Katarzyna Sikora*

Klastry turystyczne szansą rozwoju mikroregionów

Wstęp Celem artykułu jest przedstawienie możliwości rozwoju gospodarczego

regionów, w wyniku podejmowania inicjatyw klastrowych w branży turystycz-

nej. Pomimo obecności tematyki klastrów w wielu dokumentach strategicznych dotyczących rozwoju gospodarki, ich rozwój w Polsce jest niewystarczający.

W artykule przedstawiono wyniki badań i analiz przeprowadzonych zarówno

przez firmy konsultingowe, pracowników naukowych jak i przez autorkę arty-kułu. Z zaprezentowanych badań płyną spójne wnioski przemawiające za ko-

niecznością wdrażania polityki klastrowej, a także zwracające uwagę na wiele

problemów dotyczących tworzenia klastrów w branży turystycznej. W artykule

posłużono się przykładem regionu zlokalizowanego w województwie pomor-skim (Mierzei Wiślanej), by użyć konkretnych liczb oraz faktów ilustrujących

potrzebę kooperacji przedsiębiorstw.

1. Znaczenie i charakter sektora turystyki w gospodarce Sektor turystyczny jest istotnym elementem gospodarki światowej. We-

dług danych Światowej Rady Podróży I turystyki 1 w 2011 roku przemysł tury-

styczny był odpowiedzialny za wytworzenie około 9% światowego PKB.

[Travel &Tourism 2011, 2011, dostęp: 13.12.2011]. Ministerstwo Sportu i Tu-

rystyki szacuje, że turystyka stanowiła w 2009 roku 4,9% polskiego PKB [Go-spodarka turystyczna w Polsce w 2009 roku, 2009, dostęp: 05.12.2011].

Specyficzną cechą sektora turystycznego jest kompleksowość oferowane-

go produktu [Kusa, 2008]. Popyt na usługę turystyczną nie jest tożsamy z usłu-gą oferowaną przez danego przedsiębiorcę. Źródło popytu leży w postrzeganiu

przez potencjalnego konsumenta regionu, wraz z jego całą infrastrukturą i ofer-

tą, jako atrakcyjne. Oznacza to, że w sektorze turystycznym bardzo istotne jest

zjawisko synergii. [Nordin, 2003, dostęp: 16.12.2011]. Podobnie postrzega tę kwestię M.E. Porter, wg którego pozytywne wrażenia turystów zależą w dużej

mierze od jakości komplementarnych produktów turystycznych. Porter zauwa-

żył, że w klastrach turystycznych występuje wiele zależności między jego członkami, które w całości oddziałują na cały sektor mocniej, niż gdyby zsu-

mować ich pojedyncze działania [Porter, 1998].

Kolejną cechą charakterystyczną sektora turystycznego jest jego interdy-scyplinarność. Łączy on w sobie elementy innych gałęzi gospodarki jak

np. usługi transportowe, medyczne, telekomunikacyjne czy też pocztowe.

Na sektor turystyczny składają się poza obiektami świadczącymi usługi nocle-

* Mgr, Wydział Zarządzania i Ekonomii, Politechnika Gdańska, katrin.sikora@gmail.com 1 WTTC – World Travel & Tourism Council

Katarzyna Sikora 56

gowe również: parki rozrywki, kluby, restauracje, muzea, sklepy oraz wiele

innych. Jest on heterogeniczny – oferuje wiele rodzajów dóbr. Z tego powodu trudno jednoznacznie określić granice sektora turystycznego [Nordin, 2003,

dostęp: 16.12.2011].

2. Charakterystyka klastrów turystycznych „Klaster, to geograficzna koncentracja powiązanych ze sobą przedsię-

biorstw wyspecjalizowanych dostawców, usługodawców, przedsiębiorstw w powiązanych gałęziach przemysłu oraz instytucji stowarzyszonych (np. uni-

wersytetów, agencji standaryzacji oraz stowarzyszeń handlowych) w szczegól-

nych obszarach, które zarówno konkurują, jak i prowadzą wzajemną współpra-cę.” [Porter, 1998]. Powyższa definicja dotyczy klastra przemysłowego. W ka-

strach turystycznych koncentracja geograficzna jest ściśle związana z walorami

danego regionu. Może to być obecność atrakcji w postaci zabytków, bogata kultura czy też wyjątkowe warunki przyrodnicze. Skupiska te wykorzystują

unikalne zasoby danego obszaru [Kubiak, 2009]. Siłą napędową klastra jest

współpraca trzech istotnych stron- przedsiębiorców, instytucji badawczo-rozwojowych oraz jednostek samorządowych [Staszewska, 2009].

