T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

KLİMALARDA KOMPRESÖR BAKIM VE ONARIMI

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

i

AÇIKLAMALAR .............................................................................................................. iii GİRİŞ ..................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 .................................................................................................3 1. KLİMALARIN TANITIMI VE DEVRE ŞEMALARI......................................................3

1.1. Klimaların Tanıtımı...................................................................................................3 1.2. Klima Çeşitleri ..........................................................................................................4

1.2.1. Pencere Tipi Klimalar ........................................................................................4 1.3. Gaz Akış Devre Şemaları ........................................................................................12 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................16

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ...............................................................................................17 2. KLİMALARDA KULLANILAN KOMPRESÖRLER ...................................................17

2.1. Kullanılan Kompresörler .........................................................................................17 2.1.1. Kompresör Elektrik Ekipmanları ......................................................................18

2.2. Kompresör Çeşitleri ................................................................................................20 2.2.1. Pistonlu Kompresörler......................................................................................20 2.2.2. Dönel (Rotary) Kompresörler ...........................................................................21 2.2.3. Salyangoz (Scroll) Kompresörler......................................................................22 2.2.4. Helisel Vidalı Kompresörler .............................................................................23 2.2.5. Santrifüj Kompresörler .....................................................................................24

2.3. Kompresörlerin Arıza ve Bakımı .............................................................................24 2.3.1. Kompresörün Yanma Sebebleri ........................................................................26 2.3.2. Verim Kaybı Sebebleri .....................................................................................26 2.3.3. Gürültülü Çalışma Sebebleri.............................................................................27 2.3.4. Kompresörden Gelen Seslerin Sebebleri ...........................................................27

2.4. Klimalarda Çeşitli Arıza Bulma ve Giderme............................................................28 2.4.1. Klima Çalışmıyor .............................................................................................28 2.4.2. Klimanın Fan Motoru Çalışıyor Ne Soğutuyor Ne De Isıtıyor...........................29 2.4.3. Klima Ekovatı Kalkış Yapmıyor Termik Attırıyor ............................................29 2.4.4. Klima Sigorta Attırıyor ....................................................................................30 2.4.5. Klima Çalışıyor Fakat Isıtma ve Soğutma Yapmıyor ........................................30 2.4.6. Klima Sesli Çalışıyor .......................................................................................30

2.5. Kompresörlerin Bakımı ...........................................................................................30 2.5.1. Haftada Bir Defa ..............................................................................................31 2.5.2. Ayda Bir Defa..................................................................................................31 2.5.3. Yılda Bir Defa..................................................................................................31

UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................33 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................34

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ...............................................................................................35 3. KLİMALARA GAZ VERME İŞLEMİNDE KULLANILAN TECHİZATLAR VE GAZ VERME İŞLEMİ ...............................................................................................................35

3.1. Gaz Verme İşleminde Kullanılan Techizatlar...........................................................35 3.1.1. Vakumlama İşlemi ...........................................................................................35

İÇİNDEKİLER

ii

3.2. Gaz Kaçak Tespiti ...................................................................................................38 3.2.1. Basınçlandırma ile Kaçak Testi ........................................................................38 3.2.2. Sabun Köpüğü ile Kaçak Testi .........................................................................39 3.2.3. Elektronik Dedektörler ile Kaçak Testi .............................................................40

3.3. Dolumda Kullanılan Cihazlar ..................................................................................41 3.3.1. Elektronik Terazi ve Şarj Silindiri ....................................................................41 3.3.2. Termostatlı Isıtıcı .............................................................................................42 3.3.3. Servis Manifoldu ve Bağlanması ......................................................................42

3.4. Freon 22 Gazı Tanıtımı ...........................................................................................42 3.5. Gaz Verme İşlemi ...................................................................................................44

3.5.1. Manifoldun Bağlanması ...................................................................................44 3.5.2. Soğutma Sistemine Şarj Edilecek Akışkan Miktarının Belirlenmesi..................45

3.6. Gümüş Kaynağı Yapmak.........................................................................................49 3.6.1. Sert Lehim Tekniği (Gümüş Kaynağı) ..............................................................49

3.7. Terimler ..................................................................................................................51 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................53 UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................54 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................55

MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................56 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................58 KAYNAKLAR ..................................................................................................................59

iii

AÇIKLAMALAR KOD 522EE0118 ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi DAL/MESLEK Elektrikli Ev Aletleri MODÜLÜN ADI Klimalarda Kompresör Bakım ve Onarımı

MODÜLÜN TANIMI Klimalarda kullanılan kompresör bakımı ve tamiri ve

sisteme gaz verme ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL Soğutucularda ekovat/bakımı onarımı ve gaz verme işlemi modülünü almış olmak

YETERLİK Klimalarda kompresör bakım ve onarım ile gaz basma işlemlerini yapmak.

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında klimalardaki ekovat

bakım/onarım ve sisteme gaz verme işlemlerini tekniğine uygun olarak yapabileceksiniz.

Amaçlar

1. Klimaların çalışmasını öğrenecek ve çeşitlerini

tanıyabileceksiniz. Klimalarda gaz akış şemalarını okuyabileceksiniz.

2. Klimalarda kullanılan kompresörlerin (ekovatın) yapısı çalışması ve bakım/onarımını yapabileceksiniz.

3. Uygun ortam sağlandığında soğutucu gazları seçebilecek ve gaz verme işlemini yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Atölye ortamı, takımhane, takım çantası, el aletleri

panosu, kontrol ve vida sıkma aletleri, ölçüm cihazları, anahtar takımları, diğer faydalı el ve güç araçları donanımları, klima ve elemanları, klima cihazı ile ilgili kataloglar, teknik veri kaynakları, kaynak makinesi, manometre, vakum cihazı, gaz kaçak tespit cihazı, gaz ölçeği, iş güvenliği ile ilgili ekipmanlar.

AÇIKLAMALAR

iv

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Bir klimanın ekovatını söküp, daha sonra yine çalışma prensibine ve mekanik şemasına aykırı olmayacak şekilde monte edebilecektir ve sistemdeki ekovat arızalarını tespit edebilecektir. Sisteme doğru ve uygun bir biçimde gaz verip, kaynak yapabilecektir.

Tamamlamış olduğu işlemlerin sonunda ilgili işleme ait oluşturulmuş test ve uygulama sınavlarını gerçekleştirecektir.

Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve beceriler ile günümüzde artık olmazsa olmaz

haline gelen klimaları daha iyi tanıyacak, bunların tamir ve bakımında ve en çok klimalar üzerinde yapılan bir işlem olan gaz verme işlemini yapabileceksiniz.

Ekovat tamirinde tecrübe ve uygun alet ve makinelerin olması gerekir. Ekovata alet

bağlanarak arızasının ne olduğu anında doğru olarak tespit edilebilmektedir. Klima soğutma sistemi karmaşık ve kapalı bir sistem olduğundan bu işin ilmini tam ve

doğru bir şekilde öğrenmek gerekir. Çünkü yapmış olduğumuz bir hata sistemin geriye dönülmez bir hale sokabilir veya büyük maddi zararlar açabilir. Bunun için bu işi en iyi öğrenmemiz ve tecrübe kazanmamız gerekir.

Mekanik soğutma sistemlerinin birçok çeşiti vardır. Bunlar, çeşitli şekillerde,

boyutlarda, değişik parçalardan oluşur ve kullanımları farklıdır. Eğer herbirini anlamaya çalışırsak önümüzde çok uzun ve zor bir görev var demektir. Eğer soğutmanın temellerini öğrenirsek işimiz daha kolay olacaktır. Mekanik soğutma sistemlerinin ilkeleri ve sistemi oluşturan parçalar aynıdır. Bu nedenle, tüm soğutma sistemlerinin ortak yönlerini öğrenmekle işe başlayalım. Böylece, bir sistemi diğerlerinden farklı kılan özellikleri sıralamak daha kolay olacaktır.

