnikur teritorias warmoadgenda. maT
Soris gansakuTrebul yuradRebas Zv.w. IV saukunis mogzauri piTeas
masalieli imsaxurebs. misma Txzulebam Cvenamde polibiosTan,
strabonTan, diodore sicilielTan da sxvebTan daculi eqsceptebis
saxiT moaRwia.
Zveli germanelebis mimarT antikuri xanis avtorebis yuradReba
11Zveli germanelebis Sesaxeb antikuri xanis wyaroebis ufro detaluri ganxilva ix. III Tavis mesame paragrafSi.
ავტორის სტილი დაცულია
12
gansakuTrebiT mas Semdeg gaizarda, rac maT romaelebTan
farTomasStabian SeiaraRebul konfliqtebSi mouxdaT Cabma. Zv. w. I da
ax. w. I saukuneebSi moRvaweobdnen avtorebi, romlebmac Zveli
germanelebis yofis sakmaod srulyofili aRweriloba dagvitoves. maT
Soris gansakuTrebul yuradRebas ukve xsenebul iulius keisarTan
erTad straboni, plinius ufrosi da tacitusi imsaxureben. maTma
Txzulebebma metad mniSvnelovani wvlili Seitanes germanelebis
Sesaxeb romaelTa warmodgenebis CamoyalibebaSi. maT naSromebs
garkveulwilad avsebs ax. w. II saukunis avtorebis: klaudius
ptolemaiosis, florusis, apianes, elias herodianes, ampeliusis,
dionisius periagetis, arianes, avlus geliusis da sxvebis Txzulebebi
(miuxedavad imisa, rom isini Zveli germanelebis Sesaxeb metad
fragmentul cnobebs Seicaven).
ax. w. III saukunidan germanelebis yofaSi metad mniSvnelovan
eTnikur Zvrebs aqvs adgili. rogorc zemoT aRvniSneT, am da misi
Semdgomi xanis eTnikuri procesebi winamdebare gamokvlevis interesis
sferoSi ar Sedis.
aqve SeiZleboda gvexsenebina ax. w. III-VI saukuneebis zogierTi
avtoris Txzuleba, romlebic Zv. w. I da ax. w. I-II saukuneebis germaniis
Sesaxeb Seicavs informacias. magaliTad, iordanes `getika”, pavle
diakvanis `langobardebis istoria” da sxva. Tumca, vfiqrobT, savsebiT
SegviZlia daveTanxmoT v. gofarts imis Sesaxeb, rom isini wyaros
“xalxTa didi gadasaxlebis epoqisTvis warmoadgenen”da ara ufro Zveli
periodisTvis (102, 42).
imave mizeziT SeiZleba iTqvas, rom CvenTvis naklebi mniSvneloba
aqvs Zveli germanuli eposis (magaliTad, `boevulfisa” da `ufrosi
edis’’ da e.w. `barbarosuli samarTlis” Zeglebis (magaliTad, iseTebis,
rogoricaa salikuri samarTali, alemanuri samarTali, ripuaruli
samarTali da a.S) monacemebs. Mmiuxedavad imisa, rom maT garSemo
arsebuli samecniero diskursi advilad SeiZleba ganvazogadoT
mTlianad antikur istoriografiaze.
gamomdinare iqidan, rom naSromi miznad Zveli germanelebis Sesaxeb
antikuri eTnikuri konstruqciebis analizs isaxavs da ara maTi mTeli
ავტორის სტილი დაცულია
13
istoriis rekonstruqcias Cveni yuradRebis centrSi umTavresad is
wyaroebi eqceva, romlebsac germanuli sinamdvilis formirebaze
msjelobisas aqvs didi mniSvneloba. aseTTa ricxvSi, pirvel rigSi
unda, movixsenioT iulius keisari da kornelius tacitusi, romlis
cnobebic stabonisa, gaius veleius paterkulusisa da plinius ufrosis
Txzulebebis fonze unda ganvazogadoT.
§ 3. sakiTxis istoriografia
Zveli germanelebisa da keltebis warmomavlobis problemas
sakmaod farTo istoriografia aqvs, romelic sxvadasxva istoriuli
epoqis kuTvnilebas warmoadgens. igi mravalwaxnagovani kvlevis
obieqtia. Tanamedrove mecnierebi mas araerTgvarovnad uyureben.
yovelive amis gamo Zalze Wirs imis gansazRvra, Tu ra SeiZleba
CavTvaloT sakiTxis istoriografiad.
winamdebare paragrafSi daxasiaTebulia keltebisa da germanelebis
siZveleebis Seswavlis etapebi; ganxilulia paradigmuli cvlilebebi,
romlebic sakiTxis istoriografiaSi periodulad xdeboda;
dasaxelebulia Sesabamisi epoqisaTvis aqtualuri Temebi da kvlevis
tendenciebi. Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezis
problemisaTvis mniSvnelovani calkeuli sakiTxebis (magaliTad,
kelturi enebis Seswavlis istoria, germanuli arqeologiis ganviTareba
da sxva) istoriografias ki ufro farTod gamokvlevis im nawilSi
ganvixilavT, sadacamis Tematuri aucilebloba iqneba.
antikur da adreuli Suasaukuneebis evropaSi eTnogenezis sakiTxebi
Tanamedroveobisgan gansxvavebulad esmodaT, Tumca germanul da kelt
tomebze msjelobisas berZeni da romaeli avtorebi did yuradRebas
uTmobdnen maT zepir gadmocemebs, migraciebs, erTmaneTTan mimarTebas,
geografiul lokalizebas da sxva sakiTxebs, rac maT germanelebisa da
keltebis genezisiT dainteresebaSi SegviZlia CamovarTvaT.
genezisis sakuTari versiebi Tavad antikuri xanis germanul da
keltur tomebsac hqondaT, magram maT Cvenamde imdenad saxecvlili
formiT moaRwies, rom xSirad Zneli gasarCevia antikuri periodis
avtorebis TxzulebebSi dafiqsirebuli hipoTezebi CvenTvis saintereso
ავტორის სტილი დაცულია
14
xalxis sinamdvilidan momdinareobs, Tu berZen-romaeli avtorebis
logikur daskvnebs emyareba.
keltebis SemTxvevaSi ori aseTi versia mogvepoveba. pirveli maTgani
titus liviusis, meore kiamiane marcelines TxzulebaSia daculi.
liviusis mixedviT, keltebi safrangeTis CrdiloeT nawilidan
momdinareoben (10, 109), marcelines mixedviT ki _ CrdiloeTi zRvis
kunZulebidan (48, 298). gvaqvs, aseve, ufro miTologiuri Sinaarsis
versiebi, romlebsac antikuri avtorebi (magaliTad, diodore
sicilieli) da Sua saukuneebis irlandiuri Txzulebebi (magaliTad, e.w.
,,migraciaTa wigni”) gvTavazoben (am versiebis ufro detaluri ganxilva
ix. II Tavis mesame paragrafSi).
Zveli germanelebis warmoSobis Sesaxeb antikur samyaroSi azrTa
sxvadasxvaoba ar arsebobda. am mxriv, Camoyalibebul versias tacitusi
gvawvdis. igi xazs usvams germaniis klimaturi pirobebis simkacres da
am xalxs avtoqton mosaxleobad Tvlis (8, 39). imave tacituss daculi
aqvs, savaraudod, Tavad germanuli sinamdvilidan momdinare cnoba
RmerT tuistonis, mis Svil manisa da misgan momavali eponimebis
Sesaxeb, romlebmac saTave msxvil germanul gaerTianebebs: ermionebs,
ingveonebsa da istveonebs daudes (8, 40). maTi istoriis adreuli etapis
Sesaxeb SedarebiT meti informacia moipoveba gvianantikuri da
adreSuasaukuneebis xanis im avtorebis TxzulebebSi, romlebic
konkretul tomebs, magaliTad, goTebs (iordane), langobardebs (pavle
diakvani) da sxva. Seexeba, Tumca aq calkeuli germanikuli eTnikuri
jgufebis genezisze vxvdebiT msjelobas da ara mTlianad Zvelgermanul
sinamdvileze.
adreul da ganviTarebul Sua saukuneebSi germanelebisa da
keltebissiZveleebisadmi interesi sagrZnoblad Senelda12. Zveli
germanelebis saxeli SeiZleba iTqvas, rom daviwyebasac ki mieca.
CrdiloeT evropaSi arsebul arqologiur artefaqtebs (magaliTad,
12Tumca, am mxriv galdfrid monmauTeli da jerald kambreeli rig SemTxvevebSi sakmaod saintereso daskvnebs gvTavazoben. arc is unda daviviwyoT, rom ZiriTadad swored Sua saukuneebSi iqmneba irlandiuri literatura, romelsac kelturi sinamdvilis SeswavlisTvis didi mniSvneloba aqvs.
ავტორის სტილი დაცულია
15
megaliTur samarxebs), am periodis istorikosebic ki (magaliTad saqson
gramatikosi) demonebis Semoqmedebad ganixilavdnen da ara istoriis
nawilad (205, 199). Tumca, humanizmisa da romantizmis epoqaSi, am mxriv,
mdgomareoba sasikeTod Seicvala. am periodidan TandaTan eyreba
safuZveli germanelebisa da keltebis genezisis sakiTxis mecnierul
Seswavlas. am periodidan sakiTxis istoriografia, vfiqrobT, SegviZlia
Semdeg ZiriTad etapebad davyoT:
1) XV saukunidan XVIII saukunis miwurulamde periodi;
2) XIX saukunis dasawyisidan XIX saukunis 70-80-ian wlebamde
periodi;
3) XIX saukunis 70-80-iani wlebidan meore msoflio omamde periodi;
4) periodi, romelic XX saukunis 60-70 - iani wlebidan iwyeba da
dremde grZeldeba.
pirveli etapi humanizmis, reformaciis, ganmanaTleblobisa da
romantizmis epoqebs ukavSirdeba. am periodSi germanelebisa da
keltebis warmomavlobis Seswavla nacionalistur mosazrebebTan iyo
dakavSirebuli.
am process saTave 1451 wels hersfildis monasterSi tacitusis
Txzuleba “germaniis” aRmoCenam daudo. misi wyalobiT, manamde
praqtikulad daviwyebuli Zveli germanelebi farTo Seswavlis obieqtad
iqcnen. amave periodSi Seiqmna Txzulebebi, romlebic SegviZlia Zveli
germanelebis eTnogenezis problemis Seswavlis saTaveebTan davayenoT.
magaliTad, luTeris TanamebrZolma filipe melanqtonma Seiswavla
tacitusTan moxseniebuli germanuli tomebis ganlageba, filipe
kliuverma ki 1616 wels scada Seekriba Zveli germanelebis Sesaxeb
antikuri xanis avtorebTan daculi yvela cnobisTvis (205, 202).
germanelebis Temis win wamowevam antikuri xanis sxva barbarosi
xalxebis (keltebis, skviTebis, dako-getebis da sxva) Temis
aqtualizebac gamoiwvia. Sesabamisad, amave periodidan iRebs saTaves
diskusia antikur wyaroebSi dafiqsirebuli calkeuli tomebis eTnikuri
kuTvnilebis Sesaxeb.amis sailustraciod frankebis warmomavlobis
garSemo arsebuli diskusia gamodgeba.
XV-XVI saukuneebSi saeklesio dokumentebSi moxseniebuli
ავტორის სტილი დაცულია
16
administraciuli erTeulebis: galiisa da germaniis gvianSuasaukuneebis
safrangeTTan da germaniasTan gaigivebis tendencia arsebobda. am fonze
ki frankebis galuri, germanuli, Tu romauli sinamdvilisadmi
mikuTvneba principuli mniSvnelobis sakiTxiiyo. frankebis galebTan
gaigivebis Teorias icavdnen: etien paskvieri, odiJieri da sxva
humanistebi. maSin, roca Jan danieli, Jan de tile da sxvebi maTi
germanelebad miCnevisaken miiswrafodnen (212, 79).
kelturi siZveleebiT daiinteresebam sayovelTao xasiaTi XVIII
saukuneSi miiRo. am process saTave, SeiZleba iTqvas, rom alan ramseim
da jeims makfersonma daudes.gansakuTrebiT didia am ukanasknelis
wvlili. Mismier 1761-1763 wlebSi gamoqveynebulma kelti bardis osianis
poemebma da maT garSemo gaCenilma diskursma keltur samyaros
sayovelTao aRiareba moutana (54, 124). amave periodidan
vxvdebiTantikuri xanis keltebis Tanamedrove irlandielebTan,
uelselebTan, bretonelebTan da sxva kelturi enobrivi ojaxis
Tanamedrove warmomadgenlebTan dakavSirebis mcdelobebs. es idea
gansakuTrebulad popularuli XVIII saukunis II naxevarSi Seiqmna. igi
ingliselebis winaaRmdeg mebrZoli britaneTis kelti xalxebis xelSi
mZlavr ideologiur iaraRad iqca.
reformaciis, humanizmisa da ganmanaTleblobis epoqaSi Zveli
germanelebisa da keltebis Seswavla sxva mimarTulebiTac warimarTa.
kerZod, XVI saukunidan daiwyo arqeologiuri artefaqtebis mogroveba,
XVII saukunis meore naxevarSi, ki TandaTan Camoyalibda enobrivi
naTesaobis koncefcia da am kuTxiT rigi evropeli xalxebis siZveleebi
erTmaneTs daukavSirda. TandaTan gamoikveTa germanikuli da kelturi
enobrivi ojaxis arsebobis idea (kelturi da germanikuli enebis
Seswavlis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix. II Tavis pirvel da III Tavis
pirvel paragrafebSi).
daskvnis saxiT, unda iTqvas, rom I periodSi keltebisa da Zveli
germanelebis siZveleebis Seswavlis kuTxiT gamokveTili yvela
tendencia XIX saukuneSi kvlevis mimarTulebad iqca.
II periodi indoevropeistikisada werilobiTi wyaroebis
kritikulad Seswavlis principebis CamoyalibebasTanaa dakavSirebuli.
ავტორის სტილი დაცულია
17
1786 wels indoeTSi moRvawe ingliselma mosamarTlem u. jonsma evropis
xalxebis enebsa da vedur sanskriTs Soris bevri msgavseba SeniSna,
romelTa axsnac man am enebze mosaubre xalxebis saerTo warmomavlobiT
scada (173, 20). am aRmoCenam evropuli sazogadoeba didad daainteresa
da mTel rig novaciebs daudo saTave. Tavad u. jonsi Tavis mosazrebebs
mecnieruli daskvnebiT ar amyarebda, amitom igi SedarebiT-
_istoriuli meTodis fuZemdeblad ver CaiTvleba, Tumca misma ideebma
enaTmecnierebis ganviTarebaze udidesi gavlena moaxdina.
komparativistika mkacr samecniero disciplinad XIX saukunis 10-ian
wlebSi Camoyalibda.
aRsaniSnavia, rom am periodSi kvlevis lingvisturi meTodebis
daxvewa, ZiriTadad, swored germanikuli enebis Seswavlis safuZvelze
xdeboda. am mxriv, gansakuTrebuli mniSvneloba f. bopis, r. raskis, i. da
v. grimebis naSromebs eniWeba.
komparativistikis kuTxiT kelturi enebis kompleqsuri Seswavla
mxolod XIX saukunis Sua xanebSi daiwyo. am mxriv gansakuTrebuli
mniSvneloba hqonda k. ceisis naSroms - “kelturi gramatika” da f.
Bbopis wigns - ,,kulturuli enebi SedarebiTi lingvistikis
TvalsazrisiT" (251, 16).
II periodidan, aseve, farTo xasiaTi mieca antikuri (da ara mxolod
antikuri) periodidan momdinare werilobiTi wyaroebis kritikul
Seswavlas. am kuTxiT pirveli nabijebi, rogorc zemoT aRvniSneT, jer
kidev humanizmis epoqaSi gadaidga, Tumca, istoriuli kvlevis meTodebi
leopold fon rankes ZalisxmeviT mxolod XIX saukuneSi Camoyalibda.
am mxriv gansakuTrebuli damsaxureba T. momzens, b. niburs, k.
miulers, g. vaics da sxva istorikosebs miuZRviT. maT keltebisa da
germanelebis warsulis amsaxveli araerTi nawarmoebi gamosces, riTac,
faqtobrivad, wyaroTmcodneobiTi baza Seiqmna, romelsac am xalxis
warmomavlobaze msjelobisas istoriuli mecniereba dRemde eyrdnoba.
daskvnis saxiT unda aRiniSnos, rom evropaSi nacionalizmis
ganviTarebam, II periodSi, Zalze pozitiuri gavlena moaxdina Zveli
germanelebisa da keltebis siZveleebis Seswavlaze. maTi warmomavlebis
Sesaxeb am periodSi dagrovili enobrivi, arqeologiuri da istoriuli
ავტორის სტილი დაცულია
18
masala XIX saukunis miwurulsa da XX saukunis pirvel naxevarSi
dRemde popularuli samecniero konstruqtebis Camoyalibebis safuZveli
gaxda.
III periodis dasawyisi XIX saukunis 70-80-iani wlebis novaciebTanaa
dakavSirebuli. am droidan germanuli da kelturi siZveleebi
kompleqsuri Seswavlis obietad iqca. Camoyalibda kvlevis
interdisciplinuri tradicia, romlis farglebSic indoevropeistika da
Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezis problema mWidrod
daukavSirda erTmaneTs.
popularuli gaxda a. Slaixeris lingvisturi Teoria, romlis
farglebSic indoevropuli enebis divergaciis modeli “genealogiuri
xis” saxiT iyo warmodgenili. mis farglebSi gamoiyofoda
“protogermanikuli”, “protokelturi”, “protoitaliur-kelturi” da
sxva msgavsi lingvisturi konstruqtebi; Semdeg ki iwyeboda maTi
Sesabamisi arqeologiuri da fizikur-anTropologiuri monacemebis
Zieba.
Kkvlevis amgvari modelis warmatebulobas xeli imanac Seuwyo, rom
swored am periodis arqeologiaSi damkvidrda “arqeologiuri
kulturis” cneba da “migraciul-difuzionisturi modeli”, romlis
farglebSic evropuli preistoria sxvadasxva warmoSobis “xalxebis”
(tomebis) permanentuli migraciebis asparezad warmoCnda.
arqeologiaSi amgvari midgomis damkvidreba germaneli mkvlevris g.
kosinas saxels ukavSirdeba. mis ganviTarebaSi ki mniSvnelovani wvlili
miuZRvis gordon Cailds. swored amitom arqeologebi zemoT aRweril
formalur-tipologiur midgomebs, zogjer “kosina-Caildis” modelis
saxeliT ixsenieben.
“difuzionistur-migraciuli” midgomebis warmatebulobas am
periodis eTnologiaSi damkvidrebuli xedvac uwyobda xels. kerZod, l.
morganisa da e. tailoris TxzulebaTa gavleniT am periodis
anTropologiaSi farTod damkvidrda tomis cneba, romelic
preistoriuli epoqis umTavres socialur ujredad gamocxadda.
vfiqrobT ar aris gadaWarbebuli v. pPolis mosazreba, romelic
acxadebs, rom am periodSi “tomebi”erTgvar “mininaciebad” ganixileboda
ავტორის სტილი დაცულია
19
(169, 19).
sainteresoa, rom ukve XIX saukunis meore da XX saukunis pirvel
naxevarSive arsebobda koncefciebi, romlebic kvlevis zemoT aRweril
models naklebad Seesabameboda. magaliTad, lingvistikaSi figurirebda
i. Smidtis “talRebis Teoria”, romelic “protoenebis” formirebis
process a. Slaixeris genealogiuri xis Teoriisgan gansxvavebulad
warmoaCenda; amave periodSi gamoiTqmoda skefsisebi Zvel germanelebsa
da keltebs Soris arsebuli realuri gansxvavebebis Sesaxeb (205, 102) da
sxva. Tumca, eTnogenetikur kvlevebSi maT praqtikulad ar
iTvaliswinebdnen.
amis mizezi albaT isaa, rom zemoT aRwerili kvlevis modeli
kargad ewereboda XIX da XX saukunis pirveli naxevris evropis
politikur-ideologiur struqturaSi. magaliTad, Zalian komfortuli
Canda mdinare rainis eTnikur wyalgamyofad gamocxadeba; fizikur-
anTropoligiuri da arqeologiuri monacemebiT rasistuli
Sexedulebebis argumentireba da sxva.
am periodSi Zveli germanelebis Sesaxeb yvelaze ufro
farTomasStabiani gamokvlevebis avtorebi f. dani, h. zibeli da l.
Smidti arian. maT TxzulebebSi TiTqmis yvela antikuri wyaros
monacemia gaanalizebuli. keltebis adreuli istoria ki f. de kulanJis,
d. de Jubenvilis, k. Julianis, a. uberis monografiebSia asaxuli. maTma
gamokvlevebma germanistikasa da keltologiaSi kvlevis Taviseburi
tradicia Seqmnes, romlis gaTvaliswinebis gareSe germanelebisa da
keltebis eTnogenezis sakiTxebis kvleva yovlad SeuZlebelia.
aqve unda vTqvaT medievisti mkvlevrebis Sesaxeb, romlebic keisrisa
da tacitusis epoqis `barbarikumSi” arsebuli socialuri institutebis
SeswavliT iyvnen dakavebuli, magaliTad: p. roti, v. vitixi, g. maureri,
r. zomi da sxva.
meore msoflio omis Semdeg CvenTvis saintereso sakiTxis kvlevis
istoriografiaSi axali, IV periodi, daiwyo. am etapze TandaTan
icvleba samecniero paradigma, romelsac XIX da XX saukunis pirveli
naxevris avtorebi eyrdnobodnen. arqeologiasa da anTropologiaSi
hiperkritikosebisa (g. danieli, s. pigo) da neoarqeologebis (l.
ავტორის სტილი დაცულია
20
bindorfi, a. spouldingi, j. vudoli da sxva) asparezze gamosvlasTan
erTad gaizarda undobloba kvlevis tradiciuli postulatebis
(magaliTad arqeologiuri kulturis cnebisa da migraciuli sqemebis
mimarT); TiTqmis saerTod gaqra fizikur-anTropologiuri argumentacia,
Tumca XX saukunis 70-iani wlebidan sagrZnoblad gaizarda
molekularuli biologiis mniSvneloba. lingvistikis Semdgomi
ganviTarebis gamo, gaizarda skefsisi tradiciuli enaTmecnieruli
postulatebis, magaliTad, a. Sleixeris ,,genealogiuri xis" Teoriisa da
`protoenis” cnebis mimarT. istoriul mecnierebaSi ki ufro SesamCnevi
gaxda antikuri da adreSuasaukuneebis avtorebis eTnikuri
konstruqciebis mimarT skeptikuri damokidebuleba. TanamedroveobaSi
sul ufro iSviaTad gvxvdeba maTi TvalTaxedvis mecnierul
gamokvlevebSi translacia, rac adre sakmaod gavrcelebuli movlena
iyo. aRniSvnis Rirsia isic, rom sakmaod gaizarda eTnologiis
mniSvneloba.
yovelive amis fonze sadiskusio gaxda iseTi problemebi,
romlebic adre TiTqmis calsaxad gadawyvetilad iTvleboda.
magaliTad: dasavleT evropaSi keltur enebze mosaubre xalxebis
araavtoqtonoba; antikuri xanis kelturi sazogadoebis wiaRSi
TviTidentificirebis saerTo saSualebebis arseboba; Zv. w. II-I
saukuneebSi germanikul enebze mosaubre xalxebis gansaxlebis arealis
lokalizeba da sxva. mniSvnelovnad Seicvala sakvlevi kiTxvebis
bunebac, rasac, rogorc marTebulad SeniSnavs k. renfriu, bolo dros
gamocemuli wignebis saTaurebic adasturebs. ingliseli mkvlevris
dakvirvebiT, ukanasknel wlebSi sul ufro naklebad gamodis wignebi
iseTi saTaurebiT, rogoricaa^,,berZnebis mosvla balkaneTze",
,,preistoriuli migraciebi evropaSi" da a.S (173, 3).samagierod, sul
ufro xSirad iwereba Txzulebebi, romlis saTauria “vin iyvnen
keltebi?”
yovelive zemoT Tqmulidan gamomdinare diskusiis obieqti gaxda
eTnogenetikuri kvlevis meTodebi. kerZod, gadaisinja zemoT aRwerili
samecniero paradigma, romlis farglebSic antikur eTnikur
konstruqciebs, arqeologiur kulturebsa da lingvistur cnebebs Soris
ავტორის სტილი დაცულია
21
xdeboda Sesatyvisobebis Zieba. Tanamedrove mkvlevrebi sul ufro metad
gaurbian interdisciplinur midgomebs da cdiloben erTi mecnierebis
farglebSi CaRrmavebuli kvleviT Semoifarglon.
keltologiaSi es cvlilebebi gansakuTrebiT mas Semdeg gaxda
SesamCnevi, rac erTi mxriv a. tovarisa da m. leJenis ZalisxmeviT
leponturi da kelt-iberuli warwerebis kelturi buneba dadginda,
meore mxriv ki, postmodernul stilSi (ZiriTadad ingliseli avtorebis
mier), keltur siZvleebTan dakaSirebuli cnebebis dekonstruqcia
daiwyo. am TvalsazrisiT gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs k. renfrius,
m. Cepmenis, b. kanlifis da sxvaTa Semoqmedebas, romlebmac kelturi
siZveleebis kvlevis axleburi tradicia daamkvidres, romlis garSemo
dRemde mimdinareobs diskusiebi.
Zveli germanelebis eTnikuri istoriisa da eTnogenezis sakiTxebis
Seswavlis TvalsazrisiT gardatexa ramdenime naSromTanaa
dakavSirebuli. kerZod, 1961 wels gamoica r. venskusis naSromi
“tomobrivi formacia da konstruqcia, romelmac SeiZleba iTqvas, rom
axal diskurss daudo saTave, romlic farglebSic Zveli germanelebis
eTno-socialuri istoriis Seswavla dRemde mimdinareobs. XX saukunis
60-80 ian wlebSi misi naSromebi araerTxel gaakritikes da axali
debulebebiT Seavses h. volframma, v. gofartma, v. polma, p. emorim da
sxva avtorebma. farTo rezonansi hqonda aseve r. haxmanis, g. kosakisa da
g. kunis Txzulebas “germanelebsa da keltebs Soris mcxovrebi
xalxebi”.
Tanamedrove mkvlevrebi, XX saukunis pirveli naxevris
avtorebisgan gansxvavebiT, did yuradRebas uTmoben calkeuli tomebis
Sesaxeb werilobiTi tradiciis Seswavlas, eTnogenezis sakiTxisaTvis
mniSvnelovani eTnologiuri kategoriebis damuSavebas, es ki
eTnogenetikur kvlevebs ufro damajerebels xdis da Tanamedrove
istoriografiis antikuri stereotipebisgan gaTavisuflebas uwyobs
xels.vfiqrobT, siaxleebi, romlebic h. volframis da misi
winamorbedebis gamokvlevebma goTebis problemis kvlevaSi Seitana imis
simbolur magaliTad SeiZleba gamodges, Tu ra saxiT transformirdeba
eTnogenetikuri kvlevebi masSi kvlevis Tanamedrove tendenciebis
ავტორის სტილი დაცულია
22
gaTvaliswinebis SemTxvevaSi. h. volframis TxzulebebSi warmodgenili
goTebis eTnikuri istoria aRarafriT mogvagonebsiordanes narativs,
romelic istoriografiaSi l. Smidtis gavleniT samecniero
konstruqtus saxiT damkvidrda. SeiZleba iTqvas, rom aq terminma
“eTnogenezmac” axleburi konotacia SeiZina (sakiTxis Sesaxeb ufro
dawvrilebiT ix. III Tavis mesame paragrafSi). @
aqve unda aRiniSnos, rom Tanamedrove istorikosebisa da
arqeologebis yuradRebis centrSi ZiriTadad gvianantikuri xana
moeqca.Zv.w. I da ax.w. I-II saukuneebi ki (romelic XIX saukunis meore da
XX saukunis pirveli naxevris mkvlevrebis sayvarel Temas
warmoadgenda) SedarebiT CrdilSi moeqca. amis mizezi albaT isaa, rom
“xalxTa didi gadasaxlebis” epoqis “barbarikumis” Sesaxeb SedarebiT
meti werilobiTi wyaro mogvepoveba. miuxedavad amisa, zemoT xsenebuli
naSromebi Tavisuflad SeiZleba mivakuTvnoT CvenTvis saintereso
sakiTxis istoriografias. vinaidan, “barbarosuli” evropis
eTnosocialuri istoriis Seswavlis ganviTareba swored maTi wyalobiT
moxda. winamdebare naSromi miznad swored kvlevis Tanamedrove
tendenciebis Zv.w. VI – III (keltebis SemTxvevaSi) da Zv.w. I – ax.w. I-II
(Zveli germanelebis SemTxvevaSi) saukuneebze ganzogadebas isaxavs.
§ 4. kvlevis meTodebi
Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezis problemis
istoriografiis analizisas, vfiqrobT, kargad gamoCnda sakiTxis
kompleqsuroba da mravalwaxnagovneba. misi Seswavla mravali
mecnierebisa da mecnieruli disciplinis amocanaa, romlebis
monacemebic iSviaTad iZleva sinqronuli daskvnebis gakeTebis
saSualebas. es ki eTnogenezis sakiTxebis kvlevis meTodebs
disciplinaTSorisi diskusiis obieqtad aqcevs. marTalia, sakiTxis
kompleqsurad Seswavlis aucileblobas TiTqmis yvela aRiarebs, magram,
realurad, eTnogenezis sakiTxebis amsaxveli naSromebis umravlesoba
aqcents mxolod istoriis (romelic, ZiriTadad, werilobiTi wyaroebis
monacemebis analizTan igivdeba), arqeologiis an ligvistikis
safuZvelze gakeTebul daskvnebze akeTebs, danarCeni disciplinebis
ავტორის სტილი დაცულია
23
monacemebs ki - calsaxad meorexarisxovan mniSvnelobas aniWebs. es,
bunebrivia, istoriuli sinamdvilis gamovlenas xels uSlis. yovelive
amas mivyavarT kvlevis e.w. `Sereuli meTodamde”, romlis CarCoebSic
avtori Tavisi hipoTezis sxvadasxva nawilis gasaSuqeblad rigrigobiT
eyrdnoba sxvadasxva mecnierebis monacemebs. Tuki misi TeoriisaTvis
sakmarisi argumentebi lingvistakas ar moepoveba, mimarTavs
arqeologias; sadac arqeologia uZluria _ werilobiT wyaroebs da a.S.
aseT dros ki nebsiT Tu uneblieT xdeba im argumentebis miCumaTeba,
romlebic avtoriseuli hipoTezis sasargeblod ar metyvelebs.
kvlevis aseTi meTodi ar gaiziara XX saukunis cnobilma
germanelma istorikosma r. haxmanma, romelmac sakiTxis Seswavlis
originaluri xerxic SemogvTavaza. misi azriT, eTnogenetikuri
kvlevisas mkvlevari valdebulia izolirebulad ganixilos misTvis
saintereso sakiTxis amsaxveli enaTmecnieruli, arqeologiuri da
istoriuli monacemebi da mxolod amis Semdeg scados maTi ganzogadeba
(109, 22).
vfiqrobT, kvlevis aseT meTods didi upiratesoba gaaCnia. misi
wyalobiT namdvilad SeiZleba ganxorcieldes damajerebeli
disciplinaTSorisi sinTezi, romelic `eTnogenezologias”Ease
sWirdeba. winamdebare naSromi Zveli germanelebisa da keltebis
eTnogenezis problemis Sesaxeb kvlevis swored aseT WrilSi Catarebis
mcdelobas warmoadgens13.
aqve unda iTqvas, rom didi mniSvneloba aqvs imis gansazRvras, Tu
romel samecniero paradigmas aniWebs upiratesobas avtori, romelic
Zveli germanelebisa da keltebis siZveleebis Seswavlas isaxavs miznad.
Tuki igi deklarirebulad ar endoba XIX saukunis meore da XX
saukunis pirvel naxevarSi samecniero konstruqts, romelic sakiTxis
13meTodologiuri TvalsazrisiT aseve rTulad gveCveneba sakvlevi
problemisaTvis mniSvnelovani qvesakiTxebis seleqcia. vinaidan dRes ukve Zalian Wirs
sakiTxis Seswavlis homogenur tradiciaze msjeloba, winamdebare naSromSi Cven
SevecadeT sxvadasxva epoqisTvis aqtualur garkveuli istoriografiis mqone yvela
sakiTxs SevxebodiT.im konteqstSi mainc, rom aRgveniSna, Tu ratom ugulebelvyofT
zogierT maTgans.
ავტორის სტილი დაცულია
24
lingvisturi, arqeologiuri, istoriuli da fizikur-anTropologiuri
monacemebis sinTezis safuZvelze Seswavlas gulisxobs, bunebrivia,
keltebisa da germanelebis eTnogenezsa, Tu eTnikur istoriaze
msjelobisas misi sakvlevi kiTxvebi da aqcentebi gansxvavebuli iqneba.
kerZod, mis TxzulebaSi naklebad iqneba adgili iseTi cnebiTi
kategoriebisTvis rogoricaa arqeologiuri kultura, “protoena” da
Tundac Tavad Zveli germanelebi an keltebi. ase xdeba kidec bevri
Tanamedrove mkvlevris (magaliTad, v. gofartis, h. volframis, i. vudis,
v. polisa da sxvaTa) SemoqmedebaSi.
winamdebare naSromi XIX saukunis meore da XX saukunis pirvel
naxevarSi gavrcelebuli paradigmebis erTmaneTTan dakavSirebis
mcdelobas warmoadgens. aqedan gamomdinare CvenTvis orive tipis
sakvlevi kiTxvebia mniSvnelovani. kerZod sainteresoa isic Tu:
1) ra obieqturi realoba imaleba antikuri xanis avtorebis mier
`keltikad~ da `germaniad~ saxeldebuli istoriuli sinamdvileebis
miRma;
2) rodis da rogor moxda maTi (e.i. am istoriuli sinamdvileebis)
formireba;
3) ra mimarTebaSia erTmaneTTan am `xalxebis” saxelebTan
gaigivebuli lingvisturi sqemebi, arqeologiuri artefaqtebis seria,
eTnonimebi da xmelTaSuazRvispireli avtorebis TxzulebebSi daculi
istoriul-eTnografiuli cnobebi.
aseve sainteresoa, Tu:
1) rogor xdeboda berZnuli da romauli eTnikuri konstruqciebis
formireba;
2) ra roli hqonda sazRvrebs eTnikuri identobis formirebaSi;
3) rogori iyo Tavad “barbarikumSi” arsebuli identobis
saSualebebi;
4) ra gavlenas axdenda “barbarikumis” mosaxleobaze
xmelTaSuazRvispireli avtorebis eTnikuri konstruqciebi da sxva.
sxvagvarad rom vTqvaT Cveni mizania erTi mxriv vaCvenoT Tu
rogor Camoyalibda da rogori iyo antikuri xanis kelturi da
germanuli samyaros habitusi,meore mxriv ki - ra kanonzomierebebis
ავტორის სტილი დაცულია
25
safuZvelze ganicdida igi cvalebadobas. es cvalebadoba naSromSi,
keltebis SemTxvevaSi IV-III saukuneebis kataklizmebis, germanelebis
SemTxvevaSi ki keisrisa da tacitusis epoqebs Soris momxdari
transformaciebis fonze iqneba warmoCenili.
ავტორის სტილი დაცულია
26
I Tavi
Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezis problemis
preistoriuli foni
§ 1. naSromis konstruqcia
Zveli germanelebisa da keltebis (iseve, rogorc antikuri xanis
sxva `barbarosi” xalxebis) eTnikuri istoriissakiTxebze msjeloba bevr
sirTulesTanaadakavSirebuli. am mxriv arsebuli problemebi, vfiqrobT,
SegviZlia or jgufad gavyoT:
1. pirvel SemTxvevaSi problemaa Sesaswavli sakiTxis arsis
mkafiod gansazRvra. saqme isaa, rom arc antikuri xanis da arc
Tanamedrove istoriografia zust pasuxs ar gvaZlevs kiTxvaze, Tu ra
unda vigulisxmoT Zveli germanelebisa da keltebis cnebis qveS. maTi
saxiT SesaZloa saqme gvqondes:
a) eTnikur jgufebTan;
b) terminebTan, romlebic TavianTi SinaarsiT ufro toponimebs
warmoadgendnen;
g) antikuri xanis avtorebis, an sulac Tanamedrove mkvlevrebis
mier postulirebul cnebebTan, romlebsac realuri istoriuli
Sesatyvisoba arasodes gaaCndaT;
d) istoriul-kulturul realobasTan, romelsac Tavisi
originaluri habitusi hqonda, miuxedavad imisa, rom misi Semqneli
adamianebi TavianT erTobas ver acnobierebdnen.
am `gaurkvevlobam” ki, SesaZlebelia, masalis ganzogadebisas
mkvlevari mcdari mimarTulebiT waiyvanos. magaliTad, SesaZloa,
diskusiis obieqtadiqces sakiTxi, Tu ramdenad gvaqvs naSromSi
indoevropeistikis sakiTxebis CarTvis saWiroeba; ramdenad
mizanSewonilia msjeloba zogadad germanikul da keltur sinamdvileze
da ara romelime konkretul tomze da sxva.
ავტორის სტილი დაცულია
27
2. arsebobs meTodologiuri xasiaTis problemebic. isini
ZiriTadad lingvistikis, arqeologiis, istoriis, fizikuri
anTropologiisa da sxva mecnierebebis monacemebis
urTierTdakavSirebisas da maTi istoriuli interpretaciisas iqmneba.
amis gamo, dRis wesrigSi dgeba mTeli rigi Teoriuli problemebis
ganxilva, romelTa mimarT samecniero wreebSi erTgvarovani
damokidebuleba ar arsebobs. Cvens SemTxvevaSi, vfiqrobT, Zalze
problematuria Semdeg Teoriul sakiTxebze msjeloba:
a) ra aris „protoena”? ra istoriuli realoba unda davinaxoT mis
wiaRSi?
b) ra aris arqeologiuri kultura? ramdenad mizanSewonilia am
cnebis eTnikuriistoriis kvlevisas gamoyeneba?
g) ra SeiZleba iyos arqeologiuri kulturis wiaRSi mimdinare
cvlilebebis mizezi?
d) ra Taviseburebebi axasiaTdebda CvenTvis saintereso
istoriuli periodis eTno-socialur procesebs?
e) ramdenad aris SesaZlebeli eTnogenezis sakiTxebze
msjelobisas lingvistikis, arqeologiisa da istoria-eTnologiis
monacemebis erTmaneTTan dakavSireba?
v) ra mniSvneloba aqvs eTnikur istoriaze msjelobisas fizikuri
anTropologiis monacemebs?
z) ra istoriuli realოba moiazreba antikuri eTnikuri
konstruqciebis (magaliTad, germania, keltika da sxva) qveS?
am sakiTxebis mimarT, vfiqrobT, sakiTxis mkvlevars mkafio
pozicia unda hqondes. winaaRmdeg SemTxvevaSi eTnogenetikuri kvleva
SesaZloa araTanmimdevruli gamodges.
aqve isic unda aRvniSnoT, rom sakvlevi obieqtebis
mravalwaxnagovneba naSromis konstruqciulad awyobasac arTulebs.
winamdebare kvleva Semdeg formatSia warmodgenili.
gamokvlevis I TavSi msjeloba indoevropul enobriv ojaxSi
kelturi da germanikuli enebis adgilsa da evropis `indoevropizaciis”
procesze gveqneba. II da III Tavebi maTi (e.i. Zveli germanelebisa da
keltebis) eTnogenezis sakiTxisTvis mniSvnelovani lingvisturi,
ავტორის სტილი დაცულია
28
arqeologiuri da istoriul-eTnografiuli monacemebis izolirebul
ganxilvas daeTmoba.aqve (e.i. II da III TavebSi), Tematuri principis
gaTvaliswinebiT `eTnogenezologiis” sakiTxebisTvis aqtualur
zemoTCamoTvlil Teoriul problemebsac SevexebiT. IV TavSi ki
zemoTganxilul masalebsa da maT safuZvelze gakeTebul daskvnebs
Zveli germanuli da kelturi sinamdvileebis raobisa da genezisis
Sesaxeb mwyobri versiebis Camosayalibeblad gamoviyenebT.
§2. indoevropeistika da Zveli germanelebisa da keltebis
eTnogenezis problema
Zveli germanelebisa da keltebis eTnikuri istoriis adreuli
etapebi e. w. `protoindoevropul” siZveleebTanaa dakavSirebuli.
Sesabamisad, istoriografiaSi keltebisa da germanelebis genezisze
msjelobas fonad xSirad evropis `indoevropeizaciis” procesze
saubari gasdevs. zogjer am saxelwodebiTgaerTianebuli kvlevebi
amgvari msjelobiT Semoifargleba kidec. kvlevis aseT tradicias
safuZveli XVIII saukunis dasasrulsa da XIX saukunis dasawyisSi
Caeyara. indoeTSi moRvawe ingliseli mosamarTle u. jonsi pirveli iyo,
vinc indoevropuli enobrivi ojaxis arsebobis Sesaxeb hipoTeza
gamoTqva (173, 12). misi hipoTezebi ki XIX saukunis pirvel naxevarSi f.
bopis, r. raskisa da sxva mkvlevarTa mecnieruli daskvnebiT gamyarda.
amasTan, rogorc zemoT aRvniSneT, XIX saukunis meore da XX saukunis
pirvel naxevarSi mniSvnelovnad waiwia win evropis arqeologiurma
Sesawavlam. Sesabamisad, Camoyalibda eTnogenezis sakiTxebis kvlevis
sakmaod myari tradicia. kerZod: SedarebiTi lingvistikis safuZvelze
xdeboda, magaliTad, `protoindoevropulis”, `protoitaliur-kelturis”
da sxva msgavsi realobebis postulireba, romlebic TiTqmis wyaroebSi
fiqsirebuli eTnikuri jgufebis tolfard cnebebad ganixileboda.
Zalze xSirad maTTan fizikuri anTropologiuri niSnebisa da
arqeologiuri artefaqtebis gaigivebac xdeboda.
XX saukunis II naxevarSi mdgomareoba mniSvnelovnad Seicvala.
rogorc zemoT aRvniSneT, am periodSi farTo xasiaTi mieca
lingvisturi da arqeologiuri monacemebis axlebur istoriul
ავტორის სტილი დაცულია
29
interpretacias. seriozuli ganxilvis sagnadiqca lingvisturi
postulatebiTa da arqeologiis monacemebiT eTnikuri istoriis kvlevis
meTodebi14. yovelive aman ki gviCvena, rom XX saukunis I naxevarSi
damkvidrebuli kvlevis tradicia sakmaod sqematur xasiaTs atarebda da
misi istoriuli interpretacia bevr sirTulesTan iyo dakavSirebuli.
aseT fonze bevrma mkvlevarma saerTod uari ganacxada
indoevropeistikis problemebis kvlevaze. samecniero paradigmebis
aRreviT gamowveuli sirTuleebi dRes e. w. `barbarosuli”
sinamdvileebis mkvlevarebisTvis erT-erTi umTavresi gamowvevaa.
yovelive zemoTqmuli, ra Tqma unda, Cvens winaSec aCens kiTxvas.
ramdenad aris Tanamedrove etapze Zveli germanelebisa da keltebis
eTnogenezze saubrisas aucilebeli indoevropeistikis problemebze
msjeloba? am kiTxvaze Cveni pasuxi Sualeduri xasiaTis iqneba.
vfiqrobT, rom indovropieistikis sakiTxebis ganxilvaze Cven uari
ramdenime mizezis gamo ar unda vTqvaT:
1. es (anu indoevropeistikis) sakiTxebi TiTqmis erTaderTia,
romelic im eTno-lingvisturi ujredebis Sesaxeb msjelobis
saSualebas iZleva, romlis safuZvelzec Zveli germanuli da kelturi
istoriuli sinamdvile Camoyalibda;
2. istoriografiaSi, tradiciulad, Zveli germanelebisa da
keltebis eTnogenezze msjelobisas (Tuki saubaria germaniis, keltikis,
da ara romelime tomis eTnikuri istoriis romelime epizodze)
indoevropeistikis sakiTxebs mniSvnelovani adgili eTmoba. Sesabamisad,
eTnogenezis sakiTxebTandakavSirebuli Teoriuli problemebis
analizisas mas didi mniSvneloba aqvs. Tumca kargad unda gvaxsovdes,
rom indoevropeistikis sakiTxebze saubrisas yovelTvis calke unda
gamovyoT sakiTxi mis ukan arsebuli istoriuli realobis Sesaxeb.
Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezis problemaze
msjelobisas did mniSvnelobas iZens indoevropeistikuli profilis
Semdegi sakiTxebi:
14bevri mkvlevari aseTi sqematizmis Tavidan acilebas jer kidev XX saukunis I naxevarSi cdilobda.
ავტორის სტილი დაცულია
30
a) ra adgili uWiravT germanikul da keltur enebs indoevropul
enobriv ojaxSi;
b) sad mdebareobda da ras warmoadgenda indoevropul enebze
mosaubre xalxebis winaresamSoblo;
g) rogor mimdinareobda evropis `indoevropizaciis” procesi (ra
istoriuli foni sdevda mas) da ra asaxva hpova man qveynis am nawilis
arqeologiur sinamdvileze.
* * * * *
a) ra adgili uWiravT germanikul da keltur enebs indoevropul
enobriv ojaxSi – sadReisodaRiarebuli klasifikaciis mixedviT,
indoevropul enobriv erTobaSi germanikulisa da kelturis garda
anatoliuri (anuxeTur–luviuri)15, indo–ariuli, berZnuli16, italiuri,
baltiuri da slavuri jgufebi erTiandeba. garda aseTi msxvili
enobrivi ojaxebisa(romelTa Semadgeneli enebis ufro detaluri
aRnusxvis saWiroebac winamdebare naSromSi ar arsebobs), aqve Sedian
calkeuli enebi, romlebic SedarebiT izolirebul mdgomareobaSi
imyofebian.magaliTad somxuri, frigiuli, Toxaruli; indoevropul
enobriv ojaxSi Semavali zogierTi enis Zalze fragmentuli cnobebi
mogvepoveba. aseTTa ricxvSi unda movixsenioT: veneturi, iliriuli,
mesapuri, samxreT picenuri, Crdilo-dasavleTis bloki17 (150, 22) da
rigi mcireaziuli dialeqtebi, romelTa indoevropuli bunebac
sadReisod dasabuTebulad iTvleba (240, 133-189).
germanikuli da kelturi enebis indoevropuli buneba
indoevropeistikis CamoyalibebisTanave gaxda naTeli. indoevropul
enobriv ojaxSi maTi pozicia yovelTvis naTeli ar iyo. magaliTad, XIX
saukunisTvis tipuri iyo kamaTi imis Sesaxeb, germanikuli ufro axlo
naTesaobas balto_slavurTan amJRavnebda Tu ariulTan (240, 38-41).
15zogjer, masTan axlos ayeneben pelasgurs, kariuls, likiurs, etruskuls da sxva paleobalkanur enebs, romelTa indoevropulobasac bevri mkvlevari ar aRiarebs.
16rogorcCans, masTan axlos idga makedonuri, Trakiuli, albanuri da sxva istoriulad balkaneTis CrdiloeT nawilSi lokalizebuli enebi, romlebmac mogvianebiT `Zvelevropulis~ mniSvnelovani gavlena ganicades.
17zogierTi mkvlevari piqtursac indoevropuli enebis ricxvs miakuTvnebs.
ავტორის სტილი დაცულია
31
Tanamedrove etapze indoevropul enobriv ojaxSi xSirad
germanikul, keltur, italiur, iliriul, mesapur, samxreT picenur,
venetur, rig SemTxvevebSi ki baltiur da slavur enebsac calke e.w.
`Zvelevropuli” jgufis saxiT gamoyofen (122, 65). es termini xmarebaSi
1954 wels germanelma lingvistma h. kraem Semoitana evropuli
toponimikis calkeuli fenebis aRsaniSnavad (122, 67). sadReisod misi
saSualebiT zemoTCamoTvlil enebsa da enobriv ojaxebs Soris
arsebuli arealuri enobrivi kavSirebi aRiniSneba,Tumca isic unda
iTqvas, rom Tanamedrove indoevropeistikaSi misi damoukidebeli masivis
saxiT ganxilvis tendenciac igrZnoba.
CvenTvis didi mniSvneloba aqvs indoevropuli enobrivi masivis
divergaciis problemasac. es sakiTxi istoriografiaSi farTo diskusiis
obieqts warmoadgens, radgan indoevropuli enebis Sesaxeb fragmentuli
informaciaa SemorCenili, rac am mxriv Tamami interpretaciebis
saSualebas iZleva. miuxedavad amisa, Tanamedrove indoevropeistikaSi am
kuTxiT dadgenil faqtad SeiZleba CavTvaloT, rom:
a) anatoliuri enebi sxvebze adre gamoeyo erTian indoevropul
sivrces;
b)indo‐iranuli, berZnuli da somxuri enobrivi masivi garkveul
periodSi erTmaneTTan sxva enobriv jgufebze daaxloebuli unda
yofiliyo;
g) calke erTobas qmnida germanikuli, baltiuri da slavuri enebic;
kelturi da italiuri ki met siaxloves CrdiloeTis jgufebTan
amJRavnebda;
d) Toxaruli enis pozicia bolomde naTeli ar aris, magram igi indo‐
iranulTan axlos mdgomad ar unda CavTvaloT (81, 98).
istoriografiaSi indoevropuli enebis divergaciis araerT
models vxvdebiT. xSirad isini garegnulad didad ar gansxvavdebian
erTmaneTisgan, magram maT Soris garkveuli winaRobebi arsebobs.
winamdebare naSromi umTavresad T. gamyreliZisa da v. ivanovis gegmas
eyrdnoba,vinaidan aq indoevropuli enebis daSlis procesi istoriul
konteqstSia ganxiluli. Tanac igi garegnulad didad ar gansxvavdeba
ავტორის სტილი დაცულია
32
d. rangis sqemisgan, romelic Tanamedrove indoevropeistikaSi yvelaze
metad gaziarebul modelad iTvleba (84, 206).
T. gamyreliZisa da v. ivanovis sqemaSi indoevropuli enobrivi
masivis daSla Svidi qronologiuri etapis saxiTaa warmodgenili.
daSlis procesi sqematuri saxiT ase gamoiyureba (ix.: suraTi #1) (239,
279).
ავტორის სტილი დაცულია
33
b) sad mdebareobda da ras warmoadgenda indoevropul enebze
mosaubre xalxebis winaresamSoblo - Zveli germanelebisa da keltebis
eTnogenezis sakiTxze saubarisas, pirvel rigSi, evropis arqeologiur
rukaze im eTno-lingvisturi jgufebis geografiuli da qronologiuri
identificirebaa saWiro, romelTa safuZvelzec mogvianebiT germanuli
ავტორის სტილი დაცულია
34
da kelturi sinamdvileebi Camoyalibdnen. Sesabamisad, Cveni Semdgomi
amocana zemoT SemoTavazebuli lingvisturi sqemis evropis
arqeologiur rukasTan Sefardebaa, Tumca vidre am problemis
ganxilvas SevudgebodeT, saWiroa ganvsazRvroT, Tu sad mdebareobda
maTi gansaxlebis sawyisi wertili. sxvagvarad rom vTqvaT, unda
ganvsazRvroT, Tu sad mdebareobda indoevropul enebze mosaubre
xalxebis winaresamSoblo.
indoevropuli enebishttp://www.spekali.tsu.ge/index.php/ge/article/viewArticle/2/16
‐ _ftn1 naTesaobis aRiareba warsulSi maTi an maTi winapari enebis
erTiani enobrivi sistemis pirobebSi Tanaarsebobis aRiarebasac
gulisxmobs. aseT enobriv sistemas lingvistebi `protoindoevropuls"
uwodeben, misi (e.i. am hipoTeturi enobrivi realobis) Tavdapirveli
gavrcelebis areals ki - winaresamSoblos (Urheimat, Homeland). am
ukanasknelSi tradiciulad igulisxmeba teritoria18, romlis
farglebSic Camoyalibda da garkveuli drois ganmavlobaSi arsebobda
`protoindoevropuli" enobrivi erToba. mis dakavSirebas, rogorc wesi,
romelime arqeologiur kulturasTan cdiloben19. indoevropelebis
pirvelsacxovrisis geografiuli mdebareobis gansazRvras araerTi
Taobis lingvisti, arqeologi, istorikosi da anTropologicdilobda.
miuxedavad amisa, sakiTxze msjeloba dRemde metad hipoTetur xasiaTs
atarebs.
indoevropelebis winaresamSoblos problemis kvleva, vfiqrobT, or
nawilad unda gaiyos. pirvel rigSi, misi (e. i. winaresamSoblos)
geografiuli da qronologiuri koordinatebi unda ganvsazRvroT,
Semdeg ki - ra istoriuli realoba imaleba `protoindoevropulis"
lingvisturi cnebis qveS da ra procesebi mosdevda indoevropuli 18specialur literaturaSi winaresamSoblos SesaZlo farTobis gansazRvris
mcdelobasac vxvdebiT (81, 290-291]. 19indoevropeistikaSi figurirebs calkeuli mosazrebebi, romlebic sakiTxis arsis sxvagvarad warmoCenas isaxavs miznad. mxedvelobaSi gvaqvs, erTi mxriv, indoevropuli
enebis genetikuri naTesaobis (71, 169-202), meore mxriv ki -,,protoindoevropuli" enis gavrcelebis arealis met-naklebad lokalur arealSi moTavsebis winaaRmdeg
mimarTuli koncefciebi (29, 21-50). Msgavsi midgomebis gaziarebis SemTxvevaSi, vfiqrobT, SeiZleba, CvenTvis saintereso sakiTxis avTenturobis problemis ganxilvis aucileblobis winaSec aRmovCndeT. Tumca maTi (e.i. msgavsi koncefciebis) momxreebis ricxvi da maTi argumentebis damajerebloba jerjerobiT amis safuZvels ar iZleva.
ავტორის სტილი დაცულია
35
`kilokavebis" evraziis kontinentze gavrcelebas. winamdebare paragrafi
pirvel maTganze iqneba orientirebuli, meore sakiTxs ki momdevno,
meoTxe TavSiSevexebiT.
indoevropuli enebis Tavdapirveli gavrcelebis arealis Sesaxeb
msjeloba im kriteriumebis aRnusxviT unda daviwyoT, romelTa
gaTvaliswinebac sakiTxis kvlevisas upirobod aucilebelia. am mxriv,
vfiqrobT, damajerebel msjelobas j. melori da d. adamsi gvTavazoben
naSromSi: `indoevropelebis kulturis enciklopedia". Tumca, migvaCnia,
rom aq moyvanili calkeuli debulebebi garkveul dazustebasa da
Sevsebas saWiroeben. j. melori da d. adamsi 6 aseT kriteriums
gamoyofen (81, 295‐297). maTi azriT, indoevropelebis winaresamSoblos
Ziebisas unda gaviTvaliswinoT, rom:
1) winaresamSoblos arseboba naklebad savaraudoa istoriulad a
priori araindoevropeli xalxebis gansaxlebis arealSi, mag.: baskebis,
tartesebis, dravidebis, mundelebis, elamelebis, Sumerebis,
protoxeTebisa da a. S.
2) unda gaviTvaliswinoT, rom `protoindoevropulis" arseboba
neoliTis xanaze adreul periodSi naklebad savaraudoa, radgan
`protoindoevropul" enobriv sistemaSi kargad aris asaxuli
`neoliTuri revoluciis" miRwevebi;
vfiqrobT, rom es mosazreba garkveul dazustebas saWiroebs.
daviwyoT imis aRniSvniT, rom Tanamedrove indoevropeistikaSi
`protoindoevropulis" qronologia farTo diskusiis obieqtia.
yvelasaTvis cxadia, rom SedarebiTi da glotoqronologiuri meTodis
safuZvelze am mimarTulebiT gakeTebuli daskvnebi, romlebic
indoevropuli erTobis Zv. w. V-IV aTaswleulebiT daTariRebisken
gvibiZgebs, mTeli rigi xarvezebiT xasiaTdeba. indoevropeistikaSi am
TvalsazrisiT meTodologiuri novaciebis danergvis mcdelobac
aRiniSna (105, 435‐438). miuxedavad amisa, r. diqsonis SeniSvna imis Sesaxeb,
rom `protoindoevropulis" arsebobis periodad Zv. w. 4000-dan 40 000
wlamde nebismieri TariRi SeiZleba gamodges, dRemde ZalaSi rCeba
[Gray...2003: 436]. amdenad, albaT, ar SevcdebiT, Tu vityviT, rom
qronologiuri xasiaTis argumentebs indoevropelebis winaresamSoblos
ავტორის სტილი დაცულია
36
Sesaxeb msjelobisas meorexarisxovani mniSvneloba aqvs. dazustebiT
imis mtkicebac ki ar SeiZleba, rom `protoindoevropuli" realoba
neoliTis xanaze adreul periodSi ar Camoyalibebula, vinaidan
Teoriulad savsebiT SesaZlebelia, indoevropul enobriv masivs met-
naklebad gamokveTili saxe jer kidev mezoliTis epoqaSi hqonoda,
xolo `neoliTuri revoluciis" miRwevebi masSi mxolod Semdgom etapze
gavrcelebuliyo.
arc is unda daviviwyoT, rom `lingvisturi paleontologiis"
(anu im dargis, romelsac am SemTxvevaSi d. adamsi da j. melori
eyrdnobian) mniSvneloba sadReisod araerTgvarovnad aris Sefasebuli.
(am dargis Sesaxeb ufro dawvrilebiT qvemoT visaubrebT). mecnierTa
erTi nawili mas dRemde endoba, meore ki mTlianad uaryofs da masze
saubrisas sarkazmsac ar erideba. vfiqrobT, am SemTxvevaSi erTgvari
`oqros Sualedis" povnaa saWiro, vinaidan `lingvisturi
paleontologiiis" sruli uaryofa indoevropelebis pirvelsacxovrisis
geografiuli mdebareobis sakiTxis Seswavlaze uaris Tqmasac niSnavs.
indoevropeistika, pirvel rigSi, enaTmecnierebis dargia. Tu gaviziarebT
mosazrebas, rom lingvistebis aRdgenil `protoindoevropul" enobriv
sistemas zogadad mainc ar SeuZlia Tavisi garemomcveli geografiuli
da istoriuli garemos Sesaxeb mogviTxros, maSin saerTodac ra azri
aqvs mis istoriul konteqstSi ganxilvas? amgvari msjelobis
gaziarebis SemTxvevaSi, vfiqrobT, saWiroa samecniero wrebrunvaSi sxva
msgavsi tipis (e.i. `lingvisturi paleontologiis" saSualebiT
miRebuli) argumentebic SemovitanoT. kerZod,ar SeiZleba gverdi
avuaroT T. gamyreliZisa da v. ivanovis naSroms: `indoevropuli ena da
indoevropelebi", romelic am (e.i. `protoindoevropulis" garemomcveli
garemos rekonstruqciis) TvalsazrisiT erT-erT yvelaze ufro
srulyofiligamokvlevaa. masSi, vfiqrobT, gansakuTrebiT niSandoblivia
daskvna indoevropelebis pirvelsacxovrisis winaaziur kulturul
wreSi SesaZlo mdebareobisa da qarTveluri enebis masTan didi
siaxlovis Sesaxeb (239, 869-891). iseTi argumentebis mniSvneloba ki, rom
winaresamSoblo TiTqosda unda yofiliyo mxare mTiani landSaftiT
(239, 865-866), arcTu didia, radgan ama Tu im „protoenaSi" calkeuli
ავტორის სტილი დაცულია
37
sityvebis arseboba iSviaTad Tu niSnavs imas, rom es cnebebi mxolod
aRniSnuli „protoenisTvis" iyo damaxasiaTebeli. igive SeiZleba iTqvas
cxovelebisa da mcenareebis calkeuli saxeobebis aRmniSvneli sityvebis
Sesaxeb, romlebze msjelobasac avtorebi aseve did adgils uTmoben
(239, 465-686).
3) winaresamSoblos Sesaxeb msjelobisas gasaTvaliswinebelia
aseve indoevropuli enobrivi jgufebis urTierTmimarTebis sakiTxi.
kerZod, rogorc zemoT aRvniSneT, unda gvaxsovdes, rom:
a) anatoliuri enebi sxvebze adre gamoeyo erTian indoevropul
sivrces;
b) indo-iranuli, berZnuli da somxuri enobrivi masivi garkveul
periodSi erTmaneTTan sxva enobriv jgufebze daaxloebuli unda
yofiliyo;
g) calke erTobas qmnidnen germanikuli, baltiuri da slavuri
enebic, kelturi da italiuri ki met siaxloves CrdiloeTis jgufebTan
amJRavnebda; d) Toxaruli enis pozicia mTlad naTeli ar aris, magram
igi indo-iranulTan axlos mdgomad ar unda CavTvaloT;
4) indoevropuli enebis gavrcelebis areali unda davukavSiroT
cxenis domestikaciis areals;
5) indoevropuli enebis gavrcelebis lingvisturi sqema unda
Seesabamebodes arqeologiur realobas;
6) indoevropelebis pirvelsacxovrisis Teoriam unda axsnas yvela
indoevropuli enobrivi jgufis Tavis istoriuli gansaxlebis arealSi
gavrcelebis sakiTxi.
indoevropul enebze mosaubre xalxebis winaresamSoblos
problemis Seswavlas safuZveli indoevropuli enaTmecnierebis
CamoyalibebisTanave Caeyara da uamravi hipoTezac gamoiTqva. isini xSir
SemTxvevaSi erTmaneTisgan mkveTrad gansxvavdebian. Tanamedrove etapze
seriozulad mxolod ramdenime maTgani ganixileba. maT ricxvSi
SegviZlia davasaxeloT paleoliTuri uwyvetobis Teoria (m. alinei);
mosazrebebi, romelTa mixedviTac winaresamSoblo CrdiloeT evropis
teritoriazea lokalizebuli (l. kiliani, a. hausleri, m. zvelebili);
Tavisi momxreebi hyavs indur hipoTezasac (m. vitzeli, k. elsti). es
ავტორის სტილი დაცულია
38
koncefciebi Tanamedrove etapze didi popularobiT ar sargebloben,
Tumca arc mTlianad uaryofilniarian. gacilebiT meti momxre hyavs
winaresamSoblos balkaneT-karpatebsa (v. safronovi, b. gornungi, i.
diakonovi, l. makkai, g. devoto) da wina aziaSi lokalizebis
mxardamWerebs. winaaziur hipoTezebs Soris yvelaze meti popularobiT
k. renfrius anatoliuri Teoria sargeblobs, romelic indoevropelebis
saxels neoliTuri meurneobis gavrcelebas ukavSirebs (k. renfriu, a.
dolgopolski). SedarebiT naklebi yuradReba eqceva indo-xeTur (h.
sturtevani, b. dardeni) da gamyreliZe-ivanovis koncefciebs. miuxedavad
erTgvari msgavsebisa, es hipoTezebi erTmaneTisgan mkveTrad
gansxvavdebian. aqve unda SevniSnoT, rom calkeul niuansebSi renfrius
Teoria balkanur-karpatul hipoTezebTan erTad upirispirdeba pontiur-
kaspiur Teorias. am ukanasknelis mixedviT, indoevropelebis
winaresamSoblod volga-uralis stepebi ganixileba, xolo
indoevropelebis dasavleTiT gavrceleba brinjaos xanis movlenad
aris aRqmuli. winaaziursa da balkaneT-karpatul banakebs SeiZleba
mivakuTvnoT agreTve e. Sera Tavisi e. w. `meoradi neoliTuri
revoluciis" koncefciiT. igi adre brinjaos xanaSi indoevropelebis
volga-uralis stepebidan dasavleTiT gadanacvlebis koncefcias
anaqronizmad Tvlis (188-234). pontiur-kaspiuri Teoriis mTavar
momxreebad m. gimbutasi, d. entoni, j. melori da d. adamsi
gvevlinebian. maTTan axlos SeiZleba davayenoT j. nikolsic, romelic
Tavisi e. w. sogdianuri hipoTeziT indoevropelebis aRmosavleTidan
dasavleTiT migraciis Teoriis sasargeblod mniSvnelovan lingvistur
argumentebs gvTavazobs. yvela am Teorias garkveuli xarvezi
axasiaTebs. maT Sesaxeb msjelobas indoevropeistikaSi (ZiriTadad
sawinaaRmdego Teoriis momxreebis mier), tradiciulad, mniSvnelovani
adgili eTmoba. amitom vfiqrobT, am kuTxiT msjelobis gagrZeleba
aucilebeli ar aris. zemoT CamoTvlili Teoriebis calkeuli susti
mxareebi sakiTxis Sesaxeb Cveneuli msjelobisaTvis sasargeblo
argumentad ver CaiTvleba.