O atrakcyjności danego regionu turystycznego decydują różne czynniki.

Są to między innymi: ilość i charakter atrakcji turystycznych, szybka i wygodna komunikacja, poczucie bezpieczeństwa, reklama, wysokiej jakości usługi

w zakresie noclegów, wyżywienia itp.

Klastry turystyczne różnią się jednak od klastrów przemysłowych, głównie w dwóch obszarach. Pierwsza różnica dotyczy produktu finalnego klastra.

W przemyśle głównym celem jest stworzenie konkretnego produktu, np. ma-

szyny, której elementy są wytwarzane przez uczestników klastra. Członkowie klastra mają jasną wizję jak ma ona wyglądać i jakie ma spełniać parametry.

W turystyce zaś produkt jest kompleksowy i składa się z wielu odmiennych

produktów, które mogą egzystować na rynku samodzielnie. Efektem działania klastra jest wzmocnienie efektu synergii powodującej większą atrakcyjność

regionu [Nordin, 2003, dostęp: 16.12.2011]. Wywołuje to zwiększone zaintere-

sowanie ofertą całego klastra, a co za tym idzie, wzrost sprzedaży różnych pro-duktów. Trudno jednak zmierzyć współczynnik korelacji tych dwóch zjawisk

będąc na poziomi pojedynczego przedsiębiorcy. Członkowie klastrów tury-

stycznych zazwyczaj nie identyfikują się mocno z klastrem, ponieważ uzyskany produkt finalny nie przekłada się bezpośrednio na ich zyski. Utrudnieniem

w identyfikowaniu synergicznego efektu działalności klastra może być również

duży poziom rozdrobnienia w turystyce. Kolejną różnicą między klastrami przemysłowymi a turystycznymi jest

poziom współpracy z centrami badawczo-rozwojowymi. Niski poziom innowa-

cji w turystyce związany jest z jej tradycyjnym charakterem. Należy jednak zaznaczyć, że współpraca jednostek badawczych oraz klastrów turystycznych

może przyczynić się do udoskonalenia istniejących produktów turystycznych,

rozpoznania nowych trendów, badania poziomu zadowolenia klientów i na ba-

Klastry turystyczne szansą rozwoju mikroregionów 57

zie tego do tworzenia nowych produktów turystycznych. Uczestnictwo w kla-

strach turystycznych nie wymaga posiadania specjalnych umiejętności. Człon-kowie klastra zazwyczaj nie są tak wysoko wykwalifikowani jak w klastrach

przemysłowych [Staszewska, 2009].

3. Korzyści z tworzenia klastrów turystycznych Integracja ekonomiczna Europy i postępujący proces globalizacji sprawia-

ją, że konieczna staje się gospodarcza specjalizacja regionów. Produkty unikal-ne, skierowane do wąskiej grupy odbiorców mogą przyczynić się do uzyskania

przewagi konkurencyjnej na rynku [Kubiak, 2009]. O konkurencyjności regio-

nów decyduje między innymi poziom innowacyjności lub indywidualizmu pro-duktów, a także jakość szeroko rozumianej współpracy. W obecnej chwili dużą

wagę przywiązuje się do wspierania i propagowania polityki klastrowej. Infor-

macje takie można uzyskać w wielu dokumentach dotyczących strategii rozwo-ju gospodarczego Polski i poszczególnych województw czy regionów. Turysty-

ka jest branżą predysponowaną do stworzenia klastra ze względu na jej hetero-

geniczny i złożony charakter oraz naturalnie występujące zależności między

ich członkami [Kusa, 2008]. Ekonomiczne otoczenie biznesu w postaci regulacji prawnych, ilości i ja-

kości procedur, przepisów prawa podatkowego oraz innych czynników, są ele-

mentem wspólnym dla całego kraju. Istnieją jednak obszary aktywności przed-siębiorstw, które podlegają ich bezpośredniemu wpływowi. Są też takie dzie-

dziny, w których firmy mogą dostrzegać konieczność przeprowadzenia zmian,

jednakże działając indywidualnie, nie są w stanie uzyskać zamierzonych rezul-tatów. Niektóre cele wymagają podjęcia wspólnego wysiłku, ponieważ dla po-

jedynczego przedsiębiorcy stanowią zbyt duże obciążenie (finansowe, intelek-

tualne lub organizacyjne), dla samorządów zaś są niemożliwe do zrealizowania np. z powodów formalnych. Współpraca w klastrze samorządów i przedsiębior-

