Red

akto

r: B

en A

ndon

i; G

rafi

ka A

rtan

Buc

a 32

0

Në këtë numër: Wislawa Szymborska, Bardhyl Demiraj, Mehmet Elezi, Sadik Bejko,Basri Çapriç (In Memoriam), Teuta Toska për Xhevat Lloshin, Ylli Polovina etj...

E DIEL28 Janar

2018

Vijon në faqen 14

NGA PROFESORBARDHYL DEMIRAJ

Le të kumtojmëdiçka mëshumë për Vincenzo Basile-n,

anipse nuk e kemi lënëpa i lakuar emrin sa-dopak në tjetër vend,bash kur merrnim nëanalizë prurjet e sivël-lait të vet, Giuseppe Ign.Guagliata-s, në kul-turën e shkrimit shqiptë shek. XIX në arealin eVeriut. (“Buletin shken-cor” 65 [2015] 24vv.) Atykemi vënë oroe, ndër tëtjera, se të dy ndajnë sëbashku ato të mira e tëliga që u preu fati, kur izbriti në Shkodër nëvitet 1841-1843 me misionpër të ngritur tëbanat epara të Urdhrit Jezuit,sikurse – siç edhe pritej(!!!) – të hapnin po atyshkollat e para për car-rokët e besimit katoliknë atë qytet. Këtyre tëmirave lejohemi t’u sh-tojmë tash pa rrudhurbuzë e ngrysur vetullaedhe botimin e njëkohs-hëm dy vjet më vonë(1845) në Romë, të dy li-brave të tyre shqip, me tëcilët të dy rihapënnjëherësh siparët e plu-hurosur të kulturës sëshkrimit shqip në Sh-qipërinë e Veriut nëshek. XIX.

Prashtu nuk i shtë-mangemi dot, përkun-drazi vetëm saktësojmëme një detaj shtesë syn-imin e këtij kreu modest,duke mëtuar tash, se ish-in pikërisht këto dy bot-ime, të cilat u bënë shkaspër shkruesin e këtyreradhëve me u marrëkonkretisht e në vazh-dimësi edhe me jetën eaktivitetin fetar si edheme angazhimin e tyresocial-intelektual në Sh-qipëri. Veçse një ndër-marrje e tillë përcjell ve-tiu thjesht dhe vetëmato të liga që u desh tëpërjetonin këtu të dykëta barinj shpirtërorë,sikurse i gjithë misionijezuit në fazën e tij tëparë, i cili nuk zgjati mëshumë se dy vjet, shi kuru desh të iknin tur-ravrap vet’ i tretë, bash-kë me Salvatore Bartoli-n, duke i lënë përfundi-misht Dheut të Shqipes

pendlat e korbit të bardhë.Por jo vetëm kaq dhe jo

vetëm atëbotë: zezonën edytë, shpirtërisht po aq tëdhimbshme, e përjetuan tëdy këta autorë duke e parënga lart, bash në gjysmën edytë të shek. XX, kur – edhepse citohen ashtu rrallë e përmall – linçohen keqas sipjesëtarë të ‘urdhrit

famëkeq’, që vjen me thashunëshqip të Urdhrit Jezuit mengulim të parë në Shqipëri.Dhe ishte pas gjase ky vlerësimparaprak që i ndërkalli këtaemra përfundimisht në inde-ksin e autorëve të ndaluar sifazë nismëtare e atij procesiafatgjatë që përkon në kohë megalvanizimin e trurit intelek-tual-akademik shqiptar, një

dukuri kjo sa e natyrshmeaq edhe e neveritshme edhunës strukturore infor-male të kohës, të cilën jemimësuar ta ngjërojmëndërkohë si damnatio me-moriae ase në emfazë sishpëlarje e trurit.

Suksesi i këtij procesiështë bërë më se i dukshëmdhe po aq i prekshëm në

Jezuiti kroat që shkroi i parishqip për Zonjën e Shkodrës

kohën tonë të të ashtuquaj-turit ‘tranzicion’ kulturorshqiptar, i cili përkon jo ras-tësisht me zezonën e tretë tëradhës që përjetojnë ndërko-hë të dy këta autorë sikurseshumë e shumë e shumësivëllezër të vet me veladon,të fshirë tashmë (pa)vetëdijshëm, por thuajsenjëherë e përgjithmonë nga

kujtesa historike-intelektu-ale shqiptare, bash ashtu siçi vuajmë sot e gjithë ditën,kur shfletojmë do doracakëase vademekume zyrtare-ak-ademike shqip të natyrës së“Fjalor Enciklopedik Sh-qiptar”, sidomos në ribot-imin e tij në tri vëllime(ASHSH, Tiranë 2008/9).

E diel 28 Janar 201814 -ALBANOLOGJI

MSHKRIM

Vincenco Basile-n (SJ) është i njohur në enciklopedinë kroate si meceni i letërsisë ekleziastike kroate. Është i pari qëshkruan shqip për kultin e Zojës së Shkodrës, afresku i së cilës “fluturoi” më 25 prill 1467 në Genazzano e nderohetgjithkund në botë si “Zoja e Këshillit të Mirë”.

1. VËZHGIME HYRËSE

VVVVVijon ngijon ngijon ngijon ngijon nga fa fa fa fa faqja13aqja13aqja13aqja13aqja13

Dhe është më se e kuptueshme, që këto rrethana aspak fatlume tëkenë ndikuar si efekt

domino në mungesën e interesim-it për një lexim kritik-filologjiksado të përciptë të veprës së tij:“Ruga e Parrisit. Calzuem ker-scténvet Arbniis prei P. VincenzitBasile t’ Sciochniet Jesus” (= shq.let. Rruga e Parajsës. Kallëzuar tëkrishterëve të Arbërisë prej AtVinçenc Baziles të Shoqërisë sëJezusit), e cila pa dy herë dritën ediellit në Romë si botim i Kongreg-acionit të Shenjtë të PropagandaFide-s (1845, 1873) e që do të kemirast me e marrë në fokusin e vëzh-gimit në një krye më vete të kësajvepre. (D/XXVII) Aty nuk do tëmungojë assesi edhe përshkrimiparatekstual i sfondit historik-kulturor, në të cilin u përftua ve-pra, paraqitja dhe përshkrimi i sajsado i thukët, sikurse edhe ndonjëvërejtje e natyrës kritike-filologjike mbi tekstin e rrjedhs-hëm shqip.

Përmblodhëm kështu, më sak-të ngushtuam radiusin e ekspoz-esë sonë në këtë krye, duke shpre-hur njëherësh dëshirën dheshpresën e mirë se mund të nxisimdikur, në një të ardhme mundë-sisht të afërt, kërkime të mirëfill-ta arkivore lidhur me rrethanat epërftimit të veprës, sikurse edheme aktivitetin kulturor-intelektu-al të autorit të saj në Shqipëri. Prale të mjaftohemi fillimisht me dogrimca të naty-rës biografike mbijetën dhe formimin intelektual sëbashku me aktivitetin klerikal dheangazhimin social të Basile-s.

Burime të sigurta mbi personinnë fjalë mundësojnë në ra-dhë tëparë aktet Annali siculi (bl. IV:1840-1844; Palermo 1908, f. 34vv.) esidomos një studim i mirëfilltë bio-bibliografik me autor Mijo Korade-n SJ (1982 106vv.), historian i mirën-johur i Kishës Katolike në Kroacidhe sivëlla jezuit i autorit tonë, icili mbështetet në një dokumenta-cion të pasur arkivor që e citon nëfusnota, madje një pjesë sish e bot-on në plotësi të lëvdueshme si sh-tojcë të atij punimi. Lidhur me ak-tivitetin e Basile-s si drejtues (= it.superiore) i misionit jezuit në Sh-qipëri (Shkodër: 1841-1843), i dety-rohemi për këtë fazë, aq sa dimë,sigurisht punës së ngulmët të InesMurzakut (2006 67vv.; 108vv.) dheMarkus Peters-it (2007 51v., 64, 297),ndërkohë që ndonjë të dhënë sh-tesë mbi familjen dhe vitet e tij tëfëminisë kemi mundur ta fiksojmënë ndonjë faqe serioze interneti,pra pa mundur të verifikojmë nëdetaj saktësinë e kumtit elektron-ik përkatës në kohën tonë.

Asgjëmangut, Korade na mësonqë në hyrje të punimit të tij datën esaktë të lindjes, ndërkohë që

vendlindja dhe familja përkojnë nëdisa burime bashkë. Prashtu, sipastij, Vincenzo Basile lindi më 28 dh-jetor 1811 në Siculiana të dioqezëssë Agrigenti-t (deri më 1927: <Gir-genti>) në Sicili, në një familje ven-dase me nënë Vita Schembri Volpe-n dhe baba Pasquale Basile-n meprofesion administrator tokash.Familja dhe fati i saj janë të fik-suara njëherë e mirë në kumtinsikulian të kohës: “Ni la casa diVasili tutti monaci e parrini, mis-sionari Gesuiti e Liguorini, ci nnifu unu spiziali ca nun si vosi mar-itari” (: “Në shtëpinë e [Pasquale]Basile-s të gjithë murgj e priftërinj,misionarë jezuitë dhe liguorinë; naishte dhe një farmacist që nuk don-te të martohej.”) Dhe është fakt qëkjo familje e madhe nuk arriti tëdegëzojë dot lisin e vet të gjakut,edhe pse në të u lindën plot pesëdjem. Ndër ta, tre vëllezër: Onof-rio, Salvatore dhe Vincenzo ynë,përjetuan qysh në moshë të reThirrjen Hyjnore, ndërsa dy më tërinjtë Giuseppe (mjek i Garibaldi-t) dhe Luigi iu përkushtuan qyshnë të ri sipas rastit vetëm mjekë-sisë, politikës dhe farmacisë.

Dëshira dhe synimi i të atit ish-te që edhe Vincenzo të bëhej mjek.Por ja që hesapet i kishte bërë pahanxhinë, meqë ky djalë ‘plang-prishës’ u dorëzua në moshën 16vjeç pa lejen e tij në Urdhrin Je-zuit, duke u regjistruar rishtar më14 qershor 1827 pranë Casa Profes-sa në Palermo. Aty studioi me pa-sion vite të tëra filozofi (1831-1833)e në Marsala teologji (1836-1839),duke u thelluar edhe në zotërimindhe perfeksionimin e latinishtes.Pas fitimit të një përvoje solide nëmësimdhënie dhe predikim në mi-

doset në krye të misionit të parëjezuit në Shqipëri si “superior” igrupit të përbërë prej tre vetësh,pra së bashku me dy sivëllezërit evet që përmendëm më lart: P.Giuseppe Ign. Guagliata dhe P. Sal-vatore Bartoli. Në kuadër të këtijmisioni fillon e zhvillohet aktivi-teti i tyre disadrejtimësh: a) arsi-mor: me synimin farëmirë të theme-limit të një kolegji me (konviktdhe) kapacitet deri në 200 rishtarë;b) meshtarak: me mbarështimin ebesimit në bashkësinë e krishterëtë qytetit, dhe c) social: me përkuj-desjen shëndetsore të popullsisë sëgjithë qytetit. Por siç e kemi cekurdikur gjetkë (2015 27): “... ishtebash kjo ndërmarrje fanmirë që iukthye vetë misionit si bumerangogurzi: Jo më larg se gushti i vitit1843, pra diçka më shumë se dy vjetpas ngulimit të tij të parë në Sh-qipëri, duke përfshirë këtu edhegjashtë muaj ngujimi në ambien-tet e bani-mit të zëvendës-konsul-lit austriak, Vincenzo Ballarini-t– për t’i shpë-tuar së ashtuquaj-turës “revoltë popullore”, e cilapërjetoi si pikë kulmore shkatër-rimin në themel të ndërtesës sëporsapërfunduar që ishte parash-

ikuar si seminar jezuit – [...]” mis-ioni detyrohet të mbyllë paraprak-isht dyert e veta në Shkodër,ndërkohë që anëtarët e tij ushpërndanë: Guagliata dhe Barto-li u vendosën fillimisht në Romë,por dikur më vonë i pari u rikthyeme lang e me plang në Paler-mo/Sicili, ndërsa të dytit i ra fati memarrë rrugën e misionarit përtejdetit, drejt e në Guatemala, ku ihumbi nami e nishani. Vetë Vin-cenzo Basile u transferua filli-misht – deri në vitin 1845 – në Ragu-sa (= sot <Dubrovnik>) me kërkesëtë ipeshkvit të atyshëm Tomo Jed-erliniæ.

