PRVO POGLAVLJEOSNOVE FISKALNE POLITIKE

Fiskalna politika je polug mkroekonomske politike svake države, a predstavlja politiku upravljanja javnim rashodima i prihodima uz pomoć poreza i javne potrošnje. Fiskalna politika ima dvije faze u svom razvoju: 1. Tradicionalna (finansiranje administracije, pravosuđa, policije) i 2. Moderna (Keynes –30-tih god država se aktivno uključuje u ekonomske procese, dolazi

do promjena u odnosu privatnih i javnih komp i uzima se u obzir ekonomsko i socijalno političke dimenzije države)

Iz ovoga slijedi da je fiskalna politika finansijska politika koja sadrži socijalno ekonomsku politiku i provodi se upravljanjem javnim finansijskim sredstvima (restriktivne ili ekspanzivne politike. Fiskalna politika i fis sistem su uslovljeni i međusobno povezani.

Javne finansije i javna dobraFazon fiskalne politike jeste da se bavi pitanjem koje javne usluge treba pruzati javni sektor. Koristi jvnih dobara nisu ogranicene samo na jednog potrosaca koji koristi to dobro kao sto je slucaj s privatnim dobrom. (npr zrak svima je zgadjen). Potrosnja aovakvih proizvoda je nekonkurentna u smislu ako jedna osoba uziva korist og proizvoda ne umanjuje korist drugoj osobi.veza izmedju proizvodjaca I potrosaca je prekinuta sto znaci da sedrzava mora umjesati u zadovoljena potreba za javnim dobrom.Osnovna teskoca javnog dobra je sto potrosaci odbijaju placanje takvog dobra. Osnovni princip jeste da bi pojedinac trebao da plati koristnje javnog dobra kao sto je to slucaj s privatnim dobrom. Uspostavnjalje poreza na dobrovoljnoj bazi ne bi bilo moguce jer se ne moze odrediti koliko je ta usluga njima vrijedi pojedinacno.

Javni sektor u ekonomijiBDP + C + Acc + G + (X – Im)Gdje je: C-licna potrosnja; BDP-bruto domaci proizvod Acc- akumulacija ili investicioni potencijal G- drzavna potrosnja X- izviz Im- uvoz Uticaj Keynsa na formiranje fiskalne politikeKeyns formira svoje misljenje u vezi fiskalne politike u vrijeme velike nezaposlenosti, raznuh kriza, depresije koju je on smatrao zakonitom pojavom a ne slucajnom. U Keynosom sistemu su dvije osnovne velicine su: nacionalni dohodak i zaposlenost koje su po njemu promjenjive velicine, dok su sklonost ka potrosnji, granicna efikasnost kapitala I kamatna stopa nezavisno promjenjive velicine. Tvorac je moderne aktivne fiskalne politike. To je politika I teorija gdje se putem javnih prihoda vrsi uticaj na stednju. Na osnovu svoje analize Keyns razmatra osnovna prostupa za moguci uticaj: stimulacija privatnih Razvijanje javnih invest Podizanje sklonosti ka potrosnji Izvozni visak . Naglasava da je posebno vazno investicije javnog karaktera jer one trebaju da imaju dopunsku ulogu za izostanak privatnih investicija I da predstavljaju srdstvo za povecanje dohodka kroz multiplikator djelovanja na zaposlenost. Drzava je ta koja mora nadomjestiti negativne privtne investicije, javnim investicijama. on smatra da drzava treba uticati na neke objektivne faktore i to na one gdje ce se to djelovanje odraziti na velicinu kamatne stope I poresku politiku.

1

Funkcije fiskalne politike

Tri bitne funkcije fisklane politike su:

ALOKATIVNA FUNKCIJA

ima zadatak da na optimalni nacin usmjeri javna sredstva kako bi imala korist I kako bi zadovoljila potrebe drustva u cjelini. Primarnu ulogu ima javni sektor.

DISTRIBUTIVNA F-JA

odnosi se na preraspodjelu dohotka izmedju ostvarenog dohotka pojedinca, preraspodjelu dohotka medju pojedinim sektorima I preraspodjelu dohotka medju pojedinim regijama.

STAILIZACIJSKA

javlja se u slucajevima odredjenih ekonomskih nepogoda gdje ona svojim mjerama utice na ekonomsku neravnotezu. Cilj je ostvariti trzisnu stabilnost cijena, deviznog kursa, punu zaposlenost, ekonomski razvoj itd.

Neophodno je sinhronizirano I koordinirano djelovanje sve tri funkcije kako bi drzava upravljala fiskalnom politikom na najefikasniji moguci nacin.

DRUGO POGLAVLJE

JAVNI RASHODIPojam I vrste javnih rashodaPod javnim rashodima podrazumijevamo sva ona novcana sredstva drzave koja su usmjerena za finansiranje opcih potreba tj potreba sire zajednice tj drustva u cjelini. Vazno je ralikovati javne rashod od licne potrosnje tj rashoda pojedinca. Da bi se javni rashodi mogli podmiriti moraju se obezbjedii novcana sredstva tj moraju postojati javni prihodi cija baza je bruto domaci proizvod BDP.

Uzroci rasta javnih rashodaOpstu pojavu u svim zemljama predstavlja stalni rast javnih rashoda. Alfred Wagner je ovu pojavu nazivao zakon stalnog rasta javnih rashoda. Zakon vazi ako se pojava posmatra duzi niz godina. Postavlja se pianje da li je konstatnto povecanje javnih rashoda gotov, tj da li smo dostigli odredjeni nivo ili ce javni rahodi I dalje rasti.Gason Zez je napravo klasifikaciju uzrok rasta javnih rashoda koja se msatra I najboljom: Prividni ili fiktivni

smanjenje kupovne moci novca, povecanje broja stanovnika ili teritorija zemlje.

Kupovna moc novca-inflacija,nominalni ras dohotka I rashoda

Stvarni ili sustinski uzroci

ekonomski,politicki I finansijski

Ekonomski-mogucnost zadovoljenja potreba u oblasti porosnje na kulurne, obrazovne islPoliticki- politicki odnosi u samoj drzavi kao I odnos s drugim drzavamaFnansijski- javni dug

Principi javnih rashodaNajvazniji principi javnih rashoda:Princip opsteg interesa Zadovoljenje potreba drustva u cjeliniPrincip umjerenosti Proporcionalno zadovoljenje potreba

2

Princip stednje Stanje budzeskog suficita

Klasifikacija javnih rashoda

Sa vremenskog stajalista

Redovne – sva se godine javljaju u budzetu

Vanredne- jvljaju se u vanrednim okolnostima-nepogode

Sa stanovista produkivnosti

Produkivne-jacanje ekonomske aktivnosti

Neproduktivne-pridonose povecanju drz prihoda

Po kriteriju rentabilnosti

Rentabilne-sa ulozenim iznosom donose prihod

Nerentabilne- ove ne donose

Po objektu trosenja Licne-plate, penzije, honorariPo subjektu

trosenjaRashode centralnih, kntonalnih,

regijalnih,lokalnih.

TRECE POGLAVLJEJAVNI PRIHODIPojam I vrsta javnih prihodaSvaka drzava da bi mogla izvrsavati svoje fu-je i zadatke treba imati na raspolaganju odredjenu kolicinu novca, koja ce biti izrzena kroz sistem javnih prihoda. Prema tome javni prihodi su novcana sredstva koja drzava pribavlja fiskalnim putem na osnovu svog fisklanog suvereniteta. To je ustvari neotudjivo pravo drzavae, zagarantovano ustavom i zakonom da naplacuje javne prihode od svih zakonskih obveznika.4 osnovna obiljezja javnih prihoda: --da su izrazeni u novcu --Jednogodisnjost--Da trosenje javnih prihoda ne dovodi I pitanje postojecu imovinu--Da sluzi za podmirivanje troskova koji imaju opsti karakter

Najzncajnija podjela javnih prihoda je: --Redovne I vanredne --Prihodi od stanovnistva I prihodi od pravnih lica --Namjenski I nenamjenski --Povratni I nepovratni --Prihodi od uzih I sirih drustveno-polotickih zajednica Prihodi u novcu I prihodi u naturi.

Porezi su osnovni vid javnih prihoda moderne drzave!!!

Poreski principi

Poreski principi jedne drzave se oslanjaju na poreske principe koji sluze da bi se realizovali unaprijed utvrdjeni ciljevi iz oblasti poreske politike. Prvu sistematizaciju je nacinio Adam Smith a kasnije I Alfred Wagner. Poreski principi ne vaze samo za jedan poreski oblik nego za sve poreske oblike zajedno. Poreski principi Adama Smitha se nazivaju ‘cetiri kanona’ I to su: Princip opstosti I srazmjernosti poreza – (Svaki gradjanin je duzan pridonositi

zadovoljavanju potreba drzave I to po mogucnosti u srazmjeri svojih prihoda)

3

Svaki porez treba da bude zakonom odredjen ne proizvoljan I vrijeme I nacin placanje treba da budu utvrdjeni.

Svaki porez treba da se uplacuje u najpogodnije vrijeme I da placanje za poreskog obveznika bude najpovoljnije moguce.

Poreska administracij treba da sto manje kosta. Rezijski troskovi oko naplate poreza ne smiju biti veliki da ne bi pojedli prihode od poreza koji obveznici uplate.

Wagnerovi poreski principi: 4 kategorije:Finansijsko-poliicki

principPrincip izdasnosti i elasticnosti

Ekonomsko-politicki Princip efikasnoti, umjerenosti, poreskog oterecenja, fleksibilnosti, poreskog sistema

Socijalno-politicki princip

Princip opstosti oporezivnja, princip ravnomjernosti oporezivanja

Administrativno-pravni princip

Princip zakonitosti poreza, princip minimizacije administraivnih troskova minimizacije troskova placanja poreza

Efekti oporezivanjaPoreska politika kao dio makroekonomse politike I njene mjere mogu dovesti do mikroekonomskog I makroekonomskog poreskog efekta. Ako dodje do promjene ekonomskih ili nekih drugih postupka odredjenog pravnog ili fizickog lica tada je to miroekonomsi efekat, a ako govorimo o nekih neravnotezama na trzisu ili do ponovnog uspostavljanja ravnoteze onda je to makroekonomski efektat. Dakle, moze se govoriti o efektima prije I poslje oporezivanja.

