janÁcek dvorÁk ˇˇ · flute 1 georges barthel. flute 2 anne pustlauk. flute 3 florence aoustet....

44
ANIMA ETERNA BRUGGE JOS VAN IMMERSEEL JANÁCEK DVORÁK SINFONIETTA SYMPHONY “FROM THE NEW WORLD” ˇ ˇ

Upload: others

Post on 18-Oct-2020

20 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

ANIMA ETERNA BRUGGE JOS VAN IMMERSEEL

JANÁCEK DVORÁKSINFONIETTA

SYMPHONY “FROM THE NEW WORLD”

ˇ ˇ

Page 2: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

menu

tracklist

Janáček DvoŘák ANIMA ETERNA BRUGGEENGlIsh / fRANçAIs / dUTch / dEUTsch

Page 3: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette
Page 4: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

4

LEOŠ JANÁČEK (1854-1928)

SINFONIETTA OP. 60 (1926)

1 ALLEGRETTO 2’30

2 ANDANTE 6’28

3 MODERATO 5’53

4 ALLEGRETTO 3’04

5 ANDANTE CON MOTO 8’14

ANTONÍN DVOŘÁK (1841-1904)

SYMPHONY NO.9 IN E MINOR OP. 95

“FROM THE NEW WORLD” (1893)

1 ADAGIO – ALLEGRO MOLTO 12’07

2 LARGO 12’19

3 MOLTO VIVACE 7’49

4 ALLEGRO CON FUOCO 12’13

TOTAL TIME: 70’49

menu

Page 5: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

5

ANIMA ETERNA BRUGGE JOS VAN IMMERSEELFLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO

Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette Spehr. ENGLISH HORN

Stefaan Verdegem. CLARINET 1 Lisa Shklyaver. CLARINET 2 Daniele Latini. E-FLAT CLARINET Lisa

Klevit-Ziegler. BASS CLARINET Philippe Castejon. BASSOON 1 Jane Gower. BASSOON 2 Györgyi

Farkas. HORN 1 Uli Hübner. HORN 1 DOUBLE Anneke Scott. HORN 2 Martin Mürner. HORN 3 Helen

MacDougall. HORN 3 DOUBLE Renée Allen. HORN 4 Jörg Schulteß. TRUMPET 1 Thibaud Robinne.

TRUMPET 2 Sebastian Schärr. TRUMPET 3 Nicolas Isabelle. TROMBONE 1 Timothy Dowling.

TROMBONE 2 Cas Gevers. TROMBONE 3 Gunter Carlier. TROMBONE 4 Joost Swinkels. TUBA Marc

Girardot. TIMPANI Jan Huylebroeck. PERCUSSION Wim De Vlaminck. HARP Marjan De Haer. FIRST

VIOLIN Jakob Lehmann (concertmaster). Balázs Bozzai. Gregor Dierck. Laura Johnson. Martin

Reimann. Malina Mantcheva. Nicolas Mazzoleni. László Paulik. SECOND VIOLIN John Meyer.

Barbara Erdner. Paulien Kostense. Albrecht Kühner. Erik Sieglerschmidt. Joseph Tan. Wanda

Visser. Tokio Takeuchi. VIOLA Frans Vos. Erzsebet Ádám. Noah Mayer. Yoshiko Morita. Ruben

Sanderse. Bernadette Verhagen. CELLO Ute Petersilge. Dmitriy Dikhtyar. Nicholas Selo. Stefano

Veggetti. Regina Wilke. Verena Zauner. DOUBLE BASS Beltane Ruiz Molina. Ben Faes. Mattias

Frostenson. Matthias Scholz.

FANFARE JANÁČEK TRUMPET 1 Markus Schwind. TRUMPET 2 Emmanuel Mure. TRUMPET 3 Johannes Rauterberg. TRUMPET 4 Sylvain Maillard. TRUMPET 5 Dave Hendry. TRUMPET 6 Bruno Krattli. TRUMPET 7 Karel Mnuk. TRUMPET 8 Patrick Dreier. TRUMPET 9 Bruno Fernandes. BASS TRUMPET Michael

Scheuermann. BASS TRUMPET Kate Rockett. TENOR TUBA Anneke Scott. TENOR TUBA Renée Allen. TIMPANI Jan Huylebroeck.

Page 6: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette
Page 7: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

7

DVOŘÁK: THE CITIZEN OF THE WORLD

In 1891, at the request of its director Jeannette Thurber, Antonín Dvořák became artistic director and professor at the National Conservatory of Music in New York. Mrs Thurber dreamt of a thoroughbred ‘American’ repertory of art music and hoped Dvořák could lay the foundations for this by studying the national musical heritage.

Using the basic musical vocabulary that he could detect (pentatonic melodies, plagal cadences, speci c modes, ostinato accompaniments and strongly marked syncopations) Dvořák then set to work himself – starting with his Symphony no. 9 ‘From the New World’. The score does not contain direct references: Dvořák wanted to convey the essence, the spirit of the Native American and African-American heritage, without quoting from it. Nor did he deny his own musical roots. The result is a colourful but seamless patchwork of Slavic elements, a hint of Negro spiritual, and a jazzy touch.

JANÁČEK: THE DAREDEVILWhereas Dvořák grew up in Bohemia, Leoš Janáček came from rural Moravia, further to the east. Having initially followed the ‘Romantic’ path of Dvořák, from the late 1880s onwards he focused on the Moravian musical heritage, from which he intended to derive an idiosyncratic compositional style.His discoveries bore fruit notably in the quirky Military Sinfonietta: composed for the Sokol gymnastic festival, dedicated to the Czech Armed Forces and conceived as ve scenes

ENGLISH

menu

Page 8: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

8

set in Janáček’s adopted home town of Brno in the aftermath of the Czech Declaration of Independence. The composer later reduced the military content of this ‘programme’, but the impressive fanfares constitute a lasting reminder of his initial inspiration.

FROM SINFONIETTA TO SYMPHONY: ANIMA EXPLORES CZECH MUSIC

Where did you get the idea for this Czech programme?The starting point was Janáček’s Sinfonietta, a work I discovered in my student days at a concert in which my teacher Eugène Traey was playing Poulenc’s Double Concerto. The evening began with the Sinfonietta, which was completely unknown to me: a slap in the face that continued to reverberate for days afterwards! I absolutely wanted to perform it with Anima at some stage, and now that moment has nally come.

How would you characterise the Sinfonietta?It’s a monument of the calibre of Le Sacre du Printemps: it is hors catégorie and highly original – no Classical-Romantic ‘symphony’ but a quasi-suite in ve distinct movements. The work is extremely complex in terms of orchestration and harmony, and of rhythm too (bars in 13/8 time, just imagine!), from both the technical and the practical point of view. All in all, an impressive creation that bears witness to Janáček’s craftsmanship. I actually think Sinfonietta is much too modest a title!

