NAZIV ŠKOLE

SEMINARSKI RAD

Predmet: POSLOVNA EKONOMIJA

KALKULACIJA CENE KOŠTANJA

Mentor: Student:Prof. dr Br. Indexa:

mesto, mesec, godina.

SADRŽAJ:

1. Uvod................................................................................................3

2. Pojam..............................................................................................4

3. Vrste kalkulacija.............................................................................5

4. Literatura.......................................................................................13

2

UVOD

Glavni cilj profitno orijentisanog preduzeća jeste maksimiranje poslovnih rezultata u dugom roku, kroz održavanje sredstava, njihovo uvećanje i unapređenje.

Nosilac rezultata, prihoda i troškova kojima se određuje nivo rezultata jeste proizvod.

Bez obzira, da li se prodajna cena, kao i njihovi jedinični prihodi utvrđuju na osnovu cena ostalih ponuđača ili do njih treba doći na bazisagledavanja tržišta po nosiocima.

Kalkulacija predstavlja skup postupaka na osnovu kojih se dolazi do tržišta po jedinici proizvodnje u skladu sa odgovarajućim ciljevimakalkulacije, odnosno svrhama u koje se cena koštanja nosilaca troškova i rezultata koristi.

Utvrđivanje troškova po jedinici proizvoda predstavlja knjigovodstvene i van knigovodstvene postupke.

Osnovni problem kalkulacije sastoji se u tome kako troškove po vrstama alocirati na nosioce troškova i rezultata konkretnog preduzeća.1

Kalkulacija cena, koja predstavlja nadgradnju nad osnovnu funkciju programa (promet), treba da olakša korisniku evidenciju prilikom prijema robe i materijala u magacin.

Moguće je izraditi kalkulaciju za artikle, koji se knjiže po nabavnoj, prodajnoj i prodajnoj ceni sa porezom.

Kalkulacija se ne evidentira automatski u prometu, već samo na eksplicitan zahtev korisnika.

Takođe, moguće je podatke iz ulaznih računa, kreiranih u programu Av a n s, preuzeti i evidentirati u kalkulaciji.2

Ispravno utvrđivanje poslovnog dobitka odnosno poslovnog gubitka uslovljeno je:

- pravilnim razvrstavanjem troškova na troškove za disponiranje 1 www.google.com;2 www.wikipedia.org;

3

na zalihe i na troškove perioda i

- tačnošću kalkulacije cene koštanja učinaka.3

POJAM

Međunarodni računovodstveni standard 2 - Zalihe, odnosi se na razvrstavanje troškova na troškove koji se uključuju u cenu koštanja za vrednovanje zaliha učinaka i na troškove koji se direktno disponiraju na rashode (troškove perioda).

Kalkulacija cene koštanja sačinjava se na osnovu planskih troškova (planska cena koštanja) i na osnovu stvarnih troškova (stvarna cena koštanja).

Planska cena koštanja služi za izradu planskog bilansa stanja i uspeha, a u slučajevima masovne, pa i serijske proizvodnje, planska cena koštanja se koristi i za knjiženje preuzimanja proizvoda i poluproizvoda iz proizvodnih skladišta.

Stvarna cena koštanja se koristi za vrednovanje zaliha učinaka na

dan bilansa, pri čemu se ona upoređuje sa neto prodajnom cenom, a zalihe učinaka se vrednuju po nižoj ceni.

Tipovi proizvodnje i kalkulacija cene koštanja su:

- Masovna proizvodnja i diviziona kalkulacija;- Pojedinačna proizvodnja i dodatna kalkulacija cene koštanja;

Kod kalkulacije proizvoda na jednoj strani imamo stvarne troškove koji su obuhvaćeni u finansijskom knjigovodstvu, ili planirane troškove za nastupajući period.