ców korzystających z pomocy jednostek naukowych, może być źródłem wielu

korzyści. Poniżej przedstawiono najważniejsze z nich: 1. Współpraca na poziomie klastra wywiera pozytywny wpływ na procesy

specjalizacji obszarów geograficznych skupiających przedstawicieli jednej

branży i umożliwia uzyskiwanie przez nie przewagi konkurencyjnej. 2. Silniejsza pozycja konkurencyjna klastrów wiąże się ze stworzeniem

wspólnej strategii, która jest podstawą podejmowania dalszych działań

na różnych obszarach. Dotyczą one między innymi działań marketingo-wych, których celem jest większa rozpoznawalność regionu poprzez wspól-

ną promocję, tworzenie marki [Barkley, Henry, 2001], stworzenie identyfi-

kacji wizualnej oraz zadbanie o atrakcyjną formę reklamy. Dzięki temu re-

giony są lepiej rozpoznawalne i zyskują nowych klientów [Kubiak, 2009]. 3. Klastry mogą umożliwić zdobycie skutecznego, nieobciążonego zbędnymi

procedurami finansowania przedsięwzięć. Dla poszczególnych firm oznacza

to m.in. łatwiejszy dostęp do kapitału i wzrost dochodów.

Katarzyna Sikora 58

4. Klastry umożliwiają usprawnienie działania w dziedzinach, za które nikt nie

przyjął jeszcze odpowiedzialności. Mogą być pomocne w szukaniu inwesto-rów o innowacyjnych pomysłach na produkty turystyczne, sprzyjać

usprawnianiu środków transportu, angażować się w zwiększanie bezpie-

czeństwa publicznego, aktywizację przedsiębiorców w celu rozwijania ich

kompetencji. Wspólnym obszarem działania może być poprawa infrastruk-tury regionu czy też tworzenie regulacji umożliwiających bardziej bez-

pieczne prowadzenie działalności lub podnoszenie jakości usług.

5. Klastry sprzyjają rozprzestrzenianiu się wiedzy, innowacji i dobrych prak-tyk [Kusa, 2008]. Znacznie łatwiej jest, niż pojedynczym przedsiębiorcom,

prowadzić badania rynkowe. Szkolenia, wymiana opinii i poglądów powo-

dują scalenie środowiska i jego większą elastyczność na zmieniające się

warunki rynkowe. Wszystko to prowadzi do silniejszej pozycji konkuren-cyjnej, niemożliwej do osiągnięcia przez indywidualne firmy. Współpraca

z jednostkami naukowymi i badawczymi powoduje lepsze rozpoznanie ryn-

ku oraz potrzeb klientów [Cortright, 2006]. 6. Innowacyjne projekty, będące między innymi konsekwencją dzielenia się

wiedzą, są źródłem pozytywnych efektów zewnętrznych. Stworzenie inno-

wacyjnego produktu turystycznego powoduje, że zyskują wszyscy człon-kowie klastra. Potencjalni klienci postrzegają ich ofertę m.in. przez pryzmat

możliwości korzystania innowacyjnej atrakcji turystycznej.

7. Klastrowanie umożliwia wydajniejsze zużycie czynników produkcji i obni-

żanie kosztów, a także wykorzystanie efektów skali w dziedzinie zaopa-trzenia. Prowadzi to do zwiększonej produktywności [Barkley, Henry,

2001].

8. Przedsiębiorcom współpracującym w klastrze łatwiej jest rozpocząć współ-pracę z wyspecjalizowanymi firmami świadczącymi usługi komplementar-

ne do podstawowych.

9. Lokalna społeczność zyskuje polepszenie warunków bytowych i większe perspektywy zatrudnienia. Wpływa to na wzrost zamożności, a także zmia-

nę postaw społecznych w kierunku współpracy na rzecz wspólnego dobra.

Stworzona sieć powiązań prowadzi do wytworzenia trwałych relacji między

członkami klastra. Dzięki temu są oni w stanie szybko podejmować decyzje i realizować wspólne projekty [Bojar, 2007]. Działalność klastra może rów-

nież przyczynić się do uzyskania pozytywnych efektów zewnętrznych

w postaci zwiększenia aktywności oraz zaufania społecznego [Staszewska, 2009].

10. Klastry zapewniają koordynację w zakresie uzyskiwania wymienionych

wcześniej celów oraz uzyskanie synergicznego efektu współpracy. Przed-

siębiorstwa, dzięki działalności klastra, mogą mieć większy wpływ na ota-czające je środowisko prowadzenia działalności gospodarczej.