Page 9: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

9

To assemble a cappella or choir of brass instruments – especially one consisting of period instruments – must have been quite a challenge.All praise to our trumpeters Thibaud and Sebastian: they gathered a wonderful group of players with an instrumentarium from the period, but from different geographical origins – just the way it was back then! By combining Czech, German, Russian, French and Viennese brass instruments, each with its speci c tone colour and sonority, we achieved a fantastic result.

What special characteristics did you have to take account of in the Dvořák symphony?The forces are those of the Classical-Romantic orchestra, but the use of a period orchestral layout makes this Anima recording sound resolutely ‘different’: working from contemporary sketches, we decided to split up the bass section – in fact an eighteenth-century principle – which means the bass sound is omnipresent. That doesn’t just improve the orchestra’s intonation, but also produces a much more homogeneous overall sonority than you can get with the standard con guration with the instruments grouped together.

Much has been said and written about the American ‘authenticity’ of this Symphony From the New World. Is one really supposed to hear Swing Low, Sweet Chariot ‘between the lines’, as it were?In my opinion, no – and indeed it wasn’t Dvořák’s intention. As far as we know, he didn’t borrow any melody directly from the American folk repertory. A little touch of the Spiritual, a soupçon of jazz, yes – the nal cadence speaks volumes! But Dvořák is no Bartók – who composed on the basis of ‘archaeological remains’ – or Gershwin, whose music breathes America. After all, without the work’s subtitle, who would really suspect an American connection? To my ears this music sounds above all very Czech! In any case, I think greater nuance and less pigeonholing is always the preferable approach: music isn’t so easy to imprison within concepts.

ENGLISH

Page 10: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

10

WE CHECK BEFORE WE PLAY!

Anima projects are always rooted in musicological research, the study of period instruments and performance techniques. The Czech programme was underpinned by the scientifi c investigations of the cellist Hilary Metzger, who presents her most striking fi ndings below.

NARROWING THE GAP: FROM PINS TO PORTAMENTO‘For the Dvořák symphony, I was very fortunate to have access to the New York Philharmonic Archives website, which boasts not only the manuscript parts used at the premiere, but also other orchestral parts. They contain a wealth of information about bowings, ngerings, articulations and the types of wind instruments used. Photos of American orchestras at the time show the cellists performing with endpins, which is interesting because the cellist for whom Dvořák wrote his Cello Concerto played without . . .

First editions of works by musicians close to Dvořák, and string methods by Czech or German players (New York City was strongly in uenced by German musicians at the time) re ned our choices of when to use portamento (sliding between notes) and when to stay on the string with the bow.

For the Sinfonietta, Janáček’s writings (about speech melody, performance preferences and the work as such) served as an excellent primary source. The fact that the work was inspired by a military fanfare in uenced our choice of wind instruments. Furthermore, it seems that Czech orchestral violinists c.1926 were still using pure gut E strings, and that

Page 11: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

11

the two violin sections were split to the conductor’s left and right. Instrumental methods were helpful here too, but most instructive were the recordings of musicians admired by Janáček. They inspired us to use more portamento and more articulation with the left ngers, as well as to move toward greater metrical and rhythmic exibility. I was surprised to nd out how often Czech artists not only extended long notes beyond what’s written (a common feature in early recordings) but also would shorten their rhythmic values, in order to play the faster notes that followed more calmly or expressively.’

ENGLISH

Page 12: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

NEARLY THIRTY AND GOING STRONG! A FEW OF ANIMA’S MILESTONES AND HIGHLIGHTS

1985 JOS VAN IMMERSEEL ASSEMBLES FIVE STRING PLAYERS

TO PERFORM BAROQUE MUSIC

1987 A NEW BAROQUE ORCHESTRA – WITH A PUN ON THE NAME

OF THE FOUNDER – IS BORN: ANIMA ETERNA NOW COMPRISES

SEVENTEEN MUSICIANS TO EXPLORE THE VIENNESE CLASSICAL

AND FRENCH BAROQUE REPERTOIRES

1990 THE ORCHESTRA TAKES THE COMPLETE MOZART PIANO CONCERTOS

TO THE STUDIO AND ON A JAPANESE CONCERT TOUR

1996/97 INNOVATIVE RECORDING OF SCHUBERT’S SYMPHONIES,

FOR THE FIRST TIME WITH VIENNESE WIND INSTRUMENTS

FROM HIS TIME (DIAPASON D’OR 1998)

2002 ZIG-ZAG TERRITOIRES LAUNCHES THE ‘COLLECTION ANIMA ETERNA’

WITH TWO PIONEERING RECORDINGS DEVOTED TO JOHANN STRAUSS II

AND TCHAIKOVSKY

2003 AFTER INAUGURATING CONCERTGEBOUW BRUGGE ON 20.02.2002,

ANIMA BECOMES ITS ‘ORCHESTRA IN RESIDENCE’

Page 13: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

2004 ANIMA REVISITS BRAHMS, RIMSKY-KORSAKOV, BORODIN AND LISZT

(PREIS DER DEUTSCHEN SCHALLPLATTENKRITIK) ON PERIOD INSTRUMENTS

2005 THE FESTIVE (RE)DISCOVERY OF RAVEL ON EARLY TWENTIETH-CENTURY

FRENCH WIND INSTRUMENTS MARKS TWENTY YEARS OF ANIMA ETERNA

2006 INTERNATIONAL MOZART YEAR: ANIMA ETERNA REKINDLES ITS FIRST LOVE,

ON STAGE AS WELL AS ON SEVERAL NEW, AWARD-WINNING CDS

2008 THREE YEARS OF PREPARATION RESULT IN A SET OF BEETHOVEN CDS

(EDITOR’S CHOICE – GRAMOPHONE, ETC.) FEATURING HIS COMPLETE

SYMPHONIES AND VARIOUS OVERTURES, REGARDED AS A ‘REFERENCE

RECORDING’ EVER SINCE

2010 ANIMA MOVES ITS OFFICES TO EZELPOORT IN BRUGES,

AND BECOMES ENSEMBLE ASSOCIÉ DE L’OPÉRA DE DIJON

2013 AFTER POULENC AND DEBUSSY, ANIMA’S EXPLORATION OF ROMANTIC AND

EARLY MODERN REPERTOIRES CONTINUES WITH MUSSORGSKY’S PICTURES

AT AN EXHIBITION AND RAVEL’S MA MÈRE L’OYE

2014 DEBUT AT FRANKFURT’S ALTE OPER AND REVELATORY RECORDING

OF ORFF’S CARMINA BURANA WITH COLLEGIUM VOCALE GENT

2015/16 MAESTRO VAN IMMERSEEL’S CELEBRATORY YEAR IS TO CULMINATE

IN MULTIPLE CD RELEASES – INCLUDING FOUR INTIMATE SCHUBERTIADES

– AND BEETHOVEN TOURS TO MEXICO, SYDNEY AND NEW YORK!