U efekte prije oporezivanja spada izbjegavanje placanja poreza, odnosno poresku evaziju koja moze biti zakonita (promjena mjesta prebivalista. Npr alkoho I cigare-n pusi-ne oporezuje) I nezakonita. Nezakonito placanje poreza javlja se u dva oblika I to:Defraudacija-utaja –predstvalja izbjegavanje placanja direktinih poreza, koje se manifestuju kroz lazno vodjenje knjiga, troskova rashoda I prihoda. Tako bi se na naezakonit nacin umanjila poreska osnovica. Ovo je krivicno djelo I spada u podgrupu krivicnih djela protiv monetarng I javnog sistema.Kontrabanda-sverc. Javlja se kod izbjegavanja placanja poreza na promet proizvoda I usluga, carinskih pristrojbi pri uvozu I izvozu sto je ustvari sverc ili krijumicarenje. Ova pojava se nazva ‘siva ekonomija’. U efekte poslije oporezivanja spada pojava koja se naziva ‘prevaljivanje poreza’. Opterecenje porezom izaziva otpor kod obveznika I on ga se nastoji rjesiti.Prevaljivanje poreza je slozen proce I prolazi kroz faze:a) perkusija-impakt (definisanje poreskog obveznika koje je duzno po zakonu da plati porez)b) reperkucija-prevaljivanje(poreski obveznik je prihvatio poreski teret ali ce ga se

osloboditi tako sto ce iznos poreza unijeti u cijenu proizvoda ili usluge)c) incidenca-prekinuti(nastaje kad lice pogodjeno porezom nije u mogucnosti da ga prevali

ni na koji nacin tako da ce poreski obveznik istovremeno snositi I poresi tere te je ujedno I poreski destinar)

d) difuzija (opsti efekt oporezivanja-izrazava se preko promjena u ponudi I potraznji sto onda uice na promjene u nivou proizvodnje)

Dvostruko oporezivanje

4

Pojava kad se jedan subjekt oporezuje dva ili vise puta istim porezom u istom periodu I od istih nivoa poreske vlasti. Dvostruko oporezivanje nije isto sto I naooporezivanje I kumuliranje. Kumuliranje poreza je situacija kada se jedan kada se jedan isti poreski izvor oporezuje sa vise razlicitih poreza. Nadooporetivanje je slucaj kada postoji placanje poreza na vec placeni iznos osnovnog poreza. Prema G.Jezu, dvosruko oporezivanje se javlja u 4 slucaja Medjunardno dvostruko oporezivanje

Javlja se kada se poreski izvor oporezuje od strana poreskih organa dvije suverene drzave. Poreski subjekt jedne drzave ostvari orihod gdje nije rezident, moze doci do dvosrukog oporezivanja. Danas se tezi izbjegavanju dvostrukog oporezivanja I na nacin unilateralnim aktima domaceg zakonodavstva I bilateralnim ugovorima

U federativno uredjenim drzvama

Javlja se kada nemamo tacno definisan sistem pripadnosti javnih prihoda I finansijskih javnih rashoda. Ovakavi slucajevi su prisutni kod svih federativno uredjenih zemalja. Ovakva pitanja rjesavaju se ustavom. Sistem separacije I sistem zajednickih prihoda su dva najcesca sistema za rjesavanje raspodjele poreskih izvora

saveznih I lokalnih nivoa vlasti

Poreski izvor se vrlo cesto I namjerno oporezuje od strane lokalnih I od strane saveznih nivoa vlasti.

Kod oporezivanja dionickog drustva

Ova situacija se javlja kod oporezivanja dobiti drustva, a zatim kad se dobit raspodjeli dionicarima u formi prihoda-dividende-onda poreski orga oporezuje I prihod samih dionicara. Ovo je tipicn primjer namjernog dvostrukog oporezivanja

Poreska terminologijaTermini mogu biti subjektivne I materijalne prirode. U subjektivne spadaju: poreski obveznik, poreski platac, poreski destinator I poreska vlast. U materijlane termine spadaju: poreski registar, poreska tarifa, poreska akontacija, por jedinica, por osnovica, por ojekt, por snaga I poreska stopa.a) Poreski obveznik je svako lice koje je po zakonu duzno platiti porez.b) Poreski platac je lice koje stvarno plaća porez ili ga preuzima na sebe u namjeri da ga prevali na nekog drugog.c) Poreski destinar lice koje konacno snosi poreski teret.d)Poreska vlast su rgani koji imaju fiskalni suverenitet.Poreski registar zvanicno utvrdjen pregled prihoda rashoda dobiti koji sluze za osnov oporezivanja jedinica Poreska akontacija je placanje poreza u ratama u toku 1 poreske god.

Direkni i indirektni porezi

DIREKTNI POREZI: Direktni porezi su oni porezi koji se naplacuju direktno od poreskog obveznika tj nema posrednika izmedju zakonodavca I onoga koga je zakonodavac odredio da snosi poreski teret. Direktni porezi direktno pogadjaju imovinu, dohodak ili prihod poreskog obveznika.

porez na dobit preduzeca

Ima izraženu razvojnu I stabilizacionu funkciju.

porez na imovinu

Najstariji porez koji se placa redovono ali ne iz imovine poreskog obveznika nego iz njegovih prihoda od imovine. Predmet oporezivanja je pokretna I nepokretna imovina. Osnovicu cini vrijednost imovine koju je tesko utvrditi, narocito u slucaju nepokretne imovine. Poreska sopa je u sustin niska I proporcionalna. Realan porez na imovinu je neredovan porez. obzirom da se nominalni placa od prihoda iz imovine, relani je pravi jer se placa iz imovine. To je vanredni porez sa stopom koja je progresivna.

5

porez na dohodak

gradjana je najsloženiji oblik

javnih prihoda

Cedularni: svaki prihod fizičkog lica treba oporezovati odvojeno. Nije poznata ekonomska snaga obveznika niti konačna visina poreskog opterećenjaSintetički: svi prihodi fizičkog lica trebaju biti oporezovani sveobuhvtnim porezon sa progresivnom p stopom. Mješoviti: cedularno oporezivanje primjenom proporcionalnih stopa + iznos preko – onda progresivna poreska stopa

porez na naslijedje I poklone.INDIREKTNI POREZI: porezi koji ne terete lice kojeje zakonodavac predvidio da bude poreski obveznik vec drugo lice na koje je poreski teret prevaljen. Najznacajniji predstavnik indirektih poreza je porez na promet proizvoda I usluga.Porez na promet

proizvoda I usluga

Prva varijanta: jednofazni porez na promet gdje se oporezivanje prometa vrsi u tacno jednoj odredjonoj fazi prometa proizvoda, od proizvodjaca do krajnjeg potrosacaDruga varijanta: svefazni porez na promet gdje seoporezivanje prometa vrsi u svakoj fazi prometa. Neto svefazni porez na promet je poznat danas kao PDV.

Ostali javni prihodi-carine, doprinosi,takse i parafiskaliteti CARINE-najznacajniji izvor prihoda drzave. To je indirektni porez. To su javne dadzbine koje drzava naplacuje prilikom prelaska robe preko drzavne granice od vlasnika robe I to u domacoj valuti po utvrdjenoj carini.

Kretanje robeUvozne IzvozneTranzitne

Način odmjeravanja

Specifične -odredjuju se na odredjene mjerne jedinice ali zbog neprakticnosti danas vrlo rijetkeVrijednosne –odredjuju se prema vrijednosti ocarinjene, odredjuju se prema procentu vrijednosti robe.Mješovite – predstavljaju kombinaciju ove gore dvije

Ekonomska funkcija

Fiskalne – uvode se sa ciljem da drzava ima odgovarajuca novcana sredstva za finansiranje javnih rashodaZaštitne - uvode se sa ciljem zastite odredjenih proizvoda ili privrednih grana.

Uloga carina ogleda se u:

1. zaštita stepena I strukture eko razvoja2. osiguravanju obima I strukture uvoza3. zaštiti platnog bilansa4. poticaju regionalnog razvoja5. uvozu nove tehnologije6. integraciji procesa sa ostatkom svijeta

DOPRINOSI-oblici javnih prihoda koje karakterise elemenat protuusluge, placaju ih oni koje ce imati odredjene koristi od prikupljenih doprinosa. Sluze za podmirenje potreba kao sto su zdravstveno osiguranje, penziono-invalidsko osiguranje, djecija zastita, socijalna sastita. Imaju odredjene slicnosti sa taksama I porezima.

6

TAKSE-javni prihodi koji predstavljaju novcani ekvivalent za usluge koje obavlja javna institucija. pojavljuje se kao protunagrada za izvrsene javno-pravne usluge. visina takse zavisi od troskova koji ovi imaju kada vrse uslugu koja je predmet placanja takseNacin uplate taksi Direktan( placanje u gotovom novcu uz izdavanje priznanice)

Indirektan(putem taksene markice)

Prema organima koji obavljaju

odredjene usluge

CarinskeSudskeKonzularneTakse za zastitu licenci, zigova I patenata

Prema vremenu placanja

Takse koje se placaju unaprijeTakse koje se placaju unazad

Prema broju izvrsenih usluga

Pausalne(za usluge koje cine zaokruzenz cjelinu)Pojedinacne takse

PARAFISKALNI PRIHODI-prema vecini nalazi se izmedju administrativnih taksi I poreza.Osnovne karakteristike koje ih odvajaju od sotalih prihoda su : a.) Poticu od drustvene grupacije koja je povezana odredjenim zajednickim ekonomskim ili

socijalnim interesomb.) Ne ulaze u sastav redovnih budzetskih prihodac.) Imaju karakter destiniranih prihodad.) Namaju vremensku trajnost kao porezi.

CETVRTO POGLAVLJEBUDZETSKA POLITIKAPojam i uloga budzeta u javnim prihodimaOpsti dio budzeta cini Racun prihoda i rashoda

Racun finansiranja( iskazuju se primici od fin imovine i primljeni krediti i zajmovi te izdaci za fin imovinu, otplatu kredita i zajmova). Iskazuje pozajmljivanje i zaduzivanje proracuna!

'rolling princip' – plan razvojnih programa koji se utvrdjuje dokumentom koji predstavalja plan razvoja. Priprema se od strane budzetskog korisnika koji se svake god pomakne jednu godinu unaprijed.