Współpraca w klastrze wymaga odmiennego od dotychczasowego spoj-

rzenia na problemy danego regionu. Są one postrzegane w sposób całościowy

Klastry turystyczne szansą rozwoju mikroregionów 59

i interdyscyplinarny. Dzięki temu mogą być rozwiązane z poziomu aktywności

klastra, który jest w stanie zainicjować odpowiednie działania.

4. Rozwój klastrów turystycznych w Polsce Wg raportu przygotowanego przez Deloitte Polska istnieje 178 klastrów

i inicjatyw klastrowych. Na 47 zbadanych inicjatyw klastrowych, większość z nich jest wynikiem aktywności oddolnej. Ponad połowa klastrów znajduje się

w fazie embrionalnej rozwoju i należy do grupy mikro i małych przedsię-

biorstw. Dominujące formy organizacyjne to stowarzyszenie i porozumienie (70%). Wspomniany raport obejmuje również klastry turystyczne (Klaster Re-

stauratorów i Hotelarzy, Opolski Klaster Turystyczny „Kraina miodem i mle-

kiem płynąca”). Spośród 42 klastrów posiadających strategię, większość ją sformalizowało (69%) [Benchmarking klastrów w Polsce – 2010, 2010, dostęp:

4.01.2012]. W 2009 roku w Polsce istniało 11 klastrów turystycznych i 128

grup partnerskich [Staszewska, 2009]. W styczniu 2011 roku klastrów tury-

stycznych było 21 [opracowanie własne]. Tablica 1 przedstawia spis woje-wództw wraz z powstałymi klastrami.

Tablica 1. Spis województw wraz z powstałymi w nich klastrami

Województwo Nazwa klastra

Dolnośląskie Klaster ceramika i turystyka

Kujawsko-pomorskie Ciechociński Klaster Uzdrowiskowy Dolina Zdrowia

Inowrocławska Lokalna Organizacja Turystyczna (INLOT) - Katalog 2011

Lokalna Organizacja Turystyczna Toruń

Lubelskie

Stowarzyszenie Agroturystyczne ''Galicyjskie Gospodarstwa

Gościnne - Bieszczady''

Lokalna Organizacja Turystyczna ''Kraina Lessowych Wą-

wozów'

Klaster Restauratorów i Hotelarzy - Katalog 2011

Klaster Kultury Lubelszczyzny

Lubuskie

Lubuska Regionalna Organizacja Turystyczna LOTUR

Lubuski Szlak Wina i Miodu

Łódzkie Klaster łódzki „Turystyka Konna”

Małopolskie „Klaster Turystyczny Dolina Wisłoki”

Mazowieckie Klaster Turystyczny Mazowsza

Opolskie

Opolski Klaster Turystyczny „Kraina mlekiem i miodem

płynąca”

Podkarpackie Bieszczadzki Transgraniczny Klaster Turystyczny

Podlaskie Północno-Wschodni Innowacyjny Klaster Turystyczny

”Kryształ Europy”

Pomorskie Sopocki Klaster Turystycznych

Pomorski Klaster Horeca

Świętokrzyskie Klaster Turystyki i Rozwoju Regionalnego „Słońce Regio-

nu”

Katarzyna Sikora 60

Wielkopolskie

Klaster Turystyczny Północnej Wielkopolski „Dolina Note-

ci”

Zachodniopomorskie Transgraniczny Klaster Turystyczny Szlak wodny Berlin-

Szczecin-Bałtyk Źródło: Opracowanie własne.

Klastry turystyczne w Polsce charakteryzują się niskim poziomem inno-wacyjności. Jest to związane z tradycyjnym charakterem branży. Zazwyczaj

wielkość klastra turystycznego nie przekracza kilkudziesięciu członków,

choć zdarzają się większe, liczące nawet kilka tysięcy podmiotów (np. Kryształ Europy) [Staszewska, 2009]. Każdy z istniejących w 2009 roku klastrów po-

wstał w wyniku inicjatywy odgórnej, co może sugerować słabe rokowania

dla ich dalszej działalności. Prawdopodobną przyczyną takiego stanu rzeczy jest

brak świadomości społeczeństw o możliwościach, jakich może być źródłem inicjatywa klastrowa i ogólna niechęć do podejmowania wspólnych inicjatyw.

Firmy należące do klastra reprezentują głównie mikro lub małe przedsiębior-

stwa i nacechowane są dużym poziomem nieufności. Część powołanych odgór-nie klastrów, dzięki zaangażowaniu organizatorów, poczyniła znaczne postępy

w zakresie tworzenia klastra. Są to np. Transgraniczny Klaster Bieszczadzki,

Beskidzka 5, Kryształ Europy [Staszewska, 2009].