menu

Page 14: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette
Page 15: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

15

DVOŘÁK : LE CITOYEN DU MONDE

En 1891, à la demande de la directrice Jeannette Thurber, Antonín Dvořák devint directeur artistique et professeur au Conservatoire national de musique de New York. Thurber rêvait d’un répertoire purement « américain » et espérait que Dvořák pourrait en jeter les bases par une étude du patrimoine musical national.Avec le vocabulaire musical qu’il put ainsi dégager (mélodies pentatoniques, cadences plagales, atmosphères tonales spéci ques, accompagnements ostinato et syncopes fortes), Dvořák put ensuite se mettre à l’ouvrage – pour commencer avec la 9e symphonie, From the New World. La partition ne contient pas de référence directe : Dvořák voulait traduire l’essence, l’esprit de l’héritage indien et afro-américain, mais sans le citer. Les propres racines musicales du compositeur sont également présentes dans l’œuvre, sorte de patchwork coloré mais homogène composé d’éléments slaves, d’un soupçon de négrospiritual et d’une touche jazzy.

JANÁČEK : LE RISQUE-TOUTDvořák grandit en Bohème ; Leoš Janáček, quant à lui, est originaire de Moravie, région rurale et plus orientale. Alors qu’il se situait à l’origine plutôt dans la veine « romantique » de Dvořák, Janáček se consacra à partir de la n des années 1880 à l’héritage musical morave, jusqu’à parvenir à un style de composition idiosyncrasique.Résultat perceptible notamment dans la très personnelle Sinfonietta militaire, œuvre composée pour le festival de gymnastique Sokol, dédiée aux forces armées tchèques

FRANÇAIS

menu

Page 16: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

16

et conçue comme cinq scènes qui se déroulent à Brno, la ville où vivait Janáček, au lendemain de la Déclaration d’indépendance tchèque. Le contenu militaire de ce « programme » fut réduit plus tard par le compositeur, mais les grandioses fanfares témoignent de son inspiration initiale.

DE LA SINFONIETTA À LA SYMPHONIE : ANIMA EXPLORE LA TCHÉQUIED’où provient l’idée de ce programme ?C’est la Sinfonietta de Janáček qui en est à la base : j’ai découvert cette œuvre alors que j’étais étudiant, lors d’un concert dans le cadre duquel mon professeur, Eugène Traey, se produisait dans le double concerto de Poulenc. La Sinfonietta, que je ne connaissais pas, ouvrait la soirée : la gi e que j’ai reçue alors s’est fait sentir pendant des jours ! Je n’avais qu’une envie, pouvoir jouer l’œuvre avec Anima : c’est à présent chose faite !

Comment décririez-vous la Sinfonietta ?C’est un monument du calibre du Sacre du Printemps : hors-catégorie et très original. Il ne s’agit pas d’une « symphonie » classique-romantique, mais d’une sorte de suite en cinq mouvements distincts. L’œuvre est extrêmement complexe en termes d’orchestration, d’harmonie, de rythme – des mesures en 13/8, imaginez ! –, du point de vue technique comme du point de vue pratique. Une création imposante, en somme, qui témoigne du métier de Janáček. En réalité, Sinfonietta me semble être un titre beaucoup trop modeste !

Page 17: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

17

Réunir une cappella de cuivres est – à plus forte raison lorsque l’on travaille avec des instruments d’époque – un dé considérable, n’est-ce pas ? Tous les éloges doivent aller à nos trompettistes, Thibaud et Sebastian : ils ont réuni un formidable ensemble avec un instrumentarium de l’époque, mais de différentes origines géographiques – exactement comme cela se faisait ! En combinant des cuivres tchèques, allemands, russes, français et viennois, chacun avec sa propre couleur et son propre style sonore, nous sommes parvenus à un résultat fantastique.

Quelles sont les particularités dont vous avez dû tenir compte pour la symphonie de Dvořák ?L’effectif correspond à celui de l’orchestre classique-romantique, mais la disposition historique de l’orchestre fait qu’Anima sonne résolument « autrement » dans cet enregistrement : sur la base de croquis contemporains, nous avons décidé de scinder le groupe de basse – un principe du XVIIIe siècle, en fait –, ce qui rend le son de la basse présent partout. Non seulement cela améliore l’intonation de l’orchestre, mais l’image sonore qui en résulte est beaucoup plus homogène, ce que ne permet pas la con guration usuelle des groupes d’instruments.

On a beaucoup dit et écrit à propos de l’authenticité « américaine » de la Symphonie du Nouveau Monde. Doit-on réellement entendre Swing Low, Sweet Chariot entre les lignes ?À mon avis non – ce n’était du reste pas l’intention de Dvořák. Pour ce que nous en savons, il n’a pas emprunté directement de mélodie au répertoire musical folklorique américain. Un peu de spiritual, un soupçon de jazz : ça oui – la cadence nale est éloquente ! Mais Dvořák n’est pas Bartók – qui composait à partir de « découvertes archéologiques » – ni Gershwin, dont la musique respire l’Amérique. Sans ce sous-titre, qui soupçonnerait un lien avec l’Amérique ? Pour moi, cette musique possède surtout des sonorités tchèques !

FRANÇAIS

Page 18: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

18

Quoi qu’il en soit, plus de nuance et moins de pensée compartimentée me semblent toujours s’imposer : la musique ne se laisse pas si facilement enfermer dans les concepts !

NOUS VÉRIFIONS AVANT DE JOUER�! Les projets d’Anima sont toujours enracinés dans la recherche musicologique et l’étude des instruments et des techniques d’exécution de l’époque. Le programme tchèque repose sur le travail scientifi que de la violoncelliste Hilary Metzger, qui présente ci-dessous ses découvertes les plus marquantes.

AU PLUS PRÈS DE LA MUSIQUE : DES PIQUES AU PORTAMENTO« Pour la symphonie de Dvořák, j’ai eu la chance d’avoir accès aux archives numérisées du New York Philharmonic, qui possède le matériel manuscrit utilisé lors de la création, mais aussi d’autres parties orchestrales. Toutes ces parties comportent d’abondantes indications relatives aux coups d’archet, doigtés, articulations et types d’instruments à vent employés. Les photos d’orchestres américains de l’époque montrent que les violoncellistes jouaient avec pique, ce qui est intéressant, car le violoncelliste pour qui Dvořák écrivit son concerto pour violoncelle jouait sans pique… »

Les premières éditions d’œuvres de musiciens proches de Dvořák et les méthodes de cordes de musiciens tchèques ou allemands (la ville de New York était fortement in uencée

Page 19: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

19

par les musiciens allemands à l’époque) ont af né nos choix des endroits où employer le portamento (glissé entre les notes) et où rester sur la corde avec l’archet.