Osnovne karakreristike budzetaBudzet nosi najvise predstavnicko tijelo drstveno-politicke zajedniceBudzet je fin instrument i donosi se za god danaBudzet je zakon po obliku a ne po sadrzajuBudzeton se predvidjaju javni rashodi i prihodi za jednu godPlanirani prihodi i rashodi se izrazavaju u novcanom-nominalnom iznosuObavezno usvajanje budzeta vrsi se prije pocetka budzetske godine ili se usvaja plan privremenog finansiranjaU budzetu su specificni prihodi i rashodi, grupisani su po vrsti i svrsi

Ekonomska funkcija budzetaOn predstavlja fin akt, proracun prihoda i rashoda ali sve je veci znacaj budzeta kao instrumenta ekonomske politike. Ekonomska funkcija budzeta ogleda se u:Povezanost budzeta s kretanjem u privrediRestributivna i stabilizaciona f-ja budzeta i to kor dejstvo alokacij resursaAlokativna f-ja se ogleda izmedju privatnog i javnog sektora

7

Restibutivna f-ja se ogleda koz dejstvo budzeta na preraspodjelu dohotka narocito u dijelu transfernih rashoda koji predstavljaju preraspodjelu dohotka izmedju odredjenih grupa stanovnistaStabilizaciona f-ja se ogleda na uspostavljanju ekonomske ravnoteze nacionalne privredeSuvremena drzava, kroz budzetsku politiku djeluje na ukupnu potrosnju. Ona u periodu depresije i nezaposlenosti vodi politiku deficita i podizanja traznje i potrosnje. U periodu inflacije i prosperiteta vodi politiku suficita i smanjenja traznje. Ekonomska f-ja se ogleda i kroz monetarnu politiku i to preko javnog duga-zaduzivanje kod CB iz emisije nivca.

Politicka f-ja budzetaBudzet se donosi od strane predstavnickog tijela.Posto ga on i odobrava, i on ga stavlja u proceduru svake godine-to je prva politicka f-ja. Prilikom odobravanja uvijek se pretresaju javni rashodi!Parlament, odnosno skupstina podvrgavaju kritici troskove drzavnih org.Kresanjem budzeta moguce je uticati na politiku vlade.

Pravna f-ja budzetaOgleda se korz to da li je ova oblast regulisana pravnim normama. Pripada pravu Zakoni o budzetu. Budzet je za izvrsnu vlast direktiva koje se mora pridrzavati, tj ne smije se mjenjati bez odobrenja parlamenta.

METOD OBRACUNAVANJA BUDZETA

Principi na koji se zasniva sistem budzeta

TacnostIstinitosPouzdanostSveobuhvatnostPojedinacno iskazivanje poslovnih dogadjajaPostivanje racuno. Standarda

Sistem obracuna se vodi putem glavne knjige trezora priznavanjem prihoda i rashoda.Principi modifikovanog nastanka posl dog, zasniva se na:

Prihodi i primici se priznaju samo u onom periodu koji su mjerljivi i raspoloziviRashodi i izdaci se priznaju u samo onom periodu kada je obaveza nastala za placanje

Bdzetski sistem je uzrok svih fin problema.

Sistem trezora Posebnu ulogu u upravljanju budzetom ima trezor koja posredstvom funkcije

upravljanja gotovinom i javnim dugom procjenjuje potrebe za zaduzivanjem, tj upravlja likvidnoscu i javnim dugom.

Trezorsko poslovanje podrazumjeva uspostavljanje na svim nivoima vlasti: lokalnih zajednica, sredisnje i drzavne vlasti.

Svi mogu dati nalog za placanje, ali samo odjel trezora moze dati odobrenje da se taj nalog obavi. On prvenstveno djeluje na potrosnju.

Trezor je odgovoran za

Finansijsko planiranjeIzvrsenje budzetaUpravljanje gotovinom-depozitima u domacoj i ino valutiFinansiranje budzetskog deficita

Upravljanje gotovinom i javnim dugom

8

organizaciono, trezor je ogovoran za:

Racunovodstveno i fininasijsko izvjestavanjeIzvrsenje budzeta

Organizacija trezoraCilj uspostave jedinstvenog racuna trezora ima za cilj centralizacije sredstava i upravljanja novcanim tokovima. Uspostavljanje sistema trezora na svim razinama vlasti, uspostavlja se jedinstveni racun svakog nivoa vlasti: kantona, entiteta, opcine i drzave. Svi prihodi se uplacuju na otvorene racune kod komercijalnih banaka, bez obzira koje su vrste, racuni za investicije ili racuni za gotovinu, pod uslovom da su racuni od jedinsvetnog nivoa vlasti. Na ovaj nacin se ukida pravo upravljanja sredstvima od strane budzetskih korisnika mimo sistema trezora.

TREZOR

Upravljanje gotovinom i javnim dugom

Upravljanje gotovinom i likvidnoscuUpravljanje javnim dugom

Racunovodstveno i finansijsko izvjestanje

RacunovodstvoFinansijsko izvrsavanje

Izvrsenje budzeta Izvrsenje budzetaPlaniranje budzeta

Sva sredstva koja ostvaruju budzetski potrosaci moraju se uplacivati na jedinstveni racun. Stanje na transakcionim racunima se vodi kao dio jedinstvenog racuna trezora. Sva sredstva sa transakcionih racuna se dnevno moraju prebacivati na racun za zastitu i investiranje sredstva.

Sistem investiranja javnih prihodaSve kamate javnih prihoda koje se ostvaruju, uplacuju se na racun trzora sto cini prihode budzeta. Praksa zloupotrebe javnih sredstava je cesta. Logicno je nametnula potrebu da se ova materija regulise na drzavnom i entitetskom nivou konceptualno sa istim rjesenjima i standardima. Kako je rizik kod investiranja javnih sredstava prisutan, investicioni menadzeri ne bi smejli prekoraciti diversifikaciona ogranicenja: ogranicenja u pogledu dospijeca, ogranicenja u pogledu finansijske institucije i ogranicenja u pogledu kategorije.

REVIZIJA I FINANSIJSKO IZVJESTAVANJE

Sistem kontrole podrazumjeva

OrganizacijuPolitikuproceduru

Nadzor rada u javnom sektrou obavlja se kroz:

Interne kontroleInterne revizijeEksterne revizijeUred za revizijuTrezor

Podrucje revizije su:Revizija fin. IzvjestajaRevizija ucinkovitostiRevizija zakonitosti

9

Specijalne revizije

BUDZETSKA NACELA

Formalno-staticka nacela

Nacelo jedinstva

Podrazumijeva da se u svim fazama izrade izvrsenja i kontrole, na svim nivoima vlasti, jedinstveno uredjeni:budzeti, finansijski planovi fondova. Ovo nacelo podrazumijeva da su svi prihodi i rashodi u budzetu iskazuju u jednom jedinom aktu, koji treba da sadrzi ukupnu finansijsku aktivnost drzave. Klasicna teorija da, savremena-odstupa od ovog principa. U savremenim uslovima dolazi do pojavljivana dvojnih budzeta-'specijalni budzet'. To je odstupanje od nacela jedinstva i javlja se kad se rashodi ne mogu pokriti redovnim prihodima vec se u svrhu mora upotrijebti kredit ili gotovi novac. Prema savremenoj finansijskoj teoriji treba razlikovati: redovni budzet(se alimentira iz prihoda od poreza, taksi isl) i kapitalni(kao prihod ima kredite i druge vanredne izvore). Odstupanje od ovog nacela slabi kontrolu i djeluje na povecanje rashoda.

Nacelo potpunosti

Iskazivanje svih prihoda i rashoda.Ovo nacelo zahtjeva da se u proracunu iskazuju svi prihodi i rashodi drzave, te da se prikupljaju na posebne racune. Ono sto je karakteristicno za javne prihode jeste da se izdvajaju prihodi koji se odnose na obavljanje osnovnih djelatnosti budzetskih korisnika po posebnim propisima. Sto se tice rashoda, rashodi su vezani za izdatke i isplate koje imaju tekuci karakter(plate, materijal, kamate) i kapitalni karakter(pribavljanje dugotrajne imovine..)

Nacelo preglednosti Vezano je za grupisanje rashoda i prihoda. Moguce je: resorno; realno i funkciono grupisanje

10

Dinamicno-materijalna

nacela

Nacelo ravnoteze

Nastavlja se na nacelo potpunosti sto znaci da se svi prihodi ukljucujuci i vlastite prihode korisnika budzeta moraju rasporediti i iskazati prema izvorima na taj period bez obzira da li ce biti placeni. Klasicna teorija polazi od 'zlatnog pravila' budzetske ravnozete, on postiji kada obim javnih rashoda odgovara javnim prihodima. Klasicna teorija je protiv deficita. U vezi uravnotezenja budzeta u okviru, Fiscal policy formirale su se dvije teorije:teorija sistematskog budzetskog deficita(deficit u budzetu predstavlja se kao redovna pojava i drzava treba da se sluzi deficitarnim finansijama) i teorija ciklicnih budzeta(bazira se na vezivanje budzetske politike za ekonomsku politiku). Pored ove dvije postoji jos i stabilizaciona teorija budzeta(oslanja se na ugradjene stabilizatore) i teorija kompenzatornog budzeta(stavlja u prvi plan zaposlenost, pri cemu je trosenje drzave irelevantno).

Nacelo specijalizacijeOno podrazumjeva: sredstva se trose samo utvrdjenom iznosu-kvalitativna specijalizacija, sredstva se trose prema utvrdjenoj svrsi-kvantitativna specijalizacija, sredstva se trose samo u utvrdjenom vremenu-vremenska specijalizacija. Usko postavljen princip specijalizacije moze biti smetnja efikasnom radu. U osnovi postavlja se pitanje mjere

Ostala dinamicna

nacela

Nacelo tacnosti Ogleda se u pristupu da se odstupanja u postupku izvrsenja svedu na sto manju mjeru.

Nacelo realnostiPredracun prihoda i rashoda bude takav da prilikom svodjenja budzetske potrosnje i prihoda na kraju godine, odstupanje bude sto manje. Ukoliko se postigne ovaj cilj, automatski se postize i princip uravnotezenja budzeta.