Në vitet 1845-1852 Basile-n endeshim si meshtar në Gradac tëHercegovinës e më pas, deri më1859, edhe si superiore i misionitjezuit në Trebinje, ku mbarështoi– duke lëvizur gjithherë kaluarmbi mushkë – një famulli të shtr-irë në plot 28 fshatra. Më 1865emërohet Visitator Apostolik mefunksion ipeshkvi në atë dioqezë,ku administron një bashkësi tëkrishterë me mbi 3000 frymë. Pasnjë qëndrimi të shkurtër në Sicili(1859-61) për arsye shëndetësorerikthehet përsëri në tokë të krish-terë kroate si at shpirtëror(Po•ega), si edhe konsulent dhedrejtues kongregacionesh të ndry-shme fetare (Malpaga dhe Zemu-nik pranë Zarës). Më 1872 ishteImz. Domenico Turano, arqipesh-kvi i Agrigento-s që iu drejtua zyr-tarisht me një kërkesë në formëlutjeje me shkrim Padre Generale-s së Shoqërisë së Jesus-it me selinë Romë për ta transferuar PadreBasile-n në dioqezën e vendlindjes.Kërkesa iu miratua. Aty Basile vi-joi të predikojë vite me radhë, dukezhvilluar ushtrime spirituale sido-mos në kohën e kreshmëve në mis-ionin e Agrigento-s, sikurse edhenë ato të Siracusa-s, Palermo-s dheTrapan-it. E vijoi këtë aktivitetedhe më 1880, me rastin e pelegri-nazhit në Tokën e Shenjtë në Sem-inarin e Jerusalemit.

Basile ndërron jetë më 3 mars1882 në Pia Casa del Bocone delPovero të Shën Markut në Paler-mo. Korpi i tij gjen prehjen e fun-dit në varrezën familjare të SantoSpirito di S. Orsola në Palermo. Merastin e mortit gazeta “Sicilia Cat-tolica” e dt. 6/7 mars 1882 shkru-an, sa vijon: “Col più grande do-lore si è intesa nella nostra cittàla morte del carissimo e santo mis-sionario, il Padre Vincenzo Basile,tanto caro a quanti lo conobbero,tanto benemerito della Chiesa e

Vincenzo Basile, i pari që shkroipër Kultin e Zojës së Shkodrës

Diftova mjaft dashtniin qi kam perjuu; tash ju perket me pergjegj mue.”

(Basile 1845 5)

Si u dorëzua prift?!Dëshira dhe synimi i të atit ishte që edhe Vincenzo të bëhej mjek.Por ja që hesapet i kishte bërë pa hanxhinë, meqë ky djalë ‘plang-prishës’ u dorëzua në moshën 16 vjeç pa lejen e tij në UrdhrinJezuit, duke u regjistruar rishtar më 14 qershor 1827 pranë CasaProfessa në Palermo. Aty studioi me pasion vite të tëra filozofi(1831-1833) e në Marsala teologji (1836-1839), duke u thelluar edhenë zotërimin dhe perfeksionimin e latinishtes. Pas fitimit të njëpërvoje solide në mësimdhënie dhe predikim në misione të ndry-shme të provincës amë (Alcamo, Marsala, Palermo etj.) si edhegjatë disa udhëtimeve në vende të ndryshme pelegrinazhi ai vihet nëdispozicion të Urdhrit si misionar i Etërve Jezuitë.

sione të ndryshme të provincësamë (Alcamo, Marsala, Palermoetj.) si edhe gjatë disa udhëtimevenë vende të ndryshme pelegrinazhiai vihet në dispozicion të Urdhritsi misionar i Etërve Jezuitë.

Me këtë funksion do ta ndeshimBasile-n së pari, në fillim të vitit1841, në Shkodër – i ftuar zyrtar-isht prej ipeshkvit të asaj dioqeze,Imz. Luigi Guglielmi –, ku ven-

“Zoja e Këshillit të Mirë” e restauruar

Vincenco Basile

E diel 28 Janar 2018 - 15MEA CULPA

decoro dell’ Ordine cui appartene-va e che fu un vero apostolo nelcorso della sua vita esemplare[…])”. Për kohë të gjatë u ruajt nëkujtesën kolektive sikuliane kan-di i pazakonshëm i predikimit tëtij që përqasej shpesh me atë të njëshenjtori: “La predicazione delPadre Basile non è comu-ne, ma ècome quella di un santo.”

Sa i përket botimit të tij shqip:<Ruga e Parrisit..., n’ Rom 1845>(144 f.), lejohemi të kumtojmë këtuthukët se nuk kemi të bëjmë aspakme një lule të parë dhe të fundit qësolli beharin e kulturës shqiptarenë shek. XIX. Ky libër rezultongjithsesi të jetë i vetmi në gjuhënshqipe që mban firmën e tij, anipsepërjetoi si i tillë edhe një herë tëdytë dritën e botimit në shtypshk-ronjën e Propa-ganda Fide-s (Romë1873 118 f.). Përndryshe titujt e bot-imeve të tjera që mëtojnë autorës-inë e tij i ngjërojmë vetëm në kroa-tisht, ndër to do libra të natyrësasketike dhe syresh lutjesh, khs.:“Razmišljaj ovo dobro” (1844 me tribotime, si përkthim në kroatisht iBartol Baudrand “Pensez y bien”),“Molitvenik za katolièka poslan-stva” (= “Libër lutjesh për mision-in katolik”, 1861 –¨l–¨ katër bot-ime), “Va•ñi uzroci” (= “Arsye tërëndësishme”, 1864 –¨l–¨ me au-tor Antun Kani•liæ) etj. Hollësipër këta tituj mësojmë sidomosprej Korade-s (1982 154), i cili mën-gon të kumtojë gjithashtu se ish-te pikërisht ideja nismëtare eBasile-s ajo që nxiti kardinalinJuraj Haulik, arqipeshkëv iZagrebit, të themelojë më 1867Shoqatën Letrare të ShënJeronim-it, e cila ka mbështeturmbi 1000 botime kroatisht.

Këtë vend të bekuar që gëzonme kohë dhe ndërkohë autoriynë në historinë e letërsisë dhetë kulturës së shkrimit kroat nëgjysmën e dytë të shek. XIX nambetet ende sot e gjithë ditëndetyrë me e gjurmuar e qëmtuarnëpër ata shpërgënj të shkelur etë tretur (pa)vetëdijshëm në his-torinë e kulturës së shkrimit sh-qip për këtë periudhë. Me këtërast mjafton të ripër mendimkonstatimin e bërë më lart seështë pikërisht ky libër, së bash-ku me katekizmin e vogël shqiptë Guagliata-s, njëri ndër ato dybotime solide që rihapën në shek.XIX, shi më 1845, siparët e kul-turës së librit shqip me destina-cion arealin kulturor të Veriutkatolik shqiptar. (Demiraj 2015b24vv.)EPILOG: ZOJA ESHKODRËS NËPENDËN E BASILE-S

Sigurisht që do të ishim të pa-plotë, sikur të linim pa përmen-

dur, të paktën në mbyllje të këtijshkrimi informativ atë vlerë un-ikale që bart dhe përcjell pendae Basile-s me /Rugen e [tij t’]Parr)´zit/ në trashëgiminë e vyer

(TRANSKRIPTIM)/MenMenMenMenMennnnnnim per t‘ shtunenim per t‘ shtunenim per t‘ shtunenim per t‘ shtunenim per t‘ shtunenZoja e ShkodresN‘ Arbnii âsht devocion fort e

madhe per Zojen e Shkodres; sa

...NGA NUMRI I SHKUAR

“Milosao” e këtij numri meqëpërkonte me javën e përvjetorit të vde-kjes së Skënderbeut iu kushtua sër-ish figurës së kryeheroit. Duhet thënëse shkrimi kryesor lidhej me një stu-dim të vjetër të profesor KristoFrashërit për heroin dhe kalvarin earmëve të tij nëpër Evropë. Shkrimina solli ndërmend stilin e profesoritdhe atdhedashurinë e tij. Shkrimipër armët është i këndshëm dhe iavlente në këto ditë mbushur me lloj-lloj shikime patetikësh. Se kush ipati pas vdekjes së tyre nuk dihet.Ato shfaqen në burimet dokumen-tare në dhjetëvjeçarin e fundit tëshekullit XVI. Në vitin 1590, përkre-narja dhe dy shpatat nuk ndod-heshin në një dorë të vetme.

Përkrenaren dhe njërën shpatë ekishte në zotërim konti Wolfang iSturbenbengut. Shpata tjetër ndod-hej në Muzeumin e Armëve...

Redaktori shtoi një shkrim përdobinë në di tët tona e njëmonografie të re kushtuar heroit,pasi ato të botuara deri më tani kanëkrijuar një varg debatesh pro dhekundra, pasi figura e Skënderbeutka sot nevojë më shumë se kur-doherë për një rishqyrtim interesantme metodika moderne dhe në opti-ka shumë më bashkëkohore. Por,mbi të gjitha i trajtuar në të gjithëfokusin e shekullit XV, kohë e ndry-shimeve realisht të mëdha.

Po ashtu, redaktori bëri një nder-im për poetin dhe profesorin e Uni-versitetit të Prishtinës, Basri Çapri-qi që vdiq këtë javë në moshën 58-

vjeçare, pasi e njihte edhe vetë. Po-eti ishte themelues dhe pastaj Kry-etar i PEN Qendrës së Kosovës prejvitit 2004. Ka qenë Kryetar i Bordittë Universitetit të Prishtinës, kursenga viti 2012 ishte edhe anëtar i Ak-ademisë Shqiptare të Arteve dheShkencave. Poezitë e tij e sollën dhenjëherë autorin. Në këtë numërGeorges Seldes erdhi me një pjesëqë na e solli në shqip përkthyesjae tij Meri Lalaj. Kjo e fundit ështëankuar për gabime drejtshkrimoregjatë procesit të shtypjes, por re-daktori nuk mund t’i shpjegojë dotqë “Milosao” mezi bëhet.

Visar Zhiti na kish sjellë një cikëlqë e kishte justifikuar në mënyrëpoetike: “Teksa po nxirrja nga librate mi baladat për Gjergj KastriotiSkënderbeun, thashë me vete se

ka mbi 5 shekuj që Heroi ynëenden dhe nëpër këngë si nëpërpllaja e fusha betejash, së pari nëato të popullit të tij dhe të gjuhëssë tij, por dhe në popuj të tjerë egjuhë të tjera...”.

Në këtë numër pati vend edhepër një nderim ndaj art istesJorgjia Filçe Truja. Ajo mbetet njënga intelektualet me formim mëtë plotë në arealin e vogël intele-ktual të kryeqytetit. Kurse autoriRexhep Ferri në formën e krijimiteseistik te “Patriotët me dy fytyra”na solli përditmërinë shqiptare,realizuar në një lloj narracioni qëi ngjante më shumë esesë poet-ike.

Duhet thënë se numri ishte ikëndshëm deridiku, por pa ndonjëbefasi të madhe.

Skanderbek diq, Shkodra raa nderduor turqvet e kie vum nden haraç.At’her bâni vakii e tash kan sh-kuem treqin e shtatdhet e tet vjetqi Zoja e beekueme tuj ik prej asajkish, shkoi afer Roms ne nji t’ vo-cerr katun qi thohet Genazzano;atje kie, edhe âsht ndeerue prejgjith popullit, perse ka bâm e bânderi sot shum mrekullii. T’ lumtato dy konaqe Gjergjit e [De] Sclav-is, qi paska nafake me perciell fig-uren e mrekulluoshme Zojes ebeekueme, prûm prej nji shtyll zjer-mit naten e prej nji shtyll erêjetditen? Por t’ shuumt ju, o t’ kersh-tent e mii, qi mbetni pâ nanen e dash-tnushme! ... E pse o nana e dasht-nushmeja, pse braktise jetimat etuu, pâ ndim kundra anmiqvet, pses’ kee sevap per birt tuj, qi kjajn, qigjimojn t[a]sh gadi per kater shek-ull pâ ty? Ah, m’ duket, qi Zojabeekueme m’ pergjegj; ah! une ikaprej Shkodres per mkatet; e s’ jamnjit alaa, perse s’ kan pushuem alaamkatet; t’ pushojn mkatet e unekam per me njit prap! [...]/

Do njohës sado të përciptë tëfushës dhe sosh të letrave shqip nukdo ta kenë aspak të vështirë ta cilë-sojnë këtë paragraf si dëshminëderi sot më të hershme në hapësirënkompakte shqipfolëse që na kum-ton shqip mitin historik të‘Fugurës së Zojës së Shkodrës’ merrugëtimin e saj hyjnor drejtGenazzano-s (Itali), ku iu shfaqpopullit më 25 prill 1467, sikursegjithçka shqiptare që bashkëlidhetme të, ndër të tjera: a) fiksimin ekëtij miti në kujtesën historike-in-telektuale e, pse jo (!), edhe të bash-kësisë katolike shqiptare të kohës,përkatësisht b) ndërthurjen e tij tënatyrshme me ngjarjet historike tëkohës, si p.sh.: vdekja e Skënder-beut, pushtimi osman i vendit, ek-

sodi tragjik i shqiptarëve drejtPerëndimit etj.; dhe sidomos c) atëdetyrim shpirtëror të bashkësisëkatolike shqiptare në shek. XIX përtë vazhduar me përkujdesur embarështuar me devocion kultin e‘Zojës së Shkodrës’, të cilën bota ekrishterë e mirënjeh dhe nderonsot e gjithë ditën në emrat e dhje-tra e qindra kishave e kapeleve,sikurse në mijëra e mijëra ripro-dhime, veçse ashtu thjesht e ‘ri-pagë-zuar’, si: shq. Zoja e Këshillittë Mirë, (it.) Madona del Buon Con-siglio, angl. Mother of Good Coun-cil, gjerm. Mutter vom Guten Rat,sp. Madre del Buen Consejo, port.Mãe do Bom Conselho etj., etj. etj.