Sa druge strane imamo nosioce troškova i rezultata (proizvode: 1,2,3 itd.).Za njihovo povezivanje potrebno je, sa jedne strane definisati one troškove koje je moguće direktno vezati za proizvod, ostale troškove je potrebno alocirati na proizvode prema uslovnoj bazi (ključu).4

3 www.wikipedia.org;4 Prof. dr Rajko Unčanin, Poslovna ekonomija, Beograd, 2005.;

4

Na osnovu formalnog izgleda kalkulacije, uočljivo je da primarni troškovi obuhvaćeni za potrebe kalkulacije, moraju biti na odgrovarajući način pregrupisani.

To isto važi i za njihove predračunske i planirane (standardne)iznose, ukoliko se radi o predračunskoj ili planskoj kalkulaciji.

Kalkulacija, uglavnom služi:

- potrebama bilansiranja,- planiranja i kontrole troškova i rezultata,- formiranja prodajnih cena i- alternativnog poslovnog odlučivanja.5

VRSTE KALKULACIJA

Uobičajeno razlikujemo tri vrste kalkulacija:

1. Predkalkulacija;2. Naknadna kalkulacija i3. Standardna (planska kalkulacija)

Međusobno se razlikuju u odnosu na ciljeve kojima služe:

- po vremenu sastavljanja,- po relevantnosti za jedan trenutak ili vremenski period,- po formalnoj strukturi i materijalnoj sadržini.

Pod predkalkulacijom, obično, podrazumevamo skup postupaka na utvrđivanju cene koštanja jedinice proizvoda unapred, tj. pre prihvatanja porudžbine, odnosno otpočinjanja proizvodnje.

Njena karakteristika je da se uglavnom odnosi na proizvode prema određenim zahtevima kupaca ili individualne porudžbine.

PRIMER:Proizvodnja teških mašina, brodova, aviona, proizvodnju silosa,

objekata visoke i niske gradnje, ali i proizvodnju nameštaja, manjih mašina i aparata i slično.

5 Prof. dr Dušan P. Janičić, Poslovna ekonomija, Beograd, 2000.;

5

Kod naknadne kalkulacije podrazumeva se skup postupaka

usmerenih na utvrđivanje stvarne cene koštanja, jedinice učinka nakon

što je njegova proizvodnja obavljena.

Može biti sastavljena kao:

a) Naknadna kalkulacija porudžbine čijim je prihvatanjem prethodila izrada predkalkulacije.

b) Naknadna kalkulacija za potrebe odlučivanja o prihvatanju porudžbine već proizvedenih i uskladištenih proizvoda.

c) Periodična naknadna kalkulacija učinaka iz proizvodnog programa preduzeća.

Standardna ili planska kalkulacija, obično podrazumeva skup obrnutih postupaka koji se preduzimaju sa ciljem da se za proizvode poslovne jedinice utvrdi cena koštanja po jedinici unapred za određeni obračunski period (godinu dana). Reč je o kalkulaciji koja se oslanja na obračun po standardnim (planskim) troškovima.

U zavisnosti od nastupajućeg vremenskog intervala razlikujemo:

- baznu standardnu (plansku) kalkulaciju i- tekuću kalkulaciju.6

Pošto je usmerena na ceo planski period i da predstavlja poznavanje svih elemenata kalkulacije unapred, primenjiva je u proizvodnji standardnih proizvoda za skladište. U proizvodnji po porudžbinama ona je teško primenljiva.

Glavna njena karakteristika je da ona više odgovara uslovima masovne ili serijske proizvodnje standardnih proizvoda.

Vrste divizione kalkulacije su:

- Čista diviziona kalkulacija (masovna proizvodnja istovrsnih proizvoda, pivara, cementara);

- Diviziona kalkulacija pomoću ekvivalentnih brojeva (pekara, proizvodnja crepova i cigli);

6 www.wikipedia.org;

6

- Kalkulacija cene koštanja kuplovanih proizvoda (naftna industrija);7

Čista diviziona kalkulacija se javlja kao:

- jedan standardizovan proizvod,- jednostepena, dvostepena, višestepena.