Nacelo prethodnog odobravanja

Podrazumjeva da se preduslov za trosenje sredstava usvajanje budzeta od strane zakonodavnog tijela. On je osnovni princip u svim demokratskim i parlamentarnim drzavama

Nacelo javnosti Ima f-ju da omoguci svim gradjanima i poreskim obveznicima uvid u obim i strukturu u svim njegovim fazama: sastavljanje, izvrsenje i kontrola. Uslozenim drzavama nuzan je uvid u pojedinacne budzete-proracune. Budzetska procedura oko donosenja budzeta mora biti javna.

11

Nacelo periodicnosti Vezano je za jednu fiskalnu godinu.budzet je finansijski instrument koji je striktno vezan za odredjeni vremenski period, najcesce godinu dana.

BUDZETSKE PROCEDUREBudzet je danas pravn akt koje donosi najvise pravisno tjelo, koji se za godinu dana detaljno predvidjaju, po tacno unaprijed utvrdjenoj budzetskoj klasifikaciji, prihodi i rashodi srzave. On predstvalja sistematski prikaz prihoda i rashoda odredjene drzave ili drustveno-politicke zajednice za odredjeno razdoblje, tj budzetsku godinu. Sastavljanje, izvrsavanje i kontrola budzeta predstvaljna tehniku budzeta. Budzet prolazi korz definisane procedute i to:

Faza pripreme(zapocinje budzetskom incijatvom koja je u nadleznosti Ministarstva finansija.)

Faza donosenja( irada prijedloga fiskalne politike sadrzana je u Dokumentu okvirnog budzeta koji obuhvata nadolazecu godinu, a ponekad i vise godina unaprijed.)

Faza izvrsenja koja u sebi ima i kontrolu naplate i koristenja sredstav.

Sadrzaj finansijskog plana obuhvata:Prihode i prilive iskazane po vrstama, ukljucujuci i vlastite prihode budzetskih korisnika;Rashode i izdatke predvidjene za trogodisnji period-budzetsku godinu;Plan broja uposlenih sa strukturom za koju je potrebno obezbjediti budzetska sredstva u budzetskoj godini;Olan nabavke stalnih sredstava.

Planiranje rashoda i prihoda budzetaSastavljanje i izrada prijedloga, kao prva faza u njegovom donosenju je u nadleznosti upravnih organa. Poziv budzetskim korisnicima da salju svoje zahtjeve za budzetska sredstva, Ministarstvo finansija dostavlja najkasnije do 1. jula tekuce godine.budzetski korisnici du duzni u roku od mjesec dana, po primitku obavjestenja slati procjenu prihoda i zahtjeve za odobravanje rashoda sa obrazlozenjem. U sastavljanju prijedloga budzeta koriste se metode:

Metod autonomnog planiranja(oslanja se na automatsko uzimanje prihoda i rashoda z prethodne godine i njihovo unosenje u budzet. Na ovaj nacin se osigurava minimalan iznos prihoda za budzet na bazi prihvacenog nivoa prethodne godine);

Metod direktnog procjenjivanja(polazi od stvarno izvrsenih javnih rashoda i prihoda u prethodnom periodu prepravljenog za postotak koji je predvidjen za narednu godinu. Kod prihoda se polazi od napleta prihoda iz posljednje budzetske godine. Isti slucaj kod rashoda).

Indirektni metod.

Izrada nacrta prijedloga budzetaOna pocinje od plana prihoda i rashoda koji budzetski korisnici treba da pripreme. Uz procjene prihoda, i zahtjeva za rashode, budzetski korisnici podnose odgovarajuce analize i obrazlozenja. Rok podnosenja zahtjeva od budzetskih korisnika je 1.august tekce godine. U ministarstvu za finansije planovi se prikuplaju, sredjuju i ispituju u poredjenju sa prihodima.Kada je izradjen projekt budzeta, sa odgovarajucom dokumentacijom i obrazlozenjem, dostavlja se vladi na konacno razmatranje i donosenje krajnje odluke. Nakon detaljnog razmatranja od strane vlade, prelazi se na fazu odobravanja.

Odobravanje budzeta

12

Nakom razmatranja budzeta prijedlog budzeta se upucuje Parlamentu, najkasnije do 1.novembra tekuce god, za sljdecu godinu. Ovoj fazi vodi se rasprava pri cemu se detaljno raspravlja i analzira ekonomska, socijalna politike i uospte stanje u drzavi(vojska, policija, sudovi, tuzilastvo isl)budzet koje je odobrilo najvise predstavnicko tijelo ne mora biti identicno kao vladin prijedlog budzeta, usvaja se najkasnije do 31.marta tekuce god.

Izvrsenje budzetaBudzet predstavlja godisnji plan prihoda i rashoda. Tme je njegovo izvrsenje vezano za jednu godinu. Ovaj period se moze podijeliti:

fiskalnu godinu(pocinje1.aprila a zavrsava 31.marta iduce godine) i kalendarksa godina(pocinje 1.1 a zavrsava 31.12 iduce godine).

Postoji jos i metos budzetske godine koji polazi od momenta nastanka prihoda i rashoda.Kada predstavnicki organ donese odliku da usvoi budzet prelai na izvrsenje budzeta, sto ustvari predstavlja sprovodjenje u praksu zacrtane i usvojene budzetske politike. Izvrsenje budzeta povjereno je organima uprave koji se djele na naredbodavce ( organi koji imaju ovlastenja da upravljaju drzavnom imovinom) i racunopolagace ( vrse funkciju prikupljanja sredstava, izvrsavaju rashode po nalogu naredbodavca. Oni nemaju pravo samostalnog raspolaganja budzetom). Ove funkcije moraju biti razdvojene.

Kontrola se mora vrsiti u svim fazama budzetskog ciklusa. Pravo kontrole obicno priprada onom organu koji je donio budzet. Postoje raznovrsni oblici kontrole: preventivna( parlamentarna ili racuno-sudska) i naknadna( dolazi nakon zavrsenog cina, i cilj joj je da provjeri da je ucinjena radnja

bila u duhu zakonskih propisa).Administrativna kontrola vrsi se od strne administrativnog organa kontole. Cilj je da onemoguci nezakonite radnje.Racunsko-sudska kontrola zasniva se na tome da je vrsi posebna komisija, formirana od strane parlamenta. Moze biti nakndana i prevetivna. Cesca je naknadna, jer se sprovodi na karaju budzetske god.Zavrsni racun se sastavlja po isteku budzetske godine. Zavrsni racun budzeta ima dva dijela:

opsti( sadrzai iznos posebne budzetske rezerve koja je ostvarena u prethodnoj godini, suficita, deficita i njihove preraspodjele) i

posebni dio( sadrzi sve budzetske prihode i rashode, po zakonski propisanoj klasifikaciji).

PETO POGLAVLJEPOLITIKA JAVNOG DUGA

Javni dug se moze definisati kao akumulirana pozajmnjena novcana sredstva drzave, odnosno zbir svih potrazivanja koja prema drzavi imaju njeznici povjerioci u odredjenom trenutku. Deficit predstavlja visak drzavnih rashoda nad drzavnim prihodima u odredjenom razdoblju, najcesce god dana.

Drzava povecava javni dug kada njezin budzet biljezi deficite. Savremena finansijska teorija nastaje i razvoj duga izvodi iz slijedecih razvoja:

Moderna drzava bez javnog duga ne bi mogla vrsiti svoju osnovnu funkciju;Ulaganje u privredu i privredne institucije obezbjedjuje uslove za jacanje privrednog potencijala;Zaduzivanjem u inostanstvu stvara se dodatna akumulacija;Dio javnog duga se prenosi na generacije koje dolaze.Posljedice drzavnog deficita prema Stiglitzu:

13

Dio tekuceg rashoda se direktno prenosi na tekuce generacije; Emitovanje obveznica moze da smanji investicije i time buduce generacije indirektno

dovede u tezi polozaj; Inostrani dzg moue da poraste i da smanji zivotni standard u buducnosti

Osnovni problem javnog duga su:1. Otplate kamate i glavnog duga je smanjena kolicina novca koju bi drzava

mogla koristiti za finansiranje javnih potreba;2. Otplata javnog duga putem visokih poreza ne tereti samo sadasnje vec i buduce

generacije;3. Prevelik javni dug destabilizira domacu privredu mogucim povecanjem

inflacije, te rastom kreditnih stpa na kredite stanovnistva;4. Preveliki javni dug smanjuje mogucnost rasta bruto domaceg proizvoda.5. Javni dug se prenosi na buduce generacije. Pripadnici generacija ce dugovati

jedna drugoj. Javni dug predstavlja ukupna dugovanja drzave kako unutar zemlje tako i u inostranstvu.

KARAKTERISTIKE JAVNOG DUGAJavni dug se obicno formira kod centralne banke ili zaduzivanjem u inostranstvu. Javni dug predstavlja veci pojam od pojma javnog kredita. Pod javnim dugom se pored javnih kredita podrazumijevaju i sve druge obaveze, ne samo ugovorne.

Pojmovno i kategorijalno razgranicenje javnog dugaPotrebno je pojmovno i kategorijalno razgraniciti javni dug i javni kredit(javni zajam). Javni kredit je destiniran javni dug za razliku od poreza koji to nije. Veza izmedju zajma s jedne strane i poreza, s druge strane je organska jer se javni dugovi i javni zajmovi-kredti, podmiruju porezima i drugim javnim prihodima.Savremena privreda ima zabiljezen stalni rast deficita budzeta i rast javnog duga. Radi se o vecem i brzem rastu javnog duga pri cemu je bitno dati odgovore na osnovna pitanja o javnom dugu:

Koja su sredstva iz kojih se formira javni dug; Kakva je oblik i priroda duga; Kakve su perspektive u razvoju i znacenju javnog duga.Drzava moze finansirati javni dug, odnosno vracati glavnicu + odgovarajuce kamate, tako

da izdaje obveznice, povecava poreze ili prodaje svoju imovinu.Drzavni trezot prikuplja sredstva drzavnog budzeta i vrsi placanja za drzavu. Drzava vrsi

svoja placanja tako sto izda cek na centralnu banku. U slucaju nedostatka novca, drzavni trezor mora posuditi novac. Ovo sranje se zove 'izdavanje duga'. Drzavni trezor moze novac posuditi od gradjana ili od centralne banke. Drzava trezor finansira izdavanjem obveznica koje ce kupiti pojedinci, banke isl. Taj novac se slijeva na racun drzavnog trezora koji ce nalazi kod centralne banke. Kad drzavni trezor primi pare onda moze izvrsiti svoju obavezu, placanje drzavnog rashoda.