5. Mierzeja Wiślana- przykład potencjalnego klastra turystycznego 5.1 Analiza ilościowa potencjału stworzenia klastra

Mierzeja Wiślana jest regionem o doskonałych walorach przyrodniczych

i turystycznych. Do niewątpliwych zalet tego obszaru należą: dostęp do płytkich

wód Zalewu Wiślanego i do Morza Bałtyckiego, bliskość muzeów, zabytków

oraz aglomeracji trójmiejskiej, rezerwaty przyrody (np. Mewia Łacha, Ptasi Raj, Buki Mierzei Wiślanej, Rezerwat Kormoranów), atrakcje turystyczne (parki

linowe, zjeżdżalnie, wesołe miasteczka itp.) Najważniejsze miejscowości regio-

nu to Krynica Morska, Stegna, Sztutowo, Kąty rybackie i Jantar. W 2010 roku 46,5 % wszystkich przedsiębiorstw działających w wymienionych miejscowo-

ściach należało do sekcji obiektów zakwaterowania i gastronomii (sekcja I

wg PKD 2 z 2007 roku). W Krynicy Morskiej udział ten wynosił 61 %. Miara

ta nie odzwierciedla wielkości przedsiębiorstw ani ich przychodów, niemniej

jednak sugeruje, że turystyka jest bardzo ważnym elementem lokalnej gospo-

darki. Liczba przedsiębiorstw świadczących usługi zakwaterowania i usług ga-

stronomicznych należących do gminy Stegna, Sztutowo i Krynica Morska wzrosła z roku 2009 do 2010 o 7% [GUS]. W każdej miejscowości najwięcej

przedsiębiorstw należy do sekcji I co zostało zaprezentowane w Tablicy 2.

2 PKD – Polska Klasyfikacja Działalności.

Klastry turystyczne szansą rozwoju mikroregionów 61

Tablica 2. Główne sekcje aktywności przedsiębiorstw na Mierzei Wiślanej

Udział w liczbie całkowitej przedsiębiorstw (%)

Miejscowość Stegna Sztutowo Krynica Morska

Sekcja/Rok 2002 2010 2002 2010 2002 2010

Sekcja H 3 17,3 23,1 48,5

Sekcja I 4 42 25 61

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [GUS], [Sikora, 2010].

W Stegnie i Sztutowie duży udział stanowią sekcje F i G (wg PKD z 2007 roku odpowiednio: budownictwo oraz handel hurtowy i detaliczny; na-

prawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle). Miejscowości te sta-

nowią zaplecze dla Mierzei Wiślanej w dziedzinie budownictwa i zaopatrzenia. Specjalizację gospodarczą Mierzei Wiślanej można zmierzyć posługując

się współczynnikiem lokalizacji LQ5. Dla celów niniejszego opracowania po-

równano liczbę jednostek ekonomicznych w sektorze H lub I (w zależności

od klasyfikacji PKD z 2004 lub 2007 roku) do całkowitej liczby zarejestrowa-nych jednostek gospodarczych w dwóch wybranych regionach – Mierzei Wi-

ślanej oraz województwa pomorskiego. Do obliczeń współczynnika LQ użytku

następującego wzoru [Key…, dostęp: 25.12.2011]:

EE

eeLQ

i

i

/

/ (1)

gdzie: ie - Liczba jednostek aktywności ekonomicznej na Mierzei Wiślanej w sekcji H/I

e - Całkowita liczba jednostek aktywności ekonomicznej na Mierzei Wiślanej iE - Liczba jednostek aktywności ekonomicznej w województwie pomorskim w sekcji H/I

E- Całkowita liczba jednostek aktywności ekonomicznej w województwie pomorskim

Wyniki obliczeń współczynnika lokalizacji przedstawiono w Tablicy 3.

Tablica 3. Współczynnik Lokalizacji (LQ) Mierzei Wiślanej w latach 2002,

2008 i 2010

Rok

2002 (H) 2008 (H) 2010 (I)

ie 405 596 672

E 1523 1930 2055

ie / e 0,27 0,31 0,33 iE 11039 11503 13730

3 Wg PKD z 2004 roku - Hotele i restauracje. 4 Wg PKD z 2007 roku - Usługi zakwaterowania i gastronomiczne. 5 Location Quotient.

Katarzyna Sikora 62

E 216280 240496 260202

iE /E 0,05 0,05 0,053

LQ 5,21 6,46 6,23

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych [GUS].

