këshilla praktike për shkrimin e n° 145165-tempus-2008-se-smhes (2008-4763) kontraktues i...

Tempus Project N° 145165-TEMPUS- 2008-SE-SMHES (2008-4763)

Dizajnimi dhe Implementimi I Kornizës Nacionale të

Kualifikimeve

Elizabeta Bahtovska

Këshilla praktike për shkrimin e rezultateve të mësimit

- Doracak -

Manastir, 2011

Projekti: N° 145165-TEMPUS-2008-SE-SMHES (2008-4763) Kontraktues I projektit: Prof. Janerik Lundkvist Universiteti Linkoping - Suedi

Koordinator I projektit: Prof. Elizabeta Bahtovska Universiteti “Shën Kliment Ohridski” – Maqedoni

CIP – Katalogjizimi për botim Biblioteka Nacionale dhe Universitare “Shën Klimenti i Ohrit”, Shkup Shkup 378.091.212.6 (035) Këshilla PRAKTIKE për shkrimin e rezultateve të mësimit: Doracak. ‐ Manastir: Universiteti “Shën Klimenti i Ohrit”, 2012.‐60 Faqe.: tabela;21 cm Botimi realizohet në kuadër të Projektit Tempus Dizajnimi dhe implementimi i kornizës nacionale të kualifikimeve No 145165 – TEMPUS – 2008 – SE – SMHES (2008‐4763).‐ Bibliografija e kaptinave ISBN 978‐9989‐870‐66‐8

a) Suksesi i studentëve – Regjistrimi i rezultateve – Sistemi i Bolonjës –

Doracakë

COBISS.MK‐ID 90406410

Botues: Universiteti “Shën Kliment Ohridski” - Manastir Lektor: Shemsedin Ibraimi Shtypi SHA “Kiro Dandaro” – Manastir Tirazhi: 200

2

Projecti TEMPUS N° 145165-TEMPUS-2008-SE-SMHES (2008-4763)

Parathënie Dizajnimi dhe implementimi i Kornizës nacionale të kualifikimeve

N° 145165-TEMPUS-2008-SE-SMHES (2008-4763)

Ky Doracak është hartuar në kuadër të projektit Tempus që ta

ndihmojë kuadrin arsimor të universiteteve të ndryshme në

Republikën e Maqedonisë, për t’i shkruar rezultatet e mësimit për programet studimore dhe programet lëndore, që ata i ligjërojnë. Ai, po ashtu përfshinë mostrën e rezultateve të mësimit nga fusha të ndryshme – Falënderim për Lupço Trpezanovski, Gordana Janevska, Kaliopa Krivashija – Stilinoviq (Universiteti “Shën Klimenti i Ohrit” - Manastir), Mome Spasovski, Kole Vasilevski, Kristina Mladenovska, Sonja Alabakovska (Universiteti “Shën Kirili dhe Metodi” – Shkup), Zamir Dika, Vladimir Radevski, Besnik Xheladini (Universiteti i Evropës Juglindore – Tetovë), Liljana Koleva Gudeva (Universiteti “Goce Delçev”- Shtip), Qufli Osmani, Valon Abdiu (Universiteti Shtetëror i Tetovës), Borço Aleksov, Snezhana Biliq – Sotiroska, Marija Krakutovska (Ministria e Arsimit dhe Shkencës), Mirjanka Aleksevska, Maja Papatolevska (Ministria e Punës dhe Politikës Sociale), për kontributin e tyre të dobishëm në realizimin e projektit dhe në veçanti për shembujt në shtojcën e këtij Doracaku.

Një falënderim i veçantë për kontributin e tyre, ndihmës së pakursyer, këshillave të dobishme, vërejtjeve dhe rekomandimeve, Janerik Lundkvist (Universiteti Linkoping – Suedi), Luk Fransoa (Universiteti i Gintit, Belgjikë) dhe Volker Gelmlih (Universiteti i Shkencave të Aplikuara – Osnabrik).

Në fund, por jo edhe me më pak rëndësi e falënderoj Komisionin Evropian për përkrahjen financiare të domosdoshme për realizimin e këtij projekti. Tetor, 2011 Prof. Dr. Elizabeta Bahtovska

3

Këshilla praktike të të shkruarit të rezultateve të mësimit - Manual

Përmbajtja

1.Hyrje ........................................................................................... 5

2.Çfarë janë rezultatet e mësimit ................................................. 5

3.Dallimi ndërmjet qëllimeve dhe rezultateve të mësimit ........... 8

4.Këshilla praktike për shkrimin e rezultateve të mësimit........... 8

4.1. Fusha kognitive .....................................................................9

4.2. Fusha aktive ............................................................................. 9

4.3. Fusha psikomotorike ............................................................. 11

5.Shkrimi i rezultateve të mësimit për programet studimore ....11

6.Shkrimi i rezultateve të mësimit për modulet/lëndët .............. 14

7.Aspektet pozitive dhe negative të rezultateve të mësimit ....... 15

8.Ndikimi i rezultateve të mësimit në reformën

në arsim – qasja pedagogjike, vlerësimi dhe sigurimi cilësisë .. 18

9. Rezultatet e mësimit – pritjet dhe sfidat në të ardhmen ......... 19

10. Literatura ............................................................................ 21

11. Propozimet ........................................................................... 23

12. Kontaktet ............................................................................. 60

4


1. HYRJE Qëllimi i Deklaratës së Bolonjës (1999) dhe puna e mëtutjeshme e procesit të Bolonjës është që të rrisë efektivitetin dhe efikasitetin e arsimit të lartë në Evropë në kontekst të Hapësirës së Përbashkët Evropiane të Arsimit të Lartë. Si pjesë e këtij procesi, të gjitha institucionet e arsimit të lartë, nënshkruesit e Deklaratës janë të ftuar që t’i shkruajnë programet e tyre studimore dhe lëndore nëpërmjet rezultateve të mësimit si përgatitje për kalimin nga studimi ku profesori është në qendër, kah studimi, ku studenti është në qendër të procesit arsimor. Pyetja themelore që do t’i bëhet studentit,apo të diplomuarit nuk do të jetë: “Çfarë keni bërë që të merrni diplomën?”, por: “Çfarë mund të bëni tani që e morët diplomën?” Kjo qasje është e rëndësishme për tregun e punës dhe sigurisht që është më fleksibël kur merren parasysh çështjet e përvojave të të mësuarit gjatë gjithë jetës, të mësuarit jo tradicional dhe formave të tjera të mësimit joformal. 2. ÇFARË JANË REZULTATET E MËSIMIT? Duke pasur parasysh se një nga tiparet kryesore të procesit të Bolonjës është nevoja për të përmirësuar rrugët tradicionale të përshkrimit të kualifikimeve dhe strukturave të kualifikimit, të gjitha programeve studimore dhe lëndore në institucionet e arsimit të lartë nga Hapësira e Përbashkët Evropiane e Arsimit të Lartë duhet të përpunohen dhe regjistrohen nëpërmjet rezultateve të mësimit. Rezultatet e mësimit janë dëshmi se çfarë pritet studenti të dijë, kuptojë dhe a është i aftë ta realizojë atë pas përfundimit të suksesshëm të procesit të mësimit (Udhëzuesi i ECTS, 2009). Procesi i mësimit mund të jetë, për shembull, një ligjëratë, një modul apo një program i tërësishëm studimor. Rezultatet e mësimit paraqesin pjesë thelbësore të reformës së Bolonjës në

5


arsim. Ato janë disa nga përbërësit kryesorë për sisteme transparente të arsimit të lartë dhe kualifikimeve. Në nivel ndërkombëtar, ato kontribuojnë në lëvizshmërinë e studentëve, duke lehtësuar njohjen dhe duke rritur transparencën e kualifikimeve, por gjithashtu edhe e thjeshtëzojnë transferimin e kredive. Në nivel lokal, ato çojnë në përgatitjen më të mirë të kurrikulave, duke forcuar lidhjen në mes të mësimdhënies, mësimit dhe vlerësimit. Rezultatet e mësimit nuk mund të ndahen nga mësimdhënia, mësimi dhe vlerësimi. Kjo është lidhja më e rëndësishme e hartuesve të kurrikulave. Pasi të përcaktohen rezultatet e mësimit, është e qartë se praktikë e mirë është të përcaktohen metodat e duhura për vlerësimin e tyre dhe të vendosen kriteret e duhura për vlerësim. Faza e fundit e këtij procesi është që të përgatitet një mekanizëm i përshtatshëm për transferimin e njohurive, respektivisht metodat e mësimdhënies dhe mësimit, që do të përdoren. Miratimi i një qasje për paraqitjen e programeve studimore, moduleve / kurseve përmes rezultateve të mësimit është më shumë se paraqitje e thjesht përmes rezultateve të mësimit. Kjo, paraqet diçka më shumë për shkak të ndikimit shumë të rëndësishëm mbi të gjitha aspektet e përgatitjes së plan-programeve, mënyrës së mësimdhënies, të shprehurit, vlerësimit dhe standardeve. Arsimi i bazuar mbi rezultatet e mësimit, duhet të sigurojë më shumë: � qëndrueshmëri - në ofertën e lëndëve në sistemin arsimor � përputhshmëri - (ndërmjet rezultateve të mësimit, metodave të mësimit dhe vlerësimit) – pritjet nga mësimit qartë janë të shënuara dhe vërtetimi i shpeshtë i dijeve i ndihmon edhe studentëve edhe profesorëve ta përcaktojnë përparimin në përmbushjen e rezultateve. � njohje - rezultatet e përcaktuara qartë iu mundësojnë studentëve ta tregojnë arritjen e rezultateve, nëpërmjet proceseve të mëparshme të vlerësimit të dijeve.