Bu işi yapmak istiyorsak her zaman teknoljiyi takip etmek ve yeni çıkan ürünleri alet

ve makineler hakkında bilgi edinmek gerekir.

GİRİŞ

2

3

ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Klimaların çalışmasını öğrenecek ve çeşitlerini tanıyabileceksiniz. Klimalarda gaz

akış şemalarını okuyabileceksiniz. Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır: Ø İş güvenliği ile ilgili gerekli bilgileri edininiz. Ø İnternet ortamından faydalanarak, klimalara ait gaz akış şemalarını temin

ediniz. Ø Bir beyaz eşya servisine gidip, klima çeşitlerini tanıyınız. Ø Elinizde bulunan soğutma ile ilgili şemaları, birkaç kere kendiniz çiziniz. Ø Çizmiş olduğunuz şemaların üstünde bulunan elemanların hemen yanlarına

tanımlarını ve bir kaç özelliğini yazınız. Çalışmalarınızı, kullanacağınız bir ses ve görüntü kaydedicisiyle zenginleştirebilir,

daha sonra elde edilen bu metaryelleri, atölyede bilgisayar ortamında sınıfla paylaşabilirsiniz.

1. KLİMALARIN TANITIMI VE DEVRE ŞEMALARI

1.1. Klimaların Tanıtımı Yapı olarak buzdolabına benzer. Yazın ortamı soğutma, kışın ise ortamı ısıtma görevi

yapar. Klimada buzdolabında bulunmayan dört yollu vana vardır. Bu vana sayesinde gazın dolaşım yönü değiştirilerek ısıtma ve soğutma işlemi gerçekleştirilmektedir. Klimalar belirli bir metoda bağlı olarak kullandıkları R22 gazı kullanılarak bulundukları ortamın ısını soğutmaya nemini azaltmaya yarayan fan motor dış ünite gibi aparatlardan oluşan komple bir ısıtma ve soğutma sistemidir.

Klimalar; pencere, salon ve tavan tipi olmak üzere üç tipte yapılır. Klimaların açılıp kapatılması ve ısı ayarları üzerlerine konan anahtar ve düğmelerle yapıldığı gibi uzaktan kumanda ile de yapılmaktadır. Uzaktan kumanda, özellikle tavan ve duvar tipi split kumalarda çok kullanılır. Klimaların genel anlamda özelliklerini sıralarsak:

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Ø Klima bulunduğu ortamı soğutur. Ancak ortam aşırı soğutulmamalıdır. Klima bulunduğu ortamı maksimum +17.5/+18 °C civarına düşürebilir. Amaç ortamı aşırı soğutmak değil bir serinlik sağlamaktır.

Ø Bulunduğu ortamdaki nemi alır. Evaporatöre gelen sıcak hava üzerindeki nemi evaporatör yüzeyinden geçerken bırakır.

Ø Bulunduğu ortamdaki tozları tutar. Santrafüj fan tarafından emilen hava filtreden geçerken kaba tozları tutulur. İnce toz zerrecikleri ise ıslak evaporatör yüzeyinden geçerken ıslak yüzeye yapışarak tutulurlar. Daha sonra defrost suyu ile birlikte tahliye edilir.

Ø Klima bulunduğu ortamı ısıtır. Ancak ortam aşırı sısıtma olmaz. Klimanın ısıtma özelliği için kullanım genelde kışların ılık geçtiği yerlerde tercih edilir. Aşırı bir ısıtma sağlamaz. Klima bu ısıtma görevini rezistans veya ters gaz çevrim yolu ile yapar. Bununla ilgili ilerleyen konularda bilgi verilecektir.

Ø Klimanın enerji sarfiyatını inceleyecek olursak ortalam rakamlar ile; ısıtmada: 2.06 Kw/h, soğutmada: 2.57 Kw/h dır. Devreden çekmiş olduğu akıma bakarsak; soğutmada: 12A, ısıtmada: 10.1Amper çekmektedir.

1.2. Klima Çeşitleri

Klimalar artık çok çeşitli olarak piyasaya sürülmektedir. Ama yine de içerik olarak

birbirine benzemektedir. Farklı olarak yeni özellikler eklenerek çeşitli isimlerle piyasaya sürülmektedirler. Biz burada kısaca pencere ve split klimalardan bahsedeceğiz.

1.2.1. Pencere Tipi Klimalar

Ekonomik olarak düşünüldüğünde pencere tipi klimalar en uygun fiyatlı çözümlerdir.

Montajı kolaydır ve gerektiğinde başka mekanlara rahatlıkla taşınabilirler. Sınırlı da olsa taze hava girişine müsade eder. Bu avantajlarına rağmen birçok mekanda estetik olmayışları ve ses seviyelerinin yüksekliği nedeni ile tercih edilmemektedir.

Resim 1.1: Pencere tipi klimanın parçaları

5

1.2.1.1. Pencere Tipi Klima Cihazı Soğutma Sistemi ve Parçaları Pencere tipi klima cihazı tek bir gövdeden ibarettir. Soğutucu akışkanın yoğuşmasını

sağlayan kondenser, gövdenin arkasında yer alır ve dış ortama açıktır. Dış ortamdaki hava, kondenser fanının hareketiyle kondenser üzerinden akıtılır. Oda tarafındaki diğer radyal fan, iç ortam havasını filtre üzerinden evaporatöre ve oradan yönlendirme kanatçıkları vasıtasıyla iç ortama doğru üfler. Evaporatör ve kondenser tarafında oluşturulan cebrî hava hareketi tek bir motorla sağlanabileceği gibi ayrı ayrı motor - fanlarla da sağlanabilir.

Resim 1.2: Pencere tipi klimanın iç yapısı ve parçaları

Bu tip ünitelerde soğutucu akış ayar elemanı olarak genellikle kılcal boru

kullanılmakla birlikte, TGV ve otomatik genleşme valfınin kullanıldığı modelleri de mevcuttur. Drayeri takiben gözetleme camı kullanılmıştır.

Ø Cihazın Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler Pencere tipi klimaların farklı fonksiyonları içeren çeşitleri mevcuttur.

• Yalnız soğutma, filtreleme ve temiz hava girişi sağlayacak şekilde tasarlanmıştır.

• Soğutma, filtreleme ve temiz hava girişi ve ek bir elektriki rezistansla kışın ısıtmada kullanılır.

• Soğutması, filtrasyon ve taze hava desteği yanında, kompresyonda ters çevrim (heat pump) özelliğiyle kışı ılıman geçen iklim şartlarında da ekonomik bir ısıtma avantajı sunar.

6

Resim 1.3: Pencere tipi klimanın çeşitli görünüşleri

Pencere tipi klimalar özellikle soğutma ihtiyacının gerekli olduğu sıcak ve nemli iklim

bölgelerinde, küçük hacimlerde, konfor soğutması için ideal çözümdür. Pencere veya (dış ortama açılan) duvara monte edilebilen konfor kliması oldukça yaygın olarak kullanılır.

