KAY 361 Trk dare TarihiDers 2Konular: slam Devletinde Ynetim,Okuma: Ortayl, 2007: 23-74.

slam Devletinin TarihiTarihsel gelimeler622de Medineye hicretle balarHz. Muhammed ve ilk halife Hz. Ebubekir devrinde Arap Yarmadasnn fethiHz. mer devrinde Suriye ve Filistinin fethiEmeviler ve Abbasiler devrinde Ortadou, ran, Msr, Kuzey Afrika ve Endlsn fethiArap dili ve kltrnn yaygnlamasranllar ve Trkler buna direnmilerdir

Tarihi Gelimeler610: Kuran vahyedilmeye baland622: Medineye Hicret630: Mekkeye dn632: Hz. Muhammedin vefat632-661: Drt Halife Dnemi (Hz. Ebubekir, Hz. mer, Hz. Osman ve Hz. Ali)661-750: Emeviler750-1258: Abbasiler

slamn YaylFetihlerDini Serbesti TanmaHristiyan, Yahudi ve Zerdtlere ehl-i kitap ve zmmi stats tannmasKltrel SzmaTicaret

Arap Fetihleri630da Bizanstan Filistin ve Suriye636da Sasanilerden Irak642de Sasaniler teslim oldu (rann fethi)Kuzey Afrikada Berberiler ile sava ve zaferEndlsn fethiGirit, Kbrs, Sicilya ve Maltann fethistanbulun kuatlmasinliler ile Talas Sava

Arap Fetihlerinin NedenleriAskeri bir btnlk ve stnlkOtoriter bir rgtlenmeKanba ve airet dayanmasBizans ve Sasani lkelerinde knt ve kargaaHeterojenlik Harpler, ar vergiler, zulm ve soygunDini baskZerdtln kast sisteminin kaldrlmas

Ynetim SistemiFethedilen topraklarn idarecilerinin kullanlmas (vergi, yarg ve asayite)Sasani aristokrasisi, ky reisleriRumca ve Aramca bilen HristiyanlarHalifelik: Peygamberin vekilliiBalangta ne saltanat konusu, ne de ruhani bir makamdKurey ve erafn oyuyla seilirdiFkh bilen, akll ve yetenekli, cesur bir erkekBaz gruplara gre, kt idare ederse grevden alnabilir659da rsi hkmdarlk Emeviler ile yerletiHalife adna, otoritesini kabul ederek hutbe okutturup para bastrann hkmdarl onaylanrd1924te kaldrld

Dil8. Asra kadar ok dillilik, birden ok resmi dilMsrda KobtaIrakda Aramca ve Farsaamda RumcaKuzey Mezopotamyada Kaldanca ve Aramca693de Arapa resmi dil oldu8. Asr banda artk Yunanca yaygn olarak kullanlmyorduYunancadan Arapaya tercme faaliyetinin balamasran ve Orta Asya Arapann egemenliine kar direndi

Emeviler (661- 750)660da Muaviyenin Hz. Alinin hilafetini tanmayarak kendisini halife ilan etmesiyle baladArap ve Kurey hakimiyetiArap olanlar ve olmayanlar arasnda gerilimFetihlere en byk diren Trklerden10. Asra kadar direni10.-12. Asr arasnda slama giri

Abbasiler (750-1258)Hz. Abbas soyundan gelenlerin hilafetiArap-Arap olmayan ekimesinin yatmasGayri Arap unsurlarn idareye, orduya ve ilim hayatna girmesislam hukukunun gelimesi10. Asrdan sonra Abbasi halifelerinin dnyevi gc ve otoritesi azaldBadat halifesine rakip halifelerin kmasEndls Emevi hkmdarlar da halifelik iddiasnda bulunmulardr

Eyalet YnetimiEski Sasani ve Bizans sisteminin korunmasEski eyalet snrlar ve idare merkezleri ounlukla ayn kalmtrUzak blgelerde halifeyi temsil eden tam yetkili bir valiDini ynden cemaatin imamAskeri, mali ve yarg yetkilerinceleri kad ve kolluk kuvvetlerinin tayini valinin greviAbbasi devrinde valinin yanna merkezden atanan kadlar ve maliye memurlar (l denge)Merkezileme az, eyaletler nce yar, sonra tam bamsz

Eyalet Ynetimi-2Eyaletlerin hara ve cizye vergileri mltezimler eliyle toplanrdMltezim payn alrAsker ve memur maa denirBayndrlk harcamalar yaplrArtan varsa merkeze gnderilirValiler zamanla grev yerlerine gitmemeye baladAbsentee landlordsltizam sisteminin balangc, suistimal artt