„protoindoevropuli" enisa da misi Tavdapirveli gavrcelebis
arealis Sesaxeb msjelobisas, vfiqrobT, pirvel rigSi, yuradReba e. w.
ავტორის სტილი დაცულია
39
nostratul Teorias unda mivapyroT. Am ukanasknelis mixedviT, evraziis
kontinentis bevri enobrivi ojaxi saTaves kidev ufro msxvili
nostratuli „protoenidan" iRebs. Nnostratuli enebis klasifikaciis
Sesaxeb literaturaSi erTmniSvnelovan msjelobas ver vxvdebiT. Tumca,
„protoindoevropuli" yovelTvis mis ucvlel wevrad ganixileba. Igive
SeiZleba iTqvas qarTvelur da uralur enebzec, maSin, roca semituri,
zagrosul‐elamuri, draviduli, alTauri, afraziuli da sxva enobrivi
jgufebis pozicia am mxriv mTlad naTeli ar aris. Tanamedrove
lingvistikaSi nostratuli Teoriis mimarT araerTgvarovani
damokidebuleba arsebobs. albaT, es aris mizezi imisa, rom
indoevropeistikaSi mas SedarebiT naklebi yuradReba eqceva. Mmiuxedavad
amisa, Cveni azriT, indoevropelebis winaresamSoblos Sesaxeb
msjelobisas misi mniSvneloba friad didia. saqme isaa, rom
indoevropuli, qarTveluri da uraluri jgufebisgan sakuTrebuli
siaxlove20 http://www.spekali.tsu.ge/index.php/ge/article/viewArticle/2/16 ‐ _ftn6Cvens
SemTxvevaSi, vfiqrobT, imaze mainc migvaniSnebs21, rom am ojaxebis enebze
mosaubreTa winaprebis enebis gavrcelebis areali garkveul periodSi,
romelic, albaT, win uswrebda maT damoukidebel enobriv ojaxebad
Camoyalibebas, erTmaneTTan axlos mdebareobda. es, albaT, uflebas
gvaZlevs, „protoindoevropelebis" Tavdapirveli gavrcelebis arealad
qarTvelur da uralur enobriv sivrceebs Soris arsebuli teritoria
CavTvaloT22.
aqve unda vTqvaT, rom am sakiTxze yuradRebas aranostratikosi
lingvistebic amaxvileben. imave mocemulobis Sesaxeb maTi argumentebi
daaxloebiT ase gamoiyureba:ukve fuZeenis doneze indoevropul enaSi
gvxvdeba mTeli rigi sityvebi, romlebic Sumeruli, protoxeTuri,
elamuri, xuri–urartuli, qarTveluri da sxva (239, 456-462) uZvelesi
20sainteresoa, rom SedarebiT iSviaTad vxvdebiT mosazrebas qarTvelurisa da uraluris siaxlovis Sesaxeb. 21rom araferi vTqvaT maT SesaZlo Soreul genetikur naTesaobaze. 22samecniero literaturaSi am TvalsazrisiT ufro Tamam hipoTezebsac gamoTqvamen.
(241, 29-54). qarTul lingvistikaSi, aseve, popularobiT sargeblobs ,,protoqarTveluri"
da ,,protoindoevropuli" enebis erTmaneTTan daaxlovebis tendencia. rig SemTxvevaSi
,,protoqarTveluri" indoevropul enadac ganixileba.
ავტორის სტილი დაცულია
40
winaaziuri enebis leqsikidan aris nasesxebi (an piriqiT).
protoindoevropuli rig saerTo elementebs semituri jgufis enebTanac
amJRavnebs. aqve unda iTqvas, rom „protoqarTuli“ ena
fuZeindoevropulTan imdenad did struqturul msgavsebebs avlens, rom
zogi mkvlevari maTi Camoyalibebis saerTo arealzec saubrobs. meore
mxriv, rogorc calkeuli enebis, ise „proto erTobis“ doneze
indoevropul enebSi vxvdebiT iseT leqsikur da morfologiur
erTeulebs, romlebic indoevropelebis ungro–finur da uralur–
alTaur enebze mosaubre xalxebTan xangrZliv istoriul kontaqtebze
metyvelebs. yovelive zemoTqmuli lingvistebis nawils indoevropuli
tipis enebis genezisTan dakavSirebiT sakmaod Tamami mosazrebebis
gamoTqmis saSualebas aZlevs. aseT mkvlevarTa ricxvSi SegviZlia
movixsenioT: e. foreri, n. trubeckoi, k. ulenbeki da sxvebi. maTi
koncefciebi erTmaneTisgan mTel rig niuansebSi gansxvavdeba, magram
bevr saerTosac amJRavnebs imis gamo, rom „protoindoevropuls“ yvela
maTganiugro–finur–uralur–alTauri da kavkasiur–
xmelTaSuazRvispiruli tipis enebis sinTezis Sedegad warmoqmnilad
miiCnevs.
yvelaze mkafiod es Teoria k. ulenbeks aqvs Camoyalibebuli. igi
indoevropuls A (CrdiloeT evraziuli) da B (kavkasiur–xmelTa-
SuazRvispiruli) tipis enebis sinTezis Sedegad warmoqmnilad Tvlis.
Tavis adreul naSromebSi mas ganxiluli aqvs indoevropuli da
eskimoiduri saerTo enobrivi elementebi, ris safuZvlzec miiCnevs, rom
ungro–finuri enebi am (e.i. eskimosuri) tipis safuZvelze
viTardebodnen, magram mogvianebiT TavianTi saxe uralur–alTaur
ojaxTan urTierTobisas dakarges. samagierod, es saxe ar daukargavs
ungro–finurTan axlo mdgom im eTnikur jgufs, romelmac e.w. A
komponentis saxiT indoevropuli tipis enebis formirebaSi miiRo
monawileoba. ulenbekis azriT, meore mxriv, am procesSi, anu
xmelTaSuazRvispirul–kavkasiuri tipis enebTan axlo mdgomi enobrivi
jgufi monawileoba (241, 35‐36).
msgavs mosazrebebs mkvlevarTa nawili ar iziarebs, magram
protoindoevropulis zemoTxsenebul enebTan Sexvedris faqtebis
ავტორის სტილი დაცულია
41
logikuri axsnis aucileblobaze yvela saubrobs. rigi
zemoTCamoyalibebuli debulebebisa SesaZloa azrTa sxvadasxvaobas
iwvevdes, magram, vfiqrobT, savsebiT calsaxaa, rom indoevropelebs
TavianTi „proto erTobis“ arsebobis xanaSi uZveles winaaziel da
Crdiloevraziel xalxebTan hqondaT kavSiri. Tanamedrove
indoevropistikaSic es azria gavrcelebuli, kerZod, yvela aRiarebs
„protoindoevropul“ – winaaziur enobriv Sexvedrebs. uralur–alTaur
enebTan misi kavSirisadmi damokidebulebis sailustraciod ki a.
andreevis gamokvleva gamodgeba. man daadgina, rom 203 Zveli
indoevropuli fuZidan 198 uralur–alTaur da ugro–finur enebSic
gvxvdeba, 5 ki mxolod erT-erT maTganSi (276, 154).
sad SeiZleboda yofiliyo aseTi sivrce? qarTveluri enebis
formirebisa da genetikuri kavSirebis Sesaxeb samecniero
literaturaSi sayovelTaod gaziarebuli azri ar arsebobs, Tumca
gvaqvs safuZveli vifiqroT, rom maTi Tavdapirveli gavrcelebis areali
kavkasiis teritorias didad ar unda gascildeboda. Tu
gaviTvaliswinebT, rom samxreT irani da indoeTi nostratuli jgufis
sxva wevrebiT (zagros-elamelebiTa da dravidebiT) iyo dasaxlebuli,
uralispireTi da centraluri azia ki, savaraudod, uralelebisa da
alTaelebis winaprebiT, vfiqrobT, logikuri iqneba, Tu amgvar
Sualedur teritoriad samxreT Sua aziasa da CrdiloeT irans
CavTvliT. mezoliTis xanaSi23 qveynis es nawili Cans, mWidrod iyo
dakavSirebuli, erTi mxriv, uralispireTTan (147, 368-372), meore mxriv ki
– wina aziasTan. es kavSirebi arc neoliTisa da eneoliTis xanaSi
Sesustebula. am periodSi aq sami kulturuli wre - jeiTuni, hisari da
keltiminari – Camoyalibda (291, 13-24). Cvens SemTxvevaSi gansakuTrebul
yuradRebas jeiTunis kultura imsaxurebs. masSi kargad aris
warmodgenili „neoliTuri revoluciis" yvela miRweva. wina aziur
sinamdvilesTan misi kavSirebic intensiur xasiaTs atarebs,
amavdroulad igi adgilobriv, mezoliTur tradiciebsac agrZelebs. es
garemoebebi, vfiqrobT, uflebas gvaZlevs, vTqvaT, rom samxreT Suaaziur
23mxedvelobaSigvaqvsisperiodi, romelSicevraziaSinostratulienebisgavrcelebaivaraudeba.
ავტორის სტილი დაცულია
42
Teorias kargad esadageba „lingvisturi paleontologiis" safuZvelze
gakeTebuli zemoT Camoyalibebuli daskvnebi indoevropelebis
pirvelsacxovrisis wina aziuri samyaros siaxloves mdebareobis
Sesaxeb. igive SeiZleba iTqvas ,,neoliTuri revoluciis" miRwevebzec.
winaaRmdegobaSi igi (e.i. samxreT Sua aziuri Teoria) arc
„protoindoevropulis" qronologiis sakiTxebTan modis.
indoevropeistikisaTvis indoevropelebis wina aziur neoliTur
sinamdvilesTan dakavSirebis idea axali ar aris. Tumca, vfiqrobT, am
TvalsazrisiT samxreT Sua aziur hipoTezas meti argumenti moepoveba,
vinaidan:
a) igi ar gadakveTs wina aziis a priori araindoevropeli
mosaxleobis gavrcelebis istoriul areals;
b) mis farglebSi, rogorc qvemoT vnaxavT, Sinauri cxenis wina
aziaSi gavrcelebis Sesaxeb saintereso daskvnebis gakeTeba SeiZleba;
g) misi saSualebiT sadReisod cnobili indoevropuli enobrivi
jgufebis TavianT istoriul sacxovrisSi gavrcelebis logikuri
gzebis dasaxva xerxdeba.
neoliTis xanis Sua aziaSi da mis mimdebare teritoriaze Semdeg
arqeologiur realobas vxvdebiT: TurqmeneTis samxreT–aRmosavleT
nawilSi jeiTuneli miwaTmoqmedebi mean–CaaCas raionamde
vrceldebodnen. dasavleTiT ki imave (an masTan axlo mdgomi)
kulturis Zeglebi, SesaZloa, sumbaras xeobaSic (karakalas raioni)
mdebareobdnen. regionis CrdiloeT nawili neoliTel meTevzeTa tomebs
ekavaT. maTi kvali aRmoCenilia kaspiispireTSi, xorezmSi, samxreT–
aRmosavleT TurqmeneTSi, zeravSanas xeobaSi, centralur ferganaSi. am
Zeglebis didi umravlesoba keltemeranul kulturaSi erTiandeba.
iranis CrdiloeTiT sialkis, tajikeTis mTian raionebSi ki hisaris
arqeologiuri kulturebi iyvnen gavrcelebulni. mkvlevarTa nawili
maT miwaTmoqmedebad da mesaqonleebad Tvlis,meoreni - monadireebad da
Semgroveblebad, mesameni ki - metwilad mesaqonleebad (230, 366-367).
eneoliTis xanaSi aq kulturis evoluciis axal safexurebs
vxvdebiT. Sua aziis eneoliTis adreul periods anau IA da namazga I–is
tipis Zeglebi ganekuTvneba. anaus Zeglebi teritoriulad or,
ავტორის სტილი დაცულია
43
erTmaneTisgan sakmaod gansxvavebul, aRmosavleT da dasavleT arealad
iyofa. misi genezisis sakiTxi Zalian rTulia, magram TiTqos yvela
Tanxmdeba, rom misi Camoyalibeba CrdiloeT iranidan momaval impulsebs
unda ukavSirdebodes. samwuxarod, iranuli arqeologiuri Zeglebi
jerjerobiT kargad ar aris Seswavlili. is ki, rac viciT misi yvelaze
ufro cnobili kulturis - sialkas - Sesaxeb, gvafiqrebinebs, rom igi
neoliT–eneoliTis xanaSi samxreT Sua aziur kulturebTan axlo
kontaqtSi unda yofiliyo.
vfiqrobT, rom am arqeologiuri kulturebis wreSia saZebni is
eTno-lingvisturi bazisi, romlis safuZvelzec „protoindoevropuli
sinamdvile“ Camoyalibda.
maSasadame, vfiqrobT, rom indoevropul enebze mosaubre xalxebis
winaresamSoblo samxreT Sua aziisa da CrdiloeT iranis teritoriaze
mdebareobda. აq jer kidev mezoliTis xanaSi unda dawyebuliyo
„protoindoevropuli" enobrivi Taviseburebebis Camoyalibebis procesi.
es procesi didad unda daeCqarebina Zv. w. VI‐V aTaswleulebSi qveynis am
nawilSi (e.i. samxreT Sua aziasa da CrdiloeT iranSi) mwarmoebluri
meurneobis gavrcelebasa da hisarisa da jeiTunis msgavsi
arqeologiuri kulturebis Camoyalibebas. იndoevropuli enobrivi
sivrcis daSla, savaraudod, Zv. w. V‐IV aTaswleulebSi unda dawyebuliyo.
Mmisi evraziis kontinentze ganfena ori mimarTulebiT mimdinareobda.
dasavleTiT anatoliuri enebis gavrceleba mtkvar‐araqsis kulturis
formirebasTan, Semdeg ki Zv. w. III aTaswleulis II naxevarSi mis daSlasTan
unda iyos dakavSirebuli. Toxarul enebs gansakuTrebuli gadaadgileba
ar ganucdia. volga‐uralispireTSi indoevropelebis gavrcelebis
markerad aq mwarmoebluri meurneobis gavrceleba unda CavTvaloT.
pontiur‐kaspiuri Teoriis mixedviT, aqve mdebareobda indoevropelebis
winaresamSoblo, romelic, Cveni azriT, winaresamSoblos mxolod
indoevropuli ojaxis ariul‐berZnul‐somxur‐,,Zvelevropuli" frTisTvis
warmoadgenda. Aamgvari msjelobis SemTxvevaSi, vfiqrobT, d. Aadamsisa da
j. Mmeloris zemoT ganxiluli arc erTi kriteriumi ar irRveva. T.
gamyreliZisa da v. ivanovis mier SemoTavazebuli yvela lingvisturi
ავტორის სტილი დაცულია
44
argumentic ZalaSi rCeba. vfiqrobT, rom istoriuli da Teoriuli
sakiTxebis (ra istoriuli realoba imaleba ,,protoindoevropulis"
lingvisturi cnebis qveS; ra formebiT vrceldebodnen sxvadasxva
mimarTulebiT indoevropuli enobrivi jgufebi da rogor aisaxeboda
yovelive es arqeologiur masalaze) Sesaxeb msjeloba SemoTavazebul
hipoTezas samomavlod met damajereblobas SesZens.
dasasrul, unda aRvniSnoT, rom marTalia, indoevropelebis
winaresamSoblos geografiuli lokalizaciis Sesaxeb msgavsi
hipoTezebi indoevropistikaSi adrec iyo gamoTqmuli24, magram
zemoTCamoyalibebuli hipoTeza maT samarTalmemkvidred ver CaiTvleba,
radgan XIX saukuneSi popularuli Teoriebi indoevropelebis
winaresamSoblos Sesaxeb, ZiriTadad, lingvistur daskvnebs eyrdnoboda,
romlebis araavTenturobac XIX saukunis II naxevarSi, lingvistikuri
mecnierebis ganviTarebasTan erTad, calsaxad gamoCnda (erT-erTi
maTgani iyo, magaliTad, veduri sanskritis protoindoevropulTan
identurobis Teoria), ris Semdegac Tanamedrove indoevropistikaSi maT
seriozulad aRaravin uyurebs.
g) rogor mimdinareobda evropis `indoevropizaciis” procesi (ra
istoriuli foni sdevda mas) da ra asaxva hpova man qveynis am nawilis
arqeologiur sinamdvileze? - rogorc ar unda mivudgeT indoevropul
enebze mosaubre xalxebis winaresamSoblos problemas, cxadia, rom mis
garSemo arsebuli Teoriebis avTenturoba-araavTenturobis mTavari
indikatori migraciebis im gzebis bunebrivobaa, romelTameSveobiTac
werilobiTi wyaroebis saSualebiT cnobilma eTno-lingvisturma
jgufebma (xeTebma, keltebma, arielebma, germanelebma da sxva) TavianT
istoriul sacxovriss miaRwies. indoevropul enebze mosaubre xalxebis
evropaSi gansaxleba da maTi adgilobriv arqeologiur kulturebTan
dakavSireba Tanamedrove indoevropeistikis erT-erTi urTulesi
24magaliTad, indoeTs winaresamSoblod Tvlidnen f. Slegeli da a. Sleixeri; sogdianas da centralur azias - k. pesti da a. piqte; mesopotamias - T. momzeni; himalais misadgomebs - i. Seri.
ავტორის სტილი დაცულია
45
problemaa. am kuTxiT Seqmnil literaturaSi araerT statias Tu
monografias SevxvdebiT, romlebSic calkeuli eTno–lingvisturi
jgufebis migraciebzea saubari, Tumca am sakiTxis kompleqsuri (anu
indoevropuli enobrivi ojaxis yvela warmomadgenlis evropul
arqeologiur masalasTan dakavSirebis) gaSuqebis mcdeloba arcTu
bevria. rogorc wesi isini damajereblobiT ar gamoirCevian.
sailustraciod ramdenime maTgani SegviZlia gamovyoT. maTi avtotorebi
arian k. renfriu (romelic indoevropelebis saxels evropaSi
neoliTuri xanis kulturebis gavrcelebas ukavSirebs), m. gimbuta
(romelic indoevropelebis gansaxlebis sawyis wertilad adrebrinjaos
xanis uralispireTs xedavs), v. safronovi (da sxva balkaneT-karpatebSi
winaresamsSoblos lokalizebis mosurne mkvlevarebi) da T. gamyreliZe
da v. ivanovi (romlebic indoevropelTa winaresamSoblod mcire azias
miiCneven). mokled ganvixiloT TiToeuli maTgani.maTi xarvezebi,
vfiqorbT, kargad warmoaCens im sisusteebs, romlebic indoevropelTa
winaresamSoblos Sesaxeb zemoT CamoTvlil Teoriebs axasiaTebs.
v. safronovis Teoria (romelic SedarebiT ufro kompleqsuri
Tanmimdevrulia im hipoTezebs Soris, romlebic indoevropelTa
pirvelsacxovrisis balkaneT-karpatebis raionSi lokalizebas
cdiloben) daaxloebiT ase gamoiyureba: avtori lingvistikis
monacemebze dayrdnobiT acxadebs, rom indoevropulma enebma
ganviTarebis sami didi etapi gaiares da TiToeuli maTganisTvis
arqeologiuri Sesatyvisobebis povnas cdilobs. misi azriT, pirvel
etaps (anu indoevropelebis adreul winaresamSoblos) Catal - huiukis
kultura Seesatyviseba, romelic mcire aziaSi Zv.w. VII-VI
aTaswleulebSi iyo gavrcelebuli. indoevropelebis saSualo
winaresamSoblos (romelSic indoevropuli enebis ganviTarebis meore
etapi mimdinareobda) lokalizacias avtori balkaneT–karpatebis
raionSi (Zv.w. V-IV aTaswleuliebis vinCis arqeologiuri kulturis
wiaRSi) cdilobs. mesame etaps ki Zv.w. IV-III aTaswleulebSi lendenisa
da Zabrisebri keramikis kultureba ukavSirebs (276, 203-209).
calkeuli indoevropuli eTno–lingvisturi jgufebis migraciis
sawyis wertilebad swored am arqeologiuri kulturebis gavrcelebis
ავტორის სტილი დაცულია
46
areali ivaraudeba. v. safronovi erTaderTi avtori ar aris, romelic
indoevropelebis winaresamSoblos „dunais civilizaciis~ CarCoebSi
eZebs, magram albaT ar SevcdebiT Tu vityviT, rom es Teoria mas
yvelaze ufro Tanmimdevrulad aqvs Camoyalibebuli.
am Teoriis mTavari sisuste isaa, rom ar Cans balkaneT–
karpatebis raionidan arqeologiuri kulturebis aRmosavleTiT
gavrcelebis damadasturebeli argumentebi (is, rasac v. safronovi
gvTavazobs, Zalze aradamajerebelia). aseve, evropis arqeologiur
sivrceSi ar Cans zabrisebri Tasebis da lendenis arqeologiuri
kulturebis uwyveti kavSiri.
daskvnis saxiT unda vTqvaT, rom realurad balkaneT-
dunaispireTi mxolod indoevropuli enebis ojaxis erT-erTi (albaT
konservirebuli) frTis sacxovrisi SeiZleboda yofiliyo. misTvis
winaresamSoblos statusis miniWeba ki arafriT SeiZleba.
arqeologiuri TvalsazrisiT gacilebiT ufro damajerebelia m.
gimbutas Teoria. igi yvelaze ufro Tanmimdevrulad agrZelebs
evropuli indoevropistikis tradiciebs. g. Caildis msgavsad, mas sawyis
indoevropul kulturad Zveli ormosamarxebis tipis Zeglebi miaCnia.
Sesabamisad, maTi winaresamSoblos lokalizebas igi volgispireTSi
axdens. misi azriT, aqedan Zv.w. V-IV aTaswleulebSi25 momavali
impulsebis kvaldakval evropaSi indoevropul enebze mosaubre xalxebi
iwyeben gavrcelebas (yorRanuli, zonriani keramikis da sxva kulturebi
aq Zveli ormosamarxebis kontiniumad ganixileba). maT „savizito
baraTad“ gimbuta ormoebSi mokrunCxul mdgomareobaSi zurgze
damarxvis tradicias miiCnevs. avtori evropis indoevropizaciis
process centralul evropaSi arsebuli `sufstratuli
civilizaciebis~ (tripolie, gumelnica, vinCi) degradacias ukavSirebs.
maT wiaRSi indoevropelebis infiltraciis saboloo TariRad igi Zv.w.
2500–2200 wlebs Tvlis. es procesi avtors erTgvari dramis saxiT aqvs
warmodgenili. kerZod, igi aviTarebs mosazrebas, rompatriarqaluri
25Zveli ormosamarxebis kulturis arsebobis TariRs gimbuta mTeli aTaswleuliT aZvelebs. tradiciulad misi formireba da gavrceleba ara Zv. w. V_IV, aramed IV - III aTaswleulebiT TariRdeba.
ავტორის სტილი დაცულია
47
sazogadoebis pirobebSi mcxovrebma agresiulma indoevropelma tomebma
gaanadgures e.w. “Zveli evropis” matriarqatis principebze
organizebuli samyaro, romlis msoflmxedvelobac dRevandeli
civilizaciebisgan mniSvnelovnad gansxvavdeboda (98, 198-209).
arqeologiuri TvalsazrisiT, m. gimbutas Teoria (rigi
qronologiuri xasiaTis debulebebis aradamajereblobis miuxedavad)
yvelaze ufro gamarTulia, magram igi bevr xarvezsac Seicavs. kerZod,
mis mier winaresamSoblod gamocxadebuli teritoria Znelad eTavseba
„lingvistikuri paleontologiis“ monacemebs. yvelaferi is, rac am (e.i.
lingvisturi paleontologiis TvalsazrisiT) viciT indoevropelebis
winaresamSoblos Sesaxeb, gvafiqrebinebs, rom igi volgispireTSi
(ZvelaRmosavluri civilizaciebisgan ase Sors) ar mdebareobda.
T. gamyreliZisa da v. ivanovis Teoriis mixedviT,
indoevropelebis pirvelsacxovrisad kavkasiis samxreTi, mcire aziis
aRmosavleTi da mesopotamiis CrdiloeTi nawili iTvleba. mis
arqeologiur ekvivalentad ki halafis, Sulaver–SomuTefes da mtkvar–
araqsis kulturebi ganixileba. gamyreliZisa da ivanovis Teoriis
Tanaxmad indoevropul erTobas Tavdapirvelad anatoliuri jgufi
gamoeyo, Semdgom ki - berZnuli da ariuli, romlis warmomadgenlebis
migracia evropisken Zv.w. III aTaswleulSi nawilobriv mcire aziis,
nawilobriv ki kavkasiis gziT ganxorcielda. indoevropuli ojaxis
danarCenma warmomadgenlebma am sqemis mixedviT TavianT istoriul
sacxovriss Sua aziis, volgispireTis da samxreT ruseTis stepebis
gavliT miaRwies, sadac maTi meoradi enobrivi konvergacia moxda.
am Teoriis Zlieri mxare lingvisturi monacemebia. marTalia,
bevri mosazreba aqac sakamaToa, magram Zalze damajereblad gamoiyureba
daskvna: enaTmecnieruli monacemebis kvalobaze indoevropelebis
winaresamSoblo sadRac samxreT balkaneTidan TurqmeneTamde
teritoriaze unda moviazroT (239, 479-490). Tumca arqeologiuri
TvalsazrisiT igi kritikas ver uZlebs. rogorc o. jafariZe SeniSnavs,
aq navaraudebi indoiraneli tomebis kavkasiis gavliT evropisken
migraciis da halafuri kulturis Sua aziisken gavrcelebis Teorias
arqeologiuri safuZveli ar gaaCnia (27, 122). igive SeiZleba iTqvas
ავტორის სტილი დაცულია
48
berZnebis mcire aziidan migraciis hipoTezis Sesaxebac. am mxriv misi
gamarTleba mxolod imiT SeiZleba, rom aq indoevropul enebze
mosaubre xalxebis migraciა ara xalxebis masobrivi moZraobis, aramed
mcire jgufebis mSvidobiani gadaadgilebis saxiT aris warmodgenili,
rac TiTqos safuZvels gvaZlevs maT moZraobaze saubrisas
arqeologiur monacemebs meorexarisovani mniSvneloba mivaniWoT.
zemoTxsenebuli avtorebisgan gansxvavebuli pozicia uWiravs k.
renfrius, romelic indoevropul enebze mosaubre xalxebis evropaSi
gavrcelebas neoliTur migraciebs ukavSirebs (173, 280-289). am Teoriis
CarCoebSi calkeuli indoevropuli enobrivi masivebis Tavgadasavalze
saubari Znelia, radgan avtoris erT-erT mTavar arguments sakiTxis ase
formulirebas nihilisturad ucqeris.
amdenad, evropis indoevropizaciis yvela zemoTxsenebuli sqema
mniSvnelovani sisustiT xasiaTdeba. maTi gaumarTavoba, ra Tqma unda,
samxreT Suaaziuri TeoriisaTvis argumenti ar aris, magram mas
garkveuli mniSvneloba mainc aqvs. misi avTenturoba–araavTenturobis
mTavari indikatorad ki mxolod indoevropuli enobis evropaSi
gavrcelebis miseuli sqema SeiZleba gamodges.
indoevropul enebze mosaubre xalxebis winaresamSoblod
samxreT Sua aziis gamocxadebis SemTxvevaSi saSualeba gveZleva maTi
preistoriuli migraciebi gansxvavebul konteqstSi ganvixiloT, rac,
vfiqrobT, mTeli rigi arqeologiuri da lingvisturi lafsusebisgan
Tavis aridebis saSualebas mogvcems. imisaTvis, rom msjelobas metad
hipoTeturi xasiaTi ar mieces, saWiroa, yovelTvis Tvalwin gvqondes
indoevropelebis „protoerTobis“ daSlis amsaxveli zemoTmoyvanili
lingvistikuri sqema da gansakuTrebuli pasuxismgeblobiT movekidoT im
arqeologiuri debulebebis dasabuTebas, romlebsac Cveni TeoriisaTvis
gadamwyveti mniSvneloba aqvT.
samxreT Sua aziuri Teoriis mixedviT gamodis, rom geografiuli
TvalsazrisiT Toxaruli enebi mxolod umniSvnelod gadaadgildnen.
anatolielebis wina aziaSi gavrceleba ki, vfiqrobT, mtkvar-araqsis
arqeologiur kulturas ukavSirdeba. am etapze, ra Tqma unda, mtkvar-
araqsis kulturis genezisSi samxreT Sua aziidan da CrdiloeT
ავტორის სტილი დაცულია
49
iranidan mosuli elementis monawileoba dadasturebul faqtad ver
CaiTvleba26, Tumca, vfiqrobT, ramdenime garemoebaze yuradRebis
gamaxvilebam, SesaZloa, kvlevis saintereso perspeqtivebi gviCvenos.
kerZod:
1) mtkvar-araqsis kulturiT kavkasiasa da mis mimdebare
teritoriaze brinjaos xana iwyeba, rasac wina aziaSi mniSvnelovani
kulturuli, sameurneo da, SesaZloa, eTno-lingvisturi cvlilebebi
mosdevs. maTi kvali aSkarad etyoba Zv. w. IV aTaswleulis arqeologiur
masalas. kerZod, xalxTa mniSvnelovani talRa inacvlebs samxreT Sua
aziidan uralispireTis mimarTulebiT. Tavis mxriv, samxreTeli
migrantebi iTviseben samxreT Sua aziis teritorias, rac aq anaus
kulturis formirebis safuZveli xdeba (291, 24-26). Aamave periodSi
kavkasiaSi gavrcelda leilaTefes tipis Zeglebi da samxreTidan
Crdilo kavkasiisken xalxTa mniSvnelovani nakadi gadavida, ramac
maikopis kulturis formireba gamoiwvia (27, 277-278). agreTe, mtkvar-
araqseli tomebi swrafad gavrceldnen kavkasiaSi da a.S. arc is unda
daviviwyoT, rom swored am periodSi Cndebian Sumerebi samxreT
SuamdinareTSi. Ar aris gamoricxuli, rom maTi gadaadgilebac raime
formiT zemoT xsenebul movlenebs ukavSirdebodes. indoevropuli
(anatoliuri) „kilokavebis" dasavleTiT gavrcelebac, vfiqrobT, am
konteqstSi unda ganvixiloT (xazs vusvamT, rom am etapze Cveni mizania
ganvsazRvroT, romeli logikuri kulturul-istoriul procesebis
devdaTan indoevropuli kilokavebis dasavleTiT gavrcelebas);
2) xeTebis mcire aziis teritoriaze arseboba mxolod Zv. w. III
aTaswleulis miwurulidan dasturdeba. amave periods emTxveva mtkvar-
araqsis kulturis dacema. Cans, rom misi mosaxleoba nawilobriv
Crdiloeli mezoblebisa da nawilobriv klimaturi pirobebis
gauaresebis gamo masobrivad tovebs Zveli gansaxlebis adgilebs (27,
170-174). swored es xdeba siriaSi kirbeT-kerakis kulturis genezisis
26CrdiloeTiranisteritoriaarqeologiuriTvalsazrisiTbolomde Seswavliliar aris..
igiveSeiZlebaiTqvasqveynisamnawilisarqeologiuriZeglebiskavkasiurimasalebis
konteqstSiganxilvis Sesaxeb.
ავტორის სტილი დაცულია
50
mizezi. garkveuli masebis gadaadgilebas balkaneTis mimarTulebiTac
varaudoben. xom ar unda veZeboT anatolielebis mcire aziaSi
gavrcelebis istoriuli safuZvelia movlenebis konteqstSi?
3) yuradReba unda mivaqcioT wina aziaSi Sinauri cxenis
gavrcelebis problemasac. Bbevri arqeologi Tvlis, rom mtkvar-araqsis
mosaxleoba cxens icnobda (27, 108-109) jer kidev maSin, roca mas ar
hqonda saSualeba, rom kulturis es elementi
stepebTankavSirisSedegadaeTvisebina. Aaxali monacemebiT (145, 129-139)
aseve ikveTeba, rom CrdiloeT iranis teritoriaze Sinauri cxeni,
SesaZloa, Zv. w. IV aTaswleulSi an ufro adreul periodSic
vrceldeboda. Uunda aRiniSnos, rom wina aziis sxva mxareebSi am mxriv
gansakuTrebul masalas ver vxvdebiT. gavixsenoT zemoT ukve aRniSnuli
Sua aziis tradiciuli kavSirebi.am kavSirebs evropis
indoevropeizaciis procesSi did mniSvnelobas vaniWebT. agreTve,
gavixsenoT mosazreba, romlis mixedviTac cxenis moSinaureba im zolSi
unda momxdariyo, romelSic Sinauri viri iyo gavrcelebuli (81, 441-442).
CvenTvis mniSvnelovania is garemoeba, rom yvelaze meti
popularobiT cxenis aRmosavleT evropis stepebSi moSinaurebis
koncefcia sargeblobs. yovelive zemoT Tqmulidan gamomdinare, Zv.w. IV
aTaswleulSi Sinauri cxenis gavrcelebis saintereso areali ikveTeba,
romelic Zalze uaxlovdeba Cven mier indoevropul sivrced aRqmul
teritorias;
4) vfiqrobT, yuradsaRebia is garemoebac, rom mtkvar-araqsis
kultura wina aziasTan sust kavSirebs amJRavnebs (gansxvavebiT regionSi
misi winamorbedi arqeologiuri kulturebisgan) maSin, roca misi
Crdiloel imezobeli maikopis kultura am mxriv sakmaod
dawinaurebuli Cans. xom ar aris es mtkvar-araqsis kulturis SeqmnaSi
araadgilobrivi elementis monawileobis argumenti? Kidev erTxel
aRvniSnavT, rom zemoTmoyvanil msjelobas (indoevropuli enebis
dasavleTiT gavrcelebis Sesaxeb) jerjerobiT mxolod samuSao
hipoTezis saxe SeiZleba hqondes.
ავტორის სტილი დაცულია
51
samxreT Suaaziuri hipoTezis gaziarebis SemTxvevaSi, bunebrivia,
evropaSi indoevropuli enebis gavrcelebis sakiTxic saWiroebs
alternatiul axsnas. am mxriv, vfiqrobT, saintereso iqneba, yuradReba
uralis stepebis „neoliTizebis" procesze (vgulisxmobT mwarmoebluri
meurneobis gavrcelebis process) gavamaxviloT. didi xania SeniSnulia,
rom qveynis am nawilSi mwarmoebluri meurneobis Camoyalibeba da
ganviTareba mxolod sami SesaZlo centridan: dunaispireT-balkaneTidan,
kavkasiidan da samxreT Sua aziidan SeiZleboda momxdariyo (135, 203).
neoliTisa da eneoliTis xanaSi kavkasiis stepebTan kontaqtebi ar
dasturdeba,Tumca imaves ver vityviT samxreT Sua aziis Sesaxeb.
miuxedavad imisa, rom indoevropeistikis sakiTxebze msjelobisas am
process SedarebiT naklebi yuradReba eqceva, ar SeiZleba ar SevniSnoT,
rom rogorc mezoliTis, ise neoliTisa da eneoliTis periodSi es
regionebi (e.i. uralispireTi da samxreT Sua azia) erTmaneTTan mWidrod
iyo dakavSirebuli27. arc is unda daviviwyoT, rom stepebis aTvisebasa
da iq nomaduri meurneobis CamoyalibebaSi gadamwyveti roli
mecxvareobis kulturam Seasrula. cxvari, iseve rogorc Txa da
msxvilfexa rqosani pirutyvi, uralis stepebsa da mis mimdebare
teritoriaze ar binadrobda (147, 375). Zalze logikuria vifiqroT, rom
igi aq samxreT kaspiispireTidan gavrcelda, sadac misi domestikaciis
erT-erTi uZvelesi kera arsebobda. dasasrul, isic unda vTqvaT, rom
`protoindoevropul~ enaSi, rogorc Cans, sakmaod kargad iyo
warmodgenili mecxvareobasTan dakavSirebuli terminologia.
ra Tqma unda, Cven sruliadac ar gvsurs volga-uralis stepebis
aTvisebaze msjelobisas dunai-balkaneTis keris mniSvnelobis daknineba.
ubralod, aRvniSnavT, rom arqeologiuri monacemebis mixedviT,
mwarmoebluri meurneobis Camoyalibeba uralispireTsa da mis
aRmosavleTnawilSi ZiriTadad mainc samxreT Suaaziuri gavlenis
Sedegad moxda28. indoevropuli kilokavebis, ufro sworad, misi
araanatoliuri da araToxaruli nawilis evropaSi gavrceleba 27Aam sakiTxis Sesaxeb ix: 289, 327‐328.
28Ggansxvavebuli pozicia SeiZleba viqonioT volgispireTTan mimarTebiT. .
ავტორის სტილი დაცულია
52
xsenebuli mimarTulebiT eTnikuri da kulturuli difuziis Sedegad
migvaCnia. am mxriv Cveni pozicia gansxvavdeba pontiur-kaspiuri
Teoriebis momxreebisgan, romlebic qveynis am nawilis
indoevropeizaciis process ufro dasavleTidan wamosul impulsebs
ukavSireben. vfiqrobT, rom amgvari midgoma n. danilenkos mier
SemoTavazebuli arqeologiuri argumentebisa (289, 327-328) da j.
nikolsis lingvisturi daskvnebis (159, 245-277) urTierTdakavSirebis
saintereso saSualebas iZleva.
maSasadame, SesaZlebelia davuSvaT, rom samxreT Sua aziidan,
romlic, Cveni azriT, indoevropelebis winaresamSoblos warmoadgenda,
Zv.w. IV aTaswleulSi momTabare–mesaqonle tomebis mcire jgufebis
migracia daiwyo, ris Sedegadac volga–uralispireTis indoevropizacia
moxda. Zalze logikuria vifiqroT, rom axalmosulebma aq
“superstratis” roli Seasrules, ris Sedegadac srednestogis, dnepro–
doneckis da sxva kulturebi Camoyalibda. Zveli ormosamarxebis
kultura ki, savaraudod, sredenstogis kulturis safuZvelze
ganviTarda (98, 78).
vfiqrobT, rom Zveli ormoebis kultura winaresamSoblos
warmoadgenda yvela im indoevropuli enisTvis, romlebic mogvianebiT
evropaSi iyo gavrcelebuli (vgulisxmonT yvela indoevropul enas29
anatoliurisa da Toxarulis gamoklebiT, romlebis istoriac zemoT
wina da centralur azias davukavSireT).
Zv.w. III aTaswleulSi Zveli ormoebis kulturis safuZvelze sami
msxvili kulturul-istoriuli erToba Camoyalibda (ufro sworad
ganviTarda):
a) am periodis volga-uralis stepebSi gavrcelebuli Cans
poltavinos kultura;
b) SavizRvispireTSi – katakomburi;
g) CrdiloeT evropaSi ki sabrZolo culebis kultura vrceldeba.
vfiqrobT, rom am arqeologiuri kulturebis Camoyalibeba
indoevropuli enebis divergaciis mexuTe etaps Seesabameba, rodesac
29maT Soris vgulisxmobT indo-iranul da indo-ariul enebsac.
ავტორის სტილი დაცულია
53
msxvil indoevropul jgufebad italiur-kelturi, berZnul-somxur-
ariuli da baltiur-slavur germanikuli gamoiyofa.
migvaCnia, rom baltiur-slavur-germanikuli sabrZolo culebis
kulturas Seesabameba; katakomburi kultura berZnul-somxur-ariuls
warmoadgens, poltavinosi ki - italiur-kelturs (am sakiTxebis Sesaxeb
ufro detalurad II Tavis meore da III Tavis meore paragrafSi
gagrZeldeba msjeloba).
ავტორის სტილი დაცულია
54
Tavi II
antikuri xanis keltebis eTnogenezis sakiTxisTvis mniSvnelovani
enaTmecnieruli, arqeologiuri da istoriul-eTnologiuri problemebi
kelturi samyaro ZvelTaganve did interess iwvevda. antikuri xanis
avtorebi da Sua saukuneebis (ZiriTadad, irlandiuri da inglisuri)
qronikebi mravalferovan informacias gvawvdian am „xalxis” istoriaze,
religiaze, miTologiaze, socialur institutebsa da yofiT
Taviseburebebze. Tanamedrove mecnierebic keltur sinamdviles
sxvadasxva kuTxiT swavloben, Tumca, SeiZleba iTqvas, rom maT ar
gaaCniaT amomwuravi pasuxi mTavar kiTxvaze: `vin iyvnen keltebi?”.
antikuri xanis kelturi sinamdvilis istoriuli TvalsazrisiT raobis
problema keltologiaSi dRemde erT-erT umTavres sadiskusio sakiTxad
rCeba.
winamdebare Tavi keltebis eTnogenezTan dakavSirebul aqtualur
sakiTxebs eZRvneba. aq erTmaneTisgan izolirebulad ganvixilavT
enaTmecnierul, arqeologiur da istoriul-eTnologiur problemebs,
romlebis mimarT mkvlevaris pozicias, Cveni azriT, gadamwyveti
mniSvneloba aqvsantikuri xanis keltebis eTnogenezis sakiTxze
msjelobisas. kerZod, yuradRebas gavamaxvilebT Semdeg sadiskuso
Temebze:
enaTmecnierul nawilSi ($ 1 ):
a) ras warmoadgenda e.w. `protokelturi~ ena? ra SeiZleba iTqvas
masTan istoriulad cnobili kelturi enebis mimarTebis Sesaxeb?
b) ra saxis kontaqtebi hqonda keltur enebs (`proto~ da calkeuli
enebis doneze) sxva indoevropul da araindoevropul enebTan?
arqologiur nawilSi ($ 2 ):
a) romeli arqeologiuri kulturebi unda CavTvaloT keltebis,
ufro sworad “protokeltur enaze (enebze)” mosaubre xalxebis
Semoqmedebad?
b) ra eTno-socialurma procesebma gamoiwvia latenis
arqeologiuri kulturis formireba?
ავტორის სტილი დაცულია
55
istoriul nawilSi ($ 3 ):
a) rogor moxda keltebis Sesaxeb antikuri xanis avtorebis
Sexedulebebis formireba?
b) ra versiebia daculi werilobiT wyaroebSi keltebis genezisis
Sesaxeb?
g) ra mniSvnelobiT iyenebdnen termins - „kelti“ antikuri xanis
avtorebi?
aqve vimsjelebT eTnogenetikuri kvlevebisTvis lingvistikis,
arqeologiisa da fizikuri anTropologiis mniSvnelobaze.
$1. keltebis eTnogenezisis sakiTxisaTvis mniSvnelovani
enaTmecnieruli problemebi
pirvel rigSi, yuradReba lingvistikis monacemebs unda mivapyroT.
keltur enebs sxvadasxva avtorebi XVI saukunidan aRwerdnen (j.
bukeneni, e. lidi ... ),Tumca, maT mimarT interesi gansakuTrebiT mas
Semdeg gaizarda, rac 1786 wels uiliam jonsis ZalisxmeviT gairkva, rom
kelturi axlad “aRmoCenili” indoevropuli enobrivi ojaxis nawils
warmoadgenda. komparativistikis kuTxiT maTi kompleqsuri Seswavla
mxolod XIX saukunis Sua xanebSi daiwyo. am mxriv gansakuTrebuli
mniSvneloba hqonda k. ceisis naSroms - “kelturi gramatika” da f.
Bbopis wigns - ,,kulturuli enebi SedarebiTi lingvistikis
TvalsazrisiT" (251, 34). kelturma, rogorc periferiulma indoevropulma
enam, lingvistebis farTo daintereseba gamoiwvia. XIX saukunis meore da
XX saukunis pirvel naxevarSi mas araerTi gamokvleva miuZRvnes: i.
pokornim, h. cimerma, k. meierma, r. turneizenma, k. jeqsonma, J. lom, J.
vandriesma, h. pedersenma, g. luisma da sxva cnobilma lingvistebma. amave
periodSi gamoikveTa sadiskusio problemebi, romlebsac keltebis
eTnogenezze msjelobisas udidesi mniSvneloba aqvs. magaliTad:
arsebobda Tu ara `protoitaliur-kelturi” erToba; gvxvdeba Tu ara
“substratuli” elementebi irlandiur enaSi da sxva.
meore msoflio omis Semdeg keltologiaSi mniSvnelovani
cvlilebebi moxda, ris mizezsac,ZiriTadad, am periodSi gakeTebuli
ავტორის სტილი დაცულია
56
aRmoCenebi warmoadgens. kerZod, dadasturda leponturi da kelt-
iberuli enebis kelturi buneba. kelt-iberuli warwerebi jer kidev 1921-
22 wlebSi gaSifra espanelma arqeologma m. garsia-morenom, magram misi
koncefcia sastikad gaakritika h. Suhardtma, romelic am ZeglebSi
iberiuli enobrivi elementebis amocnobas cdilobda.maTi (e.i. kelt-
iberuliwarwerebis)kelturibunebisdamtkicebamxolod 1946 welsSeZloa.
tovarma. leponturi warwerebis gaSifrva ki (XX saukunis 70-ian wlebSi)
m. leJenis saxels ukavSirdeba (251, 89).
amasTan, meore msoflio omis Semdgom periodSi mniSvnelovnad
Seicvala samecniero paradigma, romlis safuZvelzec manamde enobrivi
monacemebis interpretacia xdeboda (sakiTxis Sesaxeb ufro
dawvrilebiT qvemoT iqneba saubari). amis gamo sadiskusio gaxda bevri
manamdeTiTqmis calsaxad gaziarebuli debuleba. magaliTad, eWvqveS
dadga ,,protokelturis" homogenuri buneba, kelturi enebis
klasificirebis sistemis damajerebloba, calkeuli enobrivi
procesebis (magaliTad,P* - s disimilaciis) realuri arsi da sxva. es
sakiTxebi keltologiaSi dRemde intensiurad ganixileba.
antikuri xanis keltebis eTnogenezis problemaze msjelobisas,
vfiqrobT, yuradReba Semdegi lingvisturi Sinaarsis sakvlev kiTxvebze
unda gavamaxvilo:
a) ras warmoadgenda e.w. `protokelturi~ ena? ra SeiZleba iTqvas
masTan istoriulad cnobili kelturi enebis mimarTebis Sesaxeb?
b) ra saxis kontaqtebi hqonda keltur enebs (`proto~ da calkeuli
enebis doneze) sxva indoevropul da araindoevropul enebTan?
am sakiTxebze msjelobisas Cveni msjeloba Tanamedrove mkvlevrebis
J. ieSkas, r. vudardis, e. evansis, r. volasis, j. faifis, v. kaliginisa da
a. koroliovis naSromebs emyareba.
vidre uSualod am sakvlevi kiTxvebis Seswavlaze gadavidodeT,
vfiqrobT, saWiroa ganvixiloT Tu ra mniSvneloba aqvs lingvistikas
eTnogenetikuri kvlevebisTvis. aqve unda aRvniSnoT, im Teoriuli
problemebis Sesaxeb, romlebic mis safuZvelze gakeTebuli daskvnebis
ავტორის სტილი დაცულია
57
sxva samecniero disciplinebis monacemebTan dakavSirebisa da
istoriuli interpretaciisas warmoiqmneba30.
lingvistika - ama Tu im enis, an enaTa jgufis lingvisturi
Seswavlis safuZvelze miRebul informacias eTnogenezis sakiTxebze
msjelobisas didi mniSvneloba aqvs. es gansakuTrebiT maSin igrZnoba,
roca saqme preistoriul, an werilobiTi wyaroebis mier naklebad
gaSuqebul geografiul arealSi mimdinare eTnikur procesebs exeba.
bevri mecnieri enas umTavres eTnikur maxasiaTeblad Tvlis da
Sesabamisad, ama Tu im xalxis genezisze msjelobisas lingvistikur
monacemebs gadamwyvet mniSvnelobas aniWebs. maTi argumentebi, erTi
SexedviT, sakmaod damajerebeli Cans. Tanamedrove lingvistika erT-erTi
umkacresi mecnierebaa. mis gankargulebaSia kvelevis SedarebiT -
istoriuli da struqturuli meTodi, romlis saSualebiTac xdeba
msoflios enebis da genetikuri da tipologiuri klasifikacia.
eTnogenezis sakiTxebze msjelobisas gansakuTrebuli mniSvneloba
pirvel maTgans eniWeba, radgan igi monaTesave enebis amosavali
arqetipis rekonstruqtirebis da am aRdgenili erTobis TandaTanobiTi
daSlis istoriuli Tanmimdevrobis gansazRvris saSualebas iZleva
.brunvaSi Semodis calkeuli cnebebi da terminebi (magaliTad,
superstrati, substrati, konvergacia, divergacia da a. S.), romlebis
eTnikuri istoriis konteqstSi ganzogadebac kvlevis saintereso
perspeqtivebs gvisaxavs.
amasTan, kvlevis lingvistikur meTodebs eyrdnoba: toponimika,
hidronimika, onomastika, lingvogeografia da sxva disciplinebi,
romlebsac, aseve, mravlismetyveli informaciis mocema SeuZlia (maT
Sesaxeb saubari odnav qvemoT iqneba).
erTi SexedviT aseTi STambeWdavi SesaZleblobebis miuxedavad
arsebobs mTeli rigi garemoebebi, romlebic zemoTCamoTvlili
30naSromis is nawilebi, romlebic uSualod eTnogenetikuri kvlevebisTvis aqtualuri
Teoriuli sakiTxebis ganxilvas eZRvneba daxrili SriftiTaa dawerili.
ავტორის სტილი დაცულია
58
monacemebis avTenturobas eWvqevS ayenebs. isini, ZiriTadad, lingvisturi
masalis istoriul konteqstSi interpretirebisas warmoiqmneba31.
am SemTxvevaSi, yuradRebas pirvel rigSi „protoenis“ cneba
imsaxurebs. gasaTvaliswinebelia, rom igi, upirveles yovlisa,
enaTmecnieruli kategoriaa. mis umTavres funqcias enobrivi monacemebis
klasificireba da sistematizireba warmoadgens. istoriul sinamdvileze
aseTi kategoriebis brmad morgeba yovlad dauSvebelia. amis umTavresi
mizezi rekonstruqtirebuli “protoenebis” metismetad hipoTeturi
bunebaa.imis Tqma gvsurs, rom lingvistebis mier aRdgenili enobrivi
elementebi, romelsac isini: ,,protoindoevropulis",
,,protobalto_slavuri", ,,italo-kelturis" da sxva msgavsi terminebis
qveS aTavseben, Znelad Tu SegviZlia realurad, erT qronologiur
sibrtyeze arsebulad ganvixiloT. mogrovili mravalferovani
enaTmecnieruli masalis sivrcobriv-qronologiuri identifikacia
metismetad meryev hipoTezebs emyareba, rac, bunebrivia, lingvistiuri
monacemebis istoriul WrilSi aRqmas metad arTulebs. swored am
mizezebis gamoa, rom a. Sleixeris ,,geneologiuri xis" Teoria, romelic
sakmaod xSirad gvxvdeba sxvadasxva eTnogenetikuri gamokvelevebis
furclebze, sadaReisod metad aradamajerebel sqemad iTvleba.
`protoenis,~ rogorc cnebis Sesaxeb aseve unda iTqvas, rom igi
lingvisturi Sinaarsis terminia. misi saSualebiT enaTmecnierebi
monaTesave enebis Sedarebis safuZvelze aRdgenil enobrivi arqetipebis
im kompleqss aRniSnaven, romlisganac, savaraudod, kvlevisaTvis
mniSvnelovani enebi iReben saTaves. am cnebis upirvelesi daniSnuleba
mogrovili lingvistikuri masalis sistematizaciaa.
marTalia, aravin uaryofs, rom monaTesave enebi istoriulad erTi
wyarodan momdinareoben, magram imasac yvela aRiarebs, rom
komparavistebis mir aRdgenili enobrivi `arqetipebi~ mxolod garkveul
sistemur informacias gvawvdian realurad arsebuli `protoenebis~
Sesaxeb. rogorc zemoT aRvniSneT, xSirad arc imis garantia gvaqvs, rom
31Uunda iTqvas, rom sociolingvistika da dialeqtologia, erTerT miznad am problemebis gadaWras isaxaven.
ავტორის სტილი დაცულია
59
lingvistebis mier ama Tu im `protoenis~ wiaRSi moTavsebuli enobrivi
elementebi rodesme erT qronologiur sibrtyeze Tanaarsebobdnen.
aseT pirobebSi, bunebrivia, protoenobrivi realobis obieqturi
arsi farTo diskusiis sagans warmoadgens. rogorc k. klimovi SeniSnavs
am sakiTxis lingvistebi sami erTmaneTisgan damoukidebeli
mimarTulebiT ganixilaven:
1) erTni Tvlian, rom `protoena~ sinamdvileSi erTi individumia,
romlis wiaRSic minimaluri dialeqturi gansxvavebebi arsebobs. am
mosazrebas zurgs a. meie, k. brugmani, r. kenti, j. marCandi, v. georgievi
da sxva cnobili lingvistebi umagreben;
2) meore mimarTuleba, romlis ukanac i. boduen de kurtene, e.
germani, f. tavodeli, t. berou da sxvebi dganan pirvelisagan imiT
gansxvavdeba, rom `protoenas~ sakmaod Sors wasuli dialeqturi
diferenciaciis fonze ganixilavs. rig SemTxvevebSi ki am dialeqtebis
arqetipis arsebobasac eWvqveS ayenebs;
3) mesame mosazrebas mxars n. trubeckoi, v. pizani, e. koseriu, a.
desnickaia, r. katiCiCa da sxvebi uWeren. igi kidev ufro dacilebuli
Cans tradiciul Sexedulebebs. mis CarCoebSi `fuZeena~ erTmaneTis
monaTesave ramodenime enis konglomeratad ganixileba, romelebis
arqetipis arsebobac eWvqveS aris dayenebuli (252, 134-138).
Tumca, aqve unda iTqvas, rom bevri mkvlevari zemoTCamoTvlili
hipoTezebidan mxolod da mxolod erTs ar miiCnevs WeSmaritebis
ukanasknel instanciad da maT sinTezirebas cdilobs. magaliTad v.
Jirmunski SeniSnavs, rom yovel konkretul istoriul-socialur
SemTxvevaSi, saWiroa damoukideblad gadawydes saqme `fuZeenasTan~
gvaqvs, Tu monaTesave enebis kavSirTan (248, 45). vfiqrobT, rom
sakiTxisadmi aseTi midgoma savsebiT mizanSewonilia.
amasTan, unda aRvniSnoT, rom enobrivi da eTnikuri erToba, xSir
SemTxvevaSi, sulac ar warmoadgens identur cnebebs. yuradRebis Rirsia,
aseve, SemTxvevebi, roca mxolod enobrivi monacemebis analizis
saSualebiT gakeTebuli, Tundac sruliad avTenturi daskvnebi, mcdari
eTnogenetikuri Sexedulebebisken gvibiZgebs. magaliTisaTvis karibis
zRvis qveynebis enebis SemTxveva gamodgeba. maTi enebi, rogorc
ავტორის სტილი დაცულია
60
morfologiur da sintaqsur, ise leqsikur doneze metad did siaxloves
amJRavnebs indoevropul enebTan, ramac, SesaZlebelia, am regionis
xalxebis formirebaSi indoevropuli eTnikuri elementis farTo
monawileoba gvavaraudebinos (124, 223). es ki, ra Tqma unda mcdari
hipoTeza iqneba.
Aaqve unda iTqvas, rom eTnogenetikur kvlevebSi Zalze
perspeqtiulad gvesaxeba arqeologiuri kulturisa da “protoenis”
cnebis urTierTmimarTebis ganxilva. Tumca, am sakiTxs II Tavis meore
paragrafSi SevexebiT.
saubris calke Temaa `lingvisturi paleontologia”, romlis
monacemebic Zalze xSirad figurirebs eTnogenetikuri gamokvlevebis
furclebze. igi im ekologiuri da kulturuli landSaftis
rekonstruqcias cdilobs, romlis wiaRSic eTnogenetikuri
kvlevisaTvis mniSvneloban xalxebs uwevdaT cxovreba. maT
Camoyalibebas safuZveli a. piqtem Cauyara (173, 343). gansakuTrebiT
farTo xasiaTi ki msgavsma gamokvlevebma. XX saukunis 20-30 wlebSi,
struqturuli enaTmecnierebis Camoyalibebis Semdeg miiRo.
Tanamedrove humanitaruli mecnierebis warmomomadgenlebs Soris
,,lingvisturi paleontologiis" saSualebiT gakeTebuli daskvnebis
avTenturoba-araavTenturobis sakiTxi cxare diskusiis obieqts
warmoadgens. mkvlevarTa nawili maT ndobas ucxadebs da Tavis
gamokvlevebSi farTod iyenebs. nawili ki skeptikur damokidebulebas
iCens da sarkazmsac ar erideba (173, 34). am polemikis Sedegebs
winamdebare gamokvlevisTvis mxolod nawilobriv aqvs mniSvneloba,
radgan Zveli germanelebisa da keltebis winaresamSoblos da
,,protoerTobis" xanaSi maTi kulturis raobis sakiTxi Tanamedrove
keltologia - germanistikaSi mwvaved ar dgas. TiTqos mkafiod aris
moxazuli is konturebi, romlis wiaRSic es problemebi unda gadawydes.
Tumca, indoevropuli siZveleebis Sesaxeb msjelobisas “lingvistur
paleontologias didi mniSvneloba aqvs.
CamoTvlili debulebebi, ra Tqma unda, lingvistikis monacemebis
mimarT hiperkritikuli damokidebulebis safuZvels ar gvaZlevs. isini,
ავტორის სტილი დაცულია
61
mxolod, enobrivi masalis eTnogenetikur aspeqtSi ganxilvisas
sifrTxilis gamoCenis da sxva mecnierebebis monacemebTan misi
Sejerebis aucileblobaze migvaniSneben da gvaiZuleben yovelTvis didi
yuradRebiT movekidoT Semdeg sakiTxebs: ra istoriuli realoba
imaleba ama Tu im “protoenis” cnebis qveS da ramdenad SeiZleba misi
istoriul sinamdvilesTan, an iseT hipoTetur konstruqtTan gatoleba,
rogoricaa arqeologiuri kultura (am sakiTxze msjelobas, odnav
qvemoT, arqeologiaze saubrisas ganvagrZobT).
toponimika da hidronimika sxvadasxva geografiuli adgilebisa
da mdinareebis saxelwodebebs, ra Tqma unda, metad metyveli
informaciis mocema SeuZlia aq mcxovrebi mosaxleobis ama Tu im
enebrivi garemosadmi kuTvnilebis Sesaxeb. Tumca, bolomde utyuar
argumentad arc es monacemebi gamodgeba, radgan, jer erTi xSirad
calsaxad ar aris gansazRvruli esa Tu is hidro-toponimi, romel
enobriv garemos ekuTvnis da meore _ ama Tu im regionSi
mkvlevarisaTvis saintereso eTnosis kuTvnili toponimis ararseboba
calsaxad ar amtkicebs, rom iq am ukansaknels fexi arasodes daudgams.
vinaidan, mogvinebiT, SesaZloa, es leqsikuri erTeuli dakarguliyo.
amasTan, arc is unda daviviwyoT, rom toponimikuri monacemebi, rogorc
wesi ver TariRdeba, rac aseve sirTuleebs warmoSobs.
miuxedavad amisa, hidro-toponimika germanelebisa da keltebis
(iseve rogorc mTlianad indoevropelebis) eTnogenezze saubrisas mainc
udides daxmarebas gviwevs. bevri eTnikuri jgufis arsebobis Sesaxeb
mxolod maTi saSualebiT xdeba cnobili. geografiul arealSi maTi
statistikurad Seswavlis SemTxvevaSi ki werilobiT wyaroebSi
fiqsirebuli eTno-lingvisturi jgufebis gavrcelebis arealzec
sakmaod srulyofili warmodgena gveqmneba. isic unda avRniSnoT, rom
rig SemTxvevebSi swored toponimebi inaxavs ama Tu im enis ganviTarebis
adreul formebs, rac lingvistebs mniSvnelovan daxmarebas uwevs. sxva
wyaroebTan Sejerebis SemTxvevaSi hidro-toponimika pirvelxarisxovan
wyarod SeiZleba CavTvaloT (yovel SemTxvevaSi maSin, roca saqme
germanelebisa da keltebis eTnogenezs exeba).
ავტორის სტილი დაცულია
62
keltur-germanikuli hidro-toponimebis Seswavla XIX saukunis
bolos da XX s-is dasawyisSi daiwyo. maTi analizi, ZiriTadad, imave
mecnierebis saxels ukavSirdeba, romlebzec zemoT, lingvistikaze
msjelobisas, iyo saubari.
onomastika_ eTnogenetikuri kvlevebis dros onomastikis
monacemebs sakmaod didi praqtikuli mniSvneloba aqvs. miTumetes, roca
saqme indoevropul enebze mosaubre xalxebs exeba, romlebis sakuTari
saxelebic xSirad saxeli - kompozitis, e.i. mcire teqstis saxiT aris
warmodgenili. sadReisod, isini sakmaod kargad arian Seswavlili: o.
frisenis, s. buges, a. ianseni, k. marstranderis da sxva mecnierebis mier
da xSirad gamoiyenebian ama Tu im eTnogenetikuri problemis
gasaSuqeblad.
onomastikuri xasiaTis monacemebi mniSvenlovan daxmarebas
gviwevs germaneli da kelti xalxebis klasifikaciisas32. farTod
gamoiyenebian isini im SemTxevvaSic, roca saqme Sida eTnikur migraciebs
exeba. dasasrul, unda iTqvas isic, rom bolomde ndobas arc onomastika
imsaxurebs, radgan sakuTari saxelebi Zalze iolad xdeba sesxebis
obieqti mezobel (da ara mxolod mezobel) xalxebs Soris.
lingvogeografia lingvogeografia (igive arealuri lingvistika,
an dialeqtologia) dialeqtur niSnebs da maT gavrcelebis areals
Seiswavlis. kvlevis Sedegebs ki, rogorc wesi, rukebisa da atlasebis
saSualebiT gamosaxavs. mis monacemebs eTnogenezis sakiTxebze
msjelobisas sul ufro meti mniSvneloba eniWeba.
zemoT Cven aRvniSneT, rom lingvisturi sqemebis istoriul
WrilSi gaazrebam mTel rig sirTuleebTan aris dakavSirebuli.
humanitaruli mecnierebis warmomadgenlebisaTvis didi xania saidumlos
aRar warmoadgens, rom werilobiT wyaroebSi fiqsirebuli da miT
umetes maTze dayrdnobiT (SedarebiT - istoriuli meTodis saSualebiT)
rekonstruqtirebuli ,,protonebi" zedialeqtur formebs warmoadgens da
realur eTnogenetikur situacias Zalze bundovnad asaxavs.
sailustraciod germanuli eposebis (,,heliandis", ,,simRera
32rig SemTxvevaSi istoriulad cnobili zogierTi germaneli tomis ama Tu im eTno-
ligvistur dajgufebasTan mikuTvneba mxolod maTi saSualebiT xerxdeba.
ავტორის სტილი დაცულია
63
hildebrandze" ,,boevulfi" da sxva) SemTxveva gamodgeba. aq fiqsirebuli
saliteraturo enis Sidagermanul klasifikaciaSi CarTva (risi
mcdelobac araerTxel yofila) Zalze saxifaToa, radganac masSi
sxvadasxva ganStoebis (Tumca, ra Tqma unda “protogermanulidan”
momavali) dialeqturi formebia sinTezirebuli.
eTnogenezis sakiTxebze msjelobisas meti mniSvneloba, ra Tqma
unda, am dialeqtebis Seswavlas aqvs. amgvari dialeqturi formebis
Seswavla lingvogeografiis amocanas warmoadgens. marTalia,
Tanamedrove dialeqtologiaSi uaryofilia k. miulenhofis Teoria,
romlis mixdeviT Tanamedrove germanikuli dialeqtebis gavcelebis
areali Zveli germanuli tomebis sacxovriss emTxveva. (122, 202), magram
SedarebiTi meTodis gamoyenebiT mainc xerxdeba Zveli dialeqturi
formebis, maT Soris arsebuli izoglasebisa da inovaciebis
rekonstruqcia.
sociolingvistika - sociolingvistika enis arsebobis formebs,
mis sazogadoebriv funqciebs da socialur procesebTan kavSirs
Seiswavlis. eTnogenezis sakiTxebze msjelobaSi mas sakmao sicxadis
Setana SeuZlia. sxvagvarad rom vTqvaT misi saSualebiT realuri
istoriuli suraTis ufro mkafio ferebSi daxatva SeiZleba. amis gamo
migvaCnia, rom arc mTlad gadaWarbebulia v. Jirmunskis Sefaseba,
romelic sociolingvistikas lingvografiis ,,mesame ganzomilebas"
uwodebs (247, 68).
sociolingvisturi problemebiT (anu enis da sazogadoebis
urTierTmimarTulebiT) adreuli periodis skolebis warmomadgenlebi
naklebad interesdebodnen. am mxriv, kvlevebis fuZemdebels a. meie
warmoadgens. sociolingvistur problematikas, aseve mniSvnelovani
adgili uWiravs struqturuli mimarTulebis enaTmecnierebis (s.
karcevskis, r. iakobsonis, n. trubeckois da sxvebis) SemoqmedebaSi.
winamdebare naSromSi dialeqtologiisa da sociolingvistikis
debulebebs farTod viyenebT enobrivi monacemebis istoriul
konteqstSi ganzogadebisas.
