Workshop 'juridische aspecten'Versie: 10 november

sheet 1: (2 minuten)Naam workshop en onze namen, op scherm bij binnenkomst

– welkom– ons voorstellen

sheet 2: (1 minuut)Programma

– eerst hogedrukstoomcursus juridisch aan de hand van een paar casussen– dan veel mogelijk vloer open voor discussie en vragen

sheet 3: (3 minuten)Matrix (geen highlights)

– Belangrijk helder te houden over wat voor een soort hulpverlening we spreken en over welk wetsgebied.

– Horizontaal: restcategorie (Kindertelefoon, Sensoor, Het luisterend oog), hulpverlening die onder het verschoningsrecht valt (geestelijke verzorging en maatschappelijk werk online), en hulpverlening die onder de WGBO valt (Interapy, PratenOnline).

– Verticaal: hulpverleningscontract, het opslaan van gegevens, je positie tegenover de opsporingsdiensten, meldingsplicht ernstige misdrijven en aansprakelijkheid.

sheet 4: (5-7 minuten)Casus WBPNeem een systeem voor hulpverlening per chat, eentje waarbij je de gesprekken terug kan lezen. Zulke systemen slaan bijna altijd ook het ip-nummer op. Als je gegevens opslaat of verwerkt die op personen terug te voeren zijn en die opslag en verwerking niet onder een andere wet, zoals WGBO, valt, moet je voldoen aan de 'Wet Bescherming Persoonsgegevens'. Deze wet zegt dat het verzamelen van de gegevens een legitiem doel moet hebben dat het wat je verzamelt en hoe lang je het bewaart daar proportioneel mee moet zijn. Terug naar het chat-systeem: als het de ip-nummers van de hulpvragers opslaat, dan valt het onder de WBP, omdat de ip-nummers terug te voeren zijn op personen. Daarmee moet duidelijk zijn wat het doel van de administratie is en moet de administratie proportioneel zijn met dat doel. In de praktijk betekent dat: mag niet, er zijn nauwelijks doelen te verzinnen die het rechtvaardigen om de letterlijke chat aan de hulpvrager te blijven koppelen. Dus: of niet het ip-nummer er bij op slaan of de log niet op slaan. Ben je er nu helemaal? Nee, hetzelfde geldt voor de medewerkers. Voor begeleiding en kwaliteitszorg vindt het College Bescherming Persoonsgegevens, dat toezicht houdt op deze wet, het niet gerechtvaardigd om alle gesprekken van de medewerkers op te slaan. Je mag de logs dus ook niet standaard koppelen aan bijvoorbeeld de inlognaam van de medewerker...

Sheet 5 (5-10 minuten)Casus behandelovereenkomst WGBO (Pien)WGBOIn 1995 trad de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) in werking.

MODELRICHTLIJN voor hulpverleners over informatie en toestemming bij een minderjarige patiënt

De wettelijke regeling• In de WGBO staan specifieke regels voor het geven van informatie aan en het verkrijgen van toestemming van minderjarigen en/of hun vertegenwoordigers (artikelen 7:448 en 7:450 BW).

Hoofdregel is dat de hulpverlener de leeftijdsgrenzen van de WGBO respecteert. Hij kan alleen dan afwijken van de wettelijke leeftijdsgrenzen, als hij meent in een individueel geval niet als goed hulpverlener te functioneren bij het in acht nemen daarvan. Hij moet hier goede argumenten voor hebben. Altijd geldt dat de behandeling moet passen binnen de professionele standaard van de hulpverlener.

Kinderen tot 12 jaar• Voor een onderzoek of behandeling van een kind jonger dan 12 jaar is toestemming van de ouders/voogden vereist. Het kind hoeft zelf geen toestemming te geven, maar heeft wel recht op informatie. De hulpverlener moet de inhoud van de informatie en de wijze waarop hij deze geeft, afstemmen op het bevattingsvermogen van het kind.