6


Në përputhje me Dekretin për Kornizën nacionale për kualifikimet e arsimit të lartë, të miratuar nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë në seancën e mbajtur më 17.11.2010: Përshkrimi i rezultateve të mësimit për nivelin e kualifikimit është ilustruar me ndihmën e deskriptorëve në vijim(neni 6): � Njohur i të dhe të kuptuar i t � Zba t imi i n johur ive dhe të kuptuar i t � Af tës i t ë e v le rës imi t � Af tës i t ë e komunik imi t dhe � Af tës i t ë e t ë mësuar i t Ilustrimi skematik i llojeve të deskriptorëve i paraqitur në fig. 1

Llojet e deskriptorëve

Dije dhe kuptim

Aftësi mësimi

Aplikimi I dijes dhe kuptimit Dije Aftësi mjeshtëri

Aftësi

Aftësi komunikimi

7


Fig.1. Tregim skematik i llojeve të deskriptorëve

3. DALLIMI NDËRMJET QËLLIMEVE DHE REZULTATEVE TË MËSIMIT

Qëllimi i një moduli / lënde ose programi zakonisht paraqet një shprehje konkrete të qëllimit të mësimit, d.m.th ai e cakton njërën nga fushat specifike që profesori synon t’i mbuloj nëpërmjet shtrirjes së dhënë arsimore. Sipas kësaj, qëllimi, ofron informata më konkrete për atë se çfarë duhet të arrihet nëpërmjet studimit të modulit/lëndës, ose programit. Njëra nga përparësitë kryesore të rezultateve të mësimit është ajo se ata janë shprehje e qartë e asaj se çfarë pritet të arrijë studenti dhe se si ai do ta tregojë një arritje të tillë. Sipas kësaj, rezultatet e mësimit janë më konkrete dhe shumë më të qartë se qëllimet. Ato paraqesin të arritura konkretisht të matshme dhe shprehen si të arritura të studentit. Ato e përcaktojnë standardin minimal të pranueshëm që të mund studenti ta kalojë modulin/lëndën (pragu i kalimit). Ato janë më tepër të orientuar kah ajo që studenti e ka arritur dhe mund ta tregojë në fund të mësimit, se sa qëllimet e profesorit. Rezultatet e mësimit të paraqitura qartë mund t’u ndihmojnë studentëve të kuptojnë se çfarë pritet prej tyre – por t’u ndihmojnë edhe profesorëve që të orientohen pikërisht në atë që ata duan studentët të arrijnë. Shikuar nga perspektiva e dhënë, rezultatet e mësimit mund të konsiderohen si një lloj “valute e përbashkët”, që u ndihmon moduleve/lëndëve dhe programeve të jenë më transparente në nivel vendor, kombëtar dhe ndërkombëtar. 4. KËSHILLA PRAKTIKE PËR SHKRIMIN E

REZULTATEVE TË MËSIMIT Rezultatet e mësimit mund ta përcaktojnë sjelljen në njërën nga tri fushat: kongnitive, afektive apo psikomotorike.

8


� Kognitive (njohëse) – përfshinë proceset e të menduarit (kuptimin, analizën, vlerësimin...) � Afektive (emocionale) – përfshinë opinionet, ndjenjat dhe vlerat (kuptim, pranim...) � Psikomotorike – përfshinë aftësitë praktike (realizimin, montimin, demontimin...) 4.1. Fusha kognitive Në vitin 1956, Benjamin Bloom kryesonte një grup psikologësh të arsimit, të cilët zhvilluan një klasifikim të niveleve të sjelljes intelektuale shumë të rëndësishme për procesin mësimor. Gjatë viteve të nëntëdhjeta të shekullit të kaluar, një grup i ri i psikologëve nga fusha kognitive, të udhëhequr nga Lorin Anderson (ish-student i Bloom-it), e përsosën taksonominë duke e reflektuar rëndësinë e saj për çështjet në shekullin e 21. Taksonomia e Bloom-it nuk ishte vetëm një klasifikim i thjeshtë – kjo, ishte një përpjekje e tij për t’i orientuar proceset e ndryshme të të menduarit në një hierarki. Në këtë hierarki, çdo nivel varet nga aftësia e studentit për të përmbushur kërkesat e një niveli të caktuar ose të niveleve më poshtë tij. Foljet aktive, të cilat përdoren për të vlerësuar të mësuarit në fushën kognitive (njohëse), janë paraqitur në kolonën e djathtë në fig. 2. 4.2. Fusha afektive Ndonjëherë ne jemi më të shqetësuar rreth asaj se si studentët ndihen, se sa si ata mendojnë. Studiuesit e konsiderojnë këtë si fushë emocionale. Nëse i keni rezultatet e mësimit për këtë fushë, lista e ardhshme e foljeve do t’ju ndihmojë t’i përshkruani rezultatet e mësimit dhe t’i vlerësoni njohuritë në këtë fushë: pajtohet,vepron, merr, përpiqet, kujdeset, parandalon, shkakton, bashkëpunon, mbrohet, nuk pajtohet, merr përsipër, bashkëngjitet, ofron, merr pjesë, lavdërohet, kundërshton, ndanë, merr pjesë në punë vullnetare

9


10


Taksonomija e Bloom-it

Mbamendja: a mund studentit t’i kujtohet apo ta mbaj mend informatën?

Definon, përsërit, numëron, mban mend, kujtohet, riprodhon

Kuptimi: a mund studenti t’i shpjegoj idetë, konceptet, ose termet?

Klasifikon, përshkruan,diskuton, shpjegon, identifikon, locon, njeh,lajmëron, përzgjedh, tregon, parafrazon

Aplikimi: a mund studenti ta përdorë informatën në një mënyrë tjetër?

Përzgjedh, demonstron, dramatizon, aplikon, ilustron, intervenon, realizon, planifikon, skicon, zgjidh, përdor, shkruan

Analiza: a mund studenti të bëjë dallim ndërmjet veprimtarive të ndryshme?

Vlerëson, krahason, kundërshton, kritikon, dallon, njeh, dallon, hulumton, eksperimenton, bënë pyetje, teston

Vlerësimi: a mund studenti ta argumentojë qëndrimin, pikëpamjen apo vendimin e vet?

Vlerëson, argumenton, mbron qëndrime, gjykon, përzgjedh, ngrit çështje

Krijimtaria: a mund studenti të krijojë prodhim të ri ose pikëpamje/mendim të ri

Harton, konstrukton, krijon, dizajnon, zhvillon, formulon,shkruan

Fig. 2 Taksonomija e Bloom-it

Krijimtaria

Vlerësimi

Analiza

Aplikimi

Kuptimi

Mbamendja

4.3. Fusha psikomotorike Fusha psikomotorike kryesisht i thekson aftësitë fizike, të cilat përfshijnë koordinimin e aktiviteteve të trurit dhe muskujve. Zakonisht përdoret në fusha të shkencës, ku kryhen ushtrime laboratorike, shëndetësi, art, muzikë, shkencat e inxhinierisë, dramë, edukatë fizike dhe sport. Foljet aktive, të cilat përdoren për vlerësimin e dijes në fushën psikomotorike janë: adapton, rregullon, balancon, ndërton, kalibron, shkruan koreografi, konstrukton, shumëzon, dizajnon, demonton, tregon, drejton (veturë, ose makinë), heton, punon, krijon, vizaton, teston 5. SHKRIMI I REZULTATEVE TË MËSIMIT PËR

PROGRAME STUDIMORE Janë zhvilluar dy qasje për shkrimin e rezultateve të mësimit për programe studimore � QasjaTop-down � Filloni me fraza të lidhura me pritjet e institucionit, këshillit për akreditim, etj. � Hartoni rezultate të kuptueshme nga mësimi për programin e dhënë, të cilët i tregojnë pritjet e juaja të lidhura me këto ide. � Qasja Bottom-up � Filloni me rezultate të mesmit për modulet/lëndët � Gruponi rezultatet e mësimit nga lëndët e ngjashme � Për secilin grup të rezultateve nga mësimi lëndor, hartoni një ose më shumë rezultate nga mësimi, të cilat i tregojnë pritjet tuaja të lidhura me këtë grup të rezultateve nga mësimi lëndor. Në vazhdim është dhënë lista e kaheve që t’u ndihmojnë gjatë shkrimit të rezultateve nga mësimi (ReM) për programet studimore. Pranojeni listën vetëm si një përmbledhje të rregullave të ngurta dhe të shpejta.

11


Për shembull, pavarësisht faktit se në drejtimin e dytë është thënë se ju duhet të përpiqeni të përdorni vetëm një folje, ndonjëherë ju mund të vendosni se është më shumë e logjikshme që të përfshihen dy aktivitete të ngjashme në një rezultat të të mësuarit, p.sh. “Krahasoni dhe rezistoni...” ose “Konstrukto dhe testo ...” � Çdo ReM fillojeni me folje aktive, të ndjekur me frazë që e jep kontekstin � Përpiquni, që të përdorni vetëm një folje për një lloj të ReM � Sigurohuni që ReM të jetë i realizueshëm dhe i matshëm � Shmanguni fjalive të komplikuara – nëse është e nevojshme përdorni më shumë se një fjali për shpjegim. Kini parasysh se ReM nuk është e domosdoshme të jetë konkret siç është një pyetje hetuese. � Rekomandohet të shmanget terminologjia që nuk është konkrete, siç janë: di, kupton, ka mësuar, është i njohur me, është në rrjedhë me, është i ekspozuar në, është i vetëdijshëm për... Këto terme më tepër janë të lidhura me qëllimet e programit studimor se sa me ReM � Sigurohuni që niveli i ReM nga programi studimor të jetë i përputhshëm me rezultatet e përgjithshme të ReM në nivel të kornizës � Sigurohuni që ReM të jenë të shkruar në atë mënyrë që të jetë e mundshme të vlerësohen Para publikimit të versionit final të ReM, është e nevojshme që të njëjtët të dorëzohen tek institucionet adekuate, të cilët merren me fushën për të cilën shkruhen këto rezultate, si dhe te ish-studentët, që të deklarohen se ReM janë të qartë dhe kanë kuptim Rekomandohet që jo më shumë se 15-20 ReM për programin studimor të dhënë lirisht të shpërndahen ndërmjet llojeve, varësisht nga fusha shkencore.

12


Në procesin e shkrimit të rezultateve të mësimit në nivel të programit studimor, është e rëndësishme të merret parasysh fakti se arsimi i ciklit të tretë kërkon t’i përgatis studentët për vende punë që ende nuk ekzistojnë, duke përdorur teknologji që ende nuk është gjetur dhe zgjidhjen e disa problemeve që ende nuk i dimë se janë njohuri nga fusha të ndryshme, me thellësi të lartë të njohurive bashkëkohore nga fusha e studimit. Rezultatet e mësimit paraqesin hapin e parë në të a.q. SMART cikli për zhvillimin e programit studimor, Fig. 3.

Fig.3 Cikli SMART për zhvillimin e programit studimor

13


(Speci�c) PoY:Kur do të diplomojnë studentët në programin tonë studimor? Çfarë do të jenë gjendje të kryejnë nga ajo që e kanë mësuar.

(Measurable)

Programi mësimor: Ku i aplikojmë, mbështesim dhe i vlerësojmë këto punë?

(Timely) Plani i veprimit: Si do të vazhdojmë? Çfarë do të ndryshojmë? Çfarë do të shtojmë?

(Relevant) Gjetjet:

Tashmë kur i kemi të dhënat, si do t’i analizojmë. Çfarë rëndësie kanë ato.

(Attainable) Masat: Cilat informacione i grumbullo-jmë dhe i analizojmë, që të mundemi të përgjigjemi në pyetjen “A mundet ata t’i kryejnë punët, për të cilat themi se janë të aftë t’i kryejnë.