Kupovina drzavnih obveznica od centralne banke(to moze trezor) naziva se 'monetizacijom duga'.Finansijska teorija izdvaja nekoliko osnovnih razloga za formiranje javnog duga:

veliki javni rashodi potreba da drzava intervenise u privredi vremensko nepoklapanje formiranja javnih prihoda odnosno javnog duga stalni budzetski deficit.

14

Stalni problem deficita budzeta je da dug utice na investicije a investicije povecavaju zaradu i rast BDP-a. Medjutim ovo je samo djelimicno tacno jer da bi se platile kamate na dug moraju se uvesti visoki porezi sto negativno utice na stednju .

Klasifikacija javnog dugaPrema teritorijalnom principu razlikujemo:

unutrasnji dug(stvara se prema stanovnistvu, bankama, preduzecima i ostalim finansijskim org)

vanjski dug(stvara se prema stranim vladama i to uza potrebe stabiliziranja vlastite valute)

Prema stepenu valjanosti razlikujemo: dobrovoljni zajmovi(zasnivaju se na bazi interesa upisnika zajma, npr patriotski

zajmovi). prinudni zajmovi(koriste se metodom prinude i pritiska).

Prema nacinu otplate i garanciji razlikujemo: rentni, dugovi s naplatom kamate, dugovi bez kamate.Prema stepenu garancije razlikujemo: dug sa zalogom i dug bez zaloga.Prema vremenu za koje se formira razlikujemo:

leteci-kratkorocni( obicno se formiraju na par mjeseci, najcesce do godine dana. Koriste se za brzo prikupljanje sredstava. On se moze pojaviti kao javni dug-avans kod CB, javni dug kod poslovne banke i javni dug u obliku blagajnickih zapisa).

Dugorocni-konsolidovani(pojavljuju se u dva oblika amortizacioni dugovi i dugorocni dugovi bez roka. Postoje jos i podjela na dugove s promjenjivim rokom otplate i dugovi s utvrdjenim rokom otplate. Vise su zastupljeni s utvrdjenim).

Tehnika javnog dugaPstoje dva osnovna sistema emisije duga-zajma:

direktna(najracionalniji metod i najbolji nacin upisa javnog zajma. Obveznice se neposredno urucuju upisnicima zajma pa se time izbjegava preprodaja. Prednost je manji troskovi-izbjegavanje posredovanja banke i sigurnost kontrole- izbjegavanje eventualne inflacije)

indirektni sistem(svodi se na to da se dug ustupi, po utvrdjenoj cijeni, bankama. Banke vrse otplatu zajma odmah. Prednosi su sto se sredstva formiraju odmah, i ne postoji rizik upisa zajma-duga jer se on na pocetku eliminise. Mana je sto ovaj metod omogucava bankama da na razlici kursa uzimaju veliku dobit).

Amortizacija javnog duga-zajma podrazumijeva redovnu otplatu da ne bi doslo do kumuliranja duga u smislu kamata. U pogledu oblika amortizacije pojavljuju se sljedeci oblici:Direktna amortizacija-postoji kada se dug vraca neposrednim povjeriocimaIndirektna amortizacija sprovodi se prodajom i kupovinom vrijednosnih papira preko berze.Ugovorna amortizacija –vrsi se u skladu s utvrdjenim ugovorom.Automatksa amortizacija-vrsi se preko specijalne 'amortizacione kase'.Fakultativna amortizacija- daje prostora drzavi da pristupi amortizaciji kada joj to odgovara.Moderna amortizacija-javlja se padom vrijednosti nacionalne valute.

UPRAVLJANJE JAVNIM DUGOMOsnovni kritrij upravljanja javnim dugom je minimiziranje troskova finansiranja, tj visine kamatne stope.

15

Javni dug predstavlja vanredni izvor prihoda drzave, te se oni ne mogu emitovati u neogranicenim iznosima i na neograniceno vrijeme.Konverzija, u sirem smislu, je svaka finansijska operacija drzave usmjerena na olaksavanje duga:pretvaranje letecih kredita u konsolidovane i pretvaranje javnih kredita u drugo. U uzem smislu, konvertija predstavlja olaksavanje tereta javnog duga snizenjem kamatne stope. Pod konsolidacijom se smatra spajanje vise dugova s razlicitim kamatnim stopama i rokovima u jedinstven dug- ili ti ga fundiranje. Razlozi za konvertiju dugova su:

ekonomski(najbitniji razlog koji uslovljava spajanje duga je opadanje kamatnih stopa na trzistu kapitala. Drzava obicno pribjegava ovakvoj konverziji da bi smanjila budzetske rashode)

politicki(nastaje u momentu kada okolnosti nastanu da drzava povjeriocima placa vecu kamatu od kamate koja se formira na trzistu kapitala)

pravni razlozi konverzije( dva aspekta: otkazivanje i ponuda isplate duga i stvaranje novog zajma u istom iznosu ali sa manjom kamatnom stopom).

Isplata starog zajma obveznicama, povjeriocima, naziva se klasicna konverzija.Potrebno je voditi racuna o posljedicama konverzije jer se interesi vlasnika obveznice i poreskih obveznika cesto podudaraju i to u slucajevima:

obveznice se nalaze kod poreskih obveznika pri cemu ce dobiti dio na poreskim obveznicama, a izgubiti na vise placenim kamatama.

Obveznice se nalaze u vlasnistvu jedne klase-bogate, ateret snosi druga-siromasna.U pogledu pravne forme, konverzija duga se moze javiti u 3 oblika:

dobrovoljna(zasniva se na sporazumu dvije strane. Javlja se u dva oblika:opciona-sami se vlasnici obveznica odlucuju da li prihvataju ili ne prihvataju konverziju i fakultativna-rijetko se primjenjuje i pruza vlasniku obveznice mogucnost da da svoju saglasnost na smanjenje kamte a da zadrzi staru obveznicu).

Prinudna(jednostavno mijenjanje bilo kojeg elemnta u javnom zajmu od strane drzave. Ona je nedopustiva i primjenjuje se su slucaju drzavnog bankrota)

Kombinovana( mix ove dvije gore)Za svaku konverziju duga moraju se ispuniti sljedeci uvjeti:

finansijski uslovi(podrazumjevaju da je budzet uravnotezen, da ne postoje leteci dugovi, tj ako postoje da se uredno izvrsavaju)

pravni uslovi-pad kamatne stope(pretpostavljaju da postojistvarna mogucnost konverzije, odnosno da je kod amortizacionih zajmova ugradjena 'klauzula o konverziji'.

Socijalni uslovi-odluka i namjena drzave da izvrsi konverziju(pretpostavlja se da se vodi racuna o vlasnicima obveznica kojima prihod od kamata cini znatan prihod.

KRITERIJ EVROPSKE UNIJE U ODNOSU NA JAVNI DUGSvaka zemlja Evropske unije, da bi postala clanica mora ispunjavati kriterije konvergencije(iz domena monetarnih i fiskalnih kriterija. Osnovni principi konvergencije su:

stopa inflacije u zemlji, u toku posmatrane godine, ne smije biti veca od 1,5 % od prosjecne stope inflacije u tri zemlje Evropske monetarne unije sa najnizom stopom inflacije;

dugorocna kamatna stopa ne smije biti veca od 2% u apsolutnom izrazu, od prosjeka kamata u tri zemlje Evropske unije sa najnizom stopom inflacije.

Zemlja clanicazemlja, clanica mehanizma deviznog tecaja, mora biti bez ozbiljnih devalvacija u zadnje dvije godine pri razmatranju ulaska u monetarnu uniju(dozvoljene fluktuacije si + - 15 % oko centralnog deviznog kursa)

Nacionalne banke moraju imati puno vecu politicku nezavisnost.Fiskalni kriteriji su:

16

deficit drzavnog budzeta, kao i budzeta regiona, te lokalni budzetski deficiti ne smiju preci 3% vrijednosti bruto domaceg proizvoda, osim privremeno i izuzetno;

odnos javnog duga i bruto domaceg prizvoda ne smije biti veci od 60%.

Programi stabilnosti i konveregcije usmjereni su na:

Procjene ocekivanih privrednih kretanja(rast, zapolsenost, inflac)Srednjorocne ciljane budzetskih pozicijaUdio javnog duga u BDP-uUtvrdjuju mjere fiskalne politike i dr ekonomskih politika koje se poduzimaju ili su oredlozene radi ostvarivanja ciljeva programa

Kod kriterija inflacije, zemlje clanice buduce monetarne unije treba da vode brigu oko upravljanja politikom niske inflacije.Budzetske norme od 3% i 60 % su izvedene iz formule koja odredjuje koji je to budzetski deficit poreban da se stabilizira drzavni dug uz pretpostavku da se budzetski deficit finansira emisijom obveznica:

d= g * bgdje je d-budzetski deficit u procentima od BDP-a,g- stopa rasta nominalnog BDP-a,nivo na kojem se drzavni dug stabilizira.

U 1997-oj godini, 9 od 11 zemalja clanica evropske unije nisu bile u stanju ispuniti kriterij konvergencije u vezi s drzavnim deficitom i drzavnim dugom. 1998 je odluceno da clan iz Ugovora koji se donosi na navedeni fiskalni kriterij, ne bude primjenjen tako da bi ove moglo sigurno ostati u monetarnoj uniji.

U decembru 1995 godine, vijece Evrope se slozilo da imenuje Evropsku valutu, 'euro'. Finalni korak u formiranju EMU pocinje od 1.januara 1999.g. od tada su zemlje clanice euro-zone, koristile euro u bezgotovinskom platnom prometu.

SESTO POGLAVLJESTRUKTURA SISTEMA JAVNOG FINANSIRANJA U BiH

Stanje u fiskalalnoj politici BiH je dosta nepovoljno. Nepovoljna ekonomska struktura i nizak nivo ekonomskih i poslovnih aktivnosti u zemlji, odnosno niskog nivoa poreskog primanja.

Struktura fiskalnog sistema je decentralizovanog tipa. Postoji velika razlika izmedju nivoa vlasti koji donose poresku politikum, sprovode poresku politiku. Drzava je odgovorna za donosenje trgovinske i crinske politike, ali nema znacajne izvore prihoda sto je veliko ogranicenje fiskalne politike.

Poreski prihodi predstavljaju najznacajnije stavke prihoda u budzetima entiteta i krecu se oko 80 % od ukupnih prihoda budzeta.