ავტორის სტილი დაცულია
64
a) ras warmoadgenda e.w. `protokelturi~ ena? ra SeiZleba iTqvas
masTan istoriulad cnobili kelturi enebis mimarTebis Sesaxeb?
b) ra saxis kontaqtebi hqonda keltur enebs (`proto~ da calkeuli
enebis doneze) sxva indoevropul da araindoevropul enebTan?_
Tanamedrove lingvistikaSi aRiarebuli klasifikaciis mixedviT keltur
enobriv ojaxSi Sedis: galuri, leponturi33, keltiberuli, brituli
(Zveli britebis ena), galaturi (mcire aziis galatebis ena)34,
irlandiuri, gaeluri, menuri, Sotlandiuri (igive eruli), uelsuri
(igive kambruli), korniuli da bretonuli enebi. galuri, leponturi,
keltiberuli, brituli da galaturi saistorio asparezss jer kidev
antikur xanaSi Camoscilda. korniuli enis xmarebidan gamosvla ki XVIII
saukunes ukavSirdeba.
kelturi enebis ricxvi istoriulad, ra Tqma unda, ufro didi
iqneboda, magram maT Sesaxeb informacias Cvenamde ar mouRwevia. TviT
zemoTCamoTvlil enebze Cveni warmodgena, xSir SemTxvevaSi, fragmentul
cnobebs emyareba. magaliTad, galuri enidan Cvenamde calkeulma
sityvebma moaRwia, romlebic antikuri xanis avtorebis (polibiosis,
iulius keisaris, varonis, strabonis da sxva) TxzulebebSia daculi.
maTi nawili ki substratuli leqsikis saxiT romanul enebSi Sevida.
SemorCa, aseve, sasaflaos epitafiebi, msxverplSewirvasTan
dakavSirebuli mcire warwerebi da monetis legendebi. am mxriv,
gansakuTrebuli adgili 1897 wels kolinSi (safrangeTi) aRmoCenil
brinjaos firfitaze amokveTil galur kalendars uWiravs (251,78).
keltiberuli ena, ZiriTadad, toponimebiTa da epigrafikuli ZeglebiT
aris cnobili, romlis korpusic, sadReisod, 30-ze met warweras
moiTvlis. Tumca, aranaklebi mniSvneloba aqvs 50-mde monetis legendas
da laTinuri anbaniT Sesrulebul 20-mde lapidalur Zegls, romlis
yvelaze faseul nimuSsac betorigaSi aRmoCenili brinjaos dafaze
Sesrulebuli warwera warmoadgens (251, 79). leponturi enis Sesaxeb
Cveni warmodgena ki e.w. luganos alfavitiT (romelic CrdiloeT
33zogjer cisalpur galurs leponturisgan gansxvavebul enadac asaxeleben; 34 galaturi da brituli, maTze SemorCenili monacemebis simciris gamo, SeiZleba iTqvas, rom aq pirobiTad aris naxsenebi.
ავტორის სტილი დაცულია
65
etruskuli anbanis erTerT nairsaxeobas warmoadgens) Tixis WurWelze
amotvifruli mcire warwerebiT Semoifargleba (251, 79). rac Seexeba
galatursa da brituls. maTgan mxolod toponimebi da antikuri
periodis avtorebis TxzulebebSi daculi onomastikuri monacemebi
SemorCa35 (251, 83).
gacilebiT mravalferovani informacia mogvepoveba Sua saukuneebis
kelturi enebi Sesaxeb, magram, vfiqrobT, maTi aq aRnusxvis
aucilebloba ar arsebobs. aqve unda aRvniSnoT, rom dReisTvis
irlandiuri, Sotlandiuri da bretonuli enebis dialeqtebis Seswavlis
kuTxiTac mniSvnelovani nabijebia gadadgmuli.
keltur enebs, Cveulebriv, kunZulis da kontinentis jgufebad
yofen. kunZulis enebSi, Tavis mxriv, brituli da goideluri (igive
geluri) jgufebi gamoiyofa. pirvel maTganSi uelsuri, korniuli da
bretonuli Sedis. meoreSi _ irlandiuri, Sotlandiuri da
menuri36kunZulis enebSi ki leponturi (cisalur galuri), keltiberuli,
galuri, galaturi, norikuli erTiendeba (84, 104).
zemoTxsenebul keltur enebs mTeli rigi msgavsebebi gaaCniaT
sityvaTa maragSi, brunebaSi, uRlebis garkveul aspeqtebSi da sxva
lingvistur niuansebSi, rac maT erT enobriv ojaxSi gaerTianebas
ganapirobebs. maTi erTi ojaxSi gaerTianeba ki, TavisTavad, dRis
wesrigSi `protokelturi” enis, anu im arqetipis rekonstruqcias
ayenebs, saidanac istoriulad cnobili kelturi enebi, an maTi winaprebi
unda ganviTarebuliyvnen.
`protokeltur~ enaze msjelobisas sakmaod mniSvnelovani
problemebi warmoiqmneba. saqme isaa, rom keltologiaSi, am mxriv,
sxvadasxva mosazrebebi figurirebs. XIX saukunis meore da XX saukunis
pirvelinaxevris enaTmecnierebi `protokelturs~ sakmaod homogenur
enobriv realobad Tvlidnen, Tumca, meore msoflio omis Semdgom
periodSi gakeTebulma aRmoCenebma (pirvel rigSi leponturi da
35Tu mxedvelobaSi ar miviRebT savaraudod britebis enaze Sesrulebul Zv.w. I saukunis erT mcire bundovani Sinaarsis warweras da ramdenime monetis legendas (251, 45). 36 gaeluri ena menurs, mxolod XVI saukuneSi gamoeyo.
ავტორის სტილი დაცულია
66
keltiberuli enebis kulturuli bunebis gamovlenas vgulisxmobT) misi
monoliTurobis damadasturebeli bevri argumentis gansxvavebuli
interpretacia gamoiwvia. sailustraciod, saWiroa, am kuTxiT
mniSvnelovani ramodenime magaliTi ganvixiloT.
`protokelturisTvis~ yvelaze ufro damaxasiaTebel Taviseburebad
indoevropuli *p-s disimilacia iTvleboda. Tumca, es tradiciuli
Sexeduleba bolo dros eWvqveS dadga. aRmoCnda, rom keltiberul
warwerebSi *p SenarCunebulia, ramac sxvadasxva mkvlevrebs
gansxvavebuli mosazrebisken ubiZga. kerZod, i. pokorni, u. Smoli da
sxva avtorebi indoevropuli * p-s Semcvel sityvebSi iliriul da
luzitanur relieqtebs xedaven. maTi azriT es enebi kelturisgan
swored indoevropuli *p-s formiT gansxvavdebodnen (85, 101-109).
v. meidi, k. Smidti da sxvebi ki Tvlian, rom ukiduresad dasavluri
(anu keltiberuli) enobrivi monacemebi kelturis ganviTarebis arqauli
periodisaTvis damaxasiaTebel niuansebs inarCunebs, sadac
indoevropuli *p SenarCunebuli unda yofiliyo (85, 112).
`protokeltur~ doneze *p-s nawilobriv SenarCunebis
SesaZleblobas bevri sxva lingvistic uSvebs. Tumca, Tanamedrove
keltologobis didi umravlesoba indoeevropul *p – Si mainc ufro
kelturi enebis dialeqtur ganmasxvavebels ufro xedavs.
daaxloebiT msgavsi diskusia arsebobs tradiciulad
“protokelturis” maxasiaTeblad aRqmuli sxva fonemebis SemTxvevaSic.
magaliTad, tradiciulad iTvleboda, rom indoevropuli *ei saerTo
keltur e -s Seesabameboda, romelic, Tavis mxriv, mogvianebiT i‐d
gardaiqmna, Tumca, zogierTi galuri saxeli, magaliTad Dubnoreix
gvavaraudebinebs, rom `protokelturSi~ ei-s e -Si gadasvlis procesi
dasrulebuli ar unda yofiliyo. tradiciuli hipoTezis marTebulobis
SemTxvevaSi Dubnoreix-is nacvlad unda gvqondes Dubnorix37 (85, 119).
37Tumca, aseve dasaSvebia mosazreba, rom werilobiT ZeglebSi ei-s arseboba laTinur-
berZnuli gavlenebis, an orTografiuli gaumarTavobis Sedegs warmoadgens.
ავტორის სტილი დაცულია
67
indoevropul *p-sTan da ei - sTan dakavSirebuli zemoT mokled
aRwerili diskusia vfiqrobT naTlad warmoaCens im sirTuleebs,
romlebic “protokelturi enis” maxasiaTeblebze msjelobisas
warmoiqmneba, Tumca, Cvens SemTxevaSi, vfiqrobT, am tipis diskursebis
siRrmiseul analizze metad mniSvnelovania ganvsazRvroT, Tu ras
gveubneba Tanamedrove lingvistika keltebis eTnogenezis sakiTxisTvis
mniSvnelovan Semdeg sakiTxebze:
1) ramdenad gamokveTili saxe aqvs “protokelturs” sxva
indoevropul enebTan mimarTeban mimarTebaSi;
2) vrceldeba Tu ara yvela keltur enaze “protokelturis”
maxasaiTeblebi;
3) rogor unda warmovidginoT “protokelturi” enis
divergaciis procesi;
4) axasiaTebs Tu ara keltur enebs “subrstratuli enebis”
gavlenebi;
5) SeuZlia Tu ara “protokeltur” enas raime gansakuTrebuli
“gviTxras” im geografiuli arealis Sesaxeb, sadac igi
Camoyalibda;
6) SeuZlia Tu ara “protokeltur” enas raime gansakuTrebuli
“gviTxras” Tavisi “matareblebis” yofisa da kulturis
Sesaxeb.
TanmimdevrobiT ganvixiloT TiToeuli maTgani:
Tavisi istoriis manZilze keltur enebs rogorc `proto~, ise
calkeuli enebis doneze garkveuli kontaqtebi hqondaT sxvadasxva
indoevropul da araidnoevropul enebTan. keltebis eTnogenezze
msjelobisas am mxriv SemorCenili monacemebis aRnusxvas sakmaod didi
mniSvneloba aqvs, miT umetes, rom am kontaqtebis Cveneba, umetesad,
mxolod enobrivi monacemebis saSualebiT SeiZleba.
pirvel rigSi yuradReba kelturisa da italiuris
urTierTmimarTebas unda mivapyroT. lingvistur mecnerebaSi sakmaod
gavrcelebuli Cans mosazreba, rom es ori “Zvelevropuli” enobrivi
sinamdvilis warmodgenili (anu italiuri da kelturi) garkveuli xnis
ganmavlobaSi `protoerTobas~ qmnida. es idea pirvelad 1861 wels k.
ავტორის სტილი დაცულია
68
lotnerma Camoayaliba (128, 74). Semdgom xanebSi ki mas sxva lingvistebic
miemxrnen. kerZod a. Sleixerma igi Tavisi `geneologiuri xis~ Toeriis
erTerT debulebad aqcia. a. meim ki am enebis ganviTarebis saerTo
tendenciebis Seswavla daiwyo (128, 78).
italiur-kelturi `protoerTobis~ Teoriis CarCoebSi, zogjer
ufro konkretul sakiTxebsac exebian. magaliTad a. valde cdilobda
daemtkicebina, rom kelturi enebis brituli jgufi ufro axlo dgas
osko-umbrulTan, goideluri ki _ laTinur-faliskurTan (251, 105).
Tumca, es mosazreba, sadReisod farTo mxardaWeriT ar sargeblobs.
igive SeiZleba iTqvas Tavad italiur-kelturi `protoerTobis”
arsebobis Teoriis mimarTac romelsac aseve, bevri mowinaaRmdege hyavs.
mas pirveli seriozuli dartyma 1928 wels k. marstranderma miayena. misi
kritika ki mogvianebiT gaiziares: r. eslim, J. vandriesma, r. Turneizenma
da sxvebma.
isini “italiur-kelturis” maxasiaTeblad gamokveTil izoglasebs
italiur-kelturi `protoenis~ arsebobis damamatkicebel argumentebad
ar Tvlian da maTi arsebobis axsnas xan paraleluri evoluciis, xan ki
urTierTnasesxobiT cdiloben; zogjer ki maT realurobas saerTod
uaryofen (128, 46).
es diskusia, iseve rogorc “protokelturis~ arsis Taobaze zemoT
aRwerili diskursi lingvisturi kvlevis obieqtia. eTnogenetikuri
kvlevis SemTxvevaSi mas imdenad aqvs mniSvneloba, ramdenadac
lingvisturi konstruqtebi istoriuli realobis rekonstruqciisTvisaa
saWiro. kerZod, Tuki enobrivi monacemebi saSualebas mogvcemda gveTqva,
rom “protokelturis” saxiT saqme “fuZeenasTan” gvaqvs, xolo “proto-
keltur italiuri” met-naklebad gamokveTil enobriv kavSirebs
warmoadgens, es eTnologiuri kvlevisTvis friad yuradsaRebi daskvna
iqneboda, Tumca, calsaxaa, rom zemoT Camoyalibebuli diskursi msgavsi
daskvnebis gakeTebis saSualebas ar gvaZlevs.
“protokelturs” met-naklebad gamokveTili saxe aqvs (gamomdinare
iqidan, rom mkafiod ikveTeba misTvis damaxasiaTebeli “inovaciebis
banki”), Tumca, igi sakmaod heterogenul realobas warmoadgens
(gamomdinare iqidan, rom Zalze iSviaTad xerxdeba “protokelturis”
ავტორის სტილი დაცულია
69
maxaisiaTeblebis met-naklebad unificirebul formebamde dayvana).
“protoitaliur-kelturi” ki kidev ufro efemeruli (rom ar vTqvaT
xelovnuri) realobaa, romlis arseboba-ararsebobazec mxolod
calkeuli izoglasebis doneze SeiZleba msjeloba.
vfiqrobT, rom “protokelturis” cnebis ukan martivad SegviZlia
davinaxoT qronologiuri da geografiuli TvalsazrisiT met-naklebad
lokalur sivrceSi sxvadasxva jgufebs Soris arsebuli sakomuniacio
kavSirebis qseli. miT ufro, rom amgvari sivrcis (praqtikulad
kelturi enebis winaresamSoblos) lokalizebaSi did daxmarebas gviwevs
hidro–toponimikis monacemebi. saqme isaa, rom kelturi toponimebi
absolutur umravlesobas kiolnidan bohemiamde da tiuringiamde
teritoriaze warmoadgens. es ki uflebas gvaZlevs keltur enebze
mosaubre xalxebis winaresamSoblos statusi swored am da mis
mimdebare teritorias mivaniWoT (280, 67).
rac Seexeba “protoitaliur-kelturis” cnebas. vfiqrobT igi,
Soreul warsulSi (magaliTad, Zv.w. IV an III aTaswleulebSi)
indoevropuli enebis ganlagebis markerad gamodges. realur
eTnogenetikur procesebs ki igi naklebad asaxavs.
kelturi enebis sxva lingvistur sinamdvileebTan kontaqtebze
saubrisas yvelaze did interess keltur “Zvelevropuli” da keltur--
germanikuli kavSirebi imsaxurebs. pirveli maTganis Sesaxeb zemoT (I
TavSi) ukve gvqonda saubari. meores ki gamokvlevis im nawilSi
SevexebiT, sadac germanuli lingvistikis problemebi iqneba ganxiluli,
radgan am kavSirebs germanuli sinamdvilisaTvis ufro meti
mniSvneloba hqonda vidre kelturisTvis.
aqve unda SevexoT keltur-slavuri enobrivi kontaqtebis sakiTxebs,
romlebsac bolo dros sakmaod mniSvnelovani adgili eTmoba. maTi
enobrivi Sexvedrebi rig SemTxvevaSi eWvs ar iwvevs. magaliTad maSin,
roca iseT `protoslavur~ sityvebs exeba, rogoricaa: *jama, *Садло,
kalo, *Траг“fexi” `nabiji~, *Корва `Zroxa~, *Конь da sxva (251, 111).
Tumca maTi Seswavla rig sirTuleebiTanac aris dakavSirebuli.
saqme isaa, rom ar aris cnobili is kelturi ena, romlis wyalobiTac
`protoslavurSi~ kelturi sityvebi SeiZleba momxdariyo. unda
ავტორის სტილი დაცულია
70
aRvniSnoT isic, rom “rogorc wesi” gvxvdeba kelturi nasesxobebi
`protoslavur~ enebSi piriqiT slavuridan-kelturSi nasesxebi ki ara,
rac albaT imis niSania, rom slavianur enobriv masivs `protokeltur~
sinamdvilesTan Sexeba arasdros qonia (251, 112).
dasasrul, unda SevexoT problemas, romelsac eTnogenetikuri
kvlevisas, tradiciulad, mniSvnelovani adgili eTmoba. saqme CvenTvis
saintereso enebSi “substratuli” elementebis arseboba-ararsebobis
sakiTxs exeba. saerTod, unda aRvniSnoT, rom keltur enebSi
substratuli gavlenebi Zalze sustad igrZnoba. am mxriv gamonakliss
mxolod irlandiuri ena warmoadgens, romlis “araindoevropuli~
warmomavlobis enobrivi maxasiaTeblebis arsi didi xania cxare
polemikis sagania. aseTTa ricxvSi unda movixsenioT:
1) sityvaTa uCveulo rigi VS0 (anu predikati _ subieqti-obieqti).
rogorc keltiberuli warwerebi, ise Tavad irlandiuri arqauli
Zeglebi gviCveneben kelturi enebisaTvis aseTi sistema ar aris
Tavdapirveli da igi mxolod mogvinebiT gaCnda enobriv sistemaSi
stilisturi markirebuli variantis gamagrebasTan erTad;
2) zmnur kompleqsSi kuTvnilebiTi nacvalsaxelebis pirdapiri
damatebis rolSi infiqsacia;
3) uRlebadi windebulebis sistema;
4) zmnuri saxelebis gamoyenebis sixSire da sxva (84, 156).
lingvistebi zemoTCamoTvlil (da ara mxolod zemoTCamoTvlil)
enobriv debulebebs sxvadasxva kuTxiT ganixilaven. magaliTad, i.
pokornis isini irlandiurze sufstratuli enis gavlenis Sedegad
miaCnia. igi or gansxvavebul sufstratzec ki saubrobs, romelTagan
erTs `berberoidul~, meores ki `kavkasiur-eskimosur~ enobriv
sinamdviles miakuTvnebs (84, 160).
Tumca, Zalian bevri cnobili lingvisti, magaliTad: J. vandriesi, m.
diloni, k. uotkinsi da sxvebi, araTu am Teorias, aramed irlandiur
enaSi “substratuli elementebis” arsebobas saerTod uaryofs.
zemoTCamoTvlil enobriv procesebs ki indoevropuli gramatikis
safuZvelze xsnis (84, 146-189).
ავტორის სტილი დაცულია
71
am diskusiis Sedegebs winamdebare gamokvlevisaTvis SedarebiT
naklebi mniSvneloba aqvs, radgan britaneTis kunZulebze
araindoevropuli eTnolingvisturi (e.w. piqturi) sinamdvilis arseboba
istoriulad savsebiT dadasturebuli faqtia. Tumca, igi kidev erTxel
usvams xazs Tu ramxela sifrTxilis gamoCenaa saWiro, roca
eTnogenetikuri kvlevisas enaTmecnieruli Sinaarsis argumentebs
viyenebT.
dasasrul, leqsikologiaze saubrisas ki unda iTqvas, rom
`protokelturSi~ mravlad gvxvdeba sityvebi, romlebsac etimologiuri
Sesatyvisobebi TiTqmis yvela indoevropul enaSi moepoveba. magaliTad:
`nobiliteti, `qali~, `deda~, `da~, `xari~, `ZaRli~, `cxeni~ (85, 168).
amasTan kelturma enebma saritualo-sakraluri, poeturi da
samarTlebrivi xasiaTis bevri metad arqauli terminic SeinarCunes
[85, 178). am faqts ki, vfiqrobT, kelti xalxebis eTnosocialuri
istoriis TvalsazrisiT didi mniSvneloba aqvs.
$2. arqeologia da keltebis eTnogenezisis problema
evropaSi arqeologiur gaTxrebs sakmaod didi xnis istoria aqvs,
magram arqelogiuri TvalsazrisiT qveynis am nawilis safuZvliani
Seswavla mxolod XIX saukunis 70-iani wlebidan daiwyo. keltebis
eTnogenezis problemaze msjelobisas seriozul faqtorad arqeologia
swored am droidan iqca. im arqeologebis gverdiT, romlebic zogadad,
neoliTis, brinjaos da rkinis xanis masalebis sistematizaciiT iyvnen
dakavebuli (h. pidebrani, o. monteliusi, i. vorso, j. leboki da sxva),
aRniSvnis Rirsia mecnierebi, romlebic sakuTriv keltur siZveleebs
swavlobdnen. kelturi arqeologiis fuZemdeblad J. deSeleti iTvleba
(120, 29). aseve didi mniSvneloba aqvs a. grenies, a. uberis da sxvebis
Semoqmedebas. Tanamedrove keltur arqeologiaSi ki yvelaze meti
avtoritetiT i. filipi, p. diuvali, v. meidi,b. kanlifi da sxvebi
sargebloben. gamokvlevis winamdebare nawili swored maT Txzulebebze
dayrdnobiTaa dawerili.CvenTvis aseve mniSvnelovania is avtorebi,
romlebic Teoriuli arqeologiis sakiTxebze muSaoben. Teoriuli
arqeologiis sakiTxebis ganxilvisas, winamdebare naSromi ZiriTadad
ავტორის სტილი დაცულია
72
ori avtoris, p. heterisa da s. Jonis Txzulebebs eyrdnoba, romlebSic
erTgvarad Sejamebulia am TvalsazrisiT humanitaruli
mecnierebebisTvis aqtualuri samecniero diskursebi.
keltebis eTnogenezze msjelobisas arqeologias udaod
mniSvnelovania, Tumca, Cveni naSromis am nawilisTvis marTebuli
sakvlevi SekiTxvebi gamovkveTisTvis aucilebelia vimsjeloT, Tu
ramdenad gvmarTebs arqeologiis monacemebis eTnogenetikur
kvlevebSigamoyeneba.aqve unda SevexoT fizikur anTropologiasac,
romlis monacemebic, xSirad, arqeologiasTanerTad ganixileba.
arqeologia _ eTnogenezis sakiTxebze msjelobisas arqeologiur
monacemebs didi mniSvneloba aqvs. misi saSualebiT mkvlevarTa winaSe
obieqturi, drosa da sivrceSi sakmaod kargad identificirebuli,
masala iSleba, romlis marTebul interpretaciasac warsulis Sesaxeb
sakmaod Rirebuli informaciis mocema SeuZlia. arqeologebis
gankargulebaSia araerTi mecnieruli debuleba da kvlevis meTodi,
romelic eTnosocialuri istoriis gaSuqebis karg potenciur Sanss
iZleva. erT-erT aseT debulebas “arqeologiuri kulturis” cneba
warmoadgens, romelic preisteriuli procesebis Seswavlas
mniSvnelovnadaiolebs.
didi mniSvneloba aqvs, aseve, kvlevis meTodebs, romelic
arqeologiuri masalis konkretul eTnikur jgufebTan dakavSirebis
Sanss gvaZlevs. am mxriv, arqeologiur mecnierebaSi sami, erTmaneTis
met-naklebad msgavsi meTodi gamoiyeneba:
a) pirveli maTgani istoriulad damowmebuli xalxis, werilobiT
wyaroebSi mocemuli geografiuli lokalizaciis safuZvelze, romelime
arqeologiur kulturasTan, an rig kulturul artefaqtebTan
gaigivebas gulisxmobs;
b) meore _ e.w. retrospeqtuli meTodia, romlis mizanic
arqeologiuri monacemebis eTnografiul masalasTan dakavSirebaa;
g) mesame _ ki toponimikisa da arqeologiis monacemebis Sejerebas
eyrdnoba. preistoriaze msjelobisas, am meTodebis efeqturad
gamoyenebis SemTxvevaSi, arqeologia iseTive gadamwyvet mniSvnelobas
ავტორის სტილი დაცულია
73
iZens, rogoric istoriul periodze saubrisas werilobiT wyaroebs aqvs
(231, 167-169).
miuxedavad aseTi farTo potenciuri SesaZleblobebisa
arqeologiuri monacemebis eTnogenezis sakiTxebze msjelobisas
gamoyeneba mTel rig sirTuleebTanaa dakavSirebuli. diskusia arsebobs
arqeologiuri kulturis gamoyofis obieqturi kriteriumebis, e.w.
maRali da dabali qronologiis da sxva sakiTxebis garSemo. Tumca,
umTavres problematur sakiTxad, mainc, arqeologiuri kulturisa da
misi ganviTarebis eTnikuri istoriis TvalsazrisiT interpretacia
rCeba.
XIX saukunis II da XX saukunis I naxevris evropul arqeologiaSi
gabatonebuli mdgomareoba e.w. ,,formalur-tipologiur” meTods ekava,
romlis fuZemdebladac, xSirad g. kosinas miiCneven. zogjer am midgomas
“kosina-Caildis modelis”saxeliTac ixsenieben (miuxedavad imisa, rom g.
Caildig. kosinas Semoqmedebas sakmaod kritikulad afasebda).Aam
modelis farglebSi arqeologiur kulturaSi momxdari cvlilebebi,
umeteswilad, xalxTa migraciebiT ixsneboda. popularuli iyo ama Tu im
xalxis (xSirad a. Slaixeris “genealogiuri xis” Teoriis farglebSi
postulirebuli “protoenobrivi” realobebisac) arqeologiur
kulturebTan, an rig kulturul artefaqtebTan (magaliTad, keramikul
stilTan) gaigiveba.
TavianTi dasavleT evropeli kolegebisgan mkveTrad gansxvavebuli
pozicia ekavaT sabWoTa arqeologebs, romlebic arqeologiuri
kulturebis transformacias, umTavresad, socialur-ekonomikuri
xasiaTis movlenebs ukavSirebdnen. migraciebze ki iSviaTad saubrobdnen.
II msoflio omis Semdgomi periodis arqeologiaSi mimdinare
cvlilebebis fonze (rac, ZiriTadad, procesualistebisa da
neoarqeologobis skolebis saxelTan aris dakavSirebuli), dasavleT
evropul arqeologiaSi paradigmuli cvlilebebi moxda. Tuki aqamde
sakvlevi kiTxvebis umravlesoba arqeologiuri kulturebis eTno-
lingvistur jgufebTan Sesabamisobaze iyo orientirebuli, axla meti
aqcenti lokaluri elitebis bunebas, mezobel civilizaciebTan
sakomunikacio kavSirebsa da sxva msgavs sakiTxebs eTmoba. sxvagvarad
ავტორის სტილი დაცულია
74
rom vTqvaT eTnikuri, eTnolingvisturi jgufebis dasaxelebebi
arqeologiur kvlevebSi naklebad figurirebs.
miuxedavad amisa, unda aRiniSnos, rom zemoT aRwerili diskusia
mainc ufro Teoriul xasiaTs atarebs. praqtikulad ki preistoriis
amsaxveli gamokvlevebis umravlesoba kvlav tradiciul CarCoebSi
ganixileba.
vfiqrobT, rom Tanamedrove etapze sruliad gaumarTlebelia imis
mtkiceba, rom esa, Tu is arqeologiuri kultura ama Tu im xalxs
SeiZleba Seesabamebodes. Sesabamisobis dadgenis amgvari mcdelobebi,
pirvel rigSi, eTnologiis monacemebs ewinaaRmdegeba. Tumca, es
sruliadac ar niSnavs imas, rom eTnogenetikuri kvlevebisas
arqeologiuri kulturis cneba azrs srulad kargavs. saqme isaa, rom
savsebiT SesaZleblad gveCveneba Tqma imisa, rom arqeologiuri
kultura romelime enobriv ojaxs Seesatyviseba (radgan orive maTgani,
calsaxad TavianTi gavrcelebis arealis SigniT intensiur kontaqtebis
arsebobas gulisxmobs). am tipis Sesabamisobis dadgenas ki
eTnogenetikuri kvlevisTvis fasdaudebeli samsaxuris gaweva SeuZlia.
fizikuri anTropologia - eTnogenezis sakiTxebze msjelobisas
anTropologiuri monacemebis mniSvneloba araerTgvarovnad aris
Sefasebuli. XIX saukuneSi rasobrivi klasifikacia TiTqmis enobrivi da
eTnikuri klasifikasiis identur cnebad iTvleboda. Sedegad, samecniero
literaturaSi gaCnda iseTi terminebi rogoricaa: “indoevropuli rasa”,
“slavuri rasa”, “germanuli rasa” da sxva. mesame raixis anTropologebi
iseTi daJinebiT amtkicebdnen rasebis, xalxebisa da enobrivi jgufebis
tolfardobas, rom maTi wyalobiT anTropologiuri argumentacia
tendenciurobis simbolod iqca da II msoflio omis Semdgomi bevri
mecnieris Txzulebidan sruliad gandevnili aRmoCnda. es, ra Tqma unda,
meore ukiduresabs warmoadgens da aseve gaumarTlebelia.
anTropologiis mniSvneloba yvela konkretul situaciaSi
gansxvavebulad unda Sefasdes.
vfiqrobT, rom sakuTriv Zveli germanelebis eTnogenezze
msjelobisas misi mniSvneloba didi ar aris, “protoindoevropuli
siZveleebis Seswavlisas ki mas SeuZlia garkveuli daxmareba gagviwios.
ავტორის სტილი დაცულია
75
Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezze anTropologiuri
kuTxiT msjelobisas, bunebrivia daismis kiTxva, Tu: ra damokidebuleba
unda viqonioT antikuri xanis im avtorebis Txzulebebis mimarT,
romlebSic, TiTqos, mkafiod aris gamokveTili Zveli germanelebisa da
keltebis fizikur-anTropologiuri maxasiaTeblebi?
am SekiTxvis garSemo arsebuli problemebis gaSuqebaSi v.
krauzesa da J. los Soris warmoebuli diskusiis gaxseneba dagvexmareba.
v. krauze berZeni da romaeli avtorebis cnobebs keltebis
qeraTmianobis, cisferTvalebobis, axovnobis da a.S. Sesaxeb faqtis
saxiT iRebda da askvnida, rom msgavsi anTropologiuri tipi mxolod
evropis CrdiloeTSi SeiZleboda Camoyalibebuliyo. keltebis
winaresamSoblos lokalizacia igi qveynis am nawilSi axdenda. J. lom
misi Teoria ar gaiziara da daaskvna, rom keltebis habitusis Sesaxeb
antikuri periodis avtorebis Sexeduleba metad trafaretulia da rom
mis realurobas araTu anTropoligia, aramed Tavad werilobiTi
wyaroebis monacemebic ar adasturebs (259, 145-148). samarTlianoba
moiTxovs aRiniSnos, rom am diskusiaSi j. lo gacilebiT marTebul
poziciaze idga.
dasasrul, unda aRvniSnoT, rom Tanamedrove anTropologiaSi
rigi novaciebi SeimCneva, romelic, ZiriTadad, molekularuli
biologiis ganviTarebasTan aris dakavSirebuli. isini, erTi SexedviT,
sakmaod metyveli eTnogenetikuri informaciis miRebis Sanss iZlevian.
Tumca, codnis metad axal sferos warmoadgenen da eTnogenezis
sakiTxebis kvlevisas seriozuli faqtoris saxiT jer ar
Camoyalibebulan.
indoevropeistika am SemTxvevaSic calkea gamosayofi. erTi
SexedviT, Zalze saintereso Cans, indoevropelebis evraziaSi
gavrcelebis process Tvali biologiur monacemebze da ara
izoglosebze an arqeologiur artefaqtebze dayrdnobiT mivadevnoT,
romlebic erTmniSvnelovani daskvnebis gakeTebis saSualebas iSviaTad
iZleva. am mxriv sakmaod saintereso gamokvlevebi ekuTvniT l. kavali-
sforcas, a. amorimis, d. rangs da sxva mkvlevrebs. genetikis monacemebis
safuZvelze evropis indoevropeizaciis m. gimbutasis yorRanuli da k.
ავტორის სტილი დაცულია
76
renfrius anatoliuri Teoriebis Sedarebis mcdelobasac hqonda adgili
(194, 125-127]. sainteresoa, aseve, naSromebi evropis neoliTizaciis
Sesaxeb (194, 86-97).
miuxedavad msgavsi gamokvlevebis, erTi SexedviT, damajerebeli
xasiaTisa, uflebas vitovebT, am naSromebSi gakeTebuli daskvnebis
mniSvnelobaze garkveuli TavSekavebiT visaubroT. saqme isaa, rom
Zveli msofliosa da Sua saukuneebis istoriis eTnikuri procesebis
dinamikis kanonzomierebebis Tvalis midevneba gvarwmunebs, rom am
periodSi ar dasturdeba romelime XA jgufis mier sxvaBjgufis X
teritoriaze sruli Canacvlebis faqti. im SemTxvevaSic ki, roca
regionSi lingvisturi da politikuri landSafti radikalurad
icvleboda, mosuli elementi umetesad "superstratul umciresobas"
warmoadgenda. magaliTebis moyvana mravlad SeiZleba: romis imperiis
Semdgomi xanis e.w. "barbarosuli saxelmwifoebi", aRmosavleT evropis
Turquli gaerTianebebi, spartuli da kelturi sazogadoebebi. swored
es aris mizezi imisa, rom evraziis Zalian bevri regioni (Tu yvela ara)
arqeologiuri TvalsazrisiT uwyveti ganviTarebis suraTs iZleva. es
garemoeba asazrdoebs winaresamSoblos Sesaxeb paleoliTuri
uwyvetobisa da Crdilo-evropuli Teoriebis msgavsi hipoTezebis
momxreebs. es garemoeba, vfiqrobT, fizikuri anTropologiisa da
molekuluri genetikis monacemebsac mniSvnelovan kvals daaCens. ra
Tqma unda, Znelia uarvyoT am dargebis mniSvneloba, roca saqme
zedapaleoliTur da mezoliTur periodebs exeba, magram neoliTisa da
misi Semdgomi periodis Sesaxeb msjelobisas am TvalsazrisiT
garkveuli TavSekaveba gvmarTebs. indoevropelebis evraziaSi
gavrcelebis damadasturebeli genetikuri markerebis povna TiTqmis
warmoudgenel amocanad gvesaxeba.
keltebis eTnogenezze msjelobisas, vfiqrobT, aqcenti Semdeg
sakvlev kiTxvebze unda gavakeToT:
a) romeli arqeologiuri kulturebi unda CavTvaloT keltebis,
ufro sworad “protokeltur enaze (enebze)” mosaubre xalxebis
Semoqmedebad?
ავტორის სტილი დაცულია
77
b) ra eTno-socialurma problemebma gamoiwvia latenis
arqeologiuri kulturis formireba.
pirvel SemTxvevaSi Cven ufro XIX saukunis miwurulisa da XX
saukunis pirveli naxevris samecniero paradigmaSi, e.w. “kosina-Caildis”
modelis farglebSi vimuSavebT da SevecdebiT evropis arqeologiur
rukaze keltebis kvali vipovoT.meore SemTxvevaSiki arqeologias
keltebis Zv.w. IV-III saukuneebis eTnikuri da socialuri istoriis
rekonstruqciisTvis gamoviyenebT. kerZod, praqtikuli magaliTebis
safuZvelze vimsjelebT imaze, Tu ramdenad SeiZleba am periodis
arqeologiuri monacemebi realuri istoriis (da ara misi formalur-
tipologiuri konturebis) rekonstruqciisaTvis gamoviyenoT.
evropis arqeologiur kulturebSi keltebisa, Tu maTi winaprebis
kvalis Zieba imis aRniSvniT unda daviwyoT, rom Zv.w. V-I saukuneebSi
aRmosavleT safrangeTis, belgiis, Sveicaris, avstriisa da samxreT
germaniis, ungreTis, CexeTis, slovakeTis, sloveniisa da rumineTis
teritoriaze gavrcelebuli iyo latenis arqeologiuri kultura,
romlis keltur sinamdvilesTan kavSirsac aravin uaryofs.
sayovelTaod gaziarebulia aseve mosazreba imis Sesaxeb, rom
latenis arqeologiuri kultura halStatis kulturis dasavluri
variantis safuZvelze warmoiqmna, romelic centraluri da dasavleT
evropisteritoriaze iyo gavrcelebuli. Sesabamisad, dasavleT
halstaturi kulturis SemqmnelTa eTnikuri kuTvnilebis sakiTxic
didad sadiskusiod ar iTvleba. mas arqeologebi Tamamad ukavSireben
keltur sinamdviles, maSin roca aRmosavleT halstatur zonas
ilirielebTan aigiveben (268, 123).
gamomdinare aqedan, vfiqrobT logikuri iqneba, Tuki keltebis
kidev ufro adrindel eTnikur istorias halstatis arqeologiuri
kulturis genezisis problemas davukavSirebT. odnav gakvirvebas iwvevs
is faqti, rom “keltur arqeologiaSi” am sakiTxs (vgulisxmobT
halStatis kulturis geneziss) jerovani yuradReba ar eTmoba. amis
mizezi albaT isaa, rom dasavleT evropul arqeologiaSi didi xania
damkvidrda keltebis kvalis brinjaos, eneoliTisa da neoliTis xanaSi
Ziebis tradicia, ris fonzec halStatis genezisis problema nakleb
ავტორის სტილი დაცულია
78
aqtualurad gamoiyureba. igi TiTqos isedac martivad iWreba
avtoqtonisturi midgomebis pirobebSi.
Tumca, vidre am sakiTxze daviwyebdeT msjelobas, saWiroa
indoevropul enebze mosaubre xalxebis evropaSi gansaxlebis Cveneul
sqemas davubrundeT. am sakiTxze msjeloba, Cven gamokvlevis I TavSi
protoindoevropulis divergaciis meoTxe etapze (gamyreliZisa da
ivanovis sqemis mixedviT. (ix. sqema 1)) SevwyviteT. kerZod, aRvniSneT, rom
Zv.w. IV aTaswleulSi volga-uralis stepebSi Camoyalibebuli Zveli
ormoebis kultura winaresamSoblos warmoadgenda yvela im
indoevropuli enisTvis, romlebic mogvianebiT evropaSi iyo
gavrcelebuli (vgulisxmonT yvela indoevropul enas38 anatoliurisa
da Toxarulis gamoklebiT, romlebis istoriac gamokvlevis pirvel
TavSi wina da centralur azias davukavSireT).
Zv.w. III aTaswleulSi Zveli ormoebis kulturis safuZvelze sami
msxvili kulturul-istoriuli erToba Camoyalibda (ufro sworad
ganviTarda). am periodis volga-uralis stepebSi gavrcelebuli Cans
poltavinos kultura, SavizRvispireTSi – katakomburi, CrdiloeT
evropaSi kisabrZolo culebis kultura vrceldeba. vfiqrobT, rom am
arqeologiuri kulturebis Camoyalibeba indoevropuli enebis
divergaciis mexuTe etaps Seesabameba, rodesac msxvil indoevropul
jgufebad italiur-kelturi, berZnul-somxur-ariuli da baltiur-
slavur germanikuli gamoiyofa. migvaCnia, rom baltiur-slavur-
germanikuli sabrZolo culebis kulturas Seesabameba; katakomburi
kultura berZnul-somxur-ariuls warmoadgens, poltavinosi ki -
italiur-kelturs.
amgvari daskvna indoevropuli enebis evropaSi gavrcelebis
sakiTxis gadaazrebas iwvevs. baltiur-slavur-germanikuli enebis
sabrZolo culebis (zonriani keramikis) kulturasTan Sesabamisoba
dRes, SeiZleba iTqvas, rom sadiskusio sakiTxs ar warmoadgens;
katakombebis arielebTan dakavSirebis mcdelobac met-naklebad ewereba
“tradiciuli indoevropeistikis” CarCoebSi, Tumca, Zv.w. III aTaswleulSi
38maT Soris vgulisxmobT indo-iranul da indo-ariul enebsac.
ავტორის სტილი დაცულია
79
italiur-kelturis dasavleT evropisgan ase moSorebiT lokalizeba
Zireulad ewinaaRmdegeba im midgomebs, romlebic keltur arqeologiaSi
dominirebs.
kelturi enebis evropaSi gavrcelebasTan da indoevropul enobriv
ojaxSi maT adgilTan dakavSirebiT keltologiaSi ramdenime midgoma
ikveTeba. es mosazrebebi ara mxolod calkeuli niuansebiT, aramed
konceptualuri safuZvlebiTac gansxvavdeba erTmaneTisgan.
XIX saukunis meore da XX saukunis I naxevris arqeologebi e.w.
“formalur tipologiuri” meTodis farglebSi muSaobdnen. isini
kelturi enebis Camoyalibebis problemas evropaSi indoevropelTa
migraciebs ukavSirebdnen. Sesabamisad, - aqtiurad eZebdnen im
arqeologiur kulturebs, romlebmac “protoindoevropulisa” da
kelturi enebis gavrcelebis areals Soris erTgvari “tranzitis” roli
Seasrules. Ziebis es procesi imitomac gaxldaT aqtualuri, rom XIX –
XX saukunis pirvel naxevarSi indoevropelTa Tavdapirveli
gavrcelebis areals dasavleT evropaSi (sadac istoriulad kelturi
enebi iyo gavrcelebuli) aravin eZebda.
am samecniero paradigmis farglebSi gamoTqmuli mosazrebebi or
jgufad SegviZlia gavyoT. maT mixedviT keltebis (Tu indoevropelebis)
evropis dasavleT da centralur nawilSi mosvla ori gansxvavebuli
gziT ivaraudeba. erT SemTxvevaSi igi ukavSirdeba CrdiloeT evropis
sabrZolo culebis (igive zonriani keramikis) arqeologiur kulturas,
an dasavleT da centraluri evropis zarisebri Tasebis neoliTur
realobas. meore SemTxvevaSi ki Sua da gvianbrinjaos xanis centralur
da dasavleT evropul kulturebs.
magaliTad, d. hoksi „keltebad“ zarismagvari Tasebis kulturis
Semqmnelebs Tvlis, romlebic mogvianebiT zonriani keramikis kulturis
xalxebs Seerivnen (65, 99).n. Cedviki da m. dilonic daaxlovebiT igive
azris Canan (53, 128) .a. uberi ki maT sawyisebs megaliTebis epoqis
britaneTSi eZebs (120, 109).
mkvlevarTa meore jgufs mivakuTvnebT i. filipis, romelic
miiCnevs, rom `protokeltebi” gvianbrinjaos xanaSi yorRanuli da
urnasamarxebis sinTezis Sedegad centralur evropaSi Camoyalibdnen
ავტორის სტილი დაცულია
80
(280, 124-144). aqve SegviZlia movixsenioT p. boS-gimperac, romelic maT
saxels, espaneTis arqeologiur monacemebze dayrdnobiT, urnasamarxebis
arqeologiur kulturas ukavSirebs (64, 100).
mecnierTa meore frTa, praqtikulad uars ambobs tradiciuli
arqeologiisTvis damaxasiaTebel kvlevis „formalur-tipologiur“
meTodze, rac, am SemTxvevaSi arqeologiur kulturebsa da eTno-
lingvistur jgufebs Soris Sesabamisobebis ZiebaSi gamoixateba da
kelturi enebis evropaSi gavrcelebas alternatiul (difizionizmisgan
gansxvavebul) sarCuls uZebnian. magaliTad SegviZlia moviyvanoT k.
renfriu, romelic kelturi (iseve rogorc sxva indoevropuli) enebis
geneziss evropaSi „neoliTuri revoluciis“ miRwevebis gavrcelebas
ukavSirebs (173, 233-267); b. kanlifs kelturi enebis formirebis areali
e.w. atlantikur zonaSi gadaaqvs (65, 178-203); m. alinei ki indoevropuli
enebis „paleoliTuri uwyvetobis“ Teoriasac ki aviTarebs (29, 56-65).
vfiqrobT, rom am tipis Teoriebis gaziareba neoliT-brinjaos
xanis eTnogenetikuri kvlevebidan arqeologiisa da lingvistikis
gamoTiSvaze xelis moweras utoldeba, rac Zireulad ewinaaRmdegeba
Cvens mier zemoT Camoyalibebul postulatebs.
Kkelturi enebis evropaSi gavrcelebis Cveni modelis sisworis
dasamtkiceblad saWiroa damtkicdes, rom halStatis arqeologiuri
kulturis (romlis dasavleT nawilic calsaxad keltebis Semoqmedebad
iTvleba) genezisSi CrdiloeTSavizRvispireTidan (sadac, Cveni azriT,
Zv.w. II aTaswleulis meore naxevarSi, Cveni azriT, keltur-italiur-
iliriuli enebi iyvnen gavrcelebuli) mosuli elementis monawileoba
davasabuToT. saamisod, saWiroa, axlos gavecnoT “kimerielebis
problemis” arqeologiur sarCuls.
ZvelaRmosavluri wyaroebi kimerielebs CrdiloeT
SavizRvispireTSi mcxovreb ,,tomebs~ uwodeben, romlebmac Zv.w. VIII
saukuneSi (skviTebis Semotevis gamo) TavianTi sacxovrisi miatoves da
wina azias Seesivnen. kimerielebis arqeologiuri idendifikaciis
problema didi xania farTo diskusiis sagans warmoadgens. Cvens
SemTxvevaSi yuradRebas am problemis erT-erTi aspeqti, kerZod,
kimerielebis centralur da dasavleT evropaSi laSqrobis Teoria
ავტორის სტილი დაცულია
81
imsaxurebs. saqme isaa, rom Zv.w. VIII-VII saukuneebis evropul
arqeologiur sinamdvileSi vxvdebiT rig kulturul artefaqtebs,
romelic zogierT mkvlevars saSualebas aZlevs ivaraudos, rom maSin,
roca kimerielebis erTi nawili wina azias Seesia misi meore frTa
evropisken gaemarTa. rig SemTxvevaSi maTi laSqrobis marSrutebzec ki
miuTiTeben.aseT artefaqtebs Soris unda movixsenioT:
1. beladis oTxborbliani sazidriT dakrZalvis tradicia;
2.ცxეnis sxvadasxva aRkazmulobebi; romlebsac arqetipebi
CrdiloeTSavizRvispireTis winaskviTur xanaSi eZebneba.
3. aqve unda iTqvas, rom amave periodis evropaSi Cndeba damarxvis
axali wesebi, rkinis meurneoba da sxva. aseve aRniSvnis Rirsia, rom
mravlad gvxvdeba damarxuli ganZebi, rom rac Semosevis arapirdapir
mtkicebulebas warmoadgens (285, 178-183).
vfiqrobT, rom es argumentebi savsebiT sakmarisia saimisod, raTa
Zv.w. VIII s-Si kimerielebis dasavluri laSqrobis Teoria virwmunoT.
albaT, ar SevcdebiT Tu vityviT, rom a. mongaiti zedmet sifrTxiles
iCens, roca zemoTCamoTvlili artefaqtebis warmoqmnis mizezad savaWro
urTierTobebs asaxelebs (268, 246). Zalze mokle periodSi: damarxvis
axali wesebis Semosvla, mZlavri aristokratiis Camoyalibeba, cxenis
amxedrebuli tarebis tradiciis Semosvla, rkinis metalurgiis
danergva, samosaxlo farTobebis gadideba da a.S., centraluri evropis
arqeologiur masalaSi. aSkarad, CrdiloeTSavizRvispiruli masalis
arsebobis fonze, vfiqrobT, safuZvels gvaZlevs centralur da
nawilobriv aRmosavleT evropis sazogadoebis forsirebuli gziT
ganviTarebis suraTi davinaxoT. miT umetes, rom am periodSi
CrdiloeTSavizRvispireTis mosaxleobis (kimerielebis) aqtiuri dinamika
savsebiT dadasturebul faqts warmoadgens.
meore problemaa imis gansazRvra, Tu ra roli iTamaSa mosulma
elementma am periodis evropis eTnikur istoriaSi. is avtorebic ki (p.
korkorani, v. megou) romlebic mTlianobaSi kimerielebis dasavluri
migraciis Teorias iziareben ufro im azris Canan, rom adrerkinis
xanaSi mosuli es elementi mTlianad urnasamarxebis kulturis
Semqmneli mosaxleobis mier iqna asimilirebuli. arada Cvens mier
ავტორის სტილი დაცულია
82
zemoTaRwerili istoriuli monacemebi da zogadad antikuri da
ZvelaRmosavluri sazogadoebis eTnikuri procesebis dinamikis
kanonzomierebebis gaTvaliswineba, vfiqrobT, uflebas gvaZlevs realoba
sxvagvarad warmovidginoT.
cnobilia, rom Zvel droSi eTnikuri tradiciebis mTavar
matarebels ,,superstratuli~ da ara ,,substratuli~ mosaxleoba
warmoadgenda. Tuki kelturi sazogadoebis struqturis Sesaxeb k.
Julianisa da J. armanis zemoT moyvanil Teorias gaviziarebT (120, 230)
da amasTan, galuri nobilitetis siZlieris damadastureblad
halStaturi aristokratis mdidar samarxebs da simagreebs CavTvliT,
cota Zneli gaxdeba ,,plebsisgan” aristikratiis asimilaciis varaudi,
ufro meti argumentebi, vfiqrobT, sawinaaRmdego mosazrebis
sasargebloT arsebobs.
dasasruls, saWiroa avRniSnoT, Tu ra adgili uWiravT kimerielebs
CrdiloeTSavizRvispireTis arqeologiur sinamdvileSi, radgan es
sakiTxi (zemoTmoyvanili msjelobis gaziarebis SemTxvevaSi), faqtiurad,
,,Zvelevropul~ enebze mosaubre xalxebis adreul istorias
warmoadgens. rogorc zemoT avRniSneT igi didi xania sakmaod farTo
diskusiis sagania. dadgenilia, rom am (da ara mxolod am) teritoriaze
Zv.w. II-I aTaswleulebSi ori msxvili kulturul-istoriuli erToba
(katakomburi da Zeluri) arsebobda, romlebis dakavSirebasac
arqeologebi istoriulad SavizRvispireTSi cnobil or istoriul
sinamdvilesTan skviTebTan da kimerielebTan cdilobdnen (243, 167-179).
saqmes metad arTulebs is garemoeba, rom gansxvavebiT skviTebisgan
(romlebic indo-iranul enebze saubrobdnen) jer kidev ar aris
dadgenili Tu romel enobriv garemos miekuTvnodnen kimerielebi.
kimerilebis ,,Zvelevropelobis” Teoriis gaziarebis SemTxvevaSi am
problematikis kvlevaSi meti sicxadis Setana SeiZleba. saqme isaa, rom
,,Zvelevropul” enobriv ojaxs lingvisturad bevri ram akavSirebs
uralur-alTaur, eniseur, ungro-finur da sxva. savaraudod, Zv.w III-II
aTaswleulebSi, centralur aziaSi lokalizebul eTno-lingvistur
jgufebTan (239, 938-942). am argumentebze dayrdnobiT T. gamyreliZe da v.
ivanovi ,,Zvelevropelixalxebis” Sua aziidan dasavleTiT migraciis
ავტორის სტილი დაცულია
83
Teorias gvTavazoben (239-940-945). Tumca, amis sailustracio
arqeologiuri argumentebi TiTqmis ar moyavT.
vfiqrobT, rom arqeologiuri TvalsazrisiT ufro logikuri
iqneba, Tu ,,Zvelevropul~ enebze mosaubre xalxebis volga-uralis
stepebidan dasavleTiT migracias Zv.w. II aTaswleulis meore naxevars
davukavSirebT. am periodSi volga-uralis stepebSi e.w. Zeluri
kulturul-istoriuli erToba Camoyalibda, romelmac odnav
mogvianebiT (Tavisi arsebobis II periodSi) gavrceleba azovisa da
CrdiloeTSavizRvispireTisken daiwyo, sadac man katakomburi
kulturul-istoriuli erTobis adgili daikava.
am hipoTezis upiratesoba isaa, rom aseT SemTxvevaSi naTlad
ikiTxeba kontiniumi Zelur da e.w. «kimeriul arqeologiur kulturebs»
Soris. es ukanaskneli ki naTlad ebmis halStatis arqeologiur
kulturas, romelic, Tavis mxriv, umtkivneulod gadaizrdeba latenis
arqeologiur sinamdvileSi, romlis kelturi bunebac sadiskusio
sakiTxs ar warmoadgens.
Aaqve unda aRvniSnoT, rom keltebis eTnogenezze msjelobisas,
tradiciulad didi yuradReba eTmoba halStatisa da latenis
arqeologiuri kulturebis erTmaneTisgan Sedarebas. kerZod im faqts,
rom dasavleT halStati Zalze heterogenuli -, lateni ki homogenuiri
arqeologiuri realobaa.
§ 3. keltebis eTnogenezis sakiTxisTvis mniSvnelovani istoriul-
eTnografiuli problemebi _ keltebis istoriis adreuli etapis
Sesaxeb Zalze mniSvnelovan informacias gvawvdis werilobiTi wyaroebi.
keltebis eTnogenezis sakiTxze saubrisas, vfiqrobT, istoriuli da
eTnografiuli TvalsazrisiT mniSvnelovani Semdegi problemebi unda
gamovyoT:
a) rogor moxda keltebis Sesaxeb antikuri xanis avtorebis
Sexedulebebis formireba?
b) ra versiebia daculi werilobiT wyaroebSi keltebis genezisis
Sesaxeb?
ავტორის სტილი დაცულია
84
g) ra mniSvnelobiT iyenebdnen termins - „kelti“ antikuri xanis
avtorebi?
a) rogor moxda keltebis Sesaxeb antikuri xanis avtorebis
Sexedulebebis formireba? - keltebis Sesaxeb informacia antikuri
xanis bevr TxzulebaSi gvxvdeba. TavianTi xasiaTisa da
wyaroTmcodneobiTi bazisis mixedviT, isini, vfiqrobT, SegviZlia
Semdegnairad davajgufoT:
1). wyaroebi, romlebic Zv.w. VI-V da nawilobriv IV saukuneebidan
momdinareoben;
2) IV saukunis II naxevridan Zv.w. II saukunis I naxevris CaTvliT
Seqmnili Txzulebebi;
3) nawarmoebebi, romlebic Zv.w. II saukunis II naxevarSi da mis
Semdgom xanebSi daiwera;
pirveli periodis wyaroebi keltebis Sesaxeb informacias,
ZiriTadad, savaWro urTierTobebis wyalobiT iRebdnen, raSic mTavar
rols Zv.w. 600 wlisTvis daarsebuli berZnuli kolonia masalia
TamaSobda;
meore periodSi msgavs cnobebs is informaciuli nakadi Seemata,
romelsac berZnebi kelti moqiravneebisgan, an ukve uSualod antikuri
eladis mezobel raionebSi SeWrili kelturi tomebis
warmomadgenlebisgan iRebdnen.
mesame periodi ki romauli dapyrobebis xanas emTxveva.
gamokvlevis winamdebare nawilSi (roca keltebis Sesaxeb antikuri
xanis avtorebis Sexedulebebis formirebaze vsaubrobT) aqcents ufro
pirveli periodis wyaroebze gavakeTebT; kvlevis Semdeg nawilSi ki (ra
mniSvnelobiT iyenebdnen termins - „kelti“ antikuri xanis avtorebi?)
met yuradRebas Zv.w. IV – III saukuneebis avtorebis Txzulebebs
mivaqcevT.
metad Taviseburi gaTvlebiT keltebis Sesaxeb informaciis
momwodebel pirvel berZen avtorad SegviZlia hesiode CavTvaloT.
marTalia, igi arc zogadad keltebs axsenebs da arc calkeul keltur
eTnonimebs, magram Tavisi poemis erTerT epizodSi „msoflios“ (e.i.
xmelTaSuazRvispireTis) Crdilo–dasavleT nawils liguriis saxeliT
ავტორის სტილი დაცულია
85
ixseniebs (maSasadame, iqaurobas ligurebiT dasaxlebul teritoriad
Tvlis) (48, 256). es garemoeba safuZvels gvaZlevs davaskvnaT, rom Zv.w.
VII saukuneSi an keltebi ar cxovrobdnen TavianTi mermindeli
gansaxlebis adgilas, an hesiodem (da albaT sxva berZnebmac) araferi
icoda maTi arsebobis Sesaxeb. es ki, vfiqrobT, sakmaod niSandoblivi
garemoebaa.
Tumca, istoriografiaSi gvxvdeba daskvnebi, romlebic am
argumentis (romlis Camoyalibebac ZiriTadad a. Sultenis saxels
ukavSirdeba) gabaTilebis mcdelobad SegviZlia CavTvaloT. pirvel
rigSi, diskusiis sagans hesiodesTan moxseniebuli ligiebis ligurebTan
gaigiveba warmoadgens, Semdeg ki is garemoeba, rom ligurebiT
dasaxlebul teritoriaSi hesiode marTlac evropis dasavleT nawils
gulisxmobs. saqme isaa, rom argumenti, romlis safuZvelzec a.
Sultenma es daskvna gaakeTa (im daskvnas vgulisxmobT, rom ligiebi
hesiodes evropis dasavleT nawilSi eguleba), erTob originalur
mosazrebebs emyareba. kerZod, germaneli istorikosi Tvlis, rom roca
hesiode erTmaneTis gverdigverd ixsenebs eTiopielebs, ligiebs da
skviTebs, igi „msoflios“ ukidures wertilebSi dasaxlebul xalxebs
gulisxmobs. mis am gonebamaxvilur daskvnas TiTqos yvela iziarebs,
magram amasTan zogierTi mkvlevari Tvlis, rom aq „msoflios“
aRmosavleTi da ara dasavleTi nawili igulisxmeba. Sesabamisad,
ligiebis sacxovrisis lokalizebas kolxeTis teritoriaze axdenen
(48, 260).
miuxedavad amisa, migvaCnia, rom es kontrargumentebi bevrs
arafers cvlis da WeSmariteba Sulteniseul msjelobaSi imaleba. ar
gvaqvs safuZveli vifiqroT, rom kolxeTis teritoriaze rodesme xalxi
cxovrobda, romlebsac ligiebs uwodeben. dasavleT evropaSi ligurebis
arseboba ki calsaxad dadasturebuli faqtia. rogorc Cans, Zv.w. VII da,
SesaZloa, VI saukunis dasawyisSic berZnebma marTlac araferi icodnen
keltebis arsebobis Sesaxeb da evropis dasavleTi nawili ligur–
iberebiT dasaxlebul mxared miaCndaT.
ავტორის სტილი დაცულია
86
kidev ufro meti TaviseburebebiT xasiaTdeba qronologiurad
meore antikuri wyaro, romelsac keltebis Sesaxeb garkveuli
informaciis mocema SeuZlia. es aris afrikis prokonsul festus
avienus rufusis „Ora Maritima“. marTalia, es Txzuleba ax.w. 366 wels
aris dawerili, magram, rogorc Tavis droze v. Smidtma SeniSna, mas
gacilebiT Zveli wyaroebi udevs safuZvlad. varaudoben, rom maTgan
uZvelesi unda iyos Txzulebis berZnuli originali, romelic,
savaraudod, periplis saxiT iyo dawerili. misi Sedgenis TariRad Zv.w.
VI saukune, 530 wlis axlo xanebi iTvleba (65, 233). saqme isaa, rom “Ora
Maritima“ – Si Zalze detaluradaa aRwerili kadiqssa da marsels Soris
mdebare navsadgurebi, magram araferia naTqvami amperusisa da rodis
Sesaxeb. amis erTaderTi mizezi SeiZleba is iyos, rom peripli am
koloniebis daarsebamde, anu Zv.w. VI saukunis 30–ian wlebamdea
dawerili. aseve dadgenilia, rom festus avienusis xelT arsebul
berZnul originals damatebuli hqonda Zv.w. 500 wlisTvis admiral
hamilkonis mier Sedgenili CrdiloeTis zRvis peripli, romelic, Tavis
mxriv, viRac elins misi berZnuli Targmanis safuZvelze ganuvrcia.
savaraudod, Zv.w. IV saukuneSi peripli kidev erTxel gadamuSavda. Zv.w. I
saukuneSi ki igi laTinurad Targmnes da mxolod amis Semdeg moxvda
festus avienusis xelSi (65, 238).
avienusi yveba, rom oestrimnisis srute kontinents oestrimnidis
(oestrymnides) kunZulebidan gamoyofs, romlebic spilenZiT da kaliT
arian mdidarni. aq, savaraudod, bretanis naxevarkunZuli da masTan
mimdebare kunZulebi igulisxmeba. unda vivaraudoT, rom daaxloebiT
amave teritoriaze iulius keisris mier lokalizebuli toponimi da
eTnonimi Osismi imave sityvis saxecvlili variantia (123, 177).
avienusis TxzulebaSi aseve naTqvamia, rom swored am oestrimnisis
CrdiloeTiT mdebareobs qveyana, saidanac keltma tomebma ligurebi
gamoaZeves. naxsenebia aseve hiernebiT (Hierni) dasaxlebuli wminda
kunZuli (1, 54), romelic albionTan axlos mdebareobs (am kunZulebSi,
ra Tqma unda, britaneTi igulisxmeba).
ავტორის სტილი დაცულია
87
dasasrul, unda aRvniSnoT, rom TxzulebaSi farTo adgili
eTmoba keltiberebze da ligurebze saubars. kerZod, dasaxelebulia
sami kelt–iberiuli tomi; bevri informacia moipoveba aseve ligurebis
Sesaxeb, romlebis istoriis sakiTxebs garkveuli sicxadis Setana
SeuZlia keltebis eTnogenezis kvlevisas.
Tuki avienusis Txzulebis ZiriTadi birTvis Seqmnis Sesaxeb
arsebul zemoTmoyvanil koncefcias gaviziarebT, maSin savsebiT cxadia,
rom „Ora maritima“–s saxiT Cvens xelT aris keltebis istoriis amsaxveli
uZvelesi wyaro, romlis avtoric Zalze kargad Cans
gaTviTcnobierebuli CrdiloeTis zRvisa da pirineis naxevarkunZulis
garSemo Zv. w. VI saukuneSi Seqmnil eTnikur situaciaSi. vfiqrobT, rom
igi, miuxedavad imisa, rom literaturuli xasiaTisaa da mravaljer
aris redaqtirebuli, sakmaod sando da kompetenturi wyaroa.
keltebis Semdegi xseneba Zv.w. 500 wliT TariRdeba da igi
logografos hekateos miletelis saxelTanaa dakavSirebuli. es avtori
pirvelia maT Soris, vinc keltikaze, rogorc calke eTno–kulturul
realobaze saubrobs. mis TxzulebaSi naTqvamia, rom qalaqi masalia
ligurebis teritoriaze mdebareobs, romelic Tavis mxriv keltikas
esazRvreba. hekateosi narbonas keltur qalaqs uwodebs. axsenebs aseve
qalaq niraqss, romlis idenftifikaciac sadReisod ver xerxdeba (201,
47).
es cnobebi erTob mniSvnelovania, magram Tanamedrove
istorikosebis nawili maT eWvis TvaliT Sescqeris. saqme isaa, rom
hekateos miletelis Txzulebis zemoxsenebulma nawyvetebma Cvenamde
leqsikograf etien bizantielis TxzulebaSi - „evropa“ - daculi
eqsceptis saxiT moaRwia. Sesabamisad, mkvlevarTa nawils igi
bizantieli avtoris CanarTi hgonia. Tu ramdenad safuZvliania es eWvi,
amis dadgena mxolod termin „keltis“ antikuri versiebis analizis
safuZvelzea SesaZlebeli (am sakiTxze msjeloba odnav qvemoT gveqneba).
aq mxolod imis Tqma SeiZleba, rom cota Zneli warmosadgenia mizezi,
ris gamoc IX saukunis bizantiel filologs msgavsi falsifikacia
SeiZleboda ganaxorcielebina.