6. SHKRIMI I REZULTATEVE TË MËSIMIT PËR MODULET / LËNDËT

Në vijim është dhënë lista e udhëzimeve që t’u ndihmojë gjatë shkrimit të rezultateve të mësimit për lëndët/modulet. Pranojeni listën vetëm si një sërë udhëzimesh, e jo si një sërë rregullash të ngurta dhe të shpejta. Për shembull, pavarësisht nga fakti se në drejtimin e dytë është thënë se ju duhet të përpiqeni të përdorni vetëm një folje, ndonjëherë ju mund të konsideroni më të logjikshme që të përfshini dy aktivitete të ngjashme në një rezultat të mësimit, p.sh. “Krahasoni dhe bëni dallime ...” ose “Konstrukto dhe testo ...” � Çdo ReM fillojeni me folje aktive, të ndjekur me frazë që e jep kontekstin Përpiquni, që të përdorni vetëm një folje për një lloj të ReM Sigurohuni se ReM të jetë i realizueshëm dhe i matshëm � Shmanguni fjalive të komplikuara – nëse është e nevojshme përdorni më shumë se një fjali për shpjegim. Kini parasysh se ReM nuk është e domosdoshme të jetë konkret siç është një pyetje hetuese. � Rekomandohet të shmangen termet që nuk janë konkret, siç janë: di, kupton, ka mësuar, është i njohur me, është në rrjedhë me, është i ekspozuar në, është i vetëdijshëm për... Këto terme më tepër janë të lidhura me qëllimet e programit studimor se sa me ReM � Sigurohuni që niveli i ReM nga lënda/moduli të jetë i përputhshëm me rezultatet e përgjithshme të ReM në nivel të kornizës � Sigurohuni që ReM të jenë të shkruar në atë mënyrë që të jetë e mundshme të vlerësohen � Gjatë shkrimit të ReM, kini parasysh afatin kohor në të cilin ato duhet të arrihen. Çdoherë ekziston rrezik të bëhemi tejmase ambicioz kur i shkruajmë ReM. Pyesni veten se a është reale të arrihen ReM në afatin e caktuar kohor me burimet që i keni në dispozicion.

14


� Gjatë shkrimit të ReM për lëndë nga vitet më të larta, rekomandohet të shmanget mbingarkesa e listës me ReM nga fundi i Taksonomisë së Bloom-it(që d.t.th. Kujtesë dhe Kuptim në fushën kognitive). Përpiquni t’i motivoni studentët ta shfrytëzojnë atë që e kanë ëmsuar, me atë që do të përfshini disa ReM nga nivelet më të larta të Taksonomisë së Bloom-it ( aplikim, analizim, vlerësim, krijim...) � Rekomandohen nga 6 ReM për secilën lëndë/modul 7. ASPEKTET POZITIVE DHE NEGATIVE NGA

REZULTATET E MËSIMIT Aplikimi i rezultateve të mësimit gjithmonë ka qenë objekt i mospajtimeve të shumta ndërmjet stafit akademik. Është e qartë se mund të kenë pasoja pozitive dhe negative dhe problemet që shoqërojnë futjen e tyre nuk duhet të nënvlerësohen. Në vijim, është dhënë një pasqyrë e shkurtër e çështjeve kryesore që normalisht janë në lidhje me përparësitë dhe mangësitë e aplikimit të tyre. Ata që me rezervë e shohin aplikimin e rezultateve të mësimit, kundërshtuan me sa vijon: (i) konceptin themelor/qasjen filozofike dhe (ii) (ii) qasjen praktike/teknike. Lidhur me qasjen filozofike, vërejtjet kanë të bëjnë me pikëpamjen se mësimi në arsimin e lartë nuk mund të reduktohet në një seri të rezultateve të mësimit që e ndalon dhe përcakton procesin e mësimit. Studimi akademik sipas definicionit paraqet mënyrën e hapur dhe detajisht të specifikuar të rezultateve të mësimit dhe është diametralisht i kundërt me funksionin tradicional të universitetit. Përkrahësit e kësaj pikëpamjeje shpesh theksojnë dallimin në mes të arsimit të lartë dhe të arsimit dhe aftësimit profesional, ku kjo e fundit më tepër i përgjigjet qasjes së rezultateve të mësimit, për shkak të faktit se lëndët janë të dedikuar për përvetësimin e mjeshtërive dhe aftësive. Kjo pikëpamje, argumenton se studimet akademike janë të ndryshme sipas natyrës

15


dhe nuk mund të kufizohen vetëm në një qasje të bazuar në mjeshtërinë /aftësinë që krijon kultura e fokusuar në kurdisjen e kutive. Rezultatet e të mësuarit janë parë si një sulm mbi konceptin liberal të arsimit, të cilët e reduktojnë rolin e arsimtarit në lehtësues dhe e ngulfat diversitetin në arsim me atë që e redukton në një qasje të përgjithshme instrumentale. Në raport me qasjen praktike / teknike, vërejtjet për aplikimin e rezultateve të mësimit lidhen me formulimin dhe zbatimin e tyre. Përdorimi i rezultateve të mësimit është një detyrë e vështirë që përfshin një proces të madh të zhvillimit të kuadrit arsimor universitar si dhe ka implikime të harxhimeve në aspektin e kohës dhe parave. Transformimi i të gjitha plan-programet mësimore dhe të shprehja përmes rezultateve të mësimit, paraqet një hap shumë të madh dhe që të arrihet kjo shpesh duhet të kalojnë vite. Në mënyrë plotësuese mund të paraqitet një shkallë e caktuar e refuzimit dhe mospajtimit në mesin e stafit akademik universitar lidhur me procesin e detajuar të identifikimit, të të shkruarit dhe zbatimit të rezultateve të mësimit – si dhe ndryshimet pasuese në të mësuarit, të mësimdhënies dhe të vlerësimit. Po ashtu, paraqiten probleme të ndryshme teknike që lidhen me natyrën dhe veçoritë e qasjes së miratuar ndaj rezultateve të mësimit. Konsiderohet se rezultatet e mësimit të shkruara si narracion me një prag minimal të caktuar mund ta kufizojnë mësimin dhe të ngulfatin krijimtarinë. Rezultatet e mësimit mund të jenë tepër specifike apo shumë të përgjithshme. Zhvillimi i tyre kërkon ekzistimin e një lloji të deskriptorëve të kualifikimeve në kornizë, nivele të kornizës dhe deskriptorë të niveleve në vetë kornizën e kualifikimeve. Përparësitë e pranimit të rezultateve të mësimit ekzistojnë në disa nivele, kur është fjala për përfitime për (i) hartuesit e programit studimor dhe lëndor, (ii) sigurimi i cilësisë dhe standardeve; (iii) studentëve (iv) transparencës nacionale dhe ndërkombëtare të arsimit. Në raport me përgatitjen e programit studimor dhe lëndor, përdorimi i prezantimit të qartë të rezultateve të mësimit mund të ndihmojë për të siguruar qëndrueshmërinë e mësimit në të gjitha

16


lëndët / modulet ose programet. Gjithashtu, konsiderohet se ato e ndihmojnë hartuesin në përgatitjen e programit mësimor në atë që sqaron fushat që përputhen në mes të kualifikimeve të lëndëve/programeve të caktuar. Rezultatet e mësimit i ndihmojnë hartuesit të lëndëve për të përcaktuar saktësisht qëllimet kryesore të lëndës, se si ai përshtatet në programin mësimor dhe si ndiqet progresi në të mësuarit. Duke pranuar rezultatet e mësimit potencohet rëndësia e vlerësimit, zhvillimit të kritereve të vlerësimit dhe futja e një notimi më të ndryshëm dhe më efektiv. Përfitimi nga sigurimi i cilësisë lidhet me atë se si rezultatet e mësimit e rrisin transparencën dhe krahasueshmërinë e standardeve si në mes vetë kualifikimeve, ashtu edhe brenda kualifikimeve. Kualifikimet e bazuar në rezultatet e mësimit posedojnë besueshmëri më të madhe dhe efikasitet se sa kualifikimet tradicionale. Ato luajnë rol kryesor (në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar), duke vepruar si pika referimi për vendosjen dhe vlerësimin e standardeve. Studentët përfitojnë nga përmbledhja gjithëpërfshirëse e prezantimit të rezultateve të mësimit, sepse ata e dinë saktësisht se çfarë mund të arrijnë pas një studimi të suksesshëm. Ato u japin studentëve një informacion të qartë që mund tu ndihmojnë atyre në zgjedhjen e lëndës/ programit studimor/ kualifikimit dhe mund të çojnë drejt një studimin më efektiv. Prej tyre, gjithashtu përfitojnë punëdhënësit, institucionet e arsimit të lartë dhe shoqëria civile në tërësi, me atë që qartë i shprehin të arriturat dhe karakteristikat qenësore për kualifikimin e dhënë. Në nivel ndërkombëtar, rezultatet e mësimit kontribuojnë në këmbimin e studentëve, duke lehtësuar identifikimin dhe njohjen e kualifikimeve të tyre, por edhe përparojnë transparencën e kualifikimeve, e në këtë mënyrë e lehtësojnë transferimin e kredive. Ato, gjithashtu sigurojnë një format të përbashkët për forma të ndryshme të mësimdhënies (p.sh. mësimi në distancë, të mësuarit në vendin e punës, të mësuarit joformal dhe të mësuarit e bazuar në përvojë) dhe kanë kapacitet të konsiderueshëm për të lidhur arsimin dhe trajnimin profesional dhe arsimin e lartë. Kjo,

17


është veçanërisht e rëndësishme, duke pasur parasysh faktin se tashmë ka një rritje të iniciativave nacionale dhe ndërkombëtare për të promovuar të mësuarit gjatë gjithë jetës. Rezultatet e mësimit mund të ndihmojë në krijimin e drejtimeve të shumta për përparimin e studentëve brenda sistemit të njëjtë ose në mes të sistemeve të ndryshme arsimore. 8. NDIKIMI I REZULTATEVE TË MËSIMIT NË

REFORMËN NË ARSIM – QASJA PEDAGOGJIKE, VLERËSIMI DHE SIGURIMI I CILËSISË

Rezultatet e mësimit e orientojnë vëmendjen në prezantime eksplicite dhe konkrete për atë se çfarë studentët mësojnë - aftësitë, mirëkuptimin dhe mundësitë, që kërkojmë t’i zhvillojmë dhe pastaj t’i testojmë. Është e rëndësishme të theksohet se rezultatet e mësimit janë pjesë përbërëse e një agjende për reforma në arsim, që mund të përmblidhen në frazën “mësim i orientuar kah studenti” ('student-centred learning'). Kjo qasje në manifestimin e saj ekstrem shfaqet si ndryshim i një paradigme prej mënyrës tradicionale të matjes dhe shprehjes së njohurive, e cila karakterizohet si një qasje e “input-it” (që e potencon numrin e orëve mësimore, kohën e kaluar në mësim), kah qasja e “output-it” (që i përdorë rezultatet e mësimit dhe aftësitë e studentit). Theksi zhvendoset nga përmbajtja (atë që kuadri arsimor ligjëron), kah rezultati (atë që studenti është i aftë ta bëjë). Megjithatë, kalimi drejt të ashtuquajturit mësim i orientuar kah studenti nuk është edhe kaq i ri dhe shumë profesorë, në mënyrë të pandërgjegjshme, e kanë zbatuar një qasje të tillë. Kalimi në ekstrem, kur zgjedhin mes qasjeve të mësimdhënies dhe mësimit të orientuar kah “input-i” dhe “output-i” gabimisht tregohet situata atje ku shpesh është e mundur që në mënyrë konstruktive të zgjidhet mesi i artë. Miratimi i një qasjeje të të shprehurit të njohurive të studentëve përmes rezultateve të mësimit e drejton aktivitetin kah studenti dhe e lë anash profesorin. Kjo qasje e promovon idenë se profesori është lehtësues apo menaxher i procesit mësimor dhe

