i

T.C EGE ÜNĐVERSĐTESĐ

SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ Yeni Çağ Tarihi Anabilim Dalı

KARAMAN VE ĐÇEL TARĐHĐ HAKKINDA TÜRKÇE BĐR EL YAZMASI

TRANSKRĐPSĐYON

YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

Ergin KOYUNCU

DANIŞMAN : PROF.DR. Mehmet Akif ERDOĞRU

ĐZMĐR 2010

ii

iii

iv

ĐÇĐNDEKĐLER

SAYFA

ÖNSÖZ ...................................................................................................................v

KISALTMALAR....................................................................................................vi

GĐRĐŞ ......................................................................................................................1

A. Elyazmanın Tarihi ve Kapsamı.......................................................................1

B. Karaman oğulları Siyasi Tarihi 1262-1493 ....................................................1

1. ELYAZMANIN FĐZĐKSEL TANIMI ..................................................................4

A. Varakların düzeni ...........................................................................................4

B. Yazı çeşidi.......................................................................................................4

C. Defter özellikleri .............................................................................................4

2. YAZARIN HAYATI VE ESERLERĐ ..................................................................5

A. Yazarın hayatı ..................................................................................................5

B. Bulunduğu görevler ve Sicili ............................................................................5

C. Eserleri.............................................................................................................6

3.TRANSKRĐPSĐYON .............................................................................................8

SONUÇ .............................................................................................................141

BĐBLĐYOGRAFYA ..........................................................................................142

ÖZGEÇMĐŞ.......................................................................................................143

ÖZET ................................................................................................................144

ABSTRACT ......................................................................................................145

v

ÖNSÖZ Süleyman Faik Efendi ( Akçın )’ın 1337/ Miladî 1921’de hazırladığı “ Karaman

ve Đçel Tarihi” isimli elyazması Karaman oğullarının tarihi hakkında bize mühim

bilgiler vermektedir. Süleyman Faik, kitabında sadece Karaman oğullarının tarihini

anlatmakla kalmamış, nerdeyse eserin yarı kısmını oluşturan dipnotlarda ise Karaman,

Konya, Adana, Tarsus, Silifke, Anamur, Alanya, Ermenek gibi bir çok Anadolu şehrinin

de tarihi ve coğrafyası hakkında bilgileri kaleme almıştır.

Tez konum olan bu elyazması eser, Đzmir Milli Kütüphane Kent Arşivi’nde

bulunmakta olup eseri Latin harflerine transkribe etmeye çalıştım. Osmanlıcadan Latin

harflerine çevrilmesi umduğum süreden fazla zamanımı aldı. Özellikle ciddi dipnot

kısımları ve mavi mürekkebli kalemle yazdığı yerlerde biraz aşınma ve bazı kelimelerin

silik çıkmasından dolayı yazma eserde okuyamadığım ya da yanlış okuduğum yerler

mutlaka olmuştur.

Bu basılmamış elyazması eseri temin etmemi sağlayan, benden katkılarını ve

mesailerini hiçbir zaman eksik etmeyen saygı değer Hocam Prof. D.r Mehmet Akif

ERDOĞRU’ya, çalışmalarımda verdikleri destek, fikir ve katkılarından dolayı Prof.Dr.

Zeki ARIKAN, Doç.Dr. Vehbi GÜNAY ve Öğr.Gör. Refet Yalçın BALATA’ya, çeviri

kısmındaki Arapça kelimeleri çevirmemde özverili yardımlarından dolayı çok değerli

arkadaşım Saad F. Oumar’a ve bana verdikleri çalışma izninden dolayı Đzmir Milli

Kütüphane Kent Arşivi yönetimine, yazarın hayatına ilişkin araştırmalarımda kolaylık

sağlayan Milli Eğitim Bakanlığı ve Đzmir Đl Nüfus Müdürlüğü çalışanlarına

teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim.

vi

KISALTMALAR a.g.e : Adı geçen eser a.g.m : Adı geçen makale Đ.A : Đslam Ansiklopedisi S.F : Süleyman Faik TTK : Türk Tarih kurumu S.Faik : Süleyman Faik S : Sayfa C : Cilt

1

GĐRĐŞ

A. Elyazmanın Tarihi ve Kapsamı Süleyman Faik Akçın’ın “ Karaman ve Đçel Tarihi “ isimli elyazma eserini 1337 /

1921 senesinde Đçel’de öğretmenlik yaptığı sırada hazırlamıştır. Yazmada kapsam

olarak Karaman oğullarının ilk kuruluş devri olan Nure Sofû döneminden başlayarak

sırasıyla tahta geçen Karaman Bey, Birinci Mehmed Bey, Mahmud Bey, Yahşi Bey,

Alâeddin Bey, Đkinci Mehmed Bey, Kasım Bey, Pir Ahmed Bey, Üçüncü Mehmed Bey,

Đshak Bey, Đbrahim Bey, Mustafa Bey dönemlerinden bahsedilmiştir. Süleyman Faik,

Karaman oğullarının kuruluş yılı olarak yazmanın giriş kısmında 700 / 1300 yılını

göstermiş ve yıkılışını ise yani Osmanlı hakimiyetine girmesini de 871 / 1471 olarak

vermiştir.

B. Karaman oğulları Siyasi Tarihi 1262 - 1493

Đçel, Konya ve Niğde havalisinde hüküm sürmüş bir Türk hanedanlığıdır.1 Tarihi

kaynaklar Karaman oğullarını Avşar ulusunun bir kolu olarak zikrederek, Nure Sofû

döneminde Karaman ve Ermenek bölgesine yerleştiklerini bildirmektedirler.2 Karaman

Bey döneminde Karaman oğulları, Ermenek, Mut, Gülnar, Silifke kalelerine taarruz

etmişlerdir. Ancak daha sonra Selçukluların saldırıları ile geri çekilmişler ve Karaman

Bey’in ölümünden sonra tahta oğlu Mehmed Bey geçmiştir.3 Mehmed Bey,

Memlüklüler ile Moğollar arasında yapılan Elbistan savaşında ( 1276 ) Memlük hakanı

Baybars’ın yanında yer almışlar ve Hatıroğlu Şerafeddin ile birleşerek Selçuklulara

karşı isyan bayrağını açmışlardır.4 Moğol-Selçuklu ittifakı karşısında yenilgiye uğramış

ve öldürülmüştür. Kaynaklar bir süre Güneri Bey’in tahta geçtiğini bildirmekle beraber

1 Faruk Sümer , “ Karaman-oğulları “ , Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, çev. M.Akif Erdoğru, 100.Sayı, s.67, Ankara 1996 2 M.C. Şihâbeddin Tekindağ, “ Karamanlılar “ , Đslam Ansiklopedisi, VII. Cilt, s. 327, Đstanbul 1997 3 Osman Nuri Dülgerler, Karaman oğulları Dönemi Mimarisi, VI. Dizi, S.66 , TTK yay, s.6, Ankara 2006 4 Dülgerler, a.g.e, s.7

2

onun ölümünden sonra Mahmud Beyi rivayet ederler. Mahmud Beyin Süleyman ve

Yahşi dışında Bedreddin ve Musa adlı iki oğlu daha vardı. Yahşi Beyin Moğollara karşı

mücadeleye girişmesiyle Đlhanlı Devleti, Anadolu’ya Emir Çoban’ı göndermiş ve Yahşi

Bey bu mücadele sonrasında ölmüş olmalıdır.5

Alâeddin Ali Bey döneminde ise Karaman oğulları topraklarını genişletmişler ve

1380’de Karaman ülkesi, Gülnar, Anamur, Silifke, Mut, Ermenek, Hadim, Larende,

Ereğli, Ulukışla, Niğde, Karahisar, Aksaray, Akşehir, Ilgın, Konya, Beyşehir ve

Seydişehir’e kadar uzamıştır.6 Osmanlı Devleti ile Karaman oğullarının ilk defa

karşılaşmaları da Alâeddin Bey dönemine tekabül eder. I.Murad kızı Nefise Sultan’ı

Karaman Beyi Alâeddin Bey ile evlendirerek dostluk kurmuşsa da Yıldırım Bayezid,

Karaman ülkesine girerek Karaman ordusunu mağlup etmiştir. Timur’un Anadolu’ya

gelmesini fırsat bulan Alâeddin Bey, Ankara’da Osmanlı kuvvetlerini mağlup etmiş

bunun üzerine de Yıldırım Bayezid, Akçay savaşında Alâeddin Bey Konya halkı

tarafından Osmanlılara teslim edilmiştir.7 Ankara savaşından ( 1402 ) sonra Timur,

toprakları Bayezid tarafından alınmış beylere eski yerlerini iade ettiği gibi, maktul

Alâeddin oğlu Mehmed Bey de memleketini ve Konya’yı yeniden ele geçirdi. Ancak

Mehmed Bey’in Çelebi Mehmed’e yenilmesiyle hükümdar olan Đbrahim Bey

Karamanlıların en parlak günlerini yaşatmıştır. 8 Đbrahim Bey, Sırplar ve Macarlarla

ittifak kurarak Dulkadir oğulları ile yaptıkları savaşı kazanarak Karahisar, Bolvadin ve

Hamid ilini işgal etmiştir. 1448’de de Đbrahim Bey dedesi Alâeddin Beyin alamadığı

Đçel’deki Corycos9 Kalesini almıştır. 10 Đbrahim Beyin ölümünden sonra, Karaman

oğulları Đshak ve Pir Ahmed Beyler arasında bölüşülmüştür. Hükümdarlığını ilan eden

Pir Ahmed Bey Uzun Hasan’ın tahrikiyle Karaman ilinde büyük tahribatlar yapmıştır.

Bu karışıklardan yararlanmak isteyen Fatih, Karaman’a büyük bir ordu göndermiştir.

Đshak Bey, Antalya valisi Hamza Bey’e yenilerek Silifke’ye çekilmiş, Pir Ahmed Bey

Osmanlılar ile antlaşmaya çalışmışsa da Osmanlılar Konya’yı zapt etmiştir. 11

5 Tahsin Ünal, Karaman oğulları Tarihi, s.97, Konya 1986 6 Sümer, a.g.m, s.75 7 Dülgerler, a.g.e, s.12 8 Besim Darkot, “ Konya “ Đ.A, VI.Cilt, s.848, Đstanbul 1997 9 Eski ismiyle Corycos olan Đçel’de deniz ortasında küçük bir ada da bulunan Kız Kalesidir. 10 Sümer, a.g.m, s. 77 11 Dülgerler, s.15

3

Larende’ye çekilen Pir Ahmed, Gedik Ahmed Paşa’ya tekrar yenilince daha da geriye

çekilmiş Niğde ve civarları da Osmanlı topraklarına katılmıştır. 12

Pir Ahmed Bey, savaşı kaybetmesine rağmen mücadeleye devam etmiştir.

1471’de Gedik Ahmed Paşa önce Alaiye Kalesini13 zapt etmiş daha sonra Đçel

taraflarına giderek Silifke’yi ve Gorigos’u ( Kız Kalesi ) aldı. 14 Osmanlılara bir darbe

vurmak isteyen Akkoyunlu ordusunda Pir Ahmed ile kardeşi Kasım Bey’de

bulunuyordu. Ancak Otlukbeli savaşından sonra Ak koyunluların geri çekilmesiyle

yalnız kalan Ahmed Bey Yellitepe civarlarında Gedik Ahmed Paşa’ya yenilerek

sığındığı Menan Kalesi’nde vefat etmiştir. 15

Fatih döneminde tamamen Osmanlı topraklarına katılan Karaman oğulları, Kasım

Bey’in Cem Sultan ile dostluk etmesiyle beraber Konya’yı muhasara altına almış ancak

bu kuşatma başarılı olmamıştır. II.Bayezid’in Kasım Bey’i affetmesinden sonra Đçel

taraflarında vefatına kadar beylik yapmasına izin verilmiştir. ( 1493 ) 16

Karaman oğullarının Osmanlı Devletine ilhak olmasıyla beraber bölge bir eyalet

halinde teşkilatlandırılarak burada merkezi yönetim sistemi ile tımar tevcih edilmiştir. 17

12 Mehmet Özkarcı, “ Niğde “ , Türk Diyanet Vakfı Đslam Ansiklopedisi, C.33, s. 93, Đstanbul 1997 13 Đsmail Hakkı Konyalı, Alanya Tarihi, s. 72, Đstanbul 1946 14 Ensar KÖSE-Doğan Atlay, Mut-Claudioplis 1, s. 66, Đstanbul 2005 15 Tekindağ, a.g.m, s.327 16 Köse, a.g.e, s. 67 17 Mehmet Akif Erdoğru, Karaman Vilayeti Tarihinin Arşiv Kaynakları, s.7, Đzmir 1995

4

1. EL YAZMANIN FĐZĐKSEL TANIMI

A. VARAKLARIN DÜZENĐ

Süleyman Faik Efendi’nin “ Karaman ve Đçel Tarihi “ isimli el yazma eseri toplamda

57 varaktan oluşmaktadır. Eser Đzmir Milli Kütüphane Kent Arşivi’nde “ YAZ 791”

numaralı kütüphane sırasında bulunmakta olup bir deftere yazılmıştır. Varaklara numara

konularak yazılmış olan eser de 46, 47, 48, 49 ve 55 numaraları varaklar boş

bırakılmıştır. Bu boş varaklara sadece numara verilmiş olub 1, 53, 54 numaralı

varaklara herhangi bir numara verilmemiştir. Yazmada okunan kısım toplam 52

varaktır. Giriş kısmında ise bir varak boş bırakılarak diğer varakta Karaman oğulları

hükümdarlarının şeceresi verilmiştir.

B. YAZI ÇEŞĐDĐ

Süleyman Faik Efendi yazmayı Osmanlıca olarak kaleme almış ve “ Rika” denilen

Osmanlı Devleti’nde XIX. Yüzyılda kullanılmaya başlanan bir çeşit yazı ile kaleme

almıştır. Yazmayı mümkün olduğu kadar günümüz Türkçesine yakın bir şekilde

yazmaya çalışmış ve bazı dipnot kısımlarında ayetlere ve hadislere de yer vermiştir.

C. DEFTER ÖZELLĐKLERĐ

Yazmanın defteri sarı renkli ve çizgili bir deftere yazılmış olub mavi bir mürekkeb

kalem kullanılmıştır. Ancak dipnot kısımlarını yazarken siyah renkli bir kalem

kullanmıştır. Dipnot numarası verirken de kırmızı renkli bir kalem kullanmıştır.

Yazmanın kapak kısımlarında ise ön kapağında yazarın adı ve görevi, yazmanın ismi ile

yazıldığı tarih verilmiştir. Arka kapak kısmında ise 1’den başlayarak 90’a kadar bir sayı

sistemi yer almaktadır.

5

2. YAZARIN HAYATI VE ESERLERĐ A. YAZARIN HAYATI Karaman ve Đçel Tarihi adlı yazma eserin müellifi olan emekli öğretmen Süleyman

Faik Efendi 1893’te ( 1309 ) Đzmir’de doğmuştur. (Milli Eğitim Bakanlığındaki

kayıtlarda ise doğduğu yer olarak Rodos Adası’nı göstermektedir.) Üniversite eğitimini

Đstanbul’da Dâr’ül Fünûn Hukuk şubesinde 2 sene tahsil gördükten sonra (1911 ) ilk

muallimlik görevine 1916 yılında başlamıştır.

1932’de Rukiye Hanım’la evlenmiş ancak hiç çocukları olmamıştır. Eşi Rukiye

Hanım 1911 Serez doğumlu olup Annesinin ismi Ayşe, babasının ismi Ali Efendi’dir.

2000 yılında da vefat etmiştir. Süleyman Faik Efendi Soyadı Kanunu’ndan sonra “

Akçın “ soyadını almıştır. 27.06.1958 yılında öğretmenlik görevinden emekliliğe

ayrılmıştır. 01.02.1977 ‘de Đzmir’de vefat etmiştir.

B. BULUNDUĞU GÖREVLER

• Đçel Mektebi Đdâdisi Fransız Muallimi

• Silifke Milli Hars Encümen Azalığı

• Đçel Rum Mektebi Türkçe Muallimi

• Gümüşhane Đdâdisi Müdürlüğü

• Đzmir Erkek Muallim Mektebi Türkçe Muallimi

• Đzmir Buca Orta Mektebi Müdürlüğü

• Đzmir Karşıyaka Ortaokulu Türkçe Öğretmeni

• Đzmir Karataş Ortaokulu Türkçe Öğretmeni

• Đzmir Kız Ortaokulu Türkçe Öğretmeni

• Đzmir Tilkilik Ortaokulu Türkçe Öğretmeni

• Đzmir Kestelli Ortaokulu Türkçe Öğretmeni

6

SĐCĐLĐ Adı : Süleyman Faik Soyadı : Akçın Anne Adı : Fatma Baba Adı : Mehmed Sadık Son Görev Yeri : Kestelli Ortaokulu

Görev Süresi : 31.09.10 Sicil No : 627 Defter No : 214 Sayfa : 21 Sıra No : 230 Dosya No : 051

C. ESERLERĐ

• 1928 yılında Romen yazar Octavian Moşescu tarafından Romence, Türkçe

ve Bulgarca olmak üzere üç dilde yayınlanan Gümüş Sahil adlı derginin

Tükçe kısmını hazırlamıştır. ( Ancak bu bilginin kesin olduğuna dair net bir

veri yoktur.)

• Đçel ve Karaman Tarihi 1337 / 1921

7

KARAMAN VE ĐÇEL TARĐHĐ

8

3. TRANSKRĐPSĐYON Yazan ve Toplayan Hars-ı Milli Encümen Âzâsından Đdâdî Tarih Muallimi : S. FAĐK ĐÇEL VE KARAMAN TARĐHĐ Başlangıcı : 2 Mayıs 337 15 Mayıs 337

9

KARAMAN OĞULLARI ŞECERESĐ An 700 ila 871 = 171 Nure Sofû | Karaman Bey | Mehmed Bey | Mahmud Bey | Yahşi Bey - Süleyman Bey | Ali-i Alâeddin Bey | Ikinci Mehmed Bey - Ali Bey | Đbrahim Bey - Mustafa Bey - Đsa Bey - Ali Bey - Mirza Bey

| | |Pir Ahmed Bey - Karaman Bey - Alâeddin Bey - Đshak Bey - Kasım Bey - Süleyman Bey - Nure Sofû Bey - Hacı Hamza Bey | | Üçüncü Mehmed Bey (Kerimesi) Mustafa Zevce-i Turgud | Dördüncü Mehmed Bey

10

ĐÇEL VE KARAMAN TARĐHĐ

Silifke

Milli Hars Encümeni Âzâsından

Muharriri: Đdâdî Tarih Muallimi

Süleyman Faik - 1337

Karamanîlerin Menşei’si [ 1 ]

Nûre Sofû oğlu Karaman Bey 700

[ V.1a ] Selçuklu Devleti harabelerinden neşet iden aileler içinde hanedân-ı

Osmani’den sonra en kuvvetlisi Karaman oğullarıdır. Karaman hükümdarları sekiz

neferden ibarettir ve 700 tarihinden 871 tarihine kadar 171 sene hükümet

sürmüşlerdir. Biz kendileriyle on üç bey ve iki asırdan fazla müddetle meşgul olacağız.

Rum Selçuklu padişâhlarından Büyük Alâeddin’in zaman-ı saltanatında an asl

Ermeni kavminden Nûre Sofû namında biri Konya’ya gelip yerleşmişdi. Bu zât

Şeyh Baba Đlyas’ın en mutaasıb müridân ve tarafdâranı sırasına geçmişti.Bu şeyh

de Amasya kurbünde sakin olan ve müridânına “Babaî” denilen “Baba Đlyas-ı

Acem” olsa gerekdir. Ertuğrul ile beraber Küçük Asya’ya gelmişlerdir.” Koçum

Seydi“ Baba Đlyas’ın halifesidir. Bunlar kerâmetleri zahir ve duaları makbûl

azizlerdendi. (Aşık Paşa) Baba Đlyas tasavvurat-ı ihtilâf-karânesini müddet-i medide

bir mezhep-i tasavvufi setresi altında tertib ettikten sonra Amasya halkını tahrîk

teşebbüsünde bulunduğu sırada bir müddet sürede fecayi ile terk-i hayat eylemişdir. (

Cenâbi Hammer ) Alâaddin-i Sânî Nûre Sofû’nun mezheb-i tasavvufiyetine i’itikât-ı

tam ile bağlanmışdı. Oğlu Karaman – Kara Adem- sultanın teveccühünü kazanmakta

te’hir etmedi. Selçuk hükümdarı hemşiresini tezvic ve emr-i ahurluk hıdmetiyle

11

taltif etti. Nûre Sofû Kilikya’nın şimâl-i garbiyesinde ki silsile-i cebel üzerinde ve

Silifke kurbünde vâkî Varsak kazasında ittihâz-ı mesken etmişdi. Rum

Đmparatorluğuna tâbi’ olan Silifke’nin Rum mutassarrıfı Nûre Sofû’nun

mezhebine meclûb olarak kendisini Çakçak kalesine kabul ederdi. Karaman’ın babası

ve müridânı bir gün muhafızların emniyetinden bi’l-istifâde kendilerine daima

semâhatkârane misafir- perverlik gösteren kumandanı idâm ederek şehre hakim ve

sahile mâlik oldular. Sultan Alâaddin bu muvaffakiyeti haber alarak Karamanî

babasının ansızın zabt eylediği şehrin hükümetine ta’yîn, davul ve sancak göndererek

imâretini tasdîk eyledi. Aynı zamanda Silifke’ye mücâvir olan şimdiki Karaman

kasabasına yakın bir yerde harabeleri bulunan Larende’yi de ita’ eyledi. Bir

müddet sonra Karaman Bey eşya-yı ticariye

[ V.1b ] [ 1 ] Me’hazlar : Hammer , Solakzâde , Aşık paşa, Tacü’t-Tevârih Ahmet

Refik Bey , Cevdet Paşa Tarihi

[ V.2a ] sandıkları içinde asker koymak suretiyle Ermenek [ 2 ] Kal’asını da zabt etdi.

Şu suretle ismiyle tevsîm olunan Karaman hükümet-i cedîdesinin merkezi Ermenek

oldu.

BĐRĐNCĐ MEHMED BEY DEVRĐ

Karaman Beyin oğlu Mehmed Bey Ermenek etrafındaki şehirlerin cümlesi üzerine

asker sevk ederek her sevkinde muvaffakiyet kazanmakta idi. Mehmed Bey Gıyaseddin

Keyhüsrev’in vefâtından sonra esafil namında Cimri isminde bir Türkü Selçuk

hükümdarlarından Đzzettin’in Kırım’da vefât etmiş oğlu gibi tanıtmak teşebbüsünde

12

bulundu ve bu hilesinde de bir derece muvaffak oldu. Mehmed Bey sahte şehzâde

namına Selçuklu hükümdarlarının……….18 olan Konya’yı bu suretle eline geçirdi.

Lakin bir müddet veziri Pervane ma’rifiyetiyle Selçuk Devletini idare etmiş olan

Moğol hanı Abaka, Şemseddin Cuveyni’yi ki Abaka Hanın ……… i’dâmından sonra

vezir nasb olmuştu. Müddein kazıb Cimri’nin Mehmed Bey muavenetiyle tahtından

cüdâ etmiş olduğu genç Gıyaseddin’in Konya’ya tekrar avdet etmesi için imdâda

gönderdi. Müddein saltanat hamisi çok zaman geçmeden fücceten vefât ettiler yahûd

her ikisi Şemseddin Cuveyni ile vuku’bulan muhâbere de maktûl düştüler. Son zamana

kadar defâtir ve muharrerâtın

[ V.2b] [ 2 ] mütekaddiminin “ Kermanikopolis” dedikleri yerdir. Civarında

seyyahların nazar dikkatini celbeden Istarbon’un ”Safran” dediği Koriçililerin meşhur

mağaralarıyla havarık tabiatından ma’dûd meşhûr “Korisya” garı vardır. Ermenak kaza

merkezi bir kasaba olup merkez livâ olan Silifke’nin 125 kilometro garb-i şimâlisinde

ve Göksu nehrinin sol yani şimâli cihetinde 120 metro ve irtifası da olan bir mahalde

vakidir. Bir uçurumun üstünde olub mezkûr Göksu nehrine dökülmek üzere altından bir

çay geçer ki kasabadan oraya bir takım merdivenlerle inilir. Suyu bol olmağla bağça ve

bostanları çoktur. Kasabanın 4000 kadar ahalisi olub cümlesi müslimdir. Ermenek

kasabası Đçel’deki kasabaların en büyüğü olmak münasebetidir. Hayli vakit merkez-i

livâ bulunmuş ise de sonra merkez Silifke’ye nakl olmuştur. Ermenek kazâsı Đçel

sancağını tarakkub eden beş kazâdan biri olub livânın garb-i şimâlisinde vaka’ olmakla

şarken Mut ve Gülnar cenûben Anamur kazâlarıyla ve şimâlen Konya vilayetine

18 Okunamayan ya da varaklarda silik çıkmış olan kelimelerin her biri “ …………… “ işaretiyle gösterilmiştir. Bundan sonra ki varaklarda da gerektiğinde aynı işaret gösterilecektir.