ავტორის სტილი დაცულია
88
orjer arian naxsenebi keltebi herodotes „istriaSi“, romelic
Zv.w. V saukunis Sua xanebSia dawerili. pirvel SemTxvevaSi avtori
ambobs, rom mdinare istrosi (dunai) saTaves keltebis qveyanaSi mdebare
qalaq pirenes midamoebidan iRebs (5, 69). es cnoba erTi SexedviT Zalian
saintereso Cans, radgan bevri Tanamedrove mkvlevari keltebis
winaresamSoblos lokalizebas swored dunaisa da rainis saTaveebTan
cdilobs, magram herodotes Txzulebis am nawilSi qalaq pirenes
moxsenieba migvaniSnebs, rom herodotes (iseve, rogorc mTel maSindel
elinur sazogadoebas) dunais saTaveebi pirineis mTebSi eguleboda
(201, 145).
meore SemTxvevaSi „istriis mama“ acxadebs, rom keltebi herakles
svetebis siaxloves, kinetebis mezobladac cxovroben (5, 78). es
ukanasknelebi mas evropis yvelaze ufro dasavleTiT (portugaliis
samxreT nawilSi) mcxovreb xalxad miaCnia. herodotes Txzuleba
mniSvnelovania imiTac, rom aq pirvelad da savsebiT gamokveTili
formiT aris gamoyenebuli sityva Keltoi; misi saSualebiT SegviZlia,
aseve, garkveuli informacia miviRoT kelti tomebis adriatikis
zRvisken gavrcelebis Sesaxeb. aq igi keltebis mezobel „xalxad“
siginebs asaxelebs (5, 78). iqmneba STabeWdileba, rom adreatikis zRvis
sanapiroebi am periodSi jer kidev ar warmoadgens kelti tomebis
gavrcelebis areals.
igive suraTi ikveTeba Zv.w. 350 wlisTvis (anu herodotes
Txzulebis daweridan daaxloebiT 100 wlis Semdeg) Seqmnil skilaqs
kariadnelis periplSi, romelSic aseve araferia naTqvami keltebis
aRmosavleT xmelTaSuazRvispireTSi yofnis Sesaxeb (48, 67).
vfiqrobT, rom pirveli periodis wyaroebs SegviZlia mivakuTvnoT
piTeas masalielis cnobebic, romlebmac Cvenamde, samwuxarod, mxolod
SedarebiT gviandeli periodis avtorebTan (ZiriTadad strabonTan da
polibiosTan) daculi eqsceptebis saxiT moaRwies. piTeasi IV saukunis
II naxevarSi moRvaweobda. am periodSi man metad gabeduli sazRvao
eqspedicia ganaxorciela, romlis drosac moinaxula britaneTi,
„kunZuli“ Tule (ufro is azria gavrcelebuli, rom am kunZulSi
norvegiis dasavleT nawili unda vigulisxmoT), iutlandiis
ავტორის სტილი დაცულია
89
naxevarkunZulis samxreTi nawili da sxva (48, 168). Tavisi dakvirvebis
Sedegebi ki periplis saxiT gamoaqveyna. antikur xanaSi piTeas
masaliels da mis informacias didad ar endobodnen (gansakuTrebiT
skeptikurad straboni iyo ganwyobili), Tumca sadReisod igi sakmaod
kargi presiT sargeblobs da keltebis Sesaxeb misi cnobebi metad
damajerebel monacemebad ganixileba (miuxedavad simwirisa).
irkveva, rom piTeasi Sexvedria zemoT ukve xsenebuli osismebis
tomis warmomadgenlebs. misTvis cnobilia kentis da kunZul fesanis
kelturi saxelwodebebi Cantion da Uxisama. britaneTis aRmniSvnel
terminad ki Πpειτανιχαινήσοι-is iyenebs, romelic, etyoba, iberiuli an
liguruli warmomavlobis sityvaa da albionis keltur eqvivalents
warmoadgens.
daskvnis saxiT unda iTqvas, rom pirveli periodidan momavali
wyaroebis saSualebiT calsaxa informaciis miReba erTob Znelia,
radgan yovel konkretul SemTxvevaSi rogorc cnobebis avTenturoba,
ise maTi warmomavloba met–naklebad farTo diskusiis sagans
warmoadgens. miuxedavad amisa, vfiqrobT, rom rigi garemoebebi aq
sakmaod calsaxad ikveTeba. kerZod, rom Zv.w. VI-IV saukuneebSi
arsebobda dapirispireba keltebs da ligurebs Soris, romlebic
aSkarad sxvadasxva istoriul fenomens warmoadgendnen. Tu ra saxis
eTnikur erTobas qmnida TiToeuli maTgani, amaze odnav qvemoT
visaubrebT. aq mxolod imas aRvniSnavT, rom es sakiTxi marto
zemoTmoyvanili cnobebis safuZvelze ver gadawydeba. TiTqos isic Cans,
rom keltebi safrangeTis teritoriaze am droisTvis sakmaod axal
eTnikur talRas qmnian. aseve, aRniSvnis Rirsia, rom maTi saSualebiT
sakmaod mniSvnelovan cnobebs viRebT kelturi tomebis gansaxlebis
istoriis adreuli etapis Sesaxeb.
IV saukunis Sua xanebidan berZnuli samyaro keltebs ufro axlos
ecnoba. am periodidan keltebis samxedro eqspansia farTvdeba da rig
SemTxvevaSi Tavad eladasac ki uqmnis safrTxes. keltebis nawili
moqiravnis statusiT berZnul armiebSi iwyebs samsaxurs. magaliTad,
erTi aseTi razmis Sesaxeb informacias gvawvdis qsenofonte. igi
gveubneba, rom sirakuzis tiranma dionisem isini mokavSire spartelebs
ავტორის სტილი დაცულია
90
TebelebTan brZolaSi dasaxmareblad gaugzavna. peloponesSi maTi
yofna Zv.w. 367–66 wlebSia savaraudo. a. uberi SeniSnavs, rom es
berZnebis da keltebis pirveli koleqtiuri Sexvedra iyo da mas
keltebis Sesaxeb berZnul literaturaSi axali informaciuli nakadis
gaCenaSi did mniSvnelobas aniWebs. magaliTad, igi acxadebs, rom swored
amis Semdeg gadasinja eforem Tavisi geografiuli Sexedulebebi da
„msoflios“ ukidures Crdilo–dasavleTiT mcxovreb xalxad ligurebis
nacvlad keltebi gamoacxada (201, 277). imave eforesTan daculi yofila
keltebis Sesaxeb rigi eTnografiuli monacemebi, romlebic strabons
Zveli da axali welTaRricxvis mijnaze ukve moZvelebulad eCveneboda
(201, 289).
keltebze garkveul cnobebs Zv.w. IV-III saukunis bevri avtori
gvawvdis, magram maTi cnobebi xSirad ndobas naklebad imsaxurebs.
magaliTad, platoni keltebs im eqvs meomar xalxTaSoris asaxelebs,
romlebic spartelebisgan gansxvavebiT sasmels etanebian (201, 291).
aristotele keltebis cxovrebis wesze amaxvilebs yuradRebas. saubrobs
am qveynis klimaturi pirobebis Sesaxebac. axsenebs aseve epizods, roca
TiTqos keltebi talRebs SeebrZolnen, magram man araferi icis
keltebis mier romis aRebis Sesaxeb (201, 291).
samagierod, am faqtis Sesaxeb icis Teopompem (48, 79). igi saubrobs
aseve keltebis omebze iliriul tom vardiebTan. axsenebs imasac, rom
yvelaze ufro Soreuli kelturi qalaqia driloniumi, romlis
adgilsamyofelic sadReisod ucnobia (48, 84). iliriul tomebTan
keltebis dapirispirebaze geografi fsevdo–skilaqsic saubrobs (120,
223).
geografiuli TvalsazrisiT mniSvnelovan cnobebs gvawvdis Zv.w. I
saukunis istorikosi timagene, romelsac, rogorc varaudoben, bevri
cnoba piTeas masalielis Txzulebidan aqvs gadmoRebuli (120, 133).
politikuri istoriis TvalsazrisiT ki didi mniSvneloba aqvs
ptolemaios lagosisgan da ieronime kardielisgan momaval cnobebs.
magaliTad: ptolemaios lagosi gviambobs sadRac adreatikis napirebTan
Zv.w. 335 wels keltebis aleqsandre makedonelTan Sexvedris Sesaxeb (201,
27-29). ieronime kardieli ki (romelic mis istorias agrZelebs)
ავტორის სტილი დაცულია
91
keltebis saberZneTze da delfoze Tavdasxmaze saubrobs (79, 56).
miseuli cnobebi mogvianebiT gamoyenebuli aqvT strabonsa da
pavsanias39.
istoriografiaSi Zv.w. IV – III saukuneebis keltebis Sesaxeb
cnobebi araerTgvarovnadaa Sefasebuli. XIX saukunesa da XX saukunis
pirvel naxevarSi maT praqtikulad kritikis gareSe iRebdnen da kelti
xalxebisa da enebis evropaSi gavrcelebis argumentad iyenebdnen.
Tanamedrove mkvelvrebs (d. Zino, k, debeSi, k.renfriu, b. kanlifi,
f. kurta da sxva) Soris ki SeimCneva hiperkritikuli damokidebuleba
diodore sicilielis, pompous trogusis, ieronime kardielis, titus
liviusisa da pavsanias Txzulebebis im nawilebis mimarT, romlebSic
swored Zv.w. IV – III saukuneebis keltur migraciebzea msjeloba. kerZod,
isini yuradRebas amaxvileben antikuri xanis avtorebis motivebsa da
gadaWarbebul cifrebze, romlebic maT TxzulebebSi figurirebs. amis
safuZvelze ki cdiloben Zv.w. IV – III saukuneebis kelturi migraciebi
erTgvar gadaWarbebad, an antikuri xanis avtorebis Seqmnil
konstruqtad CaTvalon.
unda aRiniSnos, rom Cvens mier meore periodis CarCoebSi
ganxilul zemoxsenebul wyaroebs, marTalia, xSirad Zalze
aradamajerebeli xasiaTi aqvs. magaliTad, ar SeiZleba ar gaviziaroT
mosazreba, rom balkaneTze Semoseuli keltebis raodenoba vercerT
SemTxvevaSi ver iqneboda 150 000, an 200 000; ar SeiZleba ar
gaviTvaliswinoT, rom ieronime kardielsa da pavsanias keltebis saxiT
erTgvari (aqemenianTa Semosevis msgavsi) panelinuri safrTxis Seqmna
surT da sxva. Tumca, miuxedavad amisa, sruliad araseriozulad
gveCneba Zv.w. IV – III saukuneebSi apeninisa da balkaneTis
naxevarkunZulze mniSvnelovani kelturi samxedro agresiis uaryofa.
qvemoT, titus liviusTan da amiane marcelinesTan dadasturebuli
kelturi genezisis miTis analizi amaSi ufro naTlad dagvarwmunebs.
39 keltebis eTnogenezis problemaze msjelobisas, vfiqrobT, aseve mniSvnelovania im istorikosebis monacenebi, romlebic kimerielebis Sesaxeb gvawvdian cnobebs. maT gamokvlevis meoTxe TavSi, saboloo daskvnebis Sejerebisas SevexebiT. II TavSi maTi ganxilvisgan Tavs imitom vikavebT, rom tradiciulad “antikur keltologiaze” msjelobisas maT nakleb yuradRebas aqceven.
ავტორის სტილი დაცულია
92
Zv.w. II saukunis II naxevridan keltebis Sesaxeb arsebuli
werilobiTi wyaroebi gacilebiT ufro mravalferovani xdeba.
miuxedavad imisa, rom sakuTriv es epoqa winamdebare naSromis
interesebSi ar Sedis Zv.w. II – I saukuneebis istorikosebis cnobebs
kelturi sazogadoebis struqturisa da Zv.w. VI – III suakuneebis
istoriis rekonstruqciisTvis mainc didi mniSvneloba aqvs.
am periodSi romaelebi sul ufro intensiurad cdiloben
keltebis kuTvnili teritoriebis dapyrobas, rac, bunebrivia, antikur
literaturaSi am xalxis Sesaxeb informaciis axali nakadis Semosvlas
ganapirobebs. am periodis istorikosebs da geografebs Soris
gansakuTrebul yuradRebas polibiosi da posidoniosi imsaxureben.
polibiosma „msoflios istoria“ dawera, romlis VI wignSic igi
keltebis Sesaxeb gvesaubreba. misi monaTxrobis ZiriTadi nawili
istorias da geografias exeba, Tumca aq eTnografiasac sakmaod
mniSvnelovani adgili eTmoba. avtori cisalpur galiaze saubrisas am
mxriv rigi saintereso cnobebiT gvamaragebs.
polibiosis Txzuleba ganagrZo posidoniusma. man „msoflio
istoriis“ Zv.w. 144–dan 86–wlamde periodi aRwera. varaudoben, rom misi
Txzuleba 52 wignisgan Sedgeboda. keltebis Sesaxeb informacia ki 23–e
wignSi iyo Tavmoyrili, romelic win uZRoda 121 wels romaelebis mier
galiis nawilis dapyrobis aRweras. marTalia, posidoniosis Txzulebas
Cvenamde ar mouRwevia, magram igi mainc „antikuri keltologiis“ erT-
erT umTavres Zeglad rCeba. saqme isaa, rom Tanamedrove istorikosebis
azriT, igi keltebis Sesaxeb farTo tradiciis saTaveSi idga,
romlisganac informacias e.w. „posidoniosis tradiciis“ istorikosebi -
diodore sicilieli, straboni, iulius keisari, ciceroni, pompenius
mela, lukiane samoseli, plinius ufrosi, tacitusi, iustine da amiane
marceline iReben. informaciis ZiriTadi birTvi strabonTan, keisarTan
da diodore sicilielTan aris Tavmoyrili (201, 133-178).
zemoxsenebuli avtorebis nawili, magaliTad, iulius keisari da
iustine posidoniosiseul cnobebs sakuTari wyaroebiTac avseben.
keisari eyrdnoba galiaSi yofnisas gakeTebul sakuTar dakvirvebebs,
romelTa mniSvnelobaze saubaric savsebiT zedmetad migvaCnia da
ავტორის სტილი დაცულია
93
romlebic Tanamedrove keltologiis umTavres dasayrdens warmoadgenen.
ax.w. II saukunis istorikos iustines TxzulebaSi ki posidoniosis garda
warmoSobiT gali istorikosis, pompeus trogusis cnobebic aris
daculi.
keltebis Sesaxeb arsebul cnobebs nawilobriv avsebs plutarqesa
(kamilusis da mariusis biografiebi) da titus liviusis cnobebi. maT
keltebis politikuri istoriis TvalsazrisiT aqvT gansakuTrebuli
mniSvneloba.
zemoT Cven aRvniSneT, rom „posidoniosis tradiciis“ garda,
„antikur keltologiaSi“ arsebobs meore e.w. „aleqsandriuli
tradicia“, romelsac SedarebiT gviandeli periodis avtorebi: dion
qrizostomi, ipolite, diogen laertieli da polistagore warmoadgenen.
isini SedarebiT gviandeli periodis wyaroebs eyrdnobian, romlebsac
winamdebare naSromisaTvis (keltebis da germanelebis eTnogenezis
problemis Taobaze) mniSvneloba, faqtobrivad, ar gaaCniaT.
b) ra versiebia daculi werilobiT wyaroebSi keltebis genezisis
Sesaxeb? _ rogorc Cans, antikuri periodis avtorebi keltebis
genezisis sakiTxebSi kargad ver erkveodnen. am mxriv isini or
urTierTsawinaaRmdego Teorias gvTavazoben. pirvel maTgans titus
liviusi aviTarebs. igi gviambobs, rom romis mefe tarqvinius priskes
dros galebs mTeli galiis mesamedi nawili ekavaT. umaRlesi
xelisufleba biturigebis toms epyra, romelsac im dros mefe ambigati
edga saTaveSi. galebis „federaciaSi“ Sediodnen aseve arvernebi,
senonebi, ambarnebi, karnutebi da avlerkebi. liviusis TqmiT, ambigatis
dros galia Zalian mravalricxovani iyo. mefes qveynis Warbi
mosaxleobisgan gaTavisufleba undoda, amitom man Tavis ZmisSvilebs,
belovezs da segovezss, ubrZana imdeni xalxi SeegrovebinaT, rom maTi
SeCereba veravis SeZleboda da salaSqrod im qveynebisken wasuliyvnen,
romlebsac RmerTebi miuTiTebdnen. belovezs kenWisyris Sedegad
hercinis tye Sexvda. ufro iRblian (rogorc titus liviusi SeniSnavs)
segovezs ki – italia. amdenad, SegviZlia davaskvnaT, rom liviusis
mixedviT, keltebis gansaxlebis mTavari centri galiaSi mdebareobda
(10, 109).
ავტორის სტილი დაცულია
94
am koncefciis CarCoebSi saubrobs iulius keisaric. igi wers, rom
iyo dro, roca galebi germanelebs jabnidnen da rainis miRma, anu mis
marjvena napirze maT kuTvnil teritoriebs ikavebdnen (205, 34). sakiTxis
aseTi formulireba TiTqos avtomaturad gulisxmobs, rom Tavad
galebis kuTvnili teritoria rainis marcxena sanapiroze mdebareobda
(205, 36).
keltebis genezisis meore versia amiane marcelinesTan aris
daculi, romelic wyarod timagenes Txzulebas iyenebs. mis Tanaxmad,
keltebis nawili adgilobrivi (e.i. rainis marcxena sanapiro)
warmoSobis iyo, meore nawili ki - rainis miRma mdebare teritoriebidan
movida. maT mier Tavdapirveli sacxovrisis datovebis mizezad
marceline xSir omianobas da zRvis zemoqmedebas asaxelebs. am versiis
mixedviT TiTqos ise gamodis, rom keltebis erTi nawilis
winaresamSoblod CrdiloeTis zRvis kunZulebia (120, 167). am tradiciis
anarekli sxva antikur avtorebTanac gvxvdeba. rogorc zemoT aRvniSneT,
efore da aristotele aseve saubroben keltebis sacxovrisze zRvis
zemoqmedebis Sesaxeb. maT TxzulebebSi aRweril keltebsa da zRvis
talRebs Soris „brZolis“ amsaxvel zemoT ganxilul literaturul
pasaJsa da timagenes versias, SesaZloa, raime saerTo wyaroc edos
safuZvlad.
ra SeiZleba iTqvas am antikuri Teoriebis avTenturoba–
_araavTenturobis Sesaxeb. pirvel rigSi, mniSvneloba imis gamorkvevas
aqvs, Tu ra gzebiT moxda berZeni avtorebis xelSi zemoxsenebuli
versiebi. daviwyoT titus liviusiseuli legendis analiziT.
istorikosebma didi xania SeniSnes, rom misi safuZvlebi Tavad kelturi
sinamdvilidan momdinareobs, radgan masSi aSkarad kelturi saxelebi
figurirebs. magaliTad, ambigati (is, vinc Tavis garSemo oms Tesavs),
belovezi (is, vinc icis, rogor moklas) da segovezi (is, vinc icis,
rogor moigos). rogorc a. uberi SeniSnavs, es ambavi fantaziis nayofi
romc iyos, aSkarad kelturi fantaziis nayofia (120, 98). igive uberi
miiCnevs, rom es legenda liviusis xelSi kornelius nepotisa da
warmoSobiTG gali istorikosis pompeus trogusis saSualebiT moxvda
(120, 100).
ავტორის სტილი დაცულია
95
aqve unda vTqvaT, rom am versiaSi avtoriseuli redaqciis kvalic
igrZnoba. amis dasadastureblad isic sakmarisia, rom liviusTan
CamoTvlili „galebis federaciaSi“ Semavali tomebis ganlageba
emTxveva Tavad liviusis epoqaSi am mxriv arsebul mdgomareobas (201,
166). miuxedavad amisa, titus liviusis TxzulebaSi daculi es versia
sakmaod sando cnobad SegviZlia CavTvaloT.
meore versiis safuZvelze saubari SedarebiT Znelia, magram,
vfiqrobT, rigi daskvnebis gakeTeba am mxrivac SeiZleba. timagene,
romlisganac es cnoba amiane marcelines aqvs aRebuli, Zv.w. I saukunis
istorikosia. rogorc vnaxeT, misi monacemebi enaTesaveba eforesTan (da
Semdeg aristotelesTan) dacul zemoTaRweril literaturul pasaJebs.
aqedan gamomdinare, logikuria vivaraudoT, rom amiane marcelinesTan
daculi cnoba informaciis imave nakadTan erTad movida, romlis
gaCenac sirakuzis tiran dionisesa da kelti moqiravneebis saxelTan
aris dakavSirebuli, Tuki, ra Tqma unda, maTgan momavali informaciis
mniSvnelobis Sesaxeb a. uberis zemoTmoyvanil mosazrebas gaviziarebT.
am SemTxvevaSi mogviwevs vifiqroT, rom timagenes versiis saxiT saqme
aseve sakuTriv kelturi sinamdvilidan momaval hipoTezasTan gvaqvs. miT
umetes, rom misi aRmwerni informatorad kelt druidebs asaxeleben
(120, 195). aseve dasaSvebia, rom misi warmoSoba kelturi samyarodan
momavali sxvadasxva saxis informaciis logikur analizTan iyos
dakavSirebuli.
berZnul–romaul sinamdvileSi genezisis kelturi versiebis
Semosvlis gzebis garkvevis Semdeg saWiroa gavaanalizoT, Tu ramdenad
aris es hipoTezebi antikuri avtorebis mier redaqtirebuli da
ramdenad Seeferebian isini simarTles. zemoTmoyvanil pirvel versias
redaqciis kvali aSkarad etyoba, magram isic aSkarad Cans, rom aq
kelturi legendis birTvi kargad aris Senaxuli. redaqciis Sedegs,
rogorc aRvniSneT, aq kelti tomebis CamonaTvali warmoadgens. sxva
mxriv ki masSi, vfiqrobT, sakmaod naTel ferebSia warmodgenili, Tu
rogor esaxebodaT Tavad keltebs TavianTi eTnogenezis sakiTxi.
vfiqrobT, rom misi wyalobiT rigi mniSvnelovani garemoebebi
gamoikveTeba:
ავტორის სტილი დაცულია
96
1. keltebis gansaxlebis centri safrangeTis CrdiloeT nawilSi
mdebareobda;
2. keltur tomebs da tomTa kavSirebs genezisis saerTo versia
hqondaT;
3. keltebis sinamdvileSi arsebobda Sexeduleba, rom garkveul
erTobas qmnidnen safrangeTis CrdiloeTSi mcxovrebi da Zv.w. IV-III
saukuneebSi apeninze, reinis marjvena napiras da aRmosavleT evropaSi
mimdinare samxedro eqspansiaSi monawile kelti tomebi;
4. am erTobaSi ar moiazrebian britaneTis da pirineis kelti
tomebi (am daskvnebis mniSvnelobaze odnav qvemoT gveqneba saubari).
amiane marcelinesTan daculi versiis SemTxvevaSi, Teoriulad
SesaZlebelia, genezisis Tavad kelturi sinamdvilidan momaval meore
versiasTan gvqondes saqme, magram, vfiqrobT, ufro logikuria
davaskvnaT, rom igi faqtebis berZnuli konstruqciis Sedegs
warmoadgens, radgan aseTi „kentavruli“ tipis eTnikuri jgufebis
postulireba, romelic am versiis CarCoebSi ikveTeba, swored antikuri
literaturisTvis iyo damaxasiaTebeli. Zneli warmosadgenia, rom
eTnikuri procesebis ganxilvis msgavsi tradicia keltebis yofaSic
arsebuliyo. miT umetes saeWvoa, rom misi genezisi druidebis saxelTan
iyos dakavSirebuli. naklebad savaraudoa, rom kelt druidebs Zv.w. IV-
III saukuneebSi amgvari sakiTxebis berZnebTan ganxilva daewyoT.
Cveni azriT, Zv.w. IV saukuneSi berZnebma sxvadasxva gziT miiRes
informacia rainis miRma mcxovrebi kelti tomebis Sesaxeb. aseve maT
sinamdvileSi (SesaZloa, piTeas masalielis wyalobiT) moxvda cnoba
CrdiloeTis zRvis moqcevis msxverpli teritoriebis Sesaxeb. timagenes
versia ki, SesaZloa, mis xelT arsebuli monacemebis saSualebiT am
„bikeltizmis“ axsnis mcdeloba iyos. kontrargumentis saxiT SeiZleba
iTqvas, rom rainis marjvena napiras mdebare teritoriebi (iseve, rogorc
CrdiloeT evropis didi nawili) berZnebs Zv.w. IV saukunis II naxevramdec
kelturi egonaT, magram erTia raimeze bundovani warmodgenis qona da
meore - masze obieqturi informaciis floba. raimes axsnis motivacia
swored meore SemTxvevaSi Cndeba. amgvari msjelobis gaziarebis
SemTxvevaSi mogviwevs vifiqroT, rom timagenes versia did ndobas ar
ავტორის სტილი დაცულია
97
imsaxurebs, Tumca masSi rigi saintereso detalebis povna mainc
SeiZleba (am detalebis Sesaxeb odnav qvemoT visaubrebT).
amgvarad, antikuri wyaroebis analizi safuZvels gvaZlevs
davaskvnaT, rom keltebis winaresamSoblo safrangeTis CrdiloeT
nawilSi mdebareobda, Tumca, ra Tqma unda, am problemis gadaWra
mxolod am wyaroebis safuZvelze gakeTebuli daskvnebiT ar SeiZleba.
g) ra mniSvnelobiT iyenebdnen termins - „kelti“ antikuri xanis
avtorebi ? - Tanamedrove eTnogenetikur gamokvlevebSi eTnonimebis
etimologias udidesi mniSvneloba eniWeba. keltebis eTnogenezis
sakiTxebze saubris SemTxvevaSic am mxriv Catarebul kvlevas sakmaod
mravlismetyveli informaciis mocema SeuZlia, Tumca igi rig
problemebTan aris dakavSirebuli. saqme isaa, rom termini „kelti“
dRemde sakmaod popularuli sityvaa. k. renfriu SeniSnavs, rom mas
sul cota, rva mniSvnelobiT mainc xmaroben:
1. erT SemTxvevaSi igi aRniSnavs romaelebis mezobel „barbaros“
xalxs;
2. meoreSi – termins, romlis saSualebiTac es xalxi
TviTidentifikacias axdenda;
3. erT-erT enobriv ojaxs;
4. arqeolgiuri artefaqtebis serias;
5. xelovnebis erT-erT stils;
6. Sua saukuneebSi arsebul irlandiur eklesias;
7. brZolisa da Tavisuflebis moyvare xalxs da sxva (173, 178-179).
terminis TiToeuli zemoT CamoTvlili mniSvnelobis arsebobas
Tavisi mizezi aqvs, romlebis Ziebac winamdebare gamokvlevis
interesebs scildeba. Cvens SemTxvevaSi imis gamorkvevaa saWiro,
konkretulad rogor esmodaT am terminis Sinaarsi antikuri periodis
avtorebs.
vidre am kiTxvaze gavcemdeT pasuxs, saWiroa ganvsazRvroT, Tu ra
konteqstSi ganixilavdnen eTnogenetikur procesebs Zveli berZeni da
romaeli moazrovneebi. maT TxzulebebSi uamrav “eTnonims” aRmovaCenT.
zogierTi maTgani mcire toms aRniSnavs, zogierTi eTnonimze ufro
toponims hgavs, zogierTi ki msxvili gaerTianebebis aRsaniSnavad
ავტორის სტილი დაცულია
98
gamoiyeneba. magaliTad, iseTebis, rogoricaa: keltebi, germanelebi,
skviTebi, iberebi, ligurebi da sxva.
bunebrivia, ismis kiTxva, Tu ra kriteriumebze dayrdnobiT
axdendnen isini aseTi erTobebis gamoyofas da asaxavda Tu ara maTi
klasifikacia realur istoriul viTarebas? meore msoflio omis
Semdgomi periodis istoria–eTnologiaSi es problema sakmaod mwvaved
dgas. manamde ki mas didi yuradReba ar eqceoda.
rogorc Cans, berZnebi ama Tu im regionis geografiis aRwerisas
sakmaod standartul principebs misdevdnen, romlebis SemuSavebac,
ZiriTadad, herodotes saxels miewereba (54, 78). qveynis aRwerisas isini
yuradRebas amaxvilebdnen mis Semadgenlobaze, sidideze, sazRvrebze,
reliefze, mdinareebze, klimatur pirobebsa da faunaze. xalxis
aRwerisas ki maT Semcvelobaze, populaciaze, siZveleebze, istoriaze,
cxovrebis wessa da Cveulebebze. yuradRebas aqcevdnen aseve qveynis
RirsSesaniSnaobebs. xazgasasmelia is garemoeba, rom maT ar
ainteresebdaT „barbarosi“ xalxebis ena da arsad gvxvdeba met–
naklebad mwyobri koncefcia, romelic eTnikuri erTobis ganmartebad
SegviZlia CavTvaloT (54, 80). amdenad logikuria vifiqroT, rom isini
germanelis, skviTis, keltis da sxva msgavsi terminebis ukan
Tanamedrove gagebiT eTnikurs ki ara, ufro eTnografiuli xasiaTis
erTobebs gulisxmobdnen, romlebis gamijvnac, albaT, sxvadasxva
principebis gaTvaliswinebiT xdeboda. vfiqrobT, rom araa marTebuli
sakiTxis ganzogadebulad dasma, Tu zogadad ra igulisxmeba aseTi
terminebis ukan. es sakiTxi yvela konkretul SemTxvevaSi konkretul
gaSuqebas moiTxovs. Teoriulad ki Semdegi SemTxvevebis daSvebaa
SesaZlebeli:
1. SesaZloa, antikuri xanis avtorebs ucnobi mxarisaTvis
miTologiuri Sinaarsis saxeli mieniWebinaT da am regionidan
spontanurad Semosuli informacia avtomaturad daejgufebinaT maT
mier gamogonili terminis garSemo. aseT konteqstSi Seqmnil
„eTnonimebad“ SegviZlia CavTvaloT: hiperboreebi an herodotesTan
damowmebuli skviTebis mezobeli rigi „xalxebi“. maTi dasaxelebebis
ავტორის სტილი დაცულია
99
miRma raime saxis eTnikuri realobis danaxva, ra Tqma unda, yovlad
SeuZlebelia;
2. SesaZloa, maT geografiuli Sinaarsis terminis gaigiveba
moexdinaT regionSi mcxovreb xalxebTan. rogorc, magaliTad, moxda
skviTebis, ligurebisa da, albaT, iberebis SemTxvevaSic. aseT viTarebaSi
isini regionidan Semosul informacias erToblivad moaqcevdnen erTi
„eTnonimis“ qveS. am SemTxvevaSi viRebT situacias, roca erTi eTnonimis
qveS ramdenime, xSirad erTmaneTisgan metad gansxvavebuli, eTnikuri
realoba imaleba, romelTa “saerTo elementebic” mxolod ucxoeli
aRmwerebisTvisaa SesamCnevi;
ama Tu im toponimis qveS dajgufebuli saerTo elementebi,
SesaZloa antikuri xanis avtorebis spekulaciac yofiliyo, Tumca, rig
SemTxvevebSi maT, k. debis sityvebiT rom vTqvaT, adgilobrivi kulturis
habitusic SeiZleboda warmoeCina;
3. SesaZloa, maT mier SemoTavazebuli msxvili eTnikuri jgufebis
dasaxeleba Tavad „barbarosi“ xalxebis sinamdvileSi arsebuli
TviTidentifikaciis saSualebebis translacias warmoadgendes. aseT
SemTxvevaSi isini gacilebiT met ndobas imsaxureben, Tumca yvela aseTi
SemTxvevis erT sibrtyeze ganxilvac ar SeiZleba;
4. Teoriulad aseve SegviZlia davuSvaT, rom Tavdapirvelad
mxolod romaelebis an berZnebis warmosaxvaSi arsebul „eTnonims“
momavalSi savsebiT realuri istoriuli sarCuli SeeZina.
CamoTvlilTagan romel SemTxvevasTan gvaqvs saqme, roca termin
„keltis“ da kelturi realobis Sesaxeb vsaubrobT? am problemaze
msjeloba termin „keltis“ etimologiuri analizi unda daviwyoT.
antikur literaturaSi igi sxvadasxva formiT gvxvdeba. berZnebi mas
`keltis~ da mogvianebiT `galatis~ formiT werdnen. romaelebi ki
upiratesobas aniWebdnen termins `gali~. Tumca maTTan berZnul
formebsac araerTxel vxvdebiT.
termins `kelti~ pirvelad herodote iyenebs (201, 109). marTalia,
mas cotaTi adre hekateos militelTanac vxvdebiT, magram, rogorc Cans,
es sityva aq marTlac mermindel Canamats warmoadgens (Tu ratom,
qvemoT gamoCndeba). termini „galati“ ki Zv.w. III saukuneSi ieronime
ავტორის სტილი დაცულია
100
kardielma daamkvidra (201, 118). aseve `galatebad~ moixseniebs keltebs
delfosTan Zv.w. 279 wels momxdar brZolaSi daRupuli vinme kidiasis
saflavze amokveTili epitafia (79, 69).
romaelebi, rogorc wesi, keltur samyaros `galiis~ saxeliT
ixsenieben. Tavdapirvelad galia maTTvis italiis CrdiloeT nawilSi
lokalizebuli istoriuli sinamdvile iyo, romelic Zv.w. IV saukuneSi
(am periodSi galebi roms Tavs daesxnen) da hanibalTan omebis dros
romis respublikas seriozul safrTxes uqmnida. Zv.w. II saukunis
miwuruls ki qveynis am nawilis dapyrobisa da narbonis provinciis
daarsebis Semdeg maT yofaSi cisalpuri (anu italiaSi mdebare) da
transalpuri (anu alpebis CrdiloeTiT mdebare) galiis cnebebi gaCnda
(64, 114). aseTi administraciuli terminologiis gverdiT arsebobda
ufro literaturuli Sinaarsis saxelwodebebic, mag.: poeti katulusi
keisris mier damorCilebul galias Gallia Comatas, italiaSi mdebare
galias ki -Gallia broccatas uwodebs. am ukanasknels zogjer Galia togatasac
uwodebdnen gamomdinare iqidan, rom aqauri mosaxleoba (danarCeni
galebisgan gansxvavebiT) romaelebisa da etruskebis msgavsad togas
atarebda (64, 117).
berZnul da romaul literaturaSi kelturi samyaros aRmniSvneli
gansxvavebuli terminebis arseboba did uxerxulobas ar qmnis. miT
umetes, Tu gaviTvaliswinebT, rom sityvebi „gali“ da „galati“
fonetikurad Zalian hgavs erTmaneTs. samagierod, berZeni avtorebis
TxzulebebSi dafiqsirebuli ori eTnonimi „kelti“ da „galati“ didi
xania, mkvlevrebs garkveuli sirTuleebis winaSe ayenebs.
ra aris am ori gansxvavebuli dasaxelebis arsebobis mizezi? a.
uberi cdilobda daesabuTebina, rom aq saqme erTsadaimave sityvasTan
gvaqvs, romelic „sxvadasxva dros, sxvadasxva pirobebSi, sxvadasxva
yuris mier iqna mosmenili da gadmocemuli“ (120, 244).
vfiqrobT, rom aq saqme ubralo fonetikur variaciasTan ar unda
gvqondes. istoriografiaSi am sakiTxis mimarT sxvagvari
damokidebulebac arsebobs. ase, magaliTad, didi xania SeniSnulia, rom
diodore sicilieli rainis marjvena napiris xalxs galatebs uwodebs,
rainis marcxena napirisas ki _ keltebs (79, 57). daaxloebiT aseve iqceva
ავტორის სტილი დაცულია
101
dion kasiusic, oRond galatebis da keltebis lokalizebas diodore
sicilielisgan gansxvavebulad axdens. misTvis galatebi rainis
marcxena sanapiroze mcxovrebi xalxia, keltebi ki – marjvenaze (285, 79).
a. bertranma ki, Cveni azriT, sakmaod damajerebad scada daesabuTebina,
rom polibiosi keltebSi italiis CrdiloeTSi mcxovreb Zvel tomebs
gulisxmobs, galatebSi ki SedarebiT mogvianebiT mosul eTnoss, romel-
sac romis darbevas miawers (48, 155). am mosazrebas k. Julianic
iziarebda (48, 155).
dasasrul, unda aRvniSnoT, rom sityva „kelti“ Tavad kelturi
enebis leqsikuri fonidan aris aRebuli da daaxloebiT `rCeuls,~
`warCinebuls~ niSnavs (54, 33). marTalia, Znelia ar daveTanxmoT a. ubers,
rom sityvebi “gali” da “galatic” misi msgavsi (monaTesave) formebia,
magram migvaCnia, rom berZnul literaturaSi maT aseT farTo
gavrcelebas ori formiT imaze ufro damajerebeli axsna unda
moeZebnos, vidre frangi istorikosi gvTavazobs.
kelturi samyaros aRmniSvneli antikuri terminebis analizis
Semdeg saWiroa ganvsazRvroT, Tu ra saxis istoriuli realoba imaleba
dasaxelebuli terminebis (gali-kelti- galati) ukan. am TvalsazrisiT
SesaZlo 4 variantis Sesaxeb zemoT ukve gvqonda saubari.
saubari galatebze msjelobiT unda daviwyoT. Tuki Zv.w. III-II
saukuneebis berZnul wyaroebs gadavxedavT davinaxavT, rom „galatebi“
aq Zalian xSirad Canan. marTalia, Cvens xelT ar aris iulius keisris
„komentarebis“... msgavsi Txzuleba, magram vfiqrobT, arsebuli wyarebic
sakmaris monacemebs Seicaven saimisod, raTa davrwmundeT, rom
galatebis saxiT saqme sakmaod homogenur eTnikur sinamdvilesTan
gvaqvs, romlis warmomadgenlebic adgilis damkvidrebas evropis
sxvadasxva nawilSi cdiloben. yovelive amas, cxadia, damtkiceba
sWirdeba, radgan Teoriulad aseve dasaSvebia termin „galatis“ ukan
berZeni avtorebis mcdeloba imalebodes, erTi terminiT aRniSnon ori
(an ufro meti) sxvadasxva warmoSobis xalxi, romlebic Zv.w. IV-III
saukuneebSi gansakuTrebulad gaaqtiurdnen. saamisod (e.i. imis
dasadastureblad, rom galatebSi konkretuli istoriul–
ავტორის სტილი დაცულია
102
eTnografiuli erToba igulisxmeba) ramdenime argumenti SegviZlia
movixmoT:
1) pirvel argumentad SegviZlia gamoviyenoT titus liviusis
TxzulebaSi daculi zemoT xsenebuli legenda, romelSic calsaxad
ikveTeba, rom Zv.w. IV-III saukuneebSi italiasa da evropis sxva nawilebze
Tavdasxmis organizatori galati tomebi Tavdapirvelad galiis
teritoriaze iyvnen gansaxlebulni. es argumenti kidev ufro
damajerebeli gaxdeba, Tu am legendis genezisis a. uberiseul versias
gaviTvaliswinebT, razec ukve gvqonda saubari.
Tumca, rogoric ur unda iyos legendis warmomavloba, misi saxiT
mainc Zalze mniSvnelovani cnoba gvipyria xelT; es legenda
adasturebs, rom keltebs (romlebic aq istoriul galatebs
Seesatyvisebian) genezisis saerTo versia hqondaT;
2) meore argumentad gamodgeba wminda ieronimes dakvirveba im
garemoebaze, rom galatebis da galiis mcxovreblebis ena Zalian hgavs
erTmaneTs (286, 100).
3) mniSvneloba aqvs imasac, rom termini galati Tavad kelturi
enebis leqsikuri fondidan aris aRebuli da es saxeli aRmosavleT
evropis zogierT toponimSi (magaliTad galiciaSi) figurirebs.
Tu yvelaferTan erTad imasac gaviTvaliswinebT, rom
alternatiuli TeoriisTvis argumentebi ar arsebobs, mogviwevs
vifiqroT, rom antikuri literaturisTvis galatebis saxeliT cnobili
tomebi Zv. w. IV saukunisaTvis sakmaod erTgvarovan eTno-lingvistur
sinamdviles warmoadgenen, romlebsac saerTo winaresamSoblo da
TviTidentifikaciis saSualebebi hqondaT (eTnologiuri TvalsazrisiT
am tipis realobebis raobis Sesaxeb III Tavis mesame paragrafSi
visaubrebT). vfiqrobT, ar SevcdebiT, Tu maT realobas zemoT
ganxilul mesame Teoriul SemTxvevasTan gavaigivebT, rodesac antikur
wyaroebSi dafiqsirebuli esa Tu is eTnonimi adgilobriv
TviTidentifikaciis saSualebebs Seesabameba.
`galtebis" sakmaod myar eTnikur realobad dasaxvisaTvis, erTi
SexedviT, SesaZloa Semaferxebeli garemoeba aRmoCndes Sereuli,
magaliTad, keltur-iliriuli an keltur-liguruli „tomebis“ arseboba.
ავტორის სტილი დაცულია
103
Tumca, am tipis problemebsac ufro dawvrilebiT III Tavis mesame
paragrafSi SevexebiT. aq ki mxolod imis TqmiT SemovifarglebiT, rom
am sakiTxs galatebis sawyisi eTnikuri realobis raobis sakiTxTan
pirdapiri kavSiri ar aqvs.
dasasrul, unda aRvniSnoT isic, rom gamokvlevis winamdebare
nawilSi Cven Tavs varidebT e.w. `Sereul argumentacias", Tumca,
aucileblad migvaCnia vTqvaT, rom Zv.w. IV-III saukuneebSi galaturad
wodebuli realobis homogenurobisa da erTi centridan gavrcelebis
Teorias zurgs arqeologiuri monacemebic umagrebs. mxedvelobaSi
gvaqvs lateni arqeologiuri kultura (ufro zustad misi C periodi),
romlis gavrcelebis arealic saocrad kargad emTxveva galatebis
gansaxlebis Sesaxeb arsebul istoriul cnobebs.
SedarebiT ufro advilia romaelebis mier galiad wodebul
sinamdvileze msjeloba, radgan Cvens xelT aris iulius keisris
`komentarebi galebTan omis Sesaxeb", romelic am mxriv mraval
saintereso informacias gvawvdis. keltebis eTnikuri istoriis es
periodi winamdebare gamokvlevis interesebSi ar Sedis, Tumca, kelturi
samyaros Sesaxeb erTgvari ganzogadebebis gasakeTeblad, vfiqrobT, am
mxrivac ramdenime niuanss unda gavusvaT xazi.
cnobili faqtia, rom iulius keisari eTnikur sazRvrebs xSirad
politikuri mosazrebebiT amaxinjebda, Tumca, mogviwevs vaRiaroT, rom
mis TxzulebebSi aRwerili galia (magaliTad germaniisgan gansxvavebiT)
sakmaod homogenuri eTnikuri sinamdvilea. misi saxiT saqme gvaqvs
ekonomikurad, mentalurad, kulturulad da nawilobriv politikurad
sakmaod erTmniSvnelovan fenomenTan, romelic aSkarad gamoirCeva sxva
msgavsi mezobeli warmonaqmnebisagan. saxezea miseuli
TviTidentifikaciis saSualebebic. keisari erTmaneTSi ar urevs
toponimebs da eTnonimebs. galia misTvis geografiuli cnebis saxiTac
arsebobs, magram eTnikuri TvalsazrisiT igi mxolod qveynis am nawilis
erT mesameds moicavs (danarCen or mesameds avtori aqvitaniisa da
belgiis saxeliT ixseniebs).
ra mimarTebaSia erTmaneTTan galatia da galia? warmoadgenda
meore pirvelis kintiniums, Tu maTSi erTmaneTis monaTesave, magram
ავტორის სტილი დაცულია
104
mainc gansxvavebuli istoriul-eTnografiuli realoba unda moviazroT?
am kiTxvaze damajerebeli pasuxis gacema mxolod imis analizis
safuZvelze SeiZleba, Tu ramdenad aris galebTan identifikaciis Zveli
saSualebebi SemorCenili. am mxriv pirdapir miniSnebebs wyaroebSi ver
vxvdebiT, magram ramdenime garemoeba, vfiqrobT, gvaZlevs saSualebas,
Zv.w. I saukunis galia Zv.w. III saukunis galatiis uSualo gagrZelebad
CavTvaloT. am mxriv Semdegi argumentebi SegviZlia davimowmoT:
1) arsebobs ax. w. I saukuneSi Cawerili (maqsimum Zv.w. I saukunidan
momavali) legenda, romelic safrangeTis galebs Zv.w. IV-III saukuneebis
galatebTan aigivebs (rogorc aRvniSneT, igi titus liviusTan aris
daculi);
2) romaul wyaroebSi odnavi eWvic ar Cans imis Sesaxeb, rom Zv.w. I
saukuneSi galebi is xalxia, romlebis winaprebmac Zv. w. IV saukuneebSi
romis respublikas seriozuli safrTxe Seuqmnes;
3) terminebi gali da galati erTi fuZidan momdinareoben;
4) arqeologiurad orive maTganis realobas homogenuri latenis
kultura warmoadgens (aq isev vuSvebT gamonaklis „Sereuli
argumentacii)s TvalsazrisiT).
ra Tqma unda, Zv.w. III saukuneSi galati tomebis evropaSi farTo
gavrceleba da maTi sxva eTno-kulturul realobebTan urTierToba
TanadaTan TviTidentifikaciis Zveli saSualebebis dakargvas
gamoiwvevda. swored amitom Zv.w. I saukunis galiaSi mxolod belgia-
safrageTis teritoriis erTi mesameds vgulisxmobT da ara latenis
arqeologiuri kulturis mTel areals.
rac Seexeba mcire aziis da aRmosavleT evropis galat tomebs,
maTi fesvebi, ra Tqma unda, galatebis realobasTan aris dakavSirebuli.
Tumca, Zneli warmosadgenia, rom maTac Zv.w. II-I saukuneebSi
TviTidentifikaciis ori saukunis winandeli saSualebebi kidev
hqonodaT SenarCunebuli.
kvleva termin keltis raobis sakiTxis Sesaxeb msjelobiT unda
ganvagrZoT. zemoT, Cven aRvniSneT, rom es termini kelturi enebis
fondidan momdinareobs da igi galTan da galatTan didi siaxloves
amJRavnebs, Tumca misgan odnav gansxvavebul realobas asaxavs. aq ki
ავტორის სტილი დაცულია
105
saWiroa aRvniSnoT, Tu ra istoriul realobas gulisxmoben masSi
antikuri xanis avtorebi. sxvagvarad rom vTqvaT, warmoadgenda Tu ara
igi `protokeltur" TviTidentifikaciis saSualebas?
am sakiTxis gamorkveva Znelia. erTi mxriv, arsebobs safuZveli,
romelic negatiuri pasuxisken gvibiZgebs. magaliTad, is rom:
1) termini kelti britaneTis mosaxleobasa da espaneTis
keltiberebze, romlebic keltur enobriv ojaxSi Sedian, ar
vrceldeboda;
2) avienusi termin kelts ar axsenebs;
3) herodotesTan ki igi ufro toponimia, vidre eTnonimi.
am fonze arcTu usafuZvlo Cans k. renfrius Teoria, romelsac
igi diodore sicilielis cnobebze dayrdnobiT aviTarebs. ingliseli
mkvlevari miiCnevs, rom terminiT kelti Tavdapirvelad mxolod
masaliis mezoblad mcxovrebi erT-erTi tomi aRiniSneboda, ufro
farTo mniSvneloba ki man mogvianebiT SeiZina (173, 169).
Tumca Cvens xelT aris sxva argumentebi, romlebic sawinaaRmdego
daskvnis gakeTebas gvaiZuleben:
a) magaliTad, iulius keisari ambobs, rom galebi TavianT Tavs
keltebs uwodeben;
b) es termini (anu kelti) keltur enebze mosaubre xalxebis
gavrcelebis arealSi lokalizebul toponimebSi figurirebs.
g) Zv.w. VI – V saukuneebis wyaroebidan (gansakuTrebiT ki festus
avienusis Txzulebidan) aSkarad ikveTeba, rom safrangeTis teritoriaze
mogvianebiT keltebad saxeldebuli tomebis gamoCenam mniSvnelovan
eTnikur cvlilebebs daudo saTave.
miuxedavad amisa, migvaCnia, rom pirveli rigis argumentebi ufro
damajerebelia. vinaidan evropaSi gavrcelebul keltur toponimebSi
keltikaze ufro galatiis saxeli ismis. keisris mier termin keltis
TviTidentifikaciis saSualebad dasaxva ki, rogorc Cans, avtoris mier
am xalxis aRmniSvneli terminebis klasifikaciis surviliT unda
avxsnaT. yovelive es gvaiZulebs, rom `eTnonimi" kelti zemoxsenebuli
meore Teoriuli SemTxvevis CarCoebSi ganvixiloT. kerZod, unda
CavTvaloT, rom igi ufro geografiuli Sinaarsis termini iyo da
ავტორის სტილი დაცულია
106
aRniSnavda xalxebs, romlebsac TviTidentifikaciis saerTo saSualebebi
ar hqondaT.
maSasadame, keltebis eTnogenezis problemis calsaxad ganxilva
ar SeiZleba. eTnogenetikuri kvlevisas igi or etapad (Zv.w. VI – V da
Zv.w. IV – III saukuneebi) mainc unda gaiyos.
ავტორის სტილი დაცულია
107
Tavi III
Zveli germanelebis eTnogenezis sakiTxisTvis mniSvnelovani
lingvisturi, arqeologiuri da istoriul-eTnologiuri
problemebi
Zveli germanelebis saxels antikuri da adreuli Suasaukuneebis
evropis istoriis umniSvnelovanesi movlenebi ukavSirdeba. albaT,
amitom aris, rom maT romaeli avtorebi da Tanamedrove mkvlevrebi
gansakuTrebul yuradRebas aqceven. miuxedavad amisa, yvelaferi is, rac
viciT am `xalxis“ istoriis adreuli etapis Sesaxeb, sakmaod meryev
hipoTezebs emyareba. es, pirvel rigSi, Zveli germanelebis eTnogenezis
problemas exeba. masze msjeloba, rogorc zemoT aRvniSneT, didi xnis
ganmavlobaSi germaniis politikur cxovrebazec axdenda mniSvnelovan
gavlenas.
vidre uSualod am mxriv gamoTqmuli mecnieruli hipoTezebis
analizs SevudgebodeT, saWiroa, izolirebulad ganvixiloT Zveli
germanelebis eTnogenezis sakiTxisaTvis mniSvnelovani lingvisturi,
arqeologiuri da istoriul-eTnologiuri monacemebi. qvemoT
yuradRebas Semdeg sadiskuso Temebze gavamaxvilebT:
enaTmecnierul nawilSi ($ 1 ):
a) ras warmoadgenda e.w. `protogermanikuli~ ena? ra SeiZleba
iTqvas masTan istoriulad cnobili germanikuli enebis mimarTebis
Sesaxeb?
b) ra saxis kontaqtebi hqondaT germanikul enebs (`proto~ da
calkeuli enebis doneze) sxva indoevropul da araindoevropul
enebTan?
arqologiur nawilSi ($ 2 ):
a) romeli arqeologiuri kulturebi unda CavTvaloT Zveli
germanelebis winaprebis Semoqmedebad?
ავტორის სტილი დაცულია
108
b) ra eTno-socialuri procesebis amocnoba SeiZleba Zv.w. IV–III -
ax.w. I-II saukuneebis germaniis arqeologiur kulturebSi?
istoriul nawilSi ($ 3 ):
a) rogor moxda Zveli germanelebis Sesaxeb antikuri xanis
avtorebis Sexedulebebis formireba?
b) ra mniSvnelobiT iyenebdnen termins „germaneli“ antikuri xanis
avtorebi?
g) ra versiebia daculi werilobiT wyaroebSi Zveli germanelebis
genezisis Sesaxeb?
aqve vimsjelebT berZen-romaeli avtorebis eTnikuri konstruqciebis
Camoyalibebis mizezebsa da antikuri xanis eTno-socialuri procesebis
Taviseburebebze.
$1. Zveli germanelebis eTnogenezis sakiTxebisaTvis mniSvnelovani
enaTmecnieruli problemebi
germanikuli enebis mecnieruli Seswavla XVI saukuneSi,
aRwerilobiTi gramatikebisa da leqsikonebis gamocemiT daiwyo. XVII-
XVIII saukuneebSi ki, calkeulma avtorebma germanikul enebs Soris
msgavsebebi SeniSnes da maT paralelur reJimSi aRweras mihyves xeli.
gamoica iseTi Txzulebebi rogoricaa: j. hiksis ,,goTuris, anglo-
saqsuris, frankul-germanulis gramatika", ten-kates ,,goTuri gramtika"
da sxva. didi mniSvneloba hqonda imasac, rom calkeulma avtorebma (mag.
g. leibnicma) amave periodSi germanikuli enebis genetikur siaxloveze
daiwyes msjeloba (111, 23).
komparativistikis CamoyalibebisTanave germanikuli enebi
lingvisturi Seswavlis erT-erT umTavres obieqtad iqcnen. 1814 wels
gamoica r. raskis wigni: ,,gamokvleva Zveli Crdilouris, anu
islandiuris warmoSobis Sesaxeb", romelmac sabolood daamtkica
germanikuli enebis erToba da maTi kavSiri indoevropul enebTan. didi
mniSvneloba hqonda, aseve, i. grimis ,,germanul gramatikas" (111, 26).
masalebi germanikuli enebis Sesaxeb Zalze swrafad dagrovda,
ris Sedegadac gaCnda naSromebi, romlebic germanikuli enebis
ავტორის სტილი დაცულია
109
istoriul aspeqtSi Seswavlas cdilobdnen. am mxrivac, pirvel rigSi,
unda iTqvas i. grimis Sesaxeb, romelmac Tavis Zma vilhelmTan erTad
gamosca: ,,germanikuli leqsikoni". am naSromma germanikuli enebis
ZiriTadi Taviseburebebi gansazRvra da maTi fundamenturi Seswavlis
dawyeba ganapiroba. am periodSi Camoyalibda, mravali mecnieruli
debuleba, romlebsac Zveli germanelebis eTnogenezze msjelobisas
didi mniSvneloba aqvs. magaliTad: ,,grimis kanoni", TanxmovanTa meore
gadanacvleba da sxva (111, 24).
XIX saukunis meore da XX saukunis pirvel naxevarSi araerTi
lingvistikuri skola arsebobda. maT Soris, eTnogenezis sakiTxebis
gasaSuqeblad gansakuTrebiT mniSvnelovania a. Slaixeris
naturalisturi, i. Smidtis berlinis skolebi. maT Soris arsebulma
urTierTdapirispirebam xeli Seuwyo samecniero diskursis
Camoyalibebas, romelsac xSirad vxvdebiT sxvadasxva eTnogenetikuri
gamokvelevebis furclebze.
aqve unda iTqvas dialeqtologiis Sesaxeb. germanikuli
dialeqtebis Seswavlas i. Smolerma safuZveli jer kidev XVIII saukunis
miwuruls Cauyara, Tumca, arealuri lingvistika, rogorc kerZo
disciplina, odnav mogvianebiT Seiqmna. SeiZleba iTqvas, rom igi
safrangeTsa da germaniaSi damoukideblad Camoyalibda. safrangeTSi
misi fuZemdebelia a. meie. germaniaSi ki g. venekeri, f. vrede T. fringsi
da sxvebi (122, 56). dialeqtologiaSi ZiriTadi yuradReba Tanamedrove
dialeqtebis Seswavlas eTmoba. Tumca, kvlevis miseuli meTodebi Zveli
germanikuli dialeqtebis Sesaswavlad warmatebiT gamoiyenes: f. vredem,
T. fringsma, e. Svarcma, g. maurerma, v. Jirmunskim da sxva
enaTmecnierebma.
vfiqrobT, lingvisturi TvalsazrisiT winamdebare kvlevisTvis
mniSvnelovani kiTxvebi Semdegi formiT unda CamovayaliboT:
a) ras warmoadgenda e.w. `protogermanikuli~ ena? ra SeiZleba
iTqvas masTan istoriulad cnobili germanikuli enebis mimarTebis
Sesaxeb?
ავტორის სტილი დაცულია
110
b) ra saxis kontaqtebi hqondaT germanikul enebs (`proto~ da
calkeuli enebis doneze) sxva indoevropul da araindoevropul
enebTan?
am sakiTxebze msjelobisas Cveni kvleva Tanamedrove mkvlevrebis
d. ringis, m. meier-brugeris, m. mairhoferis, i. iasanovis, i. faarlundis,
e. Svarcis, v. Jirmunskisa da e. makaevis Txzulebebs eyrdnoba.
*****
II Tavis 1 paragrafSi Cven aRvniSneT im diskusiis Sesaxeb, romelic
lingvistebs Soris e.w. „protoenis“ cnebis garSemo arsebobs. aq ki,
saWiroa, „protogermanikulis“ Sesaxeb arsebuli monacemebi
zemoTCamoyalibebuli debulebebis CarCoebSi ganvixiloT. kerZod, unda
ganvsazRvroT misi (e.i. „protogermanulis) saxiT saqme fuZe enasTan
gvaqvs, Tu monaTesave enebis kavSirTan.
am sakiTxze msjeloba „protogermanikuli“ enisTvis
damaxasiaTebeli lingvisturi niuansebis aRnusxviT unda daviwyoT. maTi
raodenoba Zalze didia, amitom aq mxolod zogierT maTganze
SevaCerebT yuradRebas. am mxriv, yvelaze ufro mniSvnelovania:
1. TanxmovanTa pirveli (germanikuli) gadanacvleba da verneris
kanoni;
2. pirvel an fuZiseul marcvlebze Zlieri dinamiuri aqcentis
dasmis tendencia;
3. ei>ī–Si asimilacia;
3. piris da CvenebiTi nacvalsaxelebis brunebis axali sistemis
Camoyalibeba;
4. zedsarTavi saxelis brunebis ori axali (germanuli) tipis
Camoyalibeba da sxva (148, 4-5).
v. Jirmunski SeniSnavs, rom germanikuli dialeqtebisaTvis saerTo
lingvisturi niuansebis raodenoba imdenad didia da igi leqsikis
imdenad farTo sferos moicavs, rom iZulebuli varT maTi Camoyalibeba
“fuZe–germanikuli enis” pirobebSi vivaraudoT, romelsac umniSvnelo
dialeqturi gansxvavebebi axasiaTebda.
„protogermanuli“ enis formirebas igi Zveli zemogermanuli
(Tanamedrove germanulis winapris) Camoyalibebis process adarebs,
ავტორის სტილი დაცულია
111
romelic gviandel periodamde (XVI saukunemde) „enobrivi kavSirebis“
formiT arsebobda da midis daskvnamde, rom es ori lingvisturi
realoba erTmaneTisgan sruliad gansxvavebul fenomens warmoadgenda.
maSasadame, Tanamedrove dialeqtologiis monacemebi safuZvels
gvaZlevs davaskvnaT, rom „protokelturisgan“ gansxvavebiT,
„protogermanuli“ sakmaod homogenur enobriv realobas warmoadgenda,
romlis wiaRSic minimaluri dialeqturi gansxvavebebi arsebobda. es ki
eTnogenetikuri kvlevisTvis sakmaod mniSvnelovan daskvnas warmoadgens.
aqve dgeba „protogermanuli“ enis qronologiis sakiTxi.
lingvistur monacemebze dayrdnobiT (kerZod glotoqronologiuri
meTodis gamoyenebiT) SegviZlia davaskvnaT, rom am process adgili arc
Tu Soreul warsulSi unda hqonoda. magaliTad, am sakiTxebis
mkvlevari e. makaevi aRniSnavs, rom Zveli da axali welTaRricxvis
mijnaze „protogermanuli“ erTobis daSlis procesi mxolod sawyis
stadiaSi iyo (259, 89). sainteresoa, rom, am mxriv, didad gansxvavebuli
pozicia arc im avtorebs uWiravT, romlebic „protogermanuli“
istoriuli sinamdvilis arsebobas gacilebiT Zvel periods ukavSireben.
magaliTad, e. Svarci acxadebs, rom safuZveli ar gvaqvs fuZegermanuli
enisTvis damaxasiaTebeli lingvisturi niuansebi Zv.w. V-IV saukuneebze
adreul periodSi warmoqmnilad CavTvaloT. miuxedavad amisa,
„protogermanul“ realobas igi mainc Zv.w. II aTaswleulis II naxevarSi
Camoyalibebul fenomenad Tvlis (184, 102-109).
aqve unda SevexoT „protogermanulisa“ da „protoindoevropulis“
urTierTmimarTebis sakiTxs. fuZegermanul enaSi mravlad gvxvdeba
lingvistikuri niuansebi, romlebic Zvel indoevropul memkvidreobas
asaxavs. aseTTa ricxvSi unda movixsenioT:
1) tonikuri maxvili;
2) brunebis sami tipis SenarCuneba;
3) fleqsiuri wyoba da sxva (248, 5-6).
Tumca, rogorc zemoT aRvniSneT, iseTi lingvisturi niuansebic
bevria, romelic sakuTriv germanikul inovacias warmoadgens (122, 57-63).
es garemoebebi bevr mkvlevars safuZvels aZlevs daaskvnas, rom
germanikuli (an misi winapari) enobrivi realoba didi xnis
ავტორის სტილი დაცულია
112
ganmavlobaSi izolirebul garemoSi viTardeboda (122, 62). Zalian
xSirad aseT izolirebul garemos geografiul lokalizacias
skandinaviis samxreT nawilSi axdenen.
„protogermanuli“ enis Sesaxeb Cvens xelT arsebuli monacemebis
aRnusxvis Semdeg, yuradReba am enobriv realobis diferenciaciis
process unda mivapyroT. mas Zveli germanelebis eTnogenezze
msjelobisas msjelobisas udidesi mniSvneloba aqvs, radgan
istoriulad cnobili germanikuli enebi da dialeqtebi swored mis (e.i.
diferenciaciis am procesis) Sedegad Camoyalibdnen.
am procesis ukeT gasagebad vfiqrobT pirvel rigSi saWiroa
aRvnusxoT, Tu romeli enebi erTiandeba enaTa germanikul ojaxSi.
germanikuli enobrivi ojaxi msoflios erT-erT yvelaze ufro
mravalricxovan enobriv jgufs warmoadgens. sadReisod aRiarebuli
klasifikaciis mixedviT (romelic Zveli germanikuli werilobiTi
Zeglebis Seswavlas emyareba) germanikuli enobrivi ojaxi iyofa:
aRmosavleTis, CrdiloeTis da dasavleTis jgufebad. aRmosavleTis
jgufSi Sedis: goTebis, vandalebisa da burgundebis enebi. aqedan
samwerlobo enis saxiT mxolod goTuri Camoyalibda40 danarCenebi ki
(iseve rogorc werilobiT wyaroebSi moxseniebuli germanikuli tomebis
enebis umravlesoba), sadReisod, mxolod laTinur teqstebSi
SemorCenili calkeuli sityvebiT (umetesad sakuTari saxelebiT) da
romanul enebSi germanikuli „superstratidan“ momdinare nasesxobebiT
aris cnobili.
antikuri da adreSuasaukuneebis wyaroebi mraval eTnonims
ixsenieben, romlebic, savaraudod, aseve aRmosavleT germanul
sinamdvilesTan iyo dakavSirebuli (magaliTad: rugiebi, gepidebi,
karinebi da sxva), magram maTi enebis Sesaxeb informacia ar Semonaxula.
goTur enazec Cvenamde erTaderTma, magram Zalze mniSvnelovanma wyarom
40saerTod, germanulenovani werilobiTi wyaroebi, mxolod Svid germanikul enas warmoadgens, romlis safuZvelzec Tanamedrove germanikuli enebi ganviTardnen. kerZod: goTurs, Zvel Crdilours (igive Zvel skandinavurs), anglo-saqsonurs (igive Zvel inglisurs), Zvel saqsonurs (igive Zvel qvemo germanuls), Zvel frizuls, Zvel qvemo frankuls da Zvel zemo germanuls (igive Zvel zemo frankuls).
ავტორის სტილი დაცულია
113
moaRwia, romelic ostgoTuri warmomavlobis xelnaweris saxiT aris
SemorCenili. mas, zogjer `vercxlis xelnawersac~ (codex argentis)
uwodeben, radgan misi teqsti vercxlisferi asoebiT aris dawerili41.
CrdiloeTis jgufSi samwerlobo tradiciis moqne eqvsi ena Sedis.
kerZod: Zveli Crdilo germanuli (romlisganac darCenili
skandinavriuli enebi ganviTardnen), daniuri, Sveduri, norvegiuli (e.w.
`bukmoli~ da `axali norvegiuli~) islandiuri da fareris kunZulebis
enebi. maTi gavrcelebis arealSi werilobiTi wyaroebi (gansakuTrebiT
ki iordanes `getika~) uamrav eTnonims asaxeleben, romlebic,
savaraudod, Crdilo germanulTan axlo unda yofiliyvnen, magram maTi
enebis Sesaxeb informaciam Cvenamde ver moaRwia. Tu mxedvelobaSi ar
miviRebT hidro-top-onomastikur monacemebs da sxvadasxva dialeqtebSi
dacul arqaizmebs, romlebic skandinaviisa da iutlandiis antikuri
istoriis SeswavlaSi udides daxmarebas gviweven (247, 38).