18


pranon se pjesa më e madhe e mësimit realizohet jashtë klase pa praninë e profesorit. Kjo qasje, po ashtu ngërthen idenë se studentët duhet të përfshihen aktivisht në planifikimin dhe menaxhimin e arsimimit të tyre dhe të marrin më shumë përgjegjësi për këtë, sepse studenti në mënyrë progresive zhvillohet si një nxënës i pavarur. Është e rëndësishme të theksohet se të mësuarit e orientuar drejt studentit e bën të nevojshme përdorimin e rezultateve të mësimit si qasje të vetme logjike. Ekziston i a.q. “efekti ujëvarë”, i cili bën lidhjen ndërmjet rezultateve të mësimit, zgjedhjen e strategjive të përshtatshme për mësimdhënie dhe zhvillimin e teknikave të përshtatshme të vlerësimit. Kjo është bërë nëpërmjet përdorimit të pikave të referimit të jashtme (deskriptorët e kualifikimeve, deskriptorët e niveleve, prezantimet e ngjashme si përcaktim). Lëndët/programet nuk zhvillohen në një vakum, por brenda një grupi dinamik dhe interaktiv të faktorëve, të cilët direkt e lidhin botën e brendshme institucionale me kornizën e jashtme nacionale të kualifikimeve dhe sistemin e sigurimit të cilësisë. 9. REZULTATET E MËSIMIT - SFIDAT E SË ARDHMES

DHE PRITJET Kurrikulat e orientuara të “input-eve” tradicionale kanë treguar se janë të përqendruara më shumë ndaj profesorit se sa studentit. Kështu, në rrjedhë është ajo që është përshkruar si ndryshim i paradigmës që e zhvendosë theksin nga ligjëratat në të nxënit dhe e pranon të nxënit e orientuar drejt studentit. Ky ndryshim është i lidhur me nevojën për saktësi më të madhe në përgatitjen e kurrikulave dhe njohjen se nga mënyra më efektive dhe të ndryshme e të mësuarit përfitojnë studentët. Kjo, e përforcon nevojën për t’u shprehur me anë të mediumit të rezultateve të mësimit, të njohurive, të të kuptuarit, aftësive dhe atributeve tjera në kuadër të kualifikimeve dhe komponentëve të tyre. Ky trend pedagogjik edhe përkon me agjendën multilaterale të Bolonjës, e cila thekson nevojën për reforma drastike për të modernizuar sistemet e vjetruara të arsimit, strukturat dhe proceset në Evropë.

19


Rezultatet e mësimit kontribuojnë në çdo aspekt të agjendës së Bolonjës (në çdo linjë të veprimit) dhe japin mbështetje në të përcaktuarit qartë të mësimdhënies-të mësuarit-vlerësimit dhe pasqyrim transparent të kualifikimeve, kornizave kualifikuese, cilësisë dhe mjeteve të tyre shoqëruese – deskriptorëve (përshkrue-sve) të cikleve, niveleve, niveleve, përshkruesve të niveleve, përshkruesve të kualifikimeve, përshkruesve të objekteve, etj. Rezultatet e mësimit nuk janë zgjidhje universale për të gjitha problemet arsimore me të cilat përballet arsimi i lartë dhe sigurisht që krijojnë sfida të ndryshme që nuk guxojnë të nënvlerësohen. Megjithatë, fakt është se nuk do të ishte e mundur që të kihej një hapësirë e vetme të në arsimin e lartë evropian pa implementimin gjithëpërfshirës dhe sistematik. Qeveria e Republikës së Maqedonisë në seancën e mbajtur më 17.11.2010, miratoi dekretin mbi Kornizën kombëtare të kualifikimeve në arsimin e lartë. Sipas këtij vendimi, të gjitha institucionet e arsimit të lartë në Maqedoni janë të detyruara të hartojnë deskriptorët specifikë për kualifikim të cilët përcaktojnë rezultatet e mësimit për ciklin e veçantë akademikë të programit përkatës studimor dhe të paraqesin Ministrisë së Arsimit. Në pajtim me Rregulloren, pikë vendimtare për përgatitjen e programeve studimore bazuar në rezultatet e mësimit është që të zhvillojnë kurrikula dhe të inkurajojnë përdorimin e metodave të mësimdhën-ies që do të promovojnë njohuritë, aftesitë dhe shkathtësitë e nevojshme për ekonominë e së nesërmes. Për më tepër, promovimi i mëtejshëm i strukturës së re të cikleve në arsimin e lartë në mesin e punëdhënësve, veçanërisht në mesin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme është detyrë urgjente dhe afat-shkurtër. Sektori publik në Republikën e Maqedonisë, gjithashtu ka nevojë për të krijuar një sërë standardesh për të përshtatur strukturën e profesioneve me strukturën e re të diplomave të Bolonjës në arsimin e lartë. Rritja e ndërgjegjësimit të vlerës për diplomën deridiplomike (Bachelor), është jo vetëm e rëndësishme për punëdhënësit, por edhe për studentët, prindërit, stafin akademik dhe për vetë institucionet e arsimit të lartë.

20


10. LITERATURA [1] Alan Jenkins (Oxford Brookes University) & Dave Unwin (Birkbeck College London), How to Write Learning Outcomes, 1996 [2] Sandi Osters, F. Simone Tiu, Writing Measurable Learning Outcomes, 3rd Annual Texas A&M Assessment Conference, 2003 [3] Stephen Adam, A Consideration of the Nature, Role, Application and Implications for European Education of Employing .Learning Outcomes. At the Local, National and International Levels, University of Westminster, June 2004. [4] Declan Kennedy, Áine Hyland, Norma Ryan, Writing and Using Learning Outcomes: A Practical Guide, University College Cork, Ireland, 2006 http://www.bologna.msmt.cz/files/learning-outcomes. pdfhttp://www.bologna.msmt.cz/files/learning-outcomes.pdf [5] Kennedy, Declan, Writing and Using Learning Outcomes. A PracticalGuide. Cork (University College Cork) 2007. [6] John O’Brien, Writing Learning Outcomes, a Guide forAcademics, University of Limerick, 2007 [7] Nancy Simpson, Writing Learning Outcomes for Effective Assessment, Mississippi University for Women, 2008 [8] Gonzalez, Julia and Robert Wagenaar, eds., Tuning Educational Structures in Europe. Universities’ Contribution to the Bologna Process. An Introduction. Bilbao and Groningen, 2nd. ed. 2008.

21


[9] A Tuning-ahelo Conceptual Framework of Expected/Desired Learning Outcomes in Engineering, Tuning Аssociation on Behalf of a Group of Experts, June, 2009 [10] Baum, David, Writing and Using Good Learning Outcomes. Leeds (Leeds Metropolitan University) 2009.[11] ECTS Users’ Guide 2009, Brussels: Directorate-General for Education and Culture, http://ec.europa.eu/education/ lifelonglearning-policy/doc/ects/guide_en.pdfhttp://ec.europa.eu /education /lifelong-learning-policy/doc/ects/guide_en.pdf [12] A Guide to Formulating Degree Program Profiles Including Programme Competences and Programme Learning Outcomes, Tuning Educational Structures in Europe, 2010 [13] Nora Pileičikien, Developing Courses Based on Learning Outcomes, Vytautas Magnus University, Centre for Quality of Studies, February 2011 [14] Universities’ Contribution to the Bologna Process Tuning Еducational Сtructures in Europe, 2011 http://ebookbrowse.com/guide-for-busy-academics-using-learning- outcomes-to-design-a-course-and-assess-learning-vu11-pdf-d36011934 http://www.k-state.edu/assessment/slo/how.htm http://research.crc.losrios.edu/Instructions%20for%20Writing%20Student %20Learning%20Outcomes.htm

22


11. SHTOJCA Shtojca 1 - Rezultatet e të mësuarit në studimet akademike në fushën e sistemeve elektroenergjetike (cikli i parë dhe i dytë) Shtojca 2 - Rezultatet e të mësuarit në studimet akademike në fushën e Informatikës së biznesit (cikli i parë dhe i dytë) Shtojca 3 - Rezultatet e të mësuarit profesional për infermiere / teknikë (studime të ciklit të parë) Shtojca 4 - Rezultatet e të mësuarit në studimet e integruara akademike në Farmaci (cikli i parë, i dytë dhe i tretë) Shtojca 5 - Rezultatet e të mësuarit në studimet akademike në shkencat bujqësore (drejtimi i përgjithshëm i ciklit të parë dhe cikli i dytë i studimit në fitopatologji) Shtojca 6 - Rezultatet e mësimit në studimet akademike nga fusha e Psikologjisë (studimet e ciklit të parë dhe të dytë)

23


Universiteti “Shën Кlimenti i Ohrit” - Manastir

REZULTATET E MËSIMIT NË POGRAMIN STUDIMOR SISTEMET ELEKTROENERGJETIKE

Cikli i parë Cikli i dytë

Titulli i diplomës

Inxhinier i diplomuar

universitar në elektroteknikë

Magjistër i elektroteknikës

Kohëzgjatja e studimeve

4 1

Numri i kredive 240 40

24


Shtojca 1 - Rezultatet e të mësuarit në studimet akademike në fushën e sistemeve elektroenergjetike (cikli i parë dhe i dytë)

Lloji i deskriptorëve

Ciki kualifikues Deskriptori i kualifikimit

Njo

huri

të d

he të

kup

tuar

it

Cik

i i p

arë

• Njeh dhe mban mend parimet e përcaktuara në kuadër të fushave themelore të fizikës, matematikës dhe shkencave inxhinierike lidhur me elektroinxhinierinë.

• Përshkruan dhe diskuton aspektet kyçe dhe konceptet, veçanërisht në fushat themelore të sistemeve elektromenergjetike: prodhimin, transmetimin dhe shpërndarjen e energjisë elektrike.

• Monitoron hulumtimin dhe zhvillimin në mënyrë të vazhdueshme, si dhe konteksti më i gjerë multidisiplinar në fushën e elektro-inxhinierisë.