13

mahdûddur. Arazisi dağlık ve daşlık olub Göksu vadisinin yukarı kısmından ibarettir.

Mahsûlatı azdır merkezi kazâlarının üç saat cenûbunda mezkûr şehrin üzerinde “

Gürmeli “ ismiyle ma’rûf bir kargir köprü vardır ki 110 zirai tulu ve 8 zirâ arzı olan ve

bir kemer üzerine bina edilmiştir. Kazada 11 cami, 16 mescid, 61 medrese, 1 tekye, 2

hamam, 12 değirmen, 280 dükkan, 16 Sıbyan mektebi, 4497 hane mevcûddur. Cümlesi

Đslam ve nüfusu 19,250’dir. Ermenak Suyu üzerinde Göksu’ya karışan mahalde eski

köprü vardır. Sağlamdır. Karaman oğullarına aid olduğu bazılarının üzerindeki

kitabelerden anlaşılıyor.

[ V.3a ] MAHMÛD VE YAHŞĐ BEYLER

Türki ve Farisi lisanında donanmış usulünü ihzâ eden bu Cimridir. Karamanî

Mehmed Bey’in beşikte bulunan Mahmud namında bir oğlundan başka evlâdı

kalmamışdı. Bu vaka‘ henüz neş’et etmekde bulunan Karaman ailesini büsbütün

imhâ edecek gibi görünüyordu. Lakin Mahmud sinn-i şebâbetle gelib de bir an için

dürçâr-ı zaaf olan hanedânının kudretini ahkâm edince bu aile yeni bir kuvvet ve

hayat buldu. Selçuk Devleti’nin sükûtundan sonra Mahmud Bey Ermenek’de

yerleşerek bütün Karaman Vilayeti hükümdarı sıfatıyla Bedreddin ünvanını aldı.

Mahmud Bey Hicret’in 707 senesinde vefâd etmişdir. Yahşi ve Süleyman Beyler

namında iki oğul bırakdı. Bazı tarihler Yahşi Bey’den ve böyle bir oğlu

bulunduğundan hiç bahsetmezler. Mahmud’dan Alâeddin’e atlarlar. Yahşi Bey

pederini istihlâf eyledi. Zamanı sükûnetle geçmişdir.

14

ALÂADDĐN Yahûd ALĐ BEY DEVRĐ 780

Münşâat-ı Feridunda Tac’üt-Tevârih ve Solakzâde gibi bazı müverrihler Alâeddin

Bey’i Ali Bey tesmiye ederler. Karamanîler, Osmanîler hakkındaki hased ve

adâvetlerinin birinci defa’ olarak zuhûru Yahşi Beyin oğlu ve halefi Alâeddin Bey

zamanındadır. Osmanîlerin daima teâli etmekde bulunan kuvvetine karşı ihmâr

eylediği garezin ihzârı, tasavvurât-ı tama’kârisinin mevki-i faslı isâli maksadıyla

Alâaddin Bey Galatya’daki büyük emlâk sahiplerinin yani Ankara’da Ahi

Türkmenlerinin çıkardıkları ihtilâl müşkilatını tezyîd ve bir kuvve-î cedîde ile

isyânı teşdîd eylemek için Varsak Türkmen aşiretini Ankara ihtilâlcileriyle

birleşmeğe tahrik etdi. Lakin Ankara’nın Murad Hüdavendigâr tarafından zabtı

ümid ve emelini kırdı. Aralarında cereyan eden muhâbere üzerine Alâaddin Bey

Murad Hüdâvendiğar’ın kerimesi Nefise Sultan’a tezvic eylemek suretiyle bir

müddetçik için asayiş-i iâde olundu. 780

Bu andan itibaren Alâaddin Bey kendisi Murad-ı Hüdâvendiğar’a rabt eden

ahid-nâmeyi nakz için fırsat aradı. 787’de Vezir-i âzâm Hayreddin Paşa’nın

vefâtiyle yerine == gençliği hesebiyle tecrübesiz zannettiği == oğlu Ali Paşa’nın

geçmesini ve Savcı Beyin isyan ve fesâdını ilân-ı harb için pek müsaid buldu.

Varsak, Turgut, Bayburd aşiretleriyle Küçük Asya’da dolaşmakta olan Teberrük,

Sungur, Hızır Bey, Barasay, Çağazan, Sefâ ,Tastağa, Samagar gibi Türkmen ve

Tatarları bayrağının altında topladı. Murad Hüdavandiğar derhal Rumeli Beylerbeyi

Timurtaş Paşa’nın bütün kuvve-i mevcûda ve muavenetiyle Anadoluya geçmesini

emr eyledi. Kütahiye’de resmi geçid yapıldı. Bu esnâda Mısır Sultanı Konstantiye’ye

15

bir heyet göndererek padişah arz-ı muhabbet ve kıymetdar hediyelerle te’yid-i

müvedded olunuyordu.

[ V.4a ] Alâeddin Bey bu heyetinin vûrûdundan kuşkulandı. Đki düşman arasında

kalmaktan korktu. Padişahla barışmak isteyerek ittifakımız askeriyenin Hamid ili

arazisinde ikâ eylediği hasarattan dolayı itizara başladı. Lakin iş işten geçmişti.

Arzu-u harb ile ber-karar olan yeni sadrazâm Ali Paşa her türlü sulh teklifini red

etdi. Alâeddin Bey’in sefirlerinden avdet etdi. Konya sahrasında Osmanlı ve

Karaman orduları birinci defa’ olarak karşılaşdılar. Padişah askerini bil-mezât

tertib eyledi. Sağ cenâhı Şehzâde Yakub’a sol cenâhı Şehzâde Bayezid’e ve süvârlığı

Timurtaş Paşa’ya tevdî, kendiside yeniçerilerin ve azabların önünde duran bütün

süvarileriyle beraber merkezde ahz-ı mevki’ eyledi. Saruca Paşa, Balaban Bey,

Müstecab Bey ile diğer Asya ordusu rüesâsı Yakub Bey’in Firuz Bey, Koca Bey

ile bütün Rumeli askerî kumandanları ve harb-i asâkir muavenesi Bayezid Bey’in

maiyetine verilmişdi. Alâaddin Bey de şu tertibi almışdı. Varsaklarla Tatar

süvarileri Teberrük Bey kumandası altında sağ cenâh kumandanlığına Türkmen ve

Turgudlar, Samagar kumandasıyla sol cenâhı ve kendiside ordunun merkezini teşkil

ediyordu. Hücum işareti verildi. Karaman ordusunun sağ cenâhı dümbelek ve trampet

sesleriyle yerinden hareket ve Allahü Ekber sedâlarıyla Osmanîlerin sağ cenâhına

taarruz etti. Şehzade Bayezid bunları görünce muhârebe etmeği şiddetle arzu ederek

atından indi. Babasının önünde diz çökerek düşman üzerine yürümesine müsâade

istedi. O vakit iki ordu birbiriyle çarpıştı. Kan sel gibi akıyordu. Timurtaş Paşa’nın

bizzat üzerine doğru hücum ettiğini gören Alâeddin Bey firara mecbûr oldu ve

16

Konya hisarına tahassun eyledi. Beyin mümtaz askeri de korkudan mağlub ve

perişan oldu. Padişah hemen Konya’yı muhâsaraya başladı. Alâeddin Bey mevkinin

muhatarasını idrâk ederek muhasaranın on iki veya on üçüncü günü berây-ı

şefaat Konya’nın ulema ve meşâyihiyle zevcesini ordu-yi Osmaniyeye göndermeğe

karar verdi. Padişah kızınında istihratini hüsn-i telakki iderek işâret-i itâat olmak

üzerine huzuruna gelib elini öpmek şartıyla barışacağını vaad eyledi. Alâeddin

Bey’de Konya ile bütün vilayetlerinin tasarrufunu kendisine te’mîn eden bu vaz-i

hakîrâneye muvaffakiyet etti ve iki hükümdar arasında sulh ve sukûnet şu suretle temin

edilmiş oldu. 1286 -788

Mamafih Alâeddin Bey yine rahat durmayarak dört sene sonra Yıldırım Bayezid

zamanında da padişahın irâdesi altında bulunan Hamid iline tecâvüze başladı. Hamid

Beyinin vuku’bulan şikayeti üzerine padişah ansızın Teke tarîkiyle Karaman üzerine

yürümüş ise de Alâaddin Bey, padişahın takarrubüne ve hemen Đçel’e savuşdu.

Boğazlarda ve sarp dağlarda tahassun eyledi. Padişah hasmına yetişmedigi gibi

[ V.5a ] Dağlık ve boğazlarla ……. bir memleket içinde takîbden vazgeçerek

muharebeye celb edebilmek ümidiyle Konya’yı muhâsaraya aldı ve havalinin bütün

sekenesine pederi Murad-ı Hüdavendiğar gibi hüsn-i muamele ve intizâm-ı

askeriyeyi muhâfaza eyledi. Mevsim harman zamanı idi. Padişahda babası gibi

bütün o tarafların ahalisini zahirelerini bizzât ordugâha getirib satmalarını i’lân eyledi

ve asker tarafını hiç bir teaddi vuku’bulmayacağına emin olmaları içün sattıkları

eşyânın bedelini tamamen aldıktan sonra yanlarına muhâfız asker terfîk iderek mal

sahiplerini salimen iâde eylerdi. Bu muâmele-i adile mütecazib olan halk şehirler

17

kapularını açmağa müsarraat gösterdiler. Akşehir, Aksaray, Niğde padişaha teslim ve

tabi’ oldular. Bu beldelerin hükümetine Timurtaş Paşa me’mur oldu. Alâeddin Bey

arazisini büsbütün gaib etmemek içün bir kısmını fedâ etmeğe karar vererek

padişahdan afv ve sulh talep etti. Bademâ Çarşamba suyu hudûd olmak şartıyla

matlub’ isâf edildi. 1290-793

Müterettib-i fırsat olan Alâeddin Bey bir sene sonra Yıldırım Bayezid’ın

Rumeli’de fütûhât ile meşgul olunmasından bil-istifâde tekrar isyan bayrağını

kaldırarak techiz etdiği kuvvetle, serian Ankara ve Bursa’ya kadar ilerledi. Ansızın

Osmanlı askeri üzerine hücum iderek, firâre mecbûr ve Beylerbeyi Timurtaş

Paşa’yı esir etdi. Yıldırım Bayezid kendi memleketlerinin imdâdına yetişmek için

Rumeli’deki harekât-ı askeriyesini tatile mecbûr olarak, derhal bu gazâdan geçib

Bursa’ya geldi. Alâaddin Bey matbuunun şuraya buraya dağılan askeri hücumda

gösterdiği süratden terhis iderek sulh ve itaât talebi için bir heyet-i sefâret

gönderdi. Fakat faide vermedi. Yıldırım Bayezid badema kalmayacak münâzaayı hâl

ve fasl ideceğini efendilerine söylemelerini beyân ederek elçilere ruhsat verdi ve

hemen düşmana karşı yürüdü ki ve Germiyan hattında Akçay ismi verilmiş

sahrada kendisi harbe icâbet etdi. Karaman ordusu neticede mağlub ve Alâeddin

Bey firâr ederken kazara atının ayağı bir taşa rast gelib devrildi. Osmanlı tâkip

kolları tarafından kendisi ve iki oğlu Mehmed ve Ali Beylerle esir düştü.

Alâeddin Bey ad ve şahsı Timurtaş Paşa’nın muhâfazasına verildi. Alâeddin Bey

padişahtan Bursa’ya muvâsalatına dair ilk haberi aldığını müteakib esiri bulunan

Timurtaş Paşa’yı serbest bırakmışdı ve kendisini hedâyâ ile taltife çalışmışdı.

Timurtaş’ın hakaret-i esârete düşmesi kendi ihmalinden neş’et etmişdi. Böyle iken

18

Paşa, Alâeddin Bey’in aleyhinde şiddeti bir garaz peydâ etmiş ve bu defâ intikâm

alacağından dolayı seviniyordu. Matbuunun emrini beklemediğinden Alâeddin Bey’i

sabah idam ettirdi. Yıldırım Bayezid’ın bu muamele-i mütehakimeden zahiren

[ V.6a ] canı sıkılmışdı. Lakin bir cihetten yani esbâb-ı mühimme-i siyâsiyye

mülahâzasıyla ‘’ Bir prensesin ölümü bir eyaletin ziyânından hayırlıdır. “ Kaidesine

mebni muhik gördü. Alâeddin Bey’in iâdesinden sonra az bir müddet içinde Konya,

Aksaray, Larende şehirleri teshir ve Karaman imâreti Osmanlı Devleti’ne

müebbeden ilhâk olundu. 1392-805 Ankara muharebesi Osmanlılar içün nasıl bir

musibeti davet ettiyse, Akçay harbi de Karamanîler içün öylece bir felaketi tevlid

eylemişdir. Biri fart-ı gurur ve fesâd-ı helâkının cezasını diğeri kin ve hased ve daim-i

tefevvukunun belâsını bulmuşdur. Netâyic-i harb müsebbilerinin aleyhine dönmüşdür.

Timur’un darbe-i âheni Osmanlıları nasıl ki bî-hoş iderek ancak dokuz sene bir

devr-i fetret ve teşettüdünden sonra kendülerini toplayabilmişlerse, Yıldırım’ın saika-

i âsâ nezdimde Karamanîler öylece nisyân ve zindan-ı ebediyete gömerek ancak on

sene bir devr-i esâret ve gafletden sonra meydana çıkabilmişlerdir. Mahaza

Karamanîlerin rüfekârisi Timur, Osmanlıların halaskârı ise kendüleri olmuşdur.

Evvelkisi muvakkat bir hayata nail diğeri medid bir ömre malik olmuşdur. Vaktaki

Timurlenk Yıldırım Bayezid’i mağlub ve Osmanlı ordusunu perişan ve nafiye

işbu fani takip eylemek üzere hazırdı. Mirza Mehmed Sultan Süleyman Çelebi’yi

derdest maksadıyla Bursa’ya teshir ve tehzib eylediğinden o vakit Osmanlı

padişahlarının payitahtında on seneden berü mahbûs bulunan Karaman Beyzadeleri,

Tatarların eline geçmişdi. Tatar mirzanın baş lâlâsı olub Bursa kumandanlığına ta’yin

19

konan Emir Şeyh Nureddin, Karaman oğulları Mehmed ve Ali Beyleri ve her

mallarını Kütahya’da bulunan Timur nezdine gönderdi. Bunlar Tatar hakanının

semâhatinden müteşekkir olacak muameleden başka bir şey görmediler. Büyükleri

Mehmey Bey’e alamet-i tekrim olarak kaftan giydirildi ve kıymetdâr bir kemer

kuşatıldı. Bunların Karaman’ın Konya, Larende, Aksaray, Antalya, Alaiyye, Akşehir,

Sivrihisar, Beypazarı şehirlerinin hükümeti de uhdesine tevcih olundu ki bu yerler

Sultan Bayezid’ın evvelce aldığı araziyi teşkil ediyordu. Timur’un Đzmir’i zabt ve

tahribâtından sonra Konya’ya avdetinden diğer ümera ile beraber Karaman Beyleri

de gelerek arz-ı ubudiyyet ve te’mîn-i sadakât eylediler.

[ V.7a ] Ulu hakanın korkunç harb ve istilasından Đçel de kurtulmuşdur.

Timur’un ahfad ve kumandanlarından Hüseyin Mirza ve Emir-şâh Küçük Asya’nın

kısm-ı cenûbisini yani Akşehir, Karahisar, Teke, Karaman, Đçel beldelerini == bir

elinde kılıç diğerinde meşale olduğu halde == ta sahil-i bahre kadar sahaları yakub

kavurarak kan deryalarına çevirmişlerdir.

ĐKĐNCĐ MEHMED BEY DEVRĐ 804

Devr-i fetret ve tavakkufda Çelebi Sultan Mehmed, kardeşlerinin bir kısmını

galebe çalarak hükümeti nefsinde takarrür ettirmekle çalışdığı sıralarda Karaman

oğlu Mehmed Bey yeni padişahı tebrikle müsaraat eylemişdi. 818 padişahın Receb

818’ tarihli cevabına vasi’ Münşâat-ı Feridun’un 144 numarasında bulunur. Ardında

saltanat sürmekle olan şehzade Süleyman gerek ihânet vaka’sından dolayı Đzmir

oğlu Cüneyd Bey’i tediye etmek ve gerekse Bursa’da kılıncının hakkıyla hükümeti

20

eline alan ve parlak muvaffakiyeti haddini tahrik eden Çelebi Sultan Mehmed

aleyhindeki garazının sevkiyle hemen Bursa’ya yürüdü. Şehir kapılarını kendisini

açmışdı. Cüneyd Bey fırtınayı geçiştirebilmek içün bir dakika gaib etmeksizin

Karaman ve Germiyan Beyleriyle akd-i ittifak etmek üzere Konya’ya geldi.

Mehmed Bey’le görüştükten sonra Kütahya’ya gitti. Mehmed Bey şehzâde

Süleyman aleyhinde Cüneyd Bey’in teklif ettiği ittifâkı kabul iderek otuz bin

kişiyle bir kuvvet-i muavene vermekle beraber kumandayı bizzât deruhte eyledi.

Đttifaka dahil olan Germiyan Bey’inin on bin kişiyle fırkası da Cüneyd Bey’in beş

bin kişiden mürekkeb askeriyle iltihak eyledi. Müttefik ve şehzade Süleyman,

ordugâhlarını Ayasuluğa yakın bir yerde kurdular. Yeni müttefiklerinin kendüsü

şehzade Süleyman’ı teslim etmek, yanında bulunduklarını zan ve şüphesını hasl

eden Cüneyd Bey geceleyin yalnız başına nadimen Emir Süleyman’a dehalet etdi.

Karaman Oğlu Mehmed Bey şafak vakti Cüneyd’in çadırının boş olduğunu

görmesiyle ordugahlarını terk etmeleri ve gayet intizamsız bir surette Menderes

sahilleri boğazına çekilmeğe mecbur kaldılar….. Bilâ’hare Şehzade Süleyman

biraderi Mehmed Çelebi aleyhine yürüyerek Sivrihisar kalesini muhâsara eylemekde

iken Mehmed Bey, Cüneyd’den ayrılmasından dolayı mecbur olduğu ricatden

mü’tevellid mahcubiyetini izâle ve ta’mir maksadıyla münâsib zamanın hulül

etdireceği zannederek bütün kuvvetiyle şehzade Süleyman üzerine yüklendi.

Şehzade Süleyman bu yeni muhâtaradan haberdar olunca mukabele içün Evrenos

Bey’i gönderdi. Evrenos Bey’de Mehmed Bey’i Aksaray’dan öteye kadar göz

açtırmadığından kovaladı. Mehmed Bey Şehzade Süleyman ordusunu tek başına

mukâvemet edebilecek kadar kuvvete malik olmadığından o zaman Kırşehri

21

yakınlarında bulunan Çelebi Sultan Mehmed ile itilâf etmeğe karar verdi (809).

Çelebi Sultan Mehmed o vakit genç olmakla beraber insanı teshir

[ V.8a ] edecek derecede gayet güzel veya yakışıklı idi. Mehmedler Cemale

kalesinde mülakât ederek Şehzade Süleyman’a karşı bir ittifak ahid-nâmeyi akd

ettiler. Bu defa Evrenos Bey bunların kuvvâ-yı mütehammilesine mukâvemet

edeceğini anlayarak hemen Ankara’ya ricât etdi. Emir Süleyman aleyhine olarak,

Çelebi Sultan Mehmed’le Emir Musa öpüşdüler. Musa Đsfendiyar diyârına ve oradan

Rumeli’ye geçmek üzere azimet ettiyse de umduğu yardımı Đsfendiyar Bey’den

göremeyeceğini Karaman Beyiyle mülakât etmek üzere Konya’ya avdet eyledi.

Mehmed Bey Çelebi Sultan Mehmed ile ettiği ahd ü misaka sadık kaldı ve hasb

alınmaka Musa Çelebi’ye hürmetde kusur etmedi ve Emir Süleyman aleyhine olarak

kendüsü sahile yakın olan memâlik hudûdundan Rumeli’ye göndermek tedârikinde

iken buna hacet kalmadı. Çünkü Eflak hükümdarından aldığı mektub üzerine

Đsfendiyar Bey’i aziller beyânıyla Musa Çelebi’yi Karaman’dan tekrar davet etdi.

Bir müddet sonra Mehmed Bey Çelebi Sultan Mehmed’in bir ordusu Musa Çelebi

ile Rumeli’de harb ile meşgul olmasından bil-istifâde nakz-ı ahd iderek bütün

kuvvetiyle, Bursa üzerine yürüdü. Şehrin muhâsarasına şiddetle çalıştıysa da zabtına

muvaffak olamadı. Şehre mikdar-ı kafî su veren Pınarbaşı ırmağının mecrâsını

değiştirerek Çelimaz deresine akıtmak istemiş ve suyu muhâfaza eden kaleyi

aşmağa çalıştıysa da neticesiz kaldı. Muhâfızların kumandanı Ayvaz = Đvaz Paşa

lağımcıların üzerine yağmur gibi ateş yağdırarak püskürtüyor, mahirane idare ettiği

hücumlarla suyun mecrâsını çevirmek isteyen Mehmed Bey’in askerinin işbu

22

kusur ve teşebbüsünü akim bırakıyordu. Arasıra yaptığı huruç hareketlerinde aldığı

esirleri Karaman askerinin kuvve-i mütecavizesini kırmak için kalenin burçlarına

asardı. Mamafih Mehmed Bey Bursa’nın Kara Aymanca deresini ve etrafını

tahribden geri kalmadı. Yıldırım Bayezid’i esir edib de baş kumandan Timurtaş

Paşa’nın dest-i ta’zib ve gadrine teslim etmiş olduğu babasının intikamını almak

üzere merhûm padişahın kabrini açdırarak kemiklerini yaktırdı. Mehmed Bey

böylece camileri yakmakda şecaat-ı devlet mekâberine her türlü hakâreti revâ

görmekte iken kapucuda ceddi Murad Hüdavendigârın camiye defn edilmek üzere

karşıdan tekbîr ve tehlîl avazeleriyle Emir Musa’nın cenazesi vürûd etdi. Bu cenaze

görülünce muhâsırları bir korku aldı. Bizzat Mehmed Bey de kim bilir babasının

kemiklerine revâ görülmüş hürmetsizlikten dolayı padişahın ahz-i sâr etmek üzere

birâderinin cenâzesini takip etmekte olduğunu zannettiğinden midir yoksa kapının

bağdeten görülmesi kolunda ki geç bir nedâmet-i huzur getirdiğinden midir ki

[ V.9a ] Bursa mahallatını yakıp yıktıkdan sonra Kirmasti tarikiyle alelacele

kaçdı. Bursa’nın Mehmed Bey tarafından muhâsarası otuz dört gün sürmüştür. Hacı

Đvaz Paşa kendisi de yaralandığı halde hiç belli etmeyerek padişahın Rumeli’de

galebesine dair havadis işae iderdi. Mehmed Bey Musa’nın naaşı gelince öpdürüb

birşey zannetti. Lakin yüzünü açarak saika-i müsahâbeti cihetiyle tanıdı. Zahiren

onun için hakikatde kendi encamını düşünerek ağladı ve devr akib uzaklaştı.