U jednostepenoj (čistoj) divizionoj kalkulaciji proizvedene i prodate količine se poklapaju, nema zaliha gotovih proizvoda (električna energija, vodena para, usluge).8

Formula je sledeća:

Komercijalna cena koštanja = Ukupni troškovi proizvodnje i prodaje / ukupna proizvedena količina.9

Posebno treba obratiti pažnju na:

- Razlika između proizvodne i komercijalne cene koštanja. - Proizvodna Ck = Troškovi materijala + Troškovi konverzije

zaliha.- Komercijalna cena koštanja = Proizvodna cena koštanja +

Troškovi prodaje. 10

U dvostepenoj čistoj divizionoj kalkulaciji cene koštanja proizvedena i prodata količina se ne podudaraju (proizvedeno 10.000 komada a prodato 8.000 komada).

Primer dvostepene čiste divizione kalkulacije:

Troškovi proizvodnje 100.000 din Troškovi prodaje 24.000 din

Proizvodna cena koštanja = 100.000/ 10.000 jedinica proizvodnje = 10 din po proizvedenoj jedinici

Troškovi prodaje po jedinici prodaje = 24.000 din / 8.000 jedinica prodaje = 3 din

7 Prof. dr Rajko Unčanin, Poslovna ekonomija, Beograd, 2005.;8 www.wikipedia.org;9 www.google.com;10 Prof. dr Rajko Unčanin, Poslovna ekonomija, Beograd, 2005.;

7

Komercijalna cena koštanja = 10 din + 3 din = 13 din11

Diviziona kalkulacija u proizvodnji mase raznovrsnih proizvoda se sastoji u tome da imaju istu supstancu, ali različite dimenzije (pekara, ciglana, kamenolomi).

Primer ciglane: (crep proizvedeno 10.000 kom, monta- 15.000 kom, cigla-40.000 kom)

Ključ za utvrđivanje ekvivalentnih brojeva je njihova težina:

crep – 1.50 kg monta – 1.40 kg cigla – 1 kg

Različiti proizvodi se svode na uslovnu jedinicu mere i mogu se porediti (ekvivalentni broj).

Cena koštanja:

Ukupni troškovi proizvodnje / Broj ekvivalentih jedinica mere ukupne proizvodnje

Slika 1 - Pomoćna tabela za obračun ekvivalentnih jedinica i cene koštanja

Proizvod Količina(2)

Ekvivalentni broj(3)

Uslovne jedinice (4)= (2 x3)

Cena koštanja uslovne jedinice (5)

Ukupni troškovi(6) =(4x5)

Cena koštanja proizvedene jedinice (7) = 6 : 2

Cigla 40.000 1.00 40.000 10 400.000 10

Crep 10.000 1.50 kg 15.000 10 150.000 15

Monta 15.000 1.40 kg 21.000 10

210.000 14

Ukupno - - 76.000 - 760.000 -

11 Prof. dr Rajko Unčanin, Poslovna ekonomija, Beograd, 2005.;

8

Cena koštanja uslovne jedinice = Ukupni troškovi / Ukupan broj uslovnih jedinica = 760.000 din /76.000 jedinica = 10 din po ekvivalentnoj jedinici

Kalkulacija cene koštanja divizione kalkulacije u proizvodnji mase kuplovanih proizvoda treba da reši pitanja:

cene koštanja glavnog proizvoda:

metod prodajne vrednosti, metod zajedničke fizičke jedinice mere, metod prosečnih troškova, metod prosečnih ponderisanih troškova.

cene koštanja nusproizvoda (neto prodajna vrednost nusproizvoda umanjena za troškove prodaje, pretpostavljeni dobitak i troškove prerade je vrednost koja služi za umanjenje cene koštanja glavnog proizvoda),

cene koštanja upotrebljivih otpadaka (mere se po oportunitetnim troškovima materijala izrade koji se štedi njihovim ubacivanjem u proizvodnju kao korisnih otpadaka), oduzimaju se od cene koštanja glavnih proizvoda.12

Kalkulacija cene koštanja nusproizvoda:

Prodajna cena nusproizvoda- Troškovi prodaje.- Pretpostavljeni dobitak. - Neto vrednost nusproizvoda.