Parë nga kjo perspektivë ‘Fugu-ra e Zojës së Shkodrës’ është njëthesar i vyer dhe i patjetërsueshëmnë trashëgiminë e kulturës shpir-tërore shqiptare që e bashkëlidhatë natyrshëm me vlerat e patun-dshme të trashëgimisë kulturore-kristiane të Perëndimit, pra më se ikrahasueshëm me vendin e heroitkombëtar shqiptar në historinë eShqipërisë dhe percepsionin e tij nëkujtesën historike-intelektuale tëPerëndimit. Andaj nuk kemi përsebëjmë aspak çudi që në fund të shek.XIX, në Koncilin e Tretë të Arbënit(Shkodër, maj 1895) – bash kurLëvizja e Rilindjes Kombëtare Sh-qiptare kishte ngjitur ndërkohë njëpikë kulmore (!!!) – ‘Zoja e Shkodrës’shpallet Pajtorja e Shqipërisë.

Ndodhitë e mëpasme historike-kulturore në Shqipëri, sidomos nëgjysmën e dytë të shek. XX, rrodhënashtu si rrodhën, thënë më saktëashtu siç nuk duhej të rridhnin:‘Zojës së Shkodrës’ si Pajtore e Sh-qipërisë sistemi në fuqi i preuaortën kryesore të parës, sikursegjithë institucioneve të kultit nëvend, ndërkohë që me dhunën e vetstrukturore informale e orientoipolitikën e formimit intelektualdrejt njëanshmërisë largvajtëse,sidomos sa i përket mbarështimittë kujtesës historike-intelektualenë vend. Është pikërisht kjokujtesë që vuan thuajse të njëjtënsituatë – mos edhe më keq (!) – nëkohën tonë, pra edhe pas 25 vjetësh(1991-2016) tranzicioni kulturor,kur në bordet drejtuese dhe redak-sitë përgjegjëse të veprave eciklo-pedike me rëndësi kombëtaregjëllijnë ende pjella hibride të atijorientimi intelektual-ideologjikdështak. Andaj nuk kemi përsebëjmë sot aspak çudi që ‘Zoja e Sh-kodrës’ dhe ‘Fugura’ e saj nuk fig-urojnë si zëra të veçantë sado mi-norë në Fjalorin Enciklopedik Sh-qiptar, qoftë në botimin e parë (Ti-ranë 1985), por sidomos në ribot-imin e tij në tri vëllime (Tiranë 2008/9); një zë i veçantë për autorin tonë,Padre Vincenzo Basile-n, jo se jo.

Faksimile nga vepra:Zoja e Shkodrës (f. 52-56)

Faksimile e frontespicit tëbotimit të parë

të arealit kulturor të Veriut, mësaktë në përkatësinë e tij të pat-jetërsueshme në historinë e kul-turës shqiptare e europiane nëpërgjithësi. Kështu nuk bëjmëaspak çudi përse autori ynë (184552-56 dhe 1873 44-47) ia kujton dhebën të qartë grigjës së lexuesvetë vet se kjo rrugë nuk i anash-kalon, përkundrazi vetëm para-kupton mirëfilli mirënjohjendhe mbarështimin shpirtëror tëkultit të Zojës së Shkodrës, andajdo medituar gjithherë me devocionpër të, të paktën një herë në javë,bash ditëve të shtuna, si vijon:

asht bukur praa n‘ ket dit, konsak-ruem laudit e ndeerit shêjt-nushmes Mrii Virgjin me menduet‘ dalunit zot asaj? Sa âsht mir, tujnjoft perse Zoja [e] beekueme ikuprej Shkodres me kujtue mnyrenme e bâ me ardh prap ndopak n‘zembrat tona? Kalxojm praa m[aa]para si ka qillue t‘ ikunit Zojes eShkodres e masandej mendojm medobii t‘ shpirtit si me e sbut per mepas mishirier.

Njat Shkodres âsht nji kish tashe renuome, ne t’cillen ishte ndeeruenji figure e buker shêjtnushmesMrii. Por masi forti i foort

E diel 28 Janar 201816 -LETËRSIA E KOSOVËS

PPOEZIA

Autori e ka zgjidhur shkrimin e tij, shoqëruar me një triptik opnionesh për poetin Çapriqi. Ndarja para kohe e BasriÇapriqit, poet dhe profesor në Prishtinë ishte një nga lajmet më të trishtuara të këtij fillimviti. Pas një mundimi mbitrevjeçar për të mposhtur një sëmundje të rëndë, Basri Çapriqi më së fundi u dorëzua, mbase atëherë kur familja dhemiqtë e afërm nuk e prisnin. Ishte 58 vjeç kur mbylli sytë….

Poet i ndjeshmërisë së thellëIn memoriam për Basri Çapriqin

NGA SADIK BEJKO

…Për miqtë e tij ishte dhembjee madhe. Por jo vetëm për miqtë etë dashurit. Disa njerëz fati i paisme talente, me dhunti jo të zakon-shme. Basri Çapriqi ishte njëringa këta të zgjedhurit e fatit. Aipati talentin e publicistit, të poet-it, të lektorit universitar tëlëndëve semiotikë , stilistikë dheletërsi bashkëkohore shqipe. Sh-kroi dhe botoi libra studimorë që ishërbyen karierës së tij universi-tare për të marrë gradën shken-core të Doktorit të shkencave dhetitullin Profesor. Si studiues dhehulumtues në Kosovë dhe nëshumë aula ndërkombëtare u për-faqësua me dhjetra kumtesa e stu-dime. Sikur vetëm me njërin ngakëto talente të shquhesh, mbeteshi nderuar për gjithë jetën. BasriÇapriqi nxitoi të jetë një emër nëgjithë këto fusha sikur ta dinte sedo të ikte shpejt nga kjo jetë.

Sipas një ligjësie të njohurprindërit, kur ikin, jetojnë te bijtë,profesionistët e shquar jetojnë tekolegët e tyre, ata më të përkryer-it si poetë, si shkrimtarë, si studi-ues bëjnë jetën e të gjallit te ve-prat që kanë shkruar. Jetë të tillatë pasura për nga cilësitë lënë paszbrazëti dhe dhembje. Kjo nxit atëqë kujtimi i tyre të mbetet jo vetëmnë emocionet e bashkëkohësve, tëstudentëve, të kolegëve, miqve,poetë e profesorë, por dhe të bëjëvend, të rëndojë në thesarin e mje-diseve që i patën në pjesë. BasriÇapriqi ishte njeri i detyrës. Aiditi dhe pati fuqinë që t’i kryejë mësë miri detyrat. Talentet, dhunt-itë i ktheu në vepra. Miqtë e tijkurrë nuk u ankuan prejj tij. Dhesi familjar qe me fat, bashkë meSazana Çapriqin, rritën, edukuandy fëmijë të mbarë.

Dhe pikërisht në kohën kurkishte shënuar pikun e arritjevetë tij, ishte afirmuar si individual-itet, kur mund t’ lëmonte dhe thel-lonte më tej prirjet e veta, ai nda-het përfundimisht nga kjo jetë.

E kam njohurBasriun si poetdhe si kreun e PEN Qëndrës sëKosovës. Kemi recituar dhe kemiparashtruar pikëpamjet tona nëshumë veprimtari në Shqipëri, nëKosovë dhe në konferenca e kon-grese te PEN Internacional. Bas-ri Çapriqi në të parë ishte njënatyrë e tërhequr, mund të thua-sh e ftohtë. Miqtë e moshës sime,si i ndieri Ali Podrimja, e vlerëso-nin këtë tipar jo emocional të Bas-riut. Ne vinim nga një kohë e an-gazhimeve. Basriu ishte i ftohtë,por kjo mbase kjo është shenjë elargësive që detyrimisht njërinbrez e ndan prej tjetrit. Basriu këtëtipar të distancës nga ndjesh-mëritë me ngarkesa dyshuese anegative që i ushqejnë ngushtësitëe mjediseve tona, që i ushqejnëndonjëherë vanitetet a egoizmat elëmisë së krijuesve letrarë, e dësh-moi për gjatë gjithë kohës nëudhëheqje të PEN Kosovës. Kyishte një virtyt i tij, një cilësi e

brendshme e personalitetit të tij.Ai kështu i ndihmoi krijimit tëmarrëdhënieve bashkëpunuese,projekteve që i bëjnë më produk-tive bashkësitë e shkrimtarëve nëShqipëri dhe në Kosovë.

Dhe në poezi Basri Çapiqi erdhime prurjet e veta. Kjo nuk ështënë fjalë dhe aq. Në fillimet e krijim-tarisë ai solli në mjediset e Prish-tinës poezi të aromës mesdhetare.Me kohë kjo poezi mori tiparet eatij brezi që pasoi poetët e brezittë Ali Podrimjes, e brezave tëgjysmës së dytë të shekullit të 20-të. Po vinte një brez që ndjesh-mëritë e veta në këto kohë tron-ditjesh, mund të thuash kohëtërmetesh, shoqërore, politike dhenacionale po i përcillte në art memjete të tjera shprehëse. Me mëpak retorikë. Me një optikë të dis-tancës që shprehet me mejete tëironisë, të groteskut, të mosfunk-sionit të qëndrimeve angazhuesendaj ndonjë kauze, madje të mo-himit të çdo kauze. Indivdi merrpeshë tashmë jo kolektivja. Por në

PROF. ISAK SHEMA

ÇAPRIQI Basri (1960- 2018).ÇAPRIQI Basri (1960- 2018).ÇAPRIQI Basri (1960- 2018).ÇAPRIQI Basri (1960- 2018).ÇAPRIQI Basri (1960- 2018). Poet, studiues i letër-sisë, profesor universiteti. Lindi në Krythë të komu-nës së Ulqinit. Kreu shkollimin fillor dhe të mesëmnë Ulqin, ndërsa studimet e letërsisë shqipe në Fakul-tetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës (1983).Në fillim punoi si gazetar në Radiotelevizionin eMalit të Zi në Podgoricë, kurse në vitin 1986 u zgjodhasistent i lëndës letërsi e sotme shqipe në Fakultetine Filologjisë në Prishtinë. Po në këtë fakultet kreustudimet pasuniversitare dhe më pas mbrojti tezëne disertacionin të doktoratës (2004). Ndërkohë, nëUniversitetin e Edinburgut mori diplomë me temën“Poezia konkretiste e Edvin Morganit”. Në degën eletërsisë dhe të gjuhës shqipe u angazhua të mbajëligjërata nga lëndët stilistikë dhe semiologji, duke uavancuar në titujt përkatës universitarë. Në vitin2004 u zgjodh kryetar i parë i PEN Qendrës së Kos-ovës, funksion që e ushtroi për shumë vjet me radhë.Për dy mandate ishte kryetar i këshillit drejtues tëUniversitetit të Prishtinës. Si kryetar i Pen Qendrëssë Kosovës, mori pjesë në kongrese, konferenca dhenë shumë takime ndërkombëtare të shkrimtarëve.Ka botuar vëllimet poetike: “Ulli me dy mijë unaza”(1983), “Në fund të verës” (1986), “Ma qet gjuhën”(1989), “Frutat bizare (1996)”, “Burimi nën gjuhë”(2005), “Zbutja e gjarprit” (2006), “Përkryerja e sh-iut” (2013). Poezitë e tij janë përfshirë në disa an-tologji të poezisë në gjuhën shqipe dhe në gjuhë tëhuaja. Libra me poezi të tij të zgjedhura janë botuarnë anglisht “Grass on the Ëindoë” (1996), në ruman-isht “Deschiderea scoicii” (2010) dhe në gjuhënmalazeze “Savršenstvo kiše” (2012). Ka publikuarvështrime kritikë, studime dhe monografi: “Mikros-truktura e tekstit” (1990), “Aksidenti i orës shqiptare”(1993), “Përmasat e kontekstit” (1998), “Simboli dherivalët e tij” (2005), “Paradigma Kadareane” (2006).Përveç shkrimeve publicistike, ka botuar edhe njësërë shkrimesh prezantuese dhe kritike për autorëtë rëndësishëm të letërsisë shqipe, si Martin Camaj,Azem Shkreli, Ismail Kadare, Ali Podrimja, Rrah-man Dedaj etj. Është bashkautor i botimit “Antologjie poezisë shqipe të shekullit XX”, hartuar nga PENQendra e Kosovës dhe e Shqipërisë.

këtë gjuhë të tëhuajtur sa nga in-timja, po aq dhe nga përkushtimete jashtme, Basri Çapriqi poet sollibrumin e vet, erdhi me bukën e vetnë furrën e lashtë ku mbruhet epiqet lënda e poezisë. Dhe ai nukishte një poet i ftohtësisë. Eankthshmja, kllapia në sintaksëne poezisë së tij, është shenjë e sëethshmes, e nxehtësisë, e vlimeve

të thella në ndjeshmëri. BasriÇapriqi poet ishte bir i epokës sëtij, i një gjuhe postmoderne, i pr-irjes për ta përqeshur atë qëankthshëm na ngushton jetënedhe kur “muret” ideologjikë,kulturorë, politikë në dukje kanërënë. Ndaj emblematike do të mbe-tet poezia e tij “Dritaren lërehapur”.