Zveli Crdilo germanuli ena (romlis monacemebsac yvelaze meti
mniSvneloba aqvs) runuli epigrafikuli Zeglebis saxiT aris cnobili.
germanikuli enebis dasavleTi jgufi yvelaze meti saliteraturo eniT
aris warmodgenili, romlis Camoyalibebac metad rTul eTno-
lingvistur procesebTan iyo dakavSirebuli. mis SemadgenlobaSi Sedian:
Zveli inglisuri (igive anglo-saqsuri), Zveli frizuli, Zveli
saqsonuri (igive Zveli qvemo germanuli), Zveli qvemo frankuli, Zveli
zemo germanuli da maT safuZvelze Camoyalibebuli dasavleTis jgufis
Tanamedrove enebi. kerZod: inglisuri, frizuli, niderlanduri,
afrikaansi da germanuli (aseve mniSvneloba aqvs calkeuli dialeqtebis
monacemebs romelze saubaric odnav qvemoT iqneba). aqve aTavseben
langobardebis enas, romelic, sadReisod, mxolod calkeuli sityvebiT
aris cnobili.
zemoT, Cven aRvniSneT, rom germanelebis eTnogenezis sxvadasxva
etapze msjelobisas udidesi mniSvneloba aqvs arealuri lingvistikis
41saubris calke Temas warmoadgens e.w. yirimis goTebis enis sakiTxi. tradiciulad, maT goTebis erTerTi frTis ostgoTebis nawilad ganixilaven. Tumca, sadReisod, calkeuli mkvlevarebis mag: eSvarcis mier maTi enobrivi monacemebis amgvari interpretacia eWvqveS aris dayenebuli.
ავტორის სტილი დაცულია
114
monacemebs. amitom, aq, yuradReba germanikuli dialeqtebis
klasifikaciaze unda SevaCeroT. miTumetes, rom isini lingvogeografiis
TvalsazrisiT erT-erT yvelaze ukeT Seswavlil jgufs warmoadgenen.
samwuxarod, aRmosavleT germanuli enebis dialeqtebis Sesaxeb
bevri araferi viciT. samagierod, Crdiluri da dasavluri jgufebis
Sesaxab sakmaod sistemuri informacia mogvepoveba. skandinavuli enebis
ZiriTadi dialeqturi jgufebia: iuturi, daniis kunZulebis,
samxreTSveduri, goTuri, sveuri (Sua Sveduri, zemo Sveduri),
norlandiuri, aRmosavleT Sveduri (fineTSi), gotlanduri (guTniuri),
aRmosavleT norvegiurli, dasavleT norvegiuli, fareruli da
islandiuri. maT Soris yvelaze met interess (maTSi daculi
arqaizmebis gamo) islandiuri, fareruli da skandinaviis mTian
raionebSi SemorCenili calkeuli dialeqtebi (magaliTad: setexdalis
(norvegiaSia) kaliqsis (SvedeTSia) da sxva imsaxurebs (247, 40).
dasavleT germanikuli dialeqtebis istoriis Zveli etapis
aRsaniSnavad farTod gamoiyeneba antikuri xanis avtorebTan
(gansakuTrebiT sistemurad ki pliniusTan da tacitiusTan) damowmebuli
terminebi: ingveonebi, ermionebi da istveonebi, romliTac msxvili
germanuli gaerTianebebi aRiniSnebodnen. Sua saukuneebis da
Tanamedrove dialeqtebi ki maTi ganviTarebis Semdgom etapad
ganixileba. maT Soris Semdegi ZiriTadi jgufebi gamoiyofa: rainis Sua
da qvemo dinebis dialeqtebi, zemo da qvemo alumanturi, Svabiis
dialeqti, centraluri frankuli da hesenis dialeqtebi, aRmosavleT
germanuli da qvemo germanuli dialeqtebi. aseve ganasxvaveben: Svabiis,
saqsoniis, berlinis da sxva naxevrad dialeqtebs (247, 44).
germanikuli enobrivi ojaxi daxasiaTebis Semdeg Cveni amocanaa
ganvsazRvroT, Tu ra mimarTebaSia TiToeuli maTgani (da maTi
Semadgeneli nawilebi) „protogermanul“ enasTan. msjeloba e.w. goTur–
skandinavuri „protoerTobis“ hipoTezaze msjelobiT unda daviwyoT. am
Teoriis CarCoebSi ivaraudeba, rom CrdiloeT da aRmosavleT germanuli
enebi (dasavluris sapirispirod) „protogermanulidan“ gamoyofis
Semdeg erTiani dialeqturi arealis saxiT arsebobdnen. es mosazreba
XIX saukunis lingvistebma k. miulenhofma, v. Sererma, a. holcmanma da
ავტორის სტილი დაცულია
115
sxvebma vulfilas bibliis goTur da runul skandinavurs Soris
arsebuli enobrivi msgavsebebis safuZvelze Camoayalibes (111, 110). 1876
wels h. cimerma amgvari lingvisturi argumentebi aRnusxuli saxiT
warmoadgina, magram neogramatikosebis skolis warmomadgenlebma misi
yvela debuleba („holcmanis kanonis“ garda) uaryves (122, 67).
XX saukuneSi, dialeqtologiis ganviTarebasTan erTad, am Teorias
r. lioves, g. nekelis da e. Svarcis saxiT axali momxreebi gamouCnda. e.
Svarcis mier goTur–skandinavuri fuZe enis aRdgenis mcdelobasac
hqonoda adgili. miuxedavad amisa, lingvistebis umetesoba Tvlis, rom
goTuri da skandinavuri enebi erTmaneTTan ufro axlos dganan vidre
dasavleTgermanikulTan, Tumca es “protogoTur-Crdilogermanikuli“
erTobis arsebobis damadasturebel arguments ar warmoadgens (111, 178).
imisaTvis, raTa „protogermanikulis” diferenciaciis procesi
marTebulad gaviazroT, saWiroa, dasavleTgermanuli dialeqtebis
urTierTmimarTebis sakiTxsac SevexoT.
daviwyoT imis aRniSvniT, rom goTur–skandinavuri erTobis
hipoTeza TavisTavad „protodasavleTgermanuli“ erTobis arsebobis
sakiTxis dRis wesrigSi dayenebasac gulisxmobs, Tumca, aseTi
„protoenobrivi“ sinamdvilis realurobas bevri mkvlevari ar aRiarebs.
masSi eWvi jer kidev o. bremers Sehqonda. mogvianebiT ki (1942 wels) f.
maurerma wignSi „CrdiloeT germanelebi da alelmanebi“ am hipoTezis
kritika kidev ufro ganaviTara. mis daskvnebs meore cnobili
dialeqtologi e. Svarcic iziarebs. is istoriuli sarCuli, romelsac
es avtorebi TavianT lingvistur argumentacias urTaven gamokvlevis am
nawilSi Cveni interesis sagans ar warmoadgens. aq, ubralod unda
aRvniSnoT, rom Tanamedrove ldialeqtologia ar aRiarebs e.w.
„protodasavleTgermanuli“ erTobis arsebobis faqts da am germanikul
enobriv masivSi sam, Tavdapirvelad erTmaneTisgan damoukideblad
arsebul jgufs gamoyofs42, romlebsac antikuri tradiciis gavleniT:
ingveonebs, istveonebs da ermionebs uwodeben.
42 gansxvavTebiT o. bremerisgan, romelic „dasavleTprotogermanulis“ adgilas: anglo–
frizul da germanul avtonomiur jgufebs gamoyofda.
ავტორის სტილი დაცულია
116
ingveonebSi – CrdiloeTszRvispireTSi, istveonebSi – reinsa da
vezers Soris, ermionebSi ki elbispireTSi mcxovrebi germanelebi
igulisxmebian. rogorc v. Jirmunski SeniSnavs ingveonuri da ermionuli
sakmaod avtonomiuri dialeqturi jgufebia. istveonurs ki naklebad
mkveTri maxasiaTeblebi warmoadgens unda vifiqroT, rom es jgufebi
(ingveonuri da ermionuli mainc) Tavdapirvelad damoukideblad
arsebobdnen. dasavleTgermanuli saerTo lingvisturi elementebis
Camoyalibeba ki maTi mermindeli konvergaciis Sedegad moxda. f.
maureri cdilobs daamtkicos, rom amgvar konvergacias mxolod
merovingebis xanaSi (ax.w. VI-VIII saukuneebi) hqonda adgili (148, 189),
magram misi es debuleba didad damajerebeli ar aris. ufro logikuria
vivaraudoT, rom am procesis ZiriTadi etapi ax.w. I saukunes
ukavSirdeba.
rogor unda warmovidginoT yovelive zemoTTqmulis fonze
„protogermanikuli“ erTobis diferenciaciis procesi. am mxriv
avTenturi hipoTezis gamosaTqmelad, aucilebelia, Tavi davaRwioT a.
Sleixeris „geneologiuri xis“ Teoriis gavlenas, romlis
sqematurobasac, sadReisod, TiTqmis yvela avtori aRiarebs. vfiqrobT,
rom „protogermanuli“ enis diferenciacia Zv.w. I aTaswleulis Sua
xanebSi unda dawyebuliyo. misi warmomadgenlebis evropaSi gavrcelebam
da geografiulma izolaciam ki, TandaTan, Crdilogermanuli,
aRmosavleTgermanuli, ingveonuri da ermionuli arealebis Camoyalibeba
gamoiwvia (istveonuri albaT mogvianebiT ermionuls da ingveonurs
gamoeyo). maTsa da fuZegermanuls Soris gardamavali „protoerTobebis“
(magaliTad, „protodasavleTgermanulis“ da „goTur–skandinavuris)
arseboba ki vfiqrobT, istoriuli TvalsazrisiT sakmaod Zneli
warmosadgeni. maTi erTmaneTTan met–naklebi siaxlovis mizezad
istoriuli kontaqtebi unda CavTvaloT.
am kontaqtebibs sixSires kargad warmoaCens r. lioves gamokvleva.
germaneli enaTmecneieri askvnis, rom goTurs da Crdilogermanuls 4
fonetikuri da morfologoiuri inovacia aerTianebs, CrdiloeT da
dasavleTgermanuls – 20, dasavleTgermanuls da goTurs ki – 2 (111,
203).
ავტორის სტილი დაცულია
117
$2 arqeologia da Zveli germanelebis eTnogenezis problema
evropis CrdiloeTi da Crdilo-dasavleTi nawili, anu is
teritoria, sadac, savaraudod, Zveli germanuli sinamdvilis formireba
moxda, Zv. w. I saukunemde werilobiTi wyaroebis mier cudad iyo
gaSuqebuli. amitom, im eTno-lingvistur jgufebze sasaubrod, romlis
safuZvelze antikuri xanis germania Camoyalibda ZiriTadad,
arqeologiur monacemebs unda daveyrdnoT.
Zveli germanelebis istoriis amsaxveli nivTieri kulturis
ZeglebiT calkeuli avtorebi, jer kidev XVI saukuneSi
interesdebodnen. amave periodidanve iqmneboda saintereso naSromebi,
magaliTad, aventiusis „Zveli germanelebis warmoSobis, winaprebisa da
miRwevebis qronika“ sadac „germanuli“ arqeologiuri artefaqrebi
„skviTur“ da „slavur“ masalasTanaa Sedarebuli; xdeboda
arqeologiuri nivTebis koleqciebis Segroveba (magaliTad venaSi,
miunhenSi, berlinSi da sxva), Tumca, arqeologiuri TvalsazrisiT
germaniis sistemuri Seswavla, mxolod XIX saukunis meore naxevarSi
daiwyo. SeiZleba iTqvas, rom igi dakavSirebulia k. engelhartisa da i.
vorsos saxelebTan, romlebmac CrdiloeTis rkinis xana
xmelTaSuazRvispirul arqeologias daukavSires (204, 233). sakuTriv
migraciebis periodis pirvel mkvlevrebad ki zogjer v. da l.
lindenSmidtebs miiCneven (204, 234).
XIX da XX saukunis pirvel naxevarSi arqeologia, SeiZleba iTqvas,
rom germanuli nacionalizmis samsaxurSi idga. am TvalsazrisiT
gansakuTrebuli Rvawli g. kosinas miuZRvis, romelmac xmarebaSi
„arqeologiuri kulturis“ cneba Semoitana. am cnebam mniSvnelovani
gavlena moaxdina arqeologiis Semdgom ganviTarebaze, Tumca, igi
nivTieri masalis sakmaod sworxazovani da ideologizirebuli
interpretaciis safuZvladac iqca. Semdgomi Taobis arqeologebma XX
saukunis pirveli naxevris mkvlevrebisTvis damaxasiaTebeli sqematizmi
nawilobriv daZlies, Tumca, eTnogenetikur kvlevebSi arqeologiis
mniSvneloba dRemde sadiskusioa (ix. II Tavi, paragrafi 2).
ავტორის სტილი დაცულია
118
winamdebare paragrafSi Cveni yuradReba Zveli germanelebis
eTnogenezisTvis mniSvnelovan or sakiTxze iqneba fokusirebuli:
a) romeli arqeologiuri kulturebi unda CavTvaloT Zveli
germanelebis winaprebis Semoqmedebad?
b) ra eTno-socialurma procesebis wakiTxva SeiZleba germaniis
Zv.w. IV–III - ax.w. I-II saukuneebis arqeologiur kulturebSi?
pirvel SemTxvevaSi Cven ufro XIX saukunis miwurulisa da XX
saukunis pirveli naxevris samecniero paradigmaSi, e.w. “kosina-Caildis”
modelis farglebSi vimuSavebT da SevecdebiT evropis arqeologiur
rukaze Zveli germanelebis winaprebis kvali vipovoT. am nawilSi,
Sesabamisad, ufro metad, XX saukunis Sua xanebis arqeologebis (p.
rainekes, g. Svantesis, e. Sprokhofis, o. monteliusis, a. mongaitis da
sxvaTa) Semoqmedebas daveyrdnobiT.
meore SemTxvevaSi ki arqeologias Zveli germanelebis Zv.w. IV-III –
ax.w. I-II saukuneebis eTnikuri da socialuri istoriis
rekonstruqciisTvis gamoviyenebT. am SemTxvevaSi, Cveni yuradRebis
centrSi p. heTeris, s. braTeris, n. roimanis, g. kosakis da sxva
Tanamedrove arqeologebis naSormebi iqneba.
a) romeli arqeologiuri kulturebi unda CavTvaloT Zveli
germanelebis winaprebis Semoqmedebad?
b) ra eTno-socialurma procesebis wakiTxva SeiZleba germaniis Zv.w.
IV–III - ax.w. I-II saukuneebis arqeologiur kulturebSi?
Zveli germanelebis winaprebis arqeologiuri identifikacia
evropuli arqeologiis erTerT uZveles problemas warmoadgens. masze
msjeloba, didi xnis ganmavlobaSi, qveynis am nawilis politikur
cxovrebazec axdenda gavlenas, rac, rig SemTxvevebSi, sakiTxis metad
tendenciur gaSuqebas ganapirobebda.
winamdebare gamokvlevis I TavSi, evropaSi indoevropul enebze
mosaubre xalxebis gansaxlebaze msjeloba, Zv.w IV-III aTaswleulis
arqeologiuri realiebis ganxilviT SevwyviteT. kerZod, daskvniT
nawilSi aRvniSneT, rom Zveli ormoebis kultura winaresamSoblos
warmoadgenda evropaSi mcxovrebi yvela indoevropuli enobrivi
jgufisTvis (baltiur-slavur-germanikuli, berZnul-ariul-somxuri,
ავტორის სტილი დაცულია
119
italiur-kelturi). II Tavis meore paragrafSi ki (keltur arqeologiaze
msjelobisas) Cven aRvniSneT, rom Zv.w. III aTaswleulSi Zveli ormoebis
kulturis bazaze sami masStaburi arqeologiuri kultura (katakomburi,
sabrZolo culebisa da poltavinos) Camoyalibda, romelic sam msxvil
indo-evropul enobriv erTobas Seesabameba(am sakiTxis Sesaxeb ufro
dawvrilebiT ix. II Tavis meore paragrafi):
a) katakomburi arqeologiuri kultura – ariul-berZnur-somxur
erTobas ukavSirdeba;
b) poltavinos kultura – italiur-kelturs (iliriuls);
g) sabrZolo culebis (igive zonriani keramikis) kultura –
baltiur-slavur germanikuls.
“protobalto-slavur-germanikuli” enobrivi masivis “sabrZolo
culebis”kulturasTan dakavSirebis idea yvelaze ufro Tanmimdevrulad
poloneli mecnierebs - i. koltSevskis, l. kozlevskis, i. Cekanovskis, t.
der-splavinskis aqvT Camoyalibebuli, romlebis mizansac, pirvel rigSi,
slavi tomebis winaresamSoblos visla-oderis xeobaSi lokalizeba
warmoadgens (289, 256). Tumca, SeiZleba iTqvas, romzonriani keramikis
(igive “sabrZolo culebis”) kulturis germanelebTan (ufro zustad
indo-germanelebTan) kavSiri sadiskusio arasodes yofila.
gansxvavebuli iyomxolod Teoriuli sqema, romlis CarCoebSic mas
meore msoflio omamdeli germaneli arqeologebi: g. kosina, ო. mengini
da sxvebi ganixilavdnen. kerZod, isini zonriani keramikis
arqeologiuri kulturas Crdilo evropaSi (romelic nacional-
socialisturi istoriografiis TvalsazrisiT indoevropelTa
winaresamSoblos warmoadgenda) Camoyalibebul fenomenad miiCnevdnen da
mas praqtikulad `protoindoevropul~ (da ara mxolod proto-baltiur-
slavur-germanul) sinamdvilesTan aigivebdnen (289, 289).
zonriani keramikis kulturis protobalto-slavur-germanul
enobriv sinamdvilesTan gaigivebis Teoriis gaziareba, ra Tqma unda,
sulac ar niSnavs imas, rom (Tundac arqeologiuri TvalsazrisiT)
`pregermanelebis~ istoriis ZiriTadi problemebi gadaWrilia. Tqma
imisa, rom sabrZolo culebis kultura iyo is bazisi, romlis wiaRSi
mimdinare sxvadasxva eTnikuri da socialuri procesebis Sedegad
ავტორის სტილი დაცულია
120
istoriulad cnobili germanelebi, baltielebi da slavebi
Camoyalibdnen SeuZlebelia damakmayofilebeli iyos gamokvlevisTvis,
romelic miznad Zveli germanelebis eTnogenezis sakiTxis gaSuqebas
isaxavs. mTeli rigi garemoebebi aq damatebiT dazustebas moiTxovs.
kerZod unda ganvixiloT: am arqeologiuri kulturis genezisis,
gavrcelebis xasiaTis, lokaluri variantebis, substratuli
elementebis, Semdgomi xanis kulturebTan mimarTebis da sxva sakiTxebi,
rac `pregermanelebis~ Sesaxeb Cvens codnas ufro srulyofils gaxdis.
zonriani keramikis arqeologiuri kultura, rogorc ukve
araerTgzis aRvniSneT, savaraudod, Zv. w. III aTaswleulis II naxevarSi
Camoyalibda. igi uzarmazar geografiul arealSi iyo gavrcelebuli.
dasavleTiT misi sazRvrebi rainis napirebamde aRwevda. aRmosavleTiT –
volgamde. CrdiloeTiT – skandinaviis samxreT nawilamde, samxreTiT ki
– Sveicariamde, CexeTamde, slovakeTamde, dnestrispireTamde da dnepris
Sua dinebamde (289, 256-299).
man saxelwodeba misTvis yvelaze ufro damaxasiaTebeli kulturis
elementebis gamo miiRo. saqme isaa, rom misi gavrcelebis mTel arealSi
vxdebiT erTi mxriv sabrZolo culebs, romlebsac cal mxares piri
aqvT, meore mxares ki – brtyeli uros sacemi, meore mxriv ki –
momrgvalebul, xandaxan wriul zonarul ornamentian keramikas.
Zvelad zonriani keramikis kulturis Semqmnelebs mesaqonle
tomebad ganixilavdnen. Tumca, sadReisod ise Cans, rom maT meurneobaSi
miwadmoqmedebasac sakmaod mniSvnelovani adgili ekava. moSinaurebuli
hyavdaT rogorc wvrilfexa, ise msxvilfexa rqosani pirutyvi, Rori da
cxeni. kulturuli mcenareebidan ki xorblis, qeris, Svrias, ospis da
sxva marcvlovanebis gaSenebas misdevdnen.
cxovrobdnen patara miwispira, an miwaSi odnav Caflul saxlebSi.
arqeologiuri kulturisTvis damaxasiaTebelia rogorc uyorRano, ise
yorRanuli samarxebi, romelSic micvalebulis moxril mdgomareobaSi
Casvenebis tradicia iyo gavrcelebuli. gvxvdeba kremaciis
SemTxvevebic (289, 267).
sabrZolo culebis kulturis genezisis sakiTxi bolomde ar aris
gamokvleuli. Tumca, zogi ram am sakiTxis mkvlevari mecnierebisTvis
ავტორის სტილი დაცულია
121
sakmaod calsaxa postulats warmoadgens. kerZod: erTmaneTisgan metad
daSorebuli arealidan momavali, misi (e.i. zonriani keramikis
arqeologiuri kulturis) ganviTarebis adreuli etapis amsaxveli
sxvadasxva sagnebis msgavseba arqeologebs eWvs ar utovebs, rom am
kulturis tomebs saerTo winapari hyavdaT. Tumca, imasac yvela
aRiarebs, rom am arqeologiuri realobis Semqmneli mosaxleobis
anTropologiuri Semadgenloba metad araerTgvarovania. aq
warmodgenilia xmelTaSuazRvispiruli (romelic yvelaze farTod Cans
gavrcelebuli), paleoevraziuli, laponoiduri, armenoiduli da
nordikuli anTropologiuri tipebi (289, 274), rac am kulturis
formirebisas mimdinare sakmaod rTul eTnogenetikur procesebze
migvaniSnebs.
genezisis adgilis geografiul lokalizaciaze msjelobisas ki
TiTqos yvela Tanxmdeba, rom es kultura (Tavisi metwilad momTabare
meurneobiT) aRmosavleT evropis tyian zolSi ver Camoyalibdeboda da
misi formireba ufro stepur zolSia savaraudo (126, 178).
Tumca, sad iyo aseTi zoli sakmaod Zneli gasarkvevia. g.
rozenbergi, p. globi, v. struve, m. gimbutasi, a. briusovi, v. danilenko
da sxvebi Tvlian, rom igi samxreT-aRmosavleT evropaSi, Savi zRvis
CrdiloeT sanapiroebis siaxloves mdebareobda. i. artemenko, i.
sveSnikovi, p. tretiakovi, s. berezanskaia, n. bondari ki ufro im azris
Canan, rom zonriani keramikis kultura ukrainis, dnepris marjvena
napiras mdebare nawilSi Camoyalibda. d. krainovis, r. denisovas azriT
ki – vilsa- dnepris raionSi.arsebobs am kulturis genezisis adgilis
kidev ufro dasavleTiT vislasa da rains Soris gadatanis mcdelobebi,
romelsac mxars J. fiSeri, a. hoisleri, k. iuduevski da sxvebi uWeren
(126, 190). Tumca, miuxedavad azrTa sxvadasxvaobisa arqeologebis
umravlesoba calsaxad aRiarebs sabrZolo culebis kavSirebs Zveli
ormosamarxebis arqeologiur kulturasTan.
Zveli germanelebis eTnogenezze msjelobisas, vfiqrobT, yvelaze
met yuradRebas zonriani keramikis arqeologiuri kulturis
gavrcelebis uzarmazar teritoriaze arsebuli lokaluri variantebi
imsaxurebs, radgan Cvens mier `pregermanelebad~ wodebuli tomebis
ავტორის სტილი დაცულია
122
kvali swored erTi, an ramodenime maTganis wiaRSia saZebari. sabrZolo
culebis kulturis ocze met variants ganasxvaveben. maT Soris
aRniSvnis Rirsia: saqsonia-tiuringiis (e.w. klasikuri) kultura,
erTeuli samarxebis kultura daniasa da Slezvig-holStainSi, rainis
Tasebis kultura, oderis zonriani keramikis kultura, navismagvari
culebis kultura SvedeTSi, fineTsa da estoneTSi, zlotis kultura,
xlopice-velelskaias kultura, meJanovickaias kultura, ruJcevskaia
(igive visla-nemanis) kultura samxreT-aRmosavleT baltiispireTSi,
dnepris Sua dinebis kultura, fatianovos kultura, karpatebispireTis
kultura, gorodovsko-zlobickis kultura, stJiJovskis kultura,
balanovos kultura da sxva (289, 178-184). radiokarbonuli meTodiT
miRebuli absoluturi TariRebi adastureben, rom zonriani keramikis
kulturis evropaSi gavrceleba erTbaSad ar momxdara, rogorc Cans, es
procesi ramodenime saukunis ganmavlobaSi mimdinareobda. aseve irkveva,
rom es arqeologiuri kulturebi, Tavdapirvelad, erTmaneTTan met-
naklebad mWidro kavSirs inarCunebdnen. maTi erTmaneTisgan gaTiSva ki
odnav mogvianebiT moxda (289, 188).
zemoT (“evropis indoevropeizaciaze”, indoevropuli enobrivi
ojaxis “protobalitiur-slavur-germanikul” nawilze saubrisas) Cveni
msjeloba, formalur-tipologiuri meTodis farglebSi, arqeologiur
kulturebsa da enobrivi monacemebs Soris Sesabamisobis dadgenaze iyo
orientirebuli. am SemTxvevaSi, epoqis amsaxveli werilobiTi wyaroebis
ararsebobis gamo, bunebrivia, naklebad SeiZleboda CrdiloeT evropaSi
mimdinare eTno-socialuri procesebis rekonstruqcia. zemoT aRwerili
arqeologiuri masalis safuZvelze SegviZlia mxolod vTqvaT, rom Zv.w.
III aTaswleulis meore naxevridan evropis CrdiloeT nawilSi Zalian
swrafad gavrceldnen adgilobrivi mosaxleobisgan mkveTrad
gansxvavebuli kulturis mqone eTno-lingvisturi jgufebi, romlebmac
mkveTrad Secvales adgilobrivi socialur-kulturuli landSafti.
axalmosulebma axleburi sakomunikacio kavSirebi da Zalauflebis
axali kerebi Seqmnes da gabatonebuli mdgomareoba daikaves. yovelive
es gvafiqrebinebs, rom maT mosvlas, SesaZloa, axali (indoevripuli)
kilokavebis gavrcelebac gamoewvia.
ავტორის სტილი დაცულია
123
SedarebiT gansxvavebuli mocemuloba gvaqvs Zv.w. IV-III ax.w. I_II
saukuneebis SemTxvevaSi. vinaidan, am dros istoriis iseT periods
SevexebiT, romelic werilobiTi wyaroebis saSualebiT sakmaod
kargadaa gaSuqebuli. am epoqasTan dakavSirebul faqtebsa da movlenebs
(Zv.w. IV-III saukuneebis keltebis migraciebi, kimbrebisa da tevtonebis
Semoseva, tevtoburgis brZola da sxva) istorikosebi didi xania
swavloben. Sesabamisad, maTi (e.i. am movlenaTa) “arqeologiuri
sarCulis” gadamowmebas Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezze
msjelobisas didi mniSvneloba aqvs.
vfqirobT, rom Zveli germanelebis eTnogenezze msjelobisas
gansakuTrebuli yuradReba, unda mivaqcioT cvlilebebs, romlebsac Zv.w.
IV – III saukuneebSi aqvs adgili. am periodSi CrdiloeT evropis
arqeologiuri kulturebis “mdore cxovreba” (romelzec zemoT gvqonda
msjeloba) TiTqos erTianad irRveva.
Zv.w. III saukuneSi iwyeba iastorfis kulturis ripdorfis stadia.
masSi Camoyalibda bodenbax-podmoklisa da gubinis qvejgufebi.
Camoyalibda aseve pSemoruli, oksivuri, pianeSti-lukaSevisa da
zarubinepis arqeologiuri kulturebi (46, 78).
calsaxaa, rom am procesebSi aqtiur monawileobas iRebda
skandinaviidan gadmosaxlebuli mosaxleoba. arqeologebi maT (anu
skandinavielebs), xSirad am procesebis mTavar mamoZravebladac
ganixilaven. saqme isaa, rom Zv.w. IV-III saukuneebSi, klimaturi pirobebis
mkveTri gauaresebis gamo samxreT skandinavia mosaxleobisgan
praqtikulad daicala. rogorc Cans, ufro samxreTiT gadmosaxlebuli
mosaxleoba gaxda mTeli rigi eTnikuri da socialuri cvlilebebis
mizezi, romlebmac zemoT aRwerili arqeologiuri situaciis Seqmna
gamoiwvia.
Zv.w. IV–III saukuneebSi am tipis kulturebi Zalian farTod
gavrceldnen baltiis zRvidan karpatebamde, dunaimde da dnepramde.
isini erTmaneTisgan gansxvavdebian, Tumca, sainteresoa, rom xerxdeba
mTeli rigi maxasiaTeblebis gamoyofa, romlebic maT mkafiod
gamoarCevs TavianTi mezobeli dako-getebisgan, keltebisgan da
ავტორის სტილი დაცულია
124
aRmosavleT evropis tyis zonis mcxovreblebisgan. aseT maxasiaTeblebs
Soris unda gamovyoT:
a) micvabulebis grandiozul samarxebSi damarxva da mxolod
kremaciis gamoyeneba;
b) kelturi tipis iaraRisa da fibulebis gamoyeneba;
c) sameTuneo Carxis gareSe keramikis gamoyeneba.
vfiqrobT, ori azri ar SeiZleba arsebobdes imis Sesaxeb, rom
swored zemoT moxazul geografiul da qronologiur arealSi unda
vikvlioT Zveli germanelebis eTnogenezis problemis arqeologiuri
sarCuli. Tumca, gacilebiT rTuli gadasawyvetia ra sakiTxebs unda
mivaqcioT yuradReba kvlevis procesSi.
windawinve gvsurs gavemijnoT macdur spekulaciebs, romlebic
Zv.w. IV–I saukuneebis arqeologiur monacemebSi werilobiT wyaroebSi
dadasturebuli konkretuli movlenebis eqvivalebtebis amocnobazea
orientirebuli da meti yuradReba CvenTvis saintereso kulturebis
socialur stratigrafias mivaqcioT.
saqme isaa, rom rogorc v. Sukini SeniSnavs, dro istorikosebisa
da arqeologebisTvis sruliad gansxvavebuli fenomenia. Tuki
istorikosebi drois gansazRrisas konkretul wlebs da Tveebs eZeben,
arqeolgebis SemoTavazebul TariRebi ukeTes SemTxvevaSi 30 wlis
farglebSi meryeobs. es ki drois is monakveTia, romlis ganmavlobaSic
werilobiT wyaroSi fiqsirebuli ramdenime faqti SeiZleboda
momxdariyo (258, 203). amis gamo, vfiqrobT, sruliad SeuZlebelia
arqeologiis saSualebiT CvenTvis saintereso werilobiT wyaroebSi
moxseniebuli faqtebis Zieba (mag.: kimbrebisa da tevtonebis migracia,
ariovistis svebebis rainisken moZraoba da a.S.).
gacilebiT ufro realisturia imis Tqma, Tu romeli
arqeologiuri kultura warmoadgens kvlevisaTvis saintereso eTno-
lingvistur jgufs, radgan arqeologiuri kultura, rogorc wesi,
qronologiurad didi xnis ganmavlobaSi arsebobs da geografiulad
sakmaod did sivrcezea ganfenili.
Cvens SemTxvevaSi sაinteresoa, ganvsazRvroT, Tu romeli
zemoTaRwerili arqeologiuri kultura warmoadgens
ავტორის სტილი დაცულია
125
`protogermanikul” realobas da risi Tqma SeuZlia mas Tavisi
Semqmnelebis Sesaxeb.
am kiTxvaze pasuxis gasacemad, pirvel rigSi “protogermanikulis”
bunebaa Sesaswavli, rac scildeba gamokvlevis winamdebare nawilis
miznebs. Aarqeologiuri TvalsazrisiT am mxriv SesaZloa ori pasuxi
arsebobdes:
a) “protogermanikul” enebze mosaubre Zveli germanelebis
Semoqmedebad yvela is arqeologiuri kultura CavTvaloT, romlebic
Zv.w. IV–III saukuneebSi zRvidan karpatebamde, dunaimde da dnepramde
teritoriaze gavrcelda;
b) “protogermanikuli” zemoT aRwerili zonis erT-erT
arqeologiur kulturas ukavSirdeba. aseT SemTxvevaSi, ra Tqma unda,
yvelaze metad iastorfis kulturis ripdorfis stadiis aqciebi fasobs,
radgan mogvianebiT germanelebiT gansaxlebul teritoriaze swored
misi kontiniumi Cans.
socialuri TvalsazrisiT ki unda aRiniSnos CvenTvis saintereso
kulturebis sabrZolo xasiaTi da is “superstratuli roli”, romelic
maT formirebaSi skandinaviidan gadmosaxlebulma mosaxleobam
Seasrula.
aqve yuradReba kidev erT garemoebas unda mivaqcioT, romelsac
Zveli germanelebis eTnogenezze msjelobisas SesaZloa didi
mniSvneloba hqondes. Tanamedrove arqeologiuri kvlevebi gviCvenebs,
rom TviT keisris epoqaSi (anu Zv.w. I saukunis) mdinare rainis
aRmosavleTi nawili sulac ar qmnida raime tipis homogenur erTobas.
igi ramdenime sxvadasxva eTnikuri jgufis dislokaciis adgils
warmoadgenda. kerZod, h. behagelma daamtkica, rom arqeologiuri
TvalsazrisiT rainisa da vezeris mTianeTSi mcxovrebi xalxebi,
romelTa aq yofnis uwyvetobac urnasamarxebis droidan SeimCneva,
germanelebi sulac ar iyvnen (109, 122). r. haxmanis, g. kosakisa da g. kunis
cnobil wignSi „germanelebsa da keltebs Soris mcxovrebi tomebi“ ki
msgavsi daskvnebi rainsa da vezers Soris CrdiloeTis zRvis
sanapiroebze mcxovrebi xalxebis Sesaxebaa gakeTebuli, romlebsac
avtorebi `Crdilo-dasavleTis bloks” uwodeben (218, 33-44).
ავტორის სტილი დაცულია
126
ax.w. I – II saukuneebSi ki aSkarad SeimCneva germaniis heteroguli
arqeologiuri kulturis erTgvari homogenizaciis procesi, ris
axsnasac arqeologebi “barbarosebsa” da romaelebs Soris
Tanmimdevruli, intensiuri urTierTobebis sistemis CamoyalibebiTa da
“barbarosuli elitebis” gaerTmniSvnelianebiT cdiloben (46, 38).
ax.w. I saukunidan aq gavrcelebas iwyebs didi moculobis samarxebi,
romlebsac xan “samefo”, xan “beladebis”, xan ki “elitebis” samarxebad
ixsenieben. am jgufebis adreul fazas arqeologebi lubsous jgufis
saxeliT ixsenieben, ufro mogvianos ki, romelic ukve ax.w. III saukuniT
TariRdeba hablebenisa da leunas jgufebs uwodeben (46, 40).
“elituri samarxebis” warmoSobasTan dakavSirebiT arqeologebs
sxvadasxva mosazrebebi aqvT, romlebic ufro metad romis imperiis
germaniis mosaxleobasTan urTierTobis detalebis dazustebazea
orientirebuli. Cvens SemTxvevaSi (anu rodesac Zv.w. ax.w. I – II
saukuneebis germaniis eTnosocialuri istoriis rekonstruqcias
visaxavT miznad), vfiqrobT, didi mniSvneloba Semdeg ganzogadebebs
aqvs:
a) ax.w. I-II saukuneebSi germaniaSi met-naklebad stabiluri situacia
isadgurebs, rasac elituri jgufebis (naciebis) mkafiod gamokveTa
mosdevs;
b) germaniaSi warmoqmnili samefo samarxebi homogenurobiT ar
xaisaTdeba, Tumca, garkveul periodebSi isini rig niuansebSi
emsgavsebian erTmaneTs (46, 50-59).
$ 3. Zveli germanelebis eTnogenezis sakiTxisaTvis mniSvnelovani
istoriul-eTnologiuri problemebi
werilobiT wyaroebis safuZvelze Zveli germanelebis istoriisa da
yofis Seswavlas didi xnis istoria aqvs. es procesi jer kidev XV
saukuneSi, tacitusis Txzuleba germaniis aRmoCeniT, daiwyo. mecnierebi,
sxvadasxva istoriul periodSi maTi yofis sxvadasxva mxareze
amaxvilebdnen yuradRebas. icvleboda samecniero paradigmac, romlis
CarCoebSic antikuri xanis „barbarikums“ swavlobdnen. aqedan
ავტორის სტილი დაცულია
127
gamomdinare, dRes sakmaod rTulia sakvlevi SekiTxvebis dasma,
romlebsac winamdebare kvleva unda daefuZnos.
Cveni azriT, SekiTxvebi, romlebsac Zveli germanelebis eTnogenezze
saubrisas pasuxi umTavresad werilobiT wyaroebze dayrdnobiT unda
gaeces, Semdegi formiT unda CamovayaliboT:
a) rogor moxda Zveli germanelebis Sesaxeb antikuri xanis
avtorebis Sexedulebebis formireba?
b) ra mniSvnelobiT iyenebdnen termins „germaneli“ antikuri xanis
avtorebi?
g) ra versiebia daculi werilobiT wyaroebSi Zveli germanelebis
genezisis Sesaxeb?
Tumca, vidre antikuri xanis avtorebis Txzulebebis analizze
gadavidodeT, saWiroa, ganvixiloT, Tu rogoria Tanamedrove
mkvlevrebis damokidebuleba berZen-romaeli avtorebis eTnikuri
konstruqciebis mimarT.
daviwyoT imis aRniSvniT, rom Tanamedrove istorikosebi, XIX da
XX saukunis pirveli naxevris mkvlevrebisgan gansxvavebiT antikuri
periodis avtorebis Txzulebebis mimarT Zalze kritikulad arian
ganwyobili. istoriul mecnierebaSi momxdari paradigmuli cvlilebebis
ukeT warmosaCenad, vfiqrobT, saWiroa, mokled ganvixiloT, Tu rogor
xdeboda Zveli germanelebis eTnogenezisa da eTnikuri istoriis
sakiTxebis Seswavla XIX saukunis meore da XX saukunis I naxevarSi.
aqve unda aRiniSnos, rom am tipis kvlevebis gavlena dRemde sakmaod
didia.
warsulSi arsebuli diskusiebis tipur nimuSad SegviZlia
bastarnebis eTnikuri kuTvnilebis problema gamoviyenoT. misi
SedarebiT detaluri ganxilva, vfiqrobT kargad warmoaCens im XX
saukunis pirveli naxevris mecnierebis samecniero midgomebis
Taviseburebebs.
bastarnebis saxeli sakmaod xSirad ixsenieba strabonis, plinius
ufrosis, apianes, titus liviusis, polibiosis, plutarqes da sxva
antikuri xanis avtorebis TxzulebebSi. isini, dunaispireTSi,
savaraudod, Zv.w. III saukunidan cxovrobdnen. Zv. w. II saukunis
ავტორის სტილი დაცულია
128
dasawyisSi ki qvemo dunaize gamoCdnen da aq sakmaod seriozul Zalad
iqcnen. magaliTadAmaT monawileoba miiRes makedoniis mefeebisa da
pontos mefe miTridates mier romaelebTan warmoebul brZolebSi
(270, 190). SedarebiT gviandeli periodis wyaroebi bastarnebis
sacxovrisis lokalizebas dunais CrdiloeT nawilSi axdenen, sadac
maTi gadanacvlebis mizezi, SesaZloa, Zv. w. I saukuneSi (mefe berubistas
mmarTvelobis xanaSi) dako-geturi tomebis gaaqtiureba gamxdariyo (109,
201).
zemoT CamoTvlili avtorebis nawili (magaliTad, straboni,
plinius ufrosi, tacitusi da sxva) da bevri Tanamedrove mkvlevari
bastarnebs germanuli tomebis ricxvs miakuTvnebs, rac germanelebis
eTnogenezze msjelobisas am sakiTxs sakmaod aqtualur elfers aniWebs.
Tumca, am mxriv arsebuli mosazrebebis gazaiareba-argaziareba mTel
rig problemebTanaa dakavSirebuli. maT Sesaxeb warmodgenas erTi
dokumentis analizi Segviqmnis, romelic skirebis (bastarnebisac)
SesaZloa uZveles moxseniebas Seicavs.
saqme protogenes sapativcemulod Seqmnil dekrets exeba,
romelSic weria, rom “galatebma da skirebma kavSiri Sekres da didZal
Zalebs mouyares Tavi” undodaT olviaze Tavdasxma da . . . “fisamatebi,
skviTebi da sakdaratebi eZeben gamagrebul adgilebs, radgan maTi
risxvis eSiniaT (156, 34-47).
aq galatebis da skirebis moxseniebam bevri sadiskusio problema
warmoqmna. gamoTqva mravali hipoTeza, romlebis dajgufebac sami
ZiriTadi Teoriis garSemo SeiZleba:
1) pirveli versiis Tanaxmad, romelic pirvelad v. Smidtma
gamoTqva dekretis galatebi igive dunaispira keltebia, romlebic Zv. w.
279-212 wlebSi Trakiis teritoriaze Zlier gaerTianebas ayalibeben ;
2) meore versiis Camoyalibeba, ZiriTadad, k. coisis saxels
ukavSirdeba. mis mixedviG dekretSi moxseniebuli galatebi germaneli
bastarnebis SecdomiTi dasaxelebaa, romlebsac Zv. w. II saukunis
miwurulidan karpatebis aRmosavleTi da dunais qvemo dinebaze
arsebuli teritoriebi ekavaT;
ავტორის სტილი დაცულია
129
3) mesame versiis momxreebi (z. madi) Tvlian, rom galatebi
bastarnebis savsebiT swori dasaxelebaa, oRond am ukanasknelSi
keltur da ara germanul eTnikur realobas moiazreben (156, 56).
azrTa aseTi sxvadasxvaoba, vfiqrobT, kargi ilustraciis
saSualebaa saimisod, raTa davinaxoT Tu ramdenad hipoTetur
argumentebze dayrdnobiT gviwves msgavs problemebze msjeloba.
faqtebis zogadi konstruqcia, romlis safuZvelzec am regionSi
es (da kidev bevri sxva msgavsi) problema unda gadawydes sakmaod
kargad aqvs Camoyalibebuli a. maCinskis. igi wers, rom Zv. w. II
saukunidan ax. w. III saukunemde arqeologia adasturebs galiciis
teritoriaze kelturi, Crdilo-Trakiuli (dako-geturi) da bastarnuli
(germanuli (?)) kulturuli wreebis arsebobas. werilobiTi wyaroebic
Zv. w. III saukunidan ax. w. IV saukunemde msgavsi daskvnebis gakeTebis
saSualebas iZleva. toponimika ki aq (slavur enebSi Semonaxuli
monacemebis saSualebiT) adasturebs Crdilo-Trakiuli, kelturi da
germanuli toponimebis arsebobas. am monacemebis safuZvelze avtori
daaskvnis, rom galiciaSi ukve Zv. w. III-II saukuneebSi zemoTxsenebuli
eTno-lingvisturi jgufebi Tanaarsebobdnen (264, 39).
Tanamedrove istoriografiaSi am tipis diskusiebma aqtualoba
praqtikulad dakarga. vinaidan, ganxilvis obieqti Seiqmna, Tu ramdenad
relevanturia terminis germaneli, kelti da sxva tomis gamoyeneba.
eTnikuroba dRes Zalian farTo ganxilvis sagania. XIX saukunis
meore da XX saukunis pirvel naxevarSi ki igi didad sadiskusio Temad
ar iTvleboda. albaT ar gadavaWarbebT Tu vityviT, rom eTnogenetikur
kvlevebSi eTnikurobis fenomeni farTo ganxilvis sagani mxolod XX
saukunis meore naxevarSi gaxda. SeiZleba iTqvas, rom misi gadasinjva
erT-erTi umTavresi mizezi iyo im paradigmuli cvlilebebisa, romlebic
am periodSi istoriam, arqeologia, lingvistikam da fizikurma
anTropologiam ganicada.
XIX saukunisa da XX saukunis istorikosebi da eTnologebi
eTnikurobis fenomens, SeiZleba iTqvas rom pozitivistur WrilSi
uyurebdnen. maTTavis nacia, (xalxi, tomi), warmoadgenda erTobas,
romlic cvalebad samyaroSi (lamis erTaderTi) mdgradi fenomeni iyo
ავტორის სტილი დაცულია
130
(168, 17). Sesabamisad, maT (magaliTad germanelebsa da slavebs)
TanamedroveobasTan gamWoli eTnofsiqologiuri da fizikur-
anTropologiuri Tvisebebi miewerebodaT. praqtikuli TvalsazrisiT
iSviaTad iTvaliswinebdnen imas, rom eTnikuroba drosa da sivrceSi
cvalebadi fenomenia.
antikur xanasTan dakavSirebiT aqtiurad gamoiyeneboda “tomis”
cneba, romelsac v. polis sityvebiT rom vTqvaT, mas istorikosebi
erTgvari “mini-naciis” saxiT warmoadgvidgendnen (168, 17).
am TvalsazrisiT Tanamedrove istoriografiisTvis aqtualuri
debatebis dawyeba r. venskusis saxels ukavSirdeba. misi wigni
“tomobrivi mowyoba da konstitucia” 1961 wels gamoica. masSi avtori
marTalia, ar uaryofs germanuli tomebis cnebas, magram Semoaqvs tomis
tradiciulisgan erTob gansxvavebuli definicia. man ganaviTara Teoria
imis Sesaxeb, rom tomis fenomenis konstruireba calkeuli liderebis
garSemo xdeboda. liderebi, romlebTanac mcire raodenobis elitebi
iyo asocirebuli omebSi sakmaod msxvil razmebs miuZRodnen win. omSi
warmateba maT prestiJs zrdida. mis garSemo kidev ufro meti xalxi
iyrida Tavs. TandaTan ki saerTo eTnografiul maxasiaTeblebTan erTad
“tradiciebis birTvi” da “tomis” legendebi yalibdeboda (160, 17).
r. venskusis Semoqmedeba ganavrco misma kolega h. volframma. man
akademiur leqsikonSi termin “eTnogenezis” axleburi gageba daamkvidra.
igi mas ubralod “xalxis Seqmnis” tolfard cnebad moiazrebs. am
terminis damkvidrebiT volframi sityva “tomisTvis’ biologiuri
konotaciis moxsnas cdilobs (219, 183). volframi aseve aviTarebs
venskusis mier SemoTavazebul “tradiciebis birTvis” ideas. misi
azriTac, am birTvis SeqmnaSi (rac volframisTvis praqtikulad
eTnogenezis tolfardi cnebaa) mTavar rols elituri jgufebi
TamaSoben. maSasadame, venskusisa da volframis Txzulebebidan
gamomdinareobs, rom SeuZlebelia visaubroT Zveli germanuli tomebis
xangrZliv eTnikur istoriaze. Termini “tomic” kargavs Tavis
tradiciul mniSvnelobas.
ავტორის სტილი დაცულია
131
"venis skolis” avtoebis (vgulisxmobT r. venskussa da h.
volframs) Semoqmedebas Zalian farTo rezonansi hqonda.
gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom misi wyalobiT Zveli
germanelebis Seswavlis istoriografiaSi axleburi diskursi
damkvidrda, romelsac Zalian cota aqvs saerTo im samecniero
paradigmasTan, romlis farglebSic XIX saukunesa da XX saukunis
pirvel naxevarSi Zveli germanelebis eTnikuri istoria Seiswavleboda.
Semdgomi Taobis avtorebma es diskursi ramdenime mimarTulebiT
gaakritikes. kritika erTi mxriv mimarTuli iyo romaul-germanuli
dixotomiisken (romelic volframTan da venskusTan SenarCunebulia),
meore mxriv ki - Zvel germanuli samyaros cnebisken. am mxriv kritikis
TvalsazrisiT yvelaze ufro Sors v. gofarti wavida. igi pirdapir
acxadebda, rom Zveli germanelebisa da sxva msgavsi konstruqtebis
(keltisa, iliria da sxva) SeqmnaSi mTavari damnaSave folologebi
arian (101, 188). daaxloebiT aseTive formatSi saubrobs p. geri,
romelic antikuri xanis germanias, romauli geniis kidev erT
gamogonebas uwodebs (46, 99).
bunebrivia, Cndeba kiTxva, Tu rogor unda gaviazroT yovelive
zemoT Tqmulis fonze germanuli tomisa da eTnikurobis arsi da Zveli
germanelebis (da sxva msgavsi realobebis) eTnogenezis problema.
vfiqrobT, rom savsebiT logikuria gaviziaroT r. venskusisa da h.
volframiseuli elituri ‘’tradiciebis birTvis’’ cneba. gamomdinare
iqidan, rom igi gacilebiT ufro bunebrivad gamoiyureba, vidre tomis
tradiciuli gageba, romelic ZiriTadad amerikeli indielebis Sesaxeb
l. morganisa da e. tailoriseuli daskvnebis ganzogadebas emyareba.
igive SeiZleba iTqvas termin eTnogenezis Sesaxeb. vfiqrobT,
istoriul realobas eTnogenezis volframiseuli aRqma ufro
Seesabameba vidre tradiciul ‘’eTnogenezologiaSi’’ damkvidrebuli
midgomebi, romelic enobrivi ojaxebis geneziss ufro mogvagonebs.
sainteresoa, rom ‘’eTnogenezis amgvari modelebi’’, TiTqos
pirdapir ikiTxeba antikuri xanis wyaroebSi. magaliTad gamodgeba
svebebi da iulius keisris „komentarebSi galebTan omis Sesaxeb“
moxseniebuli sxva germaneli tomebi, romlebic mefe ariovistis
ავტორის სტილი დაცულია
132
koaliciaSi Sediodnen. kerZod, svebebi, harudebi, markomanebi, tribokebi,
vangionebi, nemetebi da sedusiebi.
maT Sesaxeb mTavar wyaros iulius keisris „komentarebi galebTan
omis Sesaxeb“ warmoadgens, romelic mogvianebiT avlus gitriusma
damatebiT 8 wigniT Seavso. am Txzulebebidan momavali cnobebi wyarod
aqvT gamoyenebuli strabons, plutarqes (keisris biografiaSi), apianes,
svetoniuss, dion kasiuss da sxvebs. am cnobebs maTTan rigi damatebebi
erTvis, romelic, rogorc Cans, asinius polionis Txzulebidan
momdinareobs, romelic keisris Txzulebis kritikul analizs Seicavs
(202, 77).
maTi wyalobiT zemoTxsenebuli tomebis Tavgadasavali Semdeg
ferebSi ixateba. rogorc Cans, mas Semdeg, rac keltma helvetebma
mianisa da reinis zemo dinebaze arsebuli TavianTi sacxovrisi miatoves
da dRevandeli dasavleT Sveicariis teritoriisken gadmoinacvles
germanelebi, ZiriTadad svebebi, maT gamoedevnen da zemo rainis mxareSi
SeiWrnen. Zv.w. 72 wlisTvis maT seqvanebis TxovniT raini gadalaxes da
ediuebis winaaRmdeg brZolaSi CaerTvnen. maTi damarcxebis Semdeg ki
TavianT damqiravebel seqvanebs Seuties da Tanamedrove alzasis
teritoriaze maTi teritoriis nawili miiTvises. aqve (albaT
Tanamedrove miulhauzenis siaxloves) SeebrZolen isini iulius keisars
da marcxi ganicades, ris Semdegac maTi mefe ariovisti iZulebuli
gaxda kvlav rainis marjvena napiras gadasuliyo (270, 155).
„germanelebTan“ Tavis Setakebaze iulius keisari Tavisi
Txzulebis IV wignSic mogviTxrobs. kerZod, igi ambobs, rom svebebisgan
Seviwrovebulma uipitebma da tankrerebma galebTan kavSiri daamyares da
treverebis teritoriaze SeiWrnen. isini rainis marjvena napiras
sacxovrisis gamoyofas iTxovdnen. keisarma jer maTTan molaparakeba
gamarTa. Semdeg ki isini moulodneli dartymiT gaanadgura. uzipitebis
da tankrerebis nawilma Tavi sigambrebis teritorias Seafara (19, 54). am
brZolis adgilis gansazRvra zustad ar xerxdeba. ufro ki is azri
Cans gavrcelebuli igi mdinareebis maasisa da rainis SesarTavTan unda
momxdariyo.
ავტორის სტილი დაცულია
133
„komentarebis“... VI wignSi keisari germanelebs kidev erTxel
axsenebs. igi saubrobs, rom mas svebebTan mosaldneli dapirispirebis
gamo rainis marjvena napirze gadasvla mouxda, magram am ukanasknelebma
brZola ver gabedes da bakeniis tyes Seafares Tavi, romelic maT miwebs
xeruskebis teritoriisgan gamoyofda (19, 56).
vfiqrobT, Zneli ar aris keisris mier aRweril svebebsa da maT
mokavSireebSi mefe ariovistis garSemo Semokrebil meomarTa elita
amovicnoT, romelic rainis marjvena napirze cdilobs adgilobrivi
Temebis damorCilebasa da sasicocxlo resursebis mopovebas.
Aaqve unda iTqvas, rom dauSvebelia zogadad Zveli germanelebis
eTnogenezze msjeloba, gamomdinare iqidan, rom es termini sxvadasxva
periodSi sxvadasxva mniSvnelobas iZenda. Tumca, bolomde verc v.
gofartisa da p. geris midgomebs gaviziarebT, romelic
saerTogermanuli siZveleebis kvlevaze xelis aRebisken gvibiZgebs.
saqme isaa, rom termini ‘’germania’’ antikuri xanis literaturaSi
did xnis ganmavlobaSi gamoiyeneboda rainis aRmosavleTiT arsebuli
‘’barbarosuli’’ realobis aRsaniSnavad. miuxedavad misi stereotipuli
bunebisa, es sityva saukuneebis ganmavlobaSi icvlida konotacias.
cvalebodis es procesi ki, vfiqrobT, rom mniSvnelovani wyaroa
‘’barbarikumSi’’ mimdinare eTno-socialuri procesebis Sesaswavlad.
saWiroa, kvlevisas daisvas sakiTxi, Tu ra saxis realobis danaxva
SeiZleba konkretul istoriul SemTxvevaSi am terminis ukan. II TavSi,
keltebis eTnogenezze msjelobisas Cven aRvniSneT, rom aseT
SemTxvevaSi SesaZloa saqme gvqondes oTx hipoTetur SemTxvevasTan:
1. SesaZloa, antikuri xanis avtorebs ucnobi mxarisaTvis
miTologiuri Sinaarsis saxeli mieniWebinaT da am regionidan
spontanurad Semosuli informacia avtomaturad daejgufebinaT maT
mier gamogonili terminis garSemo. aseT konteqstSi Seqmnil
„eTnonimebad“ SegviZlia CavTvaloT: hiperboreebi an herodotesTan
damowmebuli skviTebis mezobeli rigi „xalxebi“. maTi dasaxelebebis
miRma raime saxis eTnikuri realobis danaxva, ra Tqma unda, yovlad
SeuZlebelia;
ავტორის სტილი დაცულია
134
2. SesaZloa, maT geografiuli Sinaarsis terminis gaigiveba
moexdinaT regionSi mcxovreb xalxebTan. rogorc, magaliTad, moxda
skviTebis, ligurebisa da, albaT, iberebis SemTxvevaSic. aseT viTarebaSi
isini regionidan Semosul informacias erToblivad moaqcevdnen erTi
„eTnonimis“ qveS. am SemTxvevaSi viRebT situacias, roca erTi eTnonimis
qveS ramdenime, xSirad erTmaneTisgan metad gansxvavebuli, eTnikuri
realoba imaleba, romelTa “saerTo elementebic” mxolod ucxoeli
aRmwerebisTvisaa SesamCnevi;
ama Tu im toponimis qveS dajgufebuli saerTo elementebi,
SesaZloa antikuri xanis avtorebis spekulaciac yofiliyo, Tumca, rig
SemTxvevebSi maT, k. debis sityvebiT rom vTqvaT, adgilobrivi kulturis
habitusic SeiZleboda warmoeCina;
3. SesaZloa, maT mier SemoTavazebuli msxvili eTnikuri jgufebis
dasaxeleba Tavad „barbarosi“ xalxebis sinamdvileSi arsebuli
TviTidentifikaciis saSualebebis translacias warmoadgendes. aseT
SemTxvevaSi isini gacilebiT met ndobas imsaxureben, Tumca yvela aseTi
SemTxvevis erT sibrtyeze ganxilvac ar SeiZleba;
4. Teoriulad aseve SegviZlia davuSvaT, rom Tavdapirvelad
mxolod romaelebis an berZnebis warmosaxvaSi arsebul „eTnonims“
momavalSi savsebiT realuri istoriuli sarCuli SeeZina.
vfiqrobT, rom Zveli germanelebis eTnogenezze msjelobisas
umTavresia imis gansazRvra, Tu zemoT CamoTvlilTagan romel Teoriul
SemTxvevasTan gvaqvs saqme, roca sxvasasxva saukuneebSi termin
germanelisa da germaniis Sesaxeb vsaubrobT. qvemoT ganviTarebulia
mosazreba, rom am cnebam Zv.w I – da ax.w I _ II saukuneebamde
mniSvnelovani transformacia ganicada.
a) rogor moxda Zveli germanelebis Sesaxeb antikuri xanis
avtorebis Sexedulebebis formireba?
b) ra mniSvnelobiT iyenebdnen termins „germaneli“ antikuri xanis
avtorebi? - antikur literaturaSi termini `germaneli~ erTerT
yvelaze ufro gavcelebul eTnonims warmoadgenda. iseve rogorc
terminebis: `gali~, `kelti~, `galatis~, SemTxveveaSi eTnonim germanelze
msjelobisas umTavresi mniSvneloba imis gamorkvevas aqvs, Tu zemoT
ავტორის სტილი დაცულია
135
aRweril romel Teoriul SemTxvevasTan gvaqvs saqme, roca am terminis
Sesaxeb vsaubrobT. sxvagavarad rom vTqvaT, Cveni interesis sagania, Tu
ra istoriuli realoba sxvadasxva istoriul periodSi `germanelebis~
cnebis ukan.
am sakiTxze msjeloba imis aRniSnvniT unda daviwyoT, rom
Tanamedrove lingvistikas araferi SeuZlia gviTxras CvenTvis
saintereso terminis etimologiis Sesaxeb. ufro, am mxriv, is azria
gavrcelebuli, rom es sityva kelturi, an iliriuli enebis fondidan
momdinareobs.
germanelebis pirvel moxseniebas wyaroebSi Zv. w. II saukunis
miwuruls posidoniusTan vxvdebiT. mas ixseniebs frontinic, roca Zv.w.
72 wels momxdar monaTa ajanyebaze saubrobs da gaius krispus
salustiusic (202, 39). antikur literaturaSi am cnebis farTod
damkvidreba ki iulius keisris saxels ukavSirdeba. aqve isic unda
aRvniSnoT, rom germaneli istorikosis, f. Sletes azriT, termin
germaniis iulius keisarze ufro adrindeli yvela moxsenieba mxolod
mermindeli Canamatia (202. 43). msgavsi msjelobis gaziarebis SemTxvevaSi
(romelic namdvilad ar aris logikas moklebuli), mogviwevs vifiqroT,
rom germanelebis Sesaxeb antikurma samyarom kidev ufro gvian, anu Zv.
w. I saukunis Sua xanebSi Seityo.
Tanamedrove istorikosebs Soris farTod aris gavrcelebuli
mosazreba, rom Zveli periodis am avtorebis Txzulebebi ar iZleva
saSualebas termini germaneli eTnonimad CavTvaloT. marTlac,
zemoTCamoTvlili avtorebis Txzulebidan ise Cans, rom es sityva
aRniSnavda tomebs, romlebic rainsa da elbas Soris cxovrobdnen da
erTgvarovan eTnikur realobas ar qmnidnen. magaliTad gamodgeba
iulius keisris sityvebi imis Sesaxeb, rom igi uzipitebsa da tankrerebs
germanelebad mxolod imitom ixseniebs, rom es ukanasknelebi rainis
marjvena sanapirodan movidnen (19, 66). marTalia, igive iulius keisari
yvelanairad cdilobs mdinare raini bunebriv eTnikur sazRvrad
dagvixatos, magram mis mcdelobebSi politikuri miznebis amocnoba
did sirTules ar warmoadgens. miT umetes, rom Tanamedrove
ავტორის სტილი დაცულია
136
arqeologiuri gamokvlevebi aSkarad cxadyofen, rom raini Zv.w.aR. II-I
saukuneebSi eTnikur sazRvars ar warmoadgenda (46, 33).
amas ax.w. I saukunis avtorebis sityvebic adasturebs. magaliTad,
straboni ambobs, rom “germanelebi yvelaze mamaci keltebia” (16, 37).
tacitusi ki xazs usvams, rom es eTnonimi germaneli Tavdapirvelad
rainis marjvena napiras mcxovreb mxolod erTerT toms, tungrebs
aRniSnavda da mxolod mogvianebiT iqca mTlianad mermindeli germaniis
saxelwodebad (10, 39).
yovelive zemoTqmuli ar gvitovebs imaSi daeWvebis safuZvels, rom
Zv.w.aR. I saukunis germania (anu rainsa da elbas (an vezers) Soris
mdebare teritoria) Sereul eTnikur realobas warmoadgenda. aq, albaT
erT mZlavr eTnikur nakads, “protogermanuli” fesvebis mqone “tomebi”
(magaliTad mefe ariovistis koalicia) qmnidnen. Aaqve iyvnen sxva
tomebic (magaliTad, uzipitebi da tankrerebi), romlebic sxva eTno-
lingvistur sinamdviles (an sinamdvileebs) miekuTvnebodnen.
Tanamedrove istoriografiaSi Zalze popularulia maTi “alternatiul
germanelebad” saxeldeba. maSasadame, germanelebis Sesaxeb iulius
keisris moyvanili cnobebidan “protogermanuli” realobis
maxasiTeblad is eTnografiuli cnobebi unda aRviqvaT, romlebsac igi
svebebTan mimarTebaSi axsenebs.
amdenad mogviwevs, Zv.w I saukunis germania zemoTCamoyalibebul
meore Teoriul SemTxvevad ganvixiloT; anu, unda CavTvaloT, rom igi
mxolod toponimia, romlis wiaRSi mcxovreb sxvadasxva eTnikur
jgufebs mxolod maTi aRmwerebis TvalSi aqvT saerTo.
ra mdgomareobaa am mxriv ax.w. I saukuneSi, anu, ra saxis
istoriuli realoba unda moviazroT im periodSi moxseniebul cneba
germaniis ukan. am sakiTxze saubrisas pirvelxarisxovan wyaros
kornelius tacitusis da plinius ufrosis Txzulebebi warmoadgens.
mniSvnelovania aseve gaius veleius paterkulusis cnobebi.
ax.w. I-II saukuneebis avtorebi germanias erTi mTlianobad
ganixilaven. isini germanuli tomebis geneologiur klasifikaciasac
gvTavazoben. maTi monacemebi rig niuansebSi gansxvavdeba, magram
mTlianobaSi mainc avsebs erTmaneTs.
ავტორის სტილი დაცულია
137
pliniusi germanelebs 5 jgufad yofs:
1) vandilebi, romlebic masTan aRmosavleTis germanelebs
(burgundionebs, varinebs, guTonebs) Seesatyvisebian;
2) ingveonebi _ kimbrebi tevtonebi, xavkebi (e.i.
