KALP-DAMAR HASTALIKLARI VE

BESLENME

Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLUCum. Üni. Tıp Fakültesi

Halk Sağlığı Anabilim Dalı

Sağlık Slaytları

http://hastaneciyiz.blogspot.com

0 2 4 6 8 10 12 14

Demir eksikliğiGüvenli olmayan

sex

Uyuşturucu kullanımı

Fiziksel inaktiviteAz meyva-sebze tüke

Obezite

Alkol

Sigara

DALYs* (%)

Hipertansiyon

Hiper lipidemi

Kardiyovasküler hastalıklar için önde gelen risk faktörleri

*DALY = ( Mortalite + Morbidite), Disability-adjusted life years,Dünya Sağlık Örgütü Raporu 2002:

Kalp krizine yol açan risk faktörleri

YusufYusuf S. S. Avrupa Kardiyoloji Kongresi 2004; Münih, Avrupa Kardiyoloji Kongresi 2004; Münih,

Risk Faktörü Sigara, Yaş ve cinsiyete göre düzeltilmiş Odds Oranı (99% G.A.)

Bütün değişkenlere göre düzeltilmiş Odds oranı (99% G.A.)

ApoB/ApoA-1 3.87 (3.39-4.42) 3.25 (2.81-3.76)

Sigara Kullanımı 2.95 (2.72-3.20) 2.87 (2.58-3.19)

Diyabet 3.08 (2.77-3.42) 2.37 (2.07-2.71)

Hipertansiyon 2.48 (2.30-2.68) 1.91 (1.74-2.10)

Abdominal Obezite 2.22 (2.03-2.42) 1.62 (1.45-1.80)

Stress 2.51 (2.15-2.93) 2.67 (2.21-3.22)

Meyva, sebze tüketimi 0.70 (0.64-0.77) 0.70 (0.62-0.79)

Egzersiz 0.72 (0.65-0.79) 0.86 (0.76-0.97)

Alkol Kullanımı 0.79 (0.73-0.86) 0.91 (0.82-1.02)

Tüm Olasılıklar 129.2 (90.2-185.0) 129.2 (90.2-185.0)

Kalp-damar hastalıklarına yol açan üç büyük risk faktörü; Sigara içmek, Serum kolesterol düzeyi yüksekliği, Hipertansiyon

KOLESTEROL Hücrelerde ve vücut sıvılarında bulunur. Besinlerle alınır, vücutta karaciğerde de

yapılır. Barsaktan emilimi için safra gereklidir. Kanda 180-200 mg civarında bulunur. Lipoproteinlerle taşınırlar. Bunlar HDL,

LDL ve VLDL olarak üç gruptur. Kalp-damar hastalığı olanlarda

genellikle LDL (kötü) yüksek, HDL (iyi) düşüktür.

Diyet kolesterolü ve Lipoproteinler arasındaki etkileşim

Serum Kolesterolü mg /dl olarak ;<200 ise normal200-240 ise riskli>240 ise yüksek olarak

değerlendirilir.Serum kolesterolünde % 1’lik düşüş KKH riskini %2

LDL+ HDL+ VLDL= Total kolesterol

A. Keys 1965 yılında geliştirdiği denklemle diyetin kan kolesterolüne etkisini belirlemeye çalışmıştır.

s kol= 1.35(2S-P)+1.52 Z

s kol: serum kolesterolünde mg değişim

S: enerjinin doymuş yağ asit oranıP: enerjinin çoklu doymamış yağ asiti

oranıZ: eski ve yeni kolesterol alımının

mg/1000 k.kal.üzerinden farklılığı

Günümüzde bu denklemin geçerliliğinin genel olarak kabul edilmesine karşın S yağ asitlerinin serum kolesterolünü yükseltici etkilerinin farklı olduğu, bireylerin yanıtlarının genetik yapıdan farklılık gösterdiği bildirilmektedir.