Basri Çapriqi iku në kulmin efuqive të tij krijuese. Nuk mundtë profetizojmë se çdo të sillte enesërmja e tij. Veç dhembjes që aila si studiues, si përfaqësues ibotës akademike të Prishtinës, sipoet më së shumti la një zbraztë-sirë që do të ndjehet.

Si mik i tij do t’më mungojë njëbashkëpunëtor i përkushtuar nëveprimtaritë e përbashkëta, dot’më mungojë një Basri që e don-te miqësinë, ushqimin e mirë,bisedën e shtruar me një gotë verë,Basriun që e donte shumë jetën, idonte shijet dhe gëzimet që bu-rojnë nga thjeshtësia e të qenitbashkë me miq të së njëtës prirje.

Duke menduar se portreti i tijka nevojë për më shumë se sa për-shtypjet e mia, që në këtë rastmund të jenë shumë emocionale,po sjell më poshtë ç’kanë shkru-ar për të tre nga zërat më përfaqë-sues të mendimit shkencor dheletrar në Prishtinë dhe në Tiranë.

Dritaren po e lë hapur…

NGA BASRI ÇAPRIQI

DRITAREN LËRE HAPURDritaren lëre hapur dritaren lëretë hyjë ajri nga rrugaflaka t’i dalë

Dritaren lëre hapur dritaren lëreta përpish frymëntë dalë erë e keqe e trupit

Dritaren lëre hapur dritaren lëretë thyhet vizioni në sy ta spastrosh shpirtinnga hapësirë e mbyllur

Dritaren lëre hapur dritaren lëreushton zë epik i poetëve nxitojnë fëmijët të ikinnga terri nga tingujt e mprehur

Dritaren lëre hapur dritaren lërezbrsin bishat nga maletshkelin mollët në gratë e vdekura

Dritaren lëre hapur dritaren lëreshi bie pak ujë sidomos pak ujënë buzë të plasur vëre

Dritaren lëre hapur dritaren lëreçlirohu nga epshet nga fajipërfalu me të vdekurit tuaj sidomos

Dritaren lëre hapur dritaren lëreme qentë ta bësh gjumin me insektetme shpirtrat e territ me zërat e largët

Dritaren lëre hapur dritaren lërekufomat janë bashkudhëtarët tuaj të sinqertë shihata s’të vrasin s’të zënë kalimin frymën

Dritaren lëre hapur dritaren lërepara se të niseni në atë udhëtim të funditme nga një ombrellë të çeliktë shi i kuq pikë

Dritaren lëre hapur dritaren lërethyeje pasqyrën katrore me fytyrën tëndenë kënd të dhomës e nisu

Dritaren lëre hapur dritaren lërese ti je i vdekur në ushtrinë që marshon nga qiellimbylle derën mbylle

mos të dalin bishat dhe njerëzit

LIRIAAsgjë e re s’ndodh dhe do të shkojmë në fundnë fund të funditliria është një mut i madh dhe s’e vlen më as jetënta japësh për të as atë cikrrimë lirie si s’i lodhata hanë hekur me dhëmbë liria është një faji rëndë që bartim lidhur në qafë e shpiem diku largku s’dinë as ata që hedhin hapa mamutësh liriaështë një mut i madh të lodhin heronjtë dhe kurvattë mbesin në qafë ata hanë hekur me dhëmbë ato hanëhekur me dhëmbë dhe të shtrydhin me fjalime të gjatapër paqen dhe pastërtinë e racës ata i lodh paqja ma sjellin lirinë në pjatë dhe thikën në tryezëma marrin frymën kur u pëlcet lëvozhga nga qetësia

MURI GJIGANTNjerëzit janë të përkryermbështesin krahun për murvënë një vijë duke bërë limitin e vetnë jetën plotësisht të pranueshmemuri s’është aty për t’u kapërcyerpër t’u ndarë më dyshrruga zgjatet e ne jemi këtu për të shkuar pranëgjithnjë pranë kalon deri në fundku të humbet guximi për ta bluar në mendje

Njerëzit janë të përktyere bartin nën gjuhë dheun Ats’çlirohen nga harresa nga shpresa e pafund për triumfinnjë mijë vjet janë vënë nën faqe të Muritduke trashur terrin në kujtim të një dritareje të zbehur

Muri që rri aty s’të ndan ty nga barbarëtti je këndej andej dashuria të digjet netët e errëta në mes drunjtë e përkulur deri në tokëshirat që bien shtojnë lëmashk mbi gurët e mbi terrinkudo që hap derën ti veç mbështet fytyrën kah Murie lakon qafën në atë faqe të drunjveti vetëm dheun zbraz At a Murin mbulontë ndjek Muri shikimin se ti dheun At bart nën gjuhë

Sadik Bejko dhe Basri Çapriqi

E diel 28 Janar 2018 - 17LETËRSIA

NGA YLLI POLOVINA

Ismail Kadare tek libri i tij“Mosmarrëveshja”, botuar në2010 në Tiranë, ku si nëntitull ka fjalët “Mbi raportet e

Shqipërisë me vetveten”, tiparin eatdhe dhe të kombdashurisë sëshqiptarit, si të jetë një tufë me luletë freskëta, e vendos shumëngrohtësisht tek piedestali i këty-re dy frazave: “Shqipëria është ivetmi shtet në Evropë që “Himnin”e vet, atë që quhet zakonishtmbretëror, shtetëror ose “ko-mbëtar”, e ka emërtuar fillimishtsi himni i flamurit”. Ndër formu-lat patriotike, këngë, vjersha, pro-grame, flamuri zë shpesh vendin eparë”.

Ndërkaq Lordi Hobhauz, i cilikishte shoqëruar në Shqipëri LordBajronin, shkruante në fillim tëshekullit XIX, lidhur me popullsitëprej të cilave përbëhej PerandoriaOtomane se “Vetëm shqiptarëtkanë ndjenjën e kombësisë, gjithëpopujt e tjerë të Perandorisës’njohin grupim tjetër veç atij të

të tërë për ta provuar me fakte.Atyre që e shohin shqiptarin bren-da vendit të vet si të dembelosur aiu përgjigjet me një punëdashjeshumë të madhe të tyre jashtë ven-dit. Ndërkohë rreshton edhe zan-atet ku nëpër botë ata dallohen mbipopujt e tjerë: ndërtues, furrë ebukëpjekës, shtrues kalldrëmesh,kultivues perimesh, tregtarë dheshitës të palodhur.

Zhvillimi i Shqipërisë pas pavar-ësimit të saj deri në ditët e sotme,edhe pse me ngritje-rëniet e saj, erikonfirmoi natyrën punëtorë tëshqiptarit edhe brenda vendit tëvet. Diktatura kishte për emblemëkryesore parullën politike

të Ballit Kombëtar pjesëtarët e saje quanin veten, hapur dhe me kre-nari, nacionalistë. Shqiponja e zezënë qylafin e bardhë apo në jakën exhaketës ose palltos civile ose ush-tarake, madje edhe mbi gunë, qeshenja e tyre kryesore.

Ndërkohë ata bashkëkombës qënë luftën konsekuente antifashistepëlqyen të udhëhiqeshin nga Par-tia Komuniste Shqiptare, një partitiranike, por që fillimisht nuk epati zbuluar maskën e saj politike,vetëthërriteshin me sinqeritet na-cionalçlirimtarë. Por edhe naciona-lizmi i tyre, për dëmet që i solli ven-dit gjatë pasluftës, u kompromen-tua.

NGA ALI PODRIMJA

(fragment)(fragment)(fragment)(fragment)(fragment)Në kohë të mëdyshjeve, përplasjeve e kërkimit të së resë zbriste

një i ri nga cepi verior i Ilirisë, i cili artin do e kuptojë, para sëgjithash, shpalim të vetes e kënaqësi estetike si dhe mjet për të dësh-muar identitetin; do u shmanget skemave banale e streotipeve, ver-bi i tij poetik do lëvizë nga poezia imazhiste me nuanca mitike e derite poezia e revoltës dhe e asaj konceptuale. Përballemi me një kri-jues, i cili veçohet nga brezi i tij për ndjeshmëri e artikulim bash-këkohor, koncepte e ide si dhe për guxim intelektual edhe ndaj temavetabu…. Vënia e problemeve qenësore në spikamë e shkëput BarsiÇapriqin nga poezia e hershme imazhiste me nuanca mitike, të cilatmë vonë do i reflektohen si drita nostalgjike…. Ndeshemi me shen-jat e para të poezisë konceptuale. Artikulimi është shpesh dhe dra-matik. Problemet marrin shtrirje të gjerë, ku shenjat dhe mesazhetdo i lexojmë si fatkeqësi njerëzore. Poeti thekson: “të ndjek Muri seTi Dheun At bart nën gjuhë”, pra, shtrohet pyetja: Mos erdhi kohaqë gjërat të shikohen në copëza dhe liria na qenka mbyllja në vetve-te nga frika e Murit Gjigant?... Në një situatë të tillë vërejmë se Murii ngritur rreth tij e që e shkruan me shkronjë të madhe do e sjellë tenjë përfundim jo bash i lehtë. Përballja me të shkakton dhembje, sedritarja vazhdon të zbehet dhe shikimi të mbetet diku te korniza efatkeqësisë. Vërtet ç’duhet bërë të lirohemi nga ajo dhe Muri lëvizës?Shikimin nga dritarja që zbehet poeti e mbyll me një buzëqeshje tëskajshme ironike: “njerëzit janë të përktyer/ e bartin nën gjuhëDheun At”. Ligjërimi u drejtohet shpërbërjeve jo vetëm të sistemeve,por edhe popujve. Sintagmën Dheun At linguistika bashkëkohoredo e interpretojë si diçka të çrëndomtë, siç do të veprojë edhe metitullin “Burimi nën gjuhë”, një sintagmë jo e zakonshme. Ky çrën-domtësim gjuhësor shpalos ironinë e tij rrënuese, asnjë sistemi kar-akteristikë e krijuesve që nuk pajtohen me kanune Kujtoni njeriune ri të diktaturës, pas rënies së sistemit ai nuk do të mund të gjendetnë hapësirën, se kishte problem me hapësirën. Poeti e vë në talljeregjimin dictatorial dhe ndjen dhembje për njeriun që eksperimen-tohej me të në laboratorin e tij. Dhe morali pa etikë poeti na e thotëpërmes një lavireje dhe dy ministrave, njëri i ushqimeve dhe tjetri iindustrisë së rëndë, i vendos përballë raportet njerëzore dhe nxjerrkontradiktat si barazim grotesk mes sistemeve. Në një mjedis tjetërnjeriu, i ashtuquajturi i ri, na del figurë tragjike, ku morali shndër-rohet në monedhë (Vajza nga Lindja prostitutë në Romë). Zhgënjimiështë më se njerëzor, se mbyllja hermetike ishte katastrofale. Pajto-hesh edhe me turpin, krimin, vandalizmin. Tëhuajzimi ishte i thellëdhe lypset të kthehen gjërat në normalitet…. Ja, deri ku Muri Gji-gant i çoi popujt, që ishin shkëputur për një kohë të gjatë nga grigjanjerëzore dhe ishin të detyruar të fshehin nën gjuhë Dheun At, qëështë njëherazi dhe pezmi i poetit ndaj tkurrjes së vazhdueshme tëhapësirës së tij.