Resim 1.4: Pencere tipi klimanın montajı

Ø Çalışma Prensibi Kondanser fanı yan patlatmalardan (hava delikleri) emdiği havayı kondanser

üzerinden dışarıya basmak suretiyle kondanser soğutulur. Bu nedenle yan patlatmalar mutlaka dışarıda kalmalıdır. Klimanın bulunduğu ortamda santrafüj fan tarafından emilen sıcak ve rutubetli hava filtreden geçerken kaçak toz zerrecikleri tutulur. Filtreden geçen hava fan tarafından evaporatör yüzeyine fırlatılır. Evap peteklerin arasından geçerken soğutulur. Hava içindeki rutubet soğuk evaporatör yüzeyine çarptığında yoğuşur ve su halinde alttaki toplama kabına oradan da hortum vasıtasıyla dış ortama tahliye edilir.Bu rutubetten dolayı evaporatör yüzeyi sürekli ıslaktır.Bu arada filtreden kaçan ince toz zerrecikleri de bu ıslak yüzeye yapışarak tutulur.Evaporatör petekleri arasından geçerken soğutulmuş,temizlenmiş ve kurutulmuş hava, hava yönlendirme pencereleri vasıtasıyla oda içine püskürtülür,odayı soğutmuş olur. Bu tip klimalarda oda içi sıcaklığı 18°C geldiğinde klima kendi kendini soğutmaya başlar ve klima oda içi sıcaklığını 18°C altına düşürmez.

7

1.2.1.2. Split Tipi Klimalar Cihazı Soğutma Sistemi ve Parçaları

Resim 1.5: Split klimanın görünüşü

Split tip klimalar pencere tipi klimaların kullanıldığı her yerde kullanılabileceği gibi

özellikle pencere tipi uygulamaların mümkün olmadığı yerlerde de çözüm sunan cihazlardır; çünkü, iklimlendirilmesi düşünülen birimde pencere veya dışa açılan bir duvara gerek kalmadan da montajları yapılabilir. Diğer taraftan pencere tipi klimalara göre daha sessiz ve daha verimli çalışmaları ve ilk yatırım ve montaj maliyetlerinin fazla olmayışı uygulama alanlarını her geçen gün artırmaktadır.

Genelde iki veya daha fazla üniteden oluşan split klimalar, ev tipi ve küçük iş yerleri

bölümlerinin (oda vb.) iklimlendirilmesine yönelik uygulamalarında kullanılmaktadır. Alışılmış tasarım yapısı iç ve dış ayrı ünitelerden oluşur. Dış ünite bir tanedir ve çoğu zaman bir, iki, üç veya daha fazla iç üniteyi destekleyecek şekilde tasarlanmıştır (Resim 1.8); fakat birçok uygulamada iç ünite sayısı ikiyi geçmez. Bu tip klimalar için oda tipi termostatlardan yararlanılır ve bu sayede farklı iklimlendirme programlarına ayarlanmış iç ünitelerin birbirinden bağımsız çalışması sağlanır. Aynı zamanda böyle aynı soğutma çevrimi üzerinde, çok iç üniteden oluşan sistemin montajı da sisteme ait tecrübe, teknik bilgi ve beceri gerektirir.

Resim 1.6: Duvar tipi split klimanın kullanım yerleri

8

Günümüzde üretilmekte olan split klimalar soğutma, ısıtma, nem alma (kurutma) ve filtrasyon fonksiyonlarıyla arzu edilen konfor şartlarını sağlar. Genellikle ısı pompalı (heat pump) modelleri, kışı yumuşak geçen iklim bölgelerinde ısıtmada da ekonomik çözüm sunar. Tek fazlı ve üç fazlı elektriki beslemeli üretilmektedir. Cihaz ısıtmada yaklaşık 2 KW enerji harcayarak gücü 4,8KW olan rezistanslı ısıtıcının verdiği ısıya eş değer ısı vermektedir (Resim 1.7).

Dış ve iç üniteden meydana gelen sistem, bakır borularla birbirine bağlanarak kapalı

bir devre oluşturur. Hermetik yapılı (pistonlu, rotary veya scroll tip) kompresör ve soğutucu akışkanın yoğuşturulduğu kondenser dış ünite içinde yer alır. Kondenser ünitesindeki ısı transferini hızlandıran kondenser fanı da dış ünite içindedir. Sıvılaşan soğutucu akışkanın kondenserden evaporatöre geçişinde genleşme elemanı olarak kılcal boru veya genleşme valfı kullanılır. Isıtma durumunda (heat pump sistemi) gazın akış yönünü değiştiren dört yollu valf kullanılır. Bu sayede çevrim yönü değiştirilerek ısıtma veya soğutma gerçekleştirilir.

Evaporatörde soğutma işini gerçekleştirmiş soğutucu akışkan kompresör tarafından

emilir. Evaporatörle kompresör arasına yerleştirilen bir sıvı ayırıcı (akümülatör) sayesinde kompresöre sıvı hâlde soğutucu akışkan girmesi önlenir.

Resim 1.7: Split klimanın iç yapısı

9

Ø Split Klima Çeşitleri ve Kullanıldığı Yerler Split klima uygulamaları çok yaygın olarak kullanıldığından birçok değişik tasarımı

mevcuttur. Bunlar; • Duvar tipi (evler, küçük iş yerleri), • Salon tipi (evler, lokantalar, iş yerleri), • Yer tipi (hasta odaları, bankalar, işyerleri vb.), • Tavan tipi (bankalar, lokantalar vb.), • Asma tavan tipi (mimarî tasarım uygulamalarında, işyerlerinde,

lokantalarda, otellerde, hastahanelerde vb.), • Asma tavan kanallı tip (otel, lokanta, pastahane vb.) tasarımları vardır

Resim 1.8: Split klimanın çeşitleri ve kullanım yerleri

Ø Çalışma Prensibi Buzdolaplarında olduğu gibi sıkıştırmalı soğutma çevrimlidir. Kondenser fanlı bir

motorla cebri soğutmalıdır. Soğutucuda (evapta) yine fan sayesinde etrafa ısıyı cebri olarak dağıtır. Kondenser ve soğutucu aynı özelliklere sahip olup şekil 1.1' den görüleceği gibi dört yollu vana ile soğutkanın (gazın) dolaşımı tersine çevrilerek hem soğutma hem de ısıtma yaptırılmaktadır.

• Soğutma İşlemi Şekil 1.1’ de klimanın soğutma yapısının gaz akışı görülmektedir. Ekovat soğutucudan

aldığı gazı dört yollu vana üzerinden kondensere basar. Kondenserde soğutkan gaz sıvılaşır. Sıvı gaz kılcal borulardan geçerek soğutucuya ulaşır. Sıvı soğutkanın hacmi soğutucuda

10

(evapta) genişleyip basıncı düştüğünden, buharlaşarak etrafındaki ısıyı alır. Fan motoru oda içinden veya aynı anda dışardan aldığı havayı soğutucu peteklerin üzerinden oda içine üfler. Hava, soğutucu yüzeyine ısısını ve neminin bir kısmını bırakır. Soğutucu peteklerinden geçerken ısısını kaybettiği gibi hava içindeki su buharı yoğunlaşacağından, hava içindeki fazla nem de alınmış olur. Petek önüne konan filtrelerde hava, toz vb. maddeler, süzülerek temizlenmiş olur. Fan sayesinde oda havası da hareketlenmiş olur. Böylece oda serinlemiş olur.