Değişik yağ asitlerinin serum LDL ve HDL kolesterolüne etkileri

Yağ asiti Kaynakları LDL HDL

Palmitik (S) Süt, palm, hindistan cevizi yağı

Stearik(S) Hayvansal yağlar Etki- Oleik (M) Zeytinyağı, fındık

yağı Etki-

Linoleik (P- n.6) Bitkisel sıvı yağlar

-linolenik(P- n.3)

Kanola yağı Etki-

EPA-DHA(P- n.3) Balık yağı Etki- Trans yağ asiti Katı margarinler

LDL’nin yüksek olmasına yol açabilen diyet faktörleri

Doymuş yağların fazla alımı(hepsinin değil)

Diyet enerjisinin fazla olması Hayvansal proteinin fazla alınması Bitkisel proteinin az alınması Kompleks CHO’ların az alımı (<%48) Posanın az alımı Kolesterolün fazla alımı Rafine CHO’ların fazla alımı (> % 10)

HDL’nin düşük olmasına yol açabilen faktörler Şişmanlık Sigara içimi Hareketsizlik Cinsiyet (erkekler), Östrojen azlığı, Genetik Beta blokerler Diüretikler

HDL’de % 1’lik artış KKH riskini % 1,5-2

HDL’yi yükselten faktörler Fiziksel aktivite(egzersiz) yapıyor

olmak(hepatik lipaz aktivitesi artar) Az miktar alkol (60 mg etanol/gün)

almak Uygun ağırlıkta olmak Alfa blokerler Genetik Menopoz öncesi dönem (bayan) MUFA (PUFA değil) kullanmak n. 3 yağ asitleri?

Şişmanlık BKİ’nin <25 olması Bel/Kalça oranının E >1.0, K> 0.8

olması Bel çevresinin E > 102 (94) cm, K > 88 ( 80) cm olması riski arttırmakta BKİ’ de 1 birim artış, HDL’yi % 5

düşürüyor, Her 1 kg fazlalık endojen kolesterol

sentezini 20 mg/gün arttırıyor. Şişmanlarda VLDL sentezi artıyor,

bunun sonucu HDL düşüyor, LDL artıyor, hipertrigliseridemi oluyor.

Ülkelere göre KKH açısından riskli kabul edilen bel çevresi ölçümleri (cm)

ÜLKELER Erkek Kadın

Kuzey Amerika >102 > 88

Avrupa > 94 > 80

Orta ve Latin Amerika, Orta Doğu, Hindistan, Asya

> 90 > 80

Japonya > 85 > 90

Diğer Ülkeler > 94 > 80

Abdominal Obezitenin yaş gruplarına göre toplumda görülme sıklığı

0

10

20

30

40

50

60

70

80

30-39 40-49 50-59 60-69 >70

Erkek

Kadın

Yaş Grupları

%

TEKHARF çalışması 2002

Relatif ağırlığın % 10 azaltılmasıyla; Hastalık insidansı % 20

azaltılabiliyor Kan basıncı Ürik asit Kan şekeri düşürülebiliyor.

LDL / HDL > 3 ise veyaTotal kolesterol / HDL > 5 ise

DİYET TEDAVİSİ BAŞLANMALIDIR!

Hipertansiyon olması BKİ’nin > 25 olması, abdominal

obesite Fazla Na alımı (NaCl-tuz) Yetersiz K alımı (Na/K oranının

büyük olması) Yetersiz Ca alımı Yetersiz Mg alımı n. 3 yağların alınmaması Fazla alkol alımı (> 60 mg

etanol/gün)

Diğer faktörler Suların sertliği= Çelişkili sonuçlar Fazla miktarda kafein alımı= > 9

büyük fincan/gün Chlamydia pneumonia enfeksiyonu

Vitaminlerin Etkisi Niacin, Riboflavin, Pantotenik asit ve Biotin

yağ asidi metabolizması ile ilgilidir. Bunların yeterli alınması önemlidir.

A vitamini: Membran dayanıklılığını

arttırmakta, Lipit-protein oluşumunu

sağlamakta ve Aterokalsin sentezini inhibe

etmektedir.

Beta karoten İskemiyi engellemekte, Süperoksit moleküllerini yok

etmekte, LDL’ye bağlanıp oksidasyonunu

engellemektedir.

