Kisele kiseKisele kiseKisela kiša je padavina Kisela kiša je padavina koja je zagađena sumporom i vodonikom, amonijakom koja je zagađena sumporom i vodonikom, amonijakom

i drugim hemijskim spojevima.i drugim hemijskim spojevima.Ljudsko delovanje prouzrokovalo je uneravnoteženu meru gasova u atmosferi što Ljudsko delovanje prouzrokovalo je uneravnoteženu meru gasova u atmosferi što

je uzrok kiša sa sniženom pH vrednošću koje nazivamo kiselim kišama. PH je uzrok kiša sa sniženom pH vrednošću koje nazivamo kiselim kišama. PH vrednost normalne kiše iznosi otprilike 5.5, dok vrednost kisele kiše iznosi u vrednost normalne kiše iznosi otprilike 5.5, dok vrednost kisele kiše iznosi u proseku 4 do 4.5., to je otprilike 40 puta veća količina kiseline u odnosu na proseku 4 do 4.5., to je otprilike 40 puta veća količina kiseline u odnosu na

običnu kišu.običnu kišu.Pojava koju posmatramo zove se kiselo taloženje i javlja se u dva oblika:Pojava koju posmatramo zove se kiselo taloženje i javlja se u dva oblika:

- - suvomsuvom- - vlažnomvlažnom

Suvo taloženje čini otprilike polovinu taloženja koje dolazi na Zemlju, a odnosi se Suvo taloženje čini otprilike polovinu taloženja koje dolazi na Zemlju, a odnosi se na kisele gasove i čestice u suncu koje vetar raznosi na sve što nas okružuje. Taj na kisele gasove i čestice u suncu koje vetar raznosi na sve što nas okružuje. Taj

suvi talog najčešće ispere kiša i on završi u zemlji ili vodi.suvi talog najčešće ispere kiša i on završi u zemlji ili vodi.Vlažno taloženje je ono koje je već poznato kao kisela kiša i ima veliki učinak na Vlažno taloženje je ono koje je već poznato kao kisela kiša i ima veliki učinak na

biljni i životinjski svet. Neki od važnih faktora su:biljni i životinjski svet. Neki od važnih faktora su:- kiselost vode- kiselost vode

- hemijski sastav tla- hemijski sastav tla- vrasta biljnog i životinjskog sveta- vrasta biljnog i životinjskog sveta

Ispitivanja pokazuju daIspitivanja pokazuju da  ugljičniugljični (najčešće CO,COn), (najčešće CO,COn), dušični dušični (najčešće  (najčešće NO,NOn) i NO,NOn) i sumpornisumporni (najčešće SO,SOn)  (najčešće SO,SOn) oksidioksidi u kemijskim reakcijama sa  u kemijskim reakcijama sa

vodom iz atmosfere stvaraju ugljičnu, dušičnu i najopasniju sumpornu kiselinu, a vodom iz atmosfere stvaraju ugljičnu, dušičnu i najopasniju sumpornu kiselinu, a one snoseone snose najveću odgovornost za kiselost kiše, snega ili magle najveću odgovornost za kiselost kiše, snega ili magle..

Najveći zagađivači sunca su Najveći zagađivači sunca su rafinerije nafte koje u atmosferu otpuštaju rafinerije nafte koje u atmosferu otpuštaju amonijak, različite organske kiseline, sumporne okside, spojeve ugljo-vodonika. amonijak, različite organske kiseline, sumporne okside, spojeve ugljo-vodonika.

Veliki su zagađivači sunca i nadzvučni avioni koji otpuštaju mnogo oksida, Veliki su zagađivači sunca i nadzvučni avioni koji otpuštaju mnogo oksida, takođe i motorna vozila u atmosferu otpuštaju velike količine ugljen-dioksida, takođe i motorna vozila u atmosferu otpuštaju velike količine ugljen-dioksida,

ugljen-monoksida i vodonika, tu su naravno i druge velike tvornice, ugljen-monoksida i vodonika, tu su naravno i druge velike tvornice, termoelektrane i sl.termoelektrane i sl.

Navedeni izvori su samo neki od glavnih zagađivača neposredno sunca, a Navedeni izvori su samo neki od glavnih zagađivača neposredno sunca, a posredno i vode i zemlje, svega neophodnog čoveku za život.posredno i vode i zemlje, svega neophodnog čoveku za život.