Takodjer, u budecem periodu rast rashoda ce imati uzlaznu tendenciju imajuci u vidu zaduzenost BiH.

Smanjivanjem poreskih stopa i njihovo dalje ujednacavanje predstalja nuzan korak ako zeli da se poveca ekonomska aktivnost. Fiskalna politika u tom smislu ce dovesti do stimulisanja privatnog poduzetnistva, smanjeje aktivnosti sive politike i generalnog izbjegavanja poreza.

BiH je specificna jer je imala visoka ranta razaranja koja su u perodu obnovepokrivana donacijama i ulaganjima u javni sektor potrosnje

Obracun GDP-a u BiH je otezan zbog nedovoljno razvijene statistike. Medjutim kao veci problem javlja se nemogcnost obuhvata sive ekonomije u zanivnim evidencijama racunanja GDP-a. Siva ekonomija predstavlja one akivnsoti u nacionalnoj privredi koje

17

dovode do stvaranja nove vrijednosti, ali su pokrivene i nisu obuhvacene zvanicnim podacima. Dodatnu vrijednost koja nije evidentirana i obuhvacena legalnim sistemom stvara i prizvodi upravo zvanicno nezaposlena radna snaga. Eliminisati sivuekonomiju u potpunosti nije moguce, ali je moguce svesti te nelegalne aktivnosti stanovnistva na minimalan ili prihvatljiv nivo, sto bi rezultiralo bolitkom za sve u drzavi.

5 pitanja dominira u socijalnom

sektoru:

NezaposlenostPenziono i invalidsko osiguranjeZastita ratnih invalida i clanova porrodica poginulihSpecijalni segmenti socijalne zastiteIzbjeglice, raseljene porodice i prognanici

U operativnim i ostalim troskovima budzeta najveca stavka su plate i naknade zaposlenim u javnom sektoru. Potrosnja javnog sektora na plate i naknade u BiH je disprporcionalno velika u oba entiteta u zemlji. Iznos potrosen na plate i naknade je oko 20% GDP-a veci je tri puta od prosjeka za ostale zemlje u tranziciji.

Doprinosi predstavljaju finansijski instrument obezbjedjuje prikupljanje javnih prihoda za odredjene namjere i po nekim elementima se razlikuju od poreza, taksi, parafiskaliteta. Po nacinu redistribucije doprinosa oni predstavljaju fiskalitet u obliku poreza sa razlikom da je osnovica obracuna plata i da je namjena odredjena porskom dstopom.

Poreska evazija kod indirektnih poreza je najveci problem koji predstavlja pljacku drzave od onih kojim je povjereno da prikupljena sredstva od strane poreskih obveznika transferisu na racun vlasti. Ovo je pitanja morala i najveci oblik kriminala.

Placanje poreza je potrebno precizirati i to na nacin utvrdjenja datuma kada nastaje obaveza placanja.strukturno prilagodjavanje sistema pentijskog osiguranja predstavlja jedan od bitnih elemenata procesa trzisnih reformi u bivsim socijalistickim zemljama. Razvijeni dio svijeta suocen je s potrebom rekonstrukcije penzijskog osiguranja jer postojeci benefit-driven sistem je baziran na tekuci prihodi-tekuci rashodi. To se pokazalo kao neodrziv sistem i zahtjeva visoke stope prinosa te generise konstantan deficit. Prve strukturalne mjere koje su na tragu rjesenja koje bi se mogle izvesti, vezane su za:

utvrdjivanje ukupnih obaveza prema penzionim fondovima; finansijski nadzor u formi placanja doprinosa kao i poreza te preuzimanje

direktnog nadzora od strane Poreske uprave; uskladjivanje penzija; podsticanje da neformalni sektor privredjivanja sive ekonmije predje u sistem

uplate na interesnoj osnovi; potpisivanje kolektivnih ugovora izmedju sindikata i poslodavca o visini plate

na bruto principu obracuna plate.Sistem BiH penzionog osiguranja suocen je s konstantnim problemom nedovoljnih finansijskih sredsrava za isplatu tekucih penzija. Problem je u naplati doprinosa, izrazen trendu rasta penzionera i nepovoljnom odnosu zaposlenih i penzionera. Kod nas u BiH se temelji na principu PAYG sistema gdje se tekuce penzije isplacuju iz doprinosa trenutnih zaposlenika. Ovo sve sranje je zbog:

ekonomske posljedice rata visoka stopa nezaposlenosti rezultata procesa privatizacije i veliki obim inostrane pomoci. Zbog ovog sranja pokusava se preci na novi sistem.

Postoji rizik i pozitivni efekti:Izrazito viskoki tranzicijski troskovi

18

Rizik prelaska na novi kapitalni sistem neposrednih

racuna je:

Socijalne napetosti

Pozitivni efekti reformi koji se mogu ocekivati su :

Porast stednje i ulaganjaSmanjenje sive ekonomije i evazije porezaPovecanje potraznje za svim oblicima finansijskih instrumenataPoticaj razvoju trzista kapitalaJaci nadzor ekonomske politike od strane privatnog sektoraFinansijskom stabilnoscu drzave

Naravno da bi sistem neposrednih racuna bio uspjesan potrebne su i neke pretpostavke za provodjenje reforme penzijskog sistema:

Ekonomska i politicka stabilnost Snazna politicka volja za provodjenjem reforme Pridobijanje povjerenja javnosti.

FISKALNI FEDERALIZAMOn obuhvata odnose izmedju centralne vlasti i regionalnih lokalnih kolektiviteta.

Nekoordinirano definisanje i ubrajanje javnih prihoda ima niz negativnih ekonomskih, socijalnih i politickih i finansijskih posljedica. Stoga je neophodan fiskalni sporazum kao sistem normi koji razgranicavaju i uskladjuju odnose u finansiranju javnih rashoda po nivoima. Prema tome, fiskalni federalizam se ostvarjue na nivou entiteta.

U BiH entiteti imaju predominantan polozaj u regulisanju dadzbinskih obaveza. Uvodjenjem sistema obracuna i placanja poreza na promet petodom dodane vrijednosti –PDV, zadovoljava se princip jedinstva trzista i uvodjenje jedinstvenog rjesenja u oblasti indirektih poreza.

U federativno uredjenim drzava s obzirom na prisustvo jedinica teritorijalne autonomije i kokalne samouprave postavlja se problem ne samo nadleznosti i ovlastenja u pogledu ustanovljavanja, uvodjenja i utvrdjivanja visine javnih prihoda i njegove naplate, vec i problem raspodjele , odnosno rasporedjivanja datih vrsta i oblika javnih prihoda. U teoriji su izkristalizirani odredjeni kriteriji koje bi trebalo uvazavati u konstruisanju odnosa u raspodjeli javnih prihoda kako bi se u najboljoj mjeri udovoljavalo zahtjevima funkcionalnosti i racionalnosti.Izdasnost izvora iz kojih se dadzbine placaju

Najizdasniji dadzbine, izvori prihoda kao npr oporezivanje prometa treba da koriste uze i sire politicko-teritorijalne jedinice, tj. da se primjenjuje sistem separacije i zajednickih prihoda

Karakter i znacaj izvora i predmeta dadzbina

One dadzbine koje obuhvataju predmete i izovre od regionalnog i lokalnog znacaja treba da pripadaju jedinicama teritorijalne autonomije i lokalne uprave

Polozaj u drustveno-politickom sistemu pojedinih administrativno-teritorajalnih jedinica posmatranih po nivoima

Primjenjuje se kombinacija vezane separacije i zajednickih izvora, tako da bi i lokalni kolektiviteti imali na raspolaganju i separatne prihode i ucesce u zajednickim izvorma

Nije moguce udovoljiti svakom od ovih kriterija.

Uticaj aktivnog finansijskog izravnjavanja na javne prihode

19

Podrazumijeva se regulisanje raspodjele javnih prihoda. Prdmet posmatranja postaje porezni sistem.

Najzastupljeniji poreski oblici u BiH su :

Porez na potrosnjuPorez na dobitPorez na dohodakPorez na imovinu

U teoriji i praksi postoje oblici fin izravnjavanja, i to: vertikalno aktivno( prisutan je tzv 'mjesoviti sistem' koji objedinjuje sistem vlastitih

prihoda i sistem zajednickih prihoda. To je zapravo varijanta i jednog i drugog oblika. To prakticno znaci da je suverenitet podijeljen na vise teritorijalnih jedinica, tj. izvorni prihodi carina, koji se rasporedjuju na gore(nivo drzave) trebalo rasporedjivati na dole(kantoni). Isti je slucaj sa opstim porezima na promet proizvoda i usluga morali bi se rasporedjivati na gore(entiteti) kao sto se rasporedjuju na dole(opstina).

horizontalno aktivno

Kako imamo stalnu tendenciju razvoja administrativno-teritoraijalne strukture, objektivno se suceljavaju dva pristupa:

prvi, u naglasenoj centralizaciji, drugi, u naglasenoj decentralizaciji.Sad je pitanje u kojoj mjeri ova dva sistema je najprimjereniji za ustrojstvo BiH.

Istrazivanja koja su provedena iz oblasti javnih finansija ukazala su na pojedine probleme koje ne treba zanemariti i u bosanskohercegovackoj praksi, a to su:

Terotorijalni ustroj ili izgradnja drzavne strukture BiH Dioba poreza Funkcije i podjela odgovornosti pojedinih nivao drzavne strukture Budzetska ravnoteza i mogucnost zaduzivanja Planiranje i finansiranje kapitalnih projekata Planiranje, izvrsenje, kontrola, unutrasnji nadzor i revizija Organizacija i izgradnja poreske administracije isl.

Mogucnost i ogranicenja za zaduzivanje lokalnih zajednica-ovo nije bitno ali etPostoji niz ogranicenja koje treba ukloniti kako bi se u pravom smislu razvilo trziste

lokalnog duga. Kljucna pretpostavka za zaduzivanje je stabilan fisklani kapacitet lokalnih jedinica.

Sistem transferaFinansiranje kapitalnih projekata lokalnih zajednica sa slabijim fiskalnim kapacitetom je prioritet jer iste nisu se sposobne finansirati bez pomoci drzave.

Program javnih investicijaOvakav program treba omoguciti detaljnije utvrdjivanje zahtjeva za finansirenjem pojedinih izdataka.