Cik

li i

dyfë

• Identifikon metodologjitë dhe teknikat përkatëse për fitimin e njohurive dhetë të kuptuarit në njënga fushat e sistemeve elektroenergjetike në të cilën studenti ka zgjedhur për të zhvilluar ekspertizën e veçantë: makinerinë elektrike, sistemet e për transmetimin dhe shpërndarjen e energjisë elektrike, përdorimin e kompjuterëve në sistemet lektroenergjetike, elektronikën energ-jetike, burimet e ripërtëritshme të energjisë, efikasitetin e energjisë dhe mbrojtjen e mjedisit jetësor

• Jep shpjegime sistematike dhe kreative, si dhe diskuton hulumtimet aktuale dhe ato kohëve të fundit, konceptet, parimet dhe teoritë që kanë të bëjnë me fushën e specializimit të sistemeve elektroenergjetike.

• Ecë në hap me të arriturat e fundit shkencore në fushën e sistemeve të elektroenergjetike, me ëka sigurohet një bazë për origjinalitet në zhvillimin dhe zbatimin e ideve autonome në kontekst të hulumtimit.

25


Lloji i deskriptorëve

Cikli i kualifikimit Deskriptori i kulifikimit

Apl

ikim

i i n

johu

rive

dhe

të k

uptu

arit

Cik

li i

parë

• Përcakton dhe analizon proceset, metodat dhe rezultatet e prodhimit, transmetimin dhe shpërndarjen e energjisë elektrike.

• Përcakton vendndodhjen, formulon dhe zgjidh problemet themelore në një sistem real energjetik lidhur me dizajnimin, eksploatimin, mirëmbajtjen dhe kontrollin teknik, duke përdorur metoda tashmë të aplikueshme

• Përzgjedh dhe përdor pajisje të duhura, mjete dhe metoda të domosdoshme analitike për analizën e sistemeve elektroenergjetike

• Aplikon rregulla dhe teknika për mbrojtjen e mjedisit jetësor

Cik

li i

dytë

• Shqyrton, analizon, zhvillon, optimizon dhe menaxhon sistemet elektroenergjetike.

• Në mënyrë të pavarur dhe kreative propozon zgjidhje për problemet që lindin në procesin e dizajnimit dhe ndërtimit të sistemeve elektro-energjetike, kontrollit dhe ekspertizës teknike.

• Aplikon metoda inovative për të zgjidhur problemet multidisiplinare, të panjohura ose të jo plotësisht të njohura, duke përdorur njohuri të avancuara matematikore, shkencore, info-rmatike dhe inxhinierike.

• Aplikon rregulla dhe teknika dhe ndërmerr masa për mbrojtjen e mjedisit jetësor

26


Lloji i deskriptorit

Cikli i kualifikimit Deskriptori i kualifikimit

Aft

ësia

për

të v

lerë

suar

Cik

li i

parë

• Mbledh, analizon dhe prezanton infor-macionin nga të dhënat përkatëse në dispozicion nësistemet elektroenergjetike, lid-hur me prodhimin, transmetimin dheshpërndarjen e energjisë elektrike.• Bën vlerësimin e duhur në zbatimin dhe vlerësimin e njohurive esenciale për funksioni-min e rregullt të sistemeve të elektroenergjeti-ke, duke marrë parasysh aspektet personale, shoqërore, shkencore apo etike• Kombinon teorinë dhe praktikën për të zgjidhur problemet në sistemin elektro-energjetik, për të shpjeguar arsyet e ndod-hjes dhe gjen zgjidhje të përshtatshme.

Cik

li i

dytë

• Sintetizon dhe integron njohuritë në disa sfera të fushës së sistemeve elektroenergjetike,në lidhje me sferën që ka zgjedhur studenti për të zhvilluar ekspertizën e veçantë.• Vlerëson në mënyrë kritike dhe nxjerr konkluzione, bazuar edhe në informacionin jo të plotë ose të kufizuar, duke përdorur informacione aktuale dhe teknologji komunikimi të nevojshme për funksionimin e rregullt të sistemeve elektroenergjetike në praktikë.• Hulumton zbatimin e teknologjive të reja zhvillimore, inovacionin dhe praktikën pozitive në punën e përditshme realetë sistemeve elektroeneregjetike, si dhe hulumton dhe analizon zhvillimet në nivel kombëtar.

27




Shk

atht

ësit

ë e

kom

unik

imit

Cik

li i

parë

• Komunikon në mënyrë efektive përmes raporteve të shkruara dhe prezantimeve gojore, duke përdorur terminologjinë e duhur dhe gjuhën teknike përkatëse për sistemet elektro-energjetike.

• Ndanë dhe diskuton mbi konceptet dhe idetë në fushën e sistemeve elektroenergjetike, si me komunitetin inxhinierik ashru edhe me të gjithë komunitetin shoqëror

• Ka aftësi për punë ekipore dhe bashkëpunim aktiv brenda grupit, duke ndarë përgjegjësitë dhe detyrat.

Cik

li i

dyt

• Në mënyrë të qartë dhe pa mëdyshje paraqet përfundimet dhe rezultatet kërkimore para një audience me mundësinë për të përshtatur stilin dhe formën e shprehjes para audiencës joprofesionale.

•Efektivisht merr pjesë në ekipe multi-disiplinare, ku janë të nevojshme kompetenca dhe njohuri të nevojshme të sistemeve elektroenergjetike, ose si udhëheqës i ekipit ose në rolin ekspertit,

• Merr përgjegjësi të rëndësishme dhe llogaridhënie për cilësinë e rezultateve individuale dhe kolektive, udhëheq dhe inicon aktivitete në fushat e specializimeve të sistemeve elektroenergjetike në kuadër të elektroinxhinierisë

28




Shk

atht

ësit

ë e

të m

ësua

rit

Cik

li i

dytë

• Merr iniciativë për të identifikuar dhe zgjidhur nevojat për arsimim të mëtutjeshëm profesional në fushën e sistemeve elektroenergjetike me një shkallë të lartë të autonomisë në vendimmarrje.

• Rregullisht monitoron zhvillimet më të reja dhe trendet shkencore në fushën e sistemeve të elektroenergjetike, të tilla si publikimet

Cik

li i

dytë

• Identifikon nevojat personale për njohuri shtesë dhe të pavarur dhe veprim të pavarur për të përvetësuar njohuri dhe aftësi të reja në një kontekst më të gjerë social.

• Ka aftësi për të marrë përgjegjësinë për të mësuarit e vazhdueshëm individual me vetë-përcaktim në fushën e sistemeve elektroenergjetike në të cilën studenti ka zgjedhur të zhvillojë ekspertizë të veçantë.

29


Shtojca 2 – Rezultatet e mësimit në studimet akademike nga fusha e Informatikës së biznesit (cikli i parë dhe i dytë)

Universiteti i Evropës Juglindore -Tetovë

REZULTATET E MËSIMIT NË PROGRAMIN STUDIMOR INFORMATIKA E BIZNESIT

Cikli i parë Cikloi i dytë

Titulli i diplomës I diplomuar në Informtikën e

biznesit

Magjistër i Informatikës së

biznesit


3 2


30



Cikli i kualifikimit Deskriptori i kualifikimeve

Njo

hu

ritë

dh

e të

ku

ptu

arit

Cik

li i

parë

• Fiton njohuritë dhe të kuptuarit në fushat themelore të studimit, si në biznes ashtu edhe në Iformatikë. Korpusi i njohurive integron kurse të specializuara në fushën e e operacioneve të biznesit, menaxhmentin dhe informatikën dhe krijon menaxherë të aftë në fushën e biznesit dhe të informatikës së biznesit të cilët janë të përgatitur për të aplikuar zgjidhjet teknike dhe për të zhvilluar arkitekturën e sistemeve informatike për të zgjidhur problemet e biznesore të organizatave brenda ekonomisë së rrjetëzuar.

• Aftësohet për të përdorur metodologji përkatëse dhe teknika për fitimin e njohurive dhe të kuptuarit në fushën interdisiplinare të Informatikës së biznesit. Kjo, përfshin elementet e mbledhjes së të dhënave, analizën dhe përpunimin, me theks të dhënat ekonomike dhe të dhënat specifike për biznesin (marketingun, menaxhmentin dhe financat), në kuadër të sistemeve përkatëse informatike e duhur dhe sistemet e informacionit dhe aplikimet.

• Aftësohet për numëruar dhe diskutuar çështjet aktuale kërkimore dhe burimet e reja të njohurive në fushën e Informatikës së biznesit me ndihmën e shkathtësive (gjuhësore, TI, kërkimore, të karrierës profesionale) dhe praktikën në organizata.

31


Deskriptori i kualifikimeve

Cik

lim

i dy

të

• Aftësi për të demonstruar njohuritë dhe të kuptuarit në fushën e Informatikes së biznesit (ekonomi, menaxhment, marketing, financa dhe programim përkatës,, bazat e të dhënave, kompjuter dhe sistemet e informacionit, rrjetet kompjuterike dhe inxhinierinë e të dhënave në një nivel që tejkalon fitimin e njohurive themelore përmes njohurive të orientuara drejt kërkimit elementar dhe aftësitë për të treguar ekspertizë në zgjidhjen e problemeve reale në Informatikën e biznesit.

• Aftësi për të zhvilluar dhe zbatuar ide origjinale dhe kreative në një mjedis që kërkon njohuri në fusha ndërdisiplinore, fusha që mbulojnë njëra-tjetrën ose janë të ndërlidhura midis vete në kuadër të Informatikës së biznesit dhe tregon aftësi të specializuara në të njëjtën mënyrë.

• Aftësi për të zbatuar njohuritë ndërdisiplinore dhe për të demonstruar kompetenca të specializuara në Informatikën e biznesit.

32




Apl

ikim

i i n

johu

rive

dhe

të k

uptu

arit

Cik

li i

parë

• Aftësi për të aplikuar njohuritë ndërdisiplinare në fushën e Informatikës së biznesit në nivel profesional në situata konkrete, reale dhe në mjedise reale me të dhëna reale. Kjo, është manifestuar kryesisht përmes aftësisë për të përdorur zgjidhjet informatike në kontekst biznesi dhe organizativ.

• Aftësi për të përcaktuar dhe analizuar parametrat dhe skenarët dhe të japë argumente të shëndosha dhe të verifikueshme, si dhe zgjidhje në fushat kyçe të biznesit me një mbështetje të programimit kompjuterik, bazave të të dhënave, ueb-programimit dhe rrjeteve kompjuterike. Aftësi për të aplikuar mjete teknike informatikë për çështjet menaxheriale dhe të biznesit në përgjithësi.

Cik

li i

dytë

• Aftësi origjinale për të zgjidhur problemet në mënyrë kritike, të pavarur dhe kreative në të rejat deri atëherë që nuk kanë hasur ose mjedise të panjohura brenda kontekstit multidisiplinar të mjedisit biznesor real ose në mjedisin organizativ.