Şekil 1.1: Klimanın soğutma yapmasının gaz yolu şeması

• Isıtma İşlemi

Şekil 1.2'de ise klimanın ısıtma yapmasının gaz akışı görülmektedir. Şekilden

anlaşılacağı üzere dört yollu vana sayesinde gazın akış yönü değiştirilerek soğutucu (evap) kondenser durumuna, kondenser ise soğutucu durumuna gelmiştir Soğutucu dışarıda, açık alanda bulunmaktadır. Kondenser ise oda içerisinde kalmaktadır. Ekovat, soğutucudan emdiği gazı kondensere basar. Kondenserde basıncı ve ısısı yükselen soğutkan, fan sayesinde soğutularak sıvı hale getirilir. Kondenser ısısının fan ile odaya üflenmesi sonucu oda ısınmış olur. Kondenserde sıvı halindeki soğutkan dışarıdaki soğutucuya ulaştığında, düşük basınçta buharlaşmak suretiyle ısıyı alarak ekovat tarafından emilerek kondensere basar. Olay tekrarlanmış olur. Böylece oda içi ısınmış olur.

11

Şekil 1.2: Klimanın soğutma yapmasının gaz yolu şeması

Klimayla ısıtma ve soğutma yapılırken dış ortamın sıcaklığı çok önem arz eder.

Dışarının hava sıcaklığı arttıkça klima soğutma işlemini daha uzun sürede gerçekleştirir. Dışarının hava sıcaklığı azaldığında ise içerinin ısıtılması daha uzun süre alır. Klimanın ısıtma özelliği ya sahip olduğu bir elektrikî rezistansla ya da ters çevrimle (ısı pompası Özelliği bulunan modellerle) sağlanabilir. Bu sistemlerden herhangi birinin mevcudiyeti ısıtma fonksiyonunu yerine getirmek için yeterli olur. Ancak, ısı pompası özelliğine sahip klima, rezistanslı tip klimaya göre kışı ılıman geçen bölgelerde (dış ortam sıcaklığı bağlı olmak üzere, 8 °C ve üzerinde) 3 -4 kat daha ekonomik ısıtma gerçekleştirebilir.

Şekil 1.3: Klimalarda kullanılan 4 yollu vana

12

4 yollu vana, heat pumplarda kullanılan bir çalışma kontrolüdür. 4 yollu vana diye adlandırılır; çünkü 4 soğutucu boru bağlantısı vardır. Heat pump (ısı pompası) tersine soğutma çevrimi kullandığından böyle bir cihaz gerekmektedir. Gaz yolunun değiştirmek suretiyle klimayı ısıtmadan soğutmaya soğutmadan ısıtmaya çevirir.

1.3. Gaz Akış Devre Şemaları

Şekil 1.4: Klima gaz çevrimi

Şekil 1.5: Klima gaz çevrimi ve devre elemanları

13

Şekil 1.6: Klima soğutma gaz çevrimi

14

Şekil 1.7: Klima ısıtma gaz çevrimi

15

UYGULAMA FAALİYETİ Klimanın gaz dolaşım devresini çizebilmek. Aşağıdaki işlem basamaklarını adım adım

uygulayarak karşısındaki önerilerden faydalanınız.

İşlem Basamakları Öneriler

Ø Çizim için gerekli olan teknik resim gereçlerini hazırlayınız.

Ø Çizimini yapacağın soğutma devresinin gaz dolaşım şemasını hazırlayınız.

Ø Elinizde bulunan A4 kağıdına, ölçeklendirerek çiziminizi gerçekleş-tiriniz.

Ø Bu soğutma devresi hakkında kısa notlar alınız.

Ø Çizimi yaparken gerekli teknik resim çizim kurallarını göz önünde bulundurunuz.

UYGULAMA FAALİYETİ

16

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI

Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. Klimanın gaz dolaşım şemasını çiziniz ve soğutma yönünün oklandırmasını yapınız. 2. Klimanın gaz dolaşım şemasını çiziniz ve ısıtma yönünün oklandırmasını yapınız. 3. Klima sisteminin çalışma prensibini anlatınız. 4. Klima çeşitlerini ve kullanıldıkları yerleri yazınız. 5. Pencere tipi klima ile split klima arasındaki farkları sıralayınız. DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kitabınızdaki çizimler ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı

belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

17

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 Klimalarda kullanılan kompresörlerin (ekovatın) yapısı çalışması ve bakım/onarımını

yapabileceksiniz. Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır: Ø İş güvenliği ile ilgili gerekli bilgileri edininiz. Ø İnternet ortamından faydalanarak, çeşitli klimalarda kullanılan kompresör

çeşitlerini araştırınız. Ø Bir beyaz eşya servisine gidip, ekovat arızaları hakkında bilgi alıp bunların

tamir olayını gözlemleyiniz. Çalışmalarınızı, kullanacağınız bir ses ve görüntü kaydedicisiyle zenginleştirebilir,

daha sonra elde edilen bu metaryelleri, atölyede bilgisayar ortamında sınıfla paylaşabilirsiniz.

2. KLİMALARDA KULLANILAN KOMPRESÖRLER

2.1. Kullanılan Kompresörler

Kompresörün mekanik çalışması, diğer soğutma kompresörlerine benzer. Yani, emme

ve basma prensibine dayanır. Evaporatörde buharlaşan akışkanı alçak basınçta emerek yüksek basınç ve sıcaklıkta kondensere basar. Klima cihazının soğutma kapasitesi, sistemde kullanılan kompresörün gücüyle orantılıdır. Bu bakımdan, büyük güçteki kompresörlerin kullanıldığı soğutma üniteleri için özel elektrik tesisat gerekebilir (trifaze gibi). Klimalarda genellikle hermetik rotary tip kompresör kullanılır. 1800W 2200 W 1700 W elektrik motoru ile tahrik edilmektedir.

ÖĞRENME FAALİYETİ-2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

18

Resim 2.1: Klimlarda kulanılan rotary kompresörler

Hermetik rotary kompresörü çalışma sistemi vakum pompalarına benzer gazı dönüş

borusundan direkt olarak emer kompresör tası içine basar bu nedenle emişi kuvvetli basma kabiliyeti daha zayıftır. Motor mili ortasındaki bir kanal vasıtasıyla tasın tabanından emilen yağ yukarıya doğru emilerek çalışan parçaları yağlar. Diğer kompresörlere nazaran çalışan parçaları daha az olduğundan daha sessiz çalışır. Motorun kalkışı pistonlu kompresörlere oranla daha yavaştır. Kompresör girişinde dönüş borusu tarafından akümülatör adı verilen içi boş bir tüp vardır. Bu tip klimalarda gaz dönüş borusunda da kaynar kalan gazın kompresör içinde kaynayıp döner mekanizmayı sıkıştırması için konulmuştur. Kalan likit F22 akümülatörde hacim büyüyüp basınç düştüğü için akümülatörde kaynar ve kompresörün pompalama görevi yapan mekanizmasına likit F22 girmesi önlenmiş olur.

2.1.1. Kompresör Elektrik Ekipmanları

2.1.1.1. Mini kontaktör

Kompresör ve fanı devreye sokup çıkarır.

2.1.1.2. Doğrultucu İç üniteden 220V gelen akımı doğrultarak mini kontaktör bobinine uygular.

Resim 2.2: Klimlarda kullanılan kompresörlerin doğrulmaç devresi

19

Kontrol devreleri, elektiriği kompresöre ve diğer ana ekipmanlara gönderen ana güç devrelerinden daha düşük voltajda çalışırlar. Evsel ve küçük ticari ekipmanlar 24 V kontrol devresi kullanırlar. Oysa hat voltajı (güç devresi) 115 veya 230 volttur. Ortadan daha büyük ticari ve endüstriyel sistemler 115 volt kontrol devresi ile 240V, 480V veya 575V voltaj hattı kullanırlar. Bu basitleştirilmiş kontrol diyagramında, termostat kontaktöre, onu tutan bobine enerji vermek üzere 24Vluk bir mesaj gönderir. Kontaktlar hızla çarparak kapanırlar, böylece 240V güç devresini tamamlarlar. Bu hareket, yoğuşturucu ünitesindeki kompresörü çalıştırır.