Merkezdeki Grevliler ve BrolarEski brokratik rgt ve kayt biimleri korunduBalangta memurlarn ou ranl, Sryani, Kaldani ve Rum; kaytlar da bu dillerde idiDaha sonra Arap dili ve Arap memurlar brolara egemen olmuturVezirler (Arapa, yardm eden) sistemi: Halifenin yardmcs ve ba mavirleriDevlet ilerinin yrtlmesinde uzmanlama ofisleri- bakanlk benzeri divanlar

DivanlarVergilerin toplanmas (Divan-l-harac)Askerlere maa denmesi (Divan-l-nafakat)zellikle Abbasi devrinde giderek divanlar eitlendiPosta, ulatrma, istihbarat (Divan-l-berid)Asker kaytlar, tayin ve terfileri, vs. (Divan-l-cund)Arazi kaytlar, resmi yazmalar, devlet mhrleri (Divan-l-hatem vel zimam)Hakszlklara kar son temyiz mercii (Divan-l-mezalim)Sikke basm (Divan-l-darb)Bayndrlk ileri (Divan-l-birr)

slam Hukuk SistemiSorularslam ncesi gelenekler kayboldu mu? Yeni sisteme uyum mu salad?tihadlar ve eri kurallar yzyllar boyunca nasl deiti?Farkl corafyalarda farkl itihadlarslam hukukuna fkh, bu meslektekilere fakih denirFkhn blmleribadetMuamelat (aile, miras, borlar, evlenme, boanma, miras...)Ukubat (Ceza)Dinsel kurallarn kaynaklarVahiy (Allahn emirleri)Peygamberin sz ve hareketleri (Hadis ve snnet)tihad- yorumFarkl itihadlar- farkl mezheplerZamanla Abbasilerde rfi hukuk da kullanlmaya balanmtr

Vergilernceki devletlerde olduu gibi blgesel ve snfsal vergi eitlii yokMslmanlar iin asl vergi zekat: 1/40-1/10rn, menkul kymet ya da ticari eyadanArazi Vergileri (Deien oranlarda)r: MslmanlardanHarac: GayrimslimlerdenCizye, Ba vergisi: GayrimslimlerdenYallar, kadnlar, ocuklar, fakirler demezKorunma ve askerlikten muafiyet karl

Yarg TekilatYarg erki hkmdarn greviVekaleten yarglara devrederKadlar nce halife, sonra vali, sonra yeniden halifeler tarafndan atanmtrAbbasilerde yargnn ba Badatta Kad-l-KudatBirrneklik az Kararlar mezheplerin esaslarna greGayrimslimlerin davalar kendi mahkemelerindeMemluklarda her mezhep iin bir kadCamii veya kadnn evi ayn zamanda mahkeme Kad hem yarg, hem de maliye, vakf denetimi ve beledi hizmetler konularnda sorumluZamanla iltizam ve yolsuzluk

ehirlerLojistik ynden kra balEski ynetimlerin altyap sistemlerini (su, ulam) devralma ehir merkezinde mabetlerCivar sokaklarda esnaf ve sanatkarlarLoncalarn varl tartmalZabta grevi: Muhtesibardan sonra dini cemaatlerin oturduu konut blgeleriHamam, mektep, hastahane vb. hizmetler vakflar tarafndan

VakflarRoma ve Bizanstaki hayr kurumlarna ok benzerSrekli bir gelir gerektirirMenkul veya gayrimenkulle kurulabilirYazl ya da szl olarak kurulabilirBir ksm mirasa da konu olabilirKleler vakfedilemez

slamiyetin Ynetsel zellikleriDevlet ve din ileri ayrlmaz (Musevilik gibi)Din, hem devlet, hem de toplum hayatn dzenlerRuhani bir snf yokturAma dini konularda bilgili ve yol gsteren kiiler vardr

KAY 361 Trk dare TarihiDers 3Konu: Ortaalarda Akdeniz Dnyas ve talyan Denizci Devletleri Okuma: Ortayl, 2007: 77-93.