Pour la Sinfonietta, les écrits de Janáček (sur la mélodie parlée, les préférences en matière d’interprétation et l’œuvre en elle-même) ont fourni une excellente source de première main. Le fait que l’œuvre ait été inspirée par une fanfare militaire a in uencé notre choix d’instruments à vent. En outre, il semble que les violonistes d’orchestre tchèques utilisaient encore une chanterelle en boyau vers 1926, et que les deux pupitres de violons étaient répartis de part et d’autre du chef. Les méthodes instrumentales se sont révélées utiles ici aussi, mais ce sont surtout les enregistrements de musiciens qu’admirait Janáček qui ont été instructifs. Ils nous ont incités à utiliser plus de portamento et plus d’articulation avec les doigts de la main gauche, ainsi qu’à aller vers une plus grande exibilité métrique et rythmique. J’ai été surprise de voir comment les artistes tchèques non seulement prolongeaient les notes au-delà de leur valeur écrite (caractéristique courante dans les enregistrements anciens), mais raccourcissaient aussi les valeurs rythmiques a n de jouer les notes rapides qui suivaient avec plus de calme ou d’expression. »

FRANÇAIS

Page 20: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

BIENTÔT TRENTE ANS ET TOUJOURS VAILLANT�! QUELQUES JALONS ET TEMPS FORTS D’ANIMA

1985 JOS VAN IMMERSEEL RÉUNIT CINQ INSTRUMENTISTES À CORDES

POUR JOUER DE LA MUSIQUE BAROQUE

1987 UN NOUVEL ORCHESTRE BAROQUE EST NÉ : ANIMA ETERNA – AVEC UN JEU

DE MOTS SUR LE NOM DE SON FONDATEUR – COMPTE DÉSORMAIS DIX-SEPT

MEMBRES POUR EXPLORER LES RÉPERTOIRES DU CLASSIQUE VIENNOIS

ET DU BAROQUE FRANÇAIS

1990 L’ORCHESTRE ENREGISTRE EN STUDIO L’INTÉGRALE DES CONCERTOS

POUR PIANO DE MOZART ET LES JOUE EN TOURNÉE AU JAPON

1996 ENREGISTREMENT NOVATEUR DES SYMPHONIES DE SCHUBERT AVEC,

-1997 POUR LA PREMIÈRE FOIS, DES INSTRUMENTS À VENT VIENNOIS

DE L’ÉPOQUE (DIAPASON D’OR, 1998)

2002 ZIG-ZAG TERRITOIRES LANCE LA «�COLLECTION ANIMA ETERNA�»

AVEC DEUX ENREGISTREMENTS PIONNIERS CONSACRÉS À JOHANN

STRAUSS FILS ET TCHAÏKOVSKI

2003 APRÈS AVOIR INAUGURÉ LE CONCERTGEBOUW DE BRUGES LE 20 FÉVRIER

2002, ANIMA EN DEVIENT L’ORCHESTRE EN RÉSIDENCE

2004 ANIMA REPENSE BRAHMS, RIMSKI-KORSAKOV, BORODINE ET LISZT (PREIS

DER DEUTSCHEN SCHALLPLATTENKRITIK) SUR INSTRUMENTS D’ÉPOQUE

Page 21: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

2005 (RE)DÉCOUVERTE FESTIVE DE RAVEL AVEC DES INSTRUMENTS

À VENT FRANÇAIS DU DÉBUT DU XXe SIÈCLE, MARQUANT

LES VINGT ANS D’ANIMA ETERNA

2006 ANNÉE MOZART INTERNATIONALE : ANIMA ETERNA RENOUE

AVEC SES PREMIÈRES AMOURS, SUR SCÈNE ET AVEC PLUSIEURS NOUVEAUX

CDS COURONNÉS DE PRIX

2008 TROIS ANNÉES DE PRÉPARATION RÉSULTENT EN UN COFFRET DE

CDS BEETHOVEN (EDITOR’S CHOICE – GRAMOPHONE, ENTRE AUTRES)

COMPRENANT L’INTÉGRALE DE SES SYMPHONIES ET DIVERSES

OUVERTURES, CONSIDÉRÉ DEPUIS LORS COMME

UN ENREGISTREMENT DE RÉFÉRENCE

2010 ANIMA TRANSFÈRE SES BUREAUX À L’EZELPOORT DE BRUGES

ET DEVIENT «�ENSEMBLE ASSOCIÉ DE L’OPÉRA DE DIJON�»

2013 APRÈS POULENC ET DEBUSSY, ANIMA POURSUIT SON EXPLORATION

DU ROMANTISME ET DU PREMIER MODERNISME AVEC LES TABLEAUX

D’UNE EXPOSITION DE MOUSSORGSKI ET MA MÈRE L’OYE DE RAVEL

2014 DÉBUTS À L’ALTE OPER DE FRANCFORT ET ENREGISTREMENT RÉVÉLATEUR

DES CARMINA BURANA D’ORFF AVEC LE COLLEGIUM VOCALE GENT

2015 LA SAISON ANNIVERSAIRE DE JOS VAN IMMERSEEL CULMINERA

-2016 AVEC LA SORTIE DE PLUSIEURS CDS – NOTAMMENT LES INTIMES

SCHUBERTIADES – ET DES CONCERTS BEETHOVEN EN TOURNÉE

À MEXICO, SYDNEY ET NEW YORK

menu

Page 22: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette
Page 23: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

23

DVOŘÁK: DE WERELDBURGER

In 1891 werd Antonín Dvořák op vraag van directrice Jeannette Thurber artistiek directeur en professor aan het National Conservatory of Music in New York. Thurber droomde van een volbloed ‘Amerikaans’ kunstmuziekrepertoire en hoopte dat Dvořák de fundamenten daarvan zou kunnen leggen vanuit een onderzoek naar het nationale muziekerfgoed. Met het muzikale basisvocabularium dat hij zo kon detecteren (pentatonische melodieën, plagale cadensen, speci eke toonsferen, ostinato-begeleidingen en sterke syncopen) ging Dvořák vervolgens zelf aan de slag – voor het eerst in de 9de symfonie From the New World. Directe referenties bevat de partituur niet: Dvořák wilde de essentie, de geest van het Indiaans-Afro-Amerikaanse erfgoed re ecteren, zonder te citeren. Ook zijn eigen muzikale roots verloochent hij niet. Het resultaat is een bont maar naadloos lappendeken van Slavische elementen, een vleugje negrospiritual en een jazzy toets.

JANÁČEK: DE DURFALTerwijl Dvořák opgroeide in Bohemen stamde Leoš Janáček uit het meer oostelijke, rurale Moravië. Aanvankelijk in het ‘romantische’ spoor van Dvořák, legde Janáček zich vanaf de late jaren 1880 toe op het Moravische muziekerfgoed om van daaruit tot een idiosyncratische compositiestijl te komen. Zijn bevindingen dragen onder meer vrucht in de eigenzinnige Militaire Sinfonietta: gecomponeerd voor het Sokol-gymnastiekfestival, opgedragen aan de Tsjechische strijdkrachten en opgevat als vijf scènes in Janáčeks thuisstad Brno tijdens de nadagen

DUTC

H

menu

Page 24: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

24

van de Tsjechische Onafhankelijkheidsverklaring. Het militaire gehalte van dit ‘programma’ werd later door de componist teruggeschroefd, maar de indrukwekkende fanfares vormen een blijvende herinnering aan zijn initiële inspiratie.

