Uvod

Drvorez je tehnika visoke stampe koja koristi drvenu podlogu kao štamparsku ploču I to je najstarija grafička tehnika. Razlikujemo dvije vrste drvoreza: drvorez na pločama uzdužnog presjeka i drvorez na pločama poprečnog presjeka. Razlika je u izrezivanju drvenih ploča u odnosu na pravac drvenog tkiva. Termin koji se koristi za obe tehnike drvoreza je ksilografija (grč.xylon“drvo”igrč.graphein“pisati”). Slika se na drvenu podlogu nanosi na vise nacina: direktnim crtanjem na ploči, precrtavanjem sa papira ili kopija, tehnikom indiga. Moguće je radidi i direktno rezbarnje u drvetu bez predhodne skice. U tom slučaju se drvo premaže crnom bojom pa se prilikom usjecanja vide dijelovi koji će kasnije biti printani to jest otisnuti u papiru. Alati koji se koriste u tehnici drvoreza su noževi i dlijeta raznih veličina U i V presjeka. Noževi se pretežno koriste za isjecacanje i formiranje linija a dlijeta se koriste za odstranjivanje većih površina drveta. Pošto je ovo tehnika visoke štampe ono što se želi odštampati se neizrezuje već ostaje kao crtež a sve površine koje treba da ostanu nebojene se izrezuju. Boja se nanosi valjkovima ili četkama i onda se oslikava na papir.

Japanski drvorez

Najraniji poznati odštampani drvorez je Diamond Sutra svitak, koga je odštampao Wang Chieh 868. godine naše ere. Ovaj kompleksni sklop figura i teksta, otkriven 1900. godine u istočnom Turkmenistanu, dozvoljava nam da pretpostavimo da su Kinezi praktikovali drvorez i ranije.

Drvorez u Japan dolazi iz Kine kad su Japanci prihvatili Kinesku kulturu i Budizam koji dolazi preko Koreje. U istočnoj kulturi, isto kao i u zapadnim kulturama, drvorez prvenstveno služi za prikazivanje religioznih sadržaja. Tek u 17. vijeku naše ere drvorez postaje samostalno umjetničko sredstvo. Za to doba je karekteristično to da je to posljednja epoha japanskog feudalnog uređenja društva i da tada počinje privredni i kulturni rast gradova Osake i Edoa koji su danas poznati kao jedan, glavni grad Japana, Tokio.

Pošto ukiyo (život koji prolazi) škola postaje sve popularnija sa njom napreduje i razvoj japanskog višebojnog drvoreza sa proširenim temama, genre-scenama, na kojima dominiraju kurtizane, glumci, samuraji i erotske scene. Pored ovih tema nailazimo i na teme iz sporta, flore i faune, istoriske motive kao i motive iz legendi. Pejzaži postaju popularni u 19. vijeku. Ukiyo škola, koja je nastala šezdesetih godina 17. vijeka dosta se razlikuje od kano (oficijelne) škole i tosa-škole (istoriskog slikarstva) a vezuje se uz literaturu gdje drvorez ima ulogu knjižne ilustracije. Tu su možda najpoznatije ehon izdanja, ilustrovane japanske knjige to jest albumi koji se i danas smatraju za najljepše knjige na svijetu. Sa Ukijo školom se pojavljuje i prvi modni drvorezač Hishikawa MORONOBU.

Dalji razvoj japanskog drvoreza ide preko grupe crtača pod imenom TORII a Tiri I KIYINOBU se smatra osnivačem radionice.

Okumura MASANOBU, vjerovatno Kiyinobu-ov učenik, ovodi nova rješenja u kompoziciju, perspektivi a pošto je do tada japanski drvorez bio u crno-bijeloj tehnici, to jest štanpan je crnim japanskim tušem, uvodi dvobojni i trobojni otisak koji se postiže odgovarajućim brojem ploča. Međutim te tehnike postaju više primjenjivane tek pošto je izdavač EMIYA otkrio sistem upasavanja ploča.