Mehmed Bey’in ‘’ Harman danesi ” ile mulakkab eski bir nedimi vardı. Gayet

şişman şen ve şatır hanende-avez bir kimse idi. Bey ile kaçarlarken anlaşılan

koşmaktan yorulmuş canından usanarak bezginlik getirmiş olmalı ki Mehmed

23

Bey’e dedi ki : Hanım Osman oğullarının ölüsünden böyle kaçıcak dirisi gelmiş

olsa ne çare iderdin ve ne yola giderdin. ’’ Bu latife üzerine Mehmed Bey, son

derece hiddete gelerek “ Harman danesini “ bir ağaça asdırmışdı. Mehmed Bey

Bursa’da i’fâ etmiş olduğu işbu mezâlim ve tahribattan dolayı padişahın ahz-ı

sarine maruz kalmadı. Sultan Mehmed hemen Kastamonu Bey’i Đsfendiyar’a oğlun

Kasım Bey’in asker muavini ile i’zâmını ve Germiyan Bey’i Yakub Bey’de

Karaman doğru hareket etmiş oğlu lüzumunu i’şâr eyledi. (817) Akşehri, Beyşehri,

Seydişehri, vesair mevki’ müşkülâtsızca itaât ettiler. Konya’ya doğru yürüdükleri

sırada Mehmed Bey’in Kazaskeri ‘’Kadı Mürsel’’ mesaiye dost etmek istemiş ise

de Mehmed Bey red etmişti. Konya’nın muhâsarası esnâsında şiddetli yağan

yağmur ve seller emr-i muhâsarayı eşkâl eylemekte olduğundan padişah hasmı

muvaffık-ı maslahat görerek nihayet iki hükümet arasında muhasala akd olundu.

817-1414 padişah şimâle teveccühle Çankırı Beyi’de teshir ve orada ikâmeti

esnâsında ettiği Mehmed Bey tekrâr sulhu ihlâl eyledi. Bunun üzerine padişâhın

yine Karaman’a avdeti icâb etdi. Artık ıslâh kabul etmez evâmir-i güzârinin bu

defa’ ibret-amiz bir surette te’diyesini katiyen kararlaştırarak hareket etdi. Esnâ-yı

rahta padişâhın hastalığı ve atibbanın teşhis-i marazından acizleri üzerine celb

edilmiş Germiyan Bey’inin tabîbi Şaîr Sinan hastalığın ruhî olduğunu ve herhangi

bir defa’ mesirinde iade-i afiyetine sebeb olacağını beyân etmesiyle bu hizmeti

uhdesine alan Bayezid Paşa çeviktir ve Mehmed Beyle muhâbere etmekte olduğu

cihetle Bey’i bir tuzağa düşürmek kolay olacağını anlayarak hemen işe başladı.

Padişâhın ahvâl-i sıhhısi hakkında bizzât ma’lumât almak ve vefâtı halinde tahtını

24

zabt etmek üzere istimâl olunacak vesait için konuşulmak üzerine kararlaştırılacak

bir yere gelmesini bildirdi.

[ V.10a ] Mehmet Bey ihtiyâten casuslar göndererek fil-hakika padişahın hasta

olduğunu öğrenince paşanın davet-i mufazzalanesine icâbet ederek ta’yîn olunan yere

gitdi. Bu suretle kendisi mağlub ve oğlu Mustafa Bey’de esir düşdü. Padişah Mehmet

Bey’in hezimetini haber alınca afiyet buldu. Hayır-hâh ve salih-perver padişah izhâr-ı

atifetle Karaman Beyini affvetti. Karaman oğlu Mustafa Bey elini güğercini örten ruba

üzerine koyarak babasının nâmına şöyle yemin ediverdi. “ Yemin ederdim ki bu can şu

tende durdukça padişahın memleketine asla göz etmeyeceğim.“ Padişah bu beyi

muhârebeyi ber-taraf etmiş olmasına memnun olarak feth etmiş olduğu eyalâtın iadesini

vaâd ve i’lâm-ı muhabbet ve hürmet olmak üzere Mustafa Bey’e ber-mutâd davul,

sancak, atlar ve develer ita’ eyledi. Bey gitti lakin henüz galibin ordugâhtan

görülmekte iken yeminini bozarak Osmanlıların orada otlamakta olan at sürülerini gasb

eyledi. Mustafa Bey’in fikrince Osmanlılarla Karamanîler arasında beşikten mezara

kadar muhasama devam etmek lazım gelirdi. Mustafa Bey’in maiyetindeki beyler

asâyiş ihlâl etmemek üzere vuku’ bulan yeminini ihtâr etmeleri üzerine göğsünden bir

ulu gügercin çıkardırub yeminin şu kelimelerini tekrar etdi. “ Bu can şu tende durdukça

“ üzerine yemin etmiş olduğu gügercini çeküb öldürmüş ve bir rivayete göre koynundan

diri çıkarmış olduğu gügercini salı vermiş olduğundan artuk kendisinin tekrar

muhârebeye muhâsamaya girişmek hakkın ……….. olduğunu söylüyordu. Sultan

Mehmed bu cenâbetin cezasını vermek için Konya üzerine yürüdü. Karaman eyaletinin

Taşili ciheti Sengistan kısmına tekrar ve tahassun ederek Mustafa Bey Konya’yı

25

müdâfaa etdi. Konya, Osmanlılar tarafından üçüncü defa’ muhâsara ve feth olundu.

Henüz bu defada katiyen almış olmuyordu. Şehir, Karamanîle<re iade ile sulh

olundu.== Mehmet Bey’in birâderi Ali Bey Mısır sultanına iltica ederek oradan aldığı

askerle birâderi üzerine gelmiş o sırada Zulkadir Beyi Nasureddin Mehmed, Mısır

Sultanı Melik Müeyeddin muavenetiyle Fi 822 tarihinde Karaman oğlu Mehmed Bey’i

mağlub ederek zincirinde olduğu halde Kahire’ye gönderdi. Mehmed Bey mevkûf

kaldığı müddetçe birâderi Ali Bey Mısır hükümetinin sahabesiyle Karaman ilinde

hüküm sürmeğe başlamışdı. Emir Tatar Mısır hükümetine geçince Mehmed Bey’i

habsden çıkarub Karaman hükümetine iade etmişdi. == Sultan Murad-ı Sânî cülûsundan

babasının hükümât-ı icâbına ve ümera ile mütecavize akd etmiş olduğu mu’ahede-i

tecdîd için süferâ-yı i’zâm eylediğinden Karaman Beyiyle de bir muhade-i sahiha akd

eyledi. Lakin Karaman oğulları bu muhadasıl ahkâmına riâyet etmeyerek daima sulhü

ihlâle teaddi ve her fırsat düştükçe Osmanlıların ada’ ve rakabatına açıktan el altından

muazenet ile fesâd çıkarmaktan hali kalmamışlardır. Nitekim ikinci Sultan Murad’ın

Mustafa isminde bir birâderi vardı.

[ V.11a ] Bu şehzade pederi Çelebi Sultan Mehmed’in vefâtından henüz on üç yaşında

bulunduğu halde Karaman Bey’inin yanına kaçmışdı. Birâderi Konstantiye’yi muhâsara

eylemekte iken Kayser Emmanuel ve lalası Şarabdar Đlyas’ın ve Karaman oğlu Mehmed

Bey’in teşvîk ve telkinâtıyla Anadolu’da isyân ederek Bursa’ya yürümüşdü. Mehmed

Bey’de kendisine bir mikdâr asker vermek suretiyle yardım etmişdir. Sonra padişahın

ordularına mağlûben bahren firâr eden Đzmir oğlu Cüneyd Bey Anamur [ 3 ] kurbünde

Kilikya sahiline çıkarak Karaman Bey’i Mehmed Bey’de bir mülâkat taleb etmişdir.

26

Mehmed Bey kendisini açıktan açığa iltizâmı muvaffak görmeyerek biraz para ile beş

yüz kadar süvâri vererek savmışdı. Bil-âhire Karaman süvârileri Cüneyd Bey’i terk

ederek Osmanlı ordusuna geçmişlerdir. Memleketleri elinden alınan Tekeli oğullarından

Osman Bey, Karaman Bey’i nezdine ilticâ ve ikâmet eylemekte idi. Mehmed Bey

Antalya’nın üstâddarı için kendisine muavenet vaad eylemiş ve kal’a muhâsaraya

alınmıştı. Mevkinin kumandanı Firuz Bey vefât etmişdi. Bunu haber alan mahdûmî

Hamza Bey alel acele Karahisar’dan

[ V.11b ] [ 3 ] Đçel sancağı’na tabi’ bir kazâdır ki livânın cenûb-ı garbiyesinde vaki’

Anamur ve Selendi nahiyelerinden ibârettir. Merkezi “ Çören “ isminde bir karyedir. Bu

karyeden bir saatlik mesâfede ve sahil-i bahr da “ Mamuriye ” namıyla bir kale ve

dördününde harab bir cami-i şerîfle bir hamam ve Hüseyin Gazi isminde bir zâtın mezarı

bulunur. Karye-i mezkûrenin civarında birkaç kal’a harabeleriyle bir eski kasaba

virâneleri vardır ki bu kasaba eski zamanda “ Anamorium “ ismiyle ma’rûf olub Anamur

ismi bundan tevlid etmiştir. Bu kazânın arazisini şimâl-i garbisinde cenûb-ı şarkiyeye

doğru mümted olan bir dağın eteklerinden ibâret olmağla bu dağdan birçok nehirler akub

denize dökülür. Arazisinin alçak yerleri meskûn ve dağları ormanlıkdır. Bu ormanlardan

çam, katran , ardıç, meşe ve ladin ağaçları bulunub ahalisinin biri kısmı ziraatle bir kısmı

dahi ormanlardan kereste kesub attırmakla iştigal ederler. Havası merziktir. kazâ 4845

hane ve 20762 ahaliye hami olub bunun 220’si Hıristiyan küsûru, kamilen Đslamdır.

Kazâ içinde bir cami bir mescid bir tekke ve bir mekteb vardır. Anamur burnu Anadolu

kıtasının en cenûb noktası olub 50� 36� arz-ı şimâl 50� 30� 30� tulü şarkta

vaki’dir. Selenti ” Seleninonta ” şehr-i kadimesinin harabeleri üzerinde müessisdir. Bu

27

şehrin virâneleri meyânında bir tiyatro, birkaç hamam, değirmenler üzerine mebni bir su

yolu asâr-ı bakiyesi görülüyor. Roma imparatorlarından Terayân bu şehirde vefâd

etmişdir. Selendi’de nafî bir kaplıca vardır. Mabadı 57 inci sahifededir.

[ V.12a ] gelib yetişdi. O esnâda Osman Bey Istanoz [ 4 ] ve bir rivâyete göre yine o

civarda Istanoz mevkinde bir müddetten beri hastalanarak mecâlsiz düşmüşdü. Đşbu

ataletinden bil’istifâde üzerine hücum eylerek mağlûb ve kendisi katl ve hemşiresini de

esir eylemişdi. Bu haber üzerine Karaman oğlu Mehmed Bey büsbütün ref-i nikâb ederek

padişahın cülûsu sıralarında akd etmiş olduğu muhâdeyi bozarak silahlandı. Osman

Bey’in başlamış olduğu muhâsaraya devam ve Antalya muhâsarasına ikdam eyledi. Şehri

üç ay kadar büyük toplarla döverek şiddetle tazyîk eyledi. Padişah Antalya üzerine

teveccüh ettiğini haber almağla beraber başladığı işi başarabilmek azmi ve gayretiyle

olanca kuvvetini sarf ediyordu. Hisârın zayıf noktasını bulmak ve o vechle hücum emrini

vermek üzere alaca bir ata binerek kal’anın etrafını devr ve teftiş etmekte iken nâ-gehân

mahir bir topçu tarafından tabyalardan atılan bir top tanesi Mehmed Bey’in hayatına

hâtime verdi. Rakîb olduğu at başını eğib savuşdu. Karaman askerinin ekseriyesi

Mehmed Bey’in oğullarından Đbrahim Bey’e tabi’ oldular. Mumâ-ileyh firâr ve pederinin

cenâzesini bir bâr-gîre yükleyerek a’cilen Karaman’a götürebildi. Mehmed Bey’in diğer

oğlu Ali Bey dahâlet etmekle padişah nezdine i’zâm edildi. Mehmed Bey’in vefâtını

kal’a muhâfızı Hamza Bey’e bildirdiler. Hamza Bey marekede bulduğu eşyayı itinâm ve

muhâfızlara tevzi’etdi. Yeminden hânis olan Mehmed Bey’e cezasını veren kelleyi

üzerinde “muzaffer billah “ yazılmış olduğu halde şehrin kapılarından birinin üzerine

astırdı. Bu her defa’ Antalya’yı ziyârete gelen Karamanîlere karşı acı bir istizâaya

28

sebeb oldu. Hamza Bey’e padişahın emriyle maktul Tekeli oğlunun hemşiresi tezvîc ve

Teke Sancağı uhdesine tevdi’ murassa bir kemerle kılıç ve altın eğerli bir at ihsân edildi.

Padişah dehâlet eden Karaman oğlu beyi hemşiresini tezvîc etmek suretiyle iltifatlara ve

fevkalade ihsanda gark eyledi ve aynı zamanda kendisini Sofya civarında cesim

malikaneler tahsîs etdi. Mumâ-ileyh yaşadığı müddetçe padişaha ibrâz-ı sadâkatle kadir

şinâslıkta kusur etmedi. Mehmet Bey’in Ali bey ismindeki biraderi istihkâk veraset

davasından bulunmaya omuz arası Đbrahim Bey’le aralarında hayli ihtilâf ve nizâ

vuku’buldu. Bunun üzerine Đbrahim Bey karındaşı Đsa Bey’le bil’ittifak padişaha iltica

eylediler.

[ V.12b ] [ 4 ] Antalya’da nahiye merkezi küçük bir kasaba olub Antalya’nın takriben

60 kilometro garb-i şimâlinde ve hamamı olan caminin üzerinde vaki’dir. 3000 kadar

ahalisi olub mürtefi ve havası güzel bir mevkide bulunmağla yazın Antalya’dan tebdil-i

havaya gidenler çok olur. Istanoz nahiye merkezinden başka 43 karyeye camidir.

Nüfusu 10000 kişi kadardır. Đstanoz çayı mezkûr nahiyenin dağlarından tabiatla

Đstanoz kasabasında birleşen iki dereden teşekkül edib şimâl-i şarkiyeye doğru 85

kilometro kadar cereyandan sonra “ Kestel “ gölüne mansab olur.

[ V.13a ] Sultan Murad-ı Sânî her ikisine de hemşirelerini tenkih ve tezvîc ederek

bunlardan Đsa Bey’e Rumeli’de büyük bir sancak ita’ eyledi. Đbrahim Bey’de yalnız

pederi Mehmed Bey’in Hamid ilinden zabt etmiş olduğu araziyi iade etmek şartıyla

mülk-i mervusun ammisi elinden halas ederek Beyliği uhdesine tevcîh ve alamet olarak

29

bir sancak ile bir kılıç aldı. Hamid ili Sancağı padişah tarafından Şarabdar Đlyas Bey’e

itâ kılındı. 1426 – 830

ĐBRAHĐM BEY DEVRĐ

Đbrahim Bey ecdâdının gaib etmiş olduğu nüfuzu tekrar istihsâl için her fırsattan

istifâde eylediğinden bu defa’ nakz-ı ahdle Hamid ili üzerine yürüyerek o havaliyi

tamamiyle teshir ve Sancak beyi Şarabdar Đlyas’ı esir eylemişdi.

Bir müddet sonra gizlice muhâbere ettiği Đmparator Sigismund ile Sırb despotu

tarafından teşvîk de göründüğünde yine silaha sarıldı ve Yılk oğlu denilen bu despota

Karaman Beyine Macar Kralıyla ittifak ettirmişdi. Bu yeni dargınlık adi bir at

sırkatından ne’şet etdi. Şöyle ki : Türkmenler reisi Dul Kadir [ 5 ] oğlu Süleyman Beyin

gayet güzel ve cins bir arab atı vardı. Đbrahim Bey bu atın vasf-ı senâsını işiderek göz

dikdi. Süleyman Bey’den bu atı istedi. Mumâ-ileyh vermeyeceği Đbrahim Bey Varsak

aşiretinden bunu işlerde mahareti bulunan biri marifetiyle atı çaldırdı. Süleyman Bey’de

bunun üzerine Sultan Murad-ı Sânî’ye “ ben atı size hediye etmek üzere

hazırlamışdım.” diye haber gönderdi. Padişah o sırada Selanik’i zabt ve teshir eylemiş

olduğundan Selanik’in fetih-namesini götüren elçiye Đbrahim Bey’e atı padişaha

götürmesini tebliğ ve yahûd mesrûk atın sahibine iadesi lüzumunu sureti cestede ifhâm

me’mûr oldu. Elçiye vazifesini ifa’ ederlerse Karaman oğlu Đbrahim Bey edibane cevab

verdi. Đbrahim Bey’in ahvâl-i sâikasını ve Şarabdar Đlyas vakıâsının tahazzur eden

padişah i’lân-ı harble Saruca Paşa’yı Edirne muhâfazısına bırakarak alel acele topladığı

askerle Bursa’ya gitdi. Karaman oğlu Ali Bey ile Zulkadir oğlu rikâb şahânede

eylediler. Bursa’da birkaç gün istirhatten sonrası

30

[ V.13b ] [ 5 ] Dil kalamak = Dul kalamak Uygur ve Çağatay lisanında tuvelet yapmak

demektir.

Bu Türkmen aşireti reisinin ismi de bu mastardan “ Zulkadir “ olsa gerekdir. Arabça

sahibi Kudret ve Kadr manasına gelen Zulkadir kelimesinin bununla hiçbir alaka ve

münâsebeti yokdur. Bu kelimenin lahfzen ve şeklen müşâbeheti mürûr-ı zamanla

ihtimal bu hataya meydan vermişdir.

[ V.14a ] Beyşehri, Akşehri, Konya zabt edildi. Bu defa’ Đçel’den gayri bütün

Karaman memleketi teshir olunmuşdu. Đbrahim Bey dehşete düçâr olarak Đçel’e kaçdı.

Padişah Taşeli’ni açmak için baltacılar, lağımcılar gönderdi. Đbrahim Bey padişahın bu

sevr memleketi zabt olan ve kendisini esir edeceğini anladı. Hemen kalem-revinde

ahkâm-ı şeriyye’ye me’mur Mevlana Hamza’yı âla-rivâyet evlâd-ı Mevlânâ’dan Arif

Çelebi’yi sulh murahhası, sıfat ve me’mûriyetle padişaha gönderdi. Đbrahim Bey’in bu

zatı göndermesinden maksadı padişahın hanedân ve tarikât-ı Mevleviye’ye ziyâdesiyle

muhabbet ve itikâdî olduğundan Karaman oğlu hakkındaki şefâat derecesini red

edemiyeceğini bilmesindedir. Nitekim muvaffak oldu. Bu sefiri Karaman oğlunun affını

hüsn-i süratle istirhâm eyledi. Padişah, Karamanînin öteden beri zuhûr eden seyyiaitini

ta’daad ve ahd u peymanını artık i’timâd edemiyeceğini beyân ile senin hatırın için bu

defa’ dahi günahtan geçelim. Lakin yerine birâderi ta’yîn etmek isterim.” Demesi

üzerine elçi daha ziyâde yalvarmağla padişah artık gerek sefirin ibrâmâtına ve gerekse

zevcesi olan hemşiresinin istirhamatına dayanamıyarak büsbütün affetdi ve henüz feth

ettiği araziyi iade ile beyin malikine sahip kalmasına müsâade eyledi. Fakat memalikine

31

bî-gayri hakkın çıkarmış olduğu aşair reisi Turgud’a mülkünü bizzât iade etmiş ve oğlu

Bâb-ı Hümâyun’da hizmet için göndermiş ayrıca şart-ı ittihâz eyledi. 1432- 829

Murad-ı Sânî sulh halinde veya harb ederken olsun münâsebât-ı siyâsesinden kusur

etmezdi. Mücâvir hükümetlerden ma’ada Karaman Beyi ile de muhâberât-ı daimada

bulundu. [ 6 ] Zulkadir hakimi Nasureddin Mehmed 840 Malatya Valisi vasıtasıyla

Karaman oğlu Đbrahim Bey’e karşı padişahtan istiâne eyledi. Murad-ı Sânî de Amasya

askerini gönderdiğinden Nasreddin

[ V.14b ] Aşıkpaşa zâde ile Arab müverrihlerinden Đbn-i Şahna Zul-kadir ismini =

Dul-kadir suretinde ve dal harfleriyle yazarlar. Đbn-i Şahna Fatih devrinde vefâd

etmişdir. “ Ravz el-Manâzır Fî Đlmi’l Evâil ve’l-Evâhir “ eserine de sahibdir. S.Faik

[ 6 ] Münşa’at-ı Feridun dahi tebrik-i muzafferiyetine dair Karaman oğlu Đbrahim

Bey’in mektubla cevabı kezâlik Đbrahim Bey’in Seydi Ahmed Bey ile gönderdiği ikinci

mektub ve cevabı mezkûrdur. Bütün münşaat 267 parçadan mürekkebdir. Bunların

138’i padişahlar tarafından gönderilmişdir. Yarısından ziyâdesi onların cevabı yahûd

sair vesaikdir. Feridun Bey Reis-ül küttâb ve sonra Nişancı başı olmuşdur.

[ V.15a ] Onların muavenitiyle Đbrahim Bey’den Kayseriyye arazisini aldı.

Đbrahim Bey üçüncü defa olarak yine tabiyyetinden çıkarak padişah ordularının

Rumeli’de Jan Hunyad tarafından iki defa hezimetini fırsat ve ganimet ad ederek

civarındaki Osmanlı memleketlerine teaddi ve tecavüz eyledi. Damadı bulunan

Turgudlu oğlu Hasan Bey’i tesellüt ile Müslümanların mal ve ırzlarına taarruz

ettirdi. Bolvadin halkını, Ömer Dağı’nda yaylakta oturanları, Beypazarı halkını bizar

32

eyledi. Hassı Kütahya ile Ankara arasında ve Bolvadin’den Sivrihisar’a kadar

bütün memleketi tahrib eyledikten sonra birbirini müteakip Akhisar, Akşehir,

Beyşehir’i zabt eyledi. Padişah Avrupa’da hudûdunu Macarların taarruzâtına karşı

müdafaa’ etmeğe kumandanlarına bırakarak kendisi Karamanînin cezâsını vermek

üzere 846 senesinde Edirne’den hareketle Anadolu ve Rumeli askerlerini birleştirdi

ve Şehzade Alâeddinin hükümetgâhı olan Amasya’dan askeriyle davet eylerdi. O

zamana kadar Osmanlı padişahlarından bilâd-ı Đslamiye gareti sadır ve rafi’

olmamışken bu defa’ Konya’ya kadar olan beldeleri tahrib edildi. Đbrahim Bey Taş

iline kaçdı. Veziri “Kara Serveri” Bey’e padişahın hemşiresi olan haremi ile birlik

de bir çok hedâyâ ile gönderdi.

Bazı müverrihine göre füzela-ı müşhûreden Saru Yakub veyahûd == Đdris’e

göre == Arif Çelebi’yi gönderdi. Padişah, Hoca Serveri Bey’e “Karamanîlerin nifâk-ı

ahd ettiğini ve hususiyle Đbrahim Bey’in cerâim-i sabıkasını bilinirken nasıl

musalâha teklif ediyorsun ve buna yine cüretle tekeffüle kalkışıyorsun “ dedi. Hoca

Server’i Bey ise cerâim-i sabıkada kendüsünün bey ile birlikte olmadığı ve bu

defa ki hata dahi kendi rızasıyla olmayub Turgut oğullarının tahrikiyle vuku’

bulduğunu beyân ile istihram ve bade-ma bir vaz-i nasezâ zuhûr ederse cezası

üzerine alacağını tekrar etmekle padişah Đbrahim Bey’i affetdi. 1444-848

Karamanoğlu Đbrahim Bey Macar Kralına adam-ı mahsûs göndererek kralın

Rumeli’den ve kendüsünün Anadolu’da vuku’ bulacak taarruzları üzerine

Osmanîlerin perişan edileceği beyânıyla aralarında bir ittifak-name akd etdiler.

Sultan Murad-ı Sânî’nin Macaristan’la mütarekeyi müteakib saltanattan bil-istifa

Manisa’ya çekildiklerinden Đbrahim Bey Macar Kralına sultanın sebeb-i ferâgatı

33

ihtilâl damağıdan ileri geldiğine ve halefi Sultan Mehmed ise henüz on dört

yaşında bir çocuk bulunması hasebiyle Osmanîlerin harbe girişmesinin tam sırası

olduğuna dair haber î’sâlı etmişdi.

[ V.16a ] Osmanîlerin Rumeli’den tard için ehl-i salibin teşekkülüne ve bil’netice

Varna muhârebesinin hudûdunu teshil eden esbâbdan biri de bu olmuşdur.