VAN SINFONIETTA TOT SYMPHONY: ANIMA VERKENT TSJECHIËVanwaar de idee voor dit Tsjechische programma?Het uitgangspunt was Janáčeks Sinfonietta: een werk dat ik in mijn studententijd heb ontdekt tijdens een concert waarop mijn leraar Eugène Traey aantrad in Poulencs dubbelconcerto. De avond opende met de mij toen onbekende Sinfonietta: een oplawaai die nog dagenlang bleef nazinderen! Ik wilde dit per se ooit met Anima uitvoeren, en nu is het eindelijk zover.

Hoe zou je de Sinfonietta typeren?Het is een monument van het kaliber Le Sacre du Printemps, dat wil zeggen: hors catégorie en hoogst origineel – geen klassiek-romantische ‘symfonie’ maar een quasi-suite met 5 losse delen. Het werk is uiterst complex qua orkestratie en harmonie, qua ritmiek – maten van 13/8, stel je voor! –, in technisch en in praktisch opzicht. Alles bij elkaar: een indrukwekkende creatie, die getuigt van Janáčeks vakmanschap. Eigenlijk vind ik Sinfonietta een veel te bescheiden titel!

Het verzamelen van een cappella van kopers is – zeker wanneer men met periode-instrumenten werkt – een behoorlijke uitdaging, stel ik me voor.Alle lof daarvoor aan onze trompettisten Thibaud en Sebastian: zij hebben een schitterende

Page 25: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

25

spelersgroep verzameld mèt instrumentarium uit de betreffende periode, maar van uiteenlopende geogra sche oorsprong – precies zoals toen! Door Tsjechische, Duitse, Russische, Franse en Weense kopers te combineren, elk met hun speci eke coloriet en klankstijl, kwamen we tot een fantastisch resultaat.

Met welke bijzonderheden diende je rekening te houden in de Dvořák-symfonie?De bezetting ligt in de lijn van het klassiek-romantische orkest, maar de historische orkestopstelling maakt dat deze Anima-opname beslist ‘anders’ klinkt: op basis van contemporaine schetsen beslisten we de basgroep op te splitsen – in feite een 18de-eeuws principe – wat maakt dat de basklank overal aanwezig is. Dat komt niet enkel de intonatie van het orkest ten goede, maar resulteert ook in een veel sterker gemengd klankbeeld dan de courante opstelling in instrumentengroepen zou toelaten.

Veel is gezegd en geschreven over de Amerikaanse ‘authenticiteit’ van deze Symphony ‘From the New World’. Is er werkelijk een Swing Low, Sweet Chariot tussen de regels door te horen…?Naar mijn mening niet – dat was overigens niet Dvořáks bedoeling. Voor zover we weten heeft hij geen enkele melodie rechtstreeks ontleend aan het Amerikaanse volksmuziekrepertoire. Een beetje spiritual, een vleugje jazz: dat wel – die slotcadens spreekt boekdelen! Maar Dvořák is geen Bartok – die vanuit ‘archeologische vondsten’ componeerde – noch een Gershwin, wiens muziek Amerika ademt. Wie zou zonder die ondertitel trouwens een Amerikaanse connectie vermoeden…? Deze muziek klinkt mij vooral erg Tsjechisch in de oren! Meer nuance en minder hokjesdenken lijken me in elk geval aangewezen: zo makkelijk laat muziek zich niet in concepten vangen.

DUTC

H

Page 26: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

26

‘SPEL-CHECK!’

Alle Anima-projecten wortelen in musicologisch onderzoek, de studie van historische instrumenten en uitvoeringstechnieken. Het Tsjechische programma werd wetenschappelijk onderbouwd door celliste Hilary Metzger, die hier haar meest opvallende bevindingen deelt.

OP ZOEK NAAR EEN VERLOREN TIJD: VAN PIN TOT PORTAMENTO“Voor de Dvořák-symfonie had ik het grote geluk om toegang te hebben tot de website van de New York Philharmonic Archives, waarop niet alleen de handgeschreven partituren die op de première gebruikt werden, maar ook andere orkestpartijen, terug te vinden zijn. Ze bevatten een schat aan informatie over stokvoeringen, vingerzettingen, articulaties en de types blaasinstrumenten die werden gebruikt. Foto’s van Amerikaanse orkesten uit die tijd tonen dat cellisten speelden met pin. Dit is interessant omdat de cellist waarvoor Dvořák zijn celloconcerto schreef zonder speelde… Eerste edities van werken door muzikanten die dicht bij Dvořák stonden en speelmethodes van Tsjechische en Duitse spelers (New York City werd destijds sterk beïnvloed door Duitse muzikanten) hielpen ons te beslissen wanneer portamento (glijden tussen tonen) te gebruiken, en wanneer met de strijkstok op de snaren te blijven.

Voor Sinfonietta vormden de geschriften van Janáček (over spraakmelodie, uitvoeringsvoorkeuren en het werk als dusdanig) een uitstekende primaire bron. Het feit dat het werk was geïnspireerd door een militaire fanfare beïnvloedde onze keuze van blaasinstrumenten. Bovendien blijkt dat Tsjechische orkestviolisten rond 1926 nog steeds zuiver darmen mi-snaren gebruikten en dat de twee vioolsecties opgesplitst waren, links

Page 27: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

27

en rechts van de dirigent. Instrumentale methodes waren hier ook nuttig, maar het meest leerzaam waren de opnames van musici die door Janáček werden bewonderd.

Deze stimuleerden ons om meer portamento te gebruiken en meer te articuleren met de vingers van de linkerhand, en ook om meer metrische en ritmische exibiliteit in acht te nemen. Ik vond het verrassend om te ontdekken hoe vaak Tsjechische musici niet alleen lange noten sterker verlengden dan wat de notatie aangeeft (dat hoor je wel vaker in vroege opnames) maar ook hun ritmische waarden verkortten om de volgende snellere noten rustiger en expressiever te kunnen spelen.”