Współczynnik lokalizacji LQ > 1,25 świadczy o specjalizacji gospodarczej

regionu [Skawińska, Zalewski, 2009]. LQ dla Mierzei Wiślanej wynosił

w 2010 roku 6,23, co potwierdza bardzo głęboką specjalizację w zakresie tury-styki. Wysoki współczynnik LQ potwierdza, że konsumentami produktów

są prawdopodobnie klienci spoza badanego regionu [Location, 2012, dostęp:

03.01.2012].

5.2 Analiza jakościowa potencjału stworzenia klastra na Mierzei Wiślanej

W celu zbadania potencjału stworzenia klastra na Mierzei Wiślanej prze-

prowadzono badania jakościowe w postaci ankiet i wywiadów przeprowadzo-nych z 12 przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą w Krynicy

Morskiej [Sikora, 2010]. Badanie zostało przeprowadzone w 2008 roku. Badana

grupa należała do mikro i małych przedsiębiorstw. Jedna firma funkcjonowała

na rynku jako fundacja. Ich aktywność związana była głównie z usługami za-kwaterowania i wyżywienia. Pozostałe firmy oferowały usługi fryzjerskie, pro-

jektowania stron www, handlu. Siedmiu spośród badanych przedsiębiorców

prowadziło działalność całoroczną. W zakresie konkurencyjności, badana grupa w 2/3 przypadków uważa-

ła się za równie konkurencyjną jak pozostałe, trzy zaś uważały, że są bardziej

konkurencyjne. Te ostatnie były – w odróżnieniu do pozostałych – wyspecjali-zowane w oferowaniu pewnego rodzaju usług.

Wszystkie badane przedsiębiorstwa deklarowały małą lub brak jakiejkol-

wiek kooperacji między firmami działającymi na rynku. Największy poziom

kooperacji był dostrzeżony między firmami oferującymi komplementarne do podstawowych usługi (reklama, zaopatrzenie, pralnie, usługi rachunkowe).

Przedsiębiorcy nie kooperowali w zakresie dzielenia się wiedzą czy też do-

świadczeniami, kontaktami biznesowymi, najlepszymi praktykami. Pomimo słabej kooperacji przedsiębiorców, oceniali oni, że taka współ-

praca pozytywnie wpływa na ich działalność, lecz nie potrafili określić, w jakim

stopniu. Nie umieli również wskazać, na który obszar ich działalności miała ona wpływ. Zazwyczaj odpowiadali, że żadna z proponowanych w ankiecie

odpowiedzi nie jest poprawna lub że nie wiedzą, która jest wg nich poprawna.

Po głębokim namyśle wskazywali lepszą eksplorację rynku, poprawę w zarzą-

dzaniu firmą, specjalizację, obniżanie kosztów. Firmy deklarowały również pogłębienie kooperacji w ciągu następnych 3 lat.

Współpraca z jednostkami samorządu terytorialnego była oceniana w za-

leżności od długości istnienia danej firmy na rynku. Przedsiębiorstwa działające od wielu lat uważały, że współpraca jest zadowalająca. Z kolei nowo powstałe

Klastry turystyczne szansą rozwoju mikroregionów 63

firmy deklarowały swoje niezadowolenie w związku z utrudnieniami biurokra-

tycznymi w rejestracji działalności oraz brak pomocy w zakładaniu działalno-ści.

Badania dotyczyły również pomocy, którą przedsiębiorcy chcieliby otrzy-

mać od instytucji wspierających. Pomoc ta miałaby dotyczyć głównie usług

konsultingowych w dziedzinie marketingu i pozyskiwaniu zewnętrznych źródeł finansowania, a także w zakresie szkoleń.

10 spośród 12 badanych przedsiębiorców deklarowało chęć przyłącze-

nia się do klastra. Uważali oni, że wpłynie to pozytywnie na działalność ich firmy. Wszyscy badani deklarowali chęć pracy społecznej na rzecz klastra,

połowa zaś również wsparcie finansowe. Przedsiębiorcy mieli bardzo odmienne

zdanie na temat potencjalnie najlepszej struktury klastra. Przeważały dwa ro-

dzaje - mocno sformalizowana struktura lub stowarzyszenie. Oczekiwali oni, że klaster byłby źródłem informacji rynkowych, wiado-

mości branżowych oraz promocji i reklamy. Powinien być również odpowie-

dzialny za wyszukiwanie partnerów biznesowych, a także za współpracę z przedsiębiorstwami zajmującymi się pozyskiwaniem środków unijnych, kre-

dytów.