Murad-ı Sânî’nin ikinci defa’ olarak cülûsunda vukua gelen ikinci Kosova

muhârebesinde Đbrahim Bey ordu-yı Osmanîye bir kuvva-yı muavene olmak üzere bir

küsurat asker göndermişdi. Bu asker üzengileri kayıştan bir nevi çıplak eyer üzerine

esb-süvâr olmuş kılıçları bağı ipinden hasılı teçhizât ve melbusâtı garib vasıta bir alayı

Turgud Türkleri idi. Padişah bunların garip evza’ını kıyafetleri görünce tebessüm

ederek “ Askerimizin musahharası yoktu hele keremlerinden Karaman oğlu o hizmeti

edâ etmiş” demişdir. ( Solakzâde ) Sultan Murad-ı Sânî’nin vefâtından ittihâz-ı fırsatla

evvelce elinden alınmış olan vilayâtı tekrar zabt etmek oğlu Sultan Mehmed-i Sânî’nin

gençliğinden ve tecrübesine yakından istifâde ederek bir kaç noktada birden işgal

eylemek üzere Đbrahim Bey birkaç haramzâde tutarak her birini bir tayifeye serdar

eyledi. Birini Germiyan oğludur diye Kütahiye üzerine diğerini Menteşe oğludur diye

Sığla iline, bir diğeride Aydın oğludur diyerek Aydın vilayetine gönderdi. Bu yerlerin

eski hakimlerinin hakîki veya mefrûz-ı ikâbı miraslarını tasarruf etmek için o havaliyi

tahrîb ve sükkânını tedhiş eylediler. Đbrahim Bey’de Alaiyye üzerine yürüdü. Anadolu

Beylerbeyisi Oğuz oğlu Đsa Bey, vuku-ı hali padişaha arz ve Karamanîlerle mukataleye

izin istedi. Lakin Padişah onun muvaffak olabileceğinden tereddüd eylediğinden yerine

Đshak Paşa’yı gönderdi. Kendisi de mütaakiben Gelibolu’dan geçerek Bursa’ya geldi.

34

Đbrahim Bey’in meydana çıkardığı ve verese-i hükümet Karamanîlere iltica etdiler.

Padişah Akşehir’e ve Beyşehir’e dahil olunca bunların ahalisi arz-ı inkiyâd eylediler.

Đbrahim Bey öteden berü Karamanlıların melce ve penâhları olan Taşili’ne kaçdı ve

oradan bazı ulemâyı tevsit ile sulha talib oldu. Padişaha ve erkânına nefis hediyeler

göndermek suretiyle affını temenni eyledi. Aynı zamanda Đbrahim Bey Fatih Sultan

Mehmed kerimesinin vereceğini ve her seferde hürmet edeceğini ve bademâ sadakatten

asla inhirâh eylemeyeceğini tahaddüd ediyordu. Beyin süferâsı ve Fatih’in vüzerâsında

Sultan’ın silsile atifetini tahrik etdiler. Padişah bu teklifâtı kabul eyledi. Çünkü

Konstantiniye hakkında ki tasavvuratın endişesizce icrâ edebilmek için karada ve

denizde bütün komşularıyla hali sulh ve sukûnette bulunmaya ihtiyacı vardı.

[ V.17a ] ve bu elzem idi. Bu sebeble Kasab oğlu Mahmud Bey tecdîd-i ahd için

Đbrahim Bey nezdine gönderildi. 1451-855 Karaman oğulları bir buçuk asırdan

fazla bir müddet-i medide Osmanlı hanedanına muhataralı bir rakip olmuş ve padişahlar

her ne vakit ki başka bir tarafta seferler meşgûl oldularsa bu beyler derhal harb

açmışlardır. Đbrahim Bey bir taraftan Đsfendiyar oğlu Đsmail Bey ile Osmanlılar aleyhine

olarak gizli bir ittifak akd ediyor. Diğer taraftan Fatih’in Trabzon’a sefer etmek üzere

Ankara’ya indiğinde Đbrahim Bey satvet-i padişahiden ihtirâzen bir cümle olmak ve

hemde bir kuvvet’ül zuhr teşkîl eylemek üzere oğullarından birini maiyetine asker

vererek padişaha gönderiyordu. Fatih Cenevizlilerden Amasra’yı zabt ve Đsfendiyâr

diyârından Sinop’un teslimine müteakib Đbrahim Bey’in oğlunu tatbîb ederek

memleketin avdetine müsâade eylemişdi. Sekiz yüz altmış yedi senesinde Aydın’da

mûmâ-ileyh Đbrahim Bey gayet hasta ve bi-mecâl düşmüşdü. Yedi oğlu vardı. Altısı

35

yani, Pir Ahmed, Karaman, Kasım, Alâeddin, Süleyman, Nûr Sofu Beyler Sultan

Mehmed’in halasından yani Sultan Murad-ı Sânî’nin hemşiresinden tevellüd

etmişlerdir. Birincisi ve ekber evladı olan Đshak Bey ise bir cariyeden dünyaya gelmişdi.

Fakat babasının sevgilisi idi. Đbrahim Bey onu sultandan olan evlâdlarının

mahrûmiyetiyle varis-i hükümeti i’lân eyledi ve hayatında hazineleriyle Đçel kazasını bu

oğluna vererek Silifke Kal’asına ikâmetgâh göstermişdir. Karaman oğullarının buğz ve

adâvetini minel mehdi ilellahd olduğuna nazaran Osmanîlerin namını bile işitmek

istemedi ve sureti harita-i alemden kaldırmak kasdıyla asırlarca uğraşan çarpışan

Karamanlıların Hanedân-ı Osmanî ile müsaharet peyda etmeleri mecburiyet-i siyasiyeye

müstenitdir. Diğer evladlarının kabahati, sevilmemiş anlaşılan validelerinin Ali

Osman’dan olmasıdır. Đbrahim Bey’in sultandan mütevellid altı oğlu şu suretle

haklarından iskât edilmeleri üzerine açıktan açığa ilan-ı husûmetle babalarını Konya’da

muhasara ve esir-i firâr olduğu halde onu aradan çıkardılar. Đbrahim Bey mecâlsiz bir

halde Gavele hisarına firâra mecbûr kaldı. Kal’aya girmek üzere iken keder, zafiyyet ve

şeyhuhetinden dolayı vefâd eyledi. 859

[ V.18a ] ĐSHAK BEY ZAMANI 859

Đbrahim Bey’in vefatı haberi üzerine hala sultan oğullarının en büyüğü Pir Ahmed,

Konya ile hükümetin bütün cihet-i şimâlisini zabt ederek kardeşi Đshak Bey için yalnız

Taşeli’ni bıraktı ve diğer birâderlerinde Süleyman ve Nûr Sofû saray-ı hümâyuna iltica

etmeleriyle padişah tarafından tımarlar ihsân olundu. Kendisiyle tâc ve taht

münâzasında bulunan kardeşinden gördüğü “ tezyike binaen “ Đshak Bey Akkoyunlu

hanedânı hükümdarı Uzun Hasan’a müraacâtla ondan istimdâd eyledi. Đshak Bey asâkir-

36

i muavenenin bileceği için merhale başına bin düka altını [ 7 ] vaad eylediği cihetle

Uzun Hasan bu daveti kabule müsaraat gösterdi. Uzun Hasan’a Erzincan’dan Sivas’a

bizzât azimet eylediğinden Đshak Bey müttefikinin Karaman diyarından rehber-i seferi

olmak için istikbâline gitdi. Pir Ahmed Bey bunlara mukâbele edemeyeceğini anlayarak

kardeşleriyle beraber Fatih Sultan Mehmed’e iltica etdi ve vaad, imdâd ve muavenetle

tesliye olundu. Türkmen hükümdarının himayesi askerin tadiyât-ı mütekerriresi ile

memleketi harab ve ahaliyi nevmîd eyledi. Bulduğu devâbb ve mevâşiyi memleketine

götürdü ve beş erkek yiğirmi bin deve götürdüğü mervidir. Pir Ahmed’in

mağlubiyetinden ve Đshak Bey’in Karaman tahtına iclâsından sonra Uzun Hasan avdet

ederken bakiye-i memleketinin taht-ı itâate alınması eski Kastamonu Beyi Kızıl

Ahmed’e tevdi’ eylemişdir. Kızıl Ahmed Kastamonu hükümetinde iken Uzun Hasan’ın

igfalâtına mütebahetle onun sarayına firar etmişdi. Đshak Bey hem Uzun Hasan’ın

himayesi ve hem de padişahın muhabbetini te’mîn için hükümetinin en alim

adamlarından Mevlânâ Yakub Bey oğlu Ahmed Çelebi’yi sefiri sıfatıyla Đstanbul’da

Fatih nezdine gönderdi. Yeğenlerine muavenetten sarf-ı nazar edildiği takdîrde Akşehir

ile Beyşehri’ni terk edeceğini padişaha vaad ve istirhâm eyliyordu. Padişah çavuşbaşı

Server çavuş oğlu Ahmed Bey’i gönderdi ve elçiye “ böyle hediyeler vermek kanburun

suçunu bağışlamaktadır. [ 8 ] Eğer kardeşlerinden korkmayacak

[ V.18b ] [ 7 ] O zamanda bir düka on akça ediyordu. On iki düka bir guruş kıymetinde

bir guruşta yüz yiğirmi akça ediyordu. Sultan Selim ve Süleyman devirlerinde bir düka

elli altmış akça kıymetinde idi.

37

[ 8 ] Türk darb-ı meselidir. Bir adama malik olduğu şeyi vermek demekdir. “ Bu güna

hediye namına yad etmek olmuş kanburu azâd etmek gibidir. “

Solakzade 229

[ V.19a ] Korkmayacak bir halde bulunmak istiyorsa Yıldırım Bayezid zamanında

olduğu gibi Çarşamba suyunun öte tarafını sınır kesmeğe muvafakât etmelidir.” cevâbını

verdi. Đshak Bey bu teklîfe muvafakât gösteremediği cihetle Fatih, Antalya Valisi Hamza

Bey’i Karaman’ın istilâsını emretti. Osmanlı ve Karaman orduları Ermenak’ta ve

bazılarının rivayetine göre Dağ pazarında [ 9 ] tesâdüf eylediler. Đshak Bey büsbütün

mağlûb olarak Kilikya’ya firâr zevcesi ve evlâdıyla beraber Silifke kalesine kapandı. Pir

Ahmed Bey iade-i hükümetle Akşehir, Beyşehir, Siklenhisar, Ilgın beldelerinin

anahtarlarını nişâne-i şükrân olmak üzere karabetiyle şeref-yâb olduğu hazret-i Fatihê

takdîm eyledi. Karaman muhârebesi Bosna ve Mora’nın Fatih’in vücuduna arz-ı ihtiyâc

ettikleri bir sırada bu suretle hitam bulmuş idi. Lakin Avrupa işleri sukûnet bulunca Fatih

Sultan Mehmet cariyenin oğlu Đshak Bey’le hala sultanın oğlu Pir Ahmed’i müebbeden

def‘ ile Karaman diyârını kendi memâlikine zam ve ilhâk etmek için bu halde istifâdeye

karar verdi. Karaman Beylerinin Osmanlı düşmanlarıyla münâsebetlerini Uzun Hasan

Venediklilerle taarruza ve tedâfi ittifaklarını bu yeni gasb için bahane-i ittihâz eyledi.

Sadrazam ile birlikte ve külliyatlı bir ordu ile Anadolu’ya geçdi. Esnâ-yı rahta Gavale

kalesini teshir eyledi. 1466- 871

Gavale yahûd Govala tesmiye olunan bu kale Kilikya’nın ikinci boğazından ki

Gülek kalesi olsa gerektir ki Keyhüsrev ve Büyük Đskender oradan geçmişlerdi. Pir

Ahmed Larende’ye can atdı. Fatih bundan sonra Pir Ahmed Bey’in ikâmetgâhı olan

38

Konya’yı zabt etti. Bu mevki mühime sahip olunca Mahmud Paşa’yı, Đshak Bey’in

ilticâgâhı edinmiş olduğu Larende’yi bu memleketin eskiden payitahtı bulunmuş olan

şimdiki Karaman’ı istilâya gönderdi. Bu şehrin surları altında kanlı bir muhârebe

vukuylan Đshak Bey uzun ve müdhiş bir gavgadan sonra mağlûb oldu. Eğer daha şiddetle

takib olunsaydı ele geçirilecek idi. Fatih Bey’in firârından esirlerinden katliamıyla

intikam aldı.

[ 9 ] Mut’un şimâlinde Silifke’ye yirmi altı Mut’a sekiz saat baid mesafede el-yevm

Rumeli muhâcirleriyle meskûn bir karyedir. Seyyahlar orada camii tahvil edilmiş bir

kilise, eski kal’anın enkâzı harap olmuş su yolları, kitâbeler, murabba ve mustedil-i şekl

taşları üzerinde “Kara Ahmed Bey’e ” gibi yazılar görürler.

S. F

[ V.20a ] Mahmud Paşa Timur’un dönüşünden sonra Karaman taraflarında birleşib

kalmış olan Turgud Tatar Ocağını bakâyası zahifesini taharri ve itfâya me’mûr oldu.

Sadrazam Toros’un silsile cibâlinin şubesi olan Bulgar Dağı’ndan mürûr ile Tarsus’a

kadar Turgudları arayarak Bulgar dağları, vadileri içinden saklanmış gördü. Ele

geçirdiği Turgudları zincirbend olarak padişaha gönderdi. Oda bunların hesaplarını

kesti, yeni idam ettirdi. Sadrazam henüz ordugâh’a avdet eylemiş idi ki Karaman’ın

eski başkenti olan Konya ve Larende şehirlerinde ki amele ve erbâb-ı sanayinin kamilen

Đstanbul’a i’zâmı için emir aldı. Mahmud Paşa hüsn-i insaniyet pervariden mahrûm

olmadığını mükerreren izhâr etmiş olduğu gibi vatanlarından cüdâ edeceği eşhâstan bir

takımı ayırmak suretiyle bu defâda ulu vicdanını ispat eyledi. Lakin Mahmud Paşa’nın

muhâtaralı bir rakibi olan Vezir-i Sanî Rum Mehmed Paşa, sadrazam hakkında eskiden

beslediği kini cihetiyle ona irâs-ı mazarrat için hiçbir fırsatı kuvvet etmezdi. Pek çok

39

zamandan beri makam-ı sadarete haris olan bu zât Mahmud Paşa’yı gönderilecek

eşhâsın bir takımını yerlerinde bırakmak ve kuşkuluk götürmek = Solakzâde’ye

nazaran = zenginlerinden rüşvet aldığı cürümleriyle ithâm eyledi. Padişah sadrazamını

insaniyetine mukâbil işi onun elinden alıb defterdarlarına tevdi’ etmekle cezalandırdı.

Vezâret-i uzma uhdesine tevdi’ edilen Rum Mehmed Paşa ki tebdil-i din etmesiyle her

türlü ihtisâsatı hakkaniyetinde ta’ariri etmiş görünürdü. Padişahtan aldığı emir üzerine

müferitane hareket ederek ahalinin mübâşeret ve eşrâfını da amele sırasına katarak

yurdlarından ayırdı. Hatta Pir-i tarikât Mevlânâ Celâl-üd-din-i Rûmî sülalesinden Emir

Ali oğlu Ahmed Çelebi dahi bunların arasında idi. Lakin Padişah bunlardan haberdar

olunca itizâra müsaraatla Çelebi’ye bir çok hediyeler vererek tatbîk-i hatırına yine

çalışmış vesair eşrâf ile birlikte müreffehen avratlarına müsâade eylemişti. Bunun

üzerine padişah-ı memaliki meftûhayı üçüncü şehzâde Mustafa Sultan’a tevcih ve

kendisininde payitahta teveccüh etdi. Devlet-i Selçukiye harabeleri üzerine Osmanlı

hanedanı te’sis ettiği vakit yerleşmiş olan Karaman sülalesi bu suretle 166 sene sonra

kendisiyle birlikte zuhûr eden Osmanlı Devleti’nde eliyle alt üst olmuşdur. 871

Karaman oğlu Đshak Bey Uzun Hasan’ın sarayına iltica etmişdi. Đmdâd ve

muavenetiyle mülk-i mervusunu taleb ve istirdad etmek üzere gelirken “ Ruha “ dediği

şimdiki Urfa’da vefât eylemişdir.

Kim ki bu devlete ola bedhâh rüzgar aher emir anı tebâh

Solakzâde

40

[ V.21a ] KASIM BEY, PĐR AHMED BEY VE ÜÇÜNCÜ MEHMED BEY

ZAMANI

Đshak Bey’in zevcesinin vürûdunda daha bir müddet mukâvemet eylediği

Silifke’den başka bütün Karaman Osmanlı’nın zir-i idâresi ve hükmüne geçti. Başlıca

ahalisi çıkarılmış olan eski merkezi idâresi yani Konya [ 10 ] ve Karaman [ 11 ] eski

ihtişâmları gittikçe gaib etdiler.

[ V.21b ] [ 10 ] Karaman ailesini müessesi tarafından kadîm Larende ---- ki bakâyası

belde-i cedîdeden az bir mesafede halâ manzûrdur. ---- harabelerinden çıkarılan enkaz

ile inşâ olunan Karaman şehri Konya beldesinin ehemmiyet tarihiyesini hiçbir vakit

ihrâz etmemişdir. Konya şehrinin pek eski bir zamanda bir takım Yunan muhâcirleri

tarafından “ Danaya” ismiyle inşâ olunarak Likaonya hıtta-i kadîmesinin merkezi

olmuştu. Esâtir-i kadîmeye göre güya bu şehre bir ejderha sultan olub ikide bir de

hücumla kadın ve kızlarını yediği halde Jüpiter’in oğlu “ Prasyos “ ejderhâyı katl ile

şehri bu beladan kurtardığı için ahalisi şehrin bir kapısı üzerinde bunun resmini vaz’

etmişlerdir. “ Resim” veya “ Sanem “ demek olan “ ikon “ dan müştak olmak üzere

şehre “ Đkonium” namı verilmiştir. Romalılar ve Rumlar zamanında dahi bu isimle yâd

olunmuştu. Bâde-hu Selçukîleleri yeddi hıttaya geçince ihtisâren “Konya” tesmiye

olunmuştur. Taksimât-ı kadîmesi Likya’nın bir kısmıyla Pisidya, Likaonya, Pamfilya,

Elisorya hıttaları Kapadokya hıttasının bir mikdârı havidir. Tarih-i Osmanî’de Karaman

ili ismiyle mezkûrdur ki Anadolu’nun kısm-ı vustasının cenûb-ı cihetine verilen isim

olub Konya Niğde ve Đçel sancaklarından ibârettir. Asıl Karaman vilayeti Konya

Sancağı idi. Konya on binlerinin mürûru yani şehzâde Keyhüsrev “ Kule-i ark “

41

namında bir Ispartalı ma’rifetiyle Yunanistan’ın serseri takımından yazdırdığı kuvve-i

muavenedir ki Đran üzerine sevk olundukları halde Ksanefon kumandasında ricât etmiş

olmalarıyla ve sonra Frederik Barbarossa’nın hıttasıyla şöhret almışdı. Rum

Selçukluların bu şehri payitaht-ı ittihâz edib Selâtin-i Selçukiye ve Büyük Alâaddin

zamanında inşâ olunan evâbid ve meabidle seyyahhını tastir fırkatı celb etmekte

bulunmuşdur. Cevâm-i şerîfin en cesim ve en musanma Sultan Alaaddin’in Camiî olub

ahiren tamîr edilmişdir. Konya’nın badi şöhretini olan esbâbın biri de Tarikât-ı

Mevleviye müessisi şair-i tasavvuf Mevlânâ Celal-ed-din Rumî hazretlerinin

merkadedati havî olmuş ve mehd-i tarikât bulunmak hasebiyle Konya bir kat daha

hürmete mazhar olarak tahtlarından mütekayyid olunan hükümdarlar oraya iltica

ederlerdi. Veli-i müşâr-ı ileyhin şehri içindeki türbe-i şerîfesi ve dergâhı pek ma’mûr ve

müzeyyendir. Oldukça güzel muhâfaza edilmiş kıyaretime nüfusu güya Konya’nın Pers

tarafından te’sis olduğu hakkındaki rivâyete esâtirye-yi musaddak ise de divarları

kapılar üzerinde ki Arabi kitâbeler şehrin banîsini Selçuk padişahlarına atfının lazım

gelir. Şehrin ortasında Đç kale namıyla harab bir kalesi olub bunun içinde bulunmuş olan

[ V.22a ] Fatih’in muzaffer yanı Karaman halkının kendi namlarına mensûb aileye

irtibâtlarını tamamıyla mahvedememiş idi. Đshâk Beyin oğullarıyla validesi Silifke

şehrini hala ellerinde bulundurabiliyorlardı. Halk arasında gizli gizli cereyan eden

Meylan isyanı alevlendirmek için merkez-i ilkâat haline koymuşlardı.

[ V.22b ] Mülûk-ı Selçukiye sarayının bazı tarafları el-yevm bakîdir ve sanat-ı

mahirâneleri calib-i enzâr dikkat olmaktadır. Selçukîlerden Alâeddin evvel şehri sur ve

42

hendekle ihâta ve kule ve kalelerle tahkîm edib hanifleri dahi cevâmi medârısı ve

saraylar vesair ebniye ve hazainle Konya’yı ziyâde tevsi’ ve te’zîn etmişlerdir. Devlet-i

Selçukiye zamanında Konya şimdikinin birkaç misli büyüklüğünde idi. Bu devletin

hitâmında Karaman oğullarının ellerine geçib ba’dehu bunları asaker-i Osmanîye

mukâvemetleri sırasında vuku’bulan muhârebâttan hayli harab olmuş ve nihayet

memâlik-i Osmaniye dairesine dahil olmuştur. Asâr-ı atikası zaman ile azalmıştır.

Lakin bu son zamanlarda büyüyüb kasb-ı irâd etmeğe başlamışdır. Büyük Alaaddin’in

başlıca inşâatı cami, kale, vasi’ bir su hazneleridir. Şehrin duvarları ve kendisinin

türbesidir. Muâhharan Osmanlı padişahları Mevlevi-hâne ile cami yaptırmışlardı. Sultan

Selim Ayasofya’yı numune-i ittihâz ederek bir cami ile müteaddid medreseler binâ

ettirmiştir. Đşbu cami kapılarını tezyîn eden taş oymalarının hüsn-i tabiyete

muvaffakiyetle celb-i nazar dikkat eder. Konya zamanlarında dahi Pelinek’in verdiği

nama müstehâktır. [ Roma hükümeti Diyoklesdin zamanında dörd kısma taksîm

olunarak her birine tatraş ünvanı verilmiştir. Pelinek on dört beldeden mürekkeb bir

tatraşın başında bulunduğu için Konya’yı şehri eşher tesmiye eder. ]

Konya Anadolu’nun vustalarında 533 metro irtifa’ olan çölümsü vasi’ bir ovanın

kenarında ve garb cihetinde bir küçük gölde hitâm bulan bir çayın üzerinde olarak

Đstanbul’un takriben 450 kilometro cenâb-ı şarkisinde vaki’ vilâyet merkezi meşhûr bir

şehir olub 44.000 ahalisi, 44 cami-i şerîfi, 127 mescid, 42 medrese, cemâm 1890

kitabe-i havî, beş kütüphânesi, 2 kilisesi, Sultan-i Đdâdi zükur ve inas için rüşdiyeleri ve

müteadid ibdidâi , ve sıbyan mektebleri, 314 dükkanı, 2 bedesteni , 7 hanı 8 hamamı, 81

çeşmesi ve asâr-ı atikadan Mar’ul-zikr bir çok ebniya musannafa harabeleri vardır.

Şehir şimâlinden cenûba mümtedd ve eski üç sivrisi olub bir balık şekline ibrâz eder.

43

Şehrin üç tarafı çöl halinde kuru ve hali ise de garb cihetinde bir saatlik mesafede “

Meram bağları “ tamamıyle bağ bağçelik ve eşcâr-ı müsmire ve gayri müsmire-i havî

müferrih güzel havai bir yer vardır ki ahalinin haysiyetlerini şamil olub ağniya takımını

yazın oraya çeker. Burada kamaraddin tesmiye olunan bir kayısı olduğu gibi ve debbağ

çiçeği namında bir çiçek vardır ki sahtiyanın kar beyazlığı gök mavisine tedbîl eder.

Konya’nın havası sönük ve serince ise de pek sağlamdır. Kışın mizân’ül-harare ibtidaî

8 derekeye kadar iner ve yazın nadiren 24 dereceden yukarı çıkar.