CrdiloeTiszRvispirelebi);
3) istveonebi;
4) ermionebi (svebebi, ermundurebi, xatebi, xeruskebi);
5) pevkinebi da bastarnebi;
6) gilevionebi “kunZul skandinaviaze”, sadac pliniusi maT 500
tomobrivi gaerTianebis Sesaxeb saubrobs (4, 42).
tacitusTan pliniusiseul xuT jgufs sami gaerTianeba
Seesatyviseba: 1) ingveonebi; 2) ermionebi; 3) istveonebi; misi
SemoTavazebuli aRwerilobebidan Cans rom igi ingveonebad: xavkebs,
xeruskebs, da kimbrebs Tvlis. istveonebad ki __ batavebs, matiakebs,
xatebs, uzipitebs, tankrerebs, brukterebs, xamavebs, angrivariebs,
durgubniebs, xazuariebs da frizebs. ermionebSi sveburi modgmis tomebs
(semnonebs, langobardebs, ermundurebs, markomanebs, qvadebs, naristebs
da “okeanis” siaxloves mcxovreb gaerTianebebs moiazrebs, romlebsac,
misi TqmiT, qalRmerT nertusis kulti aerTianebs (10, 40-44).
tacitusTan aRmosavleTis da CrdiloeTis germanelebi calke
jgufebad ar arian gamoyofili. maT nawils tacitusi svevebis ricxvs
miakuTvnebs (esenia: lugiebi, goTonebi, rugiebi, lemoviebi da svionebi).
igi aseve axsenebs tomebs, magaliTad: pevkinebs, romlebic aRmosavleT
germaniis teritoriaze cxovrobdnen, magram avtori maT germanelobaSi
darwmunebuli ar aris (109, 64).
tacitusTan dasavleT germaneli tomebis nusxa ufro vrcelia.
pliniusisgan igi ZiriTadad imiT gansxvavdeba, rom xeruskebs
ingveonebad, xatebs ki istveonebad Tvlis, maSin roca pliniusTan isini
ermionebad ganixilebian.
marTalia, im informaciis safuZvelze, romelic TanamedroveobaSi
am tomebis dialeqtebis Sesaxeb mogvepoveba, am klasifikaciaSi rigi
cvlilebebis Setanas gvaiZulebs (magaliTad, ufro savaraudoa rom
ავტორის სტილი დაცულია
138
frizebi ingveonebi iyvnen da ara istveonebi), magram maTi
urTierTdamTxveva ZiriTad sakiTxebSi gvafiqrebinebs, rom isini
germanuli tomebis genetikuri urTierTmimarTebis Sesaxeb sakmaod
kompetentur informacias gvawvdian (247, 127).
gamarTuli genealogiuri klasifikaciis garda am periodidan
momdinareobs tacitusTan daculi sakuTriv germanuli miTi genezisis
Sesaxeb (mis Sesaxeb odnav qvemoT gveqneba msjeloba). tacitusis
TxzulebaSive vxvdebiT germanelebis eTnografiul aRwerilobas, rac am
samyaros (gansxvavebiT Zv.w. I saukunis germaniisgann) Cvens winaSe
sakmaod homogenuri saxiT warmoaCens.
bunebrivia, daismis kiTxva. ra aris Zv.w. I da ax.w. I saukunis
germaniebs Soris aseTi mkveTri gansxvavebebis arsebobis mizezi?
vfiqrobT, rom igi im samxedro dapirisirebebSi unda veZeboT, romelsac
Zveli da axali welTaRricxvis mijnaze hqonda adgili. vfqirobT, rom
swored is gaxda germanul sinamdvileSi Zireuli transformaciebis
mizezi.
g) ra versiebia daculi werilobiT wyaroebSi Zveli germanelebis
genezisis Sesaxeb? – Zveli germanelebis eTnogenezze msjelobisas
Zalze sainteresoa is, rom tacitusTan damowmebulia eTnogenetikuri
miTi, romlis mixedviTac ZiriTadi germaneli tomebi (ufro swored sami
maTgani) RmerT tuistonisgan da mis Svil manisgan warmosdgnen. mans
sami Svili hyavda, romlebmac saTave msxvil germanul gaerTianebebs
ingveonebs, ermionebs da istveonebs daudes (8, 39).
istorikosebi da lingvistebi ar daoben imis Sesaxeb, rom es miTi
sakuTriv germanuli sinamdvilidan momdinareobs. amas ramdenime
argument adasturebs:
1) monaTesave xalxebis erTi eponimisgan warmoSobis idea bevr
indoevropel da araindoevropel xalxTan gvxvdeba. maTi gadmocema,
tradiciulad, epikuri simRerebis saxiT xdeboda ;
2) sami eponimi Zmis saxeli erTmaneTTan sawyisi Tanxmovnebis
aliteraciis safuZvelzea dakavSirebuli, rac swored Zvel germanul
leqsebs axasiaTebda (248, 78);
ავტორის სტილი დაცულია
139
3) am sami eTnonimidan (ingveoni, istveoni, ermioni) ori
miTologiuri siuJetebidanac aris cnobili. RmerT freiers
skandinaviaSi Yngwi‐ Freyr‐is saxeliT scemdnen Tayvans, romelsac svionebis
Zveli samefo dinastiis fuZemdeblad ganixilavdnen. am RvTaebis wminda
salocavi upsalaSi mdebareobda, romelsac qristianobis epoqamde
eTayvanebodnen (156, 220). aseve figurirebs ingveonebis saxeli,
xeruskebis mefe ingvioneras saxelSi, romelsac tacitusi Tavis
analebSi ixseniebs. Ing TavsarTis saxiT, igi sxva Zvel germanul
saxelebSic Cans (156, 221).
Ermin an irmin (amaRlebuli) germanelebis omis RmerTis epiTets
warmoadgens. igive fuZe figurirebs ermundurebis tomis saxelwodebaSi.
amave sityvas Seicavs mefe erminafridis saxelic (tiuringebis mefe VI
saukuneSi) (156, 222).
mesame jgufis saxelwodebis (istveonebis) mniSvneloba gaurkveveli
rCeba. etyoba, Cveni eris dasawyisisTvis igi ukve daviwyebuli iyo.
Tumca, k. miulenhofs gamoTqmuli aqvs mosazreba, rom igi RmerT
vodanTan unda gavaigivoT, romlis kultic rainispira germanelebSi iyo
gavrcelebuli. es mosazreba germanistikaSi dRemdis popularobiT
sargeblobs (204, 57).
maSasadame, SegviZliaT CavTvaloT rom ingveoni, istveoni da
ermioni sakulto gaerTianebebis saxelebs warmoadgendnen, romlebis
Tayvanismcemlebic TavianT saerTo warmomavlobas aRiarebdnen, magram,
amave dros, mxolod sakuTar RvTaebebsac miagebdnen pativs.
germanelebTan msgavsi sakulto gaerTianebebis arsebobas adasturebs
tacitusi, rodesac senonebis teritoriaze arsebuli siZveleebis zogad
germanul mniSvnelobaze saubrobs (10, 40).
Aax.w. I – II saukuneebis wyaroebSi germanelTa genezisis
originaluri versiis arseboba, vfiqrobT, germanelebis eTnogenezze
msjelobisas Zalze mravlismetyveli faqtia. Mis mniSvnelobaze qvemoT
ufro dawvrilebiT SevCerdebiT.
ავტორის სტილი დაცულია
140
Tavi IV
vin iyvnen Zveli germanebi da keltebi?ras warmoadgenda
antikuri xanis germania da keltika?
$1. Zveli germanelebisa da keltebis eTnogenezis sakiTxisTvis
mniSvnelovani problemebi da terminebi
germanelebisa da keltebis saxeliT antikuri xanis avtorebi
evropis centralur, CrdiloeT da dasavleT nawilSi mcxovreb eTnikur
jgufebs ixseniebdnen. aq macxovrebeli `barbarosi” xalxebis Sesaxeb
berZnebisa da romaelebisSexedulebebi Tanamedrove istoriografiazec
axdens gavlenas. Tanamedrove samecniero gamokvlevebSi xSirad
vxvdebiT maT saxelebTan rkinis, an brinjaos (an kidev ufro
adrindeli) xanis arqeologiuri artefaqtebisa da lingvisturi sqemebis
dakavSirebis mcdelobebs. miuxedavad amisa, gadauWarbeblad SeiZleba
iTqvas, rom samecniero literaturaSi dRemde ar arsebobs met-naklebad
damajerebeli pasuxi kiTxvaze: vin iyvnen antikuri xanis keltebi da
Zveli germanelebi?
zemoT Cven aRvniSneT, rom maTi saxiT SesaZloa saqme gvqondes:
1) eTnikur jgufebTan;
2) terminebTan, romlebic TavianTi SinaarsiT ufro toponimebs
warmoadgendnen;
3) antikuri xanis avtorebis, an sulac Tanamedrove mkvlevarebis
postulirebul cnebebTan, romlebic erTgvari klasifikatoris rols
TamaSoben da - realuri istoriuli Sesatyvisobebi ar gaaCniaT;
4) istoriul-kulturul realobasTan, romelsac Tavisi
originaluri habitusi hqonda, miuxedavad imisa, rom misi Semqneli
adamianebi TavianT erTobas ver acnobierebdnen.
Zveli germanelebisa da keltebiseTnogenezis problemis gadaWra,
vfiqrobT, Semdeg kiTxvebze mecnierulad argumentirebuli pasuxis
gacemis safuZvelze SeiZleba:
1) Tu ra obieqturi realoba imaleba antikuri xanis avtorebis mier
ავტორის სტილი დაცულია
141
“keltikad” da “germaniad” saxeldebuli istoriuli sinamdvileebis
miRma;
2) rodis da rogor moxda maTi (e. i. am istoriuli sinamdvileebis)
formireba;
3) ra mimarTebaSia erTmaneTTan am `xalxebis” saxelebTan
gaigivebuli lingvisturi sqemebi, arqeologiuri artefaqtebis seria,
eTnonimebi da Zveli periodis avtorebis aRwerili istoriul-
eTnografiuli faqtebi.
aqve unda warmovaCinoT, Tu:
rogor xdeboda berZnuli da romauli eTnikuri konstruqciebis
formireba;
ra Taviseburebebi axasiaTebda “barbarikumSi” mimdinare
eTnosocialur procesebs; ra gavlenas axdenda maTze
xmelTaSuazRvispireli avtorebis eTnikuri konstruqciebi;
ratom da rogor unda gamoviyenoT eTnogenetikuri kvlevisas
interdisciplinaruli midgomebi.
am problemebis calkeuli aspeqtebze I, II da III TavebSi
istoriuli, arqeologiuri, lingvisturi da sxva mecnierebebis
monacemebis analizisas ukve gvqondamsjeloba. gamokvlevis winamdebare
nawilSi es daskvnebi Zveli germanelebisa da keltebis genezisis
Sesaxeb mwyobri versiebis Camosayalibeblad unda gamoviyenoT.
Teoriuli daskvnebis Sejameba -pirvel rigSi, vfiqrobT, mkafiod
unda CamovayalibiT Cveni pozicia Teoriuli sakiTxebis
mimarT,romlebsac antikuri xanis “barbarosi” xalxebis eTno-socialur
istoriaze msjelobisas gadamwyveti mniSvneloba aqvs.
msjeloba eTnikurobis fenomenis ganxilviT unda daviwyoT.
miuxedavad imasa, rom winamdebare naSromis saTauria “Zveli
germanelebisa da keltebis eTnogenezis problema”, migvaCnia, rom maTi
(e.i. Zveli germanelebisa da keltebis) eTnosebis saxiT warmodgena
arasworia. Cveni azriT, klasikuri gagebiT eTnosebi araTu zogadad
germanelebsa da keltebs, aramed iseT jgufebsac ar SeiZleba vuwodoT,
ავტორის სტილი დაცულია
142
rogorebicaa svebebi, bastarnebi, kimbrebi, eduebi, seqvanebi da
sxva(istoriografiaSi maT, tradiciulad, tomebad ixsenieben).
saqme isaa, rom Zireul gadasinjvas moiTxovs Zveli msoflios
xanis sazogadoebebis struqtura. es, pirvel rigSi, tomis cnebas exeba,
romelic tradiciulad “barbarikumis” umTavres socialur elementad
moiazreboda. tomSi, rogorc wesi,met-naklebad egalitarul principebze
organizebul sazogadoebas gulisxmoben, romlis wevrebsac aqvT
saerTo ena, tradiciebi, solidarobis gancda, TviTsaxeli da sxva.
aseTi tipis gvarovnuli Temebi, SesaZloa, antikuri xanis “barbarikumSi”
marTlac arsebobda, magram maT saerTo araferi hqondaT tradiciulad
tomebad saxeldebul im aqtiur jgufebTan, romelbsac romaelebi
SeurigebladebrZodnen. seqvanebi, eduebi, svebebi, makromanebi da sxvebi
realurad im meomari klanebis saxelwodebebia, romlebic germaniisa da
keltikis calkeuli mxareebis resursebsa da teritorias
akontrolebdnen. calkeuli gvarovnuli Temebic maT daqvemdebarebaSi
iyo moqceuli, romlebic ama Tu im klanis ganadgurebis Semdeg sxva
klanis gavlenis qveS gadadiodnen. ZemoT (II Tavis mesame da III Tavis
mesame paragrafebSi), vfiqrobT, aSkarad gamoCnda, rom kelturi
sazogadoeba antikuri xanis spartis tipis socialur erTeuls
warmoadgenda. igive SeiZleba iTqvas Zveli germanelebis Sesaxeb,
miuxedavad imisa, rom Zveli germanuli “plebsis” Sesaxeb naklebi
informacia mogvepoveba.
amgvari midgomis gaziarebis SemTxvevaSi antikuri xanis germania
da keltika (iseve rogorc sxva msgavsi “barbarosuli” erTobebi) unda
warmovidginoT sivrced, sadac istoriografiaSi SecdomiT tomebad
saxeldebuli meomarTa klanebi erTmaneTs resursebisa da im
teritoriebisTvis ebrZodnen, romlebzec gvarovnuli Temis pirobebSi
mcxovrebi jgufebi saxlobdnen.
“barbarikumis” socialuri yofis aseT pirobebSi warmodgena,
vfiqrobT, advilad wyvets Tanamedrove eTnogenetikuri kvlevebisTvis
metad aqtualur “migracionizmisa” da “avtoqtonizmis” problemasac.
gamomdinare iqidan, rom antikuri xanis wyaroebSi dafiqsirebul da
arqeologiuri masalis safuZvelze postulirebul migraciebSi
ავტორის სტილი დაცულია
143
mogviwevs “elituri meomruli klanebis” gadaadgileba davinaxoT da ara
xalxTa masiuri gadasaxleba (sakiTxis Sesaxeb ufro detalurad ix. MII
Tavis meore paragrafSi). amgvari gadasaxlebebi, Tundac mas momxvdurTa
mxridan axali teritoriis sruli okupacia mohyoloda
SedegadZireulad ar cvlida dapyrobil teritoriis eTno-genetikur
maxasiaTeblebs (gamomdinare iqidan, rom dampyroblebi elitur
umciresobas warmoadgendnen), Tumca iwvevda axali tipis sakomunikacio
kavSirebis qselisa da SesaZloa axali koines Camoyalibebas.swored
amitom uWirT arqeologebs pasuxi gascen kiTxvas calkeuli axali
artefaqtebis gamoCenisa da arqeologiri kulturi kompleqsis gamoCenis
SemTxvevaSi saqme migraciasTan gvaqvs, Tu aq mcxovrebi xalxebis
avtoqtonur ganviTarebasTan. Tuki daviviwyebT stereotipul mosazrebas
imis Sesaxeb, rom antikuri xanis barbarikumSi tomebi cxovrobdnen,
vfiqrobT, sxvadasxva periodis arqeologiur kulturebSi momxdari
cvlilebebi advilad SeiZleba avxsnaT meomarTa elituri koleqtivebis
mier axali teritoriebisa da resursebis aTvisebiT, romlebsac axali
sakomunikacio qselis Camoyalibeba mosdevda.aseT SemTxvevaSi
arqeologiuri mecnierebisTvis dRemde aqtualuri diskursi migraciaVS
avtoqtonuri ganviTareba praqtikulad azrs kargavs. gamomdinare iqidan,
rom Zireulad icvleba pasuxi kiTxvaze vis migraciaze, an avtoqtonur
ganviTarebazea msjeloba. vfiqrobT, ar gadavaWarbebT Tuki vityviT, rom
am diskusias(vgulisxmobT migracionizmisa da avtoqtonuri ganviTarebis
erTmaneTTan dapirispirebis diskurss) mxolod is asazrdovebda, rom
XIX da XX saukunis pirveli naxevris mecnierebi anaqronulad
moiazrebdnen naciebs (ufro sworad maT “Semcirebul” nairsaxeobas –
tomebs) qvis, brinjaosa da adreuli rkinis xanis istoriis
personaJebad.
“barbarikumis” yofis amgvar socialur konteqstSi gaazreba,
vfiqrobT enaTmecnierebisTvis dilemuri problemebis iolad
gadaWraSic gvexmareba. kerZod, aseT SemTxvevaSi indoevropuli (Tu
kelturi) kilo-kavebis msoflios sxvadasxva kuTxeSi gavrceleba
ukavSirdeba ara “indoevropeli xalxebis” migraciebs (rasac ase
ewinaaRmdegeba arqeologiisa da fizikuri anTropologiis monacemebi),
ავტორის სტილი დაცულია
144
aramed vaWrebisa, Tu meomrebis elituri mcire jgufebis
gadaadgilebebs. Emigraciis es procesi, axlad aTvisebul teritoriaze
ar arRvevdnen eTno-genetikur uwyvetobas, magram cvlida sakomunikacio
qselebs, rasac garkveul SemTxvevaSi regionSi axali enebis (koineebis)
gaCena mosdevda. rogorc es romaelebis mier galiis dapyrobis
SemTxvevaSi moxda.
vfiqrobT, calke ganxilvis Temaa eTnikurobis fenomeni (sakiTxis
Sesaxeb ufro konkretulad ix. III Tavis mesame paragrafi). naklebad
savaraudoa, rom antikuri xanis “barbarikumSi” eTnikur identobas
gadamwyveti mniSvneloba hqonoda. am periodSi igiklanur-gvarovnul da
religiur identobasTan SedarebiT daCrdilul mdgomareobaSi unda
yofiliyo moqceuli. terminebi “kelti”, “germaneli”, “bastarni”,
“arverni” albaT antikur xanaSi im konotacias ar atarebda, rasac dRes
eTnonimebis xsenebisas ganvicdiT. isini cvalebadi mniSvnelobis cnebebs
warmoadgendnen, romlebic ar emTxveoda arc religiur, arc klanur-
gvarovnul, arc eTnikur identobas.
yovelive zemoT Tqmulis gamo, vfiqrobT, antikuri xanis
“barbarikumis” Sesaxeb antikuri xanis avtorebis Sexedulebebi
kritikuladaa Sesafasebeli. magaliTad, am gadasaxedidan
araadeqvaturadmoCans sxvadasxva “xalxebis” fizikur-anTropologiuri
da “eTno-fsiqologiuri” maxasiaTeblebis gamoyofa. gamomdinare iqidan,
rom siyvebi: germaneli, Trakieli, ilirieli, kelti da sxva klasikuri
gagebiT eTnonimebs ar warmoadgendnen. Aaseve,gadasinjvas saWiroebs
sxvadasxva “barbarosi” xalxebs (magaliTad germanelebsa da keltebs)
Soris sazRvrebis dadgenisa da ama Tu im “tomis” germanikul Tu
keltur sinamdvilisadmi mikuTvnebis diskursi, romelic antikur
istoriografias (misi gavleniT ki Tanamedrove “eTnogenezologiasac”)
axasiaTebs(sakiTxis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix. III Tavis mesame
paragrafSi).sociolingvistikuri kvlevebi adasturebs, rom enebs
bunebriv pirobebSi (anu Tuki isini saxelmwifo sazRvrebiT ar arian
SemosazRvruli) sazRvrebi ar aqvT (124, 272). aseT situaciaSi ki advilad
iqmneba lingvisturi uwyvetobis situacia, roca erTi aulis
ავტორის სტილი დაცულია
145
warmomadgenlebs esmiT meoris, meores – mesamis, mesamis – meoTxis,
magram mexuTesTvis ki ukve Znelia pirvelis gageba.
miuxedavad am xarvezebisa, vfiqrobT, antikuri xanis eTnikuri
konstruqciebis srulad ignorireba da fiqciad gamocxadebac ar
SeiZleba (risi tendenciac Tanamedrove istoriografiaSi igrZnoba
(sakiTxis Sesaxeb ufro dawvrilebiT ix. III Tavis mesame paragrafSi).
miuxedavad imisa, rom keltur da germanul samyaroSi ar iyo eTnikuri
identobis gamokveTili gancda; ar arsebobda “barbarosul”
sinamdvileebs Soris mkafio sazRvrebi, keltur da germanul kulturas
mainc sakuTari ganumeorebeli habitusi hqonda, romlis Camoyalibebasac
mobiluri elituri jgufebi da maT mier nebsiT Tu uneblied
Camoyalibebuli sakomunikacio kavSirebis qseli ganapirobebda.
vfiqrobT, igive mizizebi qmnidasaerTo salaparako enis Seqmnis
SesaZleblobasac. am SemTxvevaSi savsebiT SegviZlia daveTanxmoT k.
houksa da k. debs, romlebicTvlian, rom kelturi da germanuli
samyaros es originaluri habitusi TvalSisacemi iyo
xmelTaSuazRvispireli avtorebisTvis. swored amitom gamoyofdnen isini
ase Tamamad keltikas, germanias, Trakias, ilirias da sxva (66, 89). imave
mizezebis gamo arqeologebs didi xnis ganmavlobaSi martivad SeeZloT
keltebTan, an sxva sinamdvileebTan calsaxad asocirebuli
arqeologiuri kulturebi gamoeyoT.
sakvlevi SekiTxvebi- zemoT Camoyalibebuli Teoriuli daskvnebis
gaTvaliswinebiT vfiqrobTSesaZlebeli xdeba im prblemebis
originalurad gadaWra, romlebsac, tradiciulad, Zveligermanelebisa
da keltebisa eTnogenezze msjelobisas didi mniSvneloba eniWeba:
1) rodis gamoCndnen evropis centralur da dasavleT nawilSi
Zveli germanelebisa da keltebis winaprebi(indoevropeistikis
problemebi);
2) rodis Camoyalibda da ras warmoadgendaeTnologiuri
TvalsazrisiT antikuri xanis wyaroebSi aRwerili Zveli germanuli da
kelturi erTobebi;
3) ra mimarTebaSia antikuri xanis avtorebisTvis cnobili
Ggermania da keltika Tanamedrove mecnieruli faqtebis konstruqciis
ავტორის სტილი დაცულია
146
safuZvelze postulirebul “protokeltur’’-“protogermanul’’
lingvistur sinamdvileebTan da brinjao-rkinis xanis arqeologiur
kulturebTan?
vfiqrobT, am sakiTxebis zemoT Camoyalibebuli Teoriuli CarCos
farglebSi Seswavla logikurad migviyvans pasuxebamde im sakvlevi
SekiTxvebisTvis, romlebis gaSuqebasac miznad winamdebare naSromi
isaxavs:
1) Tu ra obieqturi realoba imaleba antikuri xanis avtorebis mier
“keltikad” da “germaniad” saxeldebuli istoriuli sinamdvileebis
miRma;
2) rodis da rogor moxda maTi (e. i. am istoriuli sinamdvileebis)
formireba;
3) ra mimarTebaSia erTmaneTTan am `xalxebis” saxelebTan
gaigivebuli lingvisturi sqemebi, arqeologiuri artefaqtebis seria,
eTnonimebi da Zveli periodis avtorebis aRwerili istoriul-
eTnografiuli faqtebi.
winamdebare naSromi aseve warmoaCens, Tu:
rogor xdeboda berZnuli da romauli eTnikuri konstruqciebis
formireba;
ra Taviseburebebi axasiaTebda “barbarikumSi” mimdinare
eTnosocialur procesebs; ra gavlenas axdenda maTze
xmelTaSuazRvispireli avtorebis eTnikuri konstruqciebi;
ratom da rogor unda gamoviyenoT eTnogenetikuri kvlevisas
interdisciplinaruli midgomebi.
I, II da III TavSi gakeTebuli daskvnebis Sejameba–zemoT
Camoyalibebuli problemebis calkeuli aspeqtebi I, II da III TavebSi,
istoriuli, arqeologiuri, lingvisturi da sxva mecnierebebis
monacemebis analizisas ukve iqna ganxiluli. kerZod, keltur enebze
msjelobisas(II Tavis pirvel paragrafSi) gairkva, rom:
1) “protokelturi’’ ena monaTesave enebis ubralo kavSirs
warmoadgenda da ara “fuZeenas’’;
2) arasodes arsebobda “protokeltur-italiuri” erToba;
ავტორის სტილი დაცულია
147
3) keltur enebs bevri saerTo aqvT e. w. “Zvelevropul’’ enebTan;
4) keltur enebSi, ariuli enebis msgavsad, kargad aris
SemorCenili samarTlebrivi da religiuri terminologiis amsaxveli
“protoindoevropuli’’ leqsika;
5) irlandiuri ena SesaZloa “substratuli” araindoevropuli
enebis garkveul gavlenas ganicdides.
arqeologiuri monacemebis analizisas (II Tavis meore paragrafSi)
gamoCnda, rom:
1) indoevropuli enobrivi ojaxis keltur-italiur-iliriuli
frTis warmomadgenlebi Zv.w. III aTaswlulis meore naxevarSi
poltavinos arqeologiuri kulturis saxiT iyvnen warmodgenili; Zv.w. II
aTaswleulis meore naxevarSi maT Zeluri arqeologiuri kultura
warmoadgens; Zv.w. I aTaswleulSi ki CrdiloeT SavizRvispireTis - e.w.
kimeriuli arqeologiuri kulturebi;
2) sakuTriv keltebis winaprebis kvali halStatis arqeologiuri
kulturis dasavleT nawilis lokalur variantebSia saZiebeli,
romlebis safuZvelzeclatenis arqeologiuri kultura Camoyalibda;
2) halStatis arqeologiuri kulturis formirebaSi gadamwyveti
roli CrdiloeT SavizRvispireTidan meomarTa elitebis saxiT mosulma
eTno-lingvisturma elementma Seasrula;
3) halStati sakmaod “heterogenuli’’, lateni ki sakmaod
“homogenuri” arqeologiuri realobaa.
keltebis istoriis amsaxveli werilobiTi wyaroebi adastureben
(maTi kritikuli analizi ix. II Tavis mesame paragrafSi), rom:
1) termini kelti, Zv.w. VI – V saukuneebSi, mxolod georafiuli
Sinaarsis mqone sityvas warmoadgenda; Sesabamisad, igi ar gamoxatavda
“barbarikumSi” mcxovrebi xalxebis eTnikuri identobis markers;
2) Zv.w. IV – III saukuneebSi sityva “kelti”
terminebis“galati”,“galisgan” gansxvavebul istoriul realobas
asaxavs;
3) sityvebi “gali” da “galati” sakmaod mkafiod gamokveTil
istoriul realobas asaxaven, romlis matareblebsac identobis saerTo
saSualebebi hqondaT.;
ავტორის სტილი დაცულია
148
5) galatebis Tavdapirveli gansaxlebis adgili safrangeTis
CrdiloeT da Sveicariis dasavleT nawilSia saZiebeli.
germanikuli enebis Sesaxeb msjelobisas (III Tavis pirveli
paragrafi) gairkva, rom:
1) “protogermanuli,” “protokelturisgan’’ gansxvavebiT, “fuZeenas”
warmoadgenda, romlis wiaRSic umniSvnelo dialeqturi gansxvavebebi
arsebobda;
2) “protogermanikulis”umTavari lingvisturi maxasiaTeblebi Zv.w.
I aTaswleulis Sua xanebSi, an kidev ufro mogviano periodSi
Camoyalibda;
3) germanikul enebSi daculi arqaizmebi lingvistebs
avaraudebinebs, rom isini (ufro swored maTi winapari enebi da
dialeqtebi), didi xnis ganmavlobaSi, sxva indoevropuli enebisgan
izolirebul garemoSi viTardebodnen;
4) “protogermanikuli’’ slavurisa da sxva “Zvelevropuli” enebis
mniSvnelovan gavlenas ganicdida;
5) sakuTriv germanul toponimebs mdinare vezeris CrdiloeT da
Crdilo-aRmosavleT nawilebSi vxvdebiT. maSin, roca ufro samxreT
raionebSi Sereul hidro- -toponimikasTan gvaqvs saqme;
6) arasodes arsebobda „protodasavleTgermanuli“, anu
ingveonuri, istveonuri da ermionuli dialeqtebisaTvis arqetipuli ena.
maT Soris arsebuli enobrivi msgavsebebi mermindeli konvergaciis
Sedegs warmoadgens;
7) arasodes arsebobda “goTur-skandinavuri”, anu CrdiloeT da
aRmosavleT germanuli masivebisTvis arqetipuli “protoena”.
Zveli germanelebis eTnogenezis problemis arqeologiur
aspeqtebze msjelobisas (III Tavis meore paragrafi)gairkva, rom:
1) indo-evropuli enobrivi ojaxis “protobaltiur-slavur-
germanikuli” frTis warmomadgenlebi, anu is eTno-lingvisturi
jgufebi, romlebis safuZvelzec, mogvianebiT, germanuli, baltiuri da
slavuri istoriuli erTobebi Camoyalibda evropis CrdiloeT nawilSi
Zv. w. III aTaswleulis II naxevarSi, sabrZolo culebis arqeologiuri
kulturis kvaldakval gamoCndnen;
ავტორის სტილი დაცულია
149
2) Zveli germanelebis kvali CrdiloeT evropis e. w.
latenizirebuli kulturebis wiaRSi unda veZeboT;
3) arqeologiuri monacemebi adasturebs, rom Zv.w. I aTaswleulSi
md. rainis aRmosavleT nawilSi mravali gansxvavebuli warmoSobis mqone
arqeologiuri kultura arsebobda;
4) Zv.w. IV-III saukuneebSi CrdiloeT evropaSi xalxTa masiuri
migraciebi mimdinareobs, romelic mniSvnelovnad cvlis qveynis am
nawilis eTnosocialur suraTs.
istoriuli da eTnografiuli monacemebis analizi (ix. III Tavis
mesame paragrafi) adasturebs, rom:
1) iulius keisris epoqis germania geografiuli Sinaarsis
terminia; am periodSi sityva “germaneli” ar warmoadgens rainis
aRmosavleTiT mcxovrebi xalxebis eTnikuri identobis markers;
2) tacitusis epoqis germania mkafiod gamokveTili eTno–
kulturulrealobaa; termini germaneli ki – “barbarikumSi” mcxovrebi
xalxebis TviTiidentifikaciis saSualebaa.
naSromSi gamoyenebuli terminebi - vfiqrobT aqve, saWiroa,
komentari zogierTi samecniero terminis arsis Sesaxeb gavakeToT. Cveni
azriT, eTnogenetikur gamokvlevebSi “pra,” “pre,” “proto” TavsarTiani
sityvebis mniSvneloba Semdgom dazustebas moiTxovs. vfiqrobT,
rodesac Zveli germanelebis, keltebis, an sxva msgavsi istoriuli
sinamdvileebis formirebis sakiTxebze vmsjelobT termini kelti da
germaneli sami sxvadasxva mniSvnelobiT unda gamoviyenoT. sityviT
„kelti“ (an „gali“, an „galati“) da „germaneli“ konkretuli “tomebi”, an
“tomTa kavSirebi” unda aRvniSnoT, romlebic antikuri xanis avtorebis
TxzulebebSi figurirebs. magaliTad iseTebi, rogoricaa: boiebi,
arvernebi, eduebi, markomanebi, hermundurebi, frankebi da sxva. garda
amisa eTnogenezis sakiTxebis ganxilvisas Cven gvWirdeba termini,
romelic keltur da germanikul enebze mosaubre jgufebis im
mdgomareobas daaxasiaTebs, roca isini met-naklebad erTgvarovan Zirs
qmnidnen. lingvistebi aseT sinamdviles “protokeltursa” da
“protogermanikuls” uwodeben. maSasadame, termin „protokelturisa“ da
„protogermanulis“ qveS (rogorc eTnografiuli, ise lingvisturi
ავტორის სტილი დაცულია
150
TvalsazrisiT) Cvenc is arqetipuli istoriuli sinamdvileebi unda
moviazroT, romlebic am lingvisturi cnebebis qveS igulisxmeba. aseve
saWiroa calke terminiT aRvniSnoT is eTno-lingvisturi jgufebi,
romlebis safuZvelzec Tavad “protokelturi” da “protogermanuli”
istoriuli sinamdvile Camoyalibda. vfiqrobT, marTebuli iqneba, Tu
maT “prekeltebad” da “pregermanelebad” movixseniebT.
aqve gvsurs xazi kidev erTxel gavusvaTxazi am terminebis
pirobiTobas. saqme isaa, rom eTnogenetikuri procesebi sworxazovnad
ar mimdinareobs da e.w. „proto sinamdvileebis“ realuri arsi farTo
diskusiis sagans warmoadgens (ix. II Tavis pirveli paragrafi). xSirad es
terminebi erTmaneTis gadamkveTi, an metad bundovani Sinaarsis
matarebelia. Tumca, vfiqrobT, sakiTxis arsis mkafio
formulirebisTvis maTi gamoyenebis aucileblobas versad wauvalT.
$2. keltebis eTnogenezis problema
istoriografiaSi keltebis eTnogenezad saxeldebuli problemis
gadasaWrelad, Cven Semdegi problemebis gaanalizeba migvaCnia saWirod:
1) rodis gamoCndnen evropis centralur da dasavleT nawilSi
keltebis winaprebi? ra saerTo aqvT maT “protoindoevropelebTan”? ;
2) rodis Camoyalibda da ras warmoadgendaeTnologiuri
TvalsazrisiT antikuri xanis wyaroebSi aRwerili keltika?
3) ra mimarTebaSia erTmaneTTan antikuri xanis avtorebis keltika
Tanamedrove mecnieruli faqtebis konstruqciis safuZvelze
postulirebul “protokeltur’’ lingvistur sinamdvilesTan da
brinjao-rkinis xanis arqeologiur kulturebTan?
sakiTxis istoriografia - keltebis “eTnogenezze” msjeloba
sakiTxis istoriografiuli mimoxilviT unda daviwyoT. Tanamedrove
keltologiaSi, SeiZleba iTqvas, rom ori mimarTuleba ikveTeba,
romlebic antikuri xanis keltebis (Tu keltikis) genezisis sakiTxs
sxvadasxva samecniero paradigmis CarCoebSi warmoadgens.
pirvel mimarTulebaSi pirobiTad SegviZlia gavaerTianoT
mecnierebi, romlebic XIX saukunis miwurulsa da XX saukunis pirvel
naxevarSi damkvidrebuli konstruqciebis farglebSi muSaoben. kerZod,
ავტორის სტილი დაცულია
151
isini keltologiis sakiTxebs indoevropeistikasTan mWidro kavSirSi
ganixilaven da aqtiurad eZeben „protokelturi enis“ Sesabamis
arqeologiur kulturebs; maTTvis aseve Zalian mniSvnelovania
migraciis im gzebis Zieba, romelTa saSualebiTac calkeulma kelturma
enobrivma jgufebma TavianT istoriul sacxovriss (magaliTad,
britaneTsa da espaneTs) miaRwies.
Tuki am kuTxiT Seqmnil literaturas gadavavlebT Tvals
davinaxavT, rom keltebis (Tu indoevropelebis) evropis dasavleT da
centralur nawilSi mosvla ori gansxvavebuli gziT ivaraudeba. erT
SemTxvevaSi igi ukavSirdeba CrdiloeT evropis sabrZolo culebis
(igive zonriani keramikis), an zarisebri Tasebis arqeologiur
kulturas; meore SemTxvevaSi ki – Sua da gvianbrinjaos xanis
centraluri evropis arqeologiur kulturebs (kerZod, urnasamarxebis,
an yorRanul kulturas) (sakiTxis Sesaxeb ix. II Tavis meore paragrafi).
magaliTad, d. hoksi „keltebad“ zarismagvari Tasebis kulturis
Semqmnelebs Tvlis, romlebic mogvianebiT zonriani keramikis kulturis
xalxebs Seerivnen (65, 99). n. Cedviki da m. dilonic daaxlovebiT igive
azrisani Canan (53, 128). a. uberi ki maT sawyisebs megaliTebis epoqis
britaneTSi eZebs (120, 109).
mkvlevarTa meore jgufSi unda movixsenioT i. filipi, romelic
Tvlis, rom `protokeltebi” gvianbrinjaos xanaSi yorRanuli da
urnasamarxebis sinTezis Sedegad centralur evropaSi Camoylibdnen
(280, 124-144) da p. boS-gimpera, romelic maT (e.i. keltebis) saxels,
espaneTis arqeologiur monacemebze dayrdnobiT, urnasamarxebis
arqeologiur kulturas ukavSirebs (64, 100)43.
am tipis Teorioebis gverdiT XX saukunis meore naxevris
keltologiaSi gamoCnda arqeologTa axali Taoba, romelic, SeiZleba
iTqvas, rom sruliad sxva samecniero paradigmis farglebSi muSaobs.
43am sakmaod vrcel teritoriaze maTi winaresamSoblos ufro viwrod lokalizebis mcdelobisas did daxmarebas hidro–toponimikis monacemebi gviwevs. saqme isaa, rom kelturi toponimebi absolutur umravlesobas kiolnidan bohemiamde da tiuringiamde teritoriaze warmoadgens. es ki uflebas gvaZlevs keltur enebze mosaubre xalxebis winaresamSoblos statusi swored am da mis mimdebare teritorias mivaniWoT.
ავტორის სტილი დაცულია
152
kerZod, isini skeptikurad arian ganwyobili „migraciuli Teoriebis“
mimarT da Sesabamisad, tradiciuli indoevropeistikis sakiTxebsac
nakleb yuradRebas aqceven. magaliTad, k. renfriu, kelturi enebis
ganviTarebaze msjelobas ukve neoliTuri xanidan iwyebs (173, 233-267), m.
alinei „paleoliTur uwyvetobazec“ ki saubrobs (29, 56-65). Bb. kanlifis
Txzulebebidan ki ise Cans, rom mas kelturad dasavleT atlantikuri
arqeologiuri kulturebis zona miaCnia (65, 178-203). gansxvavebiT
pirveli mimarTulebis mkvlevrebisgan arc erTi maTgani detalurad ar
ganixilavs kelturi migraciebis gzebs da ar saubrobs romelime
konkretul arqeologiur kulturi kulturebis erTmaneTTan mimarTebis
Sesaxeb.
albaT ar SevcdebiT Tu vityviT, rom maT sakvlev SekiTxvebs
Soris paradigmul acdenebs arqeologiaze metad istoriisa da
enaTmecnierebis monacemebisadmi damokidebuleba ganapirobebs. pirveli
mimarTulebis mkvlevrebisTvis keltika da e.w. „protokelturi ena“ met-
naklebad homogenuri realobaa, romelic sakmaod viwro arealSi,
aqtiuri istoriuli procesebis (magaliTad migraciebis) foze unda
Camoyalibebuliyo44. meore mimarTulebis mkvlevrebisTvis istoriuli
keltikaca da miT ufro „protokelturi ena“ efemeruli realobaa,
romelic praqtikulad mowyvetilia istoriul eqvivalentebs. swored
amitom aris ase advili maTTvis keltebis saxels daukavSiros evropaSi
neoliTuri kulturebi, dasavleT atlantikuri zona da sxva.
yvelaze ufro Tanmimdevrulad am tipis Teoria k. renfrius aqvs
Camoyalibebuli. avtori arqeologia, magram igi farTod iyenebs a.
tovaris enaTmecnierul daskvnebs. igi, rom kelturi enebis formireba
ara romelime lokalur zolSi, aramed mTel im farTo geografiul
arealSi mimdinareobda, romelzec Zv.w. I saukunisaTvis keltur enebze
mosaubre xalxebi iyvnen gavrcelebuli (garda apeninis da mcire aziis
naxevarkunZulebisa, sadac galatebi aSkarad gvian arian misuli). misi
azriT, aq, neoliTis xanidan istoriul dromde, mniSvnelovani migracia
44 rogorc wesi aseT viwro arealad hidro–toponimikis monacemebze
dayrdnobiT kiolnidan bohemiamde da tiuringiamde teritoria iTvleba. vinaidan am teritoriaze cxvdebiT kelturi toponimebis maqsimalur koncentracias.
ავტორის სტილი დაცულია
153
ar momxdara. „Zvelevropuli“ enobrivi masivis indoevropelebi am
terotoriaze neoliTis xanidan cxovrobdnen. keltur enebsa da kelti
xalxebis kulturas Soris arsebuli msgavsebebis mizezad ki avtors
nawilobriv maTi Camoyalibebis msgavsi pirobebi, nawilobriv ki maT
mezobloba miaCnia (173, 233-267).
rogorc zemoT aRvniSneT istoriografiaSi aseve figurirebs e. w.
`paleoliTuri uwyvetobis” Teoria (29, 56-65), romelic
`protokelturisa” da `protoindoevropulis” arss kidev ufro
bundovans xdis. zogierTi mkvlevari ufro Sorsac midis da araTu
`protokeltebSi”, aramed Zv.w. I saukuneSi safrangeTis teritoriaze
mcxovreb galebSi xedavs gacnobierebul istoriul erTobad. aseTTa
Soris unda movixsenioT, magaliTad, k. verneri, romelic iulius
keisars miiCnevs galebis naciis “Semoqmedad” (212, 211).
ra SeiZleba iTqvas zemoT aRwerili paradigmuli acdenebis
Sesaxeb? qvemoT, kelturi am enobrivi ojaxis Sesaxeb msjelobam
dagvanaxa, rom Zalian Wirs misi Camoyalibebis drois Sesaxeb
damajerebeli argumentebis moyvana, radgan lingvistebis aRdgenili
`protokelturi ena” sakmaod efemeruli realobaa, romlis wiaRSic
erTmniSvnelovani arqetipebis gamoyofa ar xerxdeba („protokelturze
msjeloba ix. Tavi II – is pirvel paragrafSi). maSasadame, dRevandeli
gadasaxedidan `protokelturi ena” ufro sxvadasxva periodis
monaTesave enobrivi jgufebis erTobas gavs, vidre „fuZe enas“, romlis
wiaRSic minimaluri dialeqturi gansxvavebebi arsebobs.
meore mxriv antikur literaturaSi vxvdebiT calkeul pasaJebs,
romlebic keltikis geografiul cnebad aRqmisken gvibiZgeben.
magaliTad, diodore sicilieli gveubneba, rom kelts, Tavdapirvelad,
masaliis maxloblad mcxovreb erT-erT toms uwodebdnen da es saxeli
mxolod mogvianebiT gaxda dasavleTismTeli “barbarosuli” samyaros
aRmniSvneli (173, 69). TiTqos, amasve adasturebs hesiodes naSromebic,
saidanac Cans, rom Zv.w. VIII saukunis berZenma avtorma, romelic evropis
dasavleT nawilze saubrobs, keltebis arsebobis Sesaxeb ki araferi
icis (am sakiTxis Sesaxeb msjeloba ix. II Tavis mesame paragrafSi).
ავტორის სტილი დაცულია
154
arc is unda daviviwyoT, rom arqeologiuri TvalsazrisiT
tradiciulad `protokeltebis” saxelTan gaigivebuli halStatis
arqeologiuri kultura metad heterogenuli arqeologiuri realobaa
(am sakiTxis Sesaxeb msjeloba ix. II Tavis mesame paragrafSi). cudi
presiT sargeblobs J. diumezili da misi momxre istorikosebic,
romlebic `protokeltur-protoindoevropuli” religiur-miTologiuri
sistemebis restavrirebas cdiloben. sityvas aRar gavagrZelebT imaze,
rom metad stereotipulad gveCveneba keltebis fizikur-anTropologiur
monacemebze msjeloba.
yovelive es, TiTqos meore mimarTulebis mkvlevrebis
sasargeblod metyvelebs da gvaZlevs safuZvels vifiqroT, rom
antikuri xanis keltika mxolod Teoriul postulats warmoadgens,
romelic mxolod misi aRmweri antikuri xanis avtorebis warmosaxvaSi
arsebobda. Tumca, ar SeiZleba Tvali davxuWoT imaze, rom bevri
enobrivi, arqeologiuri da istoriul-eTnografiuli monacemi pirveli
mimarTulebis mkvlevrebisTvis sasargeblo argumentebis Camoyalibebis
saSualebasac gvaZlevs.
lingvisturi TvalsazrisiT mniSvnelovania, rom “protokelturi”
miuxedavad imisa, rom igi “fuZeena” ar aris, arc “protoitaliur –
kelturis“ msgavsi calkeuli izoglasebis erTobaa. aSkarad Cans, rom
keltur enebs sxva `Zvelevropul” enebTan mimarTebaSi gamokveTili saxe
aqvT. arsebobs bevri lingvisturi niuansi, romlebic maT erTmaneTTan
aaxlovebs. eWvs ar iwvevs kelturi enebis Zireul da afiqsur
morfemebSi regularuli bgeraTSesatyvisobebis arsebobac, rac, albaT,
maTi formirebis arealis siaxloveze unda migvaniSnebdes. am areals, ra
Tqma unda, mkafio sazRvrebi ver eqneboda, magram, vfiqrobT,
geografiuli da qronologiuri TvalsazrisisT misi lokalurobas
eWvqveS ver davayenebT. miT ufro, rom keltologiaSi (gansxvavebiT,
magaliTad slavistikisa da indoevropeistikisgan) keltebis
winaresamSolos sakiTxi sadiskusio ar aris. am mxriv toponimika-
hidronimikis monacemebze dayrdnobiT lingvistebi erTmniSvnelovnad
migvaniSneben evropis centralur nawilze. kerZod, kiolnidan bohemiamde
ავტორის სტილი დაცულია
155
da tiuringiamde teritoriaze. vinaidan swored aq vxvdebiT kelturi
toponimebis maqsimalur koncentracias.
gasaTvaliswinebelia isic, rom im farTo sivrceSi, romelsac k.
renfrius, m. alineis, b. kanlifis da sxva „meore mimarTulebis“
mkvlevrebi kelturi da sxva „Zvelevropuli jgufebis“ formirebis
arealad warmodgivdgenen bevri araindoevropuli enisa Tu enobrivi
jgufis arsebobacaa dadasturebuli. magaliTad aq cxovrobdnen baskebi,
tartesebi, iberebi, piqtebi45 da sxva. maTi enebi rogorc erTmaneTisgan,
ise indoevropuli enebisgan Zalian gansxvavdebian. vfiqrobT, „meore
mimarTulebis“ mkvlevrebis“ mier SemoTavazebuli modelis farglebSi
(romelic praqtikulad gamoricxavs mograciul procesebs) Znelad Tu
aixsneba is, Tu ram ganapiroba dasavleT evropaSi amgvari enobrivi
mravalferovnebis arseboba. gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom
„indoevropuli enebis formireba Znelad warmosadgenia iseT arealSi,
romelic a priori araindoevropeli xalxebis gansaxlebis areals
warmoadgenda“ (81, 34). j. melorisa da a. adamsis es dakvna,
indoevropeistikis ganviTarebis Tanamedrove etapze jer kidev myar
argumentad rCeba; aqve unda iTqvas, rom arc indoevropul enebs Soris
arsebuli msgavsebebis komparativistikisgan gansxvavebuli paradigmis
CarCoebSi axsnis mcdelobebi gamoiyureba damajereblad.
maSasadame gamodis, rom lingvisturi masala safuZvels gvaZlevs
kelturi enebi monaTesave enebis kavSirad CavTvaloT. Tumca:
a) eWvqveS ar unda davayenoT met-naklebad lokaluri sivrcis (anu
maTi winaresamSoblos) arsebobis faqti, saidanac isini TavianT
istoriuli gansaxlebis arealSi gavrceldnen;
b) dRis wesrigidan ar unda movxsnaT dasavleT evropaSi
indoevropuli enebis gavrcelebis qronologiis problema;
g) xeli ar unda aviRoT „protokelturis“ (enebis da ara xalxis)
Sasabamisi arqeologiuri kulturebis Ziebaze.
45 Aaq ar vaxsenebT ligurebsa da luzitanelebs, romlebsac zogjer indoevropelebad ganixilaven.
ავტორის სტილი დაცულია
156
ubralod, uari unda vTqvaT “protokelturis“ cnebis ukan
gacnobierebuli istoriuli erTobis danaxvaze (sakiTxis istoriuli
interpretaciis Sesaxeb ufro siRrmiseulad qvemoT iqneba msjeloba).
aqve isic unda iTqvas, rom J. diumezilisa da misi momxreebis
Teoriebis bevri naklovanebis miuxedavad savsebiT naTelia, rom
kelturi miTologia-religia sakmaod mkafiod gamoxatuli realobaa,
romelic magaliTad italiuri da germanuli kosmologiebisagan Zlier
gansxvavdeba.
istoriaze da arqeologiaze msjelobisas ki ar unda daviviwyoT,
zemoT (II Tavis mesame paragrafSi) SemoTavazebuli msjeloba imis
Sesaxeb, rom VI – V saukuneebis keltika da IV – III saukuneebis galia /
galatia Tvisobrivad gansxvavebul istoriul fenomens warmoadgens.
pirveli maTgani mxolod geografiuli masalis sistematizirebisTvis
Semotanili terminia (miuxedavad imisa, rom igi etimologiurad
kelturi enebis fondidan momdinareobs), meore ki “barbarikumSi”
mcxovrebi jgufebis identobis markers warmoadgens. Arqeologiuri
TvalsazrisiT, ki Zlier argumentad rCeba “kelti xalxebis”
gavrcelebis arealSi latenis homogenuri arqeologiuri kulturis
arseboba.
maSasadame gamodis, rom antikuri xanis keltika SesaZloa is ar
aris, ris danaxvebasac XIX da XX saukunis pirveli naxevris mecnierebi
cdilobdnen, magram igi arc stereotipuli midgomebis safuZvelze
Seqmnili realobaa.
gamomdinare aqedan Cven xels ver aviRebT sakvlev kiTxvaze:
1) rodis gamoCndnen evropis centralur da dasavleT nawilSi
keltebis winaprebi (“prekeltebi”)? ra saerTo aqvT maT
“protoindoevropelebTan”?; kelturi sinamdvilis raobisa da
formirebis sakiTxebis Seswavlaze ki mxolod amis Semdeg unda
gadavideT.
am kiTxvaze pasuxis gasacemad evropaSi indoevropul enebze
mosaubre xalxebis gansaxlebis Cvens mier I da II TavebSi ganxilul
sqemas unda mivmarToT. am sqemaze Cans, rom Zv. w. III aTaswleulis meore
naxevarSi Zveli ormosamarxebis kulturis bazaze (romelic
ავტორის სტილი დაცულია
157
Toxarulisa da anatoliuris garda yvela indoevropuli enobrivi
jgufisTvis warmoadgenda winaresamSoblos) sami msxvili arqeologiuri
kultura Camoyalibda. keltur-italiuri tomebi poltavinos
arqeologiuri kulturiT iyvnen warmodgenili da volga-uralis
stepebSi cxovrobdnen; maSin, roca somxur-berZnul-ariul da balto-
slavur-germanikuli evropis aRmosavleTi nawili ekavaT, sadac maT
saxels katakombebisa da “sabrZolo culebis” arqeologiuri
kulturebis Camoyalibeba ukavSirdeba.
kelto-italielebis (da albaT maTTan erTad ilirielebis)
winaprebis evropisken gadmonacvleba mxolod mogvianebiT, Zv. w. II
aTaswleulis I naxevarSi Zeluri kulturis CrdiloeTSavizRvispireTSi
gavrcelebas mohyva. Tavis mxriv, CrdiloeT SavizRvispireTidan Zv.w. VIII
saukuneSi sxvadasxva eTnolingvisturi jgufebis dasavleTiT
gadanacvlebas unda mohyoloda halstatis arqeologiuri kulturis
Camoyalibeba. Mmis (e.i. halStatis kulturis) aRmosavleT nawilSi
iliriuli enebi Camoyalibda dasavleTiT ki – is enobrivi izoglasebi,
romlebsac zogjer “protoitaliur-kelturis” cnebis qveS aerTianeben.
dasavleT halStatur zonaSive, kerZod samxreT germania-Sveicaria-
bohemiis teritoriaze unda momxdari “protokelturi” enis formireba.
vfiqrobT, rom Zv.w. I aTaswleulSive unda momxdariyo e.w.
“Zvelevropuli” enebis arealuri kavSirebis Camoyalibeba. Aaq, erTis
mxriv Sediodnen Zv.w. I aTaswleulSi centralur da dasavleT evropaSi
CrdiloeTSavizRvispireTidan gavrcelebuli tomebi (keltebis,
italielebisa da ilirielebis winaprebi), meore mxriv ki - sabrZolo
culebis samarTalmemkvidre kulturebis Semqmneli xalxebi (baltebis,
slavebis, Trakielebis, dako-getebisa da germanelebis winaprebi). Zv. w. I
aTaswleulSi maTi meoradi konvergacia moxda, ramac enaTa e.w.
“Zvelevropuli masivis” formireba gamoiwvia.
amgvari msjelobis gaziarebis SemTxvevaSi Zalauneburad Cveni
kvlevis sferoSi Semodis kimerielebis eTnikuri vinaobis problema.
gamomdinare iqidan, rom Zv. II aTaswleulis miwurulidan Zv. w. VIII
saukunemde swored isini warmoadgendnen CrdiloeT SavizRvispireTis
ავტორის სტილი დაცულია
158
wamyvan mosaxleobas. miT ufro, rom maT keltur siZveleebTan
dakavSirebis idea istoriografiisaTvis axali ar aris; maTi
gansakuTrebuli aqtivoba ki (vgulisxmobT Zveli aRmosavleTisa da
xmelTaSuazRvispireTis qveynebze Tavdasxmebs) werilobiT wyaroebSi
swored maSin fiqsirdeba, rodesac halStatis arqeologiuri kultura
iwyebs Camoyalibebas.
kimerielebis pirvel moxseniebas homerosTan vxvdebiT (48, 119).
antikur xanaSi maT eqspansiaze Zalze xSirad gvxvdeba saubari. am
cnobebidan zogi sarwmunoa, zogi ki ufro miTologiur xasiaTs
atarebs.
tradiciulad, ZiriTadad, herodoteze da asurul-urartul
wyaroebze dayrdnobiT iTvleba, rom maT Zv. w. VIII saukuneSi skviTebis
zewoliT kimerielebma TavianTi samSoblo CrdiloeT SavizRvispireTi
datoves da wina azias Seesivnen. amis paralelurad, rogorc (III Tavis
meore paragrafSi) aRvniSneT evropul arqeologiaSi figururebs
mosazreba, rom kimerielebis centralur da dasavleT evropaSi
laSqrobisac hqonda adgili. rig SemTxvevaSi maTi laSqrobis
marSrutebzec ki miuTiTeben (268, 246).
saqme isaa, rom Zv.w. VIII-VII saukuneebis centralur da dasavleT
evropul arqeologiur sinamdvileSi vxvdebiT rig CrdiloeT
SavizRvispiruli warmoSobis kulturul artefaqtebs. magaliTad
SegviZlia davasaxeloT:
1. beladis oTxborbliani sazidriT dakrZalvis tradicia;
2. cxenis sxvadasxva aRkazmulobebi; romlebsac arqetipebi
CrdiloeTSavizRvispireTis winaskviTur xanaSi eZebneba;
3. aqve unda iTqvas, rom amave periodis evropaSi Cndeba damarxvis
axali wesebi, rkinis meurneoba da sxva;
4. aseve aRniSvnis Rirsia, rom am periodSi mravlad gvxvdeba
damarxuli ganZebi, rac Semosevis arapirdapir mtkicebulebas
warmoadgens (148, 4-5).
vfiqrobT, rom es argumentebi savsebiT sakmarisia saimisod, raTa
Zv.w. VIII s-Si kimerielebis dasavluri laSqrobis Teoria virwmunoT.
ავტორის სტილი დაცულია
159
albaT, ar SevcdebiT Tu vityviT, rom a. mongaiti zedmet sifrTxiles
iCens, rodesac zemoT CamoTvlili artefaqtebis warmoqmnis mizezad
savaWro urTierTobebs asaxelebs. Zalze mokle periodSi: damarxvis
axali wesebis Semosvla, mZlavri aristokratiis Camoyalibeba, cxenis
amxedrebuli tarebis tradiciis damkvidreba, rkinis metalurgiis
danergva, samosaxlo farTobebis gadideba da sxva, centraluri evropis
arqeologiur masalaSi aSkarad CrdiloeTSavizRvispiruli masalis
arsebobis fonze, vfiqrobT, safuZvels gvaZlevs centralur da
nawilobriv aRmosavleT evropis sazogadoebis forsirebuli gziT
ganviTarebis suraTi davinaxoT. miT umetes, rom am periodSi
CrdiloeTSavizRvispireTis mosaxleobis (kimerielebis) aqtiuri dinamika
savsebiT dadasturebuli faqtia.
meore problemaa imis gansazRvra, Tu ra roli iTamaSa mosulma
elementma am periodis evropis eTnikur istoriaSi. is avtorebic ki (p.
korkorani, v. megou) romlebic mTlianobaSi kimerielebis dasavluri
migraciis Teorias iziareben ufro im azris Canan, rom adrerkinis
xanaSi mosuli es elementi mTlianad urnasamarxebis kulturis
Semqmneli mosaxleobis mier iqna asimilirebuli. arada Cvens mier zemoT
aRwerili istoriuli monacemebi da zogadad Zveli msoflios
sazogadoebis eTnikuri procesebis kanonzomierebebis gaTvaliswineba,
vfiqrobT, uflebas gvaZlevs realoba sxvagvarad warmovidginoT.
“barbarikumSi”, rogorc wesi, eTnikuri tradiciebis mTavar
matarebels ,,superstratuli~ da ara ,,substratuli~ mosaxleoba
warmoadgenda. amaSi sakuTriv kelturi sazogadoebis Sesaxeb
Catarebuli kvlevebic gvarwmunebs. magaliTad, am TvalsazrisiT
sainteresoa k. Julianisa da J. armanis Teoria, romlis mixedviTac
galur “plebssa” da nobilitets Soris arsebuli gansxvavebebis
mizezad eTnikuri TvalsazrisiT maTi gansxvavebuli warmomavoba
miiCneva (79, 54).
am tipis daskvnebs kargad esadageba halStatis arqeologiuri
kulturis gamokveTilad aristokratiuli buneba da is garemoeba, rom
keltebis yofaSi, „plebsis“ saxiT, indoeli Sudrebis msgavsi TiTqmis
uuflebo eTnikurad gansxvavebuli adamianebis kategoriaa
ავტორის სტილი დაცულია
160
dadasturebuli. sainteresoa isic, rom antikuri xanis avtorebis
cnobebi, sadac CrdiloeTSi mcxovrebi xalxebi xSirad yaCaRebad
ixsenieba. magaliTad straboni kimbrebsac yaCaRebs uwodebs (16, 45).
Pplutarqe ki ambobs, rom kimbrebs Tavad germanelebi uZaxdnen yaCaRebs
(13, 99). igive epiTetebiT ixsenieba (zosimesTan) “xalxTa didi
gadasaxlebis” epoqis herulebi; mogvianebiT ki vikingebi. vfiqrobT, am
epiTetebSi Zneli amosacnobi ar aris aqtiuri “meomrebis elitebi”.
mniSvnelovania isic, rom indoevropul enebze mosaubre xalxebs Soris
„protoindoevropuli“ tradiciebi yvelaze ukeT arielebma da keltebma
SeinarCunes, rac, Tavis aseve kelturi da ariuli sazogadoebis elitur
bunebaze migvaniSnebs.
zemoT CamoTvlili argumentebi, vfiqrobT, erTmniSvnelovnad
metyvelebs imaze, rom keltebSi “eTnikuri tradiciebis” mTavar (rom ar
vTqvaT erTaderT) matareblad “meomarTa elitebis” zeda fena unda
moviazroT, romelic agresiuli “superstratis” saxiT moevlina
centralur da dasavleT evropas. amgvar zeda fenas ki halStatis
arqeologiuri kulturis Camoyalibebis epoqaSi kimerielebi
warmadgendnen. urnasamarxebis kulturebis Semqmneli xalxebi ki
“protokeltur enebze” ar saubrobdnen.
sqematurobis Tavidan acilebis mizniT, saWiroa aqve aRvniSnoT,
Tu istoriuli TvalsazrisiT rogor gamoiyureboda kimerielebis
dasavleTiT gavrcelebisa da halStatis arqeologiuri kulturis
genezisis procesi. amaSi Zalian seriozuli daxmarebis gaweva antikur
wyaroebs SeuZliaT. kerZod, kimerielebis migraciisa da vinaobis Sesaxeb
saintereso cnobebs gvawvdian: herodote, straboni da plutarqe.
herodotes cnobebis interpretireba mravalmxrivad SeiZleba. gaius
mariusis biografiaSi gacilebiT saintereso cnobebs gvawvdis
plutarqe, romelic acxadebs, rom keltika iseTi vrceli da didi
qveyanaa, rom igi okeanidan mzian meotidamde modis, sadac igi pontos
skviTias esazRvreba. aqedan (anu pontos skviTiidan) daiwyes am tomebma
ufro dasavleTiT gansaxleba ara erTad, aramed nawil-nawil mcire-
mcire jgufebad. amitom miuxedavad imisa, rom isini bevr sxvadasxva
jgufad iyofodnen maT gaerTianebuli saxeliT kelto-skviTebs
ავტორის სტილი დაცულია
161
uwodeben. is kimerielebi, romlebic berZnebisTvis gaxdnen cnobili
ufro Tavisi xalxis mcire jgufs warmoadgendnen. maT Soris yvelaze
mamacebi okeanesTan cxovroben. swored aqedan Semoesivnen isini italias.
maT pirvelad kimerielebs uwodebdnen, Semdeg ki - Zalian bunebrivad
kimbrebs (13, 99-100). straboni ki Tavis mxriv wers, rom berZnebi
kimbrebs kimerielebs eZaxdnen (16, 54).
ar SeiZleba ar SevniSnoT, rom plutarqes mier moxazuli areali
Zalian kargad emTxveva evropaSi e. w. “latenizirebuli arqeoligiuri
kulturebisa” da “Zvelevropuli enebis” gavrcelebis areals; Tanac
miwebis aq aTvisebis sqema Zalian gavs e. w. “saRvTo gazafxulis”
tradicias da sakmaod realistur elfers atarebs.
rogorc Cans, Zv.w. VIII-VI saukuneebSi CrdiloeT
SavizRvispireTidan centraluri da dasavleT evropisken TandaTan
gavrceleba daiwyo mZlavrma samxedro aristokratiam, romelic
indoevropuli enebis keltur-italiur-iliriul frTas Seesabameboda.
maTi wyalobiT regionSi axali tipis sakomunikacio kavSirebi Seiqmna,
ramac erTi mxriv halStaturi arqeologiuri kulturis - , meore mxriv
ki Zvelevropuli arealuri enobrivi kavSirebis Camoyalibebas Seuwyo
xeli. “protokelturi” enisa da sinamdvilis formirebac swored aseT
pirobebSi mimdinareobda. es (anu “protokelturis” formirebis)
procesi, rogorc aRvniSneT, kiolnidan bohemiamde da tiuringiamde
teritoriaze mimdinareobda, romelic tradiciulad (hidro-topinimikis
monacemebze dayrdnobiT) kelturi enebis winaresamSoblod ganixileba.
yovelive zemoT Tqmulis ganxilvis Semdeg, bunebrivia, ismis kiTxva:
ras warmoadgenda „protokelturi“ istoriul–eTnografiuli
TvalsazrisiT?
gamomdinare iqidan, rom keltika (germaniis, iliriisa da Trakiis
msgavsad) antikuri xanis avtorebis mier Seqmnili konstruqtia,
vfiqrobT, calkeul istoriul periodebSi misi raobis gansasazRvrad
zemoT Camoyalibebul savaraudo pasuxebs gamoviyenebT. kerZod
aRvniSnavT, rom antikuri xanis keltikis saxiT SesaZloa saqme gvqondes:
ავტორის სტილი დაცულია
162
1. antikur xanis avtorebis mier ucnobi mxarisTvis miniWebul
(SesaZleba miTologiuri Sinaarsis) saxelTan, romelic ukeTes
SemTxvevaSi geografiuli orientiris rols TamaSobs;
2. ucxoeli avtorebis mier, maTTvis TvalSisacemi kulturuli
elementebis safuZvelze Seqmnil terminTan, romelic ar emTxveva
identobis saSualebebs, magram mainc met-naklebad sworad asaxavs ucxo
kulturis habituss;
3. Tavad „barbarosi“ “xalxebis” sinamdvileSi arsebuli
TviTidentifikaciis saSualebebis translaciasTan;
4. Teoriul situaciasTan, rodesac “barbarosi” xalxebi sakuTar
identobis saSualebad iReben xmelTaSuazRvispireli avtorebis Seqmnil
konstruqtebs.
windawinve unda iTqvas, rom am kiTxvaze yvela saukunisTvis erTiani
pasuxis gacema ar SeiZleba. keltebi / keltika Zalian didi xnis
ganmavlobaSi arsebobda da igi, ra Tqma unda, saukuneebis ganmavlobaSi
icvlida saxes. am faqtorze yuradRebis seriozulad ar gamaxvileba
eTnogenetikuri kvlevebis erT-erT umTavres naklad SegviZlia
CavTvaloT.