2.1.1.3. Koruyucu Termik

Kompresör terminali içine yerleştirilmiştir. Kompresör tası herhangi bir nedenle aşırı

ısındığında bimetal aşağıya doğru bombeleşerek pim de aşağıya iter ve pimde kontakları açar.lsıl termiktir.

2.1.1.4. Aşırı Yük Rölesi

Kumanda panelinin arkasındaki boşluğa yerleştirilmiştir. Kompresör aşırı akım

çektiğinde bimetal malzeme ısınarak kontaklarını açar.

2.1.1.5. Sarım Termiği Kompresör sargılarının içine yerleştirilmiştir. Dış ortam sıcaklığı 50°C geçtiğinde

kondanserde gaz yeterince yoğunlaşamaz. Evaporatöre bir kısım akışkan gaz olarak gelir ve evaporatör basıncını arttırır. Bu durumda kompresör üzerine gelen yük artar, kompresör aşırı akım çekmeye başlar, sarımlar ısınır.Sarım sıcaklığı 104°C bulduğunda sarım termiği açar.Yaklaşık 20dk açık kalır.Bu nedenle kompresör başlangıçta çalışmıyorsa sarım termiğini kontrol etmek için en az 20-25dk beklenmelidir.Bu süre sonunda şayet termiğin açmasına neden olan arıza ortadan kalkmış ise sarım termiği kontakları kapanarak kompresör çalışır duruma gelir ve soğutma başlar. Sarım termiği açıldığında bekleme süresini 20-25dk sabit tutmak için basınç borusu etrafına bir makaron geçirilmiştir.

Resim 2.3: Kompresörlerde kullanılan devre elemanları

20

2.2. Kompresör Çeşitleri Pistonlu dönel salyangoz (scroll) helisel (vida) santrifüj İsimlerini mekanik

parçalarının hareketinden alırlar.

Resim 2.4: Kompresör çeşitlerinin isim nedenleri

Pistonlu kompresörün, bir silindir içinde ileri ve geri hareket eden bir pistonu vardır.

Dönel kompresörün, bir silindir içinde dönen, merkezi kaçık bir rotoru vardır. Salyangoz kompresörün, iki spiral şekilde parçası vardır. Biri sabit dururken diğeri karşısında (herhangi bir ekseni olmaksızın) döner. Vidalı kompresör biri erkek diğeri dişi iki helisel (vida şeklinde) rotoru vardır. Bunlar döndükçe civatanın bir somun içinde döndürülmesine benzer biçimde dişliler birbiri içinde hareket eder. Santrifüj kompresörün, özel şekil verilmiş yuvasında dönen birçok kanadı olan yüksek hızlı bir çarkı vardır.

2.2.1. Pistonlu Kompresörler

Pistonlu kompresörlerde, piston hareketi, emme ve basma vanalarının açılma ve

kapanması ile eş zamanlıdır. Piston aşağı doğru hareketine devam ettiğinde, silindir içindeki basınç sonunda emme hattındaki basıncın altına düşecektir. Bu halde emme vanası açılır, buharlaştıncıdan düşük sıcaklıkta, düşük basınçta, aşırı ısıtılmış gazı silindire çeker. Emme vanasındaki yay hareketinin en alt noktasına geldiğinde vanayı kapatır. Piston yukarı doğru hareket eder, gazı sıkıştırarak basıncını ve doyma sıcaklığını artırır Gazı sıkıştırmak için yaptığı işten dolayı gazın aşırı ısınması da artar. Silindirin içindeki basınç emme vanasını kapalı tutarken aynı anda basma hattındaki basınç da basma vanasını kapalı tutar. Piston yukarı doğru hareketine devam ettiğinde, silindir içindeki basınç sonunda basma hattındaki (sıcak gaz hattı) basıncı aşar. Basma vanası açılır ve yüksek sıcaklık, yüksek basınçtaki aşırı ısıtılmış gaz, yoğuşturucuya giden basma hattında ilerlemek üzere silindirin dışına hareket eder. Çevrimin en üst noktasında, piston pompalamayı durdurur ve basma vanası kapanır. Boşluk hacmindeki gaz silindirde kalır.

Pistonlu kompresörler genellikle bir elektrik motoru ile tahrik edilir. Hermetik

kompresörlerin, sahada kompresöre servisi önleyen kaynaklı bir muhafazası olabilir. Açık

21

pistonlu kompresörlerde krank milinin bir ucu atmosfere açıktır. Krank mili, muhafazanın dışına çıktığında bir güç kaynağına bağlanabilir. Soğutucu akışkan kaçağını önlemek için milin, kompresör yataklarından geçtiği yerlerde mekanik bir sızdırmazlık kullanılır.

Resim 2.5: Pistonlu kompresörün iç yapısı

2.2.2. Dönel (Rotary) Kompresörler

Döner kompresör ise soğutucularla beraber ana olarak küçük kesirli beygir güçlerinde

kullanılmışlardır. Dönel kompresörler genellikle iki tasarım yaklaşımından bir tanesine uyarlar. Bir tipi

dönen pistonları kullanırken diğeri hareket eden kanatçıkların kullanımından oluşur. Birinci tipte, dönen bir piston, kompresör tahrik miline merkezinden kaçık olarak monte edilmiş ve silindirin içinde dönmektedir. Kayan bir mil, kompresör muhafazasına yerleştirilmiştir ve dönen pistonun eksantrik hareketini izler ve silindirin alçak kısmı (emme) ve yüksek kısmı (basma) arasında bir ayırıcı görevi görür. Mil döndükçe, gaz buharlaştırıcıdan kompresör emişine ve buradan da silindirin alçak basınç kısmına çekilir. Bu arada, silindirin yüksek tarafındaki gaz sıkıştırılır ve kompresörün basma tarafına gönderilir.

Kayan kanatlı tip dönel kompresör, kompresör tahrik mili üzerindeki pistonu veya

rotoru merkezler fakat tahrik mili silindir içinde merkez dışına monte edilmiştir. Birçok kayan kanat rotorun üzerine yerleştirilmiş ve silindirin şeklini izlemektedir. Bu kanatçıklar farklı basınçlara sahip odalarda gazı hapseder. Rotor döndükçe, gaz, ilerleyerek daha küçük odaya hareket ettirilir ve sıkıştırılır. Yeni, düşük basınçlı gaz çekilir ve aynı zamanda yüksek basınçlı gaz basılır.

22

Dönel kompresörler genellikle kaynaklı hermetik olarak tasarlanır. Kaynaklı hermetik pistonlu kompresörlerde olduğu gibi motor ve tahrik mili, motor kompresörün üzerinde olarak kompresör muhafazasına dik olarak çalışır.

Resim 2.6: Dönel kompresörün iç yapısı

2.2.3. Salyangoz (Scroll) Kompresörler

Scroll kompresörler genellikle kaynaklı hermetik olarak tasarlanır. Pistonlu ve dönel

kaynaklı hermetik tasarımlarda, motor ve tahrik mili dikey olarak çalışır. Diğer ikisinin tersine, scroll kompresörlerde motor kompresörün altındadır. Titreşim yalıtım elemanları gerektiğinde kompresör kabının dış kısmına monte edilir.