Bat Roma Sonras talyaM.S. 5. YzylKavimler gtalya (Bat Roma) k dneminde girdi mparatorluk kurumlar Douda yaadM.S. 9. ve 10. YzyllarBat Avrupada Romann halefi olduunu iddia eden Byk Karln (Carolus Magnus) imparatorluuTarm ve ticarette atlmlarKuzey ve Orta talyann denizci devletlerinin ortaya k

Kavimler G: BarbarlarRoma mparatorluunun idaresi ve kltrnn dnda kalan gebe, yar gebe ve sava kavimlerRomann snr Tuna nehriBu kavimlerin bilinen tarihi Roma tarihilii ile balarAlveri alanlarDin- Roma KilisesiDil- LatinceRoma Hukuku ve kltr

BarbarlarKanba (Klanlar)Kan davalarGermenlerde comitatus: sava gruplarFeodal dzenin hiyerarik balarnn temellerinden biriKavimler GHunlarn Vizigot ve Ostrogotlar yerinden edip srmesiMS 378de mparator Valens Gotlara yenildimparatorluun blnmeye balamasMS 493te Ostrogotlar Romay igal ettiMS 6. YYda Bizans talyann nemli bir blmn yeniden fethettiBurada Avrupann Bat ve Kuzeyinden farkl bir sosyal, iktisadi ve kltrel yaplanma olutu

Bat Romadan Sonra talyaArtk siyasi deil, corafi ve kltrel bir birlik talyann ilevleriDou Akdeniz uygarlnn (Bizans, slam...) Batya tanmasBat Avrupann hammadde kayna olmasKilise adna mltezimlikMadenlerin iletilmesiBu blgelerin pazara almas

FeodalizmGermenlerin otoriter sava eflik dzeninden gelir, bir hizmet bamllHerkes bir stne olduu kadar astna yani vasalna kar da ykml ve bamlVasallk ve dirlik kurumlarEitsizlik zerine kuruluSosyal hareketlilik ok azretim topraa bal, geni kyl ynlarBu retimin rantn ynetici bir snf alr

Feodalizm-2Ulam kstlTicaret deerli lks mallar zerinePara ve deerli madenler kt, dolamlar snrldemeler byk lde eya ve rn ileKilise Doudakinin aksine ayr bir kurumPiskoposlar arazi sahibi ve ehir yneticisi olabiliyor.

Ortaada AvrupaBat Avrupa 10. YYa kadar dnya tarihinin merkezinde deildirMerkez, Akdeniz ve OrtadoudaServet, ticarette deil toprak ve kilisede toplanmtrMerkeziyeti iktidar zayf10.-13. Asrlar arasnda ehirlerdeki tccar ve zenaatkarlar bal olduklar siyasi otoriteden zerkliklerini elde ettilerAr vergiler ve gmrkten kurtulma abasD dnya ile bamsz ilikilernce talyan, sonra Hansa ehirleriKilise, Roma etrafnda merkezileiyorduLatince, yaz diliEitim alannda etkin

Karolenj mparatorluuFrank kral Klovis ile balar (481-511)Byk Karl (Carolus Magnus) 800de imparatorluk tacn giydilhak edilen blgeleri kontrol edebilecek bir hiyerarik yap ve askeri rgtlenme, brokrasi yoktuKilisenin yetimi elemanlarnn kullanmTarmda gelimelerDemirin kullanmnn yaygnlamasAtla ekilen ar sabanTarmsal retimin art, nakliyenin geliimieitli tarikatlar ormanlarn tarma almasna ve tarmn islahna nayak olduZamanla manastrlarn artan retimle zengin olmalar

talyan DevletleriZamana uyum salayan bir Klasik Roma rgtlenmesiFeodal dzene pek uymuyorok ticaret yaplan, ok parann dolat, kent ynetimine ticaretin hakim olduu bir blgeBat Avrupann tarmsal zenginliinden yararlanmtrBat Avrupay klasik dnyaya balamaArac tccarlkla geinen bir sistemDoudan gelen mal Kuzeye satarak komisyon almangiliz ve Hollandal tccarlar bu sistemi kertmitir

talyan Devletleri-2Bat Avrupa talyadanletme ve ticaret yntemleriniBrokrasinin kayt ve rgtlenme esaslarnDaha gelimi bir kltrel yaamBilim yapmay renmitirDou-Bat sentezi sanld gibi Hal Seferleri ile olmamtrrnein Sicilya Krall bu sentezin merkezlerinden biridir

talyan Denizci DevletleriEn nemlileriAmalfilk sivrilen, SicilyadaPisaBir sre sonra Floransa tarafndan ilhak edildiCenovaVenedikDou Akdeniz, Ege ve Karadenizde ticaret kolonileriCenova ve Venedik rekabeti1204 Latin istilasndan ve Osmanlnn stanbul ve Balkanlar fethinden sonra bu rekabeti krklemesi