D vitamini: Kalsiyum bağlayıcı protein

sentezini arttırarak aterosklerozisi hızlandırabilir

C Vitamini: Kolesterolün safra asitlerine

dönüşümünü sağlar, Kollajen doku, Endotel gelişimi, Prostosiklin ve DHA için gerekli, Serbest radikalleri tutar.

E Vitamini; Lipit hidroperoksit oluşumunu

engeller, Trombüs oluşumunu engeller, Platelet aggregasyonunu önler, Prostosiklin aktivitesini önleyen

hidrojen peroksit oluşumunu engeller.

Homosistein yüksekliği de risk faktörü olarak kabul edilmektedir. Folik asit eksikliği ayrıca B12, B 6 eksiklikleri kanda homosistein yükselmesine yol açabilir.

K Vitamini; Aterokalsin K vitaminine bağımlı,

riski arttırabilir?

Mineraller

Sodyum: Tuz tüketimi ile hipertansiyon

arasında doğrusal ilişki var Kalıtsal Na-Ca değişiminin engellenmesi

Kalsiyum: Yetersizliğinde kan basıncı

yükselir, Hiperkalsemi ise olumsuz etkili

Magnezyum: Kalp atımını düzenliyor. Yetersizliğinde aritmi, kalsifikasyon

ve MI sık, Damar intimasında daralma,

incelme, VLDL, HDL oluyor. Serum kolesterol düzeyinde

olmakta.

  Çinko MI sonrası plazma Zn , Eklenmesi lipoproteinleri

etkilemekte, VLDL , HDL değişmemekte.

Egzersizle birlikte orta düzeyde Zn verildiğinde HDL .

Glukoz toleransı için gerekli, Yetersizliğinde platelet

aggregasyonu artıyor.

BakırYetersizliğinde; Renal ve hepatik dokularda

bozukluk, Kollajen ve elastin sentezinde

yetersizlik, Kardiak atrofi, Safra-kolesterol metabolizmasında

bozukluk, Serum HDL , LDL , serum

kolesterol

Krom Yetersizliğinde aterom plağı oluşumu, trigliseritlerde artış görülmekte, Eklenmesi serum kolesterolünü

düşürmekte.

Selenyum: Elzem yağ asidi metabolizmasını

düzenler, Yetersizliğinde peroksit molekülleri

oluşumu ve platelet aggregasyonu artar.

Önerilen Diyet İlkeleri BKİ’nin 25’in altına düşürülmesi

Boy 2 X 25 = Maksimum kilo Yağların günlük enerjinin < % 30’

kadar alınması Yağların içeriğinin P / S= 1, M /

S1 olacak şekilde düzenlenmesi ( en az S, en fazla M)

Kolesterolün önce < 300 mg/gün, sonuç alınmazsa < 200 mg/ gün olarak kısıtlanması

.

Tuzun azaltılması <3.5 g/gün, hipertansiyon varsa < 2 g /gün Posanın arttırılması suda çözünür 25 g/gün Toplam 50 /gün Pişirme yöntemine dikkat edilmesi

Diyetsel faktörlerin kolesterol düşürücü etkileri

Faktörler LDL-Kolesterolde düşüş (%)

SFA enerjinin < %7 10

Kolesterol 200 mg/gün 5

Çözünür posa 5-10 g/gün

5

K.Baklagil ceviz,fındık vb. alımı 25 g/gün

5

Taze meyve-sebze alımı 700 g/gün

5

Kalp Hastalıklarından Korunmak İçin Nasıl Beslenilmeli? Şişmanlamamaya dikkat edilmelidir.

Beden kitle indeksi 25’i geçmemelidir.

Bebekler dışında düşük yağ içeren süt ürünleri kullanılmalıdır.

Kırmızı et yerine tavuk, hindi ve balık eti daha sık yenmelidir.

Posa içeren taze meyve, sebze, kepekli tahıllar ve kurubaklagiller her gün yeterli miktarda alınmalıdır.

Yağ alımı fazla olmamalı, özellikle doymuş yağlar azaltılmalıdır. Çoklu doymamış yağların da fazla alınması doğru değildir. Zeytinyağı, fındık yağı, kanola yağı tercih edilmelidir. Önerilen n.6/n.3 = < 7/1

Kolesterol içeren besinler azaltılmalıdır. Aynı öğün ve aynı gün en zengin ürünler birlikte yenmemelidir.