Imovine bilanseOsim vlastitih budzetskih prihoda, sve vecu ulogu u finansiranje imat ce nefinansijska imovina.

Ogranicenja zaduzivanja lokalnih zajednicaZnatan dio budzeta lokalnih zajednica prilicno je krut. To se najvise odnosi na lokalne

jedinice u kojima najveci dio prihoda cine neporezni prihodi. Ti neporezni prihodi imaju

20

utvrdjenu namjenu koristenja. Takvo vezanje prihoda uz tacno utvrdjenu namjenu onemogucuje lokalne jedinice u fleksibilnoj raspoejdeli budzetskih sredstava.

Cesto se postavlja pitanje oko kvalitete upravljanja finansija lokalnih jedinica. Slaba kvaliteta upravljanja finansijama lokalnih jedinica rezultat je nepostojanja vizije u iskoristavanju finansijskih sredstva. Lokalne jedinice se uglavnom zaduzuju kod banaka kod kojih deponiraju finansijska sredstva i cijim se racunima koriste za upravljanje gotovine.

Za banke i finansijske institucije koje kreditiraju lokalne jedinice jos uvijek je problem procjena kreditnog rizika lokalnih jednica.

Pitanje zaduzivanje lokalnih jedinica vezano je uz prethodnu saglasnost kao vecinskog vlasnika ili osnivaca. Davanje jemstva-garancije, dionickim drustvima, drustvima sa ogranicenom odgovornoscu ili ustanovama od strane lokanih zajednica stvara dodatni rizik koji ima karakter dodatnog potencijalnog kreditnog rizika sto u principu ukupno stvara dodatne finansijske rizike i potencijalno povecava neporezni teret gradjana. Ustanove i komunalna preduzeca u vlasnistvu lokalne zajednice mogu se zaduzivati kratkorocno(vezano je za obicno poslovanje s bankom i dugorocno(zaduzuju se kreditima kod banaka ili izdavanjem obveznica). Korporativne obveznice su duznicki vrijednosni papiri koji mogu kotirati na berzi. Postupak kreditnog zaduzenja i davanja garancije lokalnih zajednica propisuje se entitetskim Zakonom o dugu.

Dakle, dug lokalne zajednice bi se mogao predstaviti kao zbir svih akumuliranih obaveza po kreditima, izdatim garancijama na zaduzenja komunalnih preduzeca i ustanova.

Sad ovdje imas poglavlje zakon neki, strana i po ali ja nisam to pa ako bas zelis da ucis, uzmi knjigu

FISKALNI PRIHODI

Od 2006 godine, ondirektni porezi(PDV, carinske dadzbine isl) se prikupljaju na nivou drzave, i to od strane Uprave za indirektno oporezivanje.

Prikupljeni prihodi se rasporedjuju u skladu sa Zakonom o sistemu indirektnog oporezivanja u BiH. Prihodi od indirektnih poreza sa Jedinstvenog racuna Uprave rasporedjuju prvo za finansiranje drzavnih institucija, a po izdavanjuprihoda za finansiranje drzavnih institucija, sredstva se rasporedjuju na entitete i na Distrikt Brcko. Iz pripadajuceg dijela prihoda Federacije direktno se vrsi uplata za servisiranje vanjskog duda, a preostali dio sredstava sa se Jedinstvenog racuna rasporedjuje izmedju entiteta, kantona, opstina u skladu sa Zakonom o pripadnosti javnih prihoda.

Porez na placePorez na place uplacuje se prema prebivalistu fizicke osobe-poreznog obveznika. Ovaj

prihod kantonalnog trezora rasporedjuje se kantonalnim i opstinskim budzetima u omjeru i nacin kako je utvrdjeno kantonalnom propisima

Porez na dobitOn se uplacuje prema sjedistu poreznog obveznika u korist racuna javnih prihoda

kantonalnog budzeta- proracuna na nivou svake opstine. Ovaj prihod kantonalnog trezora rasporedjuje se kantonalnim i opstinskim budzetima u omjeru i nacin kako je utvrdjeno kantonalnim propisima.

Porez gradjana Porez na dobit od privrede i profesionalne djelatnosti Porez na dobit od poljoprivrednih djelatnosti

21

Porez na temelju autorskih prava, patenata Porez na imovinu Porez na prihod od imovine Porez na naslijedje i poklone Porez na promet nepokretnosti

Ovi prihodi kantonalnog su trezora rasporedjuje se kantonalnim i opstinskim budzetima u omjeru i nacin kako je utvrdjeno kantonalnim propisima.

Ostale poreze cine: Porez na dobit od igara na srecu Porez na reklamu Porez na firmu isl

Naknade i takseNaknade i takse sdrzane su u sljedecim oblicima:

Federalne adiministrativne takse Federalne sudske takse Federalne takse za troskove kontrole kvaliteta poljoprivrednih proizvoda Federalne takse ta troskove utvrdjivanja sdravstvene ispravnosti zivotnih

namirnica i predmeta opste upotrebe koji se izvoze Federalna naknada za obavezni zdravstveni pregled u prometu preko teritorije

Federacije Federalna naknada za veterinarsko Naknade za badzarenje camaca :S Naknade za privrdjivanje igara na srecu.

Federalne naknade za uvjerenja o zdravstvenom stanju zivotinja uplacuju se na racun trezora kantrona, a rasporedjuju se na principu 50:50 federalni i kantonalni budzet.

Kantonalne naknade i takse koje se uplacuju u korist javnih prihoda kantonalnih budzeta u cjelosti:

Kantonalne administrativne takse Kantonalne sudske takse Kantonalne komunalne takse Kantonalne naknade Ostale kantonalne naknade

Opstinske naknade i takse koje se uplacuju u korist javnih prihoda opstinskih budzeta u cjelosti:

Opste administrativne takse Federalne takse za drzanje pasa Opstinske sudske naknade Opstinske komunalne naknade Ostale opstinske naknade.

Ostale opstinske naknade su vodoprivredne naknade, naknade za puteve, naknade za osiguranje od pozra naknade za koristenje suma isl.

Vodoprivredne naknade uplacuju se na racun trezora kantona koji iste rasporedjuje na: budzet kantona-federalni budzet.

Naknade za puteve One imaju strukturu:

Naknade za upoterbu puteva za vozila pravnih osoba Naknade za puteve za vozila gradjana Naknade za puteve iz cijene naftnih derivataNaknade za koristenje suma i sumski prinos

22

One imaju strukturu: Naknade za koristenje opste funkcije suma Naknade za prosirenu biolosku reprodukciju suma(20% sredstava na racun

federalnog budzeta i 80% na racun kantonalnog) Naknade za kracenje suma Naknada za promet suma(40% sredstava na racun federalnog budzeta i 60% na

racun kantonalnog) Naknada za ograniceno koristenje suma Naknada za jednostavnu reprodukciju suma kod drzavnih suma do formiranja

sumsko-prevrednog drustva i privatnih suma(oaveza u cjelosti prihod kantonalnog budzeta)

Neporezni prihod On se uplacuje na racun trezora federacije, kantona, opstina te cine prihod budzeta kantona ovisno od nacina kako je propisana pripadnost. Us sustini se radi o orginalnim prihodima koji bi trebali da su u vecem obimu. Sad ovdje ima 300 prihoda od ovog od onog. Samo nabrajanje nema nista sire tako da necu ja uciti ovo. Str154 ko budes htjela

Novcane kazneRazvrstane su prema entitetskim, kantonalnim opstinskim propisima cime im je odredjena pripadnost, odnosno cine prihode federalnog, tj. kantonalnog i opstinskog budzeta. Sad ovdje ima 300 prihoda od ovog od onog. Samo nabrajanje nema nista sire tako da necu ja uciti ovo. Str154 ko budes htjela

JAVNI DUG U BIH-bitnoUkupan dug BiH je jedan od najvaznijih elemenata za ocjenu kreditnog rejtinga. Kako

je vanjski dug BiH zakonski definisan i prakticno osiguran u dijelu servisiranja istog iz drzavnog budzeta iz fiskalnih izvora koje se prenose sa jedinstvenog racuna za prikupljanje indirektnih poreza, ali ostaje i dalje nerijeseno pitanje unutrasnjeg duga na nacin da obezbijedi makroekonomsku stabilnost i fiskalnu odrzivost.

Ukupan javni dugVanjski dugUnutrasnji dugrestitucija

Vanredne situacije kao sto su ratovi isl stavljaju u dilemu nosioce ekonomske politike da li treba povecati poreze ili se zaduziti. Kako odluciti izmedju duga i poreza je osnovno pitanje kojim se bavi teorija javnih finansija. Postoje stanovista gdje se smatra da je odlucivanje izmedju duga i poreza moralno pitanje. Restrukturiranje duga u BiH pratila je i odluka iz aprila 2005 godine koja je propisala da rok dospijeca obveznica ne smije premasiti 15 godina i da on treba da donese 'fer' kamatu.

Prema Maastricht kriterijima javni dug jedne zemlje ne smije premasiti 60 % GDP-a.Unutrasnji dug BiH u periodu od uspostavljanja Dejtonskog mirovnog sporazuma do

danas nije cjelovito definisan. Unutrasnji dug BiH rezultira iz domaceg potrazivanja i kao takav predstavlja prepreku za investicije i razvoj.

Glavni cilj upravljanja javnim dugom je finansiranje budzetskih deficita i kapitalnih projekata; minimiziranje troskova zaduzivanja.

Kvalitetnim upravljanjem javnog duga obezbjedjuje se preduslov za minimiziranje troskova zaduzenja. Nagomilavanje duga, kao sto je to slucaj u BiH, za vrijeme rata moze dovesti do fiskalnog sloma. Mora se voditi racuna da porast duga bude u stalnoj srazmjeri sa rastom drustvenog proizvoda, pri cemu se mora voditi racuna o njegovim implikacijama na monetarno-kreditnu politiku, na stopu stednje i rast.

Unutrasnji dug

23

Zakon o utvrdjivanju i nacinu izmirivanja unutrasnjeg duga u BiH je trenutno razrjeseno pitanje unutrasnjeg duga instucija BiH. Donosenjem zakona na nivou entiteta uspostavljaju se limiti zaduzenja u smislu da servisiranje unutarnjeg i vanjskog duga, ukljucujuci i obaveze po novim kreditima ne mogu preci 18% prihoda ostvarenog u prethodnoj fiskalnoj godini. Kljucno pitanja o tome kako upravljati javnim dugom su:

Upravljati novcanim potencijalnim budzetom Povecati likvidnost budzeta Plasman budzetskih viskova Kontrolirati zaduzenja lokalnih zajednica Pratiti zaduzivanja javnih preduzeca i suanova.