DUTC

H

Page 28: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

BIJNA EEN TROTSE DERTIGER: ANIMA ETERNA BRUGGE IN ENKELE MIJLPALEN EN HOOGTEPUNTEN

1985 JOS VAN IMMERSEEL VERENIGT 5 STRIJKERS IN EEN BAROKENSEMBLE

1987 EEN NIEUW BAROKORKEST – MET KNIPOOG NAAR DE NAAM VAN DE

OPRICHTER – WORDT GEBOREN: ANIMA ETERNA, NU MET 17 MUSICI,

VERKENT VOORTAAN DE WEENSE KLASSIEK EN DE FRANSE BAROK

1990 DE INTEGRALE MOZARTCONCERTI VOOR PIANOFORTE VERSCHIJNEN

OP CD EN GAAN OP TOURNEE DOOR JAPAN

1996/97 INNOVATIEVE UITVOERING EN OPNAME VAN SCHUBERTS SYMFONIEËN,

VOOR HET EERST MET WEENSE BLAASINSTRUMENTEN UIT DIENS TIJD

(DIAPASON D’OR 1998)

2002 ZIG-ZAG TERRITOIRES LANCEERT DE ‘COLLECTION ANIMA ETERNA’

MET 2 GRENSVERLEGGENDE OPNAMEN GEWIJD AAN STRAUSS JR.

EN TCHAIKOVSKY

2003 NA CONCERTGEBOUW BRUGGE TE HEBBEN INGEWIJD OP 20.02.2002,

WORDT ANIMA ER ORKEST IN RESIDENTIE

2004 ANIMA VERKENT BRAHMS, RIMSKY-KORSAKOV, BORODIN EN LISZT

(PREIS DER DEUTSCHEN SCHALLPLATTENKRITIK) OP HISTORISCH

INSTRUMENTARIUM

Page 29: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

2005 DE FEESTELIJKE HERONTDEKKING VAN RAVEL OP 20ste-EEUWSE

FRANSE BLAASINSTRUMENTEN MARKEERT 20 JAAR ANIMA ETERNA

2006 INTERNATIONAAL MOZARTJAAR: ANIMA’S EERSTE LIEFDE WORDT MET

NIEUW REPERTOIRE EN DIVERSE GELAUWERDE OPNAMEN GEVIERD

2008 NA 3 JAAR VOORBEREIDING WORDT DE OPNAME VAN BEETHOVENS

INTEGRALE SYMFONIEËN EN DIVERSE OUVERTURES GELANCEERD

IN EEN CD-BOX, DIE AL GAUW UITGROEIT TOT NIEUWE REFERENTIE

(EDITOR’S CHOICE – GRAMOPHONE, E.A.).

2010 ALS ‘ANIMA ETERNA BRUGGE’ HEEFT HET ORKEST VOORTAAN ZIJN

KANTOREN IN DE BRUGSE EZELPOORT, EN WORDT HET ENSEMBLE ASSOCIÉ

DE L’OPÉRA DE DIJON

2013 NA POULENC EN DEBUSSY ZET ANIMA ZIJN AVONTUREN IN ROMANTISCH

EN VROEGMODERN REPERTOIRE VERDER MET MUSSORGSKYS TABLEAUX

D’UNE EXPOSITION EN RAVELS MA MÈRE L’OYE

2014 CONCERTDEBUUT IN FRANKFURTS ALTE OPER EN BAANBREKENDE OPNAME

VAN CARMINA BURANA (CARL ORFF) MET COLLEGIUM VOCALE GENT

2015/16 HET FEESTJAAR VAN MAESTRO VAN IMMERSEEL CULMINEERT IN MEERDERE

CD-RELEASES – WAARONDER DE VIERDELIGE, INTIMISTISCHE BOX

SCHUBERTIADE – EN BEETHOVEN-TOURNEES DOOR MEXICO,

SYDNEY EN NEW YORK!

menu

Page 30: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette
Page 31: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

31

DVOŘÁK: DER WELTBÜRGER

1891 wurde Antonín Dvořák auf Wunsch von Direktorin Jeannette Thurber künstlerischer Leiter und Professor am National Conservatory of Music in New York. Jeannette Thurber träumte von einem eigenständigen „amerikanischen“ Kunstmusikrepertoire und hoffte, dass Dvořák nach einer Analyse des nationalen Musikerbes dazu die Grundlagen schaffen könnte. Dvořák ging mit dem von ihm ermittelten musikalischen Basisvokabular (pentatonische Melodien, plagale Kadenzen, spezi sche Tonsphären, Ostinato-Begleitungen und starke Synkopen) selbst an die Arbeit – zuerst bei der 9. Symphonie Aus der Neuen Welt (Fromthe New World). Die Partitur enthält keine direkten Referenzen: Dvořák ging es darum, die Essenz, das Wesen des indianisch-afro-amerikanischen Erbes zu spiegeln, ohne zu zitieren. Auch seine eigenen musikalischen Wurzeln verleugnete er nicht. Das Ergebnis ist ein bunter, aber nahtloser Flickenteppich aus slawischen Elementen, einem Hauch von Negrospiritual und einem An ug von Jazz.

JANÁČEK: DER TOLLKÜHNEIm Gegensatz zu Dvořák, der in Böhmen aufwuchs, stammte Leoš Janáček aus dem östlicher gelegenen, ländlichen Mähren. Anfangs folgte Janáček der „romantischen“ Spur Dvořáks, konzentrierte sich dann jedoch ab Ende der 1880er Jahre auf das mährische Musikerbe und um daraus einen idiosynkratischen Kompositionsstil zu entwickeln.

DEUTS

CH

menu

Page 32: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

32

Das Ergebnis dieses Stils zeigt sich unter anderem in der eigenwilligen Militär-Sinfonietta: er komponierte sie für das Sokol-Gymnastikfestival und widmete sie den tschechischen Streitkräften. Sie besteht aus fünf Sätzen, die in Janáčeks Heimatstadt Brünn (Brno) in den Tagen nach der tschechischen Unabhängigkeitserklärung spielen. Der militärische Gehalt dieses „Programms“ wurde später vom Komponisten abgemildert, aber die beeindruckenden Fanfaren erinnern weiterhin an seine ursprüngliche Inspirationsquelle.

VON DER SINFONIETTA ZUR SYMPHONIE: ANIMA ERKUNDET TSCHECHIENWoher kam die Idee zu diesem tschechischen Programm?Der Ausgangspunkt war Janáčeks Sinfonietta: einem Werk, dass ich während meiner Studentenzeit in einem Konzert kennen lernte, in dem mein Lehrer Eugène Traey Poulencs Doppelkonzerto spielte. Der Abend wurde mit der mir damals unbekannten Sinfonietta eröffnet: einem elektrisierenden Erlebnis, das noch tagelang nachwirkte! Ich wollte dieses Stück unbedingt einmal mit Anima aufführen, und jetzt ist es endlich soweit.

Wie würden Sie die Sinfonietta charakterisieren?Sie ist ein Monument vom Kaliber des Sacre du Printemps: keiner Kategorie zugehörig und äußerst originell – keine klassisch-romantische „Symphonie“ , sondern praktisch eine Suite mit 5 lose verbundenen Sätzen. Orchestrierung, Harmonie und Rhythmik (stellen Sie sich nur bitte 13/8 Takte vor!) des Werks sind technisch und praktisch äußerst komplex. Alles in allem: eine beeindruckende Kreation, ein Zeugnis von Janáčeks virtuoser Technik. Der Titel Sinfonietta ist mir eigentlich viel zu bescheiden!