Ankietowani przedsiębiorcy mieli obawy związane z występowaniem nie-uczciwości czy też niesprawiedliwości społecznych wewnątrz klastra. Obawia-

li się kradzieży pomysłów, a także pojawienia się wysokich kosztów w związku

z działalnością klastra.

Luźne rozmowy prowadzone z przedsiębiorcami ujawniły wiele obszarów, które mają istotne znaczenie przy tworzeniu klastra. W ich wypowiedziach zna-

lazły się uwagi dotyczące braku zintegrowanych działań na rzecz rozwoju re-

gionu. Wskazywali na brak strategii oraz na niedociągnięcia w wielu dziedzi-nach. Najczęściej uwagi skupiały się na atrakcjach turystycznych, o których

rozwój nie dba się w wystarczający sposób. Ankietowani chętnie przedstawiali

swoje pomysły. Uważali, że istnieje potrzeba stworzenia całorocznego obiektu sportowego, rewitalizacji istniejącego Jacht Klubu, organizacji zawodów boje-

rowych i jachtowych, komercyjnego użytkowania złóż solankowych oraz stwo-

rzenia ścieżek rowerowych i tras dla sportów zimowych. Przedsiębiorcy uważa-

li, że powinno to leżeć w gestii samorządu i władz [Sikora, 2010]. Podobne wyniki badań otrzymano badając opinie przedsiębiorców wkra-

czających do klastra Beskidzka 5 zarówno, jeśli chodzi o obawy dotyczące kla-

strowania, ocenę pozycji konkurencyjnej własnej firmy. Również w regionie Beskidzkiej 5 przedsiębiorcy byli w większości gotowi do przystąpienia do kla-

stra i spodziewali się pozytywnych zmian wynikających z jego działania [Sta-

szewska, 2009].

Katarzyna Sikora 64

Zakończenie Klastry, ze względu na pogłębioną kooperację zachodzącą między uczest-

nikami, są w stanie zapewnić przewagę konkurencyjną regionów poprzez dzia-

łalność na różnych obszarach (marketing, infrastruktura, przepływ wiedzy, ba-

dania naukowe) i uzyskanie efektu synergii. Tworzenie klastrów turystycznych w Polsce może być źródłem specjaliza-

cji oraz wzrostu gospodarczego regionów. Branża turystyczna jest predyspono-

wana do kooperacji i tworzenia klastrów ze względu na heterogeniczny charak-

ter i konieczność tworzenia kompleksowej oferty. Do klastrów turystycznych należą głównie mikroprzedsiębiorstwa o tradycyjnym charakterze, co nie sprzy-

ja innowacjom. Z drugiej strony firmy działające w obszarze turystyki wykazują

nieufność wobec inicjatyw klastrowych, czego przejawem jest tworzenie kla-strów wyłącznie w wyniku inicjatywy odgórnej. W latach 2009-2011 zaobser-

wowano wzrost liczby klastrów turystycznych w Polsce, jednakże w stopniu

niewystarczającym do efektywnego wykorzystania zasobów turystycznych kra-ju.

Wyniki przeprowadzonej dla regionu Mierzei Wiślanej analizy ilościowej

i jakościowej świadczą o bardzo dużej specjalizacji tego regionu i o wyjątko-

wym potencjale utworzenia klastra. Konieczne jest zbadanie, jakie są kluczowe przyczyny małej ilości inicja-

tyw klastrowych zakończonych sukcesem i użycie wyników badań w stworze-

niu skutecznej polityki klastrowej, będącej szansą rozwoju mikroregionów tury-stycznych.

Literatura 1. Barkley David L., Henry Mark S. (2001), Advantages and disadvantages of

targeting industry clusters, Regional Economic Development Research, La-

boratory, Clemson University, Clemson. 2. Benchmarking klastrów w Polsce-2010 (2010), Deloitte Business Consul-

ting S.A., Warszawa, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,

http://www.pi.gov.pl/PARPFiles/file/klastry/Benchmarking_klastrow/Benchmarking_klastrow_w_Polsce_2010.pdf .

3. Bojar E., Olesiński Z. (2007), The emergence and development of clusters

in Poland, Centrum Doradztwa i Informacji Difin Sp. Zoo, Warszawa.

4. Cortright J., (2006), Making Sense of Clusters: Regional competitiveness an Economic Development, The Brookings Institution Metropolitan Policy

Program, Brookings.

5. Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Regionalnych, http://www.stat.gov.pl.