Tuz alımına dikkat edilerek işlenmiş, salamura edilmiş besinlerden uzak durulmalıdır.

Rafine şeker tüketimi azaltılmalıdır.

Bunların yanısıra; Sigara içilmemelidir, içilen

ortamlarda bulunulmamalıdır. Alkol tüketiliyorsa kadınlarda

günde 1, erkeklerde 2 birim olarak sınırlandırılmalıdır. 1 birim ölçüsü:

Bira 350 mL, Şarap 150 mL, sert içkiler 45 mL Haftada 3-5 gün, yarım-bir saat

tempolu yürüyüş vb. aktivite yapılmalıdır.

Besinlerin Yağ İçerikleri g/100 g Besinler Total S M P Dana eti 12.0 6.0 5.0 Eser Koyun eti 21.3 12.0 8.0 1.0 Sığır eti Yağsız 10.0 5.0 4.0 Eser Yağlı 25.1 12.0 11.0 Eser Tavuk eti Beyaz derisiz 1.6 0.5 0.3 0.4 Beyaz derili 7.4 2.0 2.8 1.7 Siyah derisiz 4.4 1.5 0.9 1.3 Siyah derili 8.8 2.6 3.0 2.3 Karaciğer 3.7 1.0 1.0 Eser

Besinler Total S M P İnek sütü 3.4 2.0 1.0 Eser Beyaz peynir 21.2 13.3 6.2 0.6 Kaşar peynir 32.2 18.0 11.0 1.0 Yoğurt 3.4 2.0 1.0 Eser Yumurta 11.5 4.0 5.0 1.0 Tahıllar 1-2 x X Kurubaklagil 2-4 X X Sebze-meyve 1-1.5 X x Fındık 62.0 18.0 34.0 10.0 Ceviz 64.0 14.0 10.0 40.0 Çikolata 53.0 30.0 20.0 3.0

Besin Ölçü Doymuş yağ (g)

Kalori

Normal peynirDüşük yağlı peynir

30 g 6.0 1.2

11449

Normal etYağsız et

90 g 6.12.6

236148

Normal dondurmaDüşük yağlı yoğurt (dondurulmuş)

120 g 4.92.0

145110

Tam sütDüşük yağlı süt (%1)

240 g 4.61.5

146102

Değişik besinlerin doymuş yağ içeriklerinin karşılaştırılması

ÇEŞİTLİ YAĞLARDAKİ YAĞ ASİTİ TÜRÜ

YAĞ SFA (%) MUFA (%) PUFA (%)

Kuyruk yağı 57 38 5

Tereyağı 66 30 4

Zeytinyağı 14 77 9

Mısırözü yağı

16 32 52

Soya yağı 16 22 62

Ayçiçeği yağı

13 21 66

Palmiye yağı

50 39 11

Balık yağı 29 48 23

Doymamış Yağ Asitlerinin Çift Bağın Pozisyonuna Göre Dizgilenmesi

YAĞ ASİDİ KAYNAKLARI DOKULARDA

OMEGA-3(n-3)

α-Linolenik asit

18 C:3 çift bağ

Keten tohumu, kolza ve balık yağı

Az miktarda

Eikosapentaenoik asit

(EPA) 20 C:5 çift bağ

Su ürünleri, anne sütü

Az miktarda

Dokosaheksaenoik asit (DHA) 22 C:6 çift bağ

Su ürünleri, anne sütü

Beyin ve retina PHL bileşeni

OMEGA-6(n-6)

Linoleik asit 18 C :2 çift bağ Bitkisel yağlar ve bitkiler

Araşidonik asit 20 C:4 çift bağ Krc, beyin, et Hücre zarı PHL bileşeni

OMEGA-9(n-9)

Oleik asit 18 C:1 çift bağ Zeytin y, fındık y Beynin ak maddesi

myelinde

Eicosantrienoik 20 C:3 çift bağ Hayv ve bitki doku. çok az

Elzem yağ asiti yetersizliğinde ↑

Miristoleik asit 14 C:1 çift bağ Süt ve balıkta az Az miktarda

Palmitoleik asit16 C:1çift bağ Süt ve balıkta az Az miktarda

TRANS YAĞ ASİTLERİ

Hidrojenasyon işlemleri sırasında oluşur. Ayrıca bazı besinlerde doğal olarak bulunmakla birlikte diyette yer alanın büyük bölümü hidrojene yağlardan gelir.