Možemo i spomenuti da neki štetni gasovi nastaju i prirodnim putem na primer Možemo i spomenuti da neki štetni gasovi nastaju i prirodnim putem na primer aktivnošću vulkana, biološkom razgradnjom, te šumskim požarima, no te su aktivnošću vulkana, biološkom razgradnjom, te šumskim požarima, no te su

količine vrlo male u odnosu na one koje proizvodi čovekkoličine vrlo male u odnosu na one koje proizvodi čovek ..

Proces nastajanjaProces nastajanjaPrilikom procesa sagorevanja nastaju sumpor-dioksid, dušikovi oksidi i drugi Prilikom procesa sagorevanja nastaju sumpor-dioksid, dušikovi oksidi i drugi gasovi koji pospešuju nastajanje kiselina.Takvi slobodni nemetali oksidi gasovi koji pospešuju nastajanje kiselina.Takvi slobodni nemetali oksidi oksidiraju u vlažnoj atmosferi sa vodenom parom u sumpornu i dušičnu oksidiraju u vlažnoj atmosferi sa vodenom parom u sumpornu i dušičnu kiselinu.Te tvari se otopljene nalaze u suncui zajedno sa padavinama padaju kiselinu.Te tvari se otopljene nalaze u suncui zajedno sa padavinama padaju na zemlju. S obzirom da ti proizvodi sagorevanja nastaju u povećanoj količini u na zemlju. S obzirom da ti proizvodi sagorevanja nastaju u povećanoj količini u gradovima i industrijskim zonama i pH vrednost je većinom tamo niža nego na gradovima i industrijskim zonama i pH vrednost je većinom tamo niža nego na selu.selu.Pod pojmom dušik-oksid (NOx) se objedinjuju: azot-monoksid (NO) i azot-Pod pojmom dušik-oksid (NOx) se objedinjuju: azot-monoksid (NO) i azot-dioksid (NO2). Ovi plinovi nastaju prije svega pri sagorijevanju fosilnih goriva. dioksid (NO2). Ovi plinovi nastaju prije svega pri sagorijevanju fosilnih goriva. Pri svakom sagorevanju nastaju dušik-oksidi kao spoj dušika iz sunca i kisika. Pri svakom sagorevanju nastaju dušik-oksidi kao spoj dušika iz sunca i kisika. Pri većoj temperaturi sagorevanja brže je nastajanje dušikova oksida.Pri većoj temperaturi sagorevanja brže je nastajanje dušikova oksida.Kod svakog procesa sagorevanja se pre svega oslobađa dušikov monoksid koji Kod svakog procesa sagorevanja se pre svega oslobađa dušikov monoksid koji kasnije u suncu oksidira u štetni dušik-oksid. Iz dušikova dioksida se u reakciji kasnije u suncu oksidira u štetni dušik-oksid. Iz dušikova dioksida se u reakciji sa vlagom stvara dušična kiselina koja je odgovorna za trećinu nastanka kisele sa vlagom stvara dušična kiselina koja je odgovorna za trećinu nastanka kisele kiše.kiše.Ukoliko se dnevna vrednost koncentracije dušik-dioksida u zraku nalazi preko Ukoliko se dnevna vrednost koncentracije dušik-dioksida u zraku nalazi preko 150|jg po m3 nastaju akutna oboljenja disajnih organa.150|jg po m3 nastaju akutna oboljenja disajnih organa.Sumpor-dioksid je daleko najštetnija stvar u zraku. To je gas bez boje, ali jakog Sumpor-dioksid je daleko najštetnija stvar u zraku. To je gas bez boje, ali jakog i neugodnog mirisa koji kod ljudi, pre svega deluje na disajne organe. Kako je u i neugodnog mirisa koji kod ljudi, pre svega deluje na disajne organe. Kako je u zimskim mesecima koncentracija sumpor-dioksida u zraku visoka, on zajedno zimskim mesecima koncentracija sumpor-dioksida u zraku visoka, on zajedno sa prašinom koja se nalazi u suncu čini smog.sa prašinom koja se nalazi u suncu čini smog.Sagorevanjem fosilnih zapaljivih tvari se atmosfera jako zagađuje sumpor-Sagorevanjem fosilnih zapaljivih tvari se atmosfera jako zagađuje sumpor-dioksidom. On se pretvara u sumpornu kiselinu i u s vodom čini kiselu kišu, dioksidom. On se pretvara u sumpornu kiselinu i u s vodom čini kiselu kišu, koja je jedan od glavnih uzroka izumiranja šuma. koja je jedan od glavnih uzroka izumiranja šuma.