Jongeren van 12 tot en met 15 jaar• Bij een onderzoek of behandeling van jongeren van 12 tot en met 15 jaar geldt als hoofdregel dubbele toestemming, dat wil zeggen dat toestemming van de ouders/voogden én de jongere is vereist. Op deze hoofdregel bestaan twee uitzonderingen. In deze gevallen kan op verzoek van de jongere worden volstaan met diens toestemming. • Eerste uitzondering: ernstig nadeel De hulpverlener kan volstaan met toestemming van de jongere als het nalaten van de behandeling ernstig nadeel voor hem met zich mee zou brengen. Voorbeelden hiervan zijn de behandeling van een geslachtsziekte, het geven van een vaccinatie en het voorschrijven van de pil. De hulpverlener is in deze gevallen niet verplicht om de ouders/voogden in te lichten. Ook hoeft de hulpverlener aan hen geen toestemming te vragen.

PratenOnline heeft bij haar oprichting in 2004 gekozen voor gebruik maken van deze uitzondering.Bij inschrijving voor de chattherapie wordt jongere ingelicht over de wet, en over deze keus. Aan jongere wordt gevraagd om al dan niet akkoord te gaan hiermee. Als hij akkoord gaat kan hij anoniem, zonder medeweten van ouders, starten met de aangeboden chattherapie. Als hij niet akkoord gaat kan jongere niet deelnemen aan de chattherapie.

Deze keuze werd toen gemaakt . Waarom? Om de chattherapie ook ter beschikking te krijgen voor jongeren ónder de 16 jaar. Financiële overwegingen (wie gaat de therapie betalen?) speelden hierin toen nog niet mee. De handelswijze werd indertijd voorgelegd aan de inspectie Geestelijke Gezondheidszorg; de inspecteur kon zich toen verenigen met de handelswijze.

• Tweede uitzondering: weloverwogen wens De hulpverlener kan de jongere behandelen zonder toestemming van de ouders/voogden als dit de weloverwogen wens van de jongere is. Het kan nuttig zijn dat de jongere zelf schriftelijk verklaart dat en waarom hij, ondanks de weigering van zijn ouders/voogden, de behandeling toch wenst te ondergaan. Voortschrijdend inzicht én problemen met de bekostiging van de chattherapie (bij PratenOnline en andere chat-aanbieders) zal gaan leiden tot keuze van deze 2e uitzondering. Waarom? Financiering is mogelijk binnen de zorgverzekeringswet, mits er polisgegevens beschikbaar zijn. Als jongere bij inschrijving zijn polisnummer vermeldt is financiering geen

probleem. Zorgverzekeraars hebben reeds lang laten weten sommige online chatbehandelingen te willen bekostigen.

Dit staat op gespannen voet met de (begrijpelijke) wens van jongeren om anoniem gebruik te maken van de chathulpverlening. Voor jongeren vanaf 18 jaar is er geen probleem: zij beschikken over hun eigen polispasje.

Voor jongeren tussen 16 en 18 jaar is er wel een probleem: binnen de WGBO mogen ze zelfstandig beslissen over behandeling, maar qua verzekering zitten ze (meestal) in een gezinspolis. Om hun polisnr te bemachtigen zullen ze zich tot hun ouders moeten wenden.

Ten overvloede: de wens naar anonimiteit betreft vooral de wens van jongeren om dit buiten hun ouders om te doen. Dit is ontwikkelingspsychologisch volkomen verklaarbaar.

De te volgen procedure zal jongere stapsgewijs door een inschrijfprocedure nemen.Ben je 18 jaar of ouder? Bij ja: geef je polisnummerop. Anonimiteit naar ouders toe is gewaarborgd, naar de hulpverlener: kan eventueel ook (via een trusted third party).Ben je tussen de 12 en 16 jaar? Gaan je ouders akkoord? Zo ja, geef je polisnummer op (dat moeten ze van hun ouders krijgen immers).Zo nee, dan kun je tóch verder. Hier komt dus de 2e uitzondering (weloverwogen wens) in beeld. Volstrekt plausibel natuurlijk, bijv. in misbruiksituaties.