Hidrojenle doyurulmuş katı yağların bileşimindeki yağ asitlerinin yapıları değişir ve trans yağ asitlerine dönüşürler.

Klinik ve epidemiyolojik çalışmalarda, yüksek miktarlarda alınan trans yağ asitlerinin, membran akışkanlığına potansiyel etkisi nedeniyle, LDL’yi artırarak koroner kalp hastalığı ve kanser vb. kronik hastalık riskini artırdığı gösterilmiştir.

Trans yağ asitlerinin aynı zamanda, ALA ve linoleik asitten daha uzun zincirli elzem yağ asitlerinin oluşmasına zemin hazırlayan desaturasyon (çift bağ oluşturma) ve elongasyon ( yağ asidi zincirlerinin uzatılması) işlemlerini de inhibe ettiği gösterilmiştir.

Şu andaki bilgilerimizle uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitlerinin fetal beyin ve organ gelişimindeki kritik rolünden dolayı, hidrojene edilmiş yağların tüketimlerinin azaltılması önerilmektedir.

Öneriler, günlük yağ alımının enerjinin %30’u civarında tutulması ve doymuş yağ asidi alımına dikkat edilmesi doğrultusundadır.

Trans yağ asitlerinin alımı kısıtlanmalı, tereyağı yerine bitkisel sıvı yağların, yumuşak margarin ve trans yağ asidi içermeyen yumuşak margarinin kullanılması teşvik edilmelidir.

Regan A. Regan A. WolbersWolbers

Trans yağları hangi besinlerden alıyoruz?

Besin Kaynağı Diyetteki %

Atıştırmalar: kek, bisküvi, kraker, pay 40

Hayvani ürünler 21

Margarin 17

Kızartılmış patates 8

Patates cipsi, mısır cipsi, popkorn 5

Katı yağ (hamur yapımında kullanılır) 4

Şekerlemeler, kahvaltılık tahıllar, diğer besinler

5

Diyet Kolesterolü Diyet kolesterolü kan

kolesterolünü doymuş yağ asitlerine göre daha az yükseltir.

Doymuş yağ asitleri ile birlikte kolesterol içeren besinlerin azaltılması kan kolesterolünün düşürülmesinde etkilidir (sinerjik etki).

Bireysel farklılıklar önemlidir.

Bazı yiyeceklerin içerdiği kolesterol miktarları (mg/100 gram):Bazı yiyeceklerin içerdiği kolesterol miktarları (mg/100 gram):

Beyin 2000Böbrek 375Karaciğer 300Yumurta sarısı 16021 adet yumurta (50g) 274Sosis 48Süt, yoğurt 14 Peynir 90Lor peyniri 8Tereyağı 219İçyağı 102Mayonez 108

Bazı yiyeceklerin içerdiği kolesterol miktarları (mg/100 gram):

Bazı yiyeceklerin içerdiği kolesterol miktarları (mg/100 gram):

Kırmızı et (dana eti)....... 90 (Doymuş yağı yüksek)

Balık eti Yağlı ...................... 85

Orta yağlı..................78 Yağsız .....................63 Tavuk

Beyaz et (derisiz) ………...58 Siyah et (derisiz) ........80 Tavuk derisi..............109

Besinlerin Yağ ve kolesterol içerikleri

Yağ(g)

Kolesterol(mg)

Beyin 7 2000

Yumurta 11.2 548

Dana eti 8-16 90

Tavuk eti (beyaz, derisiz)

2 58

Ördek eti 39 76

Karaciğer 4.5 300

Balık 1-11 63-85

Yağ(g) Kolesterol (mg)

Süt 3.4 13

Kaşar peynir 27.8 89

Çedar 33.1 105

Çökelek 0.4 7

Yağlı beyaz peynir

21.6 90

Mayonez 33.4 108

Tereyağı 80-85 219

Kuyruk yağı 98 102

Besinlerin Posa içerikleri

Çözünmez posa: Suda erimez, sindirime yardımcı, tokluk hissi oluşturur (selüloz, hemiselüloz, lignin). Buğday –mısır kepeği, meyve kabuğu, kök sebzeler(karnabahar, patates, taze fasülye ve diğer sebzelerde boldur.