Page 33: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

33

Ich könnte mir vorstellen, dass die Zusammenstellung einer Cappella aus Blechbläsern – insbesondre wenn man mit historischen Instrumenten arbeitet – eine besondere Herausforderung darstellt.Besonderes Lob gebührt hierfür unseren Trompetern Thibaud und Sebastian: Sie haben eine ausgezeichnete Gruppe zusammengestellt mit Instrumenten aus der betreffenden Periode, jedoch von unterschiedlicher geographischer Herkunft – genau wie damals! Die Kombination aus tschechischen, deutschen, russischen, französischen und Wiener Blechinstrumenten, mit ihrem jeweils spezi schen Kolorit und Klangstil, führte zu einem phantastischen Ergebnis.

Welche Besonderheiten mussten bei der Dvořák-Symphonie berücksichtigt werden?Die Besetzung orientiert sich am klassisch-romantischen Orchester, aber die historische Orchesteraufstellung führt dazu, dass diese Anima-Aufnahme eindeutig „anders“ klingt: anhand von zeitgenössischen Skizzen haben wir – nach einem Prinzip des 18. Jahrhunderts – beschlossen, die Gruppe der Bässe zu trennen, was dazu führt, dass die Bässe überall zu hören sind. Das kommt nicht nur der Intonation des Orchesters zugute, sondern führt auch zu einem erheblich stärker gemischten Klangbild, als es in der üblichen Aufstellung der Instrumentengruppen möglich wäre.

Über die amerikanische „Authentizität“ dieser Symphonie Aus der Neuen Welt (Fromthe New World) wurde schon viel gesagt und geschrieben. Kann man zwischen den Zeilen wirklich einen Swing Low, Sweet Chariot durchhören?Meiner Meinung nach nicht – es war übrigens auch nicht Dvořáks Absicht. Soweit uns bekannt ist, hat er keine einzelne Melodie direkt dem amerikanischen Volksmusikrepertoire entnommen. Ein bisschen Spiritual, einen Hauch von Jazz: das schon – die Schlusskadenz spricht Bände! Aber Dvořák ist weder Bartok – der aus „archäologischen Funden“ komponierte

DEUTS

CH

Page 34: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

34

– noch Gershwin, in dessen Musik Amerikas Atem deutlich zu spüren ist. Wer würde im Übrigen ohne diesen Untertitel je eine Verbindung zu Amerika vermuten …? Diese Musik klingt in erster Linie sehr tschechisch! Mehr Nuancen und weniger Schubladendenken erscheinen mir auf jeden Fall angebracht: so einfach lässt Musik sich nicht in Konzepte zwängen.

ERST WIRD ÜBERPRÜFT, DANN GESPIELT! Die Anima-Eterna-Projekte sind immer in musikwissenschaftliche Forschung eingebettet, also die Untersuchung von historischen Instrumenten und Spieltechniken. Das Programm mit tschechischer Musik wurde musikwissenschaftlich betreut von der Cellistin Hilary Metzger, die die markantesten Ergebnisse ihrer Nachforschungen in der folgenden Notiz vorstellt.

AUS DER NÄHE BETRACHTET: VOM PERNO1 ZUM PORTAMENTO„Für die Dvořák-Symphonie konnte ich glücklicherweise Zugang zu dem digitalen Archives des New York Philharmonic bekommen, die nicht nur die bei der Premiere verwendeten handgeschriebenen Stimmensätze umfasst, sondern auch andere Orchesterstimmen. Sie enthalten eine Fülle von Informationen über Stricharten, Fingersätze, Artikulationen und die eingesetzten Blasinstrumente. Fotos von amerikanischen Orchestern zu der Zeit zeigen die Cellisten beim Spielen mit Stachel, was insofern interessant ist, weil der Cellist, für den Dvořák sein Cellokonzert geschrieben hat, ohne Stachel spielte ... Erstausgaben der Werke von Dvořák nahestehenden Komponisten sowie Celloschulen tschechischer

Page 35: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

35

oder deutscher Cellisten (das Musikleben in New York City war zu dieser Zeit stark von deutschen Musikern geprägt) erleichterten unsere Entscheidung, wann das Portamento (gleitende Verbindung zweier Töne verschiedener Tonhöhe durch Hinüberschleifen) eingesetzt werden muss, und auch wann der Bogen auf der Saite bleiben sollte.

Für die Sinfonietta dienten Janáčeks Schriften (mit Bemerkungen zu Sprachmelodie, Aufführungs-Vorgaben und dem Werk an sich) als ausgezeichnete Primärquelle. Die Tatsache, dass die Entstehung der Sinfonietta von einer Militärfanfare inspiriert wurde, beein usste auch unsere Wahl der Blasinstrumente. Darüber hinaus scheint es, dass tschechische Orchestergeiger 1926 noch auf reinen E-Darmsaiten spielten, und dass die beiden Violingruppen links und rechts vom Dirigenten platziert waren. Instrumental-Schulen waren auch hier hilfreich, aber sehr lehrreich waren die Aufnahmen der von Janáček bewunderten Interpreten. Sie brachten uns dazu, mehr Portamento und Artikulation mit den Fingern der linken Hand sowie auch mehr metrische und rhythmische Flexibilität zuzulassen. Ich war überrascht, wie oft tschechische Künstler nicht nur lange Noten über die vorgeschriebene Tondauer hinaus dehnten (sehr häu g zu hören bei frühen Aufnahmen), sondern auch ihre rhythmischen Werte verkürzten, um die nachfolgenden schnelleren Noten ruhiger oder ausdrucksvoller spielen zu können.“1Stachel oder Dorn des Violoncellos. DUDEN Bibliographisches Institut GmbH, Mannheim 2013. Anm. d. Ü.

DEUTS

CH

Page 36: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

FAST DREISSIG UND BESTENS AUFGESTELLT! EINIGE HÖHEPUNKTE UND MEILENSTEINE AUS DER GESCHICHTE DES ENSEMBLES

1985 JOS VAN IMMERSEEL GRÜNDET MIT FÜNF STREICHERN

EIN BAROCKMUSIK-ENSEMBLE

1987 EIN NEUES BAROCKORCHESTER ENTSTEHT; DER NAME DES ENSEMBLES

IST EINE ANSPIELUNG AUF DEN NAMEN SEINES GRÜNDERS. ANIMA ETERNA

ZÄHLT NUN SIEBZEHN ENSEMBLEMITGLIEDER; DAS REPERTOIRE UMFASST

WERKE DER WIENER KLASSIK SOWIE DER FRANZÖSISCHEN BAROCKMUSIK

1990 DAS ORCHESTER SPIELT SÄMTLICHE MOZART-KLAVIERKONZERTE EIN

UND GEHT MIT DIESEN ANSCHLIESSEND AUF JAPANTOURNEE

1996/97 INNOVATIVE EINSPIELUNG ALLER SCHUBERT-SINFONIEN, ERSTMALS

MIT WIENER BLASINSTRUMENTEN AUS SCHUBERTS ZEIT

(1998 AUSGEZEICHNET MIT DEM DIAPASON D’OR)