Cena koštanja nusproizvoda = Neto vrednost nusproizvoda / Proizvedena količina. (Primer u tabeli).

12 www.google.com;

Prodajna vrednost nusproizvoda 60.000

Troškovi prodaje 3.000

Pretpostavljeni profit (10%) 6.000

Neto vrednost nusproizvoda 51.000

Količina nusproizvoda 5.100 komada

Cena koštanja nusproizvoda 10 din

9

Kalkulacija cene koštanja glavnih proizvoda kuplovane proizvodnje sadrži sledeće metode:

- metod prodajne vrednosti,- metod zajedničke fizičke jedinice mere,- metod prosečnih troškova,- metod prosečnih ponderisanih troškova.

Objasnićemo kroz primer metod prodajne vrednosti.

Primer:

Proizvode se dva proizvoda A i B. Prodajne cene su im 20 din za A i 30 din za B.

Ukupna proizvedena količina A -10.000 i B -20.000 komada. Ukupni troškovi proizvodnje za A i B=400.000.

Troškovi po jedinici prodaje = Ukupni troškovi proizvodnje / Neto prodajna vrednost = 400.000/800.000=0.50.

Proizvod Prinos po stopi sirovine(2)

Odnos sirovine prema jedinici proizvoda(3)

Iskorišćenje tone sirovine po kg(4)=2x3

Procenat učešća u iskorišćenosti sirovine (5)

Ukupni troškovi(6)

Količina proizvoda (7)

Cena koštanja(8) = 6:7

A 420 kg 0.90 378 kg 60% (zadato)

1.200.000 42.000 kg 28.57 din po kg

B 200 litara 1.30 260 kg 40%(zadato)

800.000 20.000 litara

40 din po litri

Ukupno - - 638 kg 100% 2.000.000(zadato)

- -

Slika 2 - Obračun cene koštanja glavnih proizvoda kuplovane proizvodnje – metod zajedničke fizičke jedinice mere

10

Obračun cene koštanja glavnih proizvoda u kuplovanoj proizvodnji – metod prosečnih ponderisanih troškova:

pojavljuje se više proizvoda koji se razlikuju po svojim hemijskim , fizičkim, vrednosnim i drugim karakteristikama,

prvo treba obračunati pondere, za obračun pondera koristi se:

sadržina korisne supstance energetska vrednost proizvoda količina hranjivih sastojaka aposorbovana količina sirovine procenjena težina i slični.

Obračun pondera za proizvod A:

Apsorbovana količina sirovine (ponder 1). Odnos dužine i težine tehnološkog postupka (ponder 0.8). Ukupno ponder = 1+0.8=1.8.

Proizvod Količina Ponder Svedena količina Zajednički troškovi po jedinici svedene količine

Ukupni troškovi proizvoda A

Cena koštanja proizvoda A

A 10.000 kg 1.8 10.000 x 1.8 = 18.000

2 din (zadato)

18.000 x 2=36.000

36.000: 10.000 kg = 3.6 din

Slika 3 – Obračun cene koštanja proizvoda A

11

Dodatna kalkulacija cene koštanja primenjuje se u proizvodnji po individualnim porudžbinama:

ako se radi o proizvodnji po komadnim radnim nalozima, tada je radni nalog i osnova za izračunavanje cene koštanja proizvoda,

ukoliko je u pitanju serijski radni nalog tada se za obračun cene koštanja primenjuje čista diviziona kalkulacija cene koštanja.

12

LITERATURA:

1. Prof. dr Rajko Unčanin: Poslovna ekonomija,Beograd, 2005.;

2. Prof. dr Dušan P. Janičić: Poslovna ekonomija, Beograd, 2000.;

3. Korišćenje Interneta:1. www.google.com;2. www.wikipedia.org;

13