Çözünür posa:Suda erir,(zamk, müsilaj, pektin vb.). LDL kolesterolü ve kan şekerini düşürür. Kurubaklagiller, yulaf kepeği, bezelye, elma-portakal gibi meyvelerde, avuç vb bazı sebzelerde boldur.

MEYVELER ÖLÇÜSÜ Posa

(g)

Enerji(k.kal)

Armut 1 orta boy 4 100

Elma(kabuklu) 1 orta boy 3 80

Çilek 1 su bardağı 4 45

Muz 1 orta boy 2 105

Portakal 1 orta boy 3 60

Şeftali(kabuklu) 1 orta boy 1 40

Üzüm ½ su bardağı

1 30

Kuru erik 3 adet 2 60

Kuru incir 2 adet 4 95

SEBZELER(Pişmiş)

ÖLÇÜSÜ Posa(g)

Enerji(k.kal)

Brokoli ½ su bardağı

2 25

Bezelye ½ su bardağı

2 65

Lahana ½ su bardağı

3 30

Ispanak ½ su bardağı

2 20

Kabak ½ su bardağı

1 20

Patates fırın (kabuklu)

1 orta boy 4 200

K. BAKLAGİLLER

Kuru fasulye ½ su bardağı

3 115

Mercimek ½ su bardağı

4 115

TAHILLAR ÖLÇÜSÜ Posa

(g)

Enerji(k.kal)

Beyaz ekmek 1 dilim < 1 60

Buğday kepeği

1 yemek kaşığı

2 10

Çavdar ekmeği

1 dilim 3 80

Galeta 1 adet < 1 115

Beyaz pirinç ½ su bardağı 1 115

Kepekli buğday ekmeği

1 dilim 2 60

Esmer pirinç ½ su bardağı 2 110

Spagetti ½ su bardağı 1 100

Yulaf ezmesi ¾ kupa 3 95

DİĞERLERİ ÖLÇÜSÜ Posa(g)

Enerji(k.kal

)

Domates 1 orta boy 2 30

Havuç 1 orta boy 2 30

Ispanak 1 su bardağı 1 10

Kereviz 1 sap <1 5

Marul 1 su bardağı 1 10

Salatalık ½ su bardağı <1 5

Ay çekirdeği ¼ su bardağı 2 210

Ceviz ¼ su bardağı 1 95

Fıstık ¼ su bardağı 3 215

Pat. Mısır 1 su bardağı 1 30

Az kolesterollü, az yağlı diyet örneği:Sabah: ½ greyfurt veya 1 domates, 2 YK

çökelek, 5 zeytin, 1 dilim esmer ekmek, açık çay

Kuşluk: 1 meyveÖğlen: 1 porsiyon etli sebze yemeği, ½

porsiyon pilav, 1 tabak salata (1TK zy), 1 bardak az yağlı ayran

Akşam: 1 kepçe mercimek çorba, 1 tabak zy. sebze yemeği, 1 kase az yağlı yoğurt, 1 dilim esmer ekmek

Gece: 1 meyve 1600 .kalori, 167 mg kolesterol, 2224 mg

Na, % 10 doymuş yağ, % 55 CHO, %20 protein

Ailevi Hiperlipemilerde Önerilen Diyetler: Tip I- Düşük enerji, düşük yağ (% 25),

alkol sınırlı Tip II- Düşük enerji, düşük kolesterol,

doymuş yağ sınırlı Tip III- Düşük enerji, düşük kolesterol ve

doymuş yağ, alkol sınırlı Tip IV- Düşük enerji, orta düzeyde

kolesterol ve CHO, alkol ve doymuş yağ sınırlı

Tip V- Düşük enerji, alkol sınırlı, düşük yağ (% 20), doymuş yağ sınırlı

Sağlık Slaytları

http://hastaneciyiz.blogspot.com