NB: er zullen zeker (misschien tegen de verwachting in) veel jongeren zijn die akkoord gaan met toestemming vragen aan hun ouders. Hier is onderzoek naar gedaan.

BeroepsgeheimIn alle gevallen blijft het beroepsgeheim van de behandelaar van kracht.Altijd geldt dat de behandeling moet passen binnen de professionele standaard van de hulpverlener.

De zorgverleners van PratenOnline zijn allen BIG-geregistreerd (Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg). Het BIG-register verleent duidelijkheid over de bevoegdheid van een zorgverlener. Iedereen kan het register raadplegen.

Het doel van de Wet BIG is het bevorderen en bewaken van de kwaliteit in de gezondheidszorg. Ook beschermt deze wet de patiënt tegen ondeskundig en onzorgvuldig handelen van een zorgverlener. De behandelaars vallen onder het tuchtrecht.

Sheet 6 (5 minuten)Casus, Wet Opvragen GegevensAls je in dit vak zit, bestaat er een simpele manier om de controle over je gegevens kwijt te raken. Ik heb het in een aantal varianten voorbij zien komen, maar het patroon is als volgt:

1) De politie raakt geïnteresseerd in een bepaald gesprek, bijvoorbeeld doordat er terecht of onterecht een melding vanuit de organisatie is gedaan van een vermoeden van een ernstig misdrijf, of omdat de politie al rechercherend bij de hulpverlener uitkomt.

2) Er verschijnen twee rechercheurs bij de hulpverlener die alle gegevens van dat gesprek opeisen. Die zetten de hulpverlener over het algemeen nogal onder druk en dreigen met wat ze allemaal kunnen doen als je het niet overhandigt. Als je daarop niet toegeeft, zijn ze even later terug met een bevel van de officier van justitie om de gegevens te overhandigen.

3) Je overhandigt de gegevens en de politie en justitie kunnen er mee doen wat ze willen. Je vertrouwelijke en anonieme gesprek kan als bewijsmateriaal in een strafzaak

gebruikt worden.

Sheet 7 (5 minuten)Casus, Verschoningsrecht & opvragen van gegevensAls je een vakje naar rechts opschuift, en je bijvoorbeeld als geestelijke verzorgers onder het verschoningsrecht valt, dan lijkt het een rooskleuriger: het verschoningsrecht betekent immers dat het aan de hulpverlener is om te bepalen wat er in de rechtszaal gebruikt wordt. Onze overheid heeft echter nog een truck: de Wet Opvragen Gegevens Telecom. Neem bijvoorbeeld een pastoor met wie je ook kan mailen. Als de cliënt de interesse van een opsporingsdienst heeft, dan kan elke opsporingsambtenaar opvragen met wie er gemaild wordt. Met tussenkomst van een rechter kan ook de mailbox van de cliënt gelicht worden. De mailtjes die onder het verschoningsrecht vallen, worden gewoon gelezen en de inhoud kan gebruikt worden om het verdere onderzoek te sturen. Alleen tijdens de rechtszaak moeten de mailtjes even uit het dossier gehaald worden.

Sheet 8 (5-10 minuten)Meldplicht ernstige misdrijven (Pien)Jongere (15 jaar) vertelt in chat dat zij thuis min of meer opgesloten zit: behalve naar school mag ze van haar vader nergens heen. Moeder heeft geen stem hierin. Vader mishandelt en misbruikt het meisje.