(Parathënia (Parathënia (Parathënia (Parathënia (Parathënia Çapriqi, poet i veçantëÇapriqi, poet i veçantëÇapriqi, poet i veçantëÇapriqi, poet i veçantëÇapriqi, poet i veçantë nga libri Basri Çapriqi nga libri Basri Çapriqi nga libri Basri Çapriqi nga libri Basri Çapriqi nga libri Basri Çapriqi Buri-Buri-Buri-Buri-Buri-mi nën gjuhëmi nën gjuhëmi nën gjuhëmi nën gjuhëmi nën gjuhë, poe, poe, poe, poe, poezi të zgjedhura, zi të zgjedhura, zi të zgjedhura, zi të zgjedhura, zi të zgjedhura, TTTTToenaoenaoenaoenaoena, Tiranë, 2005), Tiranë, 2005), Tiranë, 2005), Tiranë, 2005), Tiranë, 2005)

PROF BASHKIM KUÇUKU

Ironia disa llojesh, posaçërisht ajo e paradoksit, është e dukshme nëkrijimtarinë e Basri Çapriqit (1960). Më e shpeshtë ironia është ndajzhgënjimit prej tabuve e dogmave politike, idhujve dhe shenjtorëve,pritjeve të pafrytshme, besimit dhe mirëbesimit të djeshëm. Disa herëajo strukturohet mbi përmbysjen e thënieve filozofike popullore, dhe,herë të tjera me ndryshimin e vargjeve të poetëve të njohur, që do tëthotë se ironizohen, gjithashtu, vetëdija, mendësitë dhe morali tradi-cional, si dhe mendimi e konceptet estetike të tejkaluara, arkaike.Basri Çapriqi, formuar në mjedisin letrar të Prishtinës në të cilinështë shkruar me përparësi poezia moderne, ka ndjekur vazhdën esaj, vetkuptohet, me lëndë, ndjeshmëri dhe veçori të tjera. Poezia ekëtij bartësi dhe risuesi të modernitetit, është edhe më afër ezoter-izmit, më saktësisht, hermetizmit. Mendimi zhvillohet nëpërmjet njëloje këmbyese midis përcaktueshmërisë dhe papërcaktueshmërisë,me metonimi, metafora e simbole me një apo pa asnjë këmbë mbësh-tetëse për konkretëslinë, pasi lidhjet me dukuritë jetësore janë tëtërthorta e të largëta, jo rrallë parabolike. Në një pjesë të madhe të sajvrullojnë përjetimet e njeriut të atij mjedisi, ku mungesa e lirisë dhedhuna po tkurrnin gjithçka nën koracën e heshtjes vetëmbrojtëse,mbushur plot me pasiguri, frikë dhe tmerr, prandaj, mund të cilëso-het poezi e pasojave traumatike, e, posaçërisht, e ankthit të rrezikutekzistencial, vetiak dhe kolektiv etnik, që është i rrallë ose edhe ipanjohur në poezinë e modernitetit evropian të gjuhëve të tjera. Poe-zia me këto gjendje psikologjike dhe përjetime më shpesh është mestrukturë kontrastuese dhe përmbajtje antonimike, në përngjasimme realitetin jetësor të mbingarkuar me konflikte, dukuri, prirje,qëndrime dhe filozofi skajshmërisht të kundërta. Në këtë antonimifigurash e përmbajtjesh me rezonancë të gjerë edhe për lexues jo sh-qiptarë, përbri simbolit të ombrellës së çelikut, shiut të kuq, siluetavetë zeza të rrugës që shfaqen edhe në ëndërr apo hiperbolës ironizuesetë botës së pshurrur nga frika e fëmijëve është leitmotivi metonimiki ndjenjës përtëritëse dritaren lëre hapur dhe lutja thirrore për katar-së, për pranim të fajit. Hapja e dritares së komunikimit me botën, tejhapësirës së vet, dhe mbyllja e derës për bishat e dhunës primitivendryn në vetvete procesin historik tragjik, që sapo është mbyllur nëBallkan. Si poezi e ankthit të rrezikut ekzistencial, nën trysninë e tëcilit gjithçka ndryshon përmasat e veta dhe bëhet flu, imazhet e sajjanë si copëzat e një pasqyre të thyer. Lexuesi duhet t’i ngjitë e t’urregullojë konvergimin për t’i kuptuar plotësisht.

NgNgNgNgNga “a “a “a “a “AntoloAntoloAntoloAntoloAntologji e poegji e poegji e poegji e poegji e poezisë shzisë shzisë shzisë shzisë shqipe bashkëkqipe bashkëkqipe bashkëkqipe bashkëkqipe bashkëkohorohorohorohorohore”e”e”e”e”Bashkim KBashkim KBashkim KBashkim KBashkim Kuçuku, Onuçuku, Onuçuku, Onuçuku, Onuçuku, Onufri, 2008ufri, 2008ufri, 2008ufri, 2008ufri, 2008

ÇAPRIQI, POET I VEÇANTË PPROMOVIM

Pasi në vitin 2014 Ylli Polovina bot-oi librin “Shqiptarët, diamantët epagdhendur”, e vijoi atë me një pjesëtë re, plotësuese, çfarë këto ditë eparaqiti nëpërmjet librit “Popullindryshe”.

Nëntitulli është “Udhërrëfyespër të njohur shqiptarët”. Me 152faqet e tij ky botim ka përmasat enjë “libri xhepi”, shumë praktik përt’u mbajtur me vete dhe shfletuargjatë udhëtimeve. Në hyrje autorishpjegon se “Duke u njohur sa mëmirë, me defektet dhe vlerat tona,shmangim keqkuptimet për “homoalbanicus”, për fat të keq, ende tëmëdha dhe shpesh të padrejta. Nëfund të fundit ne jemi këta që jemidhe as zyrat kryesore të Evropësdhe të bashkësisë së saj nuk kanëpse të na shohin si të pandreqshëmdhe as emisarët politikë të Tiranësqë shkojnë e vijnë nga Brukseli, të

mos justifikohen nëpërmjet ideali-zimit tonë”

Mes 53 temave që Polovina traj-ton me nivel intelektual, stiltërheqës dhe lakonik, janë edhe“Protagonizmi individualist”, “Sh-qiptari si Njësh”, “Vetëpërçarës mëshumë se të përçarë prej të tjerëve”,“Anarkistë prej koti”, “Pa hierarkivlerash”, “Krenarë, të krekosur apomburravecë”, “Shumëfetarizmi”, “Pluralistë të politizuar”, “ Shumënder, por më pak ndershmëri”, “Punëdashës dhe... pak bujarë”, “Op-timistë”, “Të sertë, të vrazhdë apotë egër?”, “Fare pak etikë”, “Paqë-sorë”, “Jo vëllavrasës”, “Pak intrig-antë, më shumë hakmarrës”, “Padëshirë për reformim”, “Pengues tënjëri-tjetrit”, “Mosdialogues”,“Emotivë”, “Vendimmarrës”,“Gojëtarë”, “Ilirë”, “Ballkanas mirë-filli”, “Euroshqiptarë”, etj.

Nacional-shqiptarizmifesë”. Siç e dimë të gjithë, VasoPasha thuri një formulim tjetër,të mbetur tashmë lapidar nëshprehjen “Feja e shqiptarit ësh-të shqiptaria”.

Sot kudo në vendet e zhvilluarabëjnë kujdes në përdorimin e ter-mit “nacionalist”, sepse e kaluarae kësaj fjale në Evropë ështëmjaft e zymtë, po ashtupërgjegjëse për shkaktimin e njëlufte të tërë botërore, siç qe e Para.Nacionalizmi ishte lëndë eksploz-ive edhe në parullat propagandis-tike të fashizmit, prej të cilit nisiLufta e Dytë Botërore. Në emër tënacionalizmit me sipër një cipë tëllakuar internacionaliste, nëpërglob u përpoq të qëndronte në këm-bë edhe komunizmi.

Nacionalizmi ka prodhuar përg-jakje të rëndë dhe destabilitet, si-domos në Ballkan, deri edhe dy-tridekada më parë. Për pasojë gad-ishulli mban akoma erë barot.

Gjatë diktaturës realkomunistetek ne nacionalizmi interpretohejsi “ideologji dhe politikë reaksion-are e borgjezisë së një vendi, e cila ivë interesat e veta të ngushta kla-sore mbi gjithçka, duke i paraqi-tur si interesa të të gjithë kombit”(“Fjalori i gjuhës së sotme shqipe”,Tiranë 1980). Ndërkaq po ky fjalorshpjegon edhe kuptimin e saj tëdytë: “Lëvizje kombëtare kundërpushtimit dhe shtypjes së huaj, nd-jenja kombëtare”.

Kjo çudi, që e njëjta fjalë përcjellthelbe të kundërta, në rastin sh-qiptar të para vitit 1990 dëshmonndikimin e ideologjisë së kohës.Gjatë Luftës së Dytë Botërore nëviset tona nacionalizmi nuk ishteaspak aq famëkeq sa ç’gjykohej përgjendje të njëllojta në qendër tëEvropës. Në organizatën politike

Ndodheshim në një vendgjeografik ku ishte streha e na-cionalizmave më anakronikë nëkontinent, foleja gumëzhitëse etyre. Ja pse në Shqipëri motet e fun-dit ata që duan t’i shmangen çdokeqkuptimi me këtë term, e qua-jnë dukurinë me një fjalë të re: “ko-mbëtarizëm”. Kjo fjalë e shëndet-shme ende po rri e strukur në per-iferi të përdorimit. Shqiptarët, dukedashur ndeshjen e fortë të epërsisëmes njëri-tjetrit, tundin shpatën eshqiptimit në formën “nacionalist”dhe “nacionalizëm”.

OsePunëdashës dhe...Punëdashës dhe...Punëdashës dhe...Punëdashës dhe...Punëdashës dhe...Mit’hat Frashëri ka një shpre-

hje të bukur për shqiptarët: “E për-dorin me të njëjtën aftësi pushkënsi edhe shatin”. Aq i vendosur ësh-të në këtë bindje të vet sa në librine tij të vitit 1919 përdor paragrafë

“Mbajmë në një dorë kazmën dhenë tjetrën pushkën”, çfarë është njëlloj perifrazimi i thënies së kundër-shtarit të saj të njohur, Mit’hatFrashërit. Por ai sistem shoqërorqë u siguronte të gjithëve një vendpune nuk ua rriti shqiptarëve dotzellin, përkundrazi ua plogëtoi,sepse nuk u shoqërua me shpër-blime financiare, por vetëm mestimuj moralë dhe propagandis-tikë.

Në Shqipëri por edhe në Repub-likën e Kosovës zotëron tregu ivogël i punës dhe kjo ia ngushton“homo albanicus”-it mundësitë.Ndërkohë duhet thënë se ai ndrynbrenda shpirtit të vetparagjykimin se jeton në hapësiratë vogla dhe të ngushta, të cilat nuke stimulojnë për përshpejtim ve-primesh, siç kjo ngjan sapo emi-gron dhe vendoset në shtete të mëd-henj.

Kur kalon kufirin shqiptarisikur çlirohet nga të tëra llojet engushticave.

...pak bujarë...pak bujarë...pak bujarë...pak bujarë...pak bujarëDuhet të kesh pa të japësh. Një i

varfër ose me mundësi të kufizuaraekonomike nuk mund të japë kafs-hatën e vet. Por gjithsesi mund tandajë. Shqiptari këtë të fundit e bënnë një mënyrë që të prek përzemërgjerësinë e tij. Ndodhitë janëtë panumërta, në çdo periudhë tëhistorisë së vet.

Në fundnëntor 2017 një anketëndërkombëtare me objekt vëzhgi-mi indeksin e bujarisë 140 shteteve,Shqipërinë e rendiste në vendin e95-të.

Ndërsa Anglia renditej e para,në siujdhesën e Ballkanit Mali i Zirreshtohej i njëqind e dhjeti, kurseSerbia ndodhej vetëm 6 rradhëpara vendit të fundit: e njëqind etridhjetë e katërta.

E diel 28 Janar 201818 - LETËRSIA E NOBELIT

LLETËRSIA

NGA WISLAWA SZYMBORSKA*

I D EMë erdhi një idepër një vjershëz? Për vjershë?Mirë - them – qëndro aty,do të flasim.Duhet të më flasëh më shumë për vehten tënde. Për çka ai më pëshpëriti disa fjalë në vesh.Ah,për këtë është fjala - i them – kjo është interesante.Prej kohësh këto çështje më rinë në zemër.Por që një vjershë për ata? Jo,me siguri jo. Për çka ai më pëshpëriti disa fjalë në vesh.Ty vetëm ashtu të duket – i përgjigjem –ti i mbivlerëson fuqitë dhe aftësitë e mija.Madje nuk do të dija nga se duhet të fillojë. Për çka ai më pëshpëriti disa fjalë në vesh.Gabohe – i them – vjersha e tukthët dhe e shkurtërështë shumë më e vështirë të shkruhet se një e gjatëMos më lodh, mos këmbëngul, se nuk i dilet dot. Për çka ai më pëshpëriti disa fjalë në vesh.Le të bëhet për ty, po e provoj, derisa po ngul këmbë.Veç që në fillim paralajmëroj çfarë rrjedhojash do të ketë.Do ta shkruaj, do ta gris dhe do ta hedh në kosh. Për çka ai më pëshpëriti disa fjalë në vesh.Ke të drejtë – i them – se ka poetë të tjerë.Disa do ta bëjnë këtë më mirë se unë.Mund të të japë mbiemrat, adresat. Për çka ai më pëshpëriti disa fjalë në vesh.Po, sigurisht, do të kem cmirë për ata.Ne, madje, kemi cmirë edhe për vjershat e të dobtëve.Ndërsa ky ndofta është i detyruar… ndofta duhet të ketë… Për çka ai më pëshpëriti disa fjalë në vesh.Pikërisht të kesh këto clësi të cilat i numurove.Pra,më mirë të ndërrojmë temën.Do të pish një kafe?

***

“ CONTRA AUGUSTINUMPONTIFICEM IN TERRA NUBICAPECCATOREM IN PURGATORIO

Ndërkaq i shenjti,Peshkopi Hippo.Flakë.Zbardhur nga vapa me atë penën tërheqëse prej zjarriai shkruan me një stil të shkathët fjali të zjarrtaveç mbi gjithçka këtë të flamosurënama et fac qoud vis.

Ndër shekuj kjo do të jetë një klithmë luftee të dhunshmëve e atyre që kalojnë lehtë në një dërrasë mbi greminëe atyre që kalojnë nga një pëshpërimë e ndjeshmenë klithmë centurionësh klithmë beteje klithmë të vrarësh.

Ai tashmë nuk e tërheq këtë mendim.Nuk e vret mendjenpër heshtjen e frikshme të sinodeve mallkimin në ajërpërpjekjen e të shkolluarve që të pakën të shpëtojnë diçka.

Atëherë ne të cilët në po atë shkollë të krimeve kryer me qëllim të mirëmësuam përshkallëzimin - të errtën – më të errtën – asgjënëtë qartë – të qartë – ngazëlliminle të lutemi për këtë.

( “KUNDRA A( “KUNDRA A( “KUNDRA A( “KUNDRA A( “KUNDRA AUGUSTINITUGUSTINITUGUSTINITUGUSTINITUGUSTINITDHESPOTIT NË TOKËN ME REDHESPOTIT NË TOKËN ME REDHESPOTIT NË TOKËN ME REDHESPOTIT NË TOKËN ME REDHESPOTIT NË TOKËN ME REMËKAMËKAMËKAMËKAMËKATTTTTARIT NË PURARIT NË PURARIT NË PURARIT NË PURARIT NË PURGAGAGAGAGATOR”)TOR”)TOR”)TOR”)TOR”)

***

Allegro ma non tropoJe e bukur – i them jetës –më bujare nuk mund të ishje,më shumë si zhabë dhe si bilbil,më shumë si milingonë dhe si farë.

Atij përpiqem t’i pëlqej,t’a miklojë, t’a shoh në sy.Unë përherë e para i gjunjëzohemme një shprehje përuljeje të fytyrës.

I pres rrugën nga e majta,i pres rrugën nga e djathtadhe çohem e ngazëllyerdhe rrëzohem nga habia.

Sa fushor është ky kalë,

sa pyjore është kjo boronicë -kurrë nuk do t’a besoja,nëse nuk do të kishja lindur !

Nuk gjej – i them jetës,me çka do mund të të krahasoja.Askush nuk bëri dot një tjetër boçë pisheas më të mirë as më të keqe.

Unë lëvdoj bujarinë, aftësinë për ide,gjallërinë dhe saktësinë,dhe çfarë tjetër – dhe çfarë më tej –magjinë, shtrigërinë.

Madje vetëm për mos lënduar,mos zemëruar,mos shpërthyer.Nga aq qindra mijëvjeçarëju mikloj buzagaz.

***

Mbrëmje e autorit O Muzë,të mos jesh boksier kjo është si të mos jesh fare.Ti na i kurseve atë publik që po klith.Në këtë sallë janë dymbëdhjetë vetë,tashmë është koha të fillojmë.Gjysma ka ardhur, se po bie shi,të tjerët janë kushurinj. O Muzë.

Grave gati t’u bjerë të fikët në këtë mbrëmje vjeshte,kjo u ndodh vetëm në ndonjë ndeshje boksi.Skena danteske ndodhin vetëm atje.Edhe ngritja në qiell. O Muzë.

Të mos jesh boksier, të jesh poet,me vendim dënimi për punë të rënda,nga që nuk ke muskuj atëhere t’i tregosh botës – në rastin më fatlum -lëndën që do të lexohet në shkollëo Muzë. O Pegaz,o ëngjëll kali.

Në atë radhën e parë ai plaku po sheh një ëndërr të ëmbëlqë gruaja e ndjerë u çua nga varri dhepo i pjek plakushit një kek me kumbulla.Në atë zjarr, por jo të madh, se keku përzhitet,le të fillojmë leximin, o Muzë!

*Përktheu Pandeli Çina*Përktheu Pandeli Çina*Përktheu Pandeli Çina*Përktheu Pandeli Çina*Përktheu Pandeli Çina

NGA MEHMET ELEZI*

1.Në romanin Prilli i Thyer Ka-

dareja përcjell artistikishtmadhështinë e mrrolët të botës sëKanunit, fuqinë dhe tragjizmin pafund, për të cilin thua se vetëm atomale me kreshta të rënda e thepaqiellorë, ku thërrmohen e vdesinrrufetë, mund ta durojnë e tambajnë në shpatulla dhe vetëmatyre u ka hije tërë ajo peshë mbijetën dhe vdekjen bashkë.

Ndryshe nga sa përsëritet herëmbas here, as tërthorazi, me mje-tet e artit, autori nuk thotë kundse shkretimi vjen prej ligjit të Le-kës. Ndërkohë ndihen stërpikët egjakut të freskët, ato enden nëpëratmosferën e romanit, shkrihennëpër kokrrizat e ajrit. Hija e tyreështë e pranishme gjithkah, edhepse nuk mund të preket. Një shijee dyshimtë të mbetet pas leximittë parë: sikur Kanuni është nxitësi hatasë, çartan idhnak që ndezvrasjet në reaksion zinxhir; sikurai mund të çojë deri në shuarjen efamiljeve, fiseve e viseve, siç ndodhnë Rrafsh.

Plaka psherëtiu thellë.-Nga dyqind shtëpitë e fshatit

vetëm njëzet s’janë në gjak. Do tashikosh o bir. Katundi ngjan krejti gurosur, sikur ka rënë murtaja.

2.Një përfytyrim kësisoj për

mbretërinë e Kanunit lidhet mepleqërinë e thellë të tij. Me kohënkur pushteti i tij i mirëfilltë poshpërqendrohej, po decentralizo-hej, në të mirë të kanuneve tëfiseve. Fiset dhe ligjet e tyre ven-dore po merrnin më shumë kompe-tencë. E kishte vënë re me mpre-htësi At Zef Valentini, kur thosh-te s’ka ndryshuar Kanuni, porkanunet.

Hahni përmend një trandjetroshitëse në male.

Selca mblidhet në kuvend, merrvendim me lypë gjakun vetëm tekata që jetojnë në një shtëpi dhe qëhanë bukë në një sofër mevrasësin. Pra mos me lypë gjak nëfarefis. Madje as te baba e te vël-lai, në qoftë se këta nuk jetojnëbashkë me dorasin, nën një kulm.

Kur ka çashtje me randësi,vojvoda kërkon pëlqimin e tëgjithë popullit, bile nganjiherë ilen me ba bé për nderin e armëve...që do t’i binden vendimit të ri...Këtë p.sh. e bani Selca disa vjetpërpara, ku populli vendosi qëhakmarrja të përfshinte vetëmata persona të cilët jetonin mevrasësin në nji shtëpi dhe në njivoter, dhe jo edhe farefisin, qofshinedhe ati ose vëllai i vrasësit. Ai qëdo të vepronte kundra këtij ligji,përveç pareve të gjakut që duhejt’i paguente pashës, detyrohej tëpaguente edhe nga 1000 pjastragjobë hem pashës, hem fisit.

Ç’është ky vendim për të moskërkuar gjakun në farefis? Kanu-ni s’e ka pasë kërkuar gjakun në

PPOEZIA

Shkrimtarja e madhe nobeliste vjen përmes një përkthimi të një njohësi të hershëm të saj.Autorja shquhet për delikatesën dhe mendimin e thellë të saj...

E diel 28 Janar 2018 - 19REVIEW

Në kuadër të ditëlindjes së shkrimtarit të njohur, Ismail Kadare, studiuesi Elezi na ka përcjellë këtë shkrim kushtuar “Prillit të thyer”. Me skemën epërshtatur vepra bëhet më tërheqëse, thellësisht tronditëse. Përmasat e dramës rriten rrungajë, shkojnë shpërthyeshëm deri në kufijtë e një tragjedie tëkrahasueshme me epidemitë shfaruese. Po të përdorim një shprehje të autorit nga sprova për Eskilin, fataliteti rri sipër gjithçkaje si një diell i ftohtë,prej të cilit nuk shpëton dot. Pa fatalitetin e këtij dielli të ftohtë, me gjithë gjeninë shekspiriane të Kadaresë, nuk mund të jesh i sigurt nëse “Prilli iThyer” do të dilte më shumë se Prilli i Thatë.

soi atë, duke shtrirë marrjen egjakut në fis. Dhe ai që quhet “iri”, nuk është ligji që shtriu mar-rjen e gjakut në fis, por është rrëz-imi i këtij ligji, duke e ngushtuarprapë rrezen e marrjes së gjakut,duke e ribërë pothuaj siç ështëshkruar në Kanun. “Sipas ligjit tëvjetër duhej të binin në gjak tëgjithë burrat e farefisit tëvrasësit...”. Ndërsa sipas të riut“malli i përbashkët (domethënëprona ose plangu i përbashkët -me) është kriter kush përfshihetnë hakmarrje”, pra gjakmarrjakërcënon vetëm ata që jetojnë nëntë njëjtin kulm.

Kjo do të thotë se edhe në fise tëtjera, kush më përpara e kush mëmbrapa, ishte ajo gjendje reflekti-mi e pendese si në Selcë, për të cilënflet Hahni. Fise që para disa dh-jetëvjeçarësh kishin rrëzuar ne-nin që bënte përgjegjës vetëm do-rasin, po lëkundeshin dhe popërqendroheshin prapë te dorasi,te parimi i Kanunit gjaku përgisht. E shumta, te njerëzit e njëzjarri, që jetonin bashkë nën njëkulm, jo më gjerë. Ky ishte “ligji iri”. Në thelb është thjesht rikthimte ligji i parë i Kanunit, i shenuarprej Gjeçovit.

Prandaj Gjeçovi thotë se vras-ja e një tjetri sado të afërt në vendtë dorasit “nuk ka kenë”. Sepses’kishte qenë në Kanun.

Nuk thotë është tashti. Sepse,me gjithë përhapjen, lypja e gjakutnë fis nuk qe shtrirë gjithkund.Madje në vende ku qe ligjësuar polëkundej, po çthirrej (revokohej),po çligjësohej. Fiset po rikthe-heshin ku patën qenë.

Atëherë Kanuni është nxitësgjaku apo parandalues?

3.Te Prilli i Thyer Kadareja sh-

tron rolin e Kanunit në të dy anët.E shtron si mendimrrahje të botësintelektuale, pa mbajtur qëndrimdrejtpërdrejt.

Nganjëherë kureshtja e sh-tynte të dëgjonte me orë të tëraç’thuhet në ato fletë, siç ishte ras-ti i përsiatjes së një reviste, kushqyrtohej çështja nëse Kanunime ligjet e tij të rrepta e nxistegjakmarrjen, apo, përkundrazi, epengonte atë. Një palë shkruaninse disa nga nyjet themelor të Ka-nunit, si ai që thoshte se gjakunuk humb kurrë dhe se gjaku la-het veç me gjak, e ngucnin hak-marrjen, pra ishin nyje barbare.Të tjerët, përkundrazi, këmbën-gulnin se nyje të tilla që në dukjedukeshin të kuçedërshme, ishin nëtë vërtetë nga më njerëzoret, sepsepikërisht duke e bërë ligj larjen evdekjes me vdekje e paralajmëro-nin vrasësin: mos derdh gjak, sedo të përgjakesh edhe ti pastaj.

-nga përsiatjet e qehajait tëgjakut Mark Ukaçjera, në bib-liotekën e kullës së Oroshit -

Vetëm duke e shtruar kështuKadareja bën herezi. Hedh farën edyshimit mbi gjithë sa thoshteasokohe përhapësimi (propagan-da) zyrtar për Kanunin e LekëDukagjinit. Fton me arsyetue:ndal apo cyt gjakun? Thirrja mearsyetue është thirrje kundër dog-mës zyrtare. Në parim çdo arsy-etim, si i tillë, është kundërdogmë.

Shkrimtari guxon më tej. Shk-ruan se nga fundi i qindvjetëshittë 17-të, në malet ku Kanuni ndi-

hej i gjithëpushtetshëm gjakmar-rjes po i vinte fundi, ajo gati povdiste. Kërdia u bë më pas, kurKanuni nuk e kontrollonte më sidikur gjendjen në bazë dhe kërki-mi i gjakut u shtri në tërë fisin.

Dukej sikur gjakmarrjes po ivinte fundi. Por në kohën që dukejse po vdiste, ajo kishte shpërthy-er me një vrull të ri. Viti 1691: dy-fishimi i gjaqeve. Viti 1693: trefish-imi, 1694: katërfishimi. Kishtendodhur një ndryshim themelornë kanun. Marrja e gjakut, që gjeratëherë binte vetëm mbi dorëra-sin, pra mbi njeriun që kishte sh-tirë me pushkë, tani ishte shtrirëmbi krejt fisin. Vitet e fundit tëshekullit që po ikte dhe vitet e paratë shekullit të ri u përgjakën funde majë. Gjendja kishte vazhduarkështu gjer pranë mesit të shek-ullit, kur ishin dukur shenjat e njëthatësire të re. Ja viti i thatë 1754.Më vonë 1799. Një shekull më vonë,tri vite rresht, 1878, 1879, 1880, portë gjitha këto ishin vite kryeng-ritjesh a luftërash me të huajt, kurzakonisht gjakmarrja binte.

-nga përsiatjet e qehajait tëgjakut Mark Ukaçjera, po aty -

Në një farë mënyre Kadareja eliron Kanunin nga përgjegjësia, iazbardh fytyrën e nxirë nga sulmete lukunive me keqdashës dhe tur-mave me të paditur. Këta përrenjgjaku janë të jashtligjshëm.S’kanë të bëjnë me ligjin e mirë-filltë, të njëmendtë, mbledhur prejGjeçovit, i vetmi që ka pasaportëne Kanunit. Kanuni i Lekës thotëprerë: fisi nuk preket, madje asvëllai, as baba, as djali, përgjegjëspër gjakun është vetëm dorasi,gjaku lypet vetëm për gisht, nji menji.

Këta përrenj gjaku janë pjellë ekipcit të rremë, contrefaçon, qëdoli në treg dhe nuk fitoi kurrëbesimin e plotë, nuk u pajis kurrëme licensë. Lidhen me anarkinë qëfillon me atë ndryshimin theme-lor shkatërrues që po fitonte hapë-sirë te kanunet e fiseve duke syn-uar bash zemrën e Kanunit, mekërkesën me e shtri lypjen egjakut nëpër fis. Pra me kohën kurKanuni në bazë pësoi lëkundjenvrastare, të pashpresë,nëntëballëshe, në një rrethanë qënuk është plotësisht e qartë.Struktura e tij u ligështua, u zh-gardhnua, arkitektura u plasarit.Diçka e rëndë u shkoq në zemër tëtij. U shkoklua e u shpërbë. Arsye-ja pse kishte ndodhur kështu, ësh-të çështje në vete, e kemi trajtuartjetërkund. Gjithsesi kjo trandjegjakatare nuk u sanksionua kur-rë në Kanun. Përkundrazi, siç

dëshmon Nopça kur flet për “ligjtë vjetër” dhe për “ligj të ri”, pasikishte zënë vend ku e ku në kanu-net e fiseve, ajo filloi me u tërheqëpa u ligjësuar në kodin madhësh-tor të maleve.

Me sa është në dijeni autori ikëtyre shenimeve, asnjë studiues akritik letrar s’e ka qitur në pah këtëherezi të kujdesshme, por krejt tëqartë, të shkrimtarit të madh. Pril-li i Thyer bie ndesh me politikënzyrtare të kohës.

4.Edhe nga pikëpamja e teknikës

së konceptimit të veprës: autori nukpërzgjedh “personazhe tipike nërrethana tipike”, siç kërkonte i ash-tuquajturi realizëm socialist. Bënatë që bën letërsia e madhe, merretme të veçantën. “Madhështia e ar-tit nuk është te zbulimi i asaj që ësh-të e zakonshme, por asaj që ështëunike”, thotë nobelisti Isak Bashe-vis Singer.

Kjo herezi godet nga brenda edheatë shije disi komprometuese, qëduket sikur mbetet pas leximit tëparë me një frymë të Prillit të Thyer.

5.Gjithsesi duket se atmosfera me

pikla gjaku në roman autorit i kaardhur për shtat. Për dy arsye.

E para, e natyrës artistike.Me skemën e përshtatur vepra

bëhet më tërheqëse, thellësisht tron-ditëse. Përmasat e dramës rritenrrungajë, shkojnë shpërthyeshëmderi në kufijtë e një tragjedie të kra-hasueshme me epidemitë shfaruese.Po të përdorim një shprehje të au-torit nga sprova për Eskilin, fatali-teti rri sipër gjithçkaje si një diell iftohtë, prej të cilit nuk shpëton dot.Pa fatalitetin e këtij dielli të ftohtë,me gjithë gjeninë shekspiriane tëKadaresë, nuk mund të jesh i sig-urt nëse Prilli i Thyer do të diltemë shumë se Prilli i Thatë.

Prilli i Thyer është roman, ësh-të art. Nuk është studim, nuk ësh-të as sprovë. Shkrimtari krijon fig-urën letrare, luan me faktet. Sh-krimtari punon me mjete të tjeranga studiuesi a shkencëtari, tëcilët mbështeten te të dhënat eftohta, te logjika e fakteve, pa ilënë shteg fantazisë.

Arsyeja e dytë lidhet me poli-tikën.

Kanuni ishte fyer e shkelmuar,ishte zhiguar e nxirë pafundësishtnga diktatura dhe drejtpërdrejtnga diktatori, ishte paraqitur siama e tërë të ligave të dheut, si su-perpërbindësh vampir, të cilit samë shumë pi gjak i shtohet etjapër gjak. Edhe një Kadare me për-masat e tij e kish të pamundshmeme dalë krejt hapur nëkundërvënie me qëndrimin zyrtar,megjithëse në roman guxon shumë.Vetë shkrimtari ka pohuar se du-hej paguar një taksë, për të pasurmundësinë me shkrue e me botueveprat. Me gjasë shija që ngelet pasnjë leximi të shpejtë bën pjesë nëllogarinë e kësaj takse. Ani pse fatu-ra që shkrimtari paguan për këtëtaksë në roman mund të quhet erreme, mashtruese. Kjo shije, at-mosfera me pikla gjaku të freskët,është më shumë një lëpé a tymnajë,një lloj veli, nën të cilin fshihen tëvërteta me peshë.

*Studiues*Studiues*Studiues*Studiues*Studiues

Kanuni dhe romani iKadaresë “Prilli i thyer”

fis as në farefis. As në familje jo.Kanuni thotë gjaku për gisht,krye në krye. Vetëm dorasi me upërgjigjë. Askush tjetër. Të afërmitduhet me u ruejtë vetëm 24 orët epara pas vrasjes, kur gjakratvlojnë. “I dami i zjarmit jashta 24orvet nuk i ruhet gjaksit”.

Paragrafi i sipërpërmendur iHahnit, edhe pse i shkruar në kon-tekst tjetër, ka fotografuarlëvizjen tektonike më të rëndë, mëshkatërruese, në tërë jetën qin-dravjeçare të Kanunit të Lekë Duk-agjinit.

Fotografia është marrë mevonesë, kur objekti është larguar,është marrë nga pas, me synimtjetër. Megjithatë spikama dallo-het qartazi diku në hapësirë. Ash-tu siç shihet drita e yjeve të vde-kur shumë e shumë kohë më vonë,sepse është në udhëtim nëpërgjithësi, ashtu vjen nëpërmjetkëtij paragrafi edhe pamja e për-flakur e vendimit me e marrëgjakun në fis. Vjen pasi ky ven-dim është shfuqizuar!

Ajo çka ka ndodhur përvijohetpak a shumë në këtë mënyrë:

Në Selcë paskesh qenë bërë njëkthesë e fortë në Kanun. Kthesë efortë? Jo kthesë, përmbysje e një-mendtë. Paskesh qenë përmbysurneni më delikat, përsa i përketpaqes shoqërore e sigurisë së jetës.Neni që lyp shpagimin e gjakutvetëm te dorasi dhe jo te kushtjetër sado i afërt. Dhe qenkeshvendosur: gjaku mund të merretduke ia njehur plumbin ballit cil-itdo në fis!

Sipas një tjetër dëshmie të Hah-nit, gjakmarrja brenda fisit dhe jovetëm ndaj dorasit tashmë njihejedhe në jug të vendit. Madje në Jugishte e përhapur dhe njihej vetëmkjo gjakmarrje, jo tjetër. Duke për-shkruar doket nëpër fshatrat eRrëzës, në Tepelenë e Delvinë, aithotë:

...gjithë fisi asht përgjegjës sol-idar, kur nji prej anëtarëve të tijban ndonji faj p. sh. kur ban ndon-ji vrasje. Prandaj i gjithë fisi bienë gjak, kur nji prej anëtarëve tëtij ban nji vrasje. Nga ky shkakkur pajtohen me anmiqtë, të gjithëanëtarët e fisit kontribuojnë përme la shumën e caktueme. Ngan-jëherë ndodh që i gjithë fisi ashtlargue krejt nga fshati për meshpëtue nga hakmarrja!

Bie në sy te Nopça: te vepraFiset e Malësisë së Shqipërisë Ver-iore dhe e Drejta Zakonore e tyre,lidhur me gjakmarrjen, flet për“ligj të vjetër” dhe për “ligj të ri”në disa fise. Ai që quhet “i vjetër”nuk është ligji i Kanunit gjak përgisht, por është ligji që e zëvendë-

Ismail Kadare

E diel 28 Janar 201820 -GJUHËSI

PPORTRET

Kjo javë përmban ditën e 80-vjetorit të gjuhëtarit të njohur Xhevat Lloshi. Pedagogia, kolege e re e tij, ka pasqyruar në mënyrë tëthukët veprimtarinë jashtëzakonisht të gjerë të gjuhëtarit të njohur dhe më shumë akoma na e ka dhënë shumë njerëzor atë...Ndërkohë Instituti i Studimeve Shqiptare Protestante i ka kushtuar një libër të pajisur me të gjithë bibliografinë e tij, por edheshkrime të gazetarëve dhe studiuesve që kanë punuar dhe e kanë intervistuar atë...

Për pasurinë dhe pasuruesin

PROF.AS.DR. TEUTA TOSKA*

NË NJË DITË QERSHORItë vitit të kaluar BibliotekaKombëtare organizonteparaqitjen e katër librave tëprof. Xhevat Lloshit me ras-tin e 190-vjetorit të lindjessë Konstandin Kristofori-dhit, dhe midis fjalëve qëzakonisht thuhen në këtongjarje: lëvdata për autor-in, vlerësime për mikun dheshokun, gjykime objektivepër studiuesin dhe shkencë-tarin, prof.dr. PersidaAsllani, drejtore e Bib-liotekës Kombëtare, na rrë-feu me një farë ngazëllimi seprof. Xhevati kishte qenëdhuruesi i heshtur i shumëlibrave të vlefshëm, doku-mente rëndësore për his-torinë e shqipes së shkruar.“Ju nuk e dini, por profesorXhevati është ai që sjell nëBibliotekë një kopje të lib-rit a dokumentit të rrallë qëka gjetur me aq mund dhe eka gjurmuar me vite, dukee pasuruar fondin e alban-ologjisë së kësaj biblioteke”,ishin pak a shumë fjalët esaj. Profesori dëgjonte mesytë nga auditori me pam-jen e tij të zakonshme: ikënaqur, pa asnjë emociontë fortë, por plot vetësiguripër “çmimin” e asaj qëbënte.

Aty për aty mendova sepashë me sytë e mi kryerjene një parimi që e kishavetëm me të lexuar: jeta dhepuna e një njeriu të madhka oreçast vlerë për jetëndhe punën e kombit të vet.Dhe aty për aty këtij pariminë mendjen time iu bash-këngjit figura e një njeriu,si shembull.

Kështu, me rastin e kësajngjarjeje të spikatur [edhepër jetën e një njeriu çfarë-do], siç është data e lindjes,kur bëhet fjalë për një njeriqë kryen një punë të tillë përbashkësinë e vet, ne që jemiduke e vështruar dhe lexu-ar prej shumë kohësh këtëpunë është e udhës që tëndalemi në disa gjykime, mësë pari që kanë rëndësi përveten tonë dhe për bashkës-inë tonë.

Libri që me këtë rastpërvjetori është hartuar nëkujdesin e dr.David Hosa-flook, drejtor i Institutit përStudime Shqiptare e Protes-tante, përmban një bib-liografi të gjerë dhe anali-tike të gjithë veprimtarisëshkencore të prof.XhevatLloshit të hartuar prej atijvetë, si pjesë të parë, dhe, sipjesë të dytë, shkrime ngastudiues, gazetarë të kul-turës, artistë, përkthyes,miq, të njohur, të cilët kanëvlerësuar në vite punën eprofesorit, por edhe kanëpërshkruar mbresat e

takimit aq të rëndësishëmme të. Ky libër është kështunjë dokument sa shkencor,aq edhe njerëzor, ku shken-ca përzihet me përmasat etjera të bukura të njerë-zores.

Ndërsa shohim në libërbibliografinë e radhitur kro-nologjikisht, mund tëpërkapim sasinë e madhe tëpunës shkencore të kryerprej profesorit deri më tani.Por ajo që më habit ështësasia e punëve që kryhet nënjë vit: kërkime (në terren,arkiv apo bibliotekë), përk-thime, studime (duke përqa-sur e vlerësuar faktet ekërkuara në qetësinë e stu-dios së vet), shkrime (të re-alizuara tashmë, të botuaranë shtypin e përditshëm, nëkonferenca shkencore, nëngjarje promovuese, në li-bra të vet, por edhe shkrimetë pabotuara ende, që pres-in radhën të botohen a rre-thanat fatlume), vlerësime,kritika, redaktime (sa e sa

e gjuhës, filologji, albanis-tikë (duke studiuar figura tërëndësishme të huaja qëjanë marrë me shqipen), har-tues fjalorësh, enciklopedist(bashkautor dhe redaktorpërgjegjës i Fjalorit Encik-lopedik Shqiptar, 1985). Kjoveprimtari shkencore u për-ket, pra, jo vetëm çështjevetë gjuhësisë teorike, dis-kutimit të çështjeve studi-more, teorike në gjuhësinëshqiptare, por edhe pro-dhimit të kësaj shkence, gju-hësisë së zbatuar, nësemund ta themi me këta ter-ma: ai na shfaqet si le-ksikograf, përkthyes, udhë-zon për mësimdhënien eletërsisë dhe gjuhës në sh-kolla, është autor teksti përshkollat e mesme, ështëstandardizues i gjuhës (sug-jeron vendime për për-dorimin e asaj apo kësajforme fjale a togu fjalësh),është kritik i mirëfilltëletrar me punime për figuratë rëndësishme të letërsisëshqiptare, dhe jo vetëm.

Dhe si është e natyrshmepër këto punë të frytshmenë kaq shumë fusha të gju-hësisë, profesori është njo-hës i shumë gjuhëve.2 Nukmund të kesh siguri për suk-sesin e një kërkimi në gju-hësi nëse nuk je njohës imirë i gjuhëve të tjera. Çdogjuhë e huaj që profesorizotëron ka qenë një udhë esigurt drejt zbulimit tëshumë të vërtetave (shken-core). Anglishtja, rusishtja,gjermanishtja, greqishtjaetj. e çuan, përkatësisht nëzbulimin e gjerë të veprim-tarisë së Kristoforidhit dheShoqërisë Biblike Britanikedhe për Vendet e Huaja, dhe

një radhe ngjarjesh e fig-urash që lidhen me këtaemra, i dhanë një bazë sh-kencore të fortë në studimetgjuhësore dhe historike,edhe në përvijimin [si theme-lues] i ndonjë disipline tëgjuhësisë pa traditë shken-core deri në atë kohë, siçishte stilistika dhe më vonëpragmatika, e bënë të jetënjë nga hartuesit më të zottë fjalorëve të natyrave tëndryshme në shqipe [ifrazeologjisë së Ballkanit, ibimëve dhe i kafshëve etj.].

Profesor Xhevati e ka pa-suruar edhe vazhdon ta pa-surojë historinë dhe kul-turën e shqiptarëve meemra të rëndësishëm, siVangjel Meksi, GrigorGjirokastriti etj., por edheRobert Pinkertoni, IsaacLoëndes-i, Alexander Thom-son-i, Martin-Leake,nënkontesha Strangford,konti Fedor Karaczay etj. Aiështë pasurues i jashtëza-konshëm i kujtesës shkri-more të shqipes, me teksteqë i kanë munguar asaj prejshkaqesh të ndryshme. Kypasurim ka vijuar në tëgjitha fushat e veprimtarisësë profesorit: qoftë siprodhues i i librave me vleratë padiskutueshme në sh-qipe, qoftë edhe si siguruesi librave të rrallë që kanëinteres të padyshimtë përalbanologjinë, qoftë si përk-thyes i librave që lidhendrejtpërdrejt me “sh-qiptaren” dhe që mund t’ivijnë në ndihmë qartësimittë debateve shkencore mbiidentitetin e figurave tërëndësishme të kulturësshqiptare. Ky pasurim lid-het drejtpërdrejt me punën

e tij si filolog, si njohës i vari-anteve historike të shqipes,por edhe si njohës i gjuhëveme të cilat shqipja ka pasurlidhje, zbulues i dokument-eve me rëndësi për historinëe shqipes dhe të sh-qiptarëve.

Nuk mund të mungonteedhe kujdesi i tij i posaçëmpër librin e shenjtë në shqip:Bibla zë një vend aq të rëndë-sishëm në punën studimoredhe kërkuese të prof. Xhe-vatit. Nuk ka ndonjë rast tëngjashëm në grupin e gju-hëtarëve dhe të studiuesveshqiptarë që të ketë për këtëtekst njohuritë e një studi-uesi Bible. Po ashtu, ngaana tjetër, ai është kujdes-ur të sjellë në një shqipe mëtë mirë një përkthim që nukkishte arritur të ngrihej nënivelin e shqipes së shek.XX(puna për redaktimin eKur’anit në shqip, botimi idytë).

Ca radhë më sipër shkro-va se një nga punët më të

met e leximeve të mia davar-itet ndërsa marr në sy vep-rimtarinë aq të gjerë e tëthellë dhe pa asnjë kufi kon-vencional që e kërkon disi-plina shkencore kur bëhetfjalë për shqipen dhe sh-qiptaren. E në këtë pikë,prof. Xhevat Lloshi ështënjë rast i përveçëm mes gju-hëtarëve shqiptarë të brezittë vet, të karakterizuar ngazotësia shkencore dhekërkimi kryesisht në një di-siplinë shkencore.Magjepsja e atij çasti kurstudiuesi i talentuar i njëvendi të vogël dhe të veti-zoluar, në arkivin e Sho-qërisë Biblike në Londrën emadhe dhe të ëndërruar –mes grumbullit të doku-menteve të zverdhura e tëvjetruara, plot pluhur ngakyçja në padepërtueshmëri– zbuloi gjuhën e popullit tëvet ende nuk ka kaluar.4

Emocioni i fortë që përsh-kon studiuesin në vetminëe atij zbulimi nuk e pëson

tekste të kaluara nëpërduar duke u përkujdesurpër shqipen e të tjerëve,duke vlerësuar se ajo gjuhëe atij teksti nuk është shqip-ja e tyre, por shqipja e vetdhe e jona), udhëtime (dukegjurmuar faktet shkencorenëpër vende të ndryshme tëbotës: Londër, Stamboll, Sh-kup, Maltë etj.), letërkëm-bime (me tematikë shken-core), këshillime (për çdostudiues që ka mundësinëdhe fatin e mirë ta takojë)të gjitha njëherësh – njëvëllim i pashoq pune, i paar-ritshëm. Nuk besoj se do tëtakoj dikë që pasi e ka njo-hur vetë profesorin (e mëpas veprën e tij) të mëkundërshtojë ndërsa shkru-aj se prof. Xhevat Lloshi kashfaqur gjenialitet1 në tëgjitha fushat ku hulumton.Një gjeni të cilit nuk ia gje-jmë dot cakun e zotësisë:nuk ka pasur fushë të vep-rimtarisë kulturore e shkri-more, ku ai të mos jetë përf-shirë gjallërisht dhe të mose ketë çuar përpara arritjennë atë fushë, të mos e ketëngritur atë fushë nga nivelii amatorizmit dhe tathemelojë e ndërtojë nëbaza shkencore, duke uhequr një udhë studiuesvetë tjerë pas vetes.

Nëse do ta flasim me ter-ma më specifikë, për ata qëduan të dinë fushën ekërkimit dhe gjerësinë e saj,mund të themi se shkrimete profesorit përfshijnë disi-plina të gjuhësisë, si: seman-tikë, leksikologji e le-ksikografi, terminologji,stilistikë, kulturë gjuhe,didaktikë e gjuhës shqipe,gjuhësi kontrastive, histori

rëndësishme të profesoritështë edhe përkujdesja përgjuhën e librave në shqipe,si redaktor i shumë boti-meve.

Këtë punë të mundim-shme e modeste për ngavlera, profesori i madh vijonta kryejë (për çudi) edhe sote kësaj dite, sikur të kryentenjë mision: të ngrejë sh-qipen e atyre faqeve (të kujt-do që i ka shkruar) në njënivel edhe më të lartë, ta re-daktojë një libër sikur tëjetë nesër një dokument irëndësishëm i kulturës ma-teriale të shqiptarëve.

Në fillimet e leximeve tëmia në fushë të gjuhësisë,ndërsa lexoja veprën e njo-hur të Roman Jakobsonit“Essay of general linguis-tics” u ndesha me një thënietë tij, që ishte edhe deviza egjithë veprimtarisë së tijshkencore: “Linguista sum,linguistici nihil a me alien-um puto.”3 Nuk e kam har-ruar që prej asaj kohe këtëshprehje, por veçanërishtnuk harroj gjerësinë e jash-tëzakonshme të interesitshkencor në lidhje me gju-hën [që duhet të kisha] dheqë shpaloste para meje kjothënie. Kuptova në atë kohëmadhështinë e një gjuhëtaritë përmasave botërore siJakobsoni, dhe largësinë ekësaj figure në raport me re-alitetin e studiuesve të sh-qipes. Por, kjo shprehje m’ukujtua e para ndërsabëhesha gati të shkruajakëto radhë për profesorindhe shembullin tim. Edhemendoj se kjo shprehje i për-shtatet pikë për pikë gjithëveprimtarisë së tij, dhe ajolargësi që perceptova në filli-

ndryshimin që koha ua sh-trëngon gjërave të tjera tëkësaj bote. Prandaj me poatë pasion dhe me po atëkureshtì ai shtyhet nëkërkim të zbulimit tëradhës, të përjetimit të poasaj magjie të parë, duke epasuruar kulturën dhetrashëgiminë shpirtërore tëkombit tim dhe duke ushndërruar dalëngadalë, aivetë, në një pasuri.

*Prof.as.dr. Teuta ToskaUniversiteti “A.Xhuvani”,

ElbasanInstituti për Studime Sh-

qiptare dhe ProtestanteAkademia e të Rinjve e

Shqipërisë28 janar 2018

Shkrimi është marrëShkrimi është marrëShkrimi është marrëShkrimi është marrëShkrimi është marrënga parathënie e libritnga parathënie e libritnga parathënie e libritnga parathënie e libritnga parathënie e libritmonografik kushtuar Xhe-monografik kushtuar Xhe-monografik kushtuar Xhe-monografik kushtuar Xhe-monografik kushtuar Xhe-vat Lloshit me lejen evat Lloshit me lejen evat Lloshit me lejen evat Lloshit me lejen evat Lloshit me lejen ebotuesvebotuesvebotuesvebotuesvebotuesve

Shënime1-”Që ka fuqi dhe mprehtësi të jash-

tëzakonshme mendore, që ka aftësi kri-juese të jashtëzakonshme dhe talentshumë të madh.” Dhe këtë fjalë në këtëshkrim po e përdor me kuptimin e saj tëparë, siç është në Fjalorin e Gjuhës Shqipe,1980, ku ai është bashkautor dhe bashkëre-daktor.

2-Më tha një herë se në promovimin elibrit “Si të shkruajmë shqip” (CDE, Ti-ranë, 2010) u kishte thënë të pranishmëve:“Nëse doni të mësoni të shkruani mirë sh-qip, duhet të mësoni një gjuhë të huaj”.

3-”Jam gjuhëtar; asgjë gjuhësore nukështë e huaj për mua.” Kjo thënie është njëpërshtatje që Jakobsoni i ka bërë një thënie-je të njohur latine, si “Homo sum, humaninihil a me alienum puto”. Unë e kam lexu-ar këtë libër në një përkthim në italisht,“Saggi di linguistica generale”, a cura diLuigi Heilmann, Feltrinelli, Milano, 1966.

4-Prof.Xhevati shkruan: “Kur patamundësinë në pranverën e vitit 1972 që tëmerresha me kërkime arkivore në Londër,Shoqëria Biblike e kishte selinë në 146Queen Victoria Street, jo larg bregut të ma-jtë të Temzës. Në një kohë kur Shqipëriaishte shpallur i vetmi shtet ateist i botës,qe pak e vështirë t’i shpjegoja nëpunësit tëpritjes se çfarë kërkonte një shqiptar aty.”“Thesaret për gjuhën shqipe të ShoqërisëBiblike. I. 1815-1883”, ISSHP, 2017.

Xhevat Lloshi