Sesabamisad, CvenTvis saintereso sakvlevi SekiTxva sul cota or
nawilad unda davSaloT. kerZod:
a) ras warmoadgenda „protokelturi“ istoriul–eTnografiuli
TvalsazrisiT Zv.w. VI-V saukuneebSi?
b) ras warmoadgenda „protokelturi“ istoriul–eTnografiuli
TvalsazrisiT Zv.w. IV-III saukuneebSi?
pirvel SemTxvevaSi mogviwevs vTqvaT, rom „protokelturi“ enis
cnebis ukan istoriul - eTnografiuli realobis danaxva yovlad
SeuZlebelia. saamiso argumentebis (ufro swored kontrargumentebis)
saxiT SegviZlia Semdegi garemoebebi warmovadginoT:
1) `protokelturi“ ena „enobriv kavSirebs“ warmoadgens da ara
dialeqtur erTobas;
2) arqeologiuri TvalsazrisiT halStaturi kultura sakmaod
heterogenuli warmonaqmnia;
ავტორის სტილი დაცულია
163
3) termini kelti, Tavdapirvelad, ufro geografiuli Sinaarsis
cnebas warmoadgenda.
amgvari istoriuli, arqeologiuri da enobrivi monacemebis fonze
Zalian Znelia vifiqroT, rom is “superstratuli elitebi”
(e.w.kimerielebi), romlebmac dasavleT halStaturi arqeologiuri zonis
Camoyalibebasa da evropis centralur da dasavleT nawilSi keltur-
italiuri “kilokavebis” Camoyalibebas Seuwyves xeli gacnobierebul
erTobas qmnida. unda vifiqroT, rom termini kelti garkveul periodSi,
romelime erT aseT dajgufebas aRniSnavda. sainteresoa, rom Cvens
xelTaa diodore sicilielis cnoba, romelic TiTqos zustad igives
adasturebs. am terminis mTlianad “keltur samyaroze” ganzogadebis
idea ki antikuri xanis avtorebis iniciativaa, romlebisTvisac am
sityvis gamoyeneba mosaxerxebeli gaxldaT. TavaT “keltebad”
saxeldebuli “tomebisTvis” amgvari ganzogadeba romc yofiliyo
cnobili mas isini ukeTes SemTxvevaSi geografiul terminad miiRebdnen
da ara sakuTari identobis markerad.
“protokelturi” enis arahomogenuri buneba adasturebs, rom
kimerielebis dasavleTiT gadmonacvlebas arc koines Camoyalibeba
mohyolia. Aaq, savaraudod, TandaTan Seiqmna sociolingvisturi
uwyvetobis situacia, rodesac mezobel dasaxlebebs erTmaneTis esmiT,
xolo moSorebiT mcxovreblebs ki uWirT Soreuli mezoblebis gageba.
“protokelturi” (da ara “proto-italiurkelturi an “Zvelevropuli”)
swored is enaa, romelic am process warmoadgens. swored amitom aqvs
mas (Tavisi sruliad arahomogenuri xaisaTis miuxedavad) gamokveTili
saxe italiur, venetrur da sxva indoevropul enebTan mimarTebaSi.
gansxvavebiT, magaliTad, “protoitaliur-kelturisgan”, romlis
arsebobasac zogierTi lingvisti varaudobs.
zemoT aRwerili enobrivi procesebi, albaT yvelaze ufro
aqtiurad bohemiisa da Sveicariis teritoriaze mimdinareobda. aq
yvelaze didi raodenobiTaa daculi kelturi toponimebi. Savaraudod
aqedanve xdeboda “kimerieli-keltebis” safrangeTis, espaneTisa da
britaneTis mimarTulebiT gavrceleba, sadac istoriul droSi vxvdebiT
mosaxleobas, romlebsac lingvisturi tradiciis gavleniT keltiberebs,
ავტორის სტილი დაცულია
164
lepontielebs, goidelebs da galebs uwodeben. maTi evropaSi
gavrceleba msjelobis calke Temaa. aq mxolod imis TqmiT SeiZleba
SemovifargloT, rom maTi moZraobis marSruti, ZiriTadad, halStaturi
kulturis dasavleTSi gavrcelebis areals emTxveva.
sadiskusio SeiZleba iyos sakiTxi, zemoT aRweril pirvel, Tu
meore hipoTetur variantTan gvaqvs saqme Zv.w. VI-V saukuneebis
SemTxvevaSi (mesame da meoTxe varianti ki, bunebrivia, unda
gamovricxoT). am alternativebs Soris arCevanis gasakeTeblad saWiroa
gaeces pasuxi SekiTxvas - hqonda Tu ara am periodis keltur kulturas
originaluri habitusi (k. debis terminologiiT rom vTqvaT)?
AvfiqrobT, rom Cvens xelT arsebuli monacemebi ar gvaZlevs
saSualebas am kiTxvas dadebiTad vupasuxoT. saqme isaa, rom am periodis
antikuri xanis avtorebis TxzulebebSi (hekateos mileTeli, herodote,
festus avienusi da sxva) naklebad Cans aqcenti “keltur eTnografiaze”,
maSin, roca Zv.w. III – II saukuneebSi am mxriv mdogamereoba (polibiosisa
da posidoniosis wyalobiT) mkveTrad icvleba. amis mizezi albaT isaa,
rom Zv.w. VI-V saukuneebis avtorebs jer kidev TvalSi ar xvdebodaT
“kelt xalxebsa” da maT mezoblebs (ligurebi, iberebi da sxva) Soris
“arsebuli” TvalSisacemi gansxvavebebi, miuxedavad imisa, rom isini
aSkarad grZnobdnen regionSi “xalxTa” axali nakadis dinamikas. swored
amitom mkvidrdeba termini “kelti” swored am periodis antikur
literaturaSi da ara ufro adre, magaliTad Zv.w. VIII saukuneSi, roca
hesiode dasavleTis xalxebis xsenebisas keltebs ar axsenebs (am
sakiTxze ufro dawvrilebiT ix. II Tavis mesame paragrafSi).
b) ras warmoadgenda „protokelturi“ istoriul–eTnografiuli
TvalsazrisiT Zv.w. IV-III saukuneebSi?– Zv.w. IV _ OIII saukuneebSi
keltebis (ufro swored galatebis) mniSvnelovani aqtivoba dasturdeba.
werilobiT wyaroebSi fiqsirdeba keltebis Semosevebi, romelTa Soris
yvelaze TvalSisacemi epizodebia delfos gadawva da romis darbeva.
daaxloebiT amave periodSi farTod vrceldeba latenis
arqeologiuri kultura. igi dasavleThalstatur zonaSi Camoyalibda,
Tumca, misgan gansxvavebiT Zalian homogenuri saxe SeiZina. sainteresoa,
ავტორის სტილი დაცულია
165
rom es kultura SesaniSnavad emTxveva keltebis istoriulad
damowmebul gansaxlebis areals.
SemTxveviTi albaT arc is faqtia, rom am periodis wyaroebSi
termin “keltze” metad “galati’ gamoiyeneba. am mxriv, vfiqrobT,
SesaZloa meti ndobiT movekidoT a. bertranis mosazrebebs imis Sesaxeb,
rom es ori sityva or paralelur realobas warmoadgens (79, 58).
daismis kiTxva. zemoT CamoTvlil romel realobasTan gvaqvs
saqme, rodesac Zv.w. IV – OOIII saukuneebis galatebze vsaubrobT.
vfiqrobT, rom mesamesTan, roca antikur wyaroebSi Tavad „barbarosi“
“xalxebis” sinamdvileSi arsebuli TviTidentifikaciis saSualebebis
translacia xdeba.
amis Tqmis safuZvels gvaZlevs:
a) “latenis kulturis” homogenuroba;
b) latenis kulturisa da keltebis istoriuli gansaxlebis
arealis Sesabamisoba;
g) terminebis “keltisa” da “galatis” etimologia;
d) titus liviusTan daculi miTi galatebis genezisis Sesaxeb,
romelic a. uberis sityvebiT rom vTqvaT fantaziis nayofi romc iyos
kelturi fantaziis nayofia (120, 199) (am sakiTxebis Sesaxeb ufro
dawvrilebiT ix. II Tavis mesame paragrafSi).
zemoT xsenebuli daskvnis gaziarebis SemTxvavSi ar SeiZleba ar
SevexoT dRes metad aqtualur diskusias galatebis migraciebTan
dakavSirebiT. Tumca, vfiqrobT, rom zemoT (IV Tavis pirvel paragrafSi)
Camoyalibebuli Teoriuli modeli, romlis safuZvelzec Cven
“barbarikumSi” mimdinare eTno-socialur procesebs ganvixileT, am
diskurisias naklebad aqtualurs xdis. vinaidan galatebis laSqorbebSi
Cven ar vgulisxmobT “tomebis” gadaadgilebas.
vfiqrobT, rom Zv.w. V_IV saukuneebSi dasavleT halStatur zonaSi,
romelsac Sesabamisi periodis avtorebi “keltikas” uwodeben,
mniSvnelovani kataklizmebi moxda (es procesi II Tavis meore
paragrafSi ufro detaluradaa aRwerili). arqeologebi, xSirad, am
gardatexebs “latenuri revoluciis” saxeliT ixsenieben (65, 209).
rogorc Cans, am process Sedegad Zveli halStaturi aristokratiis
ავტორის სტილი დაცულია
166
ganadgureba da axali tipis “sabrZolo elitis” Camoyalibeba mohyva,
romlebic sakuTar Tavs terminiT “galatebi” aRniSnadnen. axali tipis
samxedro elitam Zv.w. IV-III saukuneebSi axali sivrceebis dapyroba
daiwyo. maT pirineisa da balkaneTis naxevarkunZulamdec ki miaRwies.
maTi dapyrobebi, bunebrivia, didad ar cvlida regionSi demografiul
situacias, Tumca, iwvevda axali tipis meurneobisa da sakomunikacio
kavSirebis Camoyalibebas, rasac regionSi kelturi “kilo-kavebis”
gavrceleba mosdevda.
am procesebma lingvisturi TvalsazrisiT kelturi enebisa da
toponimikis evropaSi gavrcelebaSi hpova gamoxatuleba; arqeologiurad
– latenis homogenuri arqeologiuri kulturis genezisSi; istoriulad
- ki Zv.w. IV-III saukuneebis avtorebis TxzulebebSi dadasturebul
keltur migraciebSi.
aqve unda iTqvas, rom “identobis galatur markerebs”, ra Tqma
unda, ar SeiZleboda didxans earseba. sruli safuZveli gvaqvs
vivaraudoT, rom am tipis transformaciebi “keltikaSi” Semdgom
periodSic xdeboda46 (magaliTad, Zv.w. II saukuneSi, rodesac keltikaSi
opidebis qseli vrceldeba. mniSvnelovan gardamtexad SeiZleboda
qceuliyo galebis keisarTan dapirispireba, Tumca, man kelturi
samyaros Semdgomi ganviTarebis nacvlad misi kontinenturi nawilis
ganadgureba gamoiwvia), rasac, bunebrivia, identobis axali
saSualebebis Camoyalibeba moyveboda. miuxedavad amisa, SenarCundeboda
kelturi kulturis originaluri habitusi, rac Semdgom periodSi ase
mkafiod xvdeboda TvalSi antikuri xanis avtorebs47. SemTxveviTi albaT
ar aris, rom swored Zv.w. III – II saukuneebidan momdinareobs, kelturi
eTnografiis farTo aRwerilobebi, romlebic polibiosisa da misi
posidonios apameelis kalams ekuTvnis.
*****
gamokvlevis daskvniT nawilSi, vfiqrobT, Sejerebuli saxiT unda
warmovadginoT Tu rogoria Cveni pasuxi kiTxvaze: “vin iyvnen antikuri
46 am procesebis Seswavla damoukidebeli Seswavlis obieqtia da scildeba wianmdebare naSromis interesebs. 47 am situacias k. debi aRwers terminiT “kelturi kulturis habitusi”, k. houki ki “kumulatiuri kelturoba”.
ავტორის სტილი დაცულია
167
xanis keltebi?”, romelic XX saukunis 70-iani da Semdgomi periodis
keltologiaSi friad aqtualuri Seiqmna.
pirvel rigSi, vfiqrobT, kiTxvis sxvagvarad dasmaa saWiro.
vinaidan, keltebis eTnogenezis kvlevisas Secdomad miviCnevT am
kiTxvaze holisturi pasuxis Ziebas (Cveni azriT, swored es iwvevs
sxvadasxva spekulaciebis). saWiroa ganvsazRvroT, ara “vin iyvnen
keltebi?, aramed - ras warmoadgenda eTnologiuri TvalsazrisiT
antikuri xanis keltika? es sakiTxic, Tavis mxriv, dakonkretebas
moiTxovs. winamdebare naSromSi Cven yuradRebas vamaxvilebT or
sakiTxze:
a) ras warmoadgenda eTnologiuri TvalsazrisiT Zv.w. VI-V
saukuneebis keltika?
b) ras warmoadgenda eTnologiuri TvalsazrisiT Zv.w. IV-III
saukuneebis keltika?
am tipis kiTxva Zv.w. II da Zv.w I saukuneebTan mimarTebaSic
SeiZleba daisvas, Tumca, es scildeba winamdebare gamokvlevis CarCos.
vfiqrobT, rom im transformaciebis Cveneba, romelic Zv.w. VI – III
saukuneebis kelturma samyarom ganicada kargad warmoaCens antikuri
xanis “barbarikumis” eTno-socialuri istoriis Taviseburebebs.
a) Zv.w. VI-V saukuneebis antikuri xanis avtorebis mier aRwerili
keltika halStatis arqeologiuri kulturis dasavleT zonasa da e.w.
“protokelturi” enis formirebis areals emTxveva. termini kelti,
kelturi enebis fondidan momdinareobs (savaraudod, igi pirvelad
masaliis siaxloves mcxovreb erT-erT jgufs aRniSnavda), Tumca, am
periodSi igi calsaxad geografiuli terminia. Zv.w. VI-V saukuneebSi ar
arsebobs zogadkelturi (endoeTnonimebis msgavsi) identobis
saSualebebi; arc keltur kulturas aqvs imdenad gamokveTili saxe, rom
mis originalur habitusze vimsjeloT.
miuxedavad amisa, am periodSi mainc SeimCneva aqtiuri eTno-
socialuri procesebi, romlebic centralur da dasavleT evropaSi
axali (CrdiloeT SavizRvispiruli) elementis, kimerielebis, gamoCenam
gamoiwvia. swored kimerielebis wyalobiT, halStatis arqeologiuri
kulturis formirebis paralelur reJimSi, moxda evropis centralur
ავტორის სტილი დაცულია
168
da dasavleT nawilSi “keltur-italiur-iliriuli enebis” gavrceleba.
igive kimerielebis migraciebma (romlebic evropas agresiuli
“superstratis” saxiT moevlinen) gamowivia dasavleT halStatur zonaSi
axali tipis sakomunikacio kavSirebis Seqmna, ramac lingvisturi
TvalsazrisiT “protokelturi” enis CamoyalibebaSi hpova asaxva.
“protokelturi” enis ukan SeuZlebelia davinaxoT gamokveTili
istoriuli realoba, Tumca, aseve Secdomaa qronologiuri da
georafiuli TvalsazrisiT misi Camoyalibebis met-naklebad lokaluri
arealis arsebobis uaryofa. aseT areals (anu kelturi enebis
winaresamSoblos) bohemia, Sveicaria, samxreT germaniis teritoria
warmoadgenda.
b) Zv.w. IV-III saukuneebis antikuri xanis avtorebis mier aRwerili
keltika latenis arqeologiur kulturas Seesabameba. Tavisi
winamorbedisgan (anu Zv.w. VI – V saukuneebis kelturi samyarosgan)
gansxvavebiT, mis mcxovreblebs hqondaT erTianobis gancda. rogorc
Cans, isini sakuTar identobas sityviT “galati” gamoxatavdnen.
Sesabamisad, terminebi kelti da galati, erTmaneTisgan gansxvavebul
realobas warmoadgenen.
galatebis samyarosa da latenis arqeologiuri kulturis
Camoyalibeba, rogorc Cans, dasavleT halStatur zonaSi mimdinare
mwvave eTno-socialurma procesebma gamoiwvia, romelsac zogjer
arqeologebi “latenur revolucias” uwodeben. igive procesebi unda
gamxdariyo axali tipis “samxedro aristokratiis” formirebisa da misi
evropis sxvadaxva mxareebSi (apenini, balkaneTi da sxva) gavrcelebis
mizezi. gavrcelebis am procesma werilobiT wyaroebSi kelturi
agresiuli migraciebis aRwerilobaSi hpova asaxva. arqeologiuri
TvalsazrisiT ki mas latenis arqeologiuri kulturis farTod
gavrceleba mohyva.
identobis zogadkelturi saSualebebi, romlebic am periodSi
Camoyalibda, Zv.w. II da I saukunisTvis ukve dakarguli unda yofiliyo,
Tumca, am periodis (anu Zv.w. II – I saukuneebis) kelturma samyarom mainc
SeinarCuna kulturis originaluri habitusi, rac Semdgomi periodis
ავტორის სტილი დაცულია
169
antikuri xanis avtorebs (magaliTad, polibiossa da posidonioss)
mkafiod xvdebodaT TvalSi.
$3. Zveli germanelebis eTnogenezis problema
istoriografiaSi Zveli germanelebis “eTnogenezad” saxeldebuli
problemis gadasaWrelad, pirvel rigSi, sakiTxis istoriografiaSi
unda gaverkveT.
daviwyoT imis aRniSvniT, rom paradigmulma cvlilebebma,
romlebic XX saukunis meore naxevris lingvistikaSi, arqeologiaSi,
istoriasa da fizikur anTropologiaSi moxda Zveli germanelebis
eTnogenezis problemasac mniSvnelovani daRi daasva. XIX saukunis
meore da XX saukunis pirvel naxevarSi am sakiTxis mkvlevari
mecnierebi aqtiurad ganixilavdnen “indoevropeistikisTvis” aqtualur
iseT sakiTxebs, rogoricaa, germanikul enebze mosaubre xalxebis
winaresamSoblos problema,AwerilobiT wyaroebSi moxseniebuli tomebis
(magaliTad bastarnebisa da skirebis) eTnikuri kuTvnileba da sxva. am
tipis diskusiebi, xSirad, politikur mniSnelobasac ki iZenda.
Sesabamisad, sakiTxebis istoriografiaSi Seiqmna didZali
literatura, romelSic es daskursia asaxuli. Tuki mas odnav
ganvazogadebT SegviZlia vTqvaT, rom XIX saukunesa da XX saukunis
pirvel naxevarSi Zveli germanelebis eTno-lingvisturi sinamdvilis
asakis daZvelebis tendencia igrZnoboda. am mxriv SedarebiT `zomieri”
Teoriebis mixedviT iTvleboda, rom Zveli germanelebi Zv. w. III
aTaswleulSi lendenis erTeuli samarxebisa da “sabrZolo culebis”
arqeologiuri kulturis Semqmneli xalxebis sinTezis Sedegad
Camoyalibdnen (126, 33). ufro `Tamami” mosazrebebis safuZvelze ki
CrdiloeT germania indoevropelebis winaresamSoblod ganixileboda
(126, 40)48.
48aqve unda iTqvas, rom germanelebis avtoqtonobas Tavisi momxreebi dRemde hyavs
magaliTad l. kiliani (126, 123-178), Tumca maTi argumentacia XIX da XX saukunis I
naxevris istoriografiisgan sruliad gansxvavebuli paradigmul SekiTxvebs eyrdnoba.
es ukanaskneli ZiriTadad arqeologiur monacemebze dayrdnobiT amtkicebs, rom
mezoliTis xanidan CrdiloeT germaniis teritoriaze mniSvnelovan migraciebs adgili
ავტორის სტილი დაცულია
170
Zveli germanulebis kvalis ase Soreul warsulSi Ziebis
tendencia dRes didad gaziarebuli ar aris. arqeologebisa da
lingvistebis absoluturi umravlesoba Tanxmdeba, rom gacilebiT
realuria maTi eTnogenezi rkinis xanas, kerZod iastorfis
arqeologiur kulturas davukavSiroT, romelic Zv.w. I aTaswleulis
dasawyisSi Camoyalibda. `protogermanikuli enis” asakic mniSvnelovnad
`gaaxalgazrdavda”. dRes TiTqmis aRaravin aTariRebs mas Zv.w. III
aTaswleuliT. rogorc zemoT (III Tavis pirvel paragrafSi) aRvniSneT,
cnobili dialeqtologebi e. Svarci da f. maureri misi formirebis
TariRad Zv.w. II aTaswleulis miwuruls asaxeleben (184, 102-109). e.
makaevs es TariRi sulac Zveli da axali welTaRricxvis mijnaze
gadaaqvs (259, 89), Tumca lingvistTa didi umravlesoba misi Zv.w. I
aTaswleulis Sua xanebiT daTariRebisken ixreba (219, 37).
“protogermanikulisa” da Tavad Zveli germanelebi
“gaaxalgazrdavebis” mizezi, ra Tqma unda, mxolod lingvistikis
ganviTareba ar aris. Asaqme isaa, rom rom XX saukunis II naxevarSi
Zalian Seicvala eTnogenetikuri kvlevis tendenciebi. Seiqmna saetapo
mniSvnelobis naSromebi, romlebmac Zveli germanelebis siZveleebis
kvlevaSi Zireuli gardatexa Seitana. aseTTa Soris, pirvel rigSi unda
movixsenioT r. haxmanis, g. kunisa da h. behagelis cnobili wigni
`germanelebsa da keltebs Soris mcxovrebi xalxebi,” romelSic
damtkicebulia, rom rainsa da vezers Soris mdebare miwebi Zv.w. I
aTaswleulSi sulac ar iyo Zveli germanelebisa da keltebis
sacxovrisi (218, 33-34). daaxloebiT imave periodSi (anu XX saukunis 60-
ian wlebSi) Camoayaliba Tavisi koncefcia r. venskusma, romlis
naSromebmac Zveli germanelebis Sesaxeb sruliad axal diskurss daudo
saTave. misi mosazrebebi mogvianebiT ganavrces h. volframma, v.
gofartma, v. polma, i. vudma da sxva avtorebma.
Tanamedrove mkvlevrebs naklebad ainteresebT
“protoindoevropuli siZveleebi”. isini mTel yuradRebas imis analizs
ar hqonia. es mosazreba ubralod agrZlebs im avtoqtonistur tendenciebs, romlebsac
safuZveli XX saukunis II naxevarSi Caeyara.
ავტორის სტილი დაცულია
171
uTmoben, Tu rogor xdeboda antikuri xanis “barbarikumSi” identobis
saSualebebis konstruireba. Sesabamisad, Zvel germanelebs, romlebis
Sesaxebac isini saubroben mxolod nawilobriv aqvT saerTo im
“barbaros xalxebTan”, romlebsac XX saukunis pirveli naxevris
arqeologebi da lingvistebi swavlobdnen. maT TxzulebebSi termini
eTnogenezic friad gansxvavebul konotacias iZens. YzogierTi
Tanamedrove mkvlevari (magaliTad, p. geri) iqamdes ki midis, antikuri
xanis germanias romaul fiqcias uwodebs (46, 76).
sakiTxis mimarT gansxvavebuli midgomebis arseboba, bunebrivia,
kvlevas ufro sainteresos xdis, Tumca, kvlevis organizebis
TvalsazrisiT bevr problemasac warmoSobs.
vfiqrobT, am sirTuleebs aviridebT, Tuki Tanmimdevrulad
ganvixilavT zemoT dasmul sakvlev SekiTxvebs. vfiqrobT, rom isini
Zveli germanelebis Sesaxeb yvela droSi arsebuli samecniero
diskursebis gaerTianebis saSualebas mogvcemen.
1) rodis gamoCndnen evropaSiZveli germanelebis winaprebi? ra
saerTo aqvT maT “protoindoevropelebTan”? – socialuri da
humanitaruli mecnierebebis ganviTerebis Tanamedrove etapze, SeiZleba
iTqvas, rom Zveli germanelebis “eTnogenezze” msjelobisas
“protoindoevropul” siZveleebs namdvilad ar aqvs gadamwyveti
mniSvneloba. saqme isaa, rom “protogermanikuli” enis formireba iseT
periodSi da sivrceSi moxda, romelic evropis “indoevropeizaciis”
sqemebis TvalsazrisiT did yuradRebas ar imsaxurebs.
kerZod, evropis indoevropeizaciaze msjelobisas unda iTqvas,
rom indoevropul enebze mosaubre “balto-slavur-germanikuli”
erTobis warmomadgenlebi CrdiloeT evropaSi Zv.w. III aTaswleulis
meore naxevarSi, “sabrZolo culebis” arqeologiuri kulturis
paralelurad movidnen. lingvistebis mier rekonstruqtirebuli
“protogermanukuli” namdvilad ar aris is ena, romelzec Zv.w. III, an
Zv.w. II aTaswleulSi saubrobdnen. vinaidan, “protogermanikuli” enis
Camoyalibeba da CrdiloeT evropis indoevropeizacia paraleluri
procesebi ar aris, SegviZlia Zv.w. III da II aTaswleuls saerTod ar
SevexoT, rodesac Zveli germanelebis eTnogenezze vsaubrobT. SeiZleba
ავტორის სტილი დაცულია
172
mxolod vTqvaT, rom “protogermanikuli” im kolo-kavebis safuZvelze
Camoyalibda, romlebic CrdiloeT evropaSi Zv.w. III aTaswleulis II
naxevarSi gamoCndnen. homogenuri “protogermanikuli ena” mxolod
mogvianebiT im istoriul procesebis Sedegad gaCnda, romlebic qvemoT
iqneba aRwerili.
* * * * * *
germanelebis pirvel moxseniebas wyaroebSi Zv. w. II saukunis
miwuruls posidoniusTan vxvdebiT. antikur literaturaSi misi farTod
damkvidreba ki iulius keisris saxels ukavSirdeba. aqve isic unda
gavixsenoT, rom germaneli istorikosis, f. Sletes azriT, termin
germaniis iulius keisarze ufro adrindeli yvela moxsenieba mxolod
mermindeli Canamatia (202, 134). msgavsi msjelobis gaziarebis SemTxvevaSi
(romelic namdvilad ar aris logikas moklebuli), mogviwevs vifiqroT,
rom germanelebis Sesaxeb antikurma samyarom kidev ufro gvian, anu Zv.
w. I saukunis Sua xanebSi Seityo. ra SeiZleba iyos wyaroebSi maTi ase
“nagvianevad” gamoCenis mizezi? vfiqrobT, rom amas sami axsna SeiZleba
hqondes:
1) germanelebi Zv.w. II saukunis miwurulamde rainispireTSi ar
cxovrobdnen;
2) antikuri xanis avtorebma mxolod am droisTvis SeniSnes, rom
keltebi da germanelebi erTmaneTisgan gansxvavebul istoriul
sinamdviles warmoadgendnen;
3) Zv.w. I saukunemde germanelebi jer kidev ar arsebobdnen; maTi
eTnogenezi mxolod Semdgom periodSi moxda.
Tavdapirvelad (anu iulius keisris epoqaSi) germania eTnikurze
metad geografiuli Sinaarsis termins warmoadgenda. iulius keisars,
romelic sxva SemTxvevebSi eTnikuri istoriis sakiTxebSi sakmaod
kargad Cans gacnobierebuli, aSkarad surs mdinare raini germanelebsa
da keltebs Soris eTnikur wyalgamyofad warmoaCinos. amitom igi
rainis marjvena napirze mcxovreb tomebs germanelebs uwodebs, Tumca
dRes ukve sadiskusio ar aris, rom rkinis xanaSi raini eTnikuri
ავტორის სტილი დაცულია
173
wyalgamyofi arasodes yofila. amasTan, Tanamedrove kvlevebi imasac
aCvenebs, rom keisris epoqaSi mdinaris aRm. nawili sulac ar qmnida
raime tipis homogenur erTobas da ramdenime sxvadasxva eTnikuri
jgufis dislokaciis adgils warmoadgenda. kerZod, h. behagelma
daamtkica, rom arqeologiuri TvalsazrisiT rainisa da vezeris
mTianeTSi mcxovrebi xalxebi, romelTa aq yofnis uwyvetobac
urnasamarxebis droidan SeimCneva, germanelebi sulac ar iyvnen (109, 122).
r. haxmanis, g. kosakisa da g. kunis cnobil wignSi „germanelebsa da
keltebs Soris mcxovrebi tomebi“ ki msgavsi daskvnebi rainsa da vezers
Soris CrdiloeTis zRvis sanapiroebze mcxovrebi xalxebis Sesaxebaa
gakeTebuli, romlebsac avtorebi `Crdilo-dasavleTis bloks” uwodeben
(218, 33-34). amasTan, Cvens xelTaa tacitusis cnoba, romelic gvarwmunebs,
rom terminiT germaneli Tavdapirvelad mxolod erTi tomi, tungrebi,
aRiniSneboda da rom igi mxolod mogvianebiT iqca ufro farTo
mniSvnelobis terminad (10, 39).
aqve unda aRvniSnoT, rom tacitusis germania misi `winaprisgan”
(anu keisris germaniisgan) ukve metad gansxvavebuli, sakmaod homogenuri,
erTobaa. amas adasturebs is, rom:
a) tacitusTan dadasturebulia udavod germanuli sinamdvilidan
momavali miTi RmerT tuistonis, manisa da misi Svilebis Sesaxeb,
romelSic dasavleT germanikul dialeqtebze mosaubre eTnikuri
jgufebis saerTo warmomavlobazea saubari (10, 39);
b) igive tacitusi saubrobs saerTo germanul siwmindeebze (10, 40);
g) tacitusi da pliniusi gvTavazoben germaneli tomebis
klasifikaciis sistemas;
d) welTaRricxvis mijnaze romaelebsa da germanelebs Soris
mimdinare samxedro konfliqtis analizi dasvleT germaneli
“tomebis”erTian suliskveTebas gviCvenebs;
e) vfiqrobT, rom igives migvaniSnebs arminiusisa da morobodis
brZolis peripetiebic.
ras niSnavs es? imas xom ara, rom Zv.w. I saukunis I naxevarSi
antikuri xanis germanias istoriuli Sesatyvisoba ar gaaCnda da igi
mxolod xmelTaSuazRvispireli avtorebis naSromebSi arsebobda?
ავტორის სტილი დაცულია
174
mogvianebiT ki (savaraudod, welTaRricxvis mijnaze) aq mcxovrebma
tomebma TviTidentifikaciis saSualebad miiRes romauli warmoSobis
terminebi. sxvagvarad rom vTqvaT, xom ar moxda Zveli germanuli
istoriul sinamdvilis formireba swored Zveli da axali
welTaRricxvis mijnaze.
amgvari suraTi savsebiT Seesabameba Zv.w. I da ax.w. I saukuneebis
istoriuli realobas. vfiqrobT Zalian logikuria davuSvaT, rom
romaelebTan gmiruli sabrZolo epopeis fonze49 Zvel germanelebis
zogierT “toms” erTianobis gancda Camouyalibda da tacitusTan
aRwerili realobis (saerTogermanuli wminda salocavebi, miTi genezisi
Sesaxeb da sxva) genezisis mizezic swored es gaxda. “eTnogenezis”
amgvari modeli kargad Seesabameba kvlevis Tanamedrove tendenciebis
Teoriul safuZvlebs. magaliTad, h. volframis, r. haxmanisa da v.
gofartis TxzulebebSi swored aseT stilSia (anu romi/bizantiis
imperiaSi damkvidrebuli identobis saSualebebis translaciis gzebis
analiziT) ganxiluli goTebis warmomavlobis problema.
Aam hipoTezis sasargeblod TiTqos arqeologiuri da
lingvisturi argumentebic metyvelebs. arqeologiuri TvalsazrisiT
mniSvnelovania is, rom ax.w. I – II saukuneebis germania (Zv.w. II-I
saukuneebis germaniisgan gansxvavebiT) sakmaod homogenuri realobaa. L
lingvisturi TvalsazrisiT ki xazi unda gavusvaT erT saintereso
faqts. ingveonuri, istveonuri da ermionuli dialeqtebi did siaxloves
amJRavneben erTmaneTTan. lingvistebi ar daoben imis Sesaxeb, rom am
siaxlovis warmoSobis mizezi maTi meoradi konvergaciaa da ara
“protodasavleTgermanikulifuZeenis” arseboba (ix. III Tavis pirveli
paragrafi). yovelive amis fonze, Tuki gavixsenebT, rom tacitusis mier
aRwerili germania swored dasavleT (da ara aRmosavleT, an CrdiloeT)
germanikuli enebis gavrcelebis areals emTxveva, vfiqrobT, Cndeba
49 Tanamedrove mkvlevrebi, magaliTad n. roumansi, arminiusis ajanyebis arsis interpretirebas tradiciulisgan gansxvavebulad axdenen. aRiqvamen ra mas ufro metad romauli legionebis amboxad vidre erovnul-ganmaTavisuflebel moZraobad (180, 45-89), Tumca, rogoradac ar unda gadawydes es sakiTxi, faqtia, rom kvintilius varusis legionebTan dapirispirebam udaod mniSvnelovani roli iTamaSa Zveli germanelebis eTnikur istoriaSi.
ავტორის სტილი დაცულია
175
kiTxva? xom ar iyo ax.w. I da ax.w. I saukuneebis germania is geografiuli
areali, sadac istveonur, ingveonur da ermionul dialeqtebze mosaubre
eTnikuri jgufebi erTmaneTs dauaxlovda, ramac asaxva zemoT
CamoTvlili dialeqtebis meorad konvergaciaSi hpova.
erTi SexedviT, vfiqrobT, movlenaTa aseTi logika savsebiT
damajerebeli Cans daa kvlevis Tanamdrove tendenciebis adekvaturadac
gamoiyureba.
Tumca, am SemTxvevaSi kontrargumenti SeiZleba iyos is, rom
zemoT Camoyalibebul konstruqciaSi odnav bundovania
`protogermanuli” enis adgili. zemoT Cven davrwmundiT, rom misi saxiT
saqme sakmaod homogenur `fuZeenasTan” gvaqvs. misi CamoyalibebiTvis
saWiro garemod ki verc keisris epoqis eTnikurad da lingvisturad
Wrel germanias (ufro sworad, rain-vezerispireTs) CavTvliT da verc
Zveli da axali welTaRricxvis mijnas, romelic zemoT mxolod
ingveonuri, istveonuri da ermionuli dialeqtebis konvergaciis zonad
gamovacxadeT. miT ufro, rom lingvistebi `protogermanikulis”
formirebis TariRis Sesaxeb msjelobisas lingvistebi da
dialeqtologebi Zv. w. I aTaswleulis Sua xanebs Tvlian da araZveli
da axali welTaRricxvis mijnas.
gasaTvaliswinebelia isic, rom sakuTriv germanikul toponimebs
mxolod md. vezeris CrdiloeT da Crdilo-dasavleT nawilSi vxvdebiT,
maSin, roca ufro samxreTiT Sereul hidro-toponimikasTan gvaqvs saqme.
am argumentze dayrdnobiT istoriografiaSi didi xania damkvidrda
mosazreba, rom germanikuli enebis formireba sadRac germaniis
CrdiloeT da skandinavia-iutlandiis samxreT nawilebSi moxda (111. 187).
aqve Cndeba eTnologiuri Sinaarsis kontrargumentic. kerZod,
ibadeba kiTxva ramdenad realuria dasavleT germanikuli enebis
gavrcelebis mTel arealSi erTian TviTidentifikaciis saSualebebs
earseba?
Tumca, vfiqrobT, rom es ukanaskneli SekiTxva CvenTvis
dabrkolebas ar warmoadgns, radgan “barbarikumSi” mimdinare eTno-
socialuri procesebis Cvens mier zemoT Camoyalibebuli modelis
mixedviT eTnikuri tradiciebis mTavar matareblad meomarTa elitebs
ავტორის სტილი დაცულია
176
(da ara mosaxlebis farTo masebs) miviCnevT, romlebic mobilurobiT
xasiaTdebodnen.
“protogermanikuli” ki, vfiqrobT, Zveli germanelebis samyaros
istoriis ufro Zvel etaps warmoadgens, romelsac gansxvavebuli
interpretacia sWirdeba.
saamisod, saWiroa, erTmaneTs davaciloT germanelebisa da im
eTno-lingvisturi jgufebis saxelebi, romlebic Zv.w. II – I saukuneebSi
rain-vezerispireTSi iwyeben SemoWras. germanelebi, CvenTvis im “elituri
jgufebis” bazaze Seqmnili “xalxia”, romlebis genezisic Zveli da
axali welTaRricxvis mijnaze romaelebTan samxedro dapirispirebis
fonze moxda. maT, naSromSi, pirobiTad, “tacitusis germanelebi”
SegviZlia vuwodoT. im jgufebs ki, romlebic Zv.w. II-I saukuneebis rain-
vezerispireTSi vrceldebian da sakmaod homogenuli
“protogermanikuli” enidan momdinareoben istoriografiaSi
gavrcelebuli tradiciis Tanaxmad “kosinas germanelebad” movixseniebT.
“kosinas germanelebSi”, Cveulebriv `protogermanuli” fesvebidan
momdinare germanikuli tomebi igulisxmeba, romlebis siZveleebis
SeswavlaSic germanel arqeolog g. kosinas marTlac didi Rvawli
miuZRvis. maT sapirispirod istorikosebi iyeneben termins
`alternatiuli germnelebi”, romelic im eTno-lingvisturi jgufebs
gulisxmobs, romlebic keisrisa da misi memkvidreebis mier germaniad
saxeldebul teritoriaze cxovrobdnen, magram `protogermanul”
enobriv erTobaSi ar Sediodnen. maTi ena, SesaZloa, araindoevropuli
warmomavlobis an indoevropuli enobrivi ojaxis romelime ufro Zveli
(`protogermanulisgan” gansxvavebuli) masivis naSTi yofiliyo.
Tanamedrove istoriografiaSi ufro meore azria gavrcelebuli, Tumca
momxreebi pirvel mosazrebasac moepoveba.
maSasadame, SeiZleba iTqvas, rom Zv.w. I – ax.w. I-II saukuneebis
antikur wyaroebSi damkvidrebul termin “germaniis” qveS sul cota sami
sinamdvile (eTno-lingvisturi jgufebi) mainc moiazreba, romlebsac
Cven pirobiTi terminebiT: “kosinas germanelebi”, “alternatiuli
germanelebi” da “tacitusis germanelebi” aRvniSnavT.
ავტორის სტილი დაცულია
177
Zv. w. I saukunis (anu keisris epoqis) rain-vezerispireTi
`protogermanuli” sinamdvilis formirebis adgili ki ara -
geografiuli areali iyo, sadac Zv.w. II-I saukuneebSi “kosinas
germanelebi” gavrceldnen; aqve cxovrobdnen e.w. `alternatiuli
germanelebic”; mogvianebiT ki, maT bazaze, „tacitusis germanelebi”
Camoyalibdnen.
amgvari logikis gaziarebis SemTxvevaSi, bunebrivia, Cndeba kiTxva:
saidan da rodis movidnen (Tuki isini aq marTlac mosulebi arian)
`kosinas germanelebi” Zv. w. I saukunis rain-vezerispireTSi? (es kiTxva
daaxloebiT emTxveva `protogermanelebis” winaresamSoblos
geografiuli mdebareobis sakiTxs);
am kiTxvebze pasuxis gasacemad kidev erTxel unda davubrundeT
istoriuli TvalsazrisiT “protogermanikuli enis” sakiTxs. ras
warmoadgenda `protogermanikuli” sinamdvile? sad da rodis
Camoyalibda igi?
„protogermanikuli“ lingvisturi TvalsazrisiT homogenur
enobrivi sinamdvilea, romlis wiaRSic minimaluri dialeqturi
gansxvavebebi arsebobda. es ki safuZvels gvaZlevs igi
(„protokelturisgan“ gansxvavebiT) istoriuli TvalsazrisiT savsebiT
avTentur realobad ganvixiloT. saamisod, pirvel rigSi, Tanamedrove
enaTmecnierebaSi lingvisturi da istoriuli realobebis
urTierTmimarTebis problemas unda davubrundeT.
„protogermanuli“ realobis formirebaze msjelobisas yuradReba,
pirvel rigSi, misi qronologiisa da geografiuli lokalizaciis
problemebs unda mivapyroT.
amis gansazRvraSi hidronimika-toponimikis monacemebi gvexmareba.
rogorc zemoT aRvniSneT, sakuTriv germanikuli toponimika
“protogermanikuli realobis” md. vezeris CrdiloeT nawilSi
arsebobaze migviTiTebs. gacilebiT ufro Zneli saTqmelia, Tu ra
qronologiur CarCoebSi unda vawarmooT Zieba. saqme isaa, rom
lingvistikaSi, romlis monacemebsac `protogermanuli” sinamdvilis
postulireba emyareba, dro arqeologiaze kidev ufro metad pirobiTi
cnebaa. amis gamoa, rom aq, rogorc zemoT (III Tavis meore paragrafSi)
ავტორის სტილი დაცულია
178
aRvniSneT “protogermanuli” enis Sesaxeb erTmaneTisgan radikalurad
gansxvavebuli mosazrebebia gamoTqmuli. Tuki e. makaevs misi
diferenciaciis sawyis etapad Zveli da axali welTaRricxvis miwuruli
esaxeba, e. Svarcs es TariRi Zv.w. I aTaswleulis dasawyisSi gadaaqvs.
lingvistebis didi umravlesoba ki mis qronologiur lokalizebas Zv.
w. I aTaswleulis Sua xanebSi cdilobs. vfiqrobT, Zneli misaxvedri ar
aris, Tu ramdenad arafrismTqmelia msgavsi TariRebi, roca eTnikur
istoriaze vsaubrobT. mis ganmavlobaSi mraval arqeologiur kulturas
SeiZleba earseba. ufro konkretuli markeris mocema ki enaTmecnierebas
ar SeuZlia. es garemoeba gvaiZulebs daxmarebisTvis arapirdapir
lingvistur da arqeologiur hipoTezebs mivmarToT.
germanikul enebSi Zalze kargad aris Semonaxuli indoevropuli
enis arqauli formebi. es ki lingvistebs avaraudebinebs, rom am enebs
(an maT winapar lingvistur erTobebs) didi xnis ganmavlobaSi sxva
indoevropuli enebisgan izolirebul garemoSi unda earsebaT. aseT
geografiul arealad ki xSirad skandinavias miiCneven. marTlac, Tuki
evropis CrdiloeTi da gansakuTrebiT, centraluri nawilis (anu im
teritoriis, sadac, savaraudod `pregermanelebs” SeeZloT ecxovraT)
arqeologiur masalebs gadavxedavT, davinaxavT, rom Zv. w. III
aTaswleulis II naxevris Semdgom periodSi es teritoria Znelad Tu
gamodgeba amgvari “lingvisturi izolaciisTvis” xelsayrel garemod.
brinjaosa da rkinis xanaSi aq xalxTa farTo migracia Tu ara,
sxva regionebis arqeologiur kulturebTan xSiri kontaqtebi mainc
dasturdeba, rac “protoindoevropuli” arqaizmebis SenarCunebas
naklebad Seuwyobda xels. skandinaviis “aqciebi” am mxriv marTlac
ufro Zvirad fasobs.
Tumca, skandinaviis `protogermanikulis” winaresamSoblod
gamocxadebis xels ramdenime garemoeba uSlis:
1) arqeolgiuri TvalsazrisiT, Zveli germanelebis istoriuli
gansaxlebis arealTan CrdiloeT germanias gacilebiT meti
kavSirebi uCans, vidre skandinavias, romelic Zv. w. III-II-I
saukuneebSi, faqtobrivad, dacarielebuli iyo;
ავტორის სტილი დაცულია
179
2) arc is unda daviviwyoT, rom `protogermanikuls”, arqaizmebTan
erTad `Zvelevropul” enebTan bevri saerToc axasiaTebs,
romlebis gamoc igi e. w. enaTa `Zvelevropul” erTobaSic ki
SehyavT. misi (e. i. `Zvelevropuli”) izoglasebis genezisisTvs ki
skandinaviaSi arcTu xelsayreli garemo arsebobda.
ra daxmareba SeuZlia gagviwios zemoxsenebulma msjelobam
`protogermanikuli” enis Camoyalibebis droze msjelobisas? vfiqrobT,
logikas ar iqneba moklebuli Tu vivaraudebT, rom “protogermanikuli”
CrdiloeT germaniaSi didi xnis ganmavlobaSi mcxovrebi da
skandinaviidan gadmosaxlebuli elementis sinTezis Sedegad
Camoyalibda.
es msjeloba SesaZloa hipoTeturi iyos, magram mas erTob
realuri elferi miecema, Tuki CrdiloeT evropis Zv w. I aTaswleulis
arqeologiur situacias gadavxedavT. saqme isaa, rom Zv. w. IV-III
saukuneebSi skandinaviaSi Zalze mniSvnelovani cvlilebebi SeiniSneba.
naxevarkunZuli TiTqmis carieldeba da misi mcxovreblebi germaniis
CrdiloeT nawilSi saxldebian. xom ar SeiZleba xalxTa es migracia
skandinaviidan `protoindoevropuli” arqaizmebis kontinentze
gadmonacvlebad indikatorad miviCnioT? aseT SemTxvevaSi
`protoindoevropulis” formirebis TariRad SegviZlia Zv.w. IV-III
saukune CavTvaloT. maSasadame, `protogermanelebis” arqeologiuri
ekvivalentebic am periodis arqeologiuri Zeglebis wiaRSi unda
veZeboT.
movlenaTa aseTi logikis gaziarebis SemTxvevaSi, vfiqrobT,
germanelTa eTnogenezis savsebiT realuri suraTi ikveTeba, romelsac
sakmaod kargad esadageba Cvens xelT arsebuli yvela istoriuli faqti
da movlena.
kerZod, gamodis, rom Zv.w IV-UIII saukuneebSi samxreT
skandinaviidan mosaxleobis masobrivi migracia daiwyo, ramac am
periodSi skandinaviis am nawilis TiTqmis sruli dacarieleba
gamoiwvia. SesaZloa, swored aseTi procesebis sixSiris gamo uwodebs
iordane skandinavias `xalxTa akvans”. ar gvaqvs safuZveli vifiqroT,
rom am periodSi aq kimbrebisa da tevtonebis msgavsi `urdoebis”
ავტორის სტილი დაცულია
180
moZraobasTan gvqonda saqme. ufro logikuri, ra Tqma unda, mcire
gaerTianebebis xSiri gadaadgilebis Teoria Cans. savaraudod, am
migraciebma CrdiloeT evropas sakmaod mniSvnelovani kvali daaCnia, ris
Sesaxebac dRes mxolod arqeologiis monacemebze dayrdnobiT
SegviZlia msjeloba.
kerZod, am periodSi baltikidan karpatebamde, dnepramde da
dunaimde teritoriaze axali tipis arqeologiuri kulturebis mTeli
qseli Camoyalibda. kerZod, iastorfis kultura ripdorfis stadiaSi
gadavida, rasac axali - bodenbax-podmoklisa da gubinskis - jgufebis
formireba mohyva. ufro aRmosavleTiT ki pSemoruli, oksivuri,
zarubineckisa da poianeSti – lukaSevos kulturebi Camoyalibda (204-
156). es kulturebi erTmaneTisgan sakmaod gansxvavdeba, Tumca maT
keramikis warmoebisa da damarxrvis wesebis TvalsazrisiT bevri
saerToc aqvT. am saerTo elementebiT isini mkafiod “emijnebian”
mezobel keltebs, dako-getebs, sarmatebsa da skviTebs (204 – 160).
`protogermanikuli” enis formireba, rogorc Cans, skandinaviidan
wamosuli jgufebis iastorfis arqeologiuri kulturis zonaSi
infiltraciam gamoiwvia, ramac am arqeologiuri kulturis ripdorfis
stadiaSi gadasvla ganapiroba. “protogermanikulis” homogenuri buneba
gvafiqrebinebs, rom misi genezisi swored aseT lokalur sivrceSi
moxda, saidanac yvela Semdgomi periodis germanikuli “kilo-kavi”
gavrcelda iRebs saTaves. rom ara es faqtori (anu “protogermanikulis
homogenuroba”), bunebrivia, SegveZlo am periodis yvela axali tipis
arqeologiuri kulturis gavrcelebis areali gamogvecxadebina
`protogermanikulis” formirebis zonad.
maSasadame, `protogermanikulis” saxiT konkretuli istoriuli
erTobis arsebobas vvaraudobT. rogorc Cans, iastorfis kulturis
zonidan ukve Zv.w. III-II saukuneebSive daiwyo sxvadasxva klanebis
sivrcobrivi gavrceleba, rasac germanikuli dialeqtebis evropaSi
ganfena mohyva. unda vivaraudoT, rom „protogermanikul“ enaze mosaubre
klanebis evropaSi gavrcelebasTan erTad TandaTan ikveTeboda
gansxvavebebi Crdlogermanikul, aRmosavleTgermanikul (romlebic,
rogorc zemoT davrwmundiT, avtonomiur `protoerTobas“ aseve
ავტორის სტილი დაცულია
181
arasodes qmnidnen), ingveonur da ermionul dialeqtebs Soris.
isgveonuri ki, albaT, ermionuls da ingveonurs odnav mogvianebiT
gamoeyo.
antikuri xanis wyaroebSi mravali “eTnomini” ixsenieba, romlebis
eTnikuri kuTvnilebac didi xania farTo diskusiis obieqtia. maT Soris
SegviZlia gamovyoT bastarnebi, skirebi, kimbrebi, tevtonebi, svebebi,
uzupitebi, tankrerebi da sxva, romlebic Zv.w. III – I saukuneebSi met-
naklebad mniSvnelovan rols TamaSobdnen. bunebrivia ismis kiTxva:
ramdenadaa SesaZlebeli vTqvaT romeli maTgani warmoadgens
“alternatiul -” da romeli “kosinas germanelebs”.
am kiTxvaze pasuxis gasacemad, pirvel rigSi, unda davazustod,
rom bastarnebSi, skirebSi, svebebSi (miT ufro kimbrebsa da tevtonebSi)
Cven ar vgulisxmobT klasikuri gagebiT tomebs, romlebic met-naklebad
egalitaruli principebis safuZvelze organizebuli gvarovnuli
Temebis gaerTianebas warmoadgenen. isini, albaT, meomarTa arc Tu
mravalricxovan klanebs warmoadgenen, romlebic galiasa da rain-
vezerispireTSi resursebis gakontrolebas cdiloben (sakiTxis Sesaxeb
ufro dawvrilebiT III Tavis mesame paragrafSia msjeloba).
eTnikuri identoba antikuri xanis “barbarikumSi” savaraudod ver
iqneboda identobis mTavari markeri. rainis aRmosavleTiT mcxovrebTa
absoluturi umravlesobisTvis, ra Tqma unda, umTavresi gvarovnuli
Temisa da kultisadmi mikuTvnebulobis gancda iyo. bastarnebis,
svebebis, skirebisa da sxva msgavsi dajgufebebis wevrebi, savaraudod,
gvarovnul Tems sxvadasxva mizeziT mowyvetili adamianebi xdebodnen. am
jgufebis birTvs (r. venskusis terminebiT rom vTqvaT “tradiciebis
birTvis” matarebels), Tavdapirvelad, albaT mcire zomis gvarovnuli
Temi warmoadgenda, romelis raodenobac TandaTan izrdeboda mis
garSemo sxvadasxva mizeziT Semokrebili “druJinebis” xarjze.
pirvel etapze terminebi svebebi, skirebi da sxva, albaT, “elituri
meomrebis” am tipis dajgugebas aRniSnavda; berZen da romael avtorebs,
bunebrivia, TvalSi swored aseTi aqtiuri jgufebi xvdebodaT.
Sesabamisad, isini garkveul teritoriebs maT saxelebTan aigivebdnen
(miuxedavad imisa, rom iq bevri sxva xalxic cxovrobda, romlebsac
ავტორის სტილი დაცულია
182
identobis sxva markerebi hqondaT). antikuri xanis “barbarikumSi”
identobis am tipis saSualebebis konstruireba da dekonstruirebac
Zalze iolad da swrafad xdeboda. Tumca, TandaTan, sxvadasxva
mizezebis gamo, zogierTi maTgani identobis myar markerad iqceoda.
magaliTad, rogorc Zveli da axali welTaRricxvis mijnaze
romaelebTan samxedro dapirispirebam aqcia termini “germaneli”
sakmaod homogenuli da mravalricxovani dajgufebis saxelad.
*****
maSasadame, saboloo daskvnebi Zveli germanelebis eTnogenezis
Sesaxeb, vfiqrobT, Semdegi saxiT unda CamovayaliboT. maTi “eTnikuri
istoria” calsaxad CrdiloeT germaniasa da samxreT skandinavias
ukavSirdeba. qveynis am nawilSi indoevropul enebze mosaubre xalxebi
pirvelad Zv.w. III aTaswleulSi gamoCndnen. isini indoevropuli ojaxis
baltiur-slavur-germanikuli jgufs (gnebavT `protobalto-slavur-
germanikuls”) warmoadgendnen. maT saxels aq zonriani keramikis (imave
sabrZolo culebis) kulturis Camoyalibeba ukavSirdeba. es
arqeologiuri kultura CrdiloeT germaniaSic ki uamravi lokaluri
variantis saxiT iyo warmodgenili.
termini `protogermanikuli”, ra Tqma unda, am epoqis realobas ar
asaxavs. vfiqrobT, am drois CrdiloeT germaniis arqeologiuri
kulturebis saxiT ubralod unda warmovadginoT geografiuli areali,
romelSic saukuneebis ganmavlobaSi indoevropuli ojaxis erT-erTi
msxvili frTis (anu `baltiur-slavur-germanikulis) Taviseburebebi
yalibdeboda. CrdiloeT evropa arqeologiurad sakmaod mdored
viTardeba. aman ki Taviseburi niSan-Tvisebebi SeumuSava enebs (da
eTnikur jgufebs), romlebis Camoyalibebac am regions ukavSirdeba. aseT
`xalxebs” SedarebiT gviandel periodSi warmoadgendnen slavebi da
ავტორის სტილი დაცულია
183
baltielebi. SesaZloa, Tralielebi da dako-getebic50. Tumca, maTi
eTnogenezi, ra Tqma unda, damoukidebeli kvlevis obieqtia.
amave arealSi unda Camoyalibebuliyo `protogermanikuli”
erTobac, romelic sakmaod mkveTrad gamoxatul realobas
warmoadgenda. misi saxiT saubari gviwevs ara `protoindoevropulisa”
da `protoitaliur-kelturis” an `protobaltiur – slavur -
germanikulis” msgavs realobaze, romelic mxolod lingvisturi
masalis klasifikaciisTvis Tu gamodgeba, aramed savsebiT konkretul
enobriv erTobaze, romelis wiaRSic, albaT, mniSvnelovani dialeqturi
gansxvavebebic arsebebda.
`protogermanikulis” CamoyalibebaSi, vfiqrobT, monawileoba unda
mieRo, erTi mxriv, skandinaviidan mosul elements, romlis enaSic
kargad iqneboda SenarCunebuli `protoindoevropuli” arqaizmebi, meore
mxriv ki - enobriv jgufebs, romlebic `Zvelevropuli” masivis
mniSvnelovan gavlenas ganicdidnen. arqeologiuri TvalsazrisiT
pirvel maTgans, vfiqrobT, Zv. w. aRricxviT III saukuneSi skandinaviidan
SemoWrili tomebi Seesatyviseba, meores ki - iastofis kulturis
matareblebi, romlebis eTnikur istoriaSic am movlenebs ripdorfis
stadia Seesatyviseba. maSasadame, `protogermanikuli” enis gavrcelebisa
da Camoyalibebis arealad iastofis kulturis ripdorfis stadias
miviCnevT.
Sesabamisi periodis TviTidentifikaciis `protogermanikul”
saSualebebze sasaubrod, samwuxarod, mwiri cnobebi mogvepoveba. aseTTa
Soris SegviZlia mxolod movixsenioT tacitusisa da keisris
Txzulebebis pasaJebi, sadanac senonebis teritoriisadmi
gansakuTrebuli mokrZaleba ikveTeba. senonebi ki swored vezersa da
oders Soris, anu Cven mier zemoT Semoxazul arealSi cxovrobdnen.
SeiZleba aseve gamoiTqvas frTxili varaudi imis Sesaxeb, rom
“protogermanikuli” samyarosTvis (misi erT-erTi msxvili nawilisTvis
mainc) sityva “svebi /svebebi” TviTsaxels warmoadgenda.
50vfiqrobT, ufro metad TavSekavebuli unda viyoT ilirielebisa da e.w. Crdilo-dasavleTis blokze saubrisas, radgan lingvistebs jer kidev sabolood ar daudgeniaT maTi enebis gansakuTrebuli siaxlove swored germanikul-balto-slavur lingvistur frTasTan.
ავტორის სტილი დაცულია
184
CvenTvis aseve Zneli gansasazRvria, Tu antikuri istoriis romel
epizodebSi iRebdnen monawileobas e.w. `kosinas germanelebi” (anu
sakuTric germanikul enebze mosaubre “tomebi”). Tumca, rogoradac unda
gadawydes rain-vezerispireTis calkeuli “tomebis” eTnikuri
kuTvnilebis sakiTxi, faqtia, rom keisris epoqis germania eTno-
lingvisturad Wreli regionia, rasac ver vityviT daaxloebiT erTi
saukunis Semdeg pliniusisa da tacitusis aRwerili germaniis Sesaxeb.
rogorc Cans, romaelebis agresiam es mxare mniSvnelovnad Secvala. am
periodSi aq axali kulturul-istoriuli realoba Camoyalibda,
romelmac romauli termini germania identobis saSualebad miiRo.
yovelive es mxolod dasavleTis germanelebs exeba. ax.w. I – II
saukuneebSi CrdiloeTisa da aRmosavleTis jgufebze termini
“germaneli” ar vrceldeboda.
rodesac Zveli germanelebis identobis saSualebebze vmsjelobT,
maTi matareblis rolSi mmarTvel klanebs moviazrebT. calkeuli
tomebis sacxovrisSic ubralod am klanebis Zalauflebis gavrcelebis
areals vgulisxmobT. Aam SemTxvevaSi Cven Zvelgermanuli sazogadoebis
struqturis Sesaxeb r. venskusis, r. haxmanisa da v. polis mosazrebebs
viziarebT.
maSasadame, pasuxi kiTxvaze: vin iyvnen Zveli germanelebi? sakmaod
rTuli da mravalwaxnagovania. gamodis, rom Zv.w I – ax.w. I-II saukuneebSi
antikuri xanis avtorebis TxzulebebSi damkvidrebuli termini
“germaneli” erTi saxelis qveS sam erTmaneTisgan gansxvavebul
realobas aerTianebs:
a) erTi mxriv aq igulisxmeba e.w. “kosinas germanelebi”, romlebic
“protoindoevropuli” fesvebidan momdinareoben; isini rain-
vezerispireTiSi Zv.w. II-I saukuneebSi iwyeben gavrcelebas;
b) meore mxriv “tomebi”, romlebsac keisris gavleniT germanelebs
mxolod imitom uwodeben, rom rainis aRmosaveTiT cxovroben;
g) e.w. dasavleTgermanikul enebze mosaubre tomebi, romlebmac
Zveli da axali welTaRricxvis mijnaze romaelebTan samxedro
dapirispirebis pirobebSi Zlieri gaerTianeba Seqmnes da romauli
termini Ggermania TviTidentifikaciis saSualebad miiRes.
ავტორის სტილი დაცულია
185
ax. w. III saukunidan terminma „germania” Tavisi mniSvneloba ukve
dakarga. misi adgili „barbarosul” samyaroSi frankma, goTma, saqsma,
alemanma da sxva „eTnonimebma” daikaves, Tumca istoriul
misamarTdakarguli cnebis saxiT romaelebi mas Semdgom periodSic
iyenebdnen. Aax.w. III saukuneSi warmoqmnil zemoTCamoTvlil tomebs
identobis erTiani saSualebebi aRar hqondaT. am gaerTianebebis
“eTnogenezisis” kvleva ki winamdebare gamokvlevis interesis farglebs
scildeba.
ავტორის სტილი დაცულია
186
d a s k v n a
gamokvlevis daskvniT nawilSi saWiroa aRnusxuli saxiT
warmovadginoT is debulebebi, romlebis safuZvelzec zemoT Zveli
germanelebis da keltebis eTnogenezisis problema iqna gaSuqebuli.
sadisertacio naSromi miznad isaxavs gansazRvros:
1) Tu ra obieqturi realoba imaleba antikuri xanis avtorebis mier
“keltikad” da “germaniad” saxeldebuli istoriuli sinamdvileebis
miRma;
2) rodis da rogor moxda maTi (e. i. am istoriuli sinamdvileebis)
formireba;
3) ra mimarTebaSia erTmaneTTan am `xalxebis” saxelebTan
gaigivebuli lingvisturi sqemebi, arqeologiuri artefaqtebis seria,
eTnonimebi da Zveli periodis avtorebis aRwerili istoriul-
eTnografiuli faqtebi.
dasaxuli miznebis misaRwevad naSromSi, sakvlevi SekiTxvebis
saxiT, Camoyalibebulia Semdegi amocanebi:
rogor xdeboda berZnuli da romauli eTnikuri konstruqciebis
formireba;
ra Taviseburebebi axasiaTebda “barbarikumSi” mimdinare
eTnosocialur procesebs; ra gavlenas axdenda maTze
xmelTaSuazRvispireli avtorebis eTnikuri konstruqciebi;
ratom da rogor unda gamoviyenoT eTnogenetikuri kvlevisas
interdisciplinaruli midgomebi.
aqve unda iTqvas, rom naSromi mowodebulia wvlili Seitanos im
samecniero paradigmis gadasinjvaSi, romlis safuZvelzec XIX saukunis
meore da XX saukunis pirvel naxevarSi Zveli germanelebisa da
keltebis eTnogenezisa da eTnikuri istoriis sakiTxebi Seiswavleboda.
Temis Sesaval nawilSi dasabuTebulia sakvlevi Temis aqtualoba.
gansazRvrulia naSromis miznebi da amocanebi. ganxilulia sakiTxisTvis
ავტორის სტილი დაცულია
187
mniSvnelovani wyaroebi da literatura. gaanalizebulia kvlevis
meTodebi, romlebsac avtori iyenebs.
pirvel TavSi (Zveli germanelebis da keltebis eTnogenezis
preistoriuli foni) msjeloba evropaSi indoevropul enebze mosaubre
xalxebis gavrcelebis sakiTxebs exeba. aq, Camoyalibebulia mosazreba
imis Sesaxeb, rom maTi pirvelsacxovrisi samxreT Sua aziisa da
CrdiloeT iranis teritoriaze mdebareobda. indoevropelTa evropaSi
gavrcelebis Taobaze mosazrebebi ki T. gamyreliZe, v. ivanovis
divergaciis sqemisa da evropuli arqeologiuri Zeglebis
urTierTSejerebis safuZvelzea gakeTebuli.
mis mixedviT ivaraudeba, rom germanul–baltiur–slavur
„protoenaze“ mosaubre xalxebi evropaSi Zv.w. III aTaswleulis II
naxevarSi zonriani keramikis arqeologiuri kulturis kvaldakval
gavrceldnen. italiur-keltur-iliriuli enobrivi masivis
warmomadgenlebi ki Zv.w. III aTaswleulSi volga–uralis stepebSi
cxovrobdnen. Zv.w. II aTaswleulis II naxevarSi maT Zeluri da e.w.
„kimeriuli“ arqeologiuri kulturebis kvaldakval CrdiloeT
SavizRvispireTis da samxreT ruseTis stepebisken gadmoinacvles.
centralur da dasavleT evropaSi maTi gavrceleba ki Zv.w. I
aTaswleulSi halStatis arqeologiuri kulturis Camoyalibebis mizezi
gaxda.
gamokvlevis meore da mesame TavebSi erTmaneTisgan
izolirebuladaa ganxiluli antikuri xanis keltebisa da Zveli
germanelebis eTnogenezis sakiTxisaTvis mniSvnelovani enaTmecnieruli,
arqeologiuri da istoriul-eTnografiuli problemebi.
gaziarebulia mosazrebebi imis Sesaxeb, rom:
1) “protokelturi’’ ena monaTesave enebis ubralo kavSirs
warmoadgenda da ara “fuZeenas’’;
2) arasodes arsebobda “protokeltur-italiuri” erToba;
3) keltur enebs bevri saerTo aqvT e. w. “Zvelevropul’’ enebTan;
ავტორის სტილი დაცულია
188
4) keltur enebSi, ariuli enebis msgavsad, kargad aris
SemorCenili samarTlebrivi da religiuri terminologiis amsaxveli
“protoindoevropuli’’ leqsika;
5) irlandiuri ena SesaZloa “substratuli” araindoevropuli
enebis garkveul gavlenas ganicdides.