6. Gospodarka turystyczna w Polsce w 2009 roku (2009), Departament

Turystyki, http://msport.gov.pl/aktualnosci-turystyka/1698-Gospodarka-

turystyczna-w-Polsce-w-2-9-roku-?retpag=/turystyka/.

Klastry turystyczne szansą rozwoju mikroregionów 65

7. Key concepts in Regional Planning. Location Quotient Department of City

and Regional Planning, Cornell University, http://www.nyecon.cornell. edu/planning/concepts/location_quotient.mgi.

8. Kubiak K. (2009), Turystyka drogą do innowacyjności subregionów, Insty-

tut Badań nad Przedsiębiorczością i Rozwojem Ekonomicznym EEDRI.

9. Kusa R. (2008), Uwarunkowania Rozwoju klastrów turystycznych, Akade-mia Górniczo-Hutnicza w Krakowie.

10. Location Quotient Technique (2012), Florida State University, Department

of Urban and Regional Planning, http://mailer.fsu.edu/~tchapin /garnettchapin/urp5261/topics/econbase

11. Nordin S. (2003), Tourism clustering & innovation- paths to economic

growth and innovation, European Tourism Research Institute, http://ekstranett.innovasjonnorge.no/Arena_fs/tourism-clustering-and-

inno_etour0104.pdf.

12. Porter M. E. (2008) „Clusters and the New Economics of Competition”,

Harvard Business Review. 13. Porter M. E. (2008) On Competition, Harvard Business School Press, Bos-

ton.

14. Sikora K. (2010), The application of a clustering in the development of pomeranian tourist sector- an example of the Vistula Spit,

Master thesis, Faculty of Management and Economics, Gdansk University

of Technology.

15. Staszewska J.(2009), Klaster perspektywą dla przedsiębiorców na polskim rynku turystycznym, Centrum Doradztwa i Informacji Difin Sp. Z o.o.,

Warszawa.

16. Travel &Tourism 2011 (2011), http://www.wttc.org/site_media/uploads/ downloads/traveltourism2011.pdf

Streszczenie Turystyka stanowi istotny element gospodarki światowej. W obliczu pogłębiają-

cej się globalizacji, istotne jest zapewnienie konkurencyjności regionów. Celem artyku-

łu było zaprezentowanie korzyści gospodarczych, wynikających z tworzenia klastrów

w regionach o atrakcyjnych walorach turystycznych.

Klastry turystyczne umożliwiają osiągnięcie synergicznego efektu działania po-

szczególnych firm. Realizują to poprzez przeprowadzanie działań na różnych płaszczy-

znach, które dla pojedynczego przedsiębiorcy, czy też jednostki samorządu terytorial-

nego, są niemożliwe do zrealizowania. Wzrost gospodarczy pobudzany jest poprzez

wzrost efektywności (zwiększony przepływ wiedzy, informacji, najlepszych praktyk

za pośrednictwem szkoleń i współpracy z jednostkami badawczymi, obniżanie kosztów

działalności, lepsze warunki negocjacji cen zaopatrzenia), a także poprzez zwiększenie zainteresowania lokalną ofertą turystyczną na skutek wspólnych działań na rzecz strate-

gii, marketingu, tworzenia kluczowych atrakcji itp.

Wyniki badań, przeprowadzonych przez autorkę artykułu w regionie turystycz-

nym Mierzei Wiślanej (woj. pomorskie), świadczą o jego wysokiej specjalizacji gospo-

darczej w dziedzinie turystyki.

Katarzyna Sikora 66

Wiele regionów Polski nie wykorzystuje swojego potencjału, a także możliwości,

jakie niesie ze sobą implementowanie polityki klastrowej. Do końca 2011 roku w Pol-

sce powstało 21 klastrów. Były to głównie inicjatywy odgórne, co świadczy o istnieniu

barier w tworzeniu klastrów. Ilość i jakość tworzenia klastrów turystycznych jest cały

czas niewystarczająca. Regiony tracą szansę na osiągnięcie przewagi konkurencyjnej na

rynku. Z tego względu istotne jest promowanie polityki klastrowania.

Słowa kluczowe turystyka, klastry, Mierzeja Wiślana, współczynnik lokalizacji

Tourism clusters as a chance for a regional development (Summary) Tourism clusters generate many economical benefits and provide necessary tools

for obtaining competitive advantages of regions on the market. Polish tourism industry

does not implement clustering policy sufficiently. Thus there is a strong need for de-

termination of factors affecting clusters formation and creating substancial support in

terms of policy realization. It will be helpful in boosting economies of regions special-

ized in tourism.

Key words tourism, clusters, Vistula Spit, location quotient