• Aftësia për të planifikuar, udhëhequr dhe vlerësuar hulumtimet e pavarura në fushën e biznesit me aplikimin e mjeteve të duhura kompjuterike, mjediset dhe teknologjitë.

33



Cikili i kualifikimit Deskriptori i kualifikimit

A

ftës

ia p

ër të

vle

rësu

ar

Cik

li i

parë

• Aftësi në mënyrë përkatëse për të mbledhur, analizuar dhe përdorur vegla të zakonshme kompjuterike dhe mjedisore, si dhe të vlerësojë dhe të paraqesë të dhënat në mënyrën e duhur, duke përdorur vegla moderne dhe mjedis kompjuterik për një sferë të caktuar biznesi / ose mjedis organizativ. Zakonisht, kjo është kështu nga pikëpamja e menaxhmentit, marketingut, kontabilitetit, financave, apo ndonjë fushe të ngjashme, duke përdorur vegla kompjuterike si softuerë për trajtimin e tabelave, bazave të të dhënave apo programeve të thjeshta dhe ueb skriptave.

• Aftësi për të argumentuar idetë, konceptet dhe të dhënat cilësore dhe sasiore nga mjedisi biznesor dhe organizativ me ndihmën mjedisit të zakonshëm kompjuterik, përfshirë këtu veglat për të mbështetur bazat e të dhënave të korporatave, sistemeve të informacionit, të dhënat inxhinierike dhe vendimmarrjen në biznes.

• Aftësi për të shprehur opinion e duhur mbi situatat reale të biznesit dhe të dhënave, duke i pasur parasysh aspektet personale, shoqërore, shkencore dhe etike, të përcaktuara në një mjedis të duhur të informacionit.

34


Deskriptori i kualifikimeve

Cik

lim

i dy

të

• Aftësi për integrim kreativ dhe sintetizim të njohurive nga më shumë fusha të lidhura me proceset e biznesit dhe përdorimin e veglave dhe teknikave të duhura kompjuterike.

• Aftësi për të trajtuar çështjet komplekse që lidhen me proceset e biznesit për të zgjidhur aktivitetet e duhura profesionale si në fushën e biznesit, informatikës dhe të sjell mendime të shëndosha në situata të mungesës së informacionit të plotë ose të dhënave, në bazë personale, shoqërore dhe përgjegjësi etike në lidhje me aplikimin e njohurive dhe të kuptuarit.

35




Shk

atht

ësit

ë e

kom

unik

imit

Cik

li i

parë

• Aftësi për të demonstruar ërgjegjësi personale, iniciativë dhe vendim në transferimin e argumentimit të ideve, problemeve dhe zgjidhjeve në fushat kyçe të administrimit të biznesit të mbështetetura me vegla kompjuterike dhe ta përshtasë transmetimin në bazë të audiencës. Aftësi për të balancuar argumentet e biznesit dhe teknikës për zgjidhje me qasje më të gjerë personale dhe të miratojë një qëndrim të fortë për ndërveprim të hapur dhe të udhëzuar me audiencën.

• Aftësi për të dhënë argumentin dhe për të organizur punën në grup si rezultat i përvojës praktike me projekte në një gamë të gjerë të biznesit dhe në fushën kompjuterike, si dhe të tregojë aftësinë për të mbështetur dhe argumentuar si aspektet e rezultateve të biznesit ashtu edhe ato të informatikës.

Cik

li i

dytë

• Aftësi për të transmetuar qartë dhe pa mëdyshje rezultatet nga të mësuarit dhe njohuritë para publikut profesional dhe afarist, si në fushën e biznesit ashtu edhe të informatikatës, si dhe aftësinë për të përshtatur stilin dhe formën e të shprehurit para audiencës së pakualifikuar.

• Aftësi për kërkim kritik shkencor, të pavarur dhe kreativ që diskuton për të vlerësuar një metodologji dhe të ofrojë kritika edhe atje ku është e përshtatshme të propozojë dhe mbrojë hipoteza të reja.

• Aftësi për të iniciuar, udhëhequr dhe për të marrë përgjegjësi për punën e individit dhe grupeve, kur aftësitë e biznesit dhe ato informatike janë të rëndësishme për llojin e vendit të punës.

36



Cikli i kualifikimit Deskriptori i kuailifikimit

Shk

atht

ësit

ë e

të m

ësua

rit

Cik

li i

parë

• Aftësi për të konstatuar komponentin arsimor në organizata bazuar në elementet e mësuara të shoqërisë së dijes dhe çështjet e menaxhimit të njohurive organizative.

• Aftësi për të marrë iniciativa dhe përgjegjësi për të konstatuar dhe drejtuar nevojat arsimore në fushat kyçe të biznesit dhe teknikës me propozime për të zgjeruar fushat informatike dhe komponentet moderne të biznesit.

Cik

li i

dytë

• Aftësi për të përcaktuar nevojat personale dhe drejtimet për riarsimim individual dhe autonom, si dhe për të kryer, në mënyrë të pavarur dhe autonome të kryejë detyrimet e zakonshme në fushat e biznesit dhe informatikës.

• Aftësi për të marrë përgjegjësi për të nxënit e vazhdueshëm individual dhe grupor në fusha të specializuara të informatikës së biznesit në kuadër të rrejtëzimit ekonomik, duke përfshirë edhe përcaktimin e objektivave afatmesme dhe afatgjata të të mësuarit.

37


Shtojca 3 - Rezultatet e të mësuarit në studimet profesionale për Infermier / teknik (studime të ciklit të parë)

Universiteti “Shën Kirili dhe Metodi” - Shkup

REZULTATET E MËSIMIT NË STUDIMET PROFESIONALE PËR

INFERMIER / TEKNIK - STUDIME PROFESIONALE

Cikli i parë

Titulli i diplomës Infermiere e diplomuar / teknike - studime

profesionale


3

Numri i kredive 180

38




Njo

huri

të d

he të

kuo

tuar

it

Cik

li i

parë

• Demonstron njohuri për terminologjinë mjekësore, mekanizmat fiziologjike dhe patologjike që kanë të bëjnë me sistemet e trupit dhe sëmundjet e njeriut, të kuptuarit e sjelljes njerëzore dhe sistemet e tij me vlerë, njohuritë e nevojshme për dhënien dhe praktikimin e kujdesit mjekësor.

• Tregon njohuri për barnat e përdorura zakonisht dhe nevojën e tyre terapeutike, organizimin e departamenteve të ndryshme diagnostikuese në spital, njohuri se si duhet interpretuar informacionin e urdhëresave diagnostike dhe cili është roli i infermieres në kryerjen e këtyre urdhëresave.

• Demonstron njohuri për atë se si duhet zgjidhur problemet, si të punohet në një ekip profesionistësh me arsimim të lartë dhe si të menaxhojë me një ekip të përfshirë në kujdesin shëndetësor.

39




Apl

ikim

i i n

johu

rive

dhe

të k

uptu

arit

Cik

li i

parë

• Aplikon parimet teorike dhe shkathtësitë praktike në të gjitha llojet e kujdesit të përgjithshëm ndaj pacientit dhe zbaton masat e nevojshme parandaluese për të përparuar shëndetin dhe për të parandaluar sëmundjet. • Interpreton informacionin nga urdhëresat e shumëllojshme laboratorike dhe diagnostike, i vë në dukje, apo zbaton urdhëresat dhe mbledh rezultatet.

• Aplikon ekspertizën profesionale për të zgjidhur problemet gjatë punës dhe punon me mjekët në porcesin e diagnostikimit dhe trajtimit të pacientëve, menaxhon me ekipin e kujdesit mjekësor, përcakton dhe organizon detyrat e përditshme të punës dhe orarin e punës, si dhe me sukses e drejton tërë dokumentacionin e punës.

Lloji i

deskriptorit Cikli i

kualifikimit Deskriptori i kualifikimit

Aft

ësia

për

të v

lerë

suar

Cik

li i

parë

• Tregon aftësi për të dhënë një përfundim apo opinion përmes një procesi vëzhgimi, kthimi dhe analize të informacioneve ose të dhënave të dukshme që janë në dispozicion.

• Demonstron aftësi për të njohur, t’i ndërlidhë dhe interpretojë shenjat apo simptomat e një gjendjeje të caktuar dhe të vendosë se cilat të dhëna duhet të mblidhen për një pacient, bën interpretimin e të dhënave, vjen deri te diagnoza infermierike dhe përcakton procedurat e duhura për kujdesin.

• Tregon njohuri për mekanizmat dhe rëndësinë e çdo rasti, elementet dhe efektet tyre, në mënyrë që të gjenden zgjidhje të duhura.

40




Shk

atht

ësit

ë e

kom

unik

imit

Cik

li i

parë

• Tregon aftësi për të komunikuar në mënyrë efektive me kolegët, vizitorët, pacientët, infermieret, mjekët dhe punonjësit nga sektorët tjerë. Punon në mënyrë efikase si anëtar grupi, ka konfidencialitet, sjellje modeste, të menduarit kritik, i kupton dhe respekton dallimet kulturore.

• Tregon aftësi për t’u përshtatur ndaj njerëzve me prejardhje të ndryshme dhe stile të ndryshme komunikimi, si dhe tregon mëshirë dhe respekt për të tjerët.

• Tregon mirëkuptim ndaj sjelljeve njerëzore, sistemit të vlerave, elementeve dhe komponentëve të komunikimit, aftësisë për të dëgjuar, teknikave të suksesshme telefonike, inicon komunikimin, menaxhon me kohën dhe stresin.

Lloji i

deskriptorit Cikli i

kualifikimit Deskriptori i kualifikimit

Shk

atht

ësit

ë e

të m

ësua

rit

Cik

li i

parë

• Demonstron aftësi mbizotëruese mësimi - përqendrimi, leximi dhe dëgjimi, momorimi, përdorimi të kohës.

• Tregon aftësi për të vlerësuar siç duhet idetë në të menduarit kritik, strategjitë kërkimore (dhe qëndrimet) për gjenerimin e ideve të të menduarit kreativ dhe është në gjendje që në mënyrë efektive dhe efikase t’i përdorë këto aftësi dhe strategji për zgjidhjen e problemeve të përditshme me metoda shkencore.