23

Resim 2.7: Scroll kompresörün görünüşü

Scroll kompresörler, soğutucu akışkanın geriye doğru akışını doğal yolla direnç

gösterdiklerinden ne emiş ne de basma vanası gerekmektedir. Scroll'un çok az hareket eden parçası vardır ve soğutucu akışkan basıncında büyük değişiklikler gerektiren ısı pompası ve ticari soğutma işleri gibi uygulamalarda etkili bir çalışma sağlar.

Resim 2.8: Scroll kompresörün iç yapısı

2.2.4. Helisel Vidalı Kompresörler

Vidalı bir kompresörün sıkıştırma çevrimi şu şekilde yapılır: Gaz karşılıklı vida

boşluklarını doldurmak üzere içeri çekilir. Rotorlar döndükçe vida arası boşluk, vida arası boşluğu tecrit eden giriş ağzını geçerek hareket eder. Sürekli dönüş devamlı olarak gazın işgal ettiği alanı azaltır ki bu da sıkıştırmaya yol açar.

Vidalar arası boşluk çıkış ağzıyla karşı karşıya gelince gaz boşalır Vidalı kompresörler

iki helisel (vida biçiminde) rotora sahiptir. Biri erkek, diğeri dişidir. Şekilleri, vida dişinin

24

birleştiğinde gazın sıkışmasına müsaade eder. Kompresör motoru erkek rotoru hareket ettirir bu da dişi rotora hareket verir.

2.2.5. Santrifüj Kompresörler

Santrifüj kompresörlerde rotor veya çark kompresör kabının içinde yüksek hızlarda

döner. Soğutucu akışkan çarkın merkezinden kompresör kabı içine beslenir. Çark, buharın yüksek hızda hareket etmesine neden olan santrifüj kuvvet ile dış çapa doğru buharı zorlar. Yüksek hızdaki gaz, soğutucu akışkan basıncının artmasına neden olan bu gazın hızının yavaşlamasını ve difüzör içinde genişlemesini sağlar.

Resim 2.9: Scroll kompresörün görünüşü

2.3. Kompresörlerin Arıza ve Bakımı

Klima parçaları zamanla arızalanarak hata yapabilir. Bunun sonucu uygun olmayan

biçimde çalışmaya başlayabilir. Fakat çoğu zaman o parçaların oluşturdukları sorunların sonuçları kompresörde görünür. Birçok mekanik soğutma sistemi sorunu, uzun bir süre ilgilenilmeden devam etmesine müsade edildiğinde kompresör hatası oluşturur. Kaynaklı hermetikler sahada onarılabilen tip değildir ve ister motor arızası ister valfın bozulması ya da başka bir sebep içerdiği problem ne olursa olsun ünite tamir istasyonuna veya fabrikaya geri götürülmelidir. O zaman bozulanın yerine başka bir kompresör takılır.

Yağın temizleyici bir etkisi olması dolayısıyla küçük parçacıklar ve zararlı kimyasal

bileşikler yağın içinde toplanıp kompresöre gider ve burada kompresör hasarına neden olur. Örneğin, uygun olmayan boru kesimi, temizleme, lehimleme, sahadaki borulama işlerinde veya boruların onarılmasında kullanılan kaynak teknikleri bir çok katı kirleticinin sisteme girmesine neden olacaktır.

Atmosferimiz, oksijen de içerir. Isı ile birleştiğinde sisteme giren oksijen sistemdeki

yağın kimyasal olarak bozulmasına neden olur. Bu bozulma tehlikeli asitler ve çamur meydana getirecektir. Böyle bir reaksiyonun başka bir yan ürünü sudur ve içinde bulunduğu sisteme nem katar. Su, mekanik soğutma sisteminde bir kirleticidir. Eğer yeterli miktarda

25

nem sisteme girip su oluşturursa, içte korozyona, buz tıkanmasına ve bazı durumlarda, motorun yanmasına, neden olabilecek motor yalıtımının hasar görmesine neden olur.

Yağ-soğutucu karışımının en hızlı ve en şiddetli kirlenmesi belki de hermetik bir

kompresörün motoru yandığında meydana gelir. Çıkan kimyasal bileşikler son derece zararlıdır ve sistem boyunca hızla hareket eder. Değiştirilen kompresördeki yağ sistem boyunca dolaşacak ve kirleticileri toplayarak, yeni kompresöre çok çabuk biçimde geri getirecekdir. Deneyimler, hermetik motor yandıktan sonra tüm kirleticileri uzaklaştırmak için sistem baştan başa temizlenmesi gerektiğini göstermektedir.

Nem, soğutucu akışkan ile reaksiyona girerek kompresör yağına ve sistemdeki

malzemelere zarar verecek etkiler yaratan asitlerin ve kimyasal bileşiklerin oluşmasına neden olur. Metal parçaları sistemdeki su dolayısıyla kırıldığında, metalik çamur oluşur. Bu çamur kompresör yüzeylerinde çizikler meydana getirir ve bu da kompresörün çalışma verimini ve ömrünü azaltır. Çamur birikintileri, kompresör çıkış vanaları veya silindir kafaları gibi sıcak noktalarda karbonlaşma meydana getirir.

Resim 2.10: Arızalı split klimanın görünüşü

Su, hermetik motor kanat yalıtımının arızalanmasına neden olur. Bu elektriksel kısa

devre ve kompresör motorunun topraklanarak sistemi çok ciddi bir şekilde kirletecek motor yanmasıyla sonuçlanır. Sistemdeki suyu atmak için iyi bir vakum pompası gerektirir. Bir sistemin suyunun giderilmesinde en yaygın kullanılan yöntem boşatmadır.

26

2.3.1. Kompresörün Yanma Sebebleri İlk anda çekilen demenaj akımından dolayı şebekede bir gerilim düşmesi olur. Role

bobininde oluşan magnetik alan nüveyi aşağıya çekemez ve yay gücü ile kontaklar kapanır. Bu sırada DDK ile İHK bir akım geçer.Rotor kalkışını yaptıktan sonra akım normal değerine düşer.Akım düştüğünde röle bobini uçlarındaki gerilim yükselir.Bobinin nüveyi aşağıya çekerek kontakları açar ve İHK devreden çıkar.

Ø İlk haraket kondansatörü (İHK), kısa devre ise motor kalkışını yapar. Yardımcı

sargı yanar. Ø İlk haraket kondansatörü, açık devre ise motor kalkışını yapamaz. Ana sargı

yanar. Ø Daimi devre kondansatör (DDK), kısa devre ise motor kalkışını yapar. Yardımcı

sargı yanar. Ø DDK açık devre ise motorun kalkışını yapması tesadüfe bağlıdır. Kalkışını

yapsa dahi ana sargı yanar.İHK sızma gerilimi fazla ise kalkış yapabilir. Ø Röle bobini yanıksa kompresör kalkış yapar. İHK patlar yardımcı sargı yanar. Ø Röle kontakları yapışıksa yardımcı sargı yanar. Ø Röle kontakları oksitli ise motor kalkış yapamaz.

Resim 2.11: Motor arızalı split klimanın dış ünite görünüşü

2.3.2. Verim Kaybı Sebebleri

Ø Kaçıran boşaltma valfleri pompalama verimini düşürür ve karter basıncının hızla atmasına sebeb olur.

Ø Gevşek pistonlar yanlarından aşırı akışkan akmasına ve pompalama eksikliğine sebep olabilirler.

Ø Aşınmış yataklar boşluk hacminin artması etkisini yaratır ve aşırı genleşmeye yol açar.

Ø Kayış tahrikli ünitelerde kayışın yerinden kayması verim kaybına yol açar.