Centralno mjesto u upravljanju janim dugom trebalo bi biti Ministarstvo finansija BiH koje bi trebalo ponuditi, na bazi zakonskih rjesenja, dinamiku zaduzivanja i preuzeti sistem upravljanja dugom.

Unutrasnji javni dug je iskazan u domacoj valuti u valutnom sistemu koji obezbjedjuje konvertibilnost u stranoj valuti. Usvojeni koncept restrukturiranja obaveza iz 2004 godine koje su iskazane u 200% GDP smanjene su na neto sadasnju vrijednost od 20 % GDP-a. Neke obaveze su izvrsene ili ce biti izvresene u gotovini, dok ce najveci dio obaveza biti izmiren obveznicama s niskom kamatnom stopom i sa rokom dospijeca do 50 godina.

Vanjski dug BiHDospjele obaveze po osnovu vanjskog duga BiH redovno se otplacuju. Zanimljiva je i

strukura ukupnog vanjskog duga BiH po vremenu nastajanja. Vremenska tacka razgranicenja je 02.april 1992 godine do koga datuma je BiH morala preuzeti zatecene medjunarodne finansijske obaveze kao preduslov za pristupanje MMF-u i Svjetskoj banci. Do tada stvoreni dugovi prema inopovjeriocima se zovi stari dugovi a dugovi nastali poslije 14.12 1995.godine se kategoriziraju kao novi dugovi.

Stari dug pokazuje tendenciju pada apsolutnih iznosa, a novi dug postupno raste sa tendencijom da se poveca u apsolutnom i relativnom iznosu. Struktura potrosnje po osnovu novog vanjskog duga zaduzenja je :

Javna potrosnja- 42% Investirano u infrastrukturu- 40% U privredne djelatnosti- 18%

Bruto domaca proizvodnja je jos uvije niska i ima stopu realnog rasta od oko 5%. Nezaposlenost je izuzetno visoka i ima trend rasta. Prisutan je veliki deficit u tekucem i trgovinskom racunu platnog bilansa. Javna potrosnja jos uvijek je visoka i iznosi preko 50% visine BDP-a.

RestitucijaVracanje ranije oduzete imovine njihovim vlasnicima predstavlja poseban finansijski

problem i pitanje politicke i moralne vrste. Bih jos nije definirala pristup rjesavanju ovog problema.

Formirana je Komisija za restituciju na nivou BiH jos 2004.godine. Fizicka i pravna lica su pozvana da dostave svoje zahtjeve za povratom imovine koja je jos pod restitucijom.

24

Bez obzira na moguci jedinstven pristup rjesenju restitucije u BiH, jos je neizvjesno da li ce ona biti provedena na isti nacin u cijeloj zemlji.

Tri moguca rjesenja: Naturalni povrat Zamjenska institucija Finansijska(novcana ) restitucija.

SEDMO POGLAVLJESISTEM INDIREKTNOG OPOREZIVANJAOsta ocjena stanja u poreskom sistemu Bosne i Hercegovine je:

Da su poreski prihodi dominantni u poreskoj strukturi Da su carine kao poreski prihod entiteta i drzave guve fiskalni karakter Da je relativno visoko odstupanje od ciljeva poreske politike u dijelu poreza i carina

Pod poreskim sustavom podrazumijeva se svaki oblik javnih prihoda nametnuti autoritetom drzave, ukljucujuci i sve doprinose na place i iz placa.

Porez na dodanu vrijednost –PDVPDV se temelji na osnovnim principima:

Primjenu najsire poreske osnovice Sto manji broj izuzeca Jedna poreska stopa

Glavni argumenti za prelazak na PDV su: Teze se zakonski i nezakonski izbjegava Nizi su troskovi ubiranja poreza Vise odgovara slozenoj strukturi drzavne zajednice Eliminise dvostruko oporezivanje Uspostavlja pravilniji oblik raspodjele dohotka Postice razvoj racunovodstvene prakse.Prelazak na sistem PDV u BiH nije bio limitiran objektivnim kriterijima, nego naprotiv

predstavlja izraz trenutka i spremnosti da se reformise poreski sistem. Dakle, razliciti poreski sistemi bili bi prepreka punom ostvarivanju ciljeva Evropske unije. Uvodjenje poreza na dodanu vrijednost predstavlja put ka izgradnji fiskalne suverenosti BiH. Efikasna fiskalna politika podrazumijeva izgradnju politickog i institucionalnog okvira za zdravo fiskalno upravljanje. U BiH nedostatak politiske i institucionalne infrastrukture komplicira razvoj fiskalnog okvira koji bi bio odrziv u dugom roku.

Poznato je da je koncept PDV-a u BiH gotovo cjelini baziran na preporukama Seste direktive EU. Ima malih odstupanja od nje, ali te raszlike su neznatne. Najsecsce razlike izmedju sistema PDV-a BiH i drugih zemalja temelji se na dva osnovna pitanja:

Da li uvesti PDv sa jednom ili sa vise poreskih stopa I koje proizvode treba oslobiditi placanja PDV-a i da li uvesti nultu poresku stopu.

Zasto je najbolji PDV sa jednom stpom? PDv opterecuje ravnomjersno sve dohotke koje pojedinac stekne tokom zivota. Uvodjenje vise stopa stvara probleme razvrstavanja proizvoda i komplicira i poresku

administraciju.

25

Povecani administratvni troskovi ubiranja poreza Razlicite stope iskrivljuju sklonost potrosnji

Evropska unija tezi manjem broju stopa PDV-aEvropska unija tezi manjem broju stopa PDV-a svojim clanicama preporucuje dvije

stope( opcu od 15% i snizenu stopu, ali ne nizu od 5%). Od starih zemalja clanica EU, samo Danska ima jednostopni sistem PDV-a, uz primjenu nulte stope dok sve ostale zemlje primjenju visestopni sistem.

Najnaglasenija kritika PDV-a a posebno jednostopnog sistema je sto rasporedjuje porski teret regresivno jer udio potrosnje pada kako dohodak raste i obratno. Posljedica regresivnosti je sto razrez po ujednacenoj poreskoj stopi ne pogadja siromasne nego bogate.

Raspodjela indirektnih porezaRaspodjela prikupljenih poreza predstavlja jedno od najtezih pitanja na koje treba

anci odgovor. Princip bi trebao biti da se javni prihodi trose tamo gdje je i potrosnja nastala. Prelivanje prihoda od poreza na promet proizvoda i usluga jednog entiteat u drugi li jednog kantona u drugi kanton, vec je poznato i nikada razrijeseno pitanje. Iz raznih interesa samih privrednika, entiteta, kantona dolazi do naplavilnog prelivanja sredstava potrosaca sa jednog dijela drzave u drugi dio. Da bi se rjesio taj problem mozemo razviti sva osnovna nacela placanja poreza da dodanu vrijednost:

Placanje prema mjestu pstvarivanja dodane vrijednosti, Placanje na jedinstveni racun PDV-a ori drzavnom trezoru.

Najprihvatljivija metoda za raspodjelu prikupljenih poreza na dodanu vrijednost u BiH je placanje na jedinstven racun PDV-a pri drzavnom trezoru. PDV se uplacuje na jedistven racun koji bi bio otvoren u nekoj banci i stavljen na raspolaganje drzavnom trezoru koji bi u skladu sa dogovorenim kljucem za raspodjelu PDv-a vrsio transfer sredstava na racune budzeta koji su korisnici ovih prihoda.

Kljuc za raspodjelu prihoda mogli bi biti: Broj stanovnika(koristenje brojastanovnika kao kriterija za raspodjelu PDV-a

temelji se na cinjenici da teret poreza snose krajnji potrosaci i da korsiti od placenog poreza trebaju da imaju oni koji su ih i platili. Ovim kriterijem se zadovoljava i princip pravednosti raspodjele javnih prihoda)

Ostvareni porezni prihodi po prncipu krajnje potrosnje Dodana vrijednot prema statistickim pokazateljima iz prethodne godine.

Ukljucivanje svih kriterija-nacela u korelaciu u raspodjeli prihoda dolazi se do zakljucka da je pravedan nacin raspodjele po kljucu koji se dobija izracunavanjem strukture ucesca u ukupno ostvarenim porezima kao prosjek strukture po svakom kriteriju.

Tehnika oporezivanja u sistemu PDV-a u BiHStupanjem na snagu Zakona o porezu na dodanu vrijednost a u smislu prelaska sa

sistema obracuna poreza na promet proizvoda i usluga na sistem PDV-a proizasle su obaveze obveznika poreza na ptomet proizvoda i usluga.Porski obveznik

Porezni obveznik je svako lice koje samostalno obavalja privrednu djelatnost kao sto su djelatnosti prozvodaca, trgova ili pruzaoca usluge koja se vrsi u cilju ostvarivana prihoda, sva pravna i fizicka lica koja su registrovana kod nadleznih sudova kao i gradjani koji obavljaju djelatnosti oporezive u skladu sa Zakonom o PDV-u. Fizicka lica kao obveznici PDV-a su poljoprivrednici ciji kastarski prihod prelazi 15.000 KM.

26

Drzavni organi se ne smatraju obveznicima PDV-a ako obavljaju promet dobara i usluga u okviru djelatnosti i transakcija koj ulze kao organi uprave.

Zakon o PDV-u regulise sljdece lica podljezu

placanju PDV-a:

Obaveznici koji vrse promet dobrima ili uslugama na koje se obracunava PDVU slucaju uvoza, primalac dobara, odnosno carinski duznik utvredjen u skladu s carinskim propisimaPrimalac dobara i usluga povezanih s izgradnjom nepokretne imovineZakonom je propisano da svako lice ciji oporezivi promet dobrima ili uslugama prelazi 50.000 godisnji prihod, duzan je da se registruje kao poreski obaveznik.

Mali privrednici tj.pravna i fizicka lica kojane prelaze prag od 50.000 KM, poljoprivrednici ciji katastarski prihod ne prelazi isnos od 15.000KM mogu da postanu obveznici PDV-a ako podnesu zahtjev i dobiju rjesenje o registraciji.Obracun PDV-a

27