• Tregon aftësi për të identifikuar nevojat e veta personale dhe interesat e studimeve pasdiplomike në fusha të ndryshme të kujdesit mjekësor dhe merr iniciativë për fitimin e njohurive dhe të mësuarit në një shkallë të lartë të pavarësisë

41


Shtojca 4 – Rezultatet e të mësuarit në studimet e integruara akademike në Farmaci (cilli i parë, i dytë dhe i tretë)

Universiteti “Shën Kirili dhe Medtodi” – Shkup

REZULTATET E MËSIMIT NË PROGRAMIN STUDIMOR PËR FARMACI

Cikli i parë dhe cikli i

dytë i integruar Cikli i tretë

Titulli i diplomës Magjistër i Farmacisë

Doktor i Farmacisë


5 3


42



Cikli i studimeve Deskriptori i kualifikimit N

johu

ritë

dhe

të k

uptu

arit

Cik

li i

parë

dhe

i dy

të i

inte

grua

r

• Demonstron njohuri dhe mirëkuptim në fushën e studimit që rikualifikohet bazuar në arsimin e mesëm të përgjithshëm dhe kualifikimet për të hyrë në arsimim më të lartë në sferat kryesore të shkencës dhe praktikës farmaceutike, duke përdorur metodologji të përshtatshme për zgjidhjen e problemeve, si sistematike, ashtu edhe kreative, që ofron një bazë ose mundësi për origjinalitet në zhvillimin dhe / ose aplikimin e ideve autonome në kuadrin e praktikës dhe hulumtimeve.

• Tregon njohuri për të praktikuar farmacinë brenda ligjit dhe në përputhje me standardet profesionale dhe parimet etike për të hartuar, formuluar, prodhuar dhe shqyrtuar ilaçet, produktet medicinale dhe pajisjet medicinale, si dhe ofron rezultatin e duhur të farmakoterapisë.

• Tregon njohuri kritike për teoritë kryesore, parimet dhe metodat në shkencën dhe praktikën farmaceutike dhe është në gjendje të konsolidojë njohuritë e tij vertikalisht, horizontalisht dhe anash.

Cik

li i

tret

ë

•Tregon një nivel të lartë të njohurive gjenerike dhe sistematike për një hulumtim të kualifikuar dhe aftësi dhe metoda të përkryera kërkimore në fushën e shkencave farmaceutike, biomjekësore dhe shkencat e shëndetit, si dhe në subdisiplina të ngjashme, për të kryer kërkime të pavarur, autonome në përputhje me standardet më të larta ndërkombëtare.

43




Apl

ikim

i i n

johu

rive

dhe

të k

uptu

arit

Cik

li i

parë

dhe

i dy

të i

inte

grua

r

• Aplikon njohuritë dhe të kuptuarit të bazuar në prova në fushën e shkencës farmaceutike dhe menaxhimin me praktikën farmaceutike, formulimin, prodhimin dhe furnizimin me ilaçeve cilësore, produkte dhe pajisje medicinale, si dhe në planifikimin, mena-xhimin, këshillimin dhe rishikimin e programeve të përgjithshme të kujdesit farmaceutik të pacientëve.

• Zhvillon dhe ofron zgjidhje të problemeve dhe argumenteve në fushat përkatëse të shkencës dhe praktikës farmaceutike, duke aplikuar teknologji moderne dhe një qasje si multidisiplinare ashtu edhe individuale, kreative dhe qasje origjinale në mjedise të reja ose të panjohura brenda një konteksti multidisiplinar, të lidhur me fushën e studimit .

Cik

li i

tret

ë

• Demonstron aftësi mirëkuptimi, përgatitje, zbatim dhe përshtatke të proceseve themelore kërkimore në fushën farmaceutike, biomjekësore, shkencat shëndetësore dhe subdisiplinat përkatëse.

• Jep kontribut në hulumtim përmes hulumtimeve origjinale që zgjerojnë kufijtë ekzistues të dijes, të vlerësuara në nivel të recensioneve dhe publikimeve kombëtare dhe ndërkombëtare, si dhe vlerësime nga ekspertë të fushës shkencore.

44


Lloji i deskriptarit

Cikli i kualifikimit Deskpriptori i kualifikimit

Aft

ësia

për

të v

lerë

suar

Cik

li i

parë

dhe

i dy

të i

inte

grua

r

• Tregon aftësi në mbledhjen, analizimin, vlerësimin dhe paraqitjen e informacioneve, ideve dhe koncepteve nga të dhëna të plota, jo të plota ose të kufizuara relevante për fushat kyçe të praktikës farmaceutike.

• Tregon aftësi për vlerësimin dhe përzgjedhjen e teorive shkencore, metodologjive,veglave dhe aftësi të përgjithshme në fusha të rëndësishme të shkencës farmaceutike.

• Tregon aftësi për të përdorur shkathtësitë në situata rutinë dhe shumë të ndërlikuara që kërkojnë analizë apo krahasimin e një sërë mundësive. Njeh prioritetet në zgjidhjen e problemeve dhe identifikon shmangiet nga procedura normale.

• Tregon aftësi për të ndjekur politikat ligjore, etike, profesionale dhe organizative / procedurat dhe kodet e sjelljes dhe, kur është e nevojshme, të ndërmarrë veprime të bazuara në interpretimin e tij të gamës së gjerë të politikave profesionale / procedurave.

Cik

li i

tret

ë

• Tregon aftësi të pavarur për të identifikuar çështje dhe tema shkencore.

• Tregon aftësi për analiza kritike, zhvillim dhe sintezë të ideve të reja dhe komplekse në fushën farmaceutike, biomjekësore dhe shkencat e shëndetit, duke qenë i aftë për të vlerësuar dhe respektuar parimet etike.

• Tregon aftësi për të inicuar dhe marrë pjesë në rrjetet dhe ngjarjet kombëtare dhe ndërkombëtare të kërkimit, në mënyrë të pavarur dhe me integritet shkencor.

• Tregon aftësi për inicimin e projekteve hulumtuese dhe zhvillimore, të cilat do të gjenerojnë njohuri dhe shkathtësi të reja për zhvillimin e fushës farmaceutike, biomjekësore dhe shkencat e shëndetit.

45




Shk

atht

ësit

ë e

omun

ikim

it

Cik

li i

parë

dhe

i dy

të i

inte

grua

r • Përdorë komunikimin e duhur profesional për të krijuar bashkëpunim individual me pacientët, grupe të vogla të pacientëve, kolegët, punëtorët e tjerë të moshuar shëndetësorë dhe menaxhmentin brenda organizatës.

• Tregon aftësi për të komunikuar, atje ku konteksti i kritereve të diskutimit dhe vendimi si dhe spektri i detyrës është i përcaktuar qartë, ose i bazuar në mendim.

• Tregon aftësi për pjesëmarrje të pavarur në diskutime të veçanta shkencore dhe ndërdisiplinare me qasje profesionale. Pranon edhe konsulence për këshillime specialistike dhe merr përgjegjësi në ekip. Drejton dhe inicion aktivitete.

Cik

li i

tret

ë

• Tregon aftësi për të diskutuar zbulimet (gjetjet) dhe rezultatet e hulumtimit në fushën e tij kërkimore me mentorët e tij, kolegët dhe t’ia paraqesë bashkësisë më të gjerë akademike dhe jo-akademike.

• Krijon rrjetin e bashkëpunimit me kolegët, bashkësinë kombëtare dhe ndërkombëtare akademike dhe me shoqërinë në tërësi, në kuadër të fushës së tij të ekspertizës.

• Mund të udhëheqë ekipin hulumtues.

46



Cikli i kualifikimit Deskriptori i i kualifikimit

Shk

atht

ësit

ë e

të m

ësua

rit

Cik

li i

opar

ë dh

e i d

ytë

i in

tegr

uar

• Tregon aftësi të pavarur për identifikim të pavarur të nevojave dhe interesave të tij personale për edukim të vazhdueshëm dhe zhvillim profesional, dizajnon strategjinë dhe planet për përparimin e zhvillimit personal intelektual, të organizojë aktivitete të përparuara mësimi dhe në mënyrë kritike vlerëson përshtatshmërinë e metodave të të mësuarit, ndikimin e tyre ndaj njohurive, shkathtësitë, aftësitë dhe praktikën.

• Tregon aftësi për të dokumentuar aktivitetet e mësimit, duke krijuar një portofol individual.

Cik

li i

tret

ë

• Tregon aftësi për t’u promovuar në korniza akademike dhe profesionale, si dhe zhvillimin teknologjik, shoqëror apo kulturor në shoqëri bazuar në dije

47


Shtojca 5 –Rezultatet e të mësuarit në studimet akademike të shkencave bujqësore – drejtimi i përgjithshëm cikli i parë dhe

fitopatologjia, cikli i dytë i studimeve

Universiteti “Goce Dellçev” - Shtip REZULTATET E MËSIMIT NË PROGRAMIN E

BUJQËSISË – DREJTIMI I PËRGJITHSHËM (CIKLI I PARË) DHE

FITOPATOLOGJIA (CIKLI I DYTË)


Titulli i diplomës Inxhinier agronom

– drejtimi i përgjithshëm

Magjistër i Fitopatologjisë


3 2


48




Njo

huri

të d

he të

kup

tuar

it C

ikli

i pa

rë

• Shprehë njohuritë dhe të kuptuarit në fushën e bujqësisë së përgjithshme, bazuar në parimet e shkencës së bimëve, kafshëve dhe tokës.

• Janë në gjendje të demonstrojnë të kuptuarit se si të përdorin njohuritë e fituara nga lëndët teorike dhe praktike në studime.

• Tregojnë aftësi për të zgjeruar njohuritë në fushën e kulturave bimore dhe prodhimtarinë blegtorale.

Cik

li i

dytë

• Tregojnë të kuptuarit e aspekteve të prodhimit, administrimin dhe marketingun e produkteve bujqësore. Njohuritë dhe të kuptuarit e mbrojtjes së bimëve nga sëmundjet, dëmtuesit dhe barërat e këqija.

• Aftësi për të propozuar dhe aplikuar idetë origjinale dhe speciale të fitopatologjisë dhe fitofarmacisë.

• Zgjedhin strategji kontrolli për të mbrojtur bimët nga dëmtuesit dhe sëmundjet, por edhe për të kuptuar përdorimin e herbicideve, pesticideve, plehrave artificiale dhe parimet e menaxhimit të integruar në mbrojtjen nga dëmtuesit.

49




Apl

ikim

i i n

johu

rive

dhe

të k

uptu

arit C

ikli

i pa

rë

• Aplikojnë njohuritë dhe të kuptuarit në fushën e prodhimit bujqësor dhe mbrojtjen e mjedisit jetësor.

• Tregojnë njohuri për bimët, kafshët, tokën dhe klimën, duke kuptuar parimet e pjellorisë së tokës, mbrojtjen e bimëve dhe kafshëve dhe përshtatjen me rrethanat e mjedisit jetësor

• Identifikojnë, analizojnë dhe zgjidhin problemet që lidhen me mbrojtjen, makinerinë, ushqimin, organizimin dhe ekonominë e prodhimit bujqësor.

Cik

li i

dytë

• Zgjidhin problemet teorike dhe praktike të kërpudhat patogjene, bakteret, viruset, nematodat, morrat e bimeve dhe insektet.