27

2.3.3. Gürültülü Çalışma Sebebleri Kom presörün gürültülü çalışması çoğunlukla bir problem olduğunun bir

göstergesidir. Kompresörün dışında anormal bir durum veya kompresörün kendi içinde zarar veren veya kötü şekilde aşınmış bir parça olabilir. Bunun için kompresörü değiştirmeden önce şu olası nedenler kontrol edilmelidir:

Ø Sıvı taşması: Kompresöre yalnız kızgın buharın girdiğinden emin olunuz Ø Yağ taşması: Büyük ihtimalle yağ evaparatörde veya emme hattında takılmıştır

ve aralıklarla kütleler halinde kompresöre geri geliyordur. Ø Gevşek kasnak: Kayış tahrikli ünitelerde kasnağın gevşemesi gürültüye neden

olabilir. Ø Kompresör montajında hatalı ayarlar: Dış montajlı hermetik tıp

kompresörlerde kompresörün ayakları mesnetlere çarpıyor olabilir bu da kompresörün temelde baskı yapmasına yol acar.

2.3.4. Kompresörden Gelen Seslerin Sebebleri

İç kaynaklarda gelen seslerin nedeni aşağıdakilerden birolabilir. Ø Yetersiz yağlama: Yağ seviyesi tüm yatakların yeterince yağlanmasına

yetmeyecek kadar az olabilir. Ø Aşırı yağ seviyesi: Yağ seviyesi aşırı yağ pompalanmasına veya yağın

taşmasına sebep olacak kadar yüksek olabilir. Ø Sıkı piston veya yatak: Sıkı bir piston veya yatak diğer yatağın vuruntu

yapmasına neden olabilir. Ø İç yapıda zarar verici bağlantı parçası: İçten yay montajlı kompresörlerde

bağlantı parçaları kompresörün kabuğuna çarpmasına neden olabilecek şekilde bükülmüş olabilir.

Ø Gevşek yataklar: Gevşek bir piston kolu piston pimi veya ana yatak doğal olarak aşırı ses yapacaktır.

Ø Kırık valfler: Kırık bir emme veya boşaltma valfı bir pistonun tepesinde kalabilir ve her kompresör strokunun sonunda valf plakasına çarpabilir.

Ø Gevşek rotor veya eksantrik: Hermetik kompresörlerdeki mil üzerindeki gevşek bir rotor, kamanın kama yatağında oynamasına dolayısıyla gürültülü çalışmaya sebep olabilir.

Ø Gaz vuruntusu: Belli şartlar altında ses evaparatörden kondenserden veya emme hattından gelebilir. Emme hattından veya boşaltma borusundan artarak gelen bir vuruntu ve/veya ıslık sesi seklinde ortaya çıkabilir. Sistemden gelen sesleri aşağıdaki tabloda sıralanmıştır. Sistemden gelen her ses zararlı değildir.

28

Coşma sesi Drenaj hortumundaki havayı içeriye emen ve yoğuşma suyu toplama kabındaki suyu dışarıya üfleyen ventilasyon fanının çıkarttığı ses.

Değişken çalışma sesi Çalışma sesi ortam sıcaklığı değişimlerine bağlı güç değişimi nedeniyle değişir.

Sis çıkarma Ortamdaki hava aniden şartlandırılmış hava ile soğutulunca sis oluşur.

Dış üniteden buhar çıkması Defrost esnasında oluşan su buharlaşır.

Kokular Ortam havasında bulunan duman, yiyecek, kozmetik vs koku ve parçalarının iç üniteye yapışması ve tekrar iç ortama üflenmesi nedeniyle oluşur.

Ürün kapatılmasına rağmen dış ünitenin çalışmaya devam etmesi Defrost işlemi gerçekleştirilmektedir.

Kilitleme sesi geliyor Hava sıcaklının değisiminde iç ünite gövdesinin genleşmesi veya büzülmesi esnasında bu ses çıkar.

Psss sesi var; Ünitenin içinde gaz akışı durduğunda ve değiştiğinde bu ses duyulur.

Akış sesi var;

Cihaz devamlı çalışmaya geçmeden önceki sogutucu gazın akışı nedeniyle oluşan sestir.

Soğutma esnasında duyulan çıtırdama sesi

Klima gövdesinin sıcaklık değişimi sebebiyle genleşmesinden veya büzüşmesinden kaynaklanır normaldir.

Çalışma esnasında veya kapattığınızda duyulan lıkırdı/hışırtı benzeri ses

Klima sisteminin içinde dolaşan gazdan kaynaklanır. 2-3 dakika süresince duyulur normaldir.

Tablo 2.1

2.4. Klimalarda Çeşitli Arıza Bulma ve Giderme

2.4.1. Klima Çalışmıyor Ø Klimaya enerji gelmiyor olabilir, klimanın şebekeye bağlandığı prizde veya

buatta gerilim kontrolü yapılır Ø Çalıştırma anahtarı arızalı olabilir, anahtar kontrol edilir. Arızalı ise değiştirilir. Ø Fan motoru ve ekovat arızalı olabilir. Fan motoru ve ekovat ayrı ayrı kontrol

edilerek arıza bulunur. Arızalı olan değiştirilir. Ø Uzaktan kumandalı ise kumanda alıcısı ve vericisi arızalı olabilir.Uzaktan

kumanda alıcısı ve vericisi kontrol edilerek arıza giderilir.

29

2.4.2. Klimanın Fan Motoru Çalışıyor Ne Soğutuyor Ne De Isıtıyor Ø Termost arızalı veya bağlantısı yanlış olabilir termostat kontrol edilir. Arızalı

ise değiştirilir. Yanlış bağlantı varsa düzeltilir. Ø Ekovat termiği arızalı olabilir, Ekovat termiği kontrol edilir. Akım geçmiyorsa

termik yenisi ile değiştirilir. Ø Ekovat rölesi arızalı olabilir, röle kontrol edilir. Kontaklar yapışmış veya akım

geçirmiyorsa röle değiştirilir. Ø Ekovat daimi veya ilk kalkınma kondansatörü arızalı olabilir, daimi ve

kalkınma kondansatörü kontrol edilir. Arızalı ise değiştirilir. Ø Ekovat arızalı olabilir, ekovat sargı uçları kontrol edilir. Ekovat arızalı ise

değiştirilir. Sisteme gaz verilir.

Resim 2.12: Isı problemi olan pencere tipi klimanın ısı kontrolü yapılması

2.4.3. Klima Ekovatı Kalkış Yapmıyor Termik Attırıyor

Ø Daimi veya ilk kalkınma kondansatörleri arızalı olabilir, kondansatörler kontrol

edilir. Arızalı olan varsa değiştirilir. Ø Röle arızalı olabilir, röle kontrol edilir. Arızalı ise değiştirilir. Ø Şebeke gerilimi 180 volttan düşük olabilir, şebeke gerilimi kontrol edilir. 180

volttan düşükse gerilimin yükselmesi beklenir veya gerilim regülatörü kullanılır.

Ø Sisteme fazla gaz verilmiş olabilir, sistemde fazla gaz varsa fazlalık boşaltılır. Ø Gaz dengeleme zamanı dolmamış olabilir, gaz dengeleme zamanı dolana kadar

ekovatın enerjisi kesilir. Sonra enerji verilerek ekovatın çalışıp çalışmadığına bakılır.

Ø Ekovat arızalı olabilir, ekovatın sargı uçları kontrol edilir. Arızalı ise ekovat değiştirilir. Sisteme gaz verilir.