[ V.23a ] Bir tarafında genç beyin umumiyesi ve Đshak Beyin kardeşi olan Kasım Bey

hamisi Uzun Hasan’ın yardımıyla ahalinin eski hanedâna muhitinden temsil-i istifâde

ediyordu. Fatih Karaman’dan azimetinden evvel Turgud Tatarları aşiretine yarı yarıya

teşkîl edilmiş ise de yine Tatarlardan Varsak [ 12 ] denilen ve Timur’un istilasından

beri oralarda kalmış olan aşirete ilişmemiş idi. Alenen arazide Küçük Asya’nın son

hükümdarları olan Selçuklular hanedânına kılıç irsâlinin taht-ı hükümetinde henüz

müşkîl idi.

[ V.23b ] [ 11] Konya’nın 57 kilometro cenûb-ı şarkında Tarsus’a Silifke

canibinin en şimâl etekleri altında ve Ak göle dökülen Göksu mecrâsı kurbünde kazâ

merkezi bir kasabadır. 7500 ahalisi harab bir kalesi Karaman oğlundan kalma olan

gayetle musamma bir cami-i şerîfiyle harab olduğu halde bir çok asâr-ı musammafası

bakî olan Emir Musa Cami ki sütunlarından bazıları eski Larende şehri

yetimhanelerinde kalmadır. Müteaddid medreseleri oldukça işlek çarşısı ve pamuktan

bez ve alaca ile sair destgâhlarıyla debbağ-haneleri vardır. Mevki-i hüdâ-yı bahrdan

44

1260 metro yüksek olub etrafı gayetle münbit ve mahsûldâr vasi’ ovalardan ibâret ve

haneleri dahi bağçelerle muhit olmakla manzarası pek güzel ise de ahalisinin nezâfet ve

tahârete merakları ve hüsn-i tabiatlarla olmadığından birikmiş mezbele ve çirkâblardan

bazı hastalıklar tevellüd edib yazın hararetle en ziyade olduğundan havası pek sağlam

değildir. Kışın üç aydan ziyade zemini karla mestûr kalır. Karaman pek eski bir kasaba

olub ism-i kadîmi Larende’dir.

[ 12 ] Süleyman Şah Horasan’a avdet ederken Fıratı geçtiğinde ve Caber kurbinde

gark olduğu zaman oğulları şimâle teveccüh etmiş ve hepsi de Üçok = Üç Ok =

Türkmen kabilesinde olan yedi arkadaşı aileleriyle birlikte Çukurova’da birleşmişlerdi.

Bunlar “ Yüregir, Uzun Varsak, Özer, Kara Đsa, Gündüz, Kış Timur = Kosun şehrinden

me’hûz = Kosun “ idi. Bunlar asıl rüesâ idiler. Bu aşiretin reisi Yüreğir idi. Bunlar

araziye-i seferliyi kamilen zabt-ı ihzâdı bir müştekil hükümet teşkil etdiler. Ramazan

oğulları, Zulkadir oğulları gibi Ramazan Yüreğir’in oğludur. Varsaklılarda Kilikya’nın

garbine Silifke ve dolayına yayıldılar. Silifke’nin şimâl-i şarkiyesinde Toros Dağının

kısmına hala “ Varsak Dağı “ derler. Silifke karyesinde Varsak kazâsında merkezleri idi.

Turgud Tatar aşireti ve Anadolu’nun bazı yerlerine perakende olmuş ve çoğu Konya ve

Akşehir havalisinde yerleşmişlerdi.

Karaman’dan yetişen meşahir :

[ Şair Larendeli “ Şani “ ] Sultan Selim Han-ı Sânî devrinde dersaadete vürûdla tarîk-i

tedris’e sülûk etmişti. Şu beyt anındır. “ Karban rah iklim-i fenânin şainen : Baş u can

tirken odur.” Biz kafleyi salareyiz.

45

[ Kara Yakub, Sarı Yakub ] her ikiside Karaman’da tevellüd etmişlerdir. Đkisininde

tefsir ve şerh-i fıkha dair müteaddid asârı vardır. Sarı Yakub bazı ayât-ı Kuraniyye

hakkında bir eser ve bir de “ Menâsük’ül Hac ” bırakmışdır. Mesâlih üzerine bir şerh

ve hedâya bir haşiye yazmışdır. “ Đnna lenen rüsûlena yaktulunen nebiyn bi-gayri hak

“ ayetleri beyhinde tevehhüm olunan ……… reffen bir risale ile kemâle tecerrübünü

göstermişdir. Bu ayetler hakkında Mısır ulemasıyla münakaşası sebeb-i telif olmuştur.

Hazreti risâlet-i penâhı rüyada gördü.” Lühûmül ulema mesmûme femen şemmaha

merid ve men ekelehamat “ hadisi sahih olub olmadığını sormuş “ Ya ! Yakub küllûl

lühûmül ulema mesmûm “cevabını almışdır.

[ Nişancı Karamanlı Mehmed Paşa ] Mevlânâ Celâl-üd-din-i Rumî ahfadındadır.

Đbtida-i tarîk-i tedrise sülûk etdi. Fatih Sultan Mehmed devrinde bâb-ı hümâyuna

nişancı oldu. O sırada padişahın evâmiri üzerine Đran Şahına yazdığı hıyalet-i şairane ile

meali namelerinden dolayı o kadar nail-i teveccüh oldu ki vezâret-i uzma senedine

kadar irtifâ etti. Şiirde me’mûriyetine nisbetle “ Neşai’ “ tahalllus eylemişdir. Fatih,

Mehmed’in Ahmed Paşa’yı azl ile mütehayyiz bir recl-i devlet ve şair olan Mehmed

Paşa’yı nasb eyledi. Mehmed Paşa kanuna aşina olmak sıfatıyla şöhret-i uzma’ sahibi

olarak Devlet-i Osmaniye’de birçok mühim kanunlarından vaz’ ise de namına şöhret-i

askeriye esnafına incitmişdir. Mahalliyenin kısmı uzmanı bunun zamanında tanzîm

olunmuşdur. Bayezid-ı Sâninin cülûsu sıralarında Cem tarafdarı olmak münasebetiyle

yeniçeriler tarafından öldürülmüşdür.

[ Şeyh Hacı Çelebi ] Karamanîdir. Sultan Bayezid-i Sânî tarafdarı idi.

[ Baba Đshak ] Karamanî bir mülhiddir ki 627 tarihinde Anadolu’ya nübüvvet

iddiasında kalkışub kendisine tabi’ olan pergerde-i sikeh-hazân ile Tokat ve Amasya

46

cihetlerini yağma etmekte iken mülûk-ı Selçukiye’den Keyhüsrev’in gönderdiği asker

tarafından tutulub idam olunmuşdur.

[ Pir Mehmed Paşa ] Şeyh Cemalleddin Aksarayî afvadındandır. Karaman’da tevellüd

etmişdir. Çaldıran muhârebesinde Sultan Selim’in son derece teveccühünü celb etmiş

Mısır seferini müteakib makam-ı sadârete gelmiş ve Sultan Süleyman devrinde dahi

kubbe vezaretinden etti.

[ V.24a ] Bir takım halkın muhabbetsizliği bir takımınında korkusu aralarında

Osmanlılarca muhataralı olabilecek bir müfâzeti istihzâm etmiş ve bir fesâd-ı vukuna

şübhe bırakmayacak süratte zuhûra gelen hareket-i tehlikeyi artırmak idi. Bu fesâdı

bastırmak için veziriazam Rum Mehmed Paşa külliyetli bir ordu ile Anadolu’ya azimet

emrini aldı. Bu sırada Mehmed Paşa tarafından ika’ olunan mezâlimi müverrihleri

seriyen beyân ederler. Solakzâde ( Beyit : Amdır lütfi Hak Teâlanın Müntekimdir bir

adı Mevlânın ) ( Reâyaya peyman agniyasından ahz-ı mal Larende’yi harab yebâb

Ereğli havalisini virân ve ahali Karman talan eyledi ) ve sonra akibet ettiği zulm ve

fesâdın kendi dahi cezasını gördü. ) der. Mehmed Paşa saikâ-i tamahla Ereğli ve

Larende kazâlarını vergi altında ezdi. Larendeliler cami ve medreselerin Ravza-i

peygamberleri hâvî olan Medine-i Münevvere’ye vakf edilmiş olduğu beyânla hiç

olmazsa bunlara ilişilmemesini istirhâm etdiler. Zalim vezir cevab makamına kaim

olmak üzere heyet-i mebuslarını kamilen i’dam ettirdi. Karaman beldelerini serâfa

mezâlim altında inlettiğinden sonra Varsakların bulundukları yerlere tecâvüz ve onlar

hakkında da muamele-yi vahşiyanesini tekrar eyledi. Fakat Varsak rüesâsından Uyuz

Bey namında biri Taşeli derbendlerine atılmış ve düşmanı arkadaşlarıyla Türk

47

süvârisinin hücumuna manzur bulunmuş idi. Mevkinin mena’ati aleyhinde icrâ olunan

hücumları müdafâya kifâyet etdi. Bu gavgalarda Osmanlı askerinin yarısı telef oldu.

Rum Mehmed Paşa bunların bakiyesini ancak o vakte kadar edilmiş olduğu ganaimi

terk etmek suretiyle kurtulabildi. Varsaklar Mehmed Paşa ile askerinin hep kaçmakta

olduklarını görmeleri üzerine vezir-i a’zam parmaklarıyla reislerine göstererek

müstahziyâne “ bu paşa ne hoş devletli imiş ki cem’ ettiği malı bizim ayağımıza kadar

götürüp altınlar bırakdı. “ diye bağırdılar . Padişah hizmetinden dolayı artık cemiyetini

gaib etmiş olan vezir-i a’zamı azl ederek yerine esaretten bu sene valiliğe kadar intizâ

etmiş olan Đshak Paşa’yı nasb eyledi. Sekiz yüz yetmiş beş senesinde Đshak Paşa Rum

Mehmed Paşa’nın bozgunundan sonra bütün memleketi eski beylerinin lehine kıyyam

ettirmiş olan Đshak Bey kardeşi Kasım Bey’i urmak üzere zamanı fevt etmeksizin

Karaman’a azimet eyledi. Pir Ahmed Bey bunu haber alınca Đçel’e ve oradan

[ V.25a ] Uzun Hasan’a iltica üzere Diyarbekir’e firar eyledi. Đshak Paşa Kasım Beyle

Mut [ 13 ] Kal’asında mesârif ederek muhârebeye icâr ve bil’külliye rehin-i inhizâm

eyledi. Kasım Bey’de Uzun Hasan Venedik donanmasına dehâlet etdi. Vezir-i azam

Mut, Niğde Kal’alarında tekrar inşa ettirdikten sonra Varköy, Üç hisar, Orta hisar

Kal’alarıyla Aksaray şehrini feth eyledi.

Padişahın emr-i katisi üzerine Aksaray ahalisi kaldırılarak Đstanbul’a nakl eyledi ki

el-yevm Aksaray’a tesmiye edilen mahalde iskân edilmişdir.

[ V.25b ] [ 13 ] Mut şimâlen Konya garben Ermenak cenûben Gülnar şarken Silifke

kazalarıyla mahdûddur. Kısm-i şimâlisi Boğa silsilesinin eteklerinden ibâret olarak

48

dağlık ve kısm-i cenûbisi Göksu vadisinden ibâret ovalık olub nehri mezkûr kazâyı

garbden şarktan ayırarak sağ ve solunda birkaç çay alır. Ekser arazisi dağlık, daşlık,

ormanlık olub arazi mezvası azdır. Mahsulât-ı ihtiyâcât mahalliyeye göredir. Bağları

eşcâr-ı müsmiresi daha çokdur. Ormanları yabani zeytunları ziyadedir. Son zamanlarda

gülistanları ve gülbağı ve suyu istihsân-ı ehemmiyet verilmişdir. Kazânın 74 karyesi

vardı. Ahalisi kamilen Müslim olmak üzere 15268 kişidir. Mut kasabası Silifke’nin 85

kilometro şimâl-i garbiyesinde olarak soldan Göksu’ya dökülen bir derenin kurbünde

kazâ merkezi ufak bir kasabadır. 900 ahalisi,1 cami, 1 medresesi, 2 hanı, üstünde eski

bir kal’ası == El-yevm caddeye nazır olan kısmı hükümet konağıdır. == ve etrafında

geniş bağ ve bahçeleri ve birçok harabeleri vardır. En evvel “ Ulba ” yahûd “

Galdıyopolis “ tesmiye olunan bir zahîr-i kadîmenin mahallinde müvessi olub

Selçuklular zamanında dahi hayli ma’mûr idi ve o vakitten kalma birkaç harab cami,

han ve hamamı vardır. Karaman oğlulları’ndan birinin dahi mezarı hâvîdir. [ kitabedeki

ismi ihtivâ etmesi lazım gelen yazı an kastin vechlin yontulmuş olduğunda kime aid

olduğu bilinememektedir. Selçukîlilerden kalma hamam 318/ 319 senelerinde mezkûr

kazâda kaymakamlık eden Raşid Bey namında bir zât-ı âli himem tarafından meydana

çıkarılmaktadır. Bu hamam biri büyük diğerleri küçük olmak üzere üç kubbedir. ( 10

metro boyunda ve 8 metro enindedir.) mürûr-ı zamanla gömülüb sathı zeminin seviyesi

ile müsâvi ve umûma mahsûs bir yol olmuşdur. Đçi toprakla dolu idi. Merhûm Raşid

Bey hafriyatı ve tathirât ve tamirât-ı icrâ ettirerek dördüne su isâle fıskiyeler yaptırmış

mefruşâtına i’tinâ ile mükemmel bir hale ifrâg eylemişdir ve bundan maada dere

kenarında munazzam bir millet bağçesi vücûda getirmiş ve civardaki harabelerden

49

cesim mermer sütünlar nakil ettirerek hükümet meydanına merkez ettirib kasabayı

tezyîn ve imâr eylemişdir. ] S. F

Girişi 56.ıncı sahifedir. Mürâcaat

[ V.26a ] Đshak Bey’in haremi zevcesinin vefâtı haberi üzerine padişah bir heyet-i

sefâret göndererek arz-ı itaât eylemiş idi. Fatih’te Gedik Ahmed Paşa’ya kal’ayı teslim

almağa me’mûr etdi. Sekiz yüz yetmiş yedi senesinde Karaman oğlu Mehmed Bey

Silifke’ye gelen paşaya kaleyi teslim etdi. Bundan sonra paşa “ Mokan “ kalesi üzerine

yürüdü. Bu kalede Đshak Bey’in birâderi Pir Ahmed’in ailesiyle Đbrahim Bey’in

oğullarından babası sağ iken vefât eden Mehmed Bey’in kerimesi ve bu beylerin yakını

Melahat-ı fevk-al-âdesiyle meşhûr bir kız bulunuyordu. Bu kalenin de teslimi olmak

üzere Ahmed Paşa bulduğu hazinelerle Mehmed Bey’in kerimesini padişaha gönderdi.

Bu işde bittikten sonra “ Lülge “ kalesini muhâsaraya gitdi. Kaleyi zabt eylediği vakit

muhâfızlardan bir kısmını katl ettirerek diğer kısmını da surlardan aşağı attırıldı. Lakin

Uzun Hasan ordusuna yaklaşmış paşanın fütûhât-ı cedîdesini muhâfazaya müsâade

etmediğine Gedik Ahmed Paşa Konya’ya doğru çekildi. Uzun Hasan Sultan Mehmet

Sânî’ye karşı Karaman Beylerinin hukukunu müdâfaaya karar vererek hudûd-ı

Osmaniyeyi tecâvüzle Tokad’a doğru ilerlemişdi. Nezdinde Mehmed Bey’in amca

zâdeleri Pir Ahmed ile Kasım Beyler bulunuyordu. Ordu Uzun Hasanın veziri Ömer

Bey ile yakını bu Yusufça Mirza’nın kumandaları altında idi. Tokad’ın Timur

tarafından hin zabtında görülmüş olan vahşetler bu defa şehir tekrar alındığı vakit

teceddüd etdi. Belde-i rama’da kalıb ahaliye bin türlü işkence icrâ edildi. Bu

Türkmenler muktezâyı tabiyetleri ve vahşetlerini icrâ ettikten sonra Ömer Bey Yusufça

50

Mirza ile Pir Ahmed ve Kasım Beyleri on bin neferle Tokad harabelerinde bırakarak

Diyarbekir üzerine yürüdü. Yusufça Karamanoğulları’nın ilkaatına tabi’ olarak onların

iddia-i hukûk eyledikleri memâliki tahrib eyledi. Tokad’da irtikab olunan vahşetler ve

Karamanda icrâ olunan tahribât haberleri üzerine Sultan Mehmed-i Sânî’nin hıddetin

nihâyet olmadı. Đlk sözü hemen çadırının Üsküdar’a kurulmasını ve bütün paşalara,

beylere birer emir-nâme-i umûmi göndererek mahiyetine meşiyyet-i seria ile

gelmelerini emretmek oldu. Tehlike pek karib idi. Düşman ve müttefikleri olan

Karamanîler birkaç merhâle daha gelmiş olsalar Küçük Asya’nın kalbinde bulunacak

idiler. Sadrazam Đshak Paşa ile Karaman Valisi Şehzade Mustafa bütün Đran ordularında

hücûmuna ma’rûz edildiler.

[ V.27a ] Maiyetlerinde müdâfaa için asker pek az olduğu cihetle Gedik Ahmed Paşa

tarafının Yusufça’ya mağlubiyetinden sonra her refika düşman eline geçmek

tehlikesinde bulunuyorlardı. Fatih, Mahmud Paşa’ya sadaretten azl etmiş olmasıyla

kendisine tertib eden zararı şu hatırlı zamanda takdîr vasfının tamirine müsâraatla o

muhterem hadim-i devleti ikinci defa’ olarak devletin en büyük müsnediyle davet eyledi

ve ne yolda hareket etmesi lazım geleceğini mutazammın oğlu Karaman valisi Şehzâde

Mustafa’ya da kendi eliyle yazılmış bir emir-nâme gönderdi. Mahmud Paşa’nın rey ve

tensibiyle Anadolu Beylerbeyi Davud Paşa ileriye gönderildi. Yusufça Mirza Karaman

oğullarıyla birlikte müttefikleriyle memâlikini yağma ediyorlardı. Akşehir’ten cenûba

doğru Hamid iliyle Karaman hudûdu üzerine Kara Mud üzerine yürüdüler. Oradan da

şarkta Karaman’ın “ Koralis “ dedikleri yine o nam ile yâd olunan göl üzerinde “ Kora

iline “ teveccüh etdiler. Müttefiki bu gölün kenarında bir gün evvel Yalvaç’tan gelmiş

51

olan şehzâde Mustafa ile Davud Paşa kumandasında bulunan Osmanlı ordusuna tasarruf

etdi. Kanlı bir muhârebe vuku’ buldu. Yusufça Mirza ordusu tamamıyla bozularak alel

acele Uzun Hasan’ın memâlikine avdet etdi. Karaman oğulları Ahmed ve Kasım Beyler

kurtulmuşlar, kaçmışlardır. Ahmed Bey Uzun Hasan’ın nezdine giren Kasım Bey’de

Kilikya taraflarına giderek Silifke’ye iltica ve kal’ayı tahkim eyledi.

Fatih birkaç kaleyi henüz Pir Ahmed ve Kasım Beyler ellerinde bulunan Adana

taraflarıyla Küçük Asya sahilindeki harbin esmânı vakit merhûmuna bit-tabik Uzun

Hasan’a karşı yürüdüğü esnâda Venedik Amirali Piyer Mozeniko’nun kumandası

altında Karaman sahiline tecemmu’ etmiş olan ehl-i salib donanmasının Silifke’ye aid

olan harekâtına bir nazar-ı atf etmek icâb eder. Bu donanma Đzmir, Antalya ve civar

sevâhil zabt ve tahrib ve ahalisini katliam ve enva-i mezâlim ifa’ ettikten bir sene sonra

“ Mozeniko “ Silifke şehrini muhâsara etmekte olan Kasım Bey’e muavenet için

Karaman sevâhiline avdet eyledi. Moseniko Venedikliler tarafından “ Santo Rodos’u “

tesmiye edilen ve vaktiyle Sicilya korsanlarından en meşhur yataklarından olan “ Ağa

limanında demir atdı. Bu Ağa limanı Grimeston’un mağara dediği mahal

[ V.28a ] olması muhtemeldir. Grimesto’nun bu mevki’ korsanda eski bir batağı

olmak üzere bildirmişdir. “ Vitore Sorancu, Moseniko’nun sefiri sıfatıyla harekât-ı

harbiyenin müzâkeresi için Karaman Beyinin ordugâhına gitti. Kasım Bey hem

Silifke’yi ve hem de Silifke’nin garbinde ve az bir mesafe baidinde Sığın ve Koriko’yu

muhâsara ediyordu. Sığın’da kumanda eden Mustafa sarp bir dağ üzerinde bulunan

mevkinin müdâfaası kolay olmadığı halde bila-mukâvele efendisinin emniyetine karşı

hıyânet ederek teslim oldu. Kal’a Moseniko tarafından derhâl Kasım Beyin

52

kumandanlarından Yusuf’a teslim edildi. Donanma bu seferden avdetine Koriko

kalesine tevcih etti. Koriko kelimenin istikâkına nazaran kadim “ Corycus “olacakdır. “

Barbaro” Korikonun Ermenice kitabelerinden bahs eder. Burada bir mezar taşı

bulunmuşdur. Manatu’da bulunmuş ve Kont Kastiglioni’nin Đtalyan Kütübhaneleri nam

eserinde bu mezar taşı hakkında izâhat mevcûddur. 1296 senesinde “ Soghr “ yani

Kilikya hudûdunu tarac eden harb-i mukaddesi eşhâsından “ Mopabith “ namında bir

muhârib için rekz olunduğu anlaşılıyor. Korikos bir kal’adır, Korikos bir şehirdir.

Korikos Đçel sancağının şark sahilinde ve Silifke’nin 45 kilometro şark-ı şimâlinde

Lamas suyunun mansıbı kurbinde bulunmuş bir şehr-i kadimdir. Karşısındaki bir küçük

ada üzerinde ve Göksu nehrinin mansıbı yanında hala mevcûd olan harab bir kal’ası el-

yevm Karahisar (Kız Kal’ası) ve Korikos namıyla ma’rûftur. Bu kal’a sahilde ve şehre

muttasıl bulunmuş olan diğer bir kaleye bir köprü ile merbût idi. Bu şehir ezmine-i

kadimede berrilere mahsûs-ı ad olunan garib bir mekkaresiyle meşhur idi. Mezkûr şehir

kurun-u vustada dahi mevcûd olub ehl-i salib muhârebâtı zamanında kal’alarında

metaneti ve limanlarının mahfuziyet ve resanını ile ma’ruf idi.

Karaman’dan zuhûr eden ihtisâsat üzerine Uzun Hasan Venedik ve Rodos

Şövalyeleleriyle tedâfi’ ve tecâvüzü padişah aleyhine bir muahâde-i akd ederek

ordusunun noksanını ikmal etmek için memleketine celb ettirdiği iki yüz topu ve

külliyetli top ve barutu ya buradan ve yahûd Ağa limanından o hâle nakil edilmiş idi.

[ V.29a ] Đki limanı ve işlek ticareti vardı. Bazı harabeleri mevcûddur. Çipito’unun ”

Eluza “ tesmiye eylediği ve el-yevm “ Softa Kal’ası “ namı verilen Ars ve küçük adası

şarkta da vaki’ ve mebâni-i kadîme harabeleriyle halidir. Koriko karadan geniş ve derin

53

bir hendek ve iki katlı bir sur ile muhâfaza edilmiş idi. Yeniçeri kumandanı

Đskaladonlikten dönme Đsmail, Korikos Kal’asına kumanda ediyordu. Bey çok müdâfaa

etmeksizin teslim oldu. Bir kayanın tepesinde kain olub iki yüz muhâfızı bulunan

Silifke kumandanı Rum Azi Bey’te kaleyi kolayca müdâfaa edebilecek iken diğerlerinin

hareketine iştimâl etdi. Bu üç kalenin zabtı üzerine Kasım Bey Venedik donanması baş

kumandana gayet kıymetdar bir surette donatılmış cins bir at ile memleketler a’dâtına

tevfikân terbiye edilmiş bir parsı hediye ederek ihzâr-ı minnetdari eyledi. Doksan dokuz

sefineden mürekkeb olan Venedik donanmasını yağma, harab ihrâk için bundan sonra

mükerreri ( Kadîm Telmisyos ) taraflarına gitdi.