2002 ZIG-ZAG TERRITOIRES BRINGT DIE „COLLECTION ANIMA ETERNA“ HERAUS,

MIT ZWEI BAHNBRECHENDEN EINSPIELUNGEN MIT WERKEN VON JOHANN

STRAUSS SOHN UND TSCHAIKOWSKY

2003 NACH DER EINWEIHUNG DES CONCERTGEBOUW BRÜGGE AM 20. FEBRUAR

2002 BEZIEHT ANIMA ETERNA DORT EINE RESIDENZ

2004 NEUINTERPRETATION DES SCHAFFENS VON BRAHMS, RIMSKI-KORSAKOW,

BORODIN UND LISZT (PREIS DER DEUTSCHEN SCHALLPLATTENKRITIK)

AUF ZEITGENÖSSISCHEN INSTRUMENTEN

Page 37: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

2005 ZUR FEIER DES 20-JÄHRIGEN BESTEHENS VON ANIMA ETERNA

GLANZVOLLE (WIEDER-)ENTDECKUNG DER WERKE RAVELS;

INTERPRETATION AUF FRANZÖSISCHEN BLASINSTRUMENTEN

DES FRÜHEN 20. JAHRHUNDERTS

2006 INTERNATIONALES MOZARTJAHR. RÜCKKEHR DES ENSEMBLES

ZU SEINER „ERSTEN LIEBE”, SOWOHL AUF DEM KONZERTPODIUM

ALS AUCH MIT VON DER KRITIK AUSGEZEICHNETEN ALBEN

2008 NACH DREIJÄHRIGER VORBEREITUNG ERSCHEINT EINE ALBEN-BOX

MIT SECHS CDS (EDITOR’S CHOICE – GRAMOPHONE, U. A.) MIT SÄMTLICHEN

BEETHOVEN-SINFONIEN UND VERSCHIEDENEN OUVERTÜREN;

DIESE EINSPIELUNGEN GELTEN SEITHER ALS REFERENZ

2010 DIE ORCHESTER-VERWALTUNG ZIEHT IN DAS BRÜGGER „EZELPOORT“ (ESELSTOR);

ANIMA ETERNA WIRD ENSEMBLE ASSOCIÉ DE L’OPÉRA DE DIJON

2013 NACH POULENC UND DEBUSSY STEHT DIE WEITERE ERKUNDUNG

DES REPERTOIRES DER ROMANTIK UND DER FRÜHEN MODERNE

AUF DEM PROGRAMM VON ANIMA ETERNA, MIT MUSSORGSKIS

BILDER EINER AUSSTELLUNG UND RAVELS MA MÈRE L’OYE

2014 KONZERTDEBÜT IN DER ALTEN OPER FRANKFURT AM MAIN UND

AUFSEHENERREGENDE EINSPIELUNG VON CARL ORFFS CARMINA BURANA,

ZUSAMMEN MIT DEM COLLEGIUM VOCALE GENT

2015/16 JOS VAN IMMERSEELS JUBILÄUMSJAHR FINDET SEINEN HÖHEPUNKT

IN ZAHLREICHEN CD-NEUERSCHEINUNGEN, ZUDEM VIER

KAMMERMUSIKALISCHEN „SCHUBERTIADEN“ SOWIE TOURNEEREISEN

MIT BEETHOVENWERKEN DURCH MEXIKO, NACH SIDNEY UND NEW YORK

menu

Page 38: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette
Page 39: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette
Page 40: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette
Page 41: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

Concertgebouw Brugge is a music and performing arts centre developing and presenting art at an international level. Creativity and imagination take its programming beyond the mere presentation of art. The Concertgebouw offers intense artistic experiences in optimal circumstances, to a wide and diverse audience both in Flanders and beyond, completed with an extensive art educational program for all ages.

“Anima is proud to be the orchestra in residence of Concert-gebouw Brugge. We could not wish for a better ‘home’: the continuous support allows us to explore ever more and new repertoire, and the acoustics are extraordinary. I sincerely wish us many happy returns!” Jos van Immerseel

Page 42: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

THIS PROGRAM WAS RECORDED In MaRCH 2015, IN THE FRAMEWORK OF A CONCERT AT ConCeRTGeBoUW BRUGGe.

BY TRITonUS MUSIkPRoDUkTIon GMBH, STUTTGaRTSTePHan SCHeLLMann RECORDING PRODUCERMaRkUS HeILanD BALANCE ENGINEER

anIMa eTeRna BRUGGe EZELSTRAAT 122 (EZELPOORT) – 8000 BRUGES (BELGIUM) +32 50 95 09 29WWW.ANIMAETERNA.BE – WWW.FACEBOOK.COM/ANIMAETERNABRUGGEJoS van IMMeRSeeL ARTISTIC DIRECTORann TRUYenS EXECUTIVE DIRECTOR SoFIe TaeS TEXT & EDITING HILaRY MeTZGeR PROGRAM RESEARCH

SPECIAL THANKS TO BaRBaRa HaWeS anD GaBRYeL SMITH FRoM THe neW YoRk PHILHaRMonIC aRCHIveS DePaRTMenT

vaLÉRIe LaGaRDe / GÉRaLDIne CHaZeL GRAPHIC DESIGNCHaRLeS JoHnSTon ENGLISH TRANSLATION (P. 7-9)HILLa MaRIa HeInTZ GERMAN TRANSLATION (P. 34-37)BaRBaRa STeHLInG GERMAN TRANSLATION (P. 31-33)CaTHeRIne MeeÙS FRENCH TRANSLATION (P. 15-17)DennIS CoLLInS FRENCH TRANSLATION (P. 18-21)iGtV DUTCH TRANSLATION (P. 26-27)

aLPHa CLaSSICSDIDIeR MaRTIn DIRECTORPaULIne PUJoL PRODUCTION

COVER IMAGE: vaLÉRIe LaGaRDeINSIDE PHOTOS: aLeX vanHee© JANÁČEK SINFONIETTA: PUBLISHER C.F. PETERS - FRANKFURT

ALPHA 206 2014 ANIMA ETERNA BRUGGE & OUTHERE MUSIC FRANCE

© ALPHA CLASSICS / OUTHERE MUSIC FRANCE 2015

menu

Page 43: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette
Page 44: JANÁCEK DVORÁK ˇˇ · FLUTE 1 Georges Barthel. FLUTE 2 Anne Pustlauk. FLUTE 3 Florence Aoustet. FLUTE 4 & PICCOLO Christophe Nussbaumer. OBOE 1 Hans-Peter Westermann. OBOE 2 Annette

ALPHA 206