Tehnike japanskog drvoreza

Ono što karakteriše japanski drvorez je specifičan likovni izraz kao format. Japanski drvorez je takođe organizovan kap timski rad to jest da umjetnik uglavnom nije rezao ploče. Izdavač (hammoto) bi naraučivao sliku od poznatijeg slikara koja je urađena rukom na tankom papiru (minogrami). Zatim bi rezač naljepio tu sliku na drvenu ploču ali tako da lice slike bude okrenuto prema dole. Laganim uljenja crteža na zadnjoj strani crtež bi postajao providan pa mogao nožem izrezivati. Potom se izrezuje sav međuprostor crteža to jest ostaju samo one linije i površine koje treba da budu odštampane. Takav kliše bi preuzimao Štampar a kod višebojnih drvoreza rezač bi nastavljao izrezivanje klišea za svaku boju posebno pomoću probnih otisaka prvog klišea. Kad svi klišei budu gotovi (u višebojnom drvorezu moglo ih je biti i do dvanaest) preuzima ih profesionalni štampar koji bi pripremao ovlaženi papir, tuš (sumi) za crno bijeli estamp i boje za višebojni print. Zatim se natopljeni papir upasava na ploču na kojoj je već nanešena boja i trljanjem tanponom (baren) koji je bio umotan u nauljen bambusov list dobijao se otisak. Spiralnim trljanjem papira položenog na različito obojene ploče dobijao se višebojni otisak koji nije uvijek bio pod kontrolom umjetnika. To je razlog zašto nailazimo na različit kvalitet višebojnog otiska printanog sa istih ploča.

Vrste hange

Tan-e “orandž slika” je slika sa crno-bijelim otiskom ručno bojena bojom željezno ili olovnog oksida i predstavlja rani tip iluminiranja otiska;

Ben-e “roza slika” i razlikuje se od tan-e slike samo u tome što je bojena bojom koja se dobija od cvijeta biljke Chartamus tinctoris;

Benigirai-e je slika sa akcentom na ružičastu boju i satoji se od violetne, sive i plave boje;

Urushi-e “lak slika” je slika crno-bijelog otiska koji se posipao miješavinom tuša, lijepila i metalnog pigmenta te tako davao sjaj crnoj boji;

Aizuri-e je otisam u kome dominira plava boja. Koristi se i termin aihan;

Murasaki-e je otisam u kome dominira violetna boja;

Beni-zuri-e je ružičasti otisak ili trobojni otisak u kojem se koristi i zelena boja. Koristi se od 1740. g.;

Kingizuri-e je otisak sa pigmentina zlata, srebra ili bakra;

Shomenzuri-e se postiže pomoću srebrne folije a dobija se svjetlucav otisak;

Sum-zuri-e je crno-bijeli otisak i postiže se tušem.

Majstori

Masanobu1686?-1768?Okumura Masanobu je uveo inovacije estetske i tehničke prirode u japanskidrvorez. Uvodi konpoziciska rješenja u dipdihu i triptihu, počinje da slikau centralnoj perspektivi koja je do tada bila svojstvena za evropu. Takođepočinje da radi dvobojni i trobojni drvorez sa više ploča.

Harinobu1725?-1770Suzuki Harinobu je primjenjivao više ploča što je davalo specifične kolorite,“brokatne slike” (nishiki-e). Za svoje višebojne drvoreze koristi i do desetploča, osnova mu je blijedoplava bez crne konturne linije. Posebni sucjenjeni njegovi radovi sa oksidnim bojama a smatra se da on izumio i“vodenu štampu”.

Kiyonaga1752-1815Torii Kiyonaga je jedan od uzora ukiyo majstora a posebno jepoznat serijomToseii Zuri Bijin Awase koja sadrži 21 drvorez a tema je ljepota kurtizane.Ovu seriju je radio 4 godine.

Utamaro1753-1806Kitigawa Utamaro je možda njapopularnija ličnost japanskog drvoreza uEvropi. Njegovi portreti imju visok likovni ali i psihološki kvalitet ali poredtoga njegov rad krasi i njegov satirican pristup stvarima koje slika. Zna seda je zbog satiričnog prikaza šoguna (naslov feudalnog vojkovođe kojije često imao veću moć od cara) odslužio kaznu od pedeset dana kućnogpritvora i to vezanih ruku kako bi bio onemogućen da radi.