Karaman Valisi Şehzâde Mustafa’nın maiyetinde olarak Osmanlı ordusuna

kumanda etmekte bulunan Gedik Ahmed Paşa == ki ma’dûm Mehmed Paşa’ya halef

olmuşdu. == Karaman seferini bitirmek ve henüz Pir Ahmed ve Kasım Beylere tabi’

bulunan kaleleri zabt eylemek üzere Kilikya dahiline gitdi. Moseniko’nun askeri

tarafından alınmış olan Sığın , Koriko , Silifke mevkilerinden ma’âda Ermenek Minan

= Solakzâde’de Minâl = Develi hisar kalelerinde henüz Kasım Bey ile Pir Ahmed’e

tabi’ bulunuyordu. Fatih’in Uzun Hasan’ı mağlub ve firâra mecbûr ettiğinde Uzun

Hasan’a ilticâ eden Pir Ahmed Bey’de esnâ-yı firârda birlikte olarak Tebriz’de soluğu

almışlardı. Karaman oğullarına erişmiş nekbetin şenâat Uzun Hasan’da sirâyet ettiği

cihetle artık Ahmed Bey’in Uzun Hasan indinde rağbeti kalan ve ondan muavenet ve

himâyet ümidi de gayri me’mûl bulunmağla Đran’dan avdet ederek Karaman diyârına

geldi. Silifke’de kardeşi Kasım Bey ile uzun bir mülâkât ve bazı mukarrerâtı ittihâz

ettikten sonra

54

[ V.30a ] Pir Ahmet Bey Ermenek tarîkiyle Larende’ye ve bunun kurbünde “ Yellitepe

” üzerinde ordugâhını kurdu. Dostane bir mülâkat taleb eden Ahmed Paşa’nın sefirlerini

evrâd ve kabul etdi. Kendisini esir etmekten başka bir maksadı olmayan bir hainin

sözüne na-beca bir i’timâd göstermiş bulunan Karaman Beyi Pir Ahmed onu zabt için

pusu kurmuş olan Osmanlı süvarilerinin elinden ancak bir harika olarak kurtuldu ve

başlarının vaziyetinden dolayı Gedik namı verilen Ahmed Paşa ihtizâr etmiş olduğu

tertîb-i hiyânet-karisinin adem-i muvaffakiyetinden Ermenek Kal’asını bir hücum-ı ani

ile zabt ederek mütesslime oldu. Gedik Ahmed Paşa Ermenek’ı zabt ettikten sonra Pir

Ahmed Beyin hazine ve haremi ile birlikte iltica etmiş olduğu Minan Kalesi muhâsara

eyledi. Minan kalesi sarp bir kaya üzerinde bulunarak bu suretle iyi müdâfaa edilmiş

olduğundan Pir Ahmed muhâsaraların hücumuna ehemmiyet vermedi. Kaleye hakim

olan mevakiye top nakli hemen gayri kabildi. Muhâsırlar çok zahmetlerden sonra ancak

birkaç top çıkarabildiler. Hatta Gedik Ahmed Paşa yaya olduğu halde askerin şevk ve

gayretini tezyîd maksadıyla onlara numune-i intisâl olarak topları çeken urganlara bizzât

yapışarak o suretle tepelere koyabildiler. Muhafızlar şiddetli müdâfaa da bulundular.

Lakin kaleyi kumanda etmekte olan Ahmed Bey’in mutemedlerinden Yusuf Bey

topların açtığı rahnelerden akibet kalenin sükût edeceğine endişe tâb bulunmağla

nihayet teslim olmağa mecbur oldu. Paşa Pir Ahmed Bey’in harem ve talukâtını

hanedân-ı padişahiye mensubiyetleri cihetiyle bil’cümle enval ve hazineleriyle beraber

taht-ı muhâfazaya alarak lazım gelen hürmet ve riayet de kusur etmedi ve mutemed

adımlarına terfikân Đstanbul’a gönderdi. Ya muhâsara esnâsında kale dahilinde bulunan

ve yahûd kalenin teslimi zamanında gelmiş olan Pir Ahmed kalenin burcunda Osmanlı

bayrağının temevüc etmekte olduğunu görmesiyle yeis ve kederinden kendisini daha

55

ziyâde muhâfaza edemeyen bu surdan aşağı atdı. Zira Pir Ahmed Bey haremiyle

hazinesini gaib etmiş olmak ve Osmanlıların eliyle muhakârane bir surette olmak

ıstırabına tahammül edememişdi. Mâmâfîh Pir Ahmed bu intihardan bu müthiş

sükûttan

[ V.31a ] hayyen kurtuldu. Esnâ-yı sükûtta libâs bir ağaçın dalına takılarak asılı kaldı.

Tevâbi tarafından görülmekle derhâl kurtarıldı. Pir Ahmed artık o civarda

barınamayarak Tarsus’a gitdi. Bir sene kadar Şam hudûdunda ikâmet ettikten sonra

vefât eyledi. Ahmed Paşa Minan’ın zabtından sonra Silifke [ 14 ] şehrine yürüdü. Orada

da kuvvet yerine hile ve huda isti’mâl etmeği tercih etdi. Ahmed Paşa bu defa’ Pir

Ahmed Beyi

[ V.31b ] [ 14 ] Seleuciye Silifke = Silifkiye = Selefos = Kastrum Selef = Seluzaya

evvel emirde bu isimle ezmine-i kadimede Silifkiyane mensûb dört şehrin mevcûd

olduğu zikr edelim.

Birincisi ve en büyüğü Irak’tadır. Hille’nin sahil-i garbiyesinde vaki’ olub Selefkan

Devleti müessesi olan Selefkos Nikator tarafından milâddan 307 sene evvel bina ve

payitaht ittihâz edilmiş idi. Bu şehir kara deniz ticaretinin en mühim merkezlerinden

birini teşkîl etmişdir.--Amanos’tan gelen kayıklar Dicle tarîkiyle buraya kadar

gidilirdi.—Kablel milâd 140 tarihinde eşkiyanın eline geçib bu sefer Dicle’nin öbür

yakasında Kitiskon = Medain şehrini tesis etmekle Silifke harabe yüz tutmuşdu.Gerek

bunun diğerini Medainin el-yevm harabeleri meşhurdur. Silifkeliler 14 tarihinden sonra

Antakya’yı payitaht ittihâz etdiler.

56

Đkincisi “ Silifkiye Pirye “ ismiyle ma’rûf olub Antakiye kurbinde ve Asi nehrinin

mansıbında yani el-yevm Süveydiye kasabasının bulunduğu yerde idi. Yakut Hamavi

bundan bahs ettiği sırada Sivof, Selukiye, galiba Selukya diye meşhur olan kılıç ve

köpeklerin bu şehre mensûb olması ihtimâlina dermiyan ediyor.

Üçüncüsü : Tavrus yani Bogalata Bulgar Dağı eteğinde ve Karaman ilinde bulunmağla “

Selefik Arnavurum “ ismiyle tefrîk olunur.

Dördüncüsü : Kilikya yeni Đçel hıttasında bulunmağla Selefike , Kilikya veya “ Selefiye

Zahya” ismiyle ma’rûf idi. Bizimde bahs edeceğiniz budur. Kilikya Küçük Asya’nın

müntehâ-yı şark-ı cenûbiyesinde ki hıttadan ibâretdir. Adana ve Đçel sancaklarını ihtiva

eder. Kilikya ikiye münkasemdir. Nefsi Adana sancağından ibâret olan kısm-ı şarkisi

ile ovalık Kilikya ve Đçel sancağından ibâret olan kısma garbisine dağlık Kilikya namı

verilirdi. Birincisinin merkezi Tarsus vesair başlıca ma’mûreleri == Sevlis = Mezarlı

karyesi , Mala, Đsos = Ayas = Payas ve Anazarya idi. ( Kisarya = Adana) ikincisinin

başlıca kasabaları ; Silifke, Selenivonta = Selendi , Kilindiris = Kilindire vesaire idi. [

bu havalide tavattun eden ilk insanları Nuh Aleyhisselam afvadından Yafes’in oğlu

Yavan “ Lülüve ” Tarsus kurbinde bir kale olub Me’mun halife tarafından fethedilmiş

olduğu ve Dimaşk-ı Şam’da dahi bu isimle büyük bir mahalle bulunduğu Yakut Hamevî

beyân eder.

[ V.32a ] emretmek istediği vakitten ziyâde muvaffak oldu. Silifke topçuları paşanın

mevâdiyle imtinâ edilmiş olduklarından barut mahzenlerini tutuşturdular. Hasıl olan

iştialden dıvarlara gedikler açıldı. Osmanîler bu hadisenin muhafızlara irâs etdiği telaş

ve me’yussiden bil’istifâde gediklerden içeri atıldılar.

57

[ V.32b ] ve Yada’nın oğlu Tersis’de diyunun evladı ve afvâdidir. bu isme mensûb

Tarsus şehrinin banisi bu Tersis’dir. ] Eski Kilikyalılar Süryani ümmetinin şubebâtından

bir kavim olub iklim-i iktizâsınca Suriye Süryanilerinden daha beyaz olduklarından ( S.

F. ) Yunanîler bunlara diğerlerinden tefrik için “ Lukusirli= Luku Kilikyan “ yani

Beyaz Süryaniler derlerdi. Kilikyalıların ceddi Fenikelilerden, Azanurun oğlu “ Kilikis

“ idi. Vech-i tesmiyeside bundandır. Kilikyanın şimâlindeki Toros dağlarıyla sahil

arasında gayet dar gölün boğazı Kapadokya ile muvâsalayı te’mîn ederdi. Kilikyalılar

cesur çalışkan bir kavim idi. Bundan ……………….deriden miğfer keserler, kılıç ve

mızrak kullanırlardı. Deniz kenarındaki şehirleri gayet zengin olduğu gibi bir çok

gemileri de vardı. Đçel dağlık Kilikya’ya dahil olduğu gibi Hadim ve Karamanîler abu

derya hıttasına da dahildir. ( Nefsi Đçel, Pamfilya ve Pisidya’ya dahildir. ) Kilikya,

Fenikelilerden Sümerlere, Asurilere, Hititlere intikâl etmiştdir. Silifke civarında

Hititlerin asarından bazılarına tesâdüf edilmektedir. Abidelerin bisatına nazaran

Hititlerin heykellerinde eşik sınırında Yunanîler akvâm-ı saire derecesinde terakki

edemedikleri anlaşılabilir. Endâmları eşkâl-i vechiyeleri ve tarz-ı teşebbüsleri itibâriyle

şekil/1 Silifke’ye takriben yedi saat mesâfede Mersin tarîki üzerinde Kız Kal’asının

harabenin müsait yerlerinde bir kaya üzerinde belinde bir yatağan olduğu halde ayakta

duran heykel cennet……… Hititleri irae’ eder. Kezâlik, Silifke’ye altı saat baid

mesafede “ Keban “ mevkinde Mut yolu üzerinde sağ cihette gayet cesim ve mürtefi’ ve

sarb bir kaya üzerinde (kabartma olarak ) şekil 2’de görüldüğü vechle bu civarda

beynelnas alınan “ Çolak kız “ namıyla ma’rûf abed bir Hitit eseridir. Sağ eli

siliktir.Yüzü ileriye müteveccih ve sol eli şimâl-i cihetinde götürmektedir. Bu taraflara

58

isnâd seyyahımızın bu ………. resmini aldığım mezkûr heykeller birinci ve ikinci

şekillerde görülmüşdür.

[ V.33a ] ve şehri zabt etmekte müşkülât çekmediler. Beylerine sadık kalmış ve kal’ayı

müdafâa etmiş olan yüz seksen asker kılıçtan geçildi.

Şehzâde Mustafa Develihisarı bizzât zabt etmek istiyordu. Fakat kendisi de hastalık

hissettiğinde bu işi en cesur kumandanlarından Koçi Bey’e havale etdi. Koçi Bey Develi

kumandanı Atmaca Bey’e teslim olunmasını teklif etti. Atmaca Bey Karaman askerine

münhezim ve şehir ve kal’aları birer birer sükût etmekte ve hükümetlerinin tezel-züle

düçâr olduğu görmekten ve Karamanîlerden kuvvet ve muavenet imkânı olmadığını

anlayınca bil’zarûr hisarı teslime razı oldu.

[ V.33b ] Kilikya ve Đsaurya bundan sonra Yunanîlerin eline geçmişdir. Yunan

muhâcirleri hıttasının sevâlihinde bazı kasabalara ve müstenerreler te’sis etmişlerdir.

Ba’dehu Keyhüsrev tarafından Đran Devleti’ne ilhâk olunmuş sonrada Büyük Đskender

tarafından ( Darius’un hezimeti üzerine ) feth olunub bunun vefatında Kablel Milâd

dördüncü asırdan memalik meftuhâsı Makedonyalı kumandanları yanında taksîme

uğradığı zaman bu havali Selefkos sülalesinin sahasına varmış. Suriye ile Kilikya

Dikran zamanında ayrıca Ermenistan’ın bir vilayeti olmuştur. Bir aralık Mısır ( Lazid

hanedânınlığı yani ) batalasına hıttasına geçmiş idi. Milâd-i Đsa’dan bir kar evvel

sevâhil – Hicretten 720 sene mukaddem-- bir takım korsanlara muhacir olmakla hayli

müddet bahr-i sefidden asayişine ihlâl eylemişdi. Reislerinin biri “ Teritan “ idi. Alaiyye

mevkinde üst tarafında bir kal’a yaptırmışdı. Bu haydûdlar ele geçirdikleri kimseleri esir

59

veya satıyorlar her tarafında çapulculuk yaptırırlardı. Roma hükümeti bunlara karşı ordu

göndermiş ise de kendilerini mahvetmek müşkil idi. Zira ta’kîb edildikleri zaman Toros

dağlarına kaçıyorlardı. Bunlar adına kısbet-kede bir devlet haline girdiler. Kendilerinin

rüesası müstâhkem şehirleri , tersaneleri , harab gemileri vardı. Yalnız Asya sahillerinde

değil Avrupa’nın sahillerinde bile hatta Sicilya ve Đtalya-yı garbi sahillerinde istedikleri

gibi harekete başladılar. Yalnız gemileri tevkif ile iktizâ etmiyorlardı. Sahilleri yağma

ediyorlar, şehirlerine hücum eyliyorlardı. Fidye-i necât almak üzere zenginleri

kaldırıyorlardı. Hatta Đtalya kıtasından Romalı iki hakim maiyetleri ve tevâbileri ile

kaldırdılar. Roma Küberâsından birinin kerimesini de ………..giderken ele geçirdiler.

Bahr-i sefidde artık deniz yolculuğuna cesâret edemiyorlardı. Bu yüzden Roma’ya

zahirede celb eylemediğine Roma kavmi tedâbir-i şedîde ittihâzına taleb ederek bir

kanûn kabul ve bununla Pompei’ye fevkalede iktidar vererek üç sene bütün sevâhilde

kumandanlık vazifesiyle mükellef oldu.

[ V.34a ] ve Koçi Beyle ancak Şehzâde Mustafa’ya teslim olacağı cevabını verdi.

Şehzade zaif bir halde bulunmağla beraber Develihisar’a gitdi. Sözünde sadık olan

Atmaca Bey şehrin ana hisarlarını takdîm için istikbâline geldi. Lakin şehzâdenin

hastalığı ağırlaştığından şehri bizzât alamadı. Ahmed Paşa’yı bu işe me’mûr etdi.

Şehzâde Mustafa Konya’ya hareket ederken Niğde kurbünde Boz pazarcık’ta ba’del-

istihmâm kurulmuş olan çadırında vefat etti.

[ V.34b ] Pompei az bir müddet zarfında bu haydut korsanları silsilesi kıtâsına kadar

ta’kîb ile donanmalarını bozdu. Payitahtlarını kalmaya mecbûr eyledi. 67 bu vesile ile

60

memleketi Roma Devleti’ne ilhâk eylemiş olduğu ( Kabl-el Hicret 687 ) Roma

Devleti’inin inkisâmında Kilikya Şark Đmparatorluğu hamisine düşmüş idi. Bilâ-hare

Hazreti Ömer’ül Faruk zamanında ashâb-ı kirâmdan Ebu Ubeyde bin el-Cerrah ve Ebu

Musa el-Aşari kumandasıyla bir seriyye gönderilib buraları feth olunmuş ise de sonra

ihmâl olunarak nihâyet 140 tarih-i hicriyesinde Hülâfa-yi Abbasiye’den Mansûr bu

taraftaki fütûhâtı yanında ve Harun’ül Reşid ile me’mûr-ı tevsi’ etmişlerdi. = Yakut

Hamevi’nin Mucemü’l Büldanında = Silifke = Selefos Halife Me’mun tarafından zabt

edilmiş ise de çok vakit muhâfaza edememişdir. Ba’dehu Halep’te teşekkül etmiş olan

mülûk-u hamdeniyenin taht-ı tasarrufuna geçmiş ve ehl-i salib zamanda Berelyon

namıyla ma’rûf bir Hıristiyan hükümetine tabi’ bulunmuş. Ba’dehu Rum Selçuklularına

ve Devlet-i Selçukiyenin inkirazından Karaman oğullarına ve nihayet Bayezid-i Sânî

devrinde Osmanîlere katiyen ilhâk olunmuşdur. Ertuğrul Gazi Orta Asya’dan Küçük

Asya’ya geldiklerinde rüfekâsı taraf tarafa yerleşdirildikleri sırada “ Bozoklu “ hanın

kabilesi de bu havalide yerleştirilib Varsak, Turgud gibi Türkmen kabaili Đçel tarafında

tavattun edilmişdir. Şimdiki Đçel’in bütün cibâl-i ahalisi bunların neslinden olub halis

Türkdürler.

Mabadı 50.inci sahifedir.

[ V.35a ] Şehzâde Mustafa’nın vefâtıyla ihlâl eden Karaman Valiliğine evvelce

Kastamonu valisi bulunan biraderi şehzâde Cem ta’yîn edildi. Henüz on sekiz yaşında

bir şehzâde olan Cem Sultan büyük emirler veriyor ve münevver bir fikir ile bil’umûm

muhâresât-ı bedeniye için bir istidât cem ediyordu. Şehzâde Cem’in bu haizziyyet-i

cesimanesi kendisi Karaman ahalisi gibi cesur bir halkın muhabbetini celb ettirdi. On

61

yaşında iken Kastmonu Valisi nasb edilmişdir. Şiire olan istidâtı bir çok şuaranın

maskat-ı res’ olan bu şehirde inkişâf eylemişdir. Đlk eseri Hurşid ü Cemşid ünvanlı bir

Đran manzûme-i hikâyesinin tercümesidir ki pederinin namını itâf eylemişdir. Ondan

sonra Cem bizzat gazeller tertib eylemişdir. Divân-ı Cem Berlin Kütübhane-i Kralisinde

mevcûddur. Karaman’a gittikten sonra şiiri terk etmemekle beraber muhâresât-ı

bedeniyeye devam ederek bilhassa mesariada mehâris peyda eyledi. Kilikya ahalisi

Selçuk padişahları zamanından beri mesariada pek mahir idiler. Genç şehzâde Konya ve

Larende’de mahfûz bulunan büyük Alâeddin’in istimâl etmiş olduğu gürzün sıkletini

birkaç okka tezyîd etdirdi. Bu silahı suhuletle kullanmasından dolayı zamanın birinci

pehlivanı ünvanını aldı. [ 19 ] mutâd üzere pek anlayışlı olan Karaman ahalasi ve Đçel

Dağlıları o tabiatle bir şehzâdenin vilâyeti sayesinde Fatih’in kendilerine tahmil etmiş

olduğu zincire mutiane kerzandâde oldular.

[ V.35b ] [ 15 ] Cem Sultan’ın işbu menakkıbı Silifke ve havalisinde dahi

mütevattirdir. S. F.

[ V.36a ] Cem Sultan’ın Türkmenler, Karamanlılar, Turgudlar, Varsaklardan ibâret

ordusuyla biraderi Sultan Bayezid aleyhine yürümesi ve neticede mağlûben Mısır’a

firârı üzerine Karaman eyaletini Sultan Bayezid büyük oğlu şehzâde Abdullah’ı tefviz

eyledi.

Karaman hanedânın son varisi olan Kasım Bey Tebriz’de Uzun Hasan’a iltica

etmişdi. Uzun Hasan’dan sonra oğlu Yakub Mirza zamanında bir müddet vakit geçirib

fırsat gözetmekte iken Cem Sultan fıtratını müsâade buldu ve Yakub Mirza’dan mülkün

62

muratını istihsâl ve istihlâla müsâade alarak Đçel hudûduna dahil oldu. Varsak, Turgudlu

ve Karaman imâresinin bakâyâsı Kasım Bey’in etrafına toplanarak büyük bir kuvvet

teşkîl etdiler. Larende’ye tevcih ba’de Konya üzerine yürüdüler. Kasım Bey Karaman

Beylerbeyi ve şehzâde Abdullah’ın müşâviri Hadım Ali Paşa’yı pervane sahrasında

mağlub ettikten sonra Konya’ya muhâsaraya başladı. Gedik Ahmed Paşa veziri Mustafa

Paşa’nın itâati üzerine hasb edildiği ve ancak kendisine ihtiyaç olmasından dolayı Đshak

ve Hersek oğlu Ahmed Paşalar şefâatiyle mahbûstan çıkarıldığını bildiği cihetle

hasmından parlak bir intikam almadıkça sefere gitmek işmidir. Yeniçerilerden muavenet

görerek Mustafa Paşa’nın tevkifini taleb etti. Muvafıkta varıldı. Ondan sonra oğlu rehin-

i sadakat olmak üzere bâb-ı saltanatta bırakarak iki bin yeniçeri ve dört bin azab ile

kapısı halkını alıb Anadolu’ya tevcih etti. Kasım Bey Pir Ahmed Bey’in yaklaştığını

haber alınca Konya muhâsarasını ref’ ederek Taşeli’ye kaçtı. Ahmed Paşa’nın ordusu

Karaman’da bulunan asker-i Osmaniye ile birleşerek firâri Kasım Bey’i Silifke’ye kadar

takip etdi. Lakin zaharın azlığı cihetle Hadım Ali Paşa’yı ordudan ayırarak Mut’a

gitmekle icâbet etdi. Kasım Bey Tarsus üzerine ricât etmekte olduğu halde Ali Paşa’nın

serdârdan ayrıldığı haberini alarak Ali Paşa’ya hücum etmek üzere avdet etdi. Ali Paşa

hasmın bu hareketini tahmin etmiş olduğu cihetle Gedik Ahmed Paşa’dan istidâta vakit

bulabildi. Kasım Bey Osmanlı ordusunda kuvva-i müctemasına mukâbil edemeyeceği

anlayınca ricâtını tamamiyle şer edebilmek için gece ordugâhta ateşler yakıb bırakarak

[ V.37a ] Bulunduğu mevki’ meskenden kendisi bu suretle kurturabildi ve Tarsus

yolunu tutdu. Suriye ve Karaman hudûdu üzerinde Teke şehrine kadar kaidesiz hasmını

takîb etmiş olan Ahmed Paşa ondan sonra Aymas Kalesi üzerine dönerek kaleyi sân ile

63

yeksân eyledi. Ganaime askerinle taksîm ve tevzi’ edildi. Bu aralık Ali Paşa Silifke

Kal’asına zahîre verilmiş olduğunda Gedik Ahmed Paşa bahara intizâr etmek üzere

Larende mesnasız çekildi.