30

2.4.4. Klima Sigorta Attırıyor Ø Besleme kablosunda kısa devre olabilir, besleme kablosu kontrol edilir. Kısa

devre varsa kablo değiştirilir. Ø Akım taşıyan kablolar bağlantı yerlerinden çıkmış veya arızalı olabilir, akım

taşıyan kablolar kontrol edilir. Çıkmış uç yerine takılır. Kısa devre olan kablolar değiştirilir.

Ø Fan motoru sargılarında kısa devre olabilir, fan motoru kontrol edilir. Arızalı veya gövdeye kaçak varsa fan motoru değiştirilir.

Ø Ekovat sargılarında kısa devre olabilir, ekovat kontrol edilir, ekovatta kısa devre varsa ekovat değiştirilir. Sisteme gaz verilir.

2.4.5. Klima Çalışıyor Fakat Isıtma ve Soğutma Yapmıyor

Ø Sistemde gaz kaçağı olabilir, sistem kontrol edilir. Kondenserde ısınma ve

soğutucuda hiç karianma yoksa gaz sızıntısı olabilir. Gaz kaçağının yeri bulunarak kaynak yapılır. Sisteme gaz verilir.

Ø Sistemde tıkanıklık olabilir, sistemde nem veya pislik tıkanıklığı varsa drayer değiştirilir. Sisteme ara gaz verilir. İyi bir şekilde vakum yapılarak sisteme gaz verilir.

Ø Ekovat gaz basmıyor olabilir, ekovat basıncı düşükse ekovat değiştirilir.

2.4.6. Klima Sesli Çalışıyor Ø Fan motorunun burç veya rulmanları arızalı olabilir, fan motoru kontrol edilir.

Sesli çalışıyorsa ses giderilir. Gerekirse değiştirilir. Ø Ekovat sesli çalışıyor olabilir, ekovat kontrol edilir. Bağlantı vidaları sıkılır. Ses

ekovat içerisinden geliyorsa ekovat değiştirilir.

2.5. Kompresörlerin Bakımı Bugün üretilen kompresörlerden uzun yıllar arızasız sakin bir çalışma beklenmektedir.

Çoğu uygulamada kompresörlerin günde 24 saat, yılda 365 gün çalışması istenmektedir. Böyle sürekli çalışma yine de çoğu zaman kompresör için sıcaklıkların sürekli değiştiği ve yoğun sabit bir viskozitede tutulmadığı çevrim çalışması kadar zor değildir.

Kompresör arızalarının çoğu çalışmanın getirdiği eskimeden değil sistem hatalarından

kaynaklanır. Arızaların önlenmesi ise soğutma tesisatının servis ve bakımlarının iyi ve düzenli

yapılması ile mümkündür.

31

2.5.1. Haftada Bir Defa Ø Yağ seviyesi kontrol edilir. Yağ, gözetleme camının orta hizasından düşük ise

her yarım saatte bir seviye kontrol edilir ve seviye düşük kalmakta devam ederse yağ ilâve edilir.

Ø Kompresör durdurulup şaft salmastrasından yağ sızıntısı kontrol aşırı yağ sızıntısı var ise dedektörle kaçak muayenesi yapılmalı ve kaçak giderilmelidir.

Ø Sistemin umumi çalışma durumu (ses, titreşim, soğutma, basınç ve sıcaklık durumları) kontrol edilip anormal bir durum görülürse müdahale edilmelidir.

2.5.2. Ayda Bir Defa

Ø Haftalık bakımdaki maddeler aynen yapılır. Bunlara ilave olarak; Ø Bütün motorlar ve vantilatör yataklarının yağlama durumu kontrol edilir. Gres

yağlamalı şaftlar ayda bir yağlanmalıdır. Ø Yüksek basınç tarafı manometresinden çıkış basıncı kontrol edilir. Yüksek

görülürse sebebi araştırılıp giderilmelidir. Ø Dış ünite (kondanser) üzerinde birikmiş olan pislikler temizlenir. Ø İç ünite (evaparatör) üzerindeki buzlar eritilir ve iç ünite (evaparatör) filtresi

temizlenir. Ø Cihazın soğutucu gaz tesisatında kaçak olup olmadığı gaz kaçak dedektörüyle

kontrol edilir. Ø Cihaz üzerindeki iç ve dış ünitelerindeki fanların düzgün çalışıp çalışmadığı

kontrol edilir. Ø Ekovat kalkış ve çalışma volt ve amperinin normal değerler içinde olup

olmadığı kontrol edilir. Ø Cihazın çalışma koşullarına ve amacına uygun yeterli soğutma yapıp yapmadığı

dijital termometre ile ölçülür. Ø Cihaz üzerindeki elektronik kartın; uzaktan kumanda devresinin, amacına

uygun çalışıp çalışmadığı ve işlevleri kontrol edilir.

2.5.3. Yılda Bir Defa

2.5.3.1. Dış Ünitelerde Ø Cihazın dış temizliği yapılır. Ø Cihaz içi gaz kaçakları kontrol edilir. Ø Cihazın iç temizliği yapılır. Ø Elektrik besleme bağlantıları kontrol edilir. Ø Fanların elektriksel bağlantıları kontrol edilir. Ø Fanların mekanik bağlantıları kontrol edilir. Ø Kompresörlerin elektriksel bağlantıları kontrol edilir. Ø Elektronik kartların temizliği yapılır. Ø Basınç sensörlerinin elektriksel bağlantıları kontrol edilir. Ø Emniyet elemanlarının elektriksel bağlantıları kontrol edilir.

32

2.5.3.2. İç Ünitelerde Ø Cihazın dış temizliği yapılır. Ø Cihazın filtre temizliği yapılır Ø Cihazın ısı değiştirici serpantini temizlenir. Ø Cihaz içi gaz kaçakları kontrol edilir. Ø Cihazın iç temizliği yapılır. Ø Elektrik besleme bağlantıları kontrol edilir. Ø Fanların mekanik bağlantıları kontrol edilir. Ø Elektronik kartların temizliği yapılır. Ø Duvar tipi ve multi sistem klima cihazlarının filtreleri 15 günde bir, tavan tipi

klima cihazlarının filtreleri ise yılda bir kez temizlenmelidir. Bu süreler ortamın tozluluk derecesine göre değişebilir.Split ve multi tip klima cihazlarının ön tarafinda yer alan ve havayı temizleyen elektrostatik filtreyi her 3 ayda bir değiştirmelidir.

Resim 2.13: Arızalı klimanın kontrolünün yapılması

33

UYGULAMA FAALİYETİ

Klima sisteminde bulunan, kompresör (ekovat ) ü değiştirebilmek. Aşağıdaki işlem basamaklarını adım adım uygulayarak karşısındaki önerilerden faydalanınız.

İşlem Basamakları Öneriler Ø Ekovat kontrolü yapılır. Ø Elektrik bağlantısı kesilir. Ø Sistemin gazı boşaltılır. Ø Dreyer (kurutucu -süzgeç) sökülür. Ø Yeni ekovatla beraber dreyer takılır. Ø Sisteme kaynakla monte edilir. Ø Sisteme gaz basılır. Ø Deneme çalıştırması yapılır.

Ø Ekovatı değiştirmeden önce ekovat arızasının sebebi araştırılmalıdır.

Ø İyice boşaldığına emin olmalıyız. Ø Drayeri kaynak ederken kontrol

etmeliyiz. Kaynaktan akan eriyik drayer içindeki filitreyi tıkayabilir.

Ø Gaz miktarına dikkat edilmelidir. Gaz

miktarı motor etiketinde yazmaktadır. