မငးေသ

1

ေမ ၂၀၁၅ / အတြ(၁) အမတ (၂)

ႏငငေရးသပၸနဒါနး

မငးေသ

ဤစာတမးသည ႏငငေရးသပၸနဒါနးဆသညထက ဒမကေရစက ႏငငေရးသပၸရႈေထာငမ ခညးကပထားသညစာမားျဖစသညက ေတြ႕ရသည။ ေခတသစဒမကေရစ၏ သေဘာက နားလညသေဘာေပါကေစရန အဓကေဝါဟာရစမားက ဗဟျပ ရငးလငးထားသည။ ဒမကေရစႏင တြငကယစြာ အသးျပထားသည ႏငငေရးေဝါဟာရစမားက ဖြငျပထားသည စာတမးငယျဖစေၾကာငး ယဆပါသည။

အယဒတာ

မငးေသ

1

ေမ ၂၀၁၅ / အတြ(၁) အမတ (၂)

ႏငငေရးသပၸနဒါနး

မငးေသ

ဤစာတမးသည ႏငငေရးသပၸနဒါနးဆသညထက ဒမကေရစက ႏငငေရးသပၸရႈေထာငမ ခညးကပထားသညစာမားျဖစသညက ေတြ႕ရသည။ ေခတသစဒမကေရစ၏ သေဘာက နားလညသေဘာေပါကေစရန အဓကေဝါဟာရစမားက ဗဟျပ ရငးလငးထားသည။ ဒမကေရစႏင တြငကယစြာ အသးျပထားသည ႏငငေရးေဝါဟာရစမားက ဖြငျပထားသည စာတမးငယျဖစေၾကာငး ယဆပါသည။

အယဒတာ

မငးေသ

1

ေမ ၂၀၁၅ / အတြ(၁) အမတ (၂)

ႏငငေရးသပၸနဒါနး

မငးေသ

ဤစာတမးသည ႏငငေရးသပၸနဒါနးဆသညထက ဒမကေရစက ႏငငေရးသပၸရႈေထာငမ ခညးကပထားသညစာမားျဖစသညက ေတြ႕ရသည။ ေခတသစဒမကေရစ၏ သေဘာက နားလညသေဘာေပါကေစရန အဓကေဝါဟာရစမားက ဗဟျပ ရငးလငးထားသည။ ဒမကေရစႏင တြငကယစြာ အသးျပထားသည ႏငငေရးေဝါဟာရစမားက ဖြငျပထားသည စာတမးငယျဖစေၾကာငး ယဆပါသည။

အယဒတာ

မငးေသ

2

ႏငငေရးသပၸနဒါနး

ႏငငေရးသပၸႏငငေရးသပၸသည ႏငငေရးကစနစတကေလလာရေသာပညာရပျဖစသည။ တနညးအားျဖင

အစးရ၏ ဆးျဖတခက ခမတသညနညးစဥက ေလလာျခငးလညးျဖစသည။ ထ႔ေၾကာငႏငငေရးသပၸက ေအာကပါအတငး အဓပၸာယ သတမတထားသည။ “Political Science is the systematic studyof Politics, or the process by which governmental decisions are made.”

ထ႔အတ ႏငငေရးက အဓပၸာယသတမတပလညး ရေနေသးသည။“ Politics is determining who gets what, where, when, and how. ”ႏငငေရးဟသည ဘယေနရာမာ ဘာက ဘယအခနမာ ဘယလရဖ႔ဆတာက ဆးျဖတျခငး

ဟဖြငဆျခငးလညး ရသည။ႏငငေရးသပၸပညာရငမားသည အစးရစနစမား၏ တညေဆာကပကြျပားေသာေၾကာငမညကသ႔အကးသက ေရာကမႈမားျဖစေပၚသညက ေလလာသည။

ႏငငေရးသပၸသည ႏငင၊ အစးရ ႏင အာဏာစေသာ အေၾကာငးခငးရာမားက ေလလာေသာ

ပညာရပျဖစသည။ ႏငငေရးသပၸပညာသည ႏငင၏အဓက အခငးအရာႏစချဖစေသာ အာဏာ

ရရေရးႏင အာဏာကငသးေရးတ႔က ေလလာျခငးျဖစသည။ ႏငငေရးအာဏာက အေၾကာငးျပ၍

လကဝႏငငေရးႏင လကယာႏငငေရးဟ၍ ကြျပားလာခၾကသည ႏငငေရးသပၸသည လမႈေရးသပၸ

နယပယတြင ပါဝငသည။ ႏငငေရးသေဘာတရားႏင လကေတြ႕ဆငရာမားက ေလလာသည။

ႏငငေရးစနစမားႏင ႏငငေရးအျပအမမားက ဆနးစစသးသပသည။ ႏငငေရးသပၸဘာသာရပမား

တြင ႏငငေရး သေဘာတရား၊ ျပညသ႕ေရးရာမဝါဒ၊ အမးသားႏငငေရး၊ ႏႈငးယဥႏငငေရးစေသာ

က႑မားပါဝငသည။ သေဘာတရား မားႏင ဂႏ ဝငႏငငေရးဒနမားကလညးေလလာၾကရသည။

ႏငငေရးသပၸသငၾကားရာတြင ဆကႏႊယဘာသာရပမား အျဖစ ဥပေဒ၊ ေဘာဂေဗဒ၊ သမငး၊

ပထဝဝငႏင ဒနေဗဒတ႔ကပါ သငၾကားေလရသည။

ႏငငေရးသပၸ၏ သမငးအကဥးႏငငေရးသပၸက ေရးဂရလမးမားက အစျပခသည။ ထအခနတြင ဂရအေတြးအေခၚပညာရင

ပေလတသည ႏငငေရးအဆအမန႔မား၊ တရားမတျခငး/မမတျခငးဆတဘာလ၊ ေကာငးမြနတအစးရ၏ စညးမဥးေတြက ဘာေတြလ၊ လသားမးႏြယအတြက အေကာငးဆးအမနတရားဆတာဘာလ ဆသည အေၾကာငးမားက ကယကယျပန႔ျပန႔ေရးသားလာခသည။ အရစၥတတယသည

မငးေသ

3

သပၸနညးက အစးရအမးအစားမားက ရာေဖြေတြ႕ရခသည။ ထ႔ေနာက အစးရအမးအစားမား(Types of Government) က စနစတကေဖာထတခသည။

အစးရ ပစ (၆) မးရသည။

- Monarch သကဥးဆပင ဘရငတစဥးတညးက အပခပျခငး

- Aristocracy သေကာငးမး၊ အထကတနးလႊာတစစက အပခပျခငး

- Polity အေကာငးဆးအပခပေရးစနစ

- Tyranny အာဏာရင၊ မငးဆး မငးညစ တစဥးတညးက အပခပျခငး

- Oligarchy အကငပက လနညးစ အပစးေသာစနစ

- Democracy ျပညသကယစားျပအပခပေရးပစ

၁၇ရာစအစပငးကစတင၍ ျပညသလထသည ႏငငေရးက သပၸနညးကေတာလနေရး အျဖစ စတင

အသးခခၾကသည။ ေသာမတဟပ(စ)သည အလပသမား၏သေဘာက အေျခခအစတအပငးအျဖစ

နားလညလင အစးရတစရပက ျဖတခႏငစြမးရသညဆသည သေဘာက ေဖာထတခသည။

၁၉ရာစတြင အေတြးအေခၚရငကားမတ(စ)ႏင မတဝဘာ တ႔သည လမႈလႈပရားမႈနညးနာမား

အသးျပ၍ ႏငငေရးက ပေဖာခသည။

ယေန႔ႏငငေရးသပၸ

ႏငငေရးသပၸသည စနစတကအေျခတညလာခသည။ ႏငငေရးသပၸပညာရငမားသည

မေပးျခငး၊ လႊတေတာ၊ သမၼတစြမးရည စသညေရးရာမားအေပၚ အရညအေသြးစႏႈးမားသတမတ၍

တြကခကေလလာၾကသည။ ႏငငေရးကၽြမးကငသမားသည မဆြယပြမားတြင မအႏငရရေရး

အတြက မဝါဒမားက ေဖာထတျပသရန ႏငငေရးသမားမားႏငပးေပါငး အလပလပကငၾကသည။

Legitimate Forms: Corrupt Forms:

Who governs Rule in the interest of all Rule in the interest of selves

One Monarch Tyranny

Few Aristocracy OligarchyMany Polity Democracy

မငးေသ

4

အဓကေဝါဟာရမား

ႏငငေရးသပၸပညာရငမားသည ေအာကပါသေဘာတရားမားက အဓကအေျခခထားၾက

သည။

- (Power) ပါဝါ၊ လခငတာ ရေအာင လပႏငစြမးသည ပါဝါျဖစသည။ ပါဝါကငသးသအေပၚ

မတည၍ ပါဝါပစမား ကြျပားလာျပး အမးအစားမားမားျပားလာသည။

- (Government) အစးရ၊ လမႈအသကအဝနးၾကး၏ ပါဝါအစအေဝးသည အစးရတြငရသည။

အထးသျဖင ဘယလပါဝါမးက အသးျပမညဆသညက ျပဌာနးသတမတထားသည

ယႏရားၾကး ျဖစသည။ ဥပမာ-အေမရကနႏငငတြင ဖြ႕စညးပအေျခခဥေပျဖင အေမရကန

အစးရက ဒမကေရစျဖစေစသည။

- (Regime) အပခပပ၊ အပခပနညး၊ အစးရ၏အပခပပ၊ အပခပသညနညးစနစက Regime

ဟေခၚသည။

- (Legitimacy) တရားဝငမႈ၊ အပခပေရးယႏရားသည ႏငငသားက ႏငငေရးအဆးအျဖတတြင

ပါဝငျခငးက လကခမႈ၊ လကမခမႈျဖင တရားဝငမႈက တငးတာသည။ ႏငငသားမားသည

ဥပေဒကလကနာသည၊ ႏငငသားအျဖစ မနကနစြာလပကငေနသညဆလင အာဏာကင

ထားေသာအစးရသည အဆပါႏငငသား၏ လပရပမားက တရားဝငသညဟ သတမတ

သည။

- (Authority) အာဏာ၊ အစးရ၏အာဏာကငသးႏငစြမးက အာဏာဟေခၚသည။ အာဏာတြင

ျခမးေျခာကမႈမား ကငးလြတရမည။ အျမငဆးေသာတရားဝငမႈသည အစးရက အာဏာ

အျမငဆးျဖစေစသည။ ႏငငသားတစဥးသည ဥပေဒက ေလးစားလကနာျခငးသည မနကန

ေသာအရာက ျပဌာနးထားသညဟ ယၾကညေသာေၾကာင ျဖစသည။ ဥပေဒကေလးစား

လကနာျခငးသည ျပစဒဏကေၾကာကရြ႕၍ လကနာျခငးေတာမဟတေပ။

- (Sovereignty) အခပအျခာအာဏာ၊ ပထဝနယနမတဧရယာအတြငး ႏငငေရးအာဏာ

သကေရာကႏငမႈက အခပအျခာအာဏာဟေခၚသည။ ျပညသလထႏငႏငငသားမားက

ႏငင၏အစးရက အယအၾကညမရေတာလင အစးရတြငအခပအျခာအာဏာမရေတာေပ။

ဥပမာ အေမရကနျပညေထာငစတြင ႏငငေတာအစးရသည အာဏာအျမငဆးျဖစသည။

သ႔ေသာ ျပညနယအစးရမား၏ စေပါငးေထာကခမႈျဖင အစးရက ျဖတခႏငသည။

မငးေသ

5

အပခပပနညးစနစ ႏင အာဏာကခပကငထားေသာလအေရအတြက

အပခပမႈအမးအစား အာဏာခပကငထားေသာလအေရအတြက

ဥပမာ

သကဥးဆပငဘရငစနစ တစဥးတညး နေပါ၊ေဆာဒအာေရဗ၊ေဂာဒန၊ဘရႏငး၊အလယေခတအဂၤလနႏငင

အာဏာရငစနစ တစဥးတညး လစဗား၊ကးဘား၊ ေျမာကကရးယား၊နာဇဂာမန

အလစအပခပေရးစနစ လနညးစ ေရးစပါတာျမ႕ျပႏငင

စေပါငးအာဏာရငစနစ လနညးစ(သၾကြယမားအပစဖြ႕ေလရ)

ရေနးဆန႔ေခတ ဗငးနစျမ႕ျပႏငင

ဒမကေရစစနစ လအမားစ (ျပညသ႕ကယစားျပ) အေမရကနႏငင၊ ေရးေအသငျမ႕ျပႏငင

အပခပပနညးစနစ ႏင အစးရအာဏာ၏ အတငးအတာ

အပခပမႈအမးအစား အစးရအာဏာ၏အတငးအတာ ဥပမာအလးစအာဏာရင အလးစအာဏာကပငဆထား၊

ျပညသအားလး၏ဘဝက ခပကငထား။ဆဗယကျပညေထာငစ၊ေျမာကကရးယား၊နာဇဂာမန

အာဏာရင အလးစအာဏာရငထကအာဏာနညးပါး၊သ႔ေသာ ျပညသ႕ဘဝအစတအပငးၾကးမားက လႊမးမးခပကငထား၊တစဥးတညးသာ ဥပေဒက ျပဌာနးတတ။

အေမရကနမကးေကာမ၂၀၀၃ ခႏစမတငမအရတႏငင

အာဏာရငလတစစ အလးစအာဏာရငထကအာဏာနညးပါး၊သ႔ေသာ ႏငငသားမား၏လေနမႈဘဝမားကထနးခပထား၊ တစခါတရ ဥပေဒျပဌာနးသတစဥးတညးသာရတတ၊တရားေရးခသမာဓခန႔ထားေလရ။

တရတ၊ အဂစ

ဖြ႕စညးပအေျခခအရအစးရသ

အေျခခဥပေဒအရကန႔သတ၊ ျပဌာနး ထား။ႏငငသားမား လြတလပစြာေျပာဆေရးသားခြင၊ ကးကြယခြငရ

အေမရကန၊ ျဗတန၊ ဂာမန၊ဂပန

မငးမစရကဆနဆန အာဏာမရ၊ အစးရမရ၊ အစးရဩဇာအာဏာသကေရာကမႈနညးပါးစဥေတြ႕ရတတ။

ဆမာလယာ

မငးေသ

6

အပခပပ၊ အပခပနညးအမးအစားမားသည မားစြာရေနသည။ ဥပမာ ျဗတနတြင စညးမဥးခ ဘရင

စနစရသည။ ထေနရာတြင အယလဇဘကဘရငမၾကးသည ကန႔သတခထားရေသာအာဏာက

ဆပကငထားသည။ သအရအရ ဘရငမသည အဂၤလန၏ႏငငဥေသာငျဖစသည။ သ႔ေသာ

အဂၤလပတ႔၏ ဘရငစနစသည အခမးအနားမားတြငသာ ၾကးကယျမငမားသည။ တကယအပခပမႈ

အစးရအာဏာသည လႊတေတာတြငသာရသည။ ပါလမနသည ဥပေဒျပရာဌာနျဖစသည။ ဒတယ

ကမာၻစစအတြငး ဂာမနႏငငသည အလးစအာဏာရငစနစကကငသးခသည။ ထအခနက

ဟစတလာသည နာဇပါတျဖင အစးရတစရပလးႏင ဂာမနႏငငသားအားလးက ထနးခပထားသည။

ဒမကေရစ

ဒမကေရစဟသညေဝါဟာရသည ဂရဘာသာစကား “ ဒမ႔ ” ဆသညစကားလးမဆငးသက

လာျပး “ ျပညသ ” ဆသည အဓပၸာယကေဆာငသည။ “ ကေရစ” ဆသညေဝါဟာရသည

“ အစးရျခငး ” ဆသည အဓပၸာယက ေဆာငသည။ ထ႔ေၾကာင ျပညသ႕ကယစားျပ ကယစားလယ

မားျဖင ႏငငအပခပေရး၊ ဥပေဒျပေရးသ႔ ဝငေရာကလာေသာ အစးရႏင လႊတေတာက ဒမကေရစ

အပခပနညးျဖင အပခပေသာႏငငဟ ေခၚဆၾကသည။ ဒမကေရစ အပခပေရးစနစတြင ျပညသ႕

မာ ႏငငေရးအာဏာရသည။ ဒမကေရစက အမးအစား(၂) မးခြျခားထားသည။

(၁) တကရကဒမကေရစ Direct Democracy

(၂) ကယစားျပ ဒမကေရစ Representative Democracy စသည

ဒမကေရစ မးကြ (၂) မးျဖစသည။

(၁) တကရကဒမကေရစ; ႏငငသားအားလး ဆးျဖတခကခႏငခြငရေသာသေဘာရသည။

ဥပေဒျပျခငး၊ စညးမဥး စညးကမးမားသတမတျခငးႏင ရာထးခန႔ထားျခငးတ႔က တစေနရာ

တညးတြင စေပါငးမခြ၍ ဆးျဖတေသာနညးစနစက တကရကဒမကေရစဟ ေခၚသည။

အထးသျဖင ေရးေခတဂရျမ႕ျပႏငငမားတြင ကငသးခသည။ တကရကဒမကေရစတြင

ေရြးေကာကထားေသာ ကယစားလယမာ မရေပ။ ေရြးေကာကခကယစားလယမားလညး

မလအပေပ။ ယေန႔ေခတတြင လထဆႏၵခယပြမားမားသည တကရကဒမကေရစအသြငမးက

ေဆာငသည။

(၂) ကယစားျပ ဒမကေရစ; ႏငငသားမားက တရားဝငေရြးေကာကထားေသာ ကယစားလယျဖင

အပခပသက ေရြးေကာကတငေျမာကေသာစနစက ကယစားျပဒမကေရစဟေခၚသည။ ျပညသ

မားက ကယစားလယက ၾကကႏစသကျခငးမရေတာလင ေနာကထပေရြးေကာကပြတစခတြင

မငးေသ

7

ကန႔ကြက၍ အျခားကယစားလယတစဥးက ေရြးခယခန႔အပျခငးျပႏငသည။ ကယစားျပ

ဒမကေရစျဖင ေရြးေကာကထားေသာအစးရက ျပညသ႕အစးရဟ ေခၚႏငသည။ ျပညသ႔အစးရ

အပခပနညးစနစတြင ႏငငသားမားက ႏငငေရးအာဏာက ခပကငထားသည။ ကယစားျပ

ဒမကေရစစနစတြင အဓကအမးအစား (၂) မးရသည။

(က) လႊတေတာဗဟျပ ဒမကေရစ Parliamentary Democracy (ပါလမနဒမကေရစ)(ခ) သမၼတဗဟျပ ဒမကေရစ Presidential Democracy ဟ၍

ကယစားျပဒမကေရစ စနစ (၂) မးရသည။

ဒမကေရစႏငငမားတြင ပါလမနဒမကေရစက ပါလမနစနစဟေခၚဆ၍ သမၼတဗဟျပ

ဒမကေရစက သမၼတစနစဟ အတေကာကေခၚဆၾကသည။

(က) လႊတေတာဗဟျပ ဒမကေရစ (ပါလမနဒမကေရစ); ပါလမနဒမကေရစစနစတြင

ႏငငသားမားက ဥပေဒျပမညကယစားလယမားက တရားဝငေရြးေကာကတငေျမာကထား

သည။ ထသမားသည ဥပေဒျပလႊတေတာတြင လႊတေတာအမတမားျဖစလာၾကျပး ထဥပေဒျပ

လႊတေတာအတြငးရ အမတမားထမ အပခပသက အေရြးေကာကခလႊတေတာအမတမားကပင

ထပမေရြးေကာကတငေျမာကသည။ ထေရြးေကာကတငေျမာကသသည ဝနၾကးခပျဖစလာ

သည။ ထ႕ေၾကာင ပါလမနဒမကေရစစနစတြင ဝနၾကးခပသည ႏငငေရးဩဇာအာဏာ

အျမငမားဆးျဖစသည။ ပါလမနဒမကေရစစနစတြင ဥပေဒျပသႏင အပခပသက ေပါငးစပထား

သည။

ဥပမာ- ဥေရာပတြငရေသာဒမကေရစႏငငအမားစသည ပါလမနဒမကေရစစနစက ကငသးၾကသည။ ပါလမန ဒမကေရစစနစ၏ အားသာခကတစခသည ျပညသလထ၏ သေဘာထားကလငလငျမနျမနထငဟပေစႏငစြမးရျခငးပငျဖစသည။ ပါလမနဒမကေရစစနစတြင ဝနၾကးခပသည ျပညသ၏ ယၾကညမႈက ဆးရႈးသြားလင ေရြးေကာကပြအသစက ရတတရကခကခငးျပလပႏငစြမးရျခငးပငျဖစသည။ လႊတေတာအတြငး ဝနၾကးခပက အယအၾကညမရအဆတငသြငးႏငသည။ ထအခါ လႊတေတာအမတမား မခြဆးျဖတၾကသည။ အဆပါမက အႏငရရသြားလင ဝနၾကးခပအသစက ေရြးေကာကတငေျမာကႏငသည။ သ႔ေသာ ပါလမနအစးရစနစ၏ အားနညးခကတစခကား အစးရတစရပ တညျငမရန ခကချခငးပငျဖစသည။ တငးျပညသည အပခပသအစးရအေျပာငးအလေၾကာင ႏငငအကးစးပြားက အေကာငအထညေဖာသညေနရာမားတြင ေႏာငေႏးၾကန႔ၾကာမႈမားျဖစလာႏငသည။ အတလႏငငသည ဒတယကမာၻစစ

မငးေသ

8

အတြငး တစႏစတညးႏင အစးရအေျပာငးအလက (၁၅)ၾကမေျပာငးလခေသာ သာဓကရခသည။

(ခ) သမၼတဗဟျပ ဒမကေရစ (သမၼတစနစ); သမၼတစနစကငသးေသာ ႏငငမားတြင

ႏငငသားမားသည ဥပေဒျပလႊတေတာႏင အပခပသအစးရက ခြျခားေရြးခယသည။ သမၼတ

စနစတြင ဥပေဒျပသသည တစခနတညး တစျပငတညးတြင အပခပသျဖစမလာႏငေပ။

ဥပမာ - အေမရကနသည သမၼတစနစကငသးေသာဒမကေရစႏငငျဖစသည။ သမၼတစနစတြငျပညသလထ၏ သေဘာထားသည အစးရအေပၚ သကေရာကမႈေႏးေကြးေသာလညး သမၼတစနစသည ပါလမနစနစထက အစးရ တစရပက တညျငမမႈ ပမေပးစြမးႏငသည။

ဒမကေရစ၏ အားသာခက၊ အားနညးခကမား

ဒမကေရစ တကရကဒမကေရစ ကယစားျပဒမကေရစအားသာခကမား အသန႔စငဆးေသာဒမကေရစအစးရစနစ၊ ႏငငၾကးမားတြင သးႏင၊ ႏငငသား

တငးသညတစဥးခငးအကးစးပြားကလပေဆာငရန အခနပမရရ။

အားနညးခကမား ျမ႕ျပႏငငအဆငမာသာသးႏင၊လႈမႈအသငးအဝနးၾကးတစခလးထကႏငငသားမား၏ လအငအေပၚတြငသာတစသတမတတညးအာရစကေနရ။

ျပညသလထသေဘာထားတငးကတျပနမႈ ေႏးႏင၊ တစခါတစရ လထသေဘာထားက လစလရႈျခငးခရ။

ဒမကေရစ၏ အဓကလကၡဏာမား

သအရအရ၊ ဒမကေရစတငးတြင အေျခခအဂၤါရပၾကး(၄) ရပႏင ျပညစရမည။

လျခေရး - ႏငငသားတငးက ျခမးေျခာကမႈျပျခငး၊ အႏ ရာယျပျခငးမကာကြယရန ဆသည

အခကသည ဒမကေရစအစးရတငး၏ အဓကတာဝနျဖစသည။ ႏငငသားမားဟဆရတြင

ျပညတြငးမာ မတငးေနထငၾကေသာလမးစမားအပါအဝင၊ ျပညပေရာကမမႏငငသားမားက

လညး အကာအကြယေပးႏငရမညျဖစသည။

လြတလပမႈ - လြတလပစြာေျပာဆေရးသားခြင၊ လြတလပစြာ ေတြးေခၚခြင၊ လြတလပစြာ

ကးကြယခြင၊ လြတလပစြာ စေဝးခြင၊ လြတလပစြာအသငးအပငးဖြ႕စညးပငခြငသည

လြတလပမႈ၏ဘအႏစသာရပငျဖစသည။ ႏငငသားမားသည မနသညအရာက လပကငေန

သညဆလင အစးရသညႏငငသားမားဆမ အေျခခလြတလပခြငမားက ဝငေရာက

စြကဖကပငခြငမရေခ။ ဒမကရကတစႏငငမားတြင ႏငငသားမားထမ ဒမကေရစစႏႈနး

မငးေသ

9

အရသတမတထားေသာ အေျခခအခြငအေရးမားက အစးရက မရယႏငေအာင ကန႔သတ

ထားသည။

ႏငငေရးညမမႈ - ႏငငသားအားလးတညေသာအခြငအေရးမားရရသငသည။ ေရြးေကာကပြ

တြင ႏငငသားတစဥးလင ဆႏၵမတစမသာေပးခြငရရမည။ ဥပေဒ၏ေအာကတြင ႏငငသား

အားလးသည တနးတညမေသာ အခြငအေရးႏင တာဝနယမႈရေစရမည။

ျပညသ႕အာဏာ - ဒမကေရစစနစတြင ႏငင၏အထြတအထပေသာအခပအျခာ အာဏာ

သည ျပညသလထမာသာရေနရမည။ ျပညသသည အစးရက ေရြးခယရမည။ ျပညသသည

အစးရက ျဖတခႏငရမည။ ထ႔ေနာက မမလလားလကခႏစသကေသာအစးရက ျပနလည

ေရြးခယႏငစြမးရရမည။ ျပညသသညအစးရက ေျပာငးလႏငစြမးရရမည။

အမနတကယတြင ဒမကေရစ၏အဓကလကၡဏာတငးသည အားလးတညစြာ အျမလလရရသည

ေတာ မဟတေပ။ ဒမကေရစ၏အလပသည မတမႈက ဖနတးရနပငျဖစသည။ သ႔ေသာ မတမႈ

သညပင မမတမႈက အေထာကအပျပေနႏငေပသည။ ထ႔ေၾကာင ဒမကေရစစႏႈနးမားသည

တစခအားေကာငးလာလင အျခားတစခသည အားေပာ ယတေလာလာႏငေသာ သေဘာရ

သည။

လြတလပမႈ ႏင လျခေရး

လြတလပမႈဟဆရာတြင အေမရကနႏငင၏လြတလပမႈသည အျခားႏငငမားထကပမရရ

သည။ သ႔ေသာ စကတငဘာ ၁၁ တြင အေမရကနႏငငအတြက လျခေရးသည လြတလပမႈ

ထကပမအေရးၾကးလာသည။ ပမ အခရာကလာသည။ အစးရသည လျခေရးက တးျမငလက

သညအတြက လြတလပမႈက ကန႔သတလကသလျဖစသြားသည။ ထဥပမာသညပင ဒမကေရစ

စႏႈနးအခငးခငး အျပနအလန ေျပာငးျပနအေထာကအကျပေနျခငး ျဖစသည။ စႏႈနးတစခ

အားေကာငးလာလင အျခားေသာစႏႈနးတစခက အကးယတေလာေစသည။ လျခေရးက တးျမင

လကျခငးအားျဖင လြတလပမႈေလာပါးသြားေစေသာသေဘာပငျဖစသည။

ႏငငေရးပါဝါအရငးအျမစႏငငေရးပါဝါသည ဘယကလာသနညး။ ပညာရငမားသည ႏငငေရးပါဝါအရငးအျမစသည

ပစႏစမးျဖင ဖြ႕ျဖး လာသညဟ ဆသည။

(၁) ေအာကမအထကသ႔ (Percolation-up Model) - ျပညသလထဆမ လာေသာ ႏငငေရး

ပါဝါ ျဖစသည။ ျပညသမားသည ႏငငေရးပါဝါက စစညးထားသည။ ႏငငသားမားသည

မငးေသ

10

ႏငငေရးပါဝါက ေရြးေကာကပြမား ကငးပ၍ သတ႔၏ေခါငးေဆာငျဖစသထေပးအပ ၾက

သည။ ဒမကေရစကငစဥအရ ေရြးေကာကပြမားျဖင ေခါငးေဆာင ျဖစသထသ႔ ႏငငေရး

အာဏာအပႏငးသည။ ထကသ႔ ျပညသလထဆမေရြးေကာကခ၍ ႏငငေရးအာဏာရရ

လာ ေသာ ပစက Percolation-up Model ဟေခၚသည။

(၂) အထကမေအာကသ႔ (Drip-down Model) - ေခါငးေဆာငတစဥးထမလာေသာ

ႏငငေရးပါဝါအျဖစသည။ထေခါငးေဆာငသည လ႔မႈအသကအဝနးၾကးတစခလးက အမန႔ေပး

ေစစားသည။ ထပစသည ႏငငသားမားက ေရြးေကာကပြျဖင ေခါငးေဆာငအသစ ေရြးခယ

ခန႔အပျခငးက ျပစပယထားသည။ ထကသ႔ ေခါငးေဆာကတစဥး တစေယာကထမ ေသာ

လညးေကာငး၊ စေပါငးေခါငးေဆာငမႈျပေသာ လတစစထမေသာလညးေကာငးလာေသာ

ႏငငေရး အာဏာက Drip-down Model ဟေခၚသည။

လကေတြ႕ပစ

အေမရကန၏အာဏာဆငးသကလာပတြင ႏငငသားအခြငအေရးလႈပရားမႈႏငပကသက၍

Percolation-up Model ႏင Drip-down Model ပါ (၂) မးစလးေတြ႕ရသည။ အထးသျဖင

အာဖရကန-အေမရကနတ႔၏ လႈပရားမႈ ျဖစသည။ အာဖရကန-အေမရကနႏငငသားမားသည

အေမရကနႏငငတြင ဒတယတနးစားႏငငသားျဖစျခငး (Second-class Citizen) က ဆန႔ကငသည။

ထသာဓကတြင Percolation-up Model ျဖစေသာ ေအာကမအထကသ႔ အာဏာ ေျပာငးလလာပက

ေတြ႕ရသည။ အေမရကနသမၼတလငကြနးလကထကတြင အေမရကနလမညးကၽြနမားႏငပကသက

၍ ေတာငျခမးႏင ေျမာကျခမး ျပညတြငးစစျဖစပြားခသည။ ထကသ႔ လထလႈပရားမႈမားေၾကာင

အေမရကန၏ျပညနယ အစးရႏင ဗဟအစးရပါျပျပငေျပာငးလေရးမား ျပလပခရသည။ ေအာကမ

လာေသာလမညးလႈပရားမႈမားေၾကာင အေမရကန ဗဟအစးရသည ျပညနယအစးရမားက လမညး

မားႏင ပကသကေသာ ဥပေဒမား၊ တရားေရးဆငရာ စရငထးမားက ျပငဆငေျပာငးလရန အမန႔ေပး

သည။ အာဖရကန-အေမရကနတ႔က အေမရကနလျဖမားနညးတ တနးတအခြငအေရးေပးသည။

ျပညနယအစးရမားတြင လမညးမားႏငပကသကေသာဥပေဒမားႏင တရားစရငထးမားက ျပနလည

ျပငဆငေရးဆြခရသည။ ထသာဓကတြင အာဏာသကေရာကမႈ ပစမားက ႏစမးစလးေတြ႕ရသည။

မငးေသ

11

ႏငငေရးဆငရာတရားဝငမႈအရငးအျမစ

အစးရတငးသည အပခပေရးလပငနးစဥကအျပညအဝလပႏငရန တရားဝငမႈအျပညအဝ

ရထားရန လအပသည။ အစးရသည အာဏာကအျပညအဝအသးခရနဘယလလပသနညး။

ႏငငသားမားအား အစးရ၏ဥပေဒမားက ေလးစားလကနာရနမညသ႔ျပလပသနညး။ ထေမးခြနးမား

အတြက ပညာရငမားမာ အေျဖရသည။ ပညာရငမားသည ႏငငေရးဆငရာ တရားဝငမႈ အရငး

အျမစသည မားစြာေသာအရငးအျမစမားမ ဆငးသကလာသညဟ ေကာကခကခၾကသည။

- ရးရာ - ႏငငသားမားတြင ေရးအစဥအဆကကတညးက အစးရ၏အာဏာက ေလးစား

လကနာခသည အစဥအလာရးရာေၾကာင အစးရတြင အာဏာရသည။ ထကသ႔ ေရးအခန

ကာလမားစြာကတညးကရေနျပးေသာ ရးရာအစဥအလာေၾကာင အစးရ၏အာဏာသည

တရားဝငသညဟ အသအမတျပၾကသည။

- အမအကင - လအမားစသည ဥပေဒကေလးစားလကနာမႈ ျမငတကလာျခငးႏင လတ႔၏

ပငကယဗဇစတအရ ေလးစားလကနာတတမႈဗဇရျခငး စသညအမအကငမားေၾကာင

အစးရ၏အာဏာသည လ႔အမအကငမလာသညဟ ဆႏငသည။

- သမငးေၾကာငးအရ - လမားသည ႏငငသမငးအျဖစအပကမားက စတထတြင စြစြျမျမ

စးဝငေနျခငးေၾကာငလညး အစးရ၏အာဏာသညစြခငေနသညဟဆႏငသည။ အစးရ၏

အမန႔မားက လကနာခသညဆခသည သမငးေၾကာငးအျဖစအပကမားအရ အစးရ၏

အာဏာသည သမငးအျဖစအပကမားမလာသညဟဆႏငသည။ ထ႔ေၾကာင သမငးသည

အစးရတစရပအာဏာရျခငးက တရားဝငျဖစေအာင အေထာကအကျပသညအရာမား

ထတြင တစခအပါအဝငျဖစသည။

- ဘာသာေရး - တခါတရ အစးရက ေလးစားလကနာျခငးသည ဘာသာေရးကးကြယမႈတစခ

သ႑ာနထငရေသာ ပစမးကလညးေတြ႕ရသည။ ထ႔ေၾကာင ဘာသာေရးအရကးကြယသည

စရကသည အစးရတစရပဆသ႔ အာဏာစဆငးသြားျခငးႏငလညး ဆကစပသညဟ ယဆရ

သည။ ဘာသာေရးအရ အစးရ၏အာဏာသည တရားဝငသညဟ သတမတၾကသညလညး

ရသည။

ဥပမာ

အရနသည ဖြ႕စညးပအေျခခအရျဖစလာသည အစၥလာမမစသမၼတႏငငျဖစသည။ အရန၏

အပခပေရးယႏ ရား တြင ဘာသာေရးက အေၾကာငးျပ၍ အပခပေရးရာထး တာဝနမား

ခန႔ထားျခငးမားရသည။

မငးေသ

12

- လမးစလကၡဏာ - လမးစတစခသည ႏငငတစခကျဖစေစသည။ ထ႔ေၾကာင အစးရတစရပ

တညရေနျခငးသညလညး လမးစတစရပရငသနရပတညႏငျခငးႏင ဆကစပလကရသည။

ႏငငအတြငး အငအားၾကး လမးစကၾကးစးထားေသာအစးရတစရပသည အျခားေသာ

လမးစႏြယမားက ႏငငအတြငး လမးစအဖြ႕ဝငမား အျဖစ အသအမတျခငးအားျဖင

ထလမးစကအပခပခြငရေစသည။ ႏငငအတြငးလမးစမားက အကာအကြယ ေပးႏငေသာ

အစးရတစရပအားေကာငးျခငးသည လမးစလကၡဏာမား တညတေစေသာ အေၾကာငး

အခက ျဖစျခငးေၾကာင အစးရႏင လမးစသည အျပနအလနအေထာကအကျပေနေပသည။

အစးရသည လမးစ တစရပကလကခေနျခငးေၾကာင တညျမေနသလ လမးစတစရပသည

လညး အစးရတညရေနျခငးေၾကာင ရငသနရပတညေနႏငျခငးမးျဖစသည။ အစးရသည

လမးေရးလကၡဏာမားက ေလးစားသကသ႔ လမးစမားသညလညး အစးရ၏အာဏာက

လကနာျခငးသည အညမညသေဘာဆကစပလကရေနသည။ လမးစမား တညတေနျခငး

သည အစးရေၾကာင… ဟသည အသမးကနးေအာငးျခငးေၾကာင အစးရတြင အာဏာရျခငး

သည တရားဝငသညဟ သတမတၾကသည။

ဥပမာ အာရပကမာၻတြင အရတႏငငသည ဥပမာေကာငးျဖစသည။ အရတတြင ဆဒမဟစန

၏ ဆြမနအစးရတညရေနျခငး အာရပကမာၻတြင ဆြမနအာရပမားတညရမႈက အသအမတ

ျပသကသ႔ပငျဖစသည။

- ရလဒ - အစးရတစရပသည စစပြတစခက အႏငရရျခငးျဖငေသာလညးေကာငး၊ စးပြားေရး

ဖြ႕ျဖးတးတကမႈက ေဆာငရြကႏငျခငးျဖငေသာလညးေကာငး ႏငငသားမား၏ယၾကညမႈက

ရရ၍ အစးရ၏အာဏာက ခငျမလာေစသည။ ထကသ႔ စြမးေဆာငႏငေသာအစးရတြင

အာဏာကယယၾကညၾကညေပးအပထားျခငးသည မနကနသညဆသည လကခယၾကညမႈ

မးကလညး အစးရ၏အာဏာက တရားဝငျဖစလာေစသည။

- ေရြးေကာကပြ - အစးရတစရပသည တရားဝငေရြးေကာကပြျဖင အေရြးခယခ၍ အာဏာ

ရရလာႏငသည။ ေရြးေကာကပြသည အာဏာရလာေသာအစးရက ႏငငသားမားက မမတ႔က

ကယစားျပသည၊ မမတ႔က ေရြးေကာကလကသည ဟ ယၾကညလာေစသည။ ထ႔ေၾကာင

ေရြးေကာကပြသညလညး အစးရ၏အာဏာ တရားဝငျဖစေစေသာအေၾကာငးမားထမ တစခ

ျဖစသည။

- ႏငငတကာအသအမတျပမႈ - အျခားေသာအစးရမားက အသအမတျပျခငးေၾကာင အစးရ

တစရပသည ႏငငအတြငးႏင ႏငငတကာတြင တရားဝငအစးရျဖစလာသည။ တရားဝင

မငးေသ

13

အစးရမားက ႏငငတကာအသငးအဝနးက လကကမးၾကဆသည။ ထ႔ေၾကာင ႏငငတကာ

အသအမတျပမႈျဖင အစးရ၏အာဏာသည တရားဝင ျဖစလာသည။ အျခားေသာႏငငမား၏

အစးရမားက ႏငငတစႏငငအား ႏငငျဖစေၾကာငး အသအမတျပျခငးက ႏငငတကာ

အသအမတျပမႈရရထားေသာႏငငဟ ေခၚသည။ သ႔မသာ တရားဝငႏငငဟ ကမာၻက

အသအမတ ျပသည။

ဥပမာ အေမရကနႏငငႏင ဥေရာပႏငငအမားစ၏အသအမတျပေထာကခမႈျဖင အာရပကမာၻ

တြင အစၥေရးႏငင သစထြကေပၚလာသည။ ၁၉၄၈ ခႏစတြင အစၥေရးႏငငအျဖစ တရားဝင

ျဖစလာသည။ ႏငငအမားစသည အစၥေရးလမးႏင အစၥေရးအစးရက အသအမတျပ ေသာ

လညး အရနႏငငႏင အာရပႏငငအမားစက အေရ႕အလယပငးတြင အစၥေရးႏငငတညရမႈက

အသအမတမျပေသးေခ။ အေရ႕အလယပငးသည ကမာၻအတြက Global Hot Spot တစခ

ျဖစသညဟ ထငျမငၾကသည။

- ဒတယ ဥပမာမာ ထငဝမကၽြနးႏင တရတျပညသ႔ သမၼတႏငင။ ၁၉၄၉ ခႏစ တရတျပညသ႔

သမၼတႏငင တညေထာငေၾကာငး ကမာၻသ႔ ေၾကညာေသာအခါ အေမရကနႏငငသည

၎တရတျပညမၾကးအား ႏငငအျဖစ သတမတျခငး မျပခေခ။ ၁၉၇၁ခႏစမသာ အေမရကန

သည တရတျပညသ႔သမၼတႏငငအား အသအမတ ျပချပး ၎တရတႏငငသညလညး

ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစတြင အျမတမးအဖြ႕ဝငႏငငျဖစလာခသည။ ၁၉၇၁ ခႏစမတငမ

က တရတႏငငဟေျပာလင ေဖာမဆာကၽြနးဟေခၚေသာ တရတထငဝမကသာ တရတႏငင

ဟ ႏငငတကာက အသအမတျပၾကသည။ ၁၉၇၁ ခႏစမာ ကလသမဂၢတြင တရတထငဝမ

ေနရာမာ တရတျပညသ႔သမၼတႏငငအား အစားထး အသအမတျပလကသည။ ဒတယ

ကမာၻစစ အျပးတြင ထငဝမကၽြနးက တရတျပညမၾကး၏လကေအာကတြင တညရေနမႈက

ရပစလက ရသည။ ယေန႔အခနအထ ထငဝမကၽြနးက Nation-state အျဖစတညရ ေနမႈက

အသအမတမျပေတာေခ။ အေမရကနသည ထငဝမႏငငကအသအမတ ျပလင တရတ

ျပညသ႔သမၼတႏငငႏင အေမရကနဆကဆေရးက ထခကဆးရႈးသြားေစႏင၍ျဖစသည။

ထငဝမကၽြနးသည အျငငးပြားႏငစရာ အမားဆးျဖစသည။ သ႔ေသာ လကေတြ႕အရ ထငဝမ

အစးရႏင ထငဝမလထသည ထငဝမကၽြနးတြင ေနထငရပတညလကရသည။ တရတသည

ထငဝမကၽြနးက စစေရးအငအားသး၍ ထနးခပလင မညသညႏငငမ အကအညေပးႏငမည

မဟတေပ။