pH vrednostipH vrednostiPH vrednost nam govori koliko je nesto kiselo. Koristi se skala od 0 PH vrednost nam govori koliko je nesto kiselo. Koristi se skala od 0 do 14, gde je pH 7 neutralna sredina, vridnosti manje od 7 su do 14, gde je pH 7 neutralna sredina, vridnosti manje od 7 su rastuće kisele, a veće od 7 rastuće lužnate. Raspodela na skali je rastuće kisele, a veće od 7 rastuće lužnate. Raspodela na skali je eksponencijalna, pa je tako neka tvar sa pH vrednošću 4 deset puta eksponencijalna, pa je tako neka tvar sa pH vrednošću 4 deset puta kiselija od tvari sa pH vrijednošću 5 i sto puta kiselija od tvari sa pH kiselija od tvari sa pH vrijednošću 5 i sto puta kiselija od tvari sa pH vrednošću 6.vrednošću 6.

Obična voda je pH neutralna (pH=7.0). Kada mešamo neku Obična voda je pH neutralna (pH=7.0). Kada mešamo neku hemikaliju sa vodom (zapamtite, uvek treba sipati hemikaliju u hemikaliju sa vodom (zapamtite, uvek treba sipati hemikaliju u vodu, ne obratno!), rezultat je mešavina koja je ili kisela ili lužnata. vodu, ne obratno!), rezultat je mešavina koja je ili kisela ili lužnata. Hemikalija koja je izrazito kisela ili lužnata nazivamo reaktivnom.Hemikalija koja je izrazito kisela ili lužnata nazivamo reaktivnom.Kiša je prirodno kisela zbog prisustva ugljen-dioksida (CO2) u Kiša je prirodno kisela zbog prisustva ugljen-dioksida (CO2) u atmosferi, te joj pH vrednost iznosi 5.6-5.7. Kiša postaje sve kiselija, atmosferi, te joj pH vrednost iznosi 5.6-5.7. Kiša postaje sve kiselija, tj. njena pH vrednost sve manja, što je više ugljičnih, dušičnih i tj. njena pH vrednost sve manja, što je više ugljičnih, dušičnih i sumpornih oksida u suncu. Ukoliko se dogodi da pokisnemo na sumpornih oksida u suncu. Ukoliko se dogodi da pokisnemo na kiseloj kiši ili se okupamo u jezeru koje je kiselo, ništa nam neće biti. kiseloj kiši ili se okupamo u jezeru koje je kiselo, ništa nam neće biti. Gdje su onda prave opasnosti za nas i okolinu?Gdje su onda prave opasnosti za nas i okolinu?

Uticaj kiselih kisaUticaj kiselih kisaUticaj kiselih kiša na ljudsko zdravljeUticaj kiselih kiša na ljudsko zdravlje

Sumporni i dušični oksidi su opasni za ljudsko zdravlje. Kada se nađu Sumporni i dušični oksidi su opasni za ljudsko zdravlje. Kada se nađu u atmosferi, vetrovima mogu biti nošeni na ogromne udaljenosti. u atmosferi, vetrovima mogu biti nošeni na ogromne udaljenosti. Udisanje čestica otrovnih gasova dovodi do razvoja bolesti i prerane Udisanje čestica otrovnih gasova dovodi do razvoja bolesti i prerane smrti npr. zbog astme ili bronhitisa. Ispitivanja su pokazala kako se smrti npr. zbog astme ili bronhitisa. Ispitivanja su pokazala kako se sve veći broj obolelih ljudi od raka i sve veći broj dece koja pate od sve veći broj obolelih ljudi od raka i sve veći broj dece koja pate od astme može dovesti u vezu sa zagađenjem sunca.astme može dovesti u vezu sa zagađenjem sunca.Uticaj kiselih kiša na šume i tloUticaj kiselih kiša na šume i tlo