6) indoevropuli enobrivi ojaxis keltur-italiur-iliriuli
frTis warmomadgenlebi Zv.w. III aTaswlulis meore naxevarSi
poltavinos arqeologiuri kulturis saxiT iyvnen warmodgenili; Zv.w. II
aTaswleulis meore naxevarSi maT Zeluri arqeologiuri kultura
warmoadgens; Zv.w. I aTaswleulSi ki CrdiloeT SavizRvispireTis - e.w.
kimeriuli arqeologiuri kulturebi;
7) sakuTriv keltebis winaprebis kvali halStatis arqeologiuri
kulturis dasavleT nawilis lokalur variantebSia saZiebeli,
romlebis safuZvelzeclatenis arqeologiuri kultura Camoyalibda;
8) halStatis arqeologiuri kulturis formirebaSi gadamwyveti
roli CrdiloeT SavizRvispireTidan meomarTa elitebis saxiT mosulma
eTno-lingvisturma elementma Seasrula;
9) halStati sakmaod “heterogenuli’’, lateni ki sakmaod
“homogenuri” arqeologiuri realobaa.
10) termini kelti, Zv.w. VI – V saukuneebSi, mxolod georafiuli
Sinaarsis mqone sityvas warmoadgenda; Sesabamisad, igi ar gamoxatavda
“barbarikumSi” mcxovrebi xalxebis eTnikuri identobis markers;
11) Zv.w. IV – III saukuneebSi sityva “kelti”
terminebis“galati”,“galisgan” gansxvavebul istoriul realobas
asaxavs;
12) sityvebi “gali” da “galati” sakmaod mkafiod gamokveTil
istoriul realobas asaxaven, romlis matareblebsac identobis saerTo
saSualebebi hqondaT.;
13) galatebis Tavdapirveli gansaxlebis adgili safrangeTis
CrdiloeT da Sveicariis dasavleT nawilSia saZiebeli.
*****
ავტორის სტილი დაცულია
189
1) “protogermanuli,” “protokelturisgan’’ gansxvavebiT, “fuZeenas”
warmoadgenda, romlis wiaRSic umniSvnelo dialeqturi gansxvavebebi
arsebobda;
2) “protogermanikulis” umTavari lingvisturi maxasiaTeblebi Zv.w.
I aTaswleulis Sua xanebSi, an kidev ufro mogviano periodSi
Camoyalibda;
3) germanikul enebSi daculi arqaizmebi lingvistebs
avaraudebinebs, rom isini (ufro swored maTi winapari enebi da
dialeqtebi), didi xnis ganmavlobaSi, sxva indoevropuli enebisgan
izolirebul garemoSi viTardebodnen;
4) “protogermanikuli’’ slavurisa da sxva “Zvelevropuli” enebis
mniSvnelovan gavlenas ganicdida;
5) sakuTriv germanul toponimebs mdinare vezeris CrdiloeT da
Crdilo-aRmosavleT nawilebSi vxvdebiT. maSin, roca ufro samxreT
raionebSi Sereul hidro- -toponimikasTan gvaqvs saqme;
6) arasodes arsebobda „protodasavleTgermanuli“, anu
ingveonuri, istveonuri da ermionuli dialeqtebisaTvis arqetipuli ena.
maT Soris arsebuli enobrivi msgavsebebi mermindeli konvergaciis
Sedegs warmoadgens;
7) arasodes arsebobda “goTur-skandinavuri”, anu CrdiloeT da
aRmosavleT germanuli masivebisTvis arqetipuli “protoena”.
8) indo-evropuli enobrivi ojaxis “protobaltiur-slavur-
germanikuli” frTis warmomadgenlebi, anu is eTno-lingvisturi
jgufebi, romlebis safuZvelzec, mogvianebiT, germanuli, baltiuri da
slavuri istoriuli erTobebi Camoyalibda evropis CrdiloeT nawilSi
Zv. w. III aTaswleulis II naxevarSi, sabrZolo culebis arqeologiuri
kulturis kvaldakval gamoCndnen;
9) Zveli germanelebis kvali CrdiloeT evropis e. w.
latenizirebuli kulturebis wiaRSi unda veZeboT;
10) arqeologiuri monacemebi adasturebs, rom Zv.w. I aTaswleulSi
md. rainis aRmosavleT nawilSi mravali gansxvavebuli warmoSobis mqone
arqeologiuri kultura arsebobda;
ავტორის სტილი დაცულია
190
11) Zv.w. IV-III saukuneebSi CrdiloeT evropaSi xalxTa masiuri
migraciebi mimdinareobs, romelic mniSvnelovnad cvlis qveynis am
nawilis eTnosocialur suraTs.
12) iulius keisris epoqis germania geografiuli Sinaarsis
terminia; am periodSi sityva “germaneli” ar warmoadgens rainis
aRmosavleTiT mcxovrebi xalxebis eTnikuri identobis markers;
13) tacitusis epoqis germania mkafiod gamokveTili eTno–
kulturulrealobaa; termini germaneli ki – “barbarikumSi” mcxovrebi
xalxebis TviTiidentifikaciis saSualebaa.
naSromis meoTxe TavSi ki mwyobradaa Camoyalibebuli antikuri
xanis keltebis istoriuli sinamdvilis raobisa da genezisis problemis
Sesaxeb avtoriseuli mosazrebebi. Ees mosazrebebi Tanamedrove
keltologiaSi popularuli kvlevis tendenciebis analizis fonzea
warmodgenili. kerZod, mocemulia mcdeloba pasuxi gaeces kiTxvas “vin
iyvnen antikuri xanis keltebi?”, romelic XX saukunis 70-iani da
Semdgomi periodis keltologiaSi aqtiurad ganixileba.
avtoris azriT, aq sakiTxis sxvagvarad dasmaa saWiro. marTebulia
ara holisturi pasuxis Zieba kiTxvaze “vin iyvnen keltebi?, aramed -
“ras warmoadgenda eTnologiuri TvalsazrisiT antikuri xanis keltika
Zv.w. VI-V; Zv.w. IV – III da kidev ufro Semdgom saukuneebSi (romlebic
gamokvlevis farglebs scildeba). igi Tvlis, rom im transformaciebis
Cveneba, romelic Zv.w. VI – III saukuneebis kelturma samyarom ganicada
kargad warmoaCens antikuri xanis “barbarikumis” eTno-socialuri
istoriis Taviseburebebs.
a) Zv.w. VI-V saukuneebis antikuri xanis avtorebis mier aRwerili
keltika halStatis arqeologiuri kulturis dasavleT zonasa da e.w.
“protokelturi” enis formirebis areals emTxveva. termini kelti,
kelturi enebis fondidan momdinareobs (savaraudod, igi pirvelad
masaliis siaxloves mcxovreb erT-erT jgufs aRniSnavda), Tumca, am
periodSi igi calsaxad geografiuli terminia. Zv.w. VI-V saukuneebSi ar
arsebobs zogadkelturi (endoeTnonimebis msgavsi) identobis
saSualebebi; arc keltur kulturas aqvs imdenad gamokveTili saxe, rom
mis originalur habitusze vimsjeloT.
ავტორის სტილი დაცულია
191
miuxedavad amisa, am periodSi mainc SeimCneva aqtiuri eTno-
socialuri procesebi, romlebic centralur da dasavleT evropaSi
axali (CrdiloeT SavizRvispiruli) elementis, kimerielebis, gamoCenam
gamoiwvia. swored kimerielebis wyalobiT, halStatis arqeologiuri
kulturis formirebis paralelur reJimSi, moxda evropis centralur
da dasavleT nawilSi “keltur-italiur-iliriuli enebis” gavrceleba.
igive kimerielebis migraciebma (romlebic evropas agresiuli
“superstratis” saxiT moevlinen) gamowivia dasavleT halStatur zonaSi
axali tipis sakomunikacio kavSirebis Seqmna, ramac lingvisturi
TvalsazrisiT “protokelturi” enis CamoyalibebaSi hpova asaxva.
“protokelturi” enis ukan SeuZlebelia davinaxoT gamokveTili
istoriuli realoba, Tumca, aseve Secdomaa qronologiuri da
georafiuli TvalsazrisiT misi Camoyalibebis met-naklebad lokaluri
arealis arsebobis uaryofa. aseT areals (anu kelturi enebis
winaresamSoblos) bohemia, Sveicaria, samxreT germaniis teritoria
warmoadgenda.
b) Zv.w. IV-III saukuneebis antikuri xanis avtorebis mier aRwerili
keltika latenis arqeologiur kulturas Seesabameba. Tavisi
winamorbedisgan (anu Zv.w. VI – V saukuneebis kelturi samyarosgan)
gansxvavebiT, mis mcxovreblebs hqondaT erTianobis gancda. rogorc
Cans, isini sakuTar identobas sityviT “galati” gamoxatavdnen.
Sesabamisad, terminebi “kelti” da “galati”, erTmaneTisgan gansxvavebul
realobas warmoadgenen.
galatebis samyarosa da latenis arqeologiuri kulturis
Camoyalibeba, rogorc Cans, dasavleT halStatur zonaSi mimdinare
mwvave eTno-socialurma procesebma gamoiwvia, romelsac zogjer
arqeologebi “latenur revolucias” uwodeben. igive procesebi unda
gamxdariyo axali tipis “samxedro aristokratiis” formirebisa da misi
evropis sxvadaxva mxareebSi (apenini, balkaneTi da sxva) gavrcelebis
mizezi. gavrcelebis am procesma werilobiT wyaroebSi kelturi
agresiuli migraciebis aRwerilobaSi hpova asaxva. arqeologiuri
TvalsazrisiT ki mas latenis arqeologiuri kulturis farTod
gavrceleba mohyva.
ავტორის სტილი დაცულია
192
identobis zogadkelturi saSualebebi, romlebic am periodSi
Camoyalibda, Zv.w. II da I saukunisTvis ukve dakarguli unda yofiliyo,
Tumca, am periodis (anu Zv.w. II – I saukuneebis) kelturma samyarom mainc
SeinarCuna kulturis originaluri habitusi, rac Semdgomi periodis
antikuri xanis avtorebs (magaliTad polibiossa da posidonioss)
mkafiod xvdebodaT TvalSi.
*****
Zveli germanelebis eTnikuri istoria CrdiloeT germaniasa da
samxreT skandinavias ukavSirdeba. qveynis am nawilSi indoevropul
enebze mosaubre xalxebi pirvelad Zv.w. III aTaswleulSi gamoCndnen.
isini indoevropuli ojaxis baltiur-slavur-germanikul frTas
warmoadgendnen. maT saxels zonriani keramikis kulturis Seqmna
ukavSirdeba, romelic aq mravali lokaluri variantis saxiTaa
warmodgenili. Tumca avtori xazgasmiT aRniSnavs, rom miuReblad
eCveneba ase Soreul warsulSi Zvel germanelebze an
`protogermanikul” enaze saubari. `protobaltiur-slavur-germanikuli”
erToba misTvis mxolod faqtebis lingvisturi konstruqciaa, romelsac
istoriuli Sesatyvisoba arasodes gaaCnda. zonriani keramikis
kulturis Crdilour variantebSi igi mxolod geografiul areals
gulisxmobs, romelSic saukuneTa ganmavlobaSi yalibdeboda enobrivi
izoglasebi, romlebic istoriul periodSi indoevropuli ojaxis
germanikul-baltiur-slavur frTas axasiaTebs; anu es lingvisturi
Taviseburebebi SemorCa sxvadasxva periodis enebsa da eTnikur jgufebs,
romlebis genezisic CrdiloeT evropas ukavSirdeba. aseT eTno-
lingvistur jgufebad avtors Zveli germanelebi, slavebi, baltielebi,
Trakielebi da dako-getebi miaCnia. maSin roca ilirielebze, venetebsa
da e.w. Crdilo-dasavleTis blokis warmomadgenlebze igi ufro meti
TavSekavebiT saubrobs.
sakuTriv Zveli germanelebis eTnogenezis problemaze msjelobas
avtori `protogermanikuli” enis maxasiaTeblebis analiziT iwyebs. igi
Tvlis, rom `protogermanikuli” `protoindoevropulis,”
`protoitaliur-kelturis” an `protobaltiur–germanikul-
slavurisgan” gansxvavebiT savsebiT konkretul enobriv erTobaa,
ავტორის სტილი დაცულია
193
romlis wiaRSic dialeqturi gansxvavebebi arsebobda. mis
CamoyalibebaSi monawileoba, erTi mxriv, skandinaviidan mosul elements
unda mieRo, romelSic kargad iqneboda SenarCunebuli
`protoindoevropuli” arqaizmebi, meore mxriv ki enas, romelic enaTa
`Zvelevropuli” masivis mniSvnelovan gavlenas ganicdida.
arqeologiuri TvalsazrisiT pirvel maTgans Zv. w. III saukuneSi
skandinaviidan SemoWrili tomebi warmoadgendnen, meores ki - iastofis
kulturis matareblebi. Zveli germanelebisa da `protogermanikuli”
enis formireba, Sesabamisad, iastorfis arqeologiuri kulturis
ripdorfis stadiaSi unda momxdariyo.
avtori Tvlis, rom ar SeiZleba “protogermanikulis” enis
antikuri xanis Zvel germanelebTan gaigiveba, radgan Zv.w I – ax.w. I-II
saukuneebSi antikuri xanis avtorebis TxzulebebSi damkvidrebuli
termini “germaneli” erTi saxelis qveS sam erTmaneTisgan gansxvavebul
realobas aerTianebs:
a) erTi mxriv aq igulisxmeba e.w. “kosinas germanelebi”, romlebic
“protoindoevropuli” fesvebidan momdinareoben; isini rain-
vezerispireTiSi Zv.w. II-I saukuneebSi iwyeben gavrcelebas;
b) meore mxriv “tomebi”, romlebsac keisris gavleniT germanelebs
mxolod imitom uwodeben, rom rainis aRmosaveTiT cxovroben;
g) e.w. dasavleTgermanikul enebze mosaubre tomebi, romlebmac
Zveli da axali welTaRricxvis mijnaze romaelebTan samxedro
dapirispirebis pirobebSi Zlieri gaerTianeba Seqmnes da romauli
termini Ggermania TviTidentifikaciis saSualebad miiRes.
avtori iziarebs mosazrebas, rom keisris epoqis germania,
romelSic, pirvel rigSi, rainsa da vezers Soris mdebare teritoria
igulisxmeba, eTnikurad sakmaod Wreli erTeulia; masSi
`protogermanelebTan” erTad sxva indoevropuli (da, SesaZloa,
araindoevropuli) tomebic cxovrobdnen. Tumca miiCnevs, rom germaniis
mimarT romaelebis agresiam es mxare mniSvnelovnad Secvala. amis
argumentad mas tacitusisa da plinius ufrosis Txzulebebi miaCnia,
sadac Zvel germanul erTobas ukve gamokveTili saxe aqvs. saerTo
warmomavlobis miTic axasiaTebs da homogenuri tradiciebic.
ავტორის სტილი დაცულია
194
avtori am daskvnebs mxolod enaTa dasavleTgermanikul jgufze
(anu ingeonur, ermionul da istveonir jgufebze) avrcelebs da ara
zogadad “protogermanikulze”. amgvari msjelobis lingvistur
argumentad avtori ermionuli, ingveonuri da istveonuri dialeqtebis
siaxloves Tvlis. igi ar cnobs dasavleTgermanikuli fuZeenis
arsebobis faqts. am dialeqtebis erTmaneTTan daaxloebis mizezad ki
Zveli da axali welTaRricxvis mijnaze germanikuli klanebis Serwymis
Sedegad axali erTobis warmoqmna miaCnia.
avtori iziarebs Zveli germanelebis Sesaxeb r. venskusis,
h.volframisa da v. polis Sexedulebebs. Sesabamisad, igi Zvel germanul
sianmdvileSi `superstratul” klanebs gulisxmobs, romlebic eTnikuri
maxasiaTeblebis mTavar matareblebs warmoadgendnen.
daskvnis saxiT avtori aRniSnavs, rom Zveli germanelebis
eTnogenezis problemaze msjeloba or nawilad unda gaiyos:
1) roca saqme `protogermanikuli” erTobis Camoyalibebas exeba;
2) roca dasavleTgermanuli enobrivi sinamdvilis (anu ingveonuri,
ermionuli da istveonuli dialeqtebis) bazaze axali erToba
Camoyalibda, romelmac romauli termini germania identobis saSualebad
miiRo.
ax. w. III saukunidan terminma „germania” Tavisi mniSvneloba ukve
dakarga. misi adgili „barbarosul” samyaroSi frankma, goTma, saqsma,
alemanma da sxva „eTnonimebma” daikaves, romlebsac TviTidentifikaciis
saerTo saSualebebi aRar hqondaT. Tumca, romaelebi am termins
SemdgomSic iyenebdnen.
*****
vfiqrobT aqve, daskvnis saxiT, unda iTqvas Tanamedrove
keltologiis, germanistikisa da “eTnogenezologiisTvis” winamdebare
sadiseratacio naSromis mniSvnelobis Sesaxeb.
naSromSi ganxilulia im samecniero paradigmebis susti mxareebi,
romlebis safuZvelzec sxvadasxva periodSi Zveli germanelebisa da
keltebis eTnogenezis problema Seiswavleboda. Camoyalibebulia
antikuri xanis “barbarukumSi” mimdinare eTno-socialuri problemebis
ავტორის სტილი დაცულია
195
SeswavlisTvis saWiro met-naklebad originaluri Teoriuli modeli,
romlis farglebSic axleburad xdeba Zveli germanelebisa da keltebis
eTnogenezis sakiTxebis Seswavla.
sadisertacio naSromSi saboloo daskvnebi imgvaradaa
Camoyalibebuli, rom aq aqtualobas inarCunebs rogor XIX saukunis
meore da XX saukunis pirveli naxevris istoriografiisTvis
damaxasiaTebeli sakvlevi SekiTxvebi, ise kvlevis Tanamedrove
tendenciebis safuZvelze ganviTarebuli samecniero diskursebi.
vfiqrobT, naSromi daxmarebas gauwevs rogorc uSualod antikuri
xanis eTnosocialuri istoriis mkvlevrebs, ise zogadad
eTnogenetikuri kvlevebiT dainteresebul mecnierebs.
ავტორის სტილი დაცულია
196
bibliografia
wyaroebi51:
1. Авиен Руф, Описание Морского берега. Пер. С. П. Кондратиева, ВДИ, 1939,
№2;
2. Аппиан Александрийский, Римская история, Пер. с греч. и комментарии С.П.
Кондратьева— М.: ООО "Издательство АСТ", "Ладомир" 2002;
3. Веллей Патеркул, «Римская история» Веллея Патеркула, Перевод и
комментарии А.И. Немировского, А.И., Дашкова М.Ф. — Воронеж: Изд-во
Воронеж. ун-та, 1985;
laTinuri teqsti xelmisawvdomia saitze:
http://www.thelatinlibrary.com/vell.html
4. Гай Валерий Катулл Веронски, Книга стихотворений, АН СССР
(Литературные памятники). М., «Наука», 1986;
5. Геродот., История в девяти книгах, Книга II, Евтерпа, Перевод и примечания
Г. А. Стратановского, под общей редакцией С. Л. Утченко. Редактор
перевода Н. А. Мещерский Изд-во «Наука», Ленинград, 1972;
6. Гесиод, Каталог Женшин, Перевод О.П. Цыбенко по изданию: Hesiodea. Ed. R.
Merkelbach et M.L. West, Oxford, 1967 «Эллинские поэты VIII—III вв. до н.э.»,
М., Ладомир, 1999;
7. Диодор Сицилийский, Историческая Библиотека,
Книга IV, Перевод сдревнегреческого по изданию: Diodori Sicili Bibliotheca
Historica, Recognovit Fr Vogel. Vol. I. Lipsiae, 1888,
Перевод, статья, комментарии и указатель О. П. Цыбенко, Греческая
мифология (Историческая библиотека). М., Лабиринт, 2000;
51 http://www.thelatinlibrary.com/
http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/home.html http://www.forumromanum.org/literature/index.html
ავტორის სტილი დაცულია
197
8. Корнелий Тацит, Сочинения в двух томах, Том I. «Анналы. Малые
произведения». Перевод и комментарий осуществлены А. С. Бобовичем
(редакторы переводов — Я. М. Боровский и М. Е. Сергеенко). Общая редакция
издания — С. Л. Утченко. Науч.-изд. центр «Ладомир», М., 1993;
laTinuri teqsti (analebi) xelmisawvdomia saitze:
http://www.thelatinlibrary.com/tac.html
laTinuri teqsti (germania) xelmisawvdomia saitze:
http://www.thelatinlibrary.com/tacitus/tac.ger.shtml
laTinuri teqsti (istoria) xelmisawvdomia saitze:
http://www.thelatinlibrary.com/tac.html
9. Ксенофонт Афинский. Греческая история, Перевод, вступительная статья и
комментарий С. Лурье, Отв. ред. О. Крюгер. Тех. ред. Л. Вакуленко Пер. С.
Лурье. ОГИЗ Соцэкгиз — Ленинградское отделение, Ленинград, 1935
10. Ливий Тит, Иcтория Рима от основания города, Перевод М.Е. Сергеенко.
Комментарий В.М. Смирина, Г.П. Чистякова. Редактор перевода и
комментариев — В.М. Смирин. Ответственный редактор — Е.С. Голубцова,
Изд-во «Наука» М., 1991;
laTinuri teqsti xelmisawvdomia saitze:
http://www.thelatinlibrary.com/liv.html
11. Павсаний. Описание Эллады, Перевод С. П. Кондратьева под редакцией Е. В.
Никитюк, Ответственный редактор проф. Э. Д. Фролов, СПб, Изд-во
«Алетейя», 1996;
12. Плиний Старший, Эстественная история,Перевод с лат., комментарии
и предисловие Б. А. СтаростинаВопросы истории естествознания и техники.
№ 3. Москва, 2007;
laTinuri teqsti (naturalistika) xelmisawvdomia saitze:
http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Pliny_the_Elder/home.html
ავტორის სტილი დაცულია
198
13. Плутарх, Гай Марий, Сравнительные жизнеописания в двух томах, Перевод
С.А. Ошерова, обработка перевода для настоящего переиздания С.С.
Аверинцева, примечания М.Л. Гаспарова, Издание подготовили С.С.
Аверинцев, М.Л. Гаспаров, С.П. Маркиш М.: Издательство «Наука», 1994;
14. Полибий, Всеобщая история в сороках книгах, Т III:Кн. XXVI – XL, Пер. с
греч., предисл., примеч., указ., карты Ф. Г. Мищенко,СПб., Ювента, СПб.,
Наука, 1995
15. Саллюстий Крисп Гай, Сочинения, Пер., статья, коммент. В. О. Горенштейна,
Наука 1981;
laTinuri teqsti (katilinas SeTqmuleba) xelmisawvdomia
saitze:http://www.forumromanum.org/literature/sallust/catilina.html
16. Страбон, География:в 17 книгах, Пер., вступит. ст., коммент. Г. А.
Стратановского, отв. ред. С. Л. Утченко, ред. перевода О. О. Крюгер, М.,
Ладомир,1994;
17. Флор Луций Анней, Вде книга эпитом римской истори обо всех Войнах за
семьсот лет, - в кн. Луций Анней флор - историк древнего рима, Воронеж,
1977;
laTinuri teqsti xelmisawvdomia saitze:
http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Florus/Epitome/home.html
18. Фронтин Юлий, Стратегемы, Военные хитрости, пер. А. Рановича, В.Д.И.,
1946, №1;
laTinuri teqsti xelmisawvdomia saitze:
http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Frontinus/Strategemata/ho
me.html
19. Цезарь Гай Юлий, Записки Юлия Цезаря и его продолжателей о Галльской
войне, Перевод и прим. М. М. Покровского, Научно-издательский центр
«Ладомир» — «Наука», Москва, 1993;
ლათინური ტექსტი ხელმისაწვდომია საიტზე:
http://www.thelatinlibrary.com/caes.html
ავტორის სტილი დაცულია
199
20. Юстин, Эпитома Сочинений Потпея Трога "История Филиппа", пер. М.
Рижского и А. Деконского - В.Д.И., - 1954, №2-4;
laTinuri teqsti xelmisawvdomia saitze:
http://www.thelatinlibrary.com/justin.html
literatura:
21. gamyreliZe T., kiknaZe z., Saduri., Sengelia n., Teoriuli
enaTmecnierebis kursi, Tbilisi 2003;
22. losaberiZe d., qarTvelur enebze moqmedi ucxo enobrivi
garemos sakiTxisaTvis, Tbilisi 1992;
23. meliqiSvili b., saqarTvelos, kavkasiisa da maxlobeli
aRmosavleTis uZvelesi mosaxleobis sakiTxisaTvis, Tbilisi
1965;
24. meliqiSvili i., enaTa kontaqtebis Teoria da qarTvelur-
indoevropuli genetikuri naTesaobis sakiTxi. qarTveli xalxis
eTnogenezi. Tbilisi 2002;
25. qurdiani m., saerToqarTveluri TviTsaxelwodebis Sesaxeb,
mesxeTi axalcixe 2000;
26. jafariZe o., qarTveli tomebis eTno-kulturuli istoriisaTvis
Zv.w. III aTaswleulSi, Tbilisi 1998;
27. jafariZe o., qarTvel tomTa eTnikuri istoriisaTvis Zv.w. III
aTaswleulSi arqeologiuri monacemebis mixedviT, Tbilisi1994;
28. Albright W. F., Lambdin T.O., The Evidence of Language, The Cambridge Ancient
History, Thierd Edition, Volume I, Part 1, Ed. I. Edvards E.S., Gand C.J., Hamond
N. G. L., Cambridge, Cambridge University Press, 2008;
29. Alinei M., An alternative model for the origins of European peoples and
languages: the continuity theory, «Quaderni di Semantica» 21
2000;
30. Aldhouse-Green M., An Archaeology of Images, Iconology and cosmology in Iron
Age and Roman Europe, Routledge,London and New York, Routledge 2004;
31. Alfoldi G., Noricum, London 1974;
32. Allen S., Lords of Battle, The worlds of Celtic Warrior, Oxford, Osprey Publishing
LTD 2007;
ავტორის სტილი დაცულია
200
33. Amory P., People and Identity in Ostrogothic Italy 489-554, Cambridge,
Cambridge University Press 1997;
34. Ammerman, A.,Cavalli-Sforza L., The Neolithic Transition and the Genetics of
Populations in Europe.N.J. 1984;
35. Anthony D. W., The Horse the Wheel and Language, Princeton University Press
Princeton and Oxford 2007;
36. Ash R., Fission and fusion: shifting Roman identities in the Histories, The
Cambridge Companion to Tacitus, Ed. Woodman A. J., Cambridge, Cambridge
university press 2009;
37. Bailey D. W., Balkan Prehistory, Exclusion, incorporation and identity, London and
New York, Routledge 2000;
38. Bancel P. J., The millennial persistence of Indo-European and Eurasiatic pronouns
and the origin of nominal, In Hot Pursuit of Language in Prehistory, Essays in the
four fields of anthropology In honor of Harold Crane Fleming, Ed. Bengtson J.D.,
Amsterdam / Philadelphia, John Benjamins Publishing Company 2008;
39. Bauschatz P. C., The well and the tree, World and Time in Early Germanic Culture,
Amherst, The University of Massachusetts Press 1982;
40. Bazelmans J., The early-medieval use of ethnic names from classical antiquity. The
case of the Frisians, Ethnic Constructs in Antiquity, Ed. Derks T. Roymans N.,
Amsterdam, Amsterdam University Press 2009;
41. Bomhard A. R., Indo-European and the Nostratic Hypothesis. Charleston 1996;
42. Bomhard A. R., Recent Trends in Nostratic Comparative Linguistics Charleston,
SC, USA (Presented by Academy Member Th.V. Gamkrelidze). საქართველოს
მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის მოამბე, ტომი 2. #4;
43. Bomhard A. R., Some thoughts on the Proto-Indo-European cardinal numbers, In
Hot Pursuit of Language in Prehistory, Essays in the four fields of anthropology In
honor of Harold Crane Fleming, Ed. Bengtson J.D., Amsterdam / Philadelphia, John
Benjamins Publishing Company 2008;
44. Bradley G., Ancient Umbria, State, culture, and identity in central Italy from the
Iron Age to the Augustan era, Oxford , Oxford University Press 2000;
45. Bradley R., The Prehistory of Britain and Ireland, Cambridge, Cambridge
University Press 2007;
ავტორის სტილი დაცულია
201
46. Brather S., Acculturation and Ethnogenesis Along the Frontier: Rome and the
Ancient Germans in an Archaelogical Perspective, Borders, Barriers, and
Ethnogenesis, Ed.By Curta F., Volume 12, Brepols, Brepols Publishers N.V.,
Turnhout 2005;
47. Briant E., The Quest for the Origins of Vedic Culture The Indo-Aryan Migration
Debate, Oxford, Oxford University Press 2001;
48. Bridgman T. P., Hyperboreans Myth and History in Celtic-Hellenic Contacts, New
York & London, Routledge 2005;
49. Brink S., People and Land in Early Scandinavia, Franks, Northmen, and Slavs:
Identities and State Formation in Early Medieval Europeedited by Garipzanov I. H.
Geary P. J. and Przemysław U., Brepols, Brepols Publishers n.v., Turnhout 2008;
50. Burroughs W. J., Climate Change in Prehistory, The End of the Reign of Chaos,
Cambridge, Cambridge University Press 2005;
51. Cameron A.,, Remaking the Past, Interpreting Late Antiquity, Ed. Essays on the
Postclassical World, Bowersock G. W., Brown P. Grabar O., Cambridge,
Massachusetts, and London, England, The Belknap Press of Harvard University
Press 2001;
52. Cavalli-Sforza L., Genes Peuples et Langues. Paris 1996;
53. Chadwick N.K., The Celts, London 1970;
54. Chapman M., The Construction of a Myth, London, St. Martin’s Press 1992;
55. Child V. G., The Aryans, A Study of Indo-European Origins, London, Stephen
Austin & Sone, LTD 1926;
56. Conte F., Les slaves, Paris, 1996,
57. Corcoran W.P., Preface - Chadwick N. The celts London, 1970,
58. Cossind G., Ursprund und verbeitung der Germanen in vor - und
fruhgeschichtlichenzeit. Leipzig, 1929,
59. Courelle P., Histore litteraire des grandes invasions germaniques, Paris, 1964,
60. Croke B., Late Antique Historiography, 250–650 CE, A Companion to Greek and
Roman Historiography, Volume I, Edited by Marincola J., Blackwell Publishing
2007;
61. Crumley C.I., Celtic Secial structure. Michigan, 1974,
62. Cunliffe B., Introduction, The oxford Illustrated Prehistory of Europe, Ed. Cunliffe
B., Oxford New York, Oxford University Press 1994;
ავტორის სტილი დაცულია
202
63. Cunliffe B., Iron Age Societies in Western Europe and Beyond, 800-140 BC, The
oxford Illustrated Prehistory of Europe, Ed. Cunliffe B., Oxford New York, Oxford
University Press 1994;
64. Cunliffe B., The Ancient Celts, London, Penguin Books 1997;
65. Cunliffe B., The Impact of Rome on Barbarian Society, 140 BC-AD 300, The
oxford Illustrated Prehistory of Europe, Ed. Cunliffe B., Oxford New York, Oxford
University Press 1994;
66. Curta F, Introduction, Borders, Barriers, and Ethnogenesis, Ed.By Curta F., Volume
12, Brepols, Brepols Publishers N.V., Turnhout 2005;
67. Curta F., The Making of the Slavs, History and Archaeology of the Lower Danube
Region, c. 500–700, Cambridge, Cambridge University Press 2001;
68. Curta F., Frontier Ethnogenesis in Late Antiquity, The Danube, The Tervingi, And
The Slavs, Borders, Barriers, and Ethnogenesis, Ed.By Curta F., Volume 12,
Brepols, Brepols Publishers N.V., Turnhout 2005;
69. Darden B., On the question of the Anatolian origin of Indo-Hittite. Greater Anatolia
and The Indo-Hittite Language Family. Ed. Drews R.
2001;
70. Davies J., The Celts, London, Cassell Go 2000;
71. Demoule J.-P., Realite des indo-europeens: Les diverses Apories du Modele
Arborescent.Vol. 208. Paris 1991;
72. Dench E., Ethnography and History, A Companion to Greek and Roman
Historiography, Volume I, Edited by Marincola J., Blackwell Publishing 2007;
73. Derks T., Roymans N., Introduction, Ethnic Constructs in Antiquity, Ed. Derks T.
Roymans N., Amsterdam, Amsterdam University Press 2009;
74. Derks T., Ethnic identity in the Roman frontier. The epigraphy of Batavi and other
Lower Rhine tribes, Ethnic Constructs in Antiquity, Ed. Derks T. Roymans N.,
Amsterdam, Amsterdam University Press 2009;
75. Dillon M., Chadwick N.K., The Celtic Relms. New Your, 1967;
76. Dolgopolsky A., The Nostratic Hypothesis and Linguistic Paleontology. Cambridge
1989;
77. Drews R., The End of the Bronze Age, Changes in Warfare and the Catastrophe CA.
1200 B.C, Princeton, New Jersey, Princeton University Press 1993;
78. Dumezil G., Mythe et Epopee. Muthe et epopee, Paris, 1995;
ავტორის სტილი დაცულია
203
79. Dzino D., The Celts in Illyricum – Whoever they may Be: The Hybridization and
Construction of Identities in Southeastern Europe in the Fourth and Third Centuries
BC, Pregledni članak / Review paper Rukopis prihvaćen: 2008;
80. Dyson S. L., The Creation of the Roman Frontier, Princeton, NJ, 1985;
81. Encyclopedia of Indo-European culture Ed. Mallory J., Adams D. London Chicago
1997;
82. Engels J., Geography and History, A Companion to Greek and Roman
Historiography, Volume I, Edited by Marincola J., Blackwell Publishing 2007;
83. Eska J. F., Continental Celtic, Language in ancient Europe: an introduction, The
Ancient Languages of Europe, Ed. Woodard R. D., Cambridge, Cambridge
University Press 2008;
84. Eska J. F., Evans D. E., Continental Celtic, The Celtic Languages, 2nd edition,
Edited by Martin J. Ball and Nicole Müller, London and New York, Routledge
1993;
85. Eska J. F., The emergence of the Celtic languages, The Celtic Languages, 2nd
edition, Edited by Martin J. Ball and Nicole Müller, London and New York,
Routledge 1993;
86. Faarlund J. T., Ancient Nordic, Language in ancient Europe: an introduction, The
Ancient Languages of Europe, Ed. Woodard R. D., Cambridge, Cambridge
University Press 2008;
87. Fife J., Typological aspects of the Celtic languages, The Celtic Languages, 2nd
edition, Edited by Martin J. Ball and Nicole Müller, London and New York,
Routledge 1993;
88. Finkelberg M., Greeks and Pre-Greeks, Aegean Prehistory and Greek Heroic
Tradition, Cambridge, Cambridge University Press 2005;
89. Forsythe G., A Critical History of Early Rome, From Prehistory to the First Punic
War, Berkeley Los Angeles London, University of California Press 2005;
90. Friedrich P., Proto-Indo-European Trees, The Arboreal System of a Prehistoric
People, Chicago and London, The University of Chicago Press 1970;
91. Funari P.P.A., Hall M., and Jones S., Introduction: archaeology in history, Historical
Archaeology, Back from the edge, Edited by Funari P.P.A., Hall M., and Jones S.,
London and New York, Routledge 1999;
ავტორის სტილი დაცულია
204
92. Gajda A., Tacitus and political thought in early modern Europe, c. 1530–c. 1640,
The Cambridge Companion to Tacitus, Ed. Woodman A. J., Cambridge, Cambridge
university press 2009;
93. Galloway P., Material Culture and Text: Exploring the Spaces Within and Between,
Historical Archaeology, Ed. By Martin Hall M., and Silliman S. W., Oxford,
Blackwell Publishing 2006;
94. Gamble C., Origins and Revolutions, Human Identity in Earliest Prehistory,
Cambridge University Press, Cambridge 2007;
95. Garipzanov I. H. Geary P. J. and Przemysław U., Introduction: Gentes, Gentile
Identity, and State Formation in Early Medieval Europe, Franks, Northmen, and
Slavs: Identities and State Formation in Early Medieval Europeedited by
Garipzanov I. H. Geary P. J. and Przemysław U., Brepols, Brepols Publishers n.v.,
Turnhout 2008;
96. Gathercole P.,, Childe’s Revolutions, Archaeology The Key Concepts, Ed. By
RenfrewC. and Bahn P., London and New York, Routledge 2005;
97. Geary P. J., Barbarians and Ethnicity, Interpreting Late Antiquity, Ed. Essays on the
Postclassical World, Bowersock G. W., Brown P. Grabar O., Cambridge,
Massachusetts, and London, England, The Belknap Press of Harvard University
Press 2001;
98. Gimbutas M., Bronze age Cultures in Central and Eastern Europe, Mouton, 1965,
99. Gimbutas M., The Balts, London, Tames and Hudson 1963;
100. Giot P.R., Stabilite au instabilite des populations dans le nord ouest de la Gaule
Celtique. Les mouvements celtique du Ve au Ier Siecle avante notre ere, Paris, 1979 ;
101. Gofart W., Barbarians and Romans AD 418-584. The Technique of
Accomodation, Princeston, NJ, 1980;
102. Goffart W., Does the distant past impinge on the invasion age Germans?, From
Roman Provinces To Medieval Kingdoms, Edited byNoble T. F.X., London and
New York, Routledge 2006;
103. Goffart W., The barbarians in late antiquity and how they were accommodated
in the West, From Roman Provinces To Medieval Kingdoms, Edited byNoble T.
F.X., London and New York, Routledge 2006;
104. Gowing A. M., The Imperial Republic of Velleius Paterculus, A Companion to
Greek and Roman Historiography, Volume I, Edited by Marincola J., Blackwell
Publishing 2007;
ავტორის სტილი დაცულია
205
105. Gray R. D., Atkinson Q. D., Language-tree divergence times support the
Anatolian theory
106. Greenberg J.H., Genetic Linguistics, Essays on Theory and Method, Ed. with an
introduction and bibliography by Croft W., Oxford, Oxford University Press 2005;
107. Griffin M. T., Tacitus as a historian,The Cambridge Companion to Tacitus, Ed.
Woodman A. J., Cambridge, Cambridge university press 2009;
108. Hachmann R., Kossack G., Kuhn. Volker zwischen Germanen und Kelten,
Neumunster 1962 ;
109. Hachmann R., The Germanic Peoples, London 1974;
110. Halsall G., Warfare and Society in the Barbarian West, 450–900, London and
New York Routledge 2003;
111. Harbert W., The Germanic Languages, Cambridge, Cambridge University Press
2007;
112. Harding A., Reformation in Barbarian Europe, 1300-600 BC, The oxford
Illustrated Prehistory of Europe, Ed. Cunliffe B., Oxford New York, Oxford
University Press 1994;
113. Harding D.W., The Iron Age in Northern Britain, Celts and Romans, natives and
invaders, London and New York, Routledge 2004;
114. Harke H., Archaeologists and migrations: a problem of attitude? From Roman
Provinces To Medieval Kingdoms, Edited byNoble T. F.X., London and New York,
Routledge 2006;
115. Harmand J., Les Celtes du second age du Fer, Paris, 1970 ;
116. Haywood J., The Celts Bronze Age to New Age, Harlow, Pearson Education
limited 2004;
117. Heather P. J., Ethnicity, Group Identity, and Social Status in the Migration
Period, Franks, Northmen, and Slavs: Identities and State Formation in Early
Medieval Europeedited by Garipzanov I. H. Geary P. J. and Przemysław U.,
Brepols, Brepols Publishers n.v., Turnhout 2008;
118. Henderson J. C., The Atlantic Iron Age Settlement and identity in the first
millennium BC, London and New York Routledge 2007;
119. Henning J., Civilization Versus Barbarians? Fortifications Techniques and
Politics in Carolingian and Ottonian Borderlands, Borders, Barriers, and
ავტორის სტილი დაცულია
206
Ethnogenesis, Ed.By Curta F., Volume 12, Brepols, Brepols Publishers N.V.,
Turnhout 2005;
120. Hubert H., Les Celtes et l'Expansion Celtique Jusqua l'epoque de la Tene, Paris,
1932 ;
121. Janhunen J.A., Some Old World experience of linguistic dating, In Hot Pursuit
of Language in Prehistory, Essays in the four fields of anthropology In honor of
Harold Crane Fleming, Ed. Bengtson J.D., Amsterdam / Philadelphia, John
Benjamins Publishing Company 2008;
122. Jasanoff J. H., Gothic, Language in ancient Europe: an introduction, The
Ancient Languages of Europe, Ed. Woodard R. D., Cambridge, Cambridge
University Press 2008;
123. Johnson M. H., Rethinking historical archaeology, Historical Archaeology, Back
from the edge, Edited by Funari P.P.A., Hall M., and Jones S., London and New
York, Routledge 1999;
124. Jones S., The Archaeology of Ethnicity, Constructing identities in the past and
present, London and New York, Routledge 1997;
125. Kerns J., Indo-European Prehistory. Cambridge
1985;
126. Kilian L., De l'origine des Indo-Européens. Paris
2000;
127. King J., Kingdoms of the Celts, A History and the Guide, Blandford, Cassell
&Co 2000;
128. Kortlandt F., Italo-Celtic origins and prehistoric development of the Irish
language, Amsterdam - New York, Rodopi 2007;
129. koryakova L., Epimakhov A. V., The Ureals and Western Siberia in the Bronze
and Iron Ages, Cambridge, Cambridge University Press 2007;
130. Kos M. S., Peoples on The Northern Fringes of The Greek World: Illyria As
Seeb By Strabo, L’Illyrie Meridionale et L’Epire dans L’Antiquite - V, Par
Lamboley J. L., Castiglioni M., P., Paris, le CRHIPA 2008;
131. Kraus, C. S., Caesar’s Account of the Battle of Massilia (BC 1.34–2.22): Some
Historiographical and Narratological Approaches, A Companion to Greek and
Roman Historiography, Volume I, Edited by Marincola J., Blackwell Publishing
2007;
ავტორის სტილი დაცულია
207
132. Krebs C. B., A dangerous book: the reception of the Germania, The Cambridge
Companion to Tacitus, Ed. Woodman A. J., Cambridge, Cambridge university press
2009;
133. Kulikowski M., Rome’s Gothic Wars, from the third century to Alaric,
Cambridge, Cambridge University Press 2007;
134. Kulikowsky M., Ethnicity, Rulership, and Early Medieval Frontiers, Borders,
Barriers, and Ethnogenesis, Ed.By Curta F., Volume 12, Brepols, Brepols
Publishers N.V., Turnhout 2005;
135. Kuzmina E. E., Origins of Pastoralism in the Eurasian Steppes, Prehistoric
steppe adaptation and the horse, Ed. Levine M., Renfrew C., Boyle K., Cambridge,
McDonald Institute for Archaeological Research 2003;
136. Kuzmina E. E., The Origin of the Indo-Iranians, Leiden – Boston, Brill 2007;
137. Lass R. , Historical linguistics and language changes, Cambridge university
press, 1997 ;
138. Levene D. S., Roman Historiography in the Late Republic, A Companion to
Greek and Roman Historiography, Volume I, Edited by Marincola J., Blackwell
Publishing 2007;
139. Lindow J., Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs,
Oxford New York, Oxford University Press 2002;
140. Lot F., la Gaule: les fondements ethniques, Sociadux et politiques de la nation
fransaise, Paris, 1947;
141. Mallory J. P., Adams D. Q., Encyclopedia of Indo-European Culture, London
and Chicago, Fitzroy Dearborn Publishers 1997;
142. Mallory J. P., Adams D. Q., The Oxford Introduction to Proto-Indo-European
and the Proto-Indo-European World, Oxford, Oxford University Press 2006;
143. Mallory J.P., In search of the Indo – Europeans, Language, Archaeology and
myth, London, Thames and Hudson 1989;
144. Martin R. H., From manuscript to print, The Cambridge Companion to Tacitus,
Ed. Woodman A. J., Cambridge, Cambridge university press 2009;
145. Mashkour M., Equids in the Northern Part of the Iranian Central Plateau from
the Neolithic to Iron Age: New Zoogeographic Evidence, Prehistoric steppe
adaptation and the horse, Ed. Levine M., Renfrew C., Boyle K., Cambridge,
McDonald Institute for Archaeological Research 2003;
ავტორის სტილი დაცულია
208
146. Matasović R., A Reader in Comparative Indo-European Mythology, Zagreb,
University of Zagreb 2009;
147. Matyushin G. Problems of Inhabiting Central Eurasia: Mesolithic–Eneolithic
Exploitation of the Central Eurasian Steppes . Prehistoric steppe adaptation and
the horse. Ed.by Levine M., Renfrew C., Boyle K, 2003;
148. Maurer F., Nordgermanen und Alemanen , München, 1972;
149. Megow J.V.S., Art of the European Age. A Study of the Elusive image.
Somepset, 1970;
150. Meier-Brugger M., Indo-European Linguistics, In cooperation with Matthias
Fritz M.and Mayrhofer M., Translated by Gertmenian C.. Waiter, Berlin' New York,
Waiter de Gruyter 2003;
151. Melyukova A.I., Nomads of the Eurasian Steppes in the Early Iron Age, Ed. By
Davis-Kimball J., Bashilov V.A., Yablonsky L.T., Zinat Press Berkeley, CA 1995;
152. Melyukova A.I., Scythians of Southeastern Europe, Nomads of the Eurasian
Steppes in the Early Iron Age, Ed. By Davis-Kimball J., Bashilov V.A., Yablonsky
L.T., Zinat Press Berkeley, CA 1995;
153. Mithen S. J., The Mesolitic Age, The oxford Illustrated Prehistory of Europe,
Ed. Cunliffe B., Oxford New York, Oxford University Press 1994;
154. Moshkova M. G., A Brief Review of the History of the Sauromatian and
Sarmatian Tribes, Nomads of the Eurasian Steppes in the Early Iron Age, Ed. By
Davis-Kimball J., Bashilov V.A., Yablonsky L.T., Zinat Press Berkeley, CA 1995;
155. Moshkova M. G., History of the Studies of the Sauromatian and Sarmatian
Tribes, Nomads of the Eurasian Steppes in the Early Iron Age, Ed. By Davis-
Kimball J., Bashilov V.A., Yablonsky L.T., Zinat Press Berkeley, CA 1995;
156. Murray A. C.,Germanic Kinship Structure, Studies in Law and Society in
Antiquity and the Early Middle Ages, Pontifical Institute ofMediaev Al Atudies
1983;
157. Musset L., Les invasions: Les vagues germanique Paris, 1969 ;
158. Neckel G., Germanen und Kelten Heidelberg, 1929;
159. Nichols J., The Epicentre of the Indo-European Linguistic Spread.
Archaeology and Language. Ed. R. Blench and M. Spriggs. London.
1997;
ავტორის სტილი დაცულია
209
160. Noble T. F. X., Introduction: Romans, barbarians, and the transformation of the
Roman impire, To From Roman Provinces To Medieval Kingdoms, Edited by
Noble T. F.X., London and New York, Routledge 2006;
161. Norton Taylor D., Die kelten: Von der vorgeschichtebis zum Normanneneinfall.
Munchen, 1983;
162. Palus M. M., Leone M. P., and Cochran M. D., Critical Archaeology: Politics
Past and Present, Historical Archaeology, Ed. By Martin Hall M., and Silliman S.
W., Oxford, Blackwell Publishing 2006;
163. Patton M., Islands in Time, Island sociogeography and Mediterranean
prehistory, London and New York, Routledge 1996;
164. Piggott S., The Druids. New York, 1968;
165. Pitcher L. V., Characterization in Ancient Historiography, A Companion to
Greek and Roman Historiography, Volume I, Edited by Marincola J., Blackwell
Publishing 2007;
166. Pohl W., Frontiers and Ethnic Identities: Some Final Considerations, Borders,
Barriers, and Ethnogenesis, Ed.By Curta F., Volume 12, Brepols, Brepols
Publishers N.V., Turnhout 2005;
167. Pohl W., Gender and ethnicity in the early middle ages, From Roman Provinces
To Medieval Kingdoms, Edited by Noble T. F.X., London and New York,
Routledge 2006;
168. Pohl W., Telling the difference: signs of ethnic identity, From Roman Provinces
Medieval Kingdoms, Edited byNoble T. F.X., London and New York, Routledge
2006;
169. Pohl W., Conceptions of Ethnicity in Early Medieval Studies, Debating the
Middle Ages: Issues and Readings, Ed. Lester K. Little and Barbara H. Rosenwein,
Blackwell Publishers, 1998;
170. Popman M., The Collapse of Aegean Civilization at the End of the Late Bronze
Age, The oxford Illustrated Prehistory of Europe, Ed. Cunliffe B., Oxford New
York, Oxford University Press 1994;
171. Powell T. G.E., The Celts. London, 1958;
172. Rankin D., Celts and the Classical World, London and New York, Routledge
2003;
173. Renfrew C., Archaelogy and language. The puzzle of indo - European origins.
1989;
ავტორის სტილი დაცულია
210
174. Renfrew C., Archaeogenetics, Archaeology The Key Concepts, Ed. By
RenfrewC. and Bahn P., London and New York, Routledge 2005;
175. Renfrew C., Before Civilizaiton. New York, 1973;
176. Renfrew C., Cognitive Archaeology, Archaeology The Key Concepts, Ed. By
RenfrewC. and Bahn P., London and New York, Routledge 2005;
177. Ringe D., From Proto-Indo-European to Proto-Germanic, Oxford, Oxford
University Press 2006;
178. Robiou F., Histoire des Caulois d'orinet par Frlix Robiou. Paris, 1946 ;
179. Roymans N., Hercules and the construction of a Batavian identity in the context
of the Roman empire, Ethnic Constructs in Antiquity, Ed. Derks T. Roymans N.,
Amsterdam, Amsterdam University Press 2009;
180. Roymans N., Tribal Societies in Northern Gaul, Amsterdam 1990;
181. Rundkvist M., Barshalder 2, Studies of Late Iron Age Gotland, Stockholm,
Elanders Gotab 2003;
182. Schmidt L., Geschichte der deutschen Stammen bis zum Ausgang der Volker
wanderung. Munchen, 1934,
183. Schwantes G., Jastorf und Latene, Berlin, 1955,
184. Schwarz E., Coten Nordgermanen, Angelsachsen. Studien zur Ausgliederung
der germanischen sprachen. Bern - Munchen, 1951;
185. Schwarz E., Germanische Sprachgeshichte und Sprachgeographie - "Zeitschrift
fur Mundartforshung" jhg 21, 1953;
186. Schwarz E., Germanische stammeskunde, Heidelberg, 1956;
187. Shennan S., Cultural Evolution, Archaeology The Key Concepts, Ed. By
RenfrewC. and Bahn P., London and New York, Routledge 2005;
188. Sherratt A., The Horse and the Wheel: the Dialectics of Change in the Circum-
Pontic Region and Adjacent Areas, 4500–1500 BC 233, Prehistoric steppe
adaptation and the horse, Ed. Levine M., Renfrew C., Boyle K., Cambridge,
McDonald Institute for Archaeological Research 2003;
189. Sherratt A., The Emergence of Elites: Earlier Bronze Age Europe, 2500-1300
BC, The oxford Illustrated Prehistory of Europe, Ed. Cunliffe B., Oxford New York,
Oxford University Press 1994;
ავტორის სტილი დაცულია
211
190. Sherratt A., The Transformation of Early Agrarian Europe: The Later Neolithic
and Copper Ages, 4500 – 2500 BC, The oxford Illustrated Prehistory of Europe, Ed.
Cunliffe B., Oxford New York, Oxford University Press 1994;
191. Small D. B., The tyranny of the text: lost social strategies in current historical
period archaeology in the classical Mediterranean, Historical Archaeology, Back
from the edge, Edited by Funari P.P.A., Hall M., and Jones S., London and New
York, Routledge 1999;
192. Speidel M. P., Ancient Germanic Warriors, London and New York, Routledge
2004;
193. Stifter D., Early Irish, The Celtic Languages, 2nd edition, Edited by Martin J.
Ball and Nicole Müller, London and New York, Routledge 1993;
194. Stone L., F. Lurquin P. F., A Genetic and Cultural Odyssey, New York,
Colimbia University Press, 2005;
195. Strobel K., The Galatians in the Roman Empire. Historical tradition and ethnic
identity in Hellenistic and Roman Asia Minor, Ethnic Constructs in Antiquity, Ed.
Derks T. Roymans N., Amsterdam, Amsterdam University Press 2009;
196. Stroheker K.F., Germanentum und Spätantike, Zurich, 1965;
197. Tainter J. A., “Dark Ages” in Archaeology / Systems Collapse, Archaeology
The Key Concepts, Ed. By RenfrewC. and Bahn P., London and New York,
Routledge 2005;
198. Taylor T., Thracians, Scythians, and Dacians, 800 BC – AD 300, The oxford
Illustrated Prehistory of Europe, Ed. Cunliffe B., Oxford New York, Oxford
University Press 1994;
199. Theuws F., Grave goods, ethnicity, and the rhetoric of burial rites in Late
Antique Northern Gaul, Ethnic Constructs in Antiquity, Ed. Derks T. Roymans N.,
Amsterdam, Amsterdam University Press 2009;
200. Thomas R. F., The Germania as literary text, The Cambridge Companion to
Tacitus, Ed. Woodman A. J., Cambridge, Cambridge university press 2009;
201. Thompson E.A., Romans and Barbarians, Madison, Wisc, 1982;
202. Thompson E.A., The Early Germans, oxford 1965;
203. Tierney J.J., Celtic Ethnography of Posidonius - proccedings of the royal Irish
academy. Vol 60. N4 - 5, Dublin 1965;
204. Todd M., Barbarian Europe, AD 300 – 700, The oxford Illustrated Prehistory of
Europe, Ed. Cunliffe B., Oxford New York, Oxford University Press 1994;
ავტორის სტილი დაცულია
212
205. Todd M., The Early Germans, Second Edition, Blackwell, Blackwell Publishing
2004;
206. Turner D., Making Prehistory, Historical Science and the Scientific Realism
Debate, Cambridge, Cambridge University Press 2007;
207. Vattuone R., Western Greek Historiography, A Companion to Greek and
Roman Historiography, Volume I, Edited by Marincola J., Blackwell Publishing
2007;
208. Wallace R. E., Sabellian languages, Language in ancient Europe: an
introduction, The Ancient Languages of Europe, Ed. Woodard R. D., Cambridge,
Cambridge University Press 2008;
209. Wallace R. E., Venetic, Language in ancient Europe: an introduction, The
Ancient Languages of Europe, Ed. Woodard R. D., Cambridge, Cambridge
University Press 2008;
210. Wells P.S., The Barbarian Speak, How the Conquered Peoples Shaped Roman
Europe, Prineton and Oxford, Prineton University Press 1999;
211. Wenskus R., Stammesbildung und verfassung, Koln-graz, 1961;
212. Werner K.F., Des Origines a la Gaule romaine., Paris, 1984 ;
213. West M. L., Indo-European Poetry and Myth, Oxford, Oxford University Press
2007;
214. Whittle A., The First Farmers, The oxford Illustrated Prehistory of Europe, Ed.
Cunliffe B., Oxford New York, Oxford University Press 1994;
215. Williams J. H. C., Beyond the Rubicon Romans and Gauls in Republican Italy,
Oxford New York, Oxford University Press 2001;
216. Willis D., Old and Middle Welsh, The Celtic Languages, 2nd edition, Edited by
Martin J. Ball and Nicole Müller, London and New York, Routledge 1993;
217. Winter H. E., A History of the Celts, Sussex, The Book Guild LTD 2004;
218. Wolfram H., Origo et religio: ethnic traditions and literature in early medieval
texts, From Roman Provinces To Medieval Kingdoms, Edited byNoble T. F.X.,
London and New York, Routledge 2006;
219. Wolfraum H., Geschichte der Goten., Munchen, 1979;
220. Wood I., Defining the Franks: Frankish origins in early medieval historiography,
From Roman Provinces To Medieval Kingdoms, Edited byNoble T. F.X., London
and New York, Routledge 2006;
ავტორის სტილი დაცულია
213
221. Woodard R. D., Language in ancient Europe: an introduction, Language in
ancient Europe: an introduction, The Ancient Languages of Europe, Ed. Woodard
R. D., Cambridge, Cambridge University Press 2008;
222. Woodman A. J., Introduction of The Cambridge Companion to Tacitus, Ed.
Woodman A. J., Cambridge, Cambridge university press 2009;
223. Woodman A. J., Tacitus and the contemporary scene, The Cambridge
Companion to Tacitus, Ed. Woodman A. J., Cambridge, Cambridge university press
2009;
224. Woolf G., Cruptorix and his kind. Talking ethnicity on the middle ground,
Ethnic Constructs in Antiquity, Ed. Derks T. Roymans N., Amsterdam, Amsterdam
University Press 2009;
225. Wurst L., A Class All Its Own: Explorations of Class Formation and Conflict,
Historical Archaeology, Ed. By Martin Hall M., and Silliman S. W., Oxford,
Blackwell Publishing 2006;
226. Zvelebil M., Indo-European origins and the agricultural transition in
Europe.Journal of European Archaeology 2002;
227. Аврусин Д.А., Археология СССР, Москва 1977;
228. Алексеев В.П., Историческая Антропология и этногенез, Москва 1989;
229. Алексеев В.П., Этногенез, Москва 1986;
230. Алёкшин В.А., Культурные контакты друвных племен средней Азии, -
Взаимодействие кочевых культур и древных цивилизации, отв. ред. В.А.
Массон, Алма-Ата 1989;
231. Арутинов С.А., Народы и культуры, Москва 1989;
232. Бикова О.И., Сафонова О.Е., Ушакова Ю.В. История германских языков и
письменности, Воронеж 1982;
233. Будагов Р.А., Борьба идей и направлений в языковании нашего времени,
Москва 1978;
234. Буданова В.П., Готы в эпоху великого пересселения народов, Москва,
1990;
235. Вайнраих У., О Совместимости генеалогического родства и
конвергентного развития, Перевод Шеглова Ю.К. – «Новая в лингвистике»,
Москва, 1978;
236. Вессен Э., Скандинавские языки, Перевод со шведского С.С. Масловой –
Лашанской, Москва, 1949;
ავტორის სტილი დაცულია
214
237. Вильсон Д.М., Англосаксы, Покорители кельтской братании, пер. с
английского П.В. Тимофеева, Москва, 2004;
238. Гавранек Б., К проблематике смещения языков, пер. Зенина Р.В. – Новое в
лингвистике, Москва, 1978;
239. Гамкрелидзе Т.,Иванов В., Индоевропейский язык и индоевропейцы.
Тбилиси 1984;
240. Георгиев В., Исследования по сравнительно – историческому
языкознанию, Москва, 1958;
241. Горнунг Б.В., Вопросу ояразований индоевропейской языковой общности,
Москва, 1954;
242. Гордезиани Р., Кавказ и проблемы древнейших среднеземноморсих
языковых и культурных взаимоотношений. Тбилиси.
1975;
243. Грагов Б.Н., Ранний жедезный век, Москва, 1977;
244. Грагов Б.Н., Моравский С.П. Неусыхин И.А. Древные германцы, Москва,
1937;
245. Десницкая А.В., К изучению исторических проблем кельтологии – Теория
языка Англистика кельтология, Отв. ред. М.П. Алексеев, Москва, 1976;
246. Дьяконов И. М., Языковые контакты на кавказе и ближнем востоке,
Орджоникидзе, 1989;
247. Жирмкнский В.М., Введение в сравнительно – историческое изучение
германских языков, Москва, 1964;
248. Жирмкнский В.М., Сушествовал ли “Протогерманский” Язик, Вопросы
Язикознания 1971;
249. Исмагилов Р. Б., О некоторых тенденциях развития современной
отечественной скифологии, - «Взаимодействие кочевых культур и древных
цивилизаций» Отв. ред. В.М. Массон, Алма – Ата, 1989;
250. Калыгин В.П., Язык древнейшей ирландской поэзии, Москва, 1985;
251. Калыгин В.П., Королев А.А. Ввеление в культскую филологию, Москва,
1989;
252. Климов Г.А., О праязыковой реальности, - «Актульные вопросы
сравнительного языкознания», под. ред. А.В. Десницкая, Ленинград, 1989;
253. Королев А.А., Древнейшие памятники ирландского языка, Москва, 1984;
ავტორის სტილი დაცულია
215
254. Корсунский А.Р., Гюнтер Р. У., Упадок и гибель западной Римской
империи и возникновение германских королевств (до середине VI в), Москва,
1984,
255. Кузьменко Ю.К., Фонологическая эволюция германских языков,
Ленинград, 1991;
256. Кухаренко Ю.В., Археология Польши, Москва, 1969;
257. Люис Г., Педерсен Х., Краткая сравнительная граматика кельтских языков,
Пер. с английского А.А. Смирнова, Москва, 1954;
258. Макаев Э.А., Структуры слова в индо-европейских и германских языках,
Москва, 1970;
259. Макаев Э.А., Язык древнейших рунических надписей, Москва, 1965;
260. Мартине А., Распрастранение языка и структурная лингвистика, пер.
Зенина Р.В. – Новое в лингвистике, Москва, 1978;
261. Мартынов А.И., Археология СССР. Москва, 1982;
262. Мартынов В.В., Славяно германское лексическое взаимодействие
древнейшей поры, Минск, 1963;
263. Мартынов В.В., Лингвистические методы обоснования гипотезы о Висло –
Одрской прародине славян, Минск, 1963;
264. Мачинский А.Д., Кельты на землях к востоку от карпат, - Кельты и
кельтские языки. отв. ред. В.Н. Ярцева, Москва, 1974;
265. Массон В., Средняя Азия и древный восток, Москва и Ленинград
1964;
266. Массон В., Поселение Джеитун, Ленинград
1971;
267. Мейе А., Основные особенности германской группы языков, Москва, 1952;
268. Монгайт А.А., Археология западной европы. Бронзовий и железний век,
Москва, 1974;
269. Несыхин А.И., Обшественный строй древных германсцев, Москва, 1929;
270. Низе Б., Очерк римской истории и источниковедения, пер. с немецкого
под. ред. М.И. Ростовцова, Санкт – Перербург, 1910;
271. Никонов И.Е., Культуры эпохи раннего железа, Москва, 1977;
272. Новиков М.Н., Ранные этапы этнической истории швеицарии, - Романия и
барбария, отв. ред. С.А. Арутинов, Москва, 1989;
273. Порциг В., Членение индоевровейской языковой облости, Москва, 1964;
ავტორის სტილი დაცულია
216
274. Ременников А.М., Борьба племена северного причерноморья с Римом в III
веке, Москва, 1954;
275. Решина М.И., Происхождение и расселение фризов, - Романия и барбария
под. ред. С.А. Арутинов, Москва, 1989;
276. Сафронов В.А., Индоевропейские прародины, Горкий 1989,
277. Стеблин – Каменский М.И., История скандинавских языков, Москва –
Ленинград, 1953,
278. Титов В.С., Древнейшие земледельцы в Европе, - Археология старого и
нового света, под. ред. Н.Я. Мерперт, П.М. Кожин, Москва, 1966;
279. Тиханова М.А., Кельтская проблема в современной археологии – Кельты и
кельсткие языки, отв. ред. Ярцева В.Н., Москва, 1974;
280. Филип Я., Кельтская цивилизация и ее наследие, Перевод с чешского
Можанской Л.П. и Тарабрина Е.В., Прага, Издательство Чехословацкой Наук
и АРТИЯ 1961;
281. Фисенко В.А., Племена ямной культуры юго – восточной Европы, Саратов,
1970;
282. Хлебникова И.Б., Введение в германскую филологию и историю
английского языка, Калинин, 1975;
283. Хлопин И., Энеолит южных областей Средней Азии. часть 1, Москва –
Ленинград 1963;
284. Цалкин В., Древнейшие домашние животные Восточной Европы. Москва
1970;
285. Широкова Н.С., Древные кельты на рубеже старой и новой эры,
Ленинград, 1989;
286. Шкунаев С.В., Обшина и обшество западных культов, Москва, 1989;
287. Чайлд Г., Прогресс и археология. Москва
1949;
288. Эккерт Р., К вопросу германо – балто – славянских соответствий –
«Проблемы общего и германского языкознания», ред. кол. Медникова Э.М.,
Филичева Н.И., Широкова А.Г. Москва, 1978;
289. Энеолит СССР. отв. ред. Массон В.М., Мерперт Н.Я., Москва, 1982;
ავტორის სტილი დაცულია