Cem Sultan mağluben Eskişehir, Konya, Tarsus, Adana, Haleb, Şam, Kudüs,

Gazze tarîkiyle Mısır’a ve oradanda Mekke ve Medine’ye geçerek Ravza-i Peygamberi

tavâf ve ziyaretle tekrar Kahire’ye avdet eylediği zaman 21 Muharrem 887 Kasım

Bey miras pederi derdest etmek amelini takîb eden müşârün-ileyhe mürâcaat

eylemişlerdi. Kasım Bey’de ma’ada bir çok emre ve tarafdârları da Cem Sultan’a arz-ı

hıdmet ve teşrin-i mesai vuku eyleyeceklerini beyânla davet ediyorlardı. Cem Sultan

Erzurum’un kuvvadan kale imâli için tekrar talan-ı tecrübeye kıyyam ederek davet-i

vakıaya icâbet etti. 17 Rebî-ül-evvel 887’te Halep’e ve oradan Kilikya’ya geçerek

Adana’da istikbâline çıkan Kasım Bey ile mülâkat etdi. Bu mülâkatta Cem Sultan

Kasım Bey’in muavenetiyle şayed kardeşi Bayezid Sânî’den sultan olmağa muvaffık

olursa Kasım Bey ecdâdının tahtına iclâsını defetmek aldığı vilayeti dahi iâde

eyleyeceği yemin ile tahaddüd eyledi. Đki yerin kuvvetlerini birleştirerek Ereğli üzerine

yürüdüler ve sonra Cem Sultan ile Kasım Bey Konya önlerine vasıl olarak şehri her

tarafta muhâsara ettiler. 68 Rebî-ül-ahir 887 ve 2 Haziran 1482

Müttefikler burada bir muvaffakiyet elde edemeyerek orduları dağılmış

olduğundan ikinci defa’ olarak Akşehir ve oradan Taşeli’ne doğru kaçtılar. Cem Sultan

ile biraderi Sultan Bayezid bu esnâda ülüşmek üzere yendikleriyle süfera-i iğrâm ve

muhâbere-i ta’atti etmişlerse de itilâf hâsıl olmadığından Hersekzâde Ahmed Paşa

64

[ V.38a ] Anadolu süvarileriyle Kilikya’ya girdi. Cem Sultan henüz vakit müsâit iken

bir ilticagâh aralık lüzumuna kati’ olarak bu bâb da Karaman oğlu Kasım Bey ile

müzâkere etmişdi. Kasım Bey şehzâdenin Đran’da yada Arabistan’da ilticagâh aralık

tasvirâtının aleyhinde bulunarak Bayezid onun oğlu Musa Çelebi gibi Rumeli vilayetini

kendilerine kıyyâm ettirmek üzere Avrupa tarafına firâr etmesini teveccüh eyledi ki

Kasım Beyin bundan maksadı Rumeli taraflarından bir fıtrat hâsıl olursa bit-tabi’

padişah o tarafa teveccüh edeceğine Anadolu’nun cevlâtine müsâit bir surette salı ve

serbest kaldığı hengâmında derhâl Karaman eyaleti suhûletle destres ve şu surette silk-i

mürvetine nail olacak idi. Cem Sultan bu reye tabi ‘ olarak Muherremden arz-ı asıl olan

Süleyman’a hedâyâ takdîm etmek ve kendisinin de kabulüyle beraber Rumeli’yi

berveri vesâitinin tedârikini taleb eylemek üzere Rodos’a üstâd-ı azamı gönderdi.

Cem Sultan’ın elçisi Rodos Şövalyeleri tarafından bir mülâkat-ı resmiye ile kabul

olundu. Sefere çıktıktan sonra me’mûr olduğu husûsu şövalyeleler meclisinde müzâkere

olunarak maslahat şehzâdenin isâf-ı matracı tarîkinin haysiyeti ve siyâseti iktizâsında

olduğuna karar verildi. Bu müzâkerât esnâsında Cem yanında yalnız otuz kişi olduğu

halde Kilikya sahillerinde Korku limanına ve asıl ordusundan gelecek cevaba istifâden

bir Karaman kimesne rakib olmuş idi. Ertesi gün 6 Cemâzi-yel-ahir 887 ve 20 Temmuz

1482 Anamur açıklarında elçinin sefiri göründü. Sefer üstâd-ı azamın ruhsât-nâmesini

gösterdiği gibi Cem’i almak üzere bir donanma ile de geliyordu. Şehzâde bir müddetçik

Süleyman ile istişâre etti. Süleyman üstâd-ı azamın ifâdesine de yekte yekte şâyân-ı

emniyet görüldüğünü söyledi ise de Cem Sultan tarikâtın kadırgalarından birine

binmekle karar vererek üç gün kati’ mesâfe ettikten sonra Rodos’a dahil olarak

ihtirâmât-ı azami ile kabul olundu. Bir müddet sonra şehzâde Cem’in mahremlerin de

65

Ali Bey Cem Sultan’ın isyânı zevcesinin çoçuklarını bütün mahiyeti halkını Kilikya

sahilinde olub getirmek üzere bir kadırga ile Kasım Bey gönderildi.

[ V.39a ] Karaman oğlu Kasım Bey ile Cem Sultan’ın gubûbiyet hasebiyle koca belde

kendisinin bir muavenet ve kuvven istihsâl ümidi kalmadığı aklınca padişaha

nedâmetini ve affını arz ve istirhâm etmek üzere bir heyet gönderdi ve Đçel’inde

kendisine bir mahal ta’yîni iltimâs ve ba’demâ muhallekâtında bulunmayacağı tahaddüd

ile yürüdü. Padişah’ta matlûbini tervic ve isâf eyledi. 888

DÖRDÜNCÜ MEHMED BEY ……….888-1483

Bayezid Sânî’nin idare cülûsundan Karaman hükümdarının son ergen evlâdını olan

ve Silifke’de hükümet sürmekte bulunan Kasım Bey 888 senesinde vefât eylemişdir.

Aynı zamanda Karaman eyaleti valisi Şehzâde Abdane’de vefât eylemiştir. Ölmesiyle

istihsâl eden valiliğe Karagöz Mehmed Paşa ta’yîn kılındı.

Cem Sultan’ın hezimetiden sonra padişahın Kasım Bey’e bırakmış olduğu Taşeli

hükümeti de zeâmet olmak üzere Kasım Beyin hafidi Turgud oğlu Mehmed Bey’e

verildi. Turgud oğlu ki Tac’üt-Tevârih ve Solakzâde tarihlerinde ismi muharrerdir.

Kasım Bey’ın kızından hafidi idi. Onu Karaman Beyliğine ikâat eden Karaman

ümerâsıdır.

Zulkadir ve Ramazan oğullarının hakim oldukları Adana, Tarsus ve civarını

Kilikya tevâbisi, Mısır Sultanı ile Osmanlı hakanı arasında bir mesele-i menâzinfih

teşkîl eylediğinden Ahmed Paşa’nın Mısır ordusuna mağlub ve esir düşmesi üzerine

Sadrazam Davud Paşa Karaman üzerine harekât-ı harbiyesine me’mûr edildi ve Davud

66

Paşa Karaman hudûdu üzerinde ve Koca kale kurbünde Toros’un Aladağ eteğinde vasıl

olunca [ 16 ] Zulkadir Beyi

[ V.39b ] [ 16 ] Koca kale Makdonal Kinnier’in Koçhisar dediği mahalde (

Seyahat-name S.114 ) Makdonal bunun kadîm Tyana olduğunu zanneder. Razel ile

Makdonal’a nazaran Keyhüsrev ve Đskender Kilikya’ya buradan girmişlerdir. ( tasavvir-

i esfâr Keyhüsrev Razel S. 38 Seyahat-name-i Makdonal S.126 )……….. zannına göre

Keyhüsrev deryadan geçmiştir ki şarkta üçüncü boğazdır. ( Cihannümâ 614 ) bunu

Serfendiğar boğazı namıyla yâd eder. Ancak bu halde Dana ve Komana şimdiki

Elbistan olmak lazım gelir ki bu mümkün değildir. Çünkü Komana, Sarus ve Elbistan

ise Piramiyos şehri üzerinde inşa’ olunmuş idi.

[ V.40a ] Alaaüd-devle istikbâle gelerek tarîk hareketinde devam edecek yerde Kasım

Bey’in kızından çıktı. Mehmed yahûd Mahmud Bey’in isyan çıkarmış olduğu Varsak ve

Turgud aşiretleri arazisine gitmesini tevcih eyledi. 1487-892

Vezir-i azam bu reye mütaba’atla kumandası altında bulunan Rumeli ve Anadolu

Beylerbeyinin birincisini Tarsus yolundan ikincisini Alas yurdu boğazından Karaman’ın

içerisine dahil oldukları sırada Bulgar Dağını geçerek Varsak arazisini istila eyledi.

[17] Kasım Bey’in hafidi Turgud Mehmed Bey memleketinin Osmanlı ordusu

istilasına ma’rûz kaldığını görerek zevcesi ve çocuklarıyla beraber Haleb’e kaçdı. Bu

aralık Varsak rüesâsı arz-ı mütebaat için takımıyla vezir-i azam’ın huzuruna geldiler.

Davud Paşa mahavirliği derecesinde siyâset şinâs olduğundan bunları hedâyâya gark

ettikten sonra ve teşrîf-i hilâtları giydikten sonra iâde eyledi. Bu rüesa: Boğa oğlu,

67

Akbaş oğlu, Elvan oğlu, Sümük oğlu, Đğdir oğlu, Ak şeytan oğlu, Evren oğlu, Oğuz Bey

oğlu gibi bu beylerden ibâretdi. Mevsim ilerlemek olduğundan Davud Paşa ordusunu

terhis ile Rumeli’ye avdet etdi. Belki Halep’te eski kumandanın yerindedir. Lakin

Razel ve Kinnier’in söyledikleri bir defa’ var ki Keyhüsrev Kilikya’ya aynı zeriyeden

girmiş ise ileri gidecek yerde Tarsus’a doğru avdet etmiş olacakları Koca hisar’ın

“Castra Cyri “ mevkinde olması pek muhtemeldir.

[ V.40b ] [ 15 ] Burada Kilikya’nın iki boğazı bulunan biri Toros yolunun güzergâhı

ve diğeri Alaş yurdudur. Koçhisardan çıkınca birinci boğaza gelinir ki Makdonal bir

tarifini bırakmış ve övünmekle Razel’in fikrine göre Đskender ve Genç Keyhüsrev

buradan geçmişdir. Đkincisini mutlaka aynı zerbenin şarkındaki mahal olacaktır ki

Cihannüma’da ve Mazarık eserinde mezkûrdur. Burada üçüncüsünden yani çakırdan

geçen Hüccac yolundan bahs olunamazdı. Zira vezir-i azam büsbütün ona mukâbil ve

muhallit bir mevkide yani Koca Kale kurbünde ve daha ziyade şarka doğru bir yerde

bulunuyordu.

[ V.41a ] MUSTAFA BEY

Bu esnâdan Karaman Beylerbeyliğine ta’yîn kılınan zevat sırasıyla şunlardır : Yakub

Bey Mut’a Nizar oğlu Mahmud Bey, Bayezid-i Sâni’nin mahdûmları Şahinşah, Alişah

917’de vefât eden Şehzâde Şahinşah’ın Karaman oğlu Đbrahim Bey’in, Hacı Hamza

Bey’in namında oğlundan Mustafa Bey ismindeki [ 18 ] mahdûmu çoçukluğunda Đran’a

firâr etmişdir. Bayezid-i Sâninin Rumeli’de fütuhât ve muhârebât ile meşgûl

olunmasından bil’istifâde Mustafa Bey Kilikya’ya çıkıb geldi. Osmanlı idaresine

68

……………..ecnebi boyunduruğu altına bir türlü girmek istemedi. Turgud ve Varsak

aşiretleri Rodos’u mumâ-ileyh kendilerine bey nasb ederek kuvvet ve cesamet peyda

etdikten sonra Kilikya sahillerinde ayaklandılar ve Larende etrafına tecavüze başlayarak

hisarı muhâsara eylediler. Bunların kuvvetleri Avrupa’da Aydın’a, Amasya, Karaman ,

Yenişehir valileri bulunan Bayezid-i Sâni’nin üç şehzâdesi Ahmed, Şahinşah, Mehmed

Sultanlar, Dulkadir hakimi Alâeddin ile birleşmelerine rağmen hala tedâfuda kalmaya

mecbur oldular. Muhâtara-ı ehemmiyet ve bir suret-i acile kesb etmişdi. O esnâdan

Hac’dan avdet etmekte olan Musa Paşa belde-i Karaman’dan ta’yîn olunarak bu

gailenin defâsına me’mûr edildi. Bunu haber alan Mustafa Bey ref-i muhâsara ile Đçel’e

çekildi. Musa Paşa ordugâh-ı umûme ittihâz etmiş olduğu müddetten Taşeli’ne girdi. “

Arkadya “ nam mahalde muhkem inşâ ettirerek içine mukadder kafi muhâfaza

bıraktıktan sonra Mustafa Bey’i ele geçirmek üzere Tarsus’tan Haleb’e giden yol

üzerinde kendisini ta’kîb ve asileri firâra icyâd eylediler.

[ V.42a ] Mustafa Bey tebdil-i kıyafetle Tarsus’a ve oradan Haleb’e doğru kaçdı. [ 19 ]

Haleb şehrinin beyi mumâ-ileyh Mısır Sultanın emriyle padişaha bir amile olmak üzere

habs eyledi. Ondan sonra bu ailenin son neferi Mustafa Bey’den bir haber alınmadığı

gibi Karamanlıların nam ve nişanından de bir eser kalmadı. 907

Đstitrâd : Bayezid Sâni’nin evâhir-i saltanatında, şehzâdelerin dava-yı saltanat

kıyamları esnâsında Karaman Beylerinden cesur ve sadık “ Deli Kökez ” vali bulunan

Şehzâde Mehmed ile birlikte Konya Kal’asına girmiş ve mukâvemet-i dilirânesi

sayesinde Sultan Bayezid’in şehzâdesi Ahmed Sultan’ın muhâsarada ilerlemesine mani

69

olmuşdu. Vali Şehzâde Mehmed = ki Ahmed Sultanın yeğenidir.= Konya’ya teslimine

müteakib Ahmed Sultan Deli Kökez’in başını keserek padişaha gönderdi.

[ V.42b ] [ 18 ] Hammer, Solakzâde Mustafa Beyi Đbrahim Beyin hafidi olarak zikr

eder. Aşık Paşa Mustafa Beyin sahte olduğunu ve Sadettin ile Đbrahim Beyin biraderi

Mirza Beyin hafidi bulunduğunu beyân eder. “ Akran sabavetinde Đran’a firâr eden ve

Karaman oğlu Đbrahim Beyin biraderi Mirza Beyin oğlu olan Hacı Hamza’nın Mustafa

nam oğlu ki Đçel’de emârete ta’yîn eylemişdir. “ Ta’cüt-Tevârih

[ 19 ] “ Karaman oğlu Mustafa Bey tağir-i şekli ve libasıyla Tarsus’a ve oradan

Haleb’e kaçmış Mısır Sultanının emriyle Vali-i Haleb tarafından badel’habsi ifnâ

eylemişdir. “

Tacü’t-Tevârih

Karaman tarihi hakkında malûmât-ı mufassal ve mükemmele “ Boğfork’un ”

Karamanya Kitabı “ nda mevcûddur.

[ V.43b ] Kanuni Sultan Süleyman Macaristan’ı talan etmekte iken Anadolu’nun her

tarafında ezdir-i isyan başkaldırıyordu. Padişahın memâlikine avdet için Tuna’dan

geçtiği gün birkaç ulak Kilikya’ya Đçel Türkmenleri arasında isyan çıkararak müthiş bir

suretle etrafa intişâr etmekte olduğu haberini getirdiler Anadolu Beylerbeyi iâde-i

sükûn-ı memleket için hemen oraya gönderildi. Bu tavyanın sebebi Đçel Sancakbeyi

esbak vezir-i azam Hersek Ahmed Paşazâde Mustafa Bey’in sancağın tahrîri hakkında

verdiği emir idi. Kadı Muslihiddin ile katibi Mehmed’e tevdi’ olunan işte ani hazırlıklar

70

oldu. O vakitten beri ahali gizli gizli heyecan içinde idi. Bunu meydana çıkarmak için

ancak bir vesile lazım geliyor ki oda zuhûr etdi. “ Süklün Koca” namında bir ihtiyar

Türkmen tarlasına iki yüz akça derecesinde ağır bir vergi konulmasından şikayet etmesi

üzerine cevab olmak üzere sakalını traş etdiler. Bu tahkîrden verginin ve hafiden daha

ziyâde müte’essir olan Süklün Koca oğlu Süklün şah Veli ve Zünûn oğlu namında

üçüncü bir nahoş ferdiyle Türkmen aşiretleri başına geçti. Kadı ,katib , sancak beyi

ansızın ele geçirilib öldürüldü. 10 Ağustos 1527 / 12 Zil-ka’de 933 Karaman

Beylerbeyi Đskender Paşazâde Hürrem Paşa kuvvetine mağrur olarak asiler üzerine

yürüdü. Lakin askeri Kayseriyye’ye yakın olan Kurşunlu Boğazı kurbünde mağlub ve

maktûl olarak kendiside cenk meydanında kaldı. Galipler Tokat tarafına teveccüh ile

artık Abâd ve Kazabâd ovalarında tahsîd etmeğe gitdiler. Amasya’da ikâmet eden

eyalet-i Rum Beylerbeyi Hasan Paşa kendi askerini Zulkadir, Maraş, Malatya

Beylerinin askeriyle birleştirerek ordugâhı Sivas’ta kurdu. Malatya Beyi Yularkasdı

Bey bin süvari ile düşmanın istikşâfına gönderildiği halde dört yüz kişi gaib ederek

şehre avdet eyledi. Ramazan oğlu ailesinden ihtiyar Adana Beyi Piri Bey ==

kendilerine ma’lûmât verilmiş ve biri Ayıntab’a diğeri Malatya’ya vürûd etmiş olan ==

Şam, Diyarbekir Beylerbeyinin getirecekleri imdâdı beklemek muvaffık-ı ihtiyât

olacağı beyân eylediyse de genç ve cesareti müfrit Rum Beylerbeyi bu nasihatı

dinlemedi. = 19 Zil-hicce 922 Hüseyin Paşa Höyüklü kurbünde Türkmenlerle harb

ederek evvel emirde Türkmenler bir ricâta mecbûr ve reisleri Zünun telef oldu. Lakin

tekrar toplanıp gece yarısına doğru Hüseyin Paşa ordugâhına alel gafle basarak paşayı

mücrûh ve Sivas’a kaçmaya mecbur ettiler ki orada yarasından terk-i hayat eylemişdir.

Akibet Diyarbekir Beylerbeyi Hüsrev Paşa asilerin muvaffakiyetine nihâyet vermek

71

şerefine nail oldu. Yine bu sırada Adana ve Tarsus’ta dahi karışıklar zuhûra geldi.

Adana mülhâkâtından Berendi nahiyesinde Domuz oğlan ve Tarsus ırmağına Ulaş

nahiyesinde Yenice Bey isyan çıkarmışlardır. Veli Halife namında bir acem müteassi de

Tarsus civarını da Kara Đsalı aşiretinden

[ V.44b ] isyan ettirmişdi. Ancak bu iki isyan Adana Beyi Piri Beyin tedâbir-i akîl-ane

ve müessiresiyle az vakit zarfında süratle bastırıldı. Ertesi sene Karaman’dan tertîb

olunan isyan daha ehemmiyetli olmak ve bizzât vezir-i azamın orada bulunması icâb

ettirmişdir. Yeni haberlerin hali ittihâz ettikleri Hacı Bektaş melamesinin yani Kadıncık

Ana’dan burnu kan damlasıyla nefsi oğlu olan Habib Efendi evlâdından Resûl Çelebi

ve bunun oğlu Balım Sultan ve bunun oğlu Đskender ve Đskender’in oğlu Kalender,

bayrağının altına birkaç bin derviş Abdal, Kalender ile Esafil namında bir çok kişi

toplamışdı. Rum, Anadolu, Diyarbekir Beylerbeyinin birbirini müteakib ettirdikleri

muhârebede asiler kâh mağlub kâh galib oldular. Rum Beylerbeyisi Yakub Paşa “

Unavur Boğazında Kalendere mağlub olduğu gibi Kalender’de Yasin ovada Hüsrev

Paşa’ya bozularak Karaçayır’ta Anadolu Beylerbeyi Behram Paşadan intikam alıb onu

Tokat’a ilticaya mecbur eylemişdir. Behram Paşa bu şehrin karşısına kendisine ilhak

eden Karaman, Halep Beylerbeyi ile birlikte Kalender’le felaketli bir muhârebede

bulunarak Karaman Beylerbeyi Alaiye, Amasya, Birecik Beyleri ve Karaman ve

Anadolu tımar defterdarları bu cenkte maktûl düşmüştür. Vezir-i azam Zulkadir

eyaletinde Kars nam mahalinde iken bu kanlı mağlubiyetin haberini alarak Đstanbul’dan

gitmiş olduğu üç bin yeniçeri ve iki bin sipâhi ile alel acele Elbistan’a kadar ilerledi.

Lakin asilere hücum ettirmeden evvel muvaffakiyeti te’mîn edecek iki tedâbir-i ittihâz

72

eyledi. Türkmenlere mağlub olan askerden orduya gelecek bulursa mağlubiyetlerine

dair tesîr edecekleri haberleri yerini askerin efkâr ve kuvva-yı uzviyesini ihlâl edeceğine

ancak korkarak bunlardan kimse gelmemesi ve eski halde öldürmelerine emr eyledi.

Ondan sonra lazım gelenlere iltifât göstererek tımarları tevcîh ederek evvelce Kalender

tarafına geçmiş olan Türkmen aşiretlerini bu tarafa celb etdi. Bu aşiretler “ Çiçekli,

Akça Koyunlu, Masatlı, Bozoklu ” da. Bunların intikamı üzerine asiler birkaç yüz

kişiden ibâret kalarak sadrazamın çaşnigirlerinden Bilal ve Mehmed ve Deli Pervane

kumandasında bir müfreze ile kolayca mahzûr oldular. Kalender maiyetiyle beraber

Başsaz Dağlarından tutularak kendisiyle Zulkadir hanedân-ı ahalisinden felaket arkadaşı

olan Veli ve Murad’ın başı kesildi. Vezir-i azam’ getirildi. 22 Ramazan 933 / 22

Haziran 1527 bu muvaffakiyetinden sonra Đbrahim Paşa Anadolu Beylerbeyi ile Küçük

Asya Beylerini == Tokat muhârebesinden kaçıbta şan-ı askeriyeyi muhâsaraya koymuş

olanları tahkîk etmek üzere == afv ettiği divâna çağırdı.

[ V.45a ] Evvela Anadolu Beylerbeyi Behram Paşa’ya bir zarar tahdid ile “ yarısı

çıplak, serseri, hane-i berdûş, torlak derviş takımının önünden nasıl kaçdınız ? “ dedi.

Beylerbeyi cevab veremerek yahûd cevaba cüret edemez. Vezir-i azam aynı suali ve

diğerlerine irâd etdi. Onlarda ordunun mağlubiyeti ve savletini birbirlerine atf ve isnâd

ederler. Celladler takarrub için emir aldıkları sırada idi ki sabık vezir-i azam Piri

Paşazâde Đçel Bey’i Mehmed Bey o vakte kadar muhâfaza eylediği sükûtu katl ile

padişahın saadeti için dua etdikten sonra “ ecdâdına bir muhârebeye girişecekleri zaman

Alâeddin istimdâd ve tecrübeli ihtiyarlarla müşâvere etmeğe mutâd edinmişlerdir. Biz

ise ne onu yaydık ne bunu yaydık gurur-ı nefsimize i’timad bu felaketleri başımıza

73

getirdi. Cezamızı çekmek için işine kabih ve işine başlarız “ dedi. Vezir-i azam bu

merdân sözlerden mütessir olarak müteharrih afv ile Adana Vali-i akili Piri Beyi

maiyetine alarak Đstanbul’a avdet ve taraf-ı şahâneden kimileri iltifâtla kabul edildi. 11

Ağustos 1527 birkaç ay sonra i’lân-ı isyân etmiş olan Seyyid’i Adana’ya mülhak Üzeyr

Sancağı Beyi bulunan amcası oğlu Ahmed Bey’i Üzeyr yakınında külliyen mağlûb

ederek beş bin kişi ile Berendi nahiyesini ve sonra ve buradan aşağı Ayas kasabasını

garet ve ihrâk ile Dulkadir arazisinde Kars kasabasında Đncir oğlu namında diğer bir asi

ile birleşib Sis Kalesi önüne geldi. Bu taraflarda ilk bir isyânı o kadar muvaffakiyetle

teskîn ettiğini gördüğümüz ve Ramazan oğlu Piri Bey ki Đstanbul’a gelmişdi. Taraf-ı

şahâneden bu isyânı da itfâya me’mûr oldu. Bir müddetten beri hasta bulunmakla

beraber bela-yı zor birkaç bin kişinin Đstanbul’dan azimetle son derecede tatbîk

görülmekte olan Sis Kalesinin imdâdına tam vaktinde yetişdi. Onun takribinde asilere

iki fırkaya ayrıldılar. Bir fırkası Üzeyr üzerine ricât edecek öteki fırka Seyyid

kumandasıyla Sis Dağında Derbend Kulübesi kurbünde müstahkem bir mevki’ tutdu.

Pir Ali Bey, Seyyid üzerine hücum ile kardeşiyle maiyetinde iki bin kişiyle meydan

harbi teftişleriyle sed ettiklerini gördükten sonra galebe etdi. Seyyid de ele geçirdi.