Jongere is anoniem en wil / durft haar anonimiteit niet op te geven, uit angst voor harde maatregelen vader. Hulpverlener kan dus niet direct ingrijpen of melden. Wat hij in een face to face situatie wel zou moeten doen natuurlijk. Punt is echter ook: deze jongere zou nooit in een face to face hulpverleningssituatie komen. Dus: het is al mooi en ondersteunend dat deze jongere nu anoniem érgens terecht kan.

Hulpverlener meldt de situatie aan zijn verantwoordelijke, met het verzoek om middels opvragen IP-gegevens de identiteit van dit meisje te achterhalen.

Verantwoordelijke neemt contact op met de zedenpolitie; deze laat weten dat IP-gegevens alleen op last van het Openbaar Ministerie opgevraagd mogen worden.

Ondertussen schrijdt de tijd voort. Hulpverlener blijft chatafspraken maken, de relatie wordt na enkele chats zodanig dat meisje prijsgeeft in welk dorp zij woont, en ze vertelt haar achternaam. Hulpverlener neemt contact op met (een) plaatselijke huisarts met verzoek om interventie. Huisarts doet dat.

- Zonder beschikbaarheid van anonieme hulpverlening zou deze jongere nergens naar toe hebben gekund

- Een professionele hulpverlener (relatie!) kan binnen de beperkingen van de anonimiteit toch resultaat boeken

- Dit is een successtory, wat niet altijd het geval is natuurlijk. Frustrerend, ja, maar ook weer niet: jongere kan in elk geval ergens terecht

Sheet 9 (gelijk aan sheet 3)Open discussie

Hulp die niet onder een speciaal wetteli jk kader valt (Sensoor, Het luisterend oog, Kindertelefoon):

Hulp die onder verschoningsrecht valt (Klik voor hulp, pastoraat pere-mail):

Hulp die onder WGBO valt (Praten online, Interapy):

Contract voor hulp:

Geen speciale eisen Eisen van beroepsvereniging / zendend genootschap

Behandelovereenkomst volgens WGBOProbleem: WGBO gaat uit van face2face contacten, hulpverlening via internet, zeker als je die anoniem en/of aan jongeren wilt geven, is moeilijk in het kader van de WGBO te passen.

Opslag van gegevens:

Volgens wet Bescherming PersoonsgegevensProbleem: Bij digitale hulpverlening creëer je bijna automatisch, oa doordat ip-nummers als persoonsgegevens beschouwd worden, een persoonsregistratie. Daardoor moet je of binnen de strikte beperkingen van de vrijstellingen blijven, of je moet aan strenge eisen voldoen.

Volgens WGBO

Opspo-ringson-der zoe-ken:

• Opsporingsambtenaren mogen digitale gegevens opvragen

• WBP eist toetsing op vorm

• Gegevens mogen als bewijsmateriaal in rechtzaal gebruikt worden

Probleem: Opsporingsambtenaren hebben zeer grote bevoegdheden, daardoor kan het besluit uit handen van de hulpverlenende organisatie genomen worden.

• Opsporbingsambtenaren mogen digitale gegevens opvragen

• WBP eist toetsing op vorm

• Gegevens mogen niet als bewijsmateriaal in rechtszaal gebruikt worden

Probleem: Aftappen en opvragen van gegevens blijven toegestaan. Dat staat op gespannen voet met het verschoningsrecht.

• Geheimhoudingsplicht volgens WGBO

• Verschoningsrecht

Meldingsplicht ernst ige misdrijven

• Meldplicht ernstige misdrijven

• Meldplicht ernstige misdrijven

• Meldplicht ernstige misdrijven

• Geheimhoudingsplicht volgens WGBO

NB: deze twee staan op gespannen voet met elkaar!Probleem: online contact is makkelijk te verbreken. Via ip-adres is makkelijk door

de porceleinkast stampen.

Aanspra-keli jkheid

Volgens burgerlijk wetboek.Aandachtspunt: verzekeraars moet online hulp dekken.

Volgens WGBOAandachtspunt: verzekeraar moet online hulp dekken.