Kisele kiše usporavaju rast svih usjeva i općenito biljaka, te oštećuju Kisele kiše usporavaju rast svih usjeva i općenito biljaka, te oštećuju šume. Procjenjuje se da je 60% svih šuma oštećeno djelovanjem šume. Procjenjuje se da je 60% svih šuma oštećeno djelovanjem kiselih kiša. Na tlo utječu tako što otapaju, npr. kalcij i magnezij iz kiselih kiša. Na tlo utječu tako što otapaju, npr. kalcij i magnezij iz tankog sloja humusa koji su potrebni biljkama za izgradnju njihovih tankog sloja humusa koji su potrebni biljkama za izgradnju njihovih stanica.stanica.Kiseline izravno oštećuju korjenje stabla ili vodom dospijevaju u lišće Kiseline izravno oštećuju korjenje stabla ili vodom dospijevaju u lišće ili iglice drveća, te oštećuju njihova tkiva.Posljedica su mrlje ili iglice drveća, te oštećuju njihova tkiva.Posljedica su mrlje smeđkaste boje.smeđkaste boje.Tlo u određenoj mjeri može neutralizirati kiseline iz kiše (buffering Tlo u određenoj mjeri može neutralizirati kiseline iz kiše (buffering capacity). To je vrlo važno svojstvo tla i o njemu ovisi koliko je capacity). To je vrlo važno svojstvo tla i o njemu ovisi koliko je oštećeno bilje koje na njemu raste.oštećeno bilje koje na njemu raste.

Resavanje problema kiselih Resavanje problema kiselih kisakisa

Mnoge zemlje pokušavaju smanjiti emisiju sumpornih, dušičnih i ugljičnih oksida u atmosferu. Ugradnja automobilskih katalizatora i "čisto" spaljivanje fosilnih goriva

najčešće se primjenjuju. "Čisto" spaljivanje fosilnih goriva koriste elektroenergetski objekti u Švedskoj, a rezultat je smanjenje ispuštanja sumpora u atmosferu za 80%. U

Njemačkoj se u sumporni dim unosi vapnenac i kao rezultat nastaje gips, koji se koristi u cestogradnji.

Autokatalizatori nam pomažu u naporima za smanjenje emisije plinova uzročnika kiselih kiša u atmosferu. Poznato je da vozila s ugrađenim katalizatorima ispuštaju u atmosferu i do 90% manje opasnih plinova od onih bez katalizatora, no potrebno je

reći da kod njih dolazi do ispuštanja teških metala (platina, paladij, rodij) u zrak. Svaki autokatalizator u sebi sadrži oko 3 g platine koja se dobiva iz rudnika po čitavom

svijetu. Zbog toga što se platina također u zemljinoj kori ne javlja u čistom obliku već u obliku spojeva, potrebno je vršiti proces izdvajanja platine iz rudače. Na primjer, tvornica platine u Norilsku (Rusija) ispusti u atmosferu toliku količinu SO2 koja je

približno jednaka 1/4 zapremnine ispušnih plinova koju eliminiraju katalizatori proizvedeni u toj tvornici. Ipak, budućnost autokatalizatora vidimo u njihovom

recikliranju, tj. ponovnom korištenju platine iz starih katalizatora u izgradnji novih.Zbog toga što je prirodni proces obnavljanja rijeka i jezera vrlo polagan, smišljena je

metoda dodavanja vapnenca u kiselu vodu da se podigne pH razina. Metoda se najviše koristi u Norveškoj i Švedskoj, ali ne i šire jer je to vrlo skupa metoda i

potrebno ju je ponavljati relativno često da pH razina ponovno ne spusti. Dodavanje vapnenca je ipak samo kratkotrajno rješenje za specifična područja, a ne regionalno

ili globalno rješenje.Ovakve tehnologije podižu cijenu proizvodnje, ali spašavaju šume, vode i zrak, te

živote ljudi i životinja.Bitno je reći da vrlo veliki dio sveukupne svjetske emisije SO2 dolazi iz

termoelektrana koje kao pogonsko gorivo koriste ugljen. Smanjenje emisije SO2 moguće je :

-korištenjem ugljena saa manjim udjelom sumpora-pranjem ugljena prije sagorijevanja

-korištenjem različitih kemijskih sredstava-korištenjem prirodnog plina umjesto ugljen

Bojana Matijevic, Brankica Miljevic VIII-4Bojana Matijevic, Brankica Miljevic VIII-4