Tarihsel GeliimBaz devletler zerkliklerini Bizanstan almlardrVenedik, bir Bizans ehri olarak 5. ve 6. YYda balad7. Asrda zerkliini elde ettiBalangta monarik, sonra oligarik olmulardrParal askerlere gvenilememesi, diplomasinin gelimesine neden olduDenizar ticaret nedeniyle ilk konsolosluklar kurulduBunlarn raporlar gnmz tarihilii iin ok deerli

Venedik CumhuriyetiEn nemli rnekParal zmre hakimiyetinin olduu oligarik bir Cumhuriyet697de ilk do seildiVenedik tccar ayn zamanda diplomatt11. Asra kadar Bizans himayesinde kaldBizans donanmasnn asayii salad sularda ticaret yaparak zenginletiSonra kendi deniz gcn salamlatrdBizans kltr ve sanatndan etkilendi

Venedik Cumhuriyeti-212. Asr banda ilk Hal seferine yardm ettiLbnan ve Kudste ticari koloniler ve ayrcalklarstanbulda ticaret yapma ve antrepo kurma hakk4. Hal seferi sonunda 1204te Konstantinopolis Latinler tarafndan yamalannca Venedik yeni imtiyazlar elde etti ve ok glendiBat ve talya Bizansta sevilmemeye baland

talyan Denizci Devletlerinde YnetimOligariSeim ve ynetim haklar zengin tccar ailelerinin elindeYneticiler bu ailelere danarak karar alrd Snfsal geikenlik pek yokPodesta/ Do denen bir yneticiTccar ve lonca temsilcileri zamanla Venedik Senatosunu oluturduAlt mahallenin her birinde bir konseyDenizar kolonilerde o yreden veya atanm bir ynetici ve koloni meclisiAnaehir ve kolonilerde dzgn bir brokrasi ve adaletli bir ynetim, kolonilerde kt ynetim, bask ve yolsuzluk

YnetimKavak noktadaki ehirler pazar yeriydiyi bir yol ve posta sistemiTccarlarn olduu yerlerde bu devletlerin temsilcileri ve mahkemeleri de vardlk devlet bankalarnn kuruluuFaizle kredi datmSorunlarArtan nfus ve yetersiz altyapAlk, pislik, salgn hastalk ve suta artehirlerin beslenmesi sorun oldu

Loncalar ve Zenaat HayatSk bir devlet denetimialan says, terfiler, hammadde ve retimin kalitesiYnl ve ipekli dokumalar, cam sanayii, barutuluk, gemi yapm ilerinde alanlar seyahat edemezlerdiLonca erbab, ynetici, tccar, asker ve diplomata gre daha dk statderetim ve ticaret an ren tccar ise en makbul kiidirEitimli bir snfKuzey Avrupadan talyaya i idaresi renmeye gelinirdi

Ticaret ve Ekonomik YapYollar emniyetsiz olduundan ticaret toplu halde yaplrTicareti devlet organize ederSeferleri aristokrat ynetici grubun yeleri ynetirVergi geliri az, asl gelirler gmrk, tuz tekeli, civar kyler ve denizar kolonilerin vergisinden gelirGeni sermayeli, ok ortakl irket deil, aile irketi tipi egemen13.YYdan itibaren Floransa florini ve Venedik dkas her yerde geerli paralartalyanca Akdenizde Lingua FrancaGney Almanyadaki Hansa ehirleri ile rekabet

Sosyal YapKlelik ve harem kurumlar varYabanclar gzlem altnda ve ayr mahallelerde yayorduYahudiler gibi gruplar sosyal haklardan mahrumdu

Hansa ehirleri ve Novgorod13. ve 14. Asrlarda Alman mparatorluunda tarm ve ticaretin zenginlik yaratmas ile kurulan ticari ve siyasi bir ehirler birliiKuzey Avrupann talyann etkisinden kurtulup ona rakip olmasKltrel etkileimFeodal dzen zlrken balad; merkezi devlet ve milli ekonomik sistemler oluunca Hansa Birlii de dald

Hansa ehirleri ve Novgorod-2Oligarik bir ynetimZengin tccarlar ehir meclislerine hakim olduHansa Birlii Meclisi olutungiltere, Baltk Blgesi, Danimarka ve Rusyada ticari imtiyazl blgelerTicari anlamalar ve kar birlii ile koloniletirmeSlav-Germen atmas

Hansa ehirleri ve Novgorod-3talyan ehirlerinin aksine lks eya, kuma ve baharattan ok balmumu, krk, tuz, balk ve kymetli aa gibi mallarn ticaretiAskeri donanma ve ordu ynnden zayftNfuslar azd ve evredeki blge zerinde bir hakimiyet kuramadlar