• Aplikojnë eksperimentet e veta në zbatimin dhe detoksifikimin e pesticideve, menaxhimin e rezistencës ndaj pesticideve, kontrollin dhe menaxhimin biologjik të dëmtuesve nëpërmjet mbrojtjes së mjedisit jetësor.

• Përsërisin hulumtimet nga një mjedis i njohur në mjedis të panjohur , që ndërlidhen me studimet e mbrojtjes së bimëve nga viruset, bakteriet, barërat e këqija dhe insektet.

• Njohin, interpretojnë dhe rekomandojnë metodat e kontrollit për menaxhimin me dëmtuesit (insektet, sëmundjet dhe barërat e këqija), që sulmojnë bimët në ekosistemet bujqësore.

50




Aft

ësia

për

të v

lerë

suar

Cik

li i

parë

• Zgjedhin mendimet e duhura në përfundimet profesionale për prodhimet dhe proceset bujqësore.

• Vlerësojnë dhe llogarisin prodhimet dhe aktivitetet organizative, si dhe shërbimet në proceset bujqësore, duke pasur parasysh aspektet personale, sociale, shkencore dhe etike.

• Demonstrojnë aftësinë e analizës krahasuese dhe kritike konvencionale, integrale dhe organike të prodhimeve bujqësore.

Cik

li i

dytë

• Sintetizojnë dhe integrojnë faktorët biotikë që shkaktojnë humbje në prodhimin bujqësor.• Vlerësojnë çështje komplekse dhe japin mendime dagnostike të mbështetura shkencërisht, kujdesen dhe trajtojnë bimët e sëmura. • Zhvillojnë të menduarit kritik në zgjidhjen e problemeve kyçe të kontrollit kimik dhe biologjik, duke përdorur armiq natyrorë në prodhimin bujqësor.

51




Shk

atht

ësit

ë e

kom

unik

imit

Cik

li i

parë

• Aftësi për të komunikuar, informuar dhe ndërlidhur idetë, problemet dhe zgjidhjet nga segmente të ndryshme të prodhimit bujqësor.

• Skëmbejnë informacionin, problemet, zgjidhjet dhe bashkëpunojnë për funksionimin e sistemeve bujqësore dhe ekologjike.

• Aftësi për të komunikuar mendimet dhe për të argumentuar të dhënat e para publikut profesional dhe të pakualifikuar.

• Marrin përgjegjësi personale për komunikimin në fushën në të cilën veprojnë

Cik

li i

dytë

• Aftësi për të komunikuar dhe për të bërë rekomandime të qarta dhe pa ekuivoke tek audienca specijalistike dhe jospecialistike.

• Rekomandojnë përdorimin e varieteteve rezistente dhe sistemet karantinë për menaxhim të integruar me dëmtuesit.

• Aftësi për të lexuar dhe vlerësuar punimet origjinale shkencore dhe dhe të zgjedhin metodologjitë për punë laboratorike.

52



Cikoi i kualifikimit Deskriptori i kualifikimit

Shk

atht

ësit

ë e

të m

ësua

rit

Cik

li i

paë

• Definojnë rolin e tyre në prodhimin dhe përpunimin bujqësor, duke u bazuar ne njohuri dhe mirëkuptim.

• konstatojnë nevojën për studime të mëtejshme me një shkallë më të lartë të autonomisë.

• Inicojnë pavarësi gjatë prezantimit profesional me gojë ose me shkrim.

Cik

li i

dytë

• E pranojnë sfidën e kërkimit në shoqërinë e bazuar në dije.

• Kanë përgjegjësi për të mësuarit e vazhdueshëm dhe autonom në fushën e specializimit.

• Përdorimin kreativ të informacionit dhe të teknologjisë moderne të komunikimit në procesin e të mësuarit të pavarur.

53


Shtojca 6 - Rezultatet e të mësuarit në studimet akademike në fushën e Psikologjisë

(studime të ciklit të parë dhe të dytë)

Universiteti Shtetëror i Tetovës REZULTATET E TË MËSUARIT NË PROGRAMIN

STUDIMOR PSIKOLOGJI


Titulli i diplomës Psikolog i diplomuar

Magjistër shkencave të psikologjisë – Drejtimi hulumtues


4 1

Numri kredive 240 60

54




Njo

huri

të d

he të

kup

tuar

it

Cik

li i

parë

• Përshkruan dhe shpjegon teoritë psikologjike, rrugët dhe shkollat.

• Përcakton, klasifikon dhe shpjegon shfaqjen, zhvillimin dhe psikopatologjinë efenomeneve psikike: gjendjen psikologjike, proceset dhe karakteristikat.

• Demonstron njohuri dhe të kuptuarit e metodologjisë së psikologjisë dhe metodat statistikore për përpunimin e të dhënave.

Cik

li i

dytë

• Demonstrojnë nivel të thellë të njohurive në lidhje me shkollat dhe drejtimet psikologjike dhe tregon një nivel të lartë të kompetencës profesionale në konceptimin e jetës psikike në varësi të sistemeve psikologjike konceptuale.

• Demonstron një nivel të thellë të njohurive dhe të kuptuarit të karakteristikave psikologjike të proceseve njohëse emocionale dhe motivuese, si dhe njohjen e tyre të duhur dhe të kuptuarit në jetën e përditshme.

• Demonstron një nivel të thellë të njohurive dhe të kuptuarit të metodologjisë së psikologjisë dhe metodave të përparuara statistikore që do të lejojnë zbatimin e një projekti kërkimor të mënyrë të pavarur dhe kreative.

55




Apl

ikim

i i n

johu

rive

dh

të k

uptu

arit

Cik

li i

parë

• Përdor njohuritë e duhura në fushën e psikologjisë së aplikuar për veprim parandalues tek grupmoshat dhe kategoritë e ndryshme.

• Planifikon dhe zhvillon aktivitete arsimore që përfshijnë trajnimin e individëve dhe grupeve, njohuri psikike dhe shkathtësi për të përmirësuar efikasitetin personal dhe efikasitetin në punën me njerëzit.

• Zgjedh trajtimin psikologjik, planifikon dhe zbaton punën këshilluese ose procedurat për mbrojtjen, ruajtjen dhe përmirësimin e shëndetit mendor të individëve dhe grupeve.

Cik

li i

dytë

• Aplikon njohuritë teorike, dizajnin e duhur kërkimor dhe teknikat praktike për të hulumtuar dhe zgjidhur problemet empirike.

• Ka aftësi për të zbatuar procedurat paraprake kërkimore që përfshijnë aftësitë për të rekrutuar, instruktuar dhe informuar pjesëmarrësit.

• Në mënyrë efektive teston hipotezat kërkimore, zgjidh dhe interpreton të dhëna sasiore dhe cilësore (tabelat, grafikët, imazhet, etj), me qëllim të përdorimit të teknikave statistikore dhe softuerëve të duhur statistikor.

• Aplikon shkathtësitë iformatike në kryerjen e kërkimit dhe prezantimit, duke përfshirë shkathtësitë për një kërkim efektiv të literaturës, burimeve të internetit, katalogjeve të bibliografive.

56




Aft

ësia

për

të v

lerë

suar

Cik

li i

parë

• Vlerëson dhe argumenton karakteristikat e përshtatshmërisë dhe psikometrike të instrumenteve dhe teknikave psikologjike për orientimin profesional dhe përzgjedhjen profesionale

• Krahason, vlerëson, argumenton dhe bën dallimin midis shfaqjeve psikologjike dhe shkallës së rritjes së ose ngecjes së tyre.

• Zgjedh dhe aplikon instrumentet e duhura psikologjike (testet, pyetësorët, shkallët, etj) gjatë hulumtimit psikodiagnostifikimit dhe klasifikimit mendor të komponentëve psikomotorik dhe potencialeve të individëve, grupeve dhe organizatave, në mënyrë që të shpjegojë dhe parashikojë sjelljen e tyre.

Cik

li i

dytë

• Vlerëson, argumenton dhe zgjedh konceptet e duhura shkencore, parimet, teoritë, metodat empirike të kërkimit shkencor (sasiore apo cilësore) dhe instrumentet e përshtatshme për të aplikuar në hulumtimet praktike për të adresuar çështjet psiko-sociale.

• Zhvillon një qasje kritike ndaj informatave ekzistuese dhe të reja nga burime profesionale apo joprofesionale, duke lënë hapësirë për të menduarit produktiv dhe angazhimit të pavarur gjatë sintetizimit dhe integrimit në kërkim shkencor të një problemi të caktuar.

•Bën vlerësimin kritik dhe të argumentuar të rezultateve shkencore dhe joshkencore të marra nga studiuesit tjerë me një dozë të përgjegjësisë personale, shoqëror dhe etike.

• Ka aftësi për të vlerësuarpunën kërkimore, duke respektuar parimet etike.

57




Shk

atht

ësit

ë e

kom

unik

imit

Cik

li i

parë

• Prezanton, debaton dhe profesionalisht komunikon njohuritë dhe qasjet e përshtatshme për problemet psiko-sociale para publikut profesional dhe të pakualifikuar.

• Komunikon, informon dhe debatonnë kuadër të ekipit ndërdisiplinar dhe atij konziliar.

• Aktivisht dëgjon dhe e vendosë komunikimin empatik me subjektet e shfrytëzues të shërbimeve psikologjike.

Cik

li i

dytë

• Në mëënyrë të qartë dhe pa ekuivoke i komunikon rezultatet e kërkimit, konkluzionetdhe sugjerimet e dala nga ana e qasjes së studiuesit me argumente shkencore, kritike dheracionale, si me profesionistët dhe me njerëz të pakualifikuar.

• Ka shkathtësi të të shkruarit profesional psikologjik akademik, duke përfshirë përdorimin e standardeve akademike në publikim, publikimin dhe prezentamin e një projekt kërkimor.

58




Shk

atht

ësit

ë e

të m

ësua

rit

Cik

li i

parë

• Përcjell zhvillimet e reja shkencore dhe pragmatike në fushën e dukurive dhe problemeve psikologjike.

•Ka aftësi metakognicive që i mundësojnë zhvillimin dhe trajnimin profesional.

Cik

li i

dytë

• Posedon aftësi për të identifikuar nevojat personale për njohuri dhe shkathtësi të mëtejshme.

• Ka aftësi që të mendojë dhe vlerësojë punën e tij dhe të rishqyrtojë performancën personale, duke integruar informacionin e fituar nga të dhënat e punës së përfunduar hulumtuese.

59


Kontaktet Profesor Janerik Lundquist, kontraktues, Universiteti Linköping, Suedi emaili: [email protected] Profesor Elizabeta Bahtovska, koordinatore, Universiteti “Shën Klementi i Ohrit”, R. e Maqedonisë emaili: elizabeta.bahtovska @ uklo.edu.mk

60


këshilla praktike për shkrimin e n° 145165-tempus-2008-se-smhes (2008-4763) kontraktues i...

Documents