Ertesi gün Üzeyr üzerine yürüyerek asilerin ikinci fırkasını perişan etdi. Hayyen der-

zencir olan Seydi’yi rüesâ-yı usâtının başlarıyla birlikte Đstanbul’a gönderdi. Seyyid’de

Đstanbul’da padişah emriyle asıldı.

74

[ V.46 ]

[ V.47 ]

[ V.48 ]

[ V.49 ]

[ V.50b ] El-yevm Đçel Sancağının merkezi olan Silifke mütekaddiminin “

Kalesdiyanos “ tesmiye edecekleri Göksu nehrinin sağ kenarında ve bunların

mansabında 16 kilometro yukarıda Tarsus’un 98 kilometro cenûb-i garbinde bir dağın

eteğinde ve denize kadar muhtemel bir ova kenarında vaki’ el-haletü hazihi hane ve

2500 nüfusla hâvî küçük bir kasabadır. Etrafı ve civarında eski Silifkiye şehri

muazzamında cesim ve Mecral’ül-kül harabeleri bilhassa Göksu nehrinin kenarlarına

dağılmış bir çok harabeler, bir takım mabedler husûsuyla kiliseye tahvîl edilmiş bir

mabed bir çok mermer sütunlar, tiyatrolar, tak-ı zaferler, mezarlar, mağaralar tahtü’l

zeminde şose yollar….…………mermer döşemeleri, mozayıklarla menkûş musavver

zeminler hafriyat-ı neticesi çıkarılan toyundan ve mermerden heykeller, musamma

kabirler ve sütunlar kesme taştan ma’mûl 30 arşın arz ve umkunda ve 60 arşın tulunda

75

muhteşem bir sahrınç ile bundan suyu taksîm eden bir takım su yolları, kasabanın

üstündeki tepede ve divarlarında henüz hal edebilmiş Ermenice kitâbeleri hâvî Rados

Sen Jan Şövalyelerinin kadîm bir şatosu kasaba haricinde takriben yarım saatlik

mesâfede el-yevm “ Meryemlik” denilen ve Rumların ziyaret-gâhı olan mahalde ittihâzı

kısmen mevcûd harab mabed ve höyükleri kezâlik kasaba kenarında Abdâl yahûd Say

mahalle denilen Mud caddesinin tarafeyninde bir çok Rum kitâbelerini hâvî mezarlar

görülür. [ Bu mezarlar bazısı taksimâtlı bazısı murabba, mustedil-i şekl veya müdevver

birer hacenden ibâret kayaları olmak suretiyle yapılmış bir takım inlerdir. Pencere

kadar birer menfezden girilmek suretiyle içeri giriliyor. Bunlardan ikisininde üzerinde

mahkûk eski Rumca yazma kitâbeler mevcûddur. Bazı kulelerin her defâati mürûr

zamanla okunmaz bir hale gelmiş ve diğerlerinde ki kitâbeler büsbütün gaib olmuşdur.

Yan yana bu iki mezarın şekil ve vaziyeti üzerinde ki yazılar bil’istihtâh 3/4 rakımlı

şekillerde gösterilmişdir.

Havası kışın pek iyi ise de yazın pek sıcak ve orada ki bataklıklardan dolayı

sıtmalıdır. Bu sebebten

[ V.51b ] Yazın halk heb yaylaya göçerler. Esnân-ı bizar ve sersem edecek derecede

şiddetli poyrazları eksik değildir.

Eski Silifkiye şehri harabelerinden maada Silifke’nin 40 kilometre şimâlinde dağda

eski hisarda ki bunda Silifke’nin 40 kilometro şimâl-i şarkında ve sahilde Ayas

kurbünde “ Elusa “ ve biraz daha ötede Sebaste şehri kadîmlerinin harabeleri Limus

suyu mansabının önündeki kayalık bir adanın üzerinde el-yevm “ Kız Kal’ası ” denilen

Korikos kale-i kadîmesi ve bunun karşısında sahilde Korikos şehri kadîm-i mevki’ ve

76

bunun üstünde de “ Şeytanlık ” ismiyle garib vasi ve geniş çehrelere münkasım bir

mağara bulunuyor. Nahiye merkezi olan Limus ki el-yevm küçük bir karyedir. Kurun-u

vustada büyük bir şehir idi. Limus suyu vadisinde kayalara oyulmuş birçok höyükler ve

resimlere ve kazânın her tarafında su yolu köprü kale gibi enbiya-i kadîm asarı

bulunmaktadır. Gelendire Silifke’nin 62 kilometro garb-i cenûbunda vaki’ Gülnar

kazânın merkezi küçük bir kasaba ve iskele olub ancak 210 ahalisi bir cami, bir

medresesi, bir tekyesi ve bir külliyesi vardır. Đhrâcatı, kereste, odun , palamud, yağ,

panayır, deri vesaireden ibâretdir. Etrafı bağlık olub külliyetli üzüm vesair meyveler

hâsıl olur.

Gelendiris “ Celenderis” ismiyle bir şehr-i kadîmin mevkinde olub şehir-i

mezkûrun Fenikeliler tarafından te’sis olunduğu veya daha eski olduğu maznûndur.

Romalılar zamanında ve ba’dehu Kurun-u vustada Venedikliler devrinde büyük ve

mahûr olub şimdiki kasabanın etrafında ve deniz kıyısında görülen harabeleri o

vakitlerden kalmadır. Bunlar meyânında dört kapılı işlenmiş taştan ma’mûl bir bina ile

bir kale bir su yolu ve taştan birçok mezarlar bulunur.

[ V.52b ] Bayezid-i Sânî ve Fatih Sultan Mehmed vüzerâsından Saruca Paşa’nın

Silifke’de yaptırdığı bir cami-i mescidle 950 tarihinde vefât edib Bursa’da Emir Sultan

hazinesinde medfûn şuaradan Cezeri zâde Koca Kasım Safi Paşa’nında kezâlik,

Silifke’de tesiskerdesi bir imâreti vardır.

Kasaba’da çarşı içinde 21 metro boyunda ve 20 metro eninde bir cami-i şerîf

vardır . Bu cami metin ve berat yer altında olduğundan dört merdivenle inilir. “

Alâeddin Cami demekle ma’rûftur. Arablar zamanından kalma olduğunu Hammer ve

77

Kamûs’ul Alam sahibi söylüyor. “ demekle âl’a rivayeten Selçukîlerden Sultan

Alâeddin tarafından inşâ edildiği de mervidir. 45 metro boyunda ve otuz beş metro

eninde Alâeddin Medresesi demekle ma’rûf harabe yüz tutmuş bir medrese vardır.

Bundan maada Osmanlılar devrine ait bir takım eshâb-ı hayrat tarafından yaptırılmış

sekiz tane medrese daha vardır. Hükümet dairesi kurbünde 10 metro boyunda ve 8

metro eninde Selçuklulara aid bir hamam vardı. Sultan Alâeddin vakfıdır. Kezâlik

kasabasının ağzında Göksu nehri üzerinde 149 metro tulünde ve beş buçuk metro

arzında yedi gözlü cesim ve metin bir köprü vardır. Bu köprü vaktiyle Selefkoslar

zamanında yapılmış ise de bila’hâre ortasından kesilmiş olduğundan 1290 tarihinde

yıkdırılarak yeniden yaptırılmıştır. 38 metro boyunda ve 34 metro eninde çarşı içinde

kısmen harab olmuş kemerli bir han vardır. Bu da Alâeddin Cami-i şerîfinin vakfıdır.

Selçukîlere aiddir. Çarşı içinde 6/ 20 metro eninde Karaman oğullarına aid olduğu

anlaşılan “ Tevekkül Sultan “ denmekle ma’rûf bir türbe vardır. Đçinde dört mezar

bulunur. Birisi Tevekkül Sultan’a aid olması da diğerlerine ailesi kitâbesi yokdur. Lakin

Alâeddin’in şeyh olduğu rivâyet olunur. Kezâlik Teşrin-i evvel 11 metro boyunda 8

metro eninde kasabanın dışında Taşucu yolu üzerinde Karamanlılara aid Selçukîliler

zamanından kalma “ Mukaddem Dede “ demekle ma’rûf bir türbe dahi vardı. Kezâ

Mersin tarîki üzerinde Kız Kal’âsında yarım saat ötede ihrâm şeklinde derununda bir

mezarı ve kitâbesi hâvî Karamanîlere aid bir türbe dahi vardı. Kasabaya altı saat

mesafede “ Keban” mevkinde Karamanîlere aid “ Ali Baba “ türbesi de mevcûddur. Bu

zâtta Şeyh Ali es-Semerkandî’nin halifelerindendir.

78

[ V.53b ] Silifke’ye dört buçuk saat mesafede Tozara karyesinde bir mezar vardır.

Yalman Dede türbesi demekle ma’rûf olub halkı ziyaret ederler bu zât Tozara

karyesinde sakin imiş bundan yarım asır kadar evvel vefât etmiş mıntıkadan bir adam

imiş. Bu sebeble kabri ziyaretgâh olmuşdur. Asıl ismi Süleyman imiş. Dışı taş ve divar

ile çevrilmişdir. Kezâlik Silifke’ye bir buçuk saat mesafe de Şeyhler karyesinde bir

kabri vardır ki buna Şeyh Đlyas namı veriyorlar . Bu zâtın Türkistan’dan geldiği rivâyet

olunur. Sultan Mahmud zamanında afvâdına keret verilmiş elân daha sülaleleri vardır.

Burası da ziyaretgâhdır. Mersin caddesi üzerinde “ Hu Dede “ demekle ma’rûf bir

mezar daha vardır, ziyaretgâhdır. Bu zâtın hangi asırda yaşadığı ma’lûm değildir.

Osmanlı devrine aid hayrat sahibleri tarafından yapılmış Gülnar’da üç medrese ile

Gezende ırmağa üzerinde Karamanîlere aid sağlam bir köprü vardır. Karamanîlere aid

Şeyh Ömer karyesinde “ Şeyh Ömer “ Ay alanında ” Şeyh türbesi “ Hacı Bahaaddin

karyesinde “ Hacı Bahaaddin Türbesi “ demekle ma’rûf ve her üçü de Şeyh Ali Es-

Semerkandî hülâfasından bulunan üç türbe ile Zeyne karyesinde bir türbe vardır ki

içinde üç lahid mevcûd ve Şeyh Ali es-Semerkandî hazretlerine aiddir. Fakat bu

lahidlerden hangisinin şeyhe aid olduğu ma’lûm değildir.

[ V.54b ] Meşâhir ve Osmanlı Vüzerâsı

[ Đçel’li Ahmed Paşa ] Sultan Mahmud-u Sânî zaman-ı saltanatta Bursa mutasarrıfı iken

1233 tarihinde der-saâdet-i celîle Kapudan-ı Derya nasb olunmuş ise de taşralarda

alışmış olduğunu iltimâs üzerine mütekiben Hüdavediğar valiliğine nasb olunmuşdu.

Ba’dehu Đznik 1239’da Şam valisi ve Emir’ül-Hac olub Humus vusûlünde vefat

79

eylemişdir. Gürcü’l as Abdülhamid evvel vüzerâsından ve sadırdan [ Meşâhir Ali

Paşa’nın ] 1190 tarihlerinde Adana ve Karaman’da valiliği vardı.

1063’te Akdeniz sevâlinde Koca nam mahalde tevellüd ve 1166’da vefâd edib Sultan

Mahmud Han evvel devri sadrazamlarından bulunan [ Hacı Ahmed Paşa ] nın 1164’te

Đçel’de valiliği vardı. Sultan Abdülhamid evvel devrinde iki defa sadrazam olan bu

Bolulu [ Đzzet Mehmed Paşa ] 1190 tarihlerinde Đçel Valiliği etmişdir.

Kezâlik Sultan Selim-i Salis devri vüzerâsından ve sadırdan Zağfiranbolulu diğer [

Đzzet Mehmed Paşa ] nın daha 1200 tarihlerinde Đçel’de vilâyeti vardı.

[ V.55 ]

[ V.56b ] 25 / 13 Sahifeden mabad

Mut’a aid

Mut da kasaba içinde Karaman oğullarına aid 70 metro boyunda 20 metro eninde Acem

tarz mimarisinde ” La’l Paşa” Cami demekle ma’rûf bir cami-i şerîf vardır. 225 metro

boyunda ve 21,5 metro eninde kasaba ortasında Karamanîlere aid “ La’l Paşa

Medresesi “ denmekle ma’rûf harab yüz tutmuş bir medrese vardır. Bundan maada üç

tane harab medrese ve han vardır. Karamanlara aid yalnızca Bağ karyesinde

değirmenlik tabir ettikleri yaylakda bir türbe mevcûddur ki buna “ Nureddin Sofû “

türbesi derler. Seyid Salih’te dışı türbe olmayıb taş ile çevrilmiş “ Seyid Salih Türbesi “

demekle ma’rûf bir türbe daha mevcûd olub halkın ziyaretgâhıdır. Bu zât Şeyh Ali es-

Semerkandî hazretlerinin halifelerindenmiş. Alâeddin Semerkandî meşâhir-i ulemada ve

80

sofiyanesi olub Maveraünnehir’den diyâr-ı Rum’a Hicretle ( 823’de) Larende

Kasabasında tavattun etmişdi. Dört ciltden mürekkeb na-tamam bir Tefsir-i Şerîf vardır.

Çok muammer olub 150 yaşına takarrub etmiş olduğu mervidir. Müridleri tarafından

yazılmış birde menakıbı vardır. Karaman oğullarına aid Mut kabristanında bir mezar

vardır. Karaman oğullarından Sinan Beyin kızı olduğu ve kitabesinde “ Vak’ül-Mevt

Sinan Bey fî Şehri Şabân “ yazıyor [ Lakin Karaman oğullarından Sinan Bey isminde

birine tarihinde tesadüf edilmemişdir. ]

Mavka Kal’ası namıyla kasabaya iki saat baidiyeti olan Kozlar mevkisine tahminen

beşyüz metro uzaklıkta büyük bir kaya üzerinde bir kale vardır. Evvelce Romalılara

veya Rumlara aid gibi ise de Selçukîler tarafından tamir edilmiş olduğu ve burçak

yerinde derununda öyle okunabilir şu kitabe vardır.

“Allahü Teala fizamen Sultan’ül-azam Alaüddünya veddin Keykubât ibn-i

Keyhüsrev …………….” çok yeri bozulmuş olduğunda zorca okunuyor. Büyük taştan

dağ üzerinde müteferrik surette olduğu için eninini boyunu ölçmek mümkün değildir.

Boyları kırk metro ve yemünden iki yiğirmi altı metro olub Karaman oğullarına aid La’l

Paşa cami-i şerîf havlusunda iki türbe vardır. Bu türbelerin birinde dört mezar vardır.

Kitabelerin isim yerleri hak olunmuştur. Tarihleri vesair yazıları duruyor. Tarihleri 760

– 726 ihrâm şeklinde devresi murabba yukarısı ihrâm şeklindedir.

47 metro boyunda ve 38 metro eninde şehir içinde Selçukîler aid bir han vardır. Bu

han taştan ve kemerlidir. Kapısının ağzında ki Karakol mahallerine ve her odada ki

ocağa varınca şimdi harab bir halde bulunan haneye muttasıl süvari hayvanlarına

mahsûs yerler bulunuşuna nazaran bir kışla olduğu anlaşılıyor. Kapısının üzerinde bir

kitabe var olduğu eski adamlar söylüyorlarsa da bu kitabe kaldırılmış ve hana Mutun

81

Kravga Beyleri sened-i hakani alarak temellük etmişlerdi. Kezâlik 20 metro boyunda 10

metro eninde Selçuklulara aid sağlam bir han vardır tarihi taş düşmüş. Yalnız bir

parçasında Alâeddin adı muharrerdir. Aynı boy ve ende Sertavul hanından bir buçuk

saat ötede yine sağlam bir han vardır. Karaman oğullarına aid biri kasabanın garb

şimâlisinde diğeri şu çatı ırmağında bir kısmı harab bazısı sağlam iki köprü vardır.

Hepsinin eni ve boyu 15 ile 35 metro arasında bulunmaktadır.

[ V.57b ] Anamur’a aid

11.inci sahifeden mabad

12’şer metre boyu ve eninde Anamur’un çorak kasabasında Selçukîlere aid olduğu

Alâeddin Cami-i Şerîfi demekle ma’rûf harab bir camiyle kezâlik 14 metro boyunda

Mamuriye Kalesi içinde Karaman oğullarına aid etrafında kemer olmadığından harab

olmuş bir cami vardır. Ehsâb-ı hayrat tarafından yapılmış iki de medrese vardır.

Mamuriye Kal’ası kurbünde Selçukîlere aid harabesi elan mevcûd yiğirmi bir gözden

ibâret bir bedesten vardır. 30 metro boyu 11 metro eninde Mamuriye Kal’ası kurbünde

Karamanîlere aid bir yakınında şehir ve kasaba olmadığına harab olmuş bir hamam

vardır.

68 metro boyu ve 16 metro eninde Anamur canibinde Karamanîlere aid sağlam

bir köprü vardır. 40 metro boyunda Mamuriye Kal’ası içinde Karamanîlere aid bir

türbe vardır. “ Ayna Gazi “ demekle ma’rûfdur. Bu zât Şeyh Alâeddin es-

Semerkandî hazretlerinin hülâfasındandır. Bu türbe ihrâm-ı müseddes şeklinde olub

çevresi kırk metrodur. Köpük karyesinde Karamanîlere aid Seydi Mustafa Türbesi

demekle ma’rûf bir türbe daha vardır. Burası Semerkandî hazretlerinin

82

hülâfasındandır. 14 metro boy ve 9 metro eninde Mamuriye Kal’ası içinde

Karamanîlere aid bir de tahhane vardır.

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

SONUÇ

Süleyman Faik Efendi ( Akçın ) ‘nin 1921 yılında kaleme aldığı “ Karaman ve

Đçel Tarihi “ isimli yazma eseri Karaman oğulları ve bölgenin tarihi hakkında önemli

bilgiler veren çok kıymetli bir eserdir.

Tez çalışmam olan bu eserde Karaman oğullarının 1300 ve 1527 yılları arasındaki

siyasi, sosyal, iktisadi hayatları ile ilgili bilgiler verilmekle beraber Karaman oğulları

hükümdarları dönem dönem incelenmiştir. Karaman oğulları hükümdarlarının siyasi

hayatları ile beraber Selçuklular, Moğollar ve Osmanlılar ile mücadelesi de ele

alınmıştır. Karaman oğulları döneminde yapılan kaleler, camiler, tekkeler,

medreseler, gibi yapılarda eserde belirtilmiştir.

Yazmanın dipnot kısımlarında ise Konya, Adana, Kayseri, Niğde, Aksaray,

Beyşehir Tarsus, Anamur, Gülnar, Mut, Ermenek, Silifke gibi Orta Anadolu ve

Akdeniz Bölgelerinde bulunan irili ufaklı birçok şehrin hem tarihi hem de coğrafyası

hakkında önemli bilgiler sunulmuştur. Bu bölgelerin eski isimleri verilmekle beraber

şehirlerdeki Hıristiyan ve Müslüman nüfus oranları , coğrafi yerler, eski harabeler

müellif tarafından verilmiştir.

Bu şehirler Yunanlılar, Persler, Büyük Đskender, Romalılar ve Arablar

hakimiyetinde uzun yıllar yaşamış Selçuklu ve Karaman oğulları döneminden sonra

Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Dipnot kısımlarında verilen bu bilgileri Đtalyan,

Yunan, Arab, Osmanlı tarihçilerine dayandırmıştır. Ancak burada önemli olan sadece

bölgenin coğrafyası ve tarihi olmakla beraber bu müverrihler ve eserlerine yer

verilmesi de bir o kadar önemlidir.

Đncelediğimiz yazma eser Konya, Karaman, Aksaray, Đçel, Tarsus, Adana

bölgelerinin tarihine mühim bir katkı sağlayacağımdan hiç şüphem yoktur. Sonuç

olarak Süleyman Faik Efendi’nin “ Karaman ve Đçel Tarihi” el yazma eseri Karaman

oğullarının kuruluşundan yıkılışına kadar siyasi, iktisadî, sosyal, askeri hayatıyla ilgili

bilgiler verilmiş ve dipnot kısımlarında şehirlerin tarihleri ve eski isimleri ilgili kısaca

da olsa mühim bilgiler verilmiştir.

142

BĐBLĐYOGRAFYA DARKOT, Besim, “ Konya “ , Đslam Ansiklopedisi, VI.Cilt, Đstanbul 1997 DEVELLĐOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat13, Aydın Kitabevi yay., Ankara 1999 DÜLGERLER, Osman Nuri, Karamanoğulları Dönemi Mimarisi, VI. Dizi, TTK yay. Ankara 2006 ERDOĞRU, M.Akif, Karaman Vilayeti Tarihinin Arşiv Kaynakları, Đzmir 1995 KONYALI, Đsmail Hakkı, Alanya Tarihi, Đstanbul 2005 ÖZKARCI, Mehmet, “ Niğde “, Türk Diyanet Vakfı Đslam Ansiklopedisi, C.33, Đstanbul 2007 REDHOUSE, Sir James W., Turkısh and Englısh Lexıcon3, Çağrı yay., Đstanbul 2006 TEKĐNDAĞ, M.C Şehâbeddin, “ Karamanlılar “, Đslam Ansiklopedisi, VI.Cilt, Đstanbul 1997 SAMĐ, Şemseddin, Kâmûs-ı Türkî13, Çağrı yay., Đstanbul 2004 SÜMER, Faruk, “ Karaman-oğulları “ Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, çev. M.Akif Erdoğru, 100.Sayı, Ankara 1996 ÜNAL, Tahsin, Karamanoğulları Tarihi, Konya 1986 YARDIM, Ali, Đzmir Milli Kütüphanesi Yazma Eserler Kataloğu, C.2, Đstanbul 1994

143

ÖZGEÇMĐŞ Ergin Koyuncu 12.08.1983’te Kahramanmaraş’ın Elbistan Đlçesinde doğdu. Đlk

öğrenimi Đskenderun , Orta öğrenimi Đzmir’de tamamlamıştır. Lise eğitiminden sonra

lisans eğitimini 2001-2005 yılları arasında Pamukkale Üniversitesi Fen- Edebiyat

Fakültesi Tarih Bölümünde tamamladı. 2006-2008 yıllarında Atlas Matematik

Dershanelerinde, 2009 yılında Ulusoy Dershanelerinde, 2010 yılında ise Sınav Dergisi

Dershanelerinde Tarih Öğretmeni olarak görev yaptı. 2008-2010 yılları arasında da

yüksek lisans eğitimini Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Tarihi

alanında tamamladı.

144

KARAMAN VE ĐÇEL TARĐHĐ HAKKINDA TÜRKÇE BĐR EL YAZMASI

Süleyman Faik Akçın’ın 1337/ 1921 de hazırladığı “ Karaman ve Đçel Tarihi “

isimli elyazması Karaman oğulları tarihi hakkında bilgiler vermektedir. Yazmada

Karaman oğullarının kuruluş sürecinden Osmanlı egemenliğine girmesine kadar olan

dönem anlatılmıştır. Dipnot kısımlarında ise Karaman, Konya, Đçel, Adana, Ermenek,

Silifke, Anamur gibi Anadolu şehirlerinin tarihi ve coğrafyası hakkında bilgiler

sunulmuştur. Bu dipnotları verirken de Yunan, Đtalyan, Türk, Arap gibi tarihçi ve

coğrafyacılardan yararlanmıştır. Karaman oğulları döneminde ise Beyliğin

Selçuklulardan bağımsızlığını kazanması, Osmanlılarla mücadelesi ve Karaman

hükümdarlarının hayatları ile ilgili birçok bilgi verilmiştir.

145

A TURKISH MANUSCRIPT ON THE HISTORY OF KARAMAN AND ĐÇEL

The manuscript named “ The History of Karaman and Đçel “ prepared by

Süleyman Faik Akçin on 1337/1921 gives information about Karamanoğulları's

history. In this manuscript, it was told about the process of the foundation of

Karamanoğulları and that Karamanoğulları passed to Ottoman domination.In part of

footnotes, also,it was given the information about history and geography of

Anatolian cities such as Konya, Karaman, Içel, Adana, Ermenek, Silifke and

Anamur. He made use of historians and geographers such as Arabian,Turkish,Italian

and Greek while preparing these manuscript. In this manuscript,it was given a lot of

informations about gaining Qaramani seigniory's independence from Seljuks, it's

struggling with Ottomans and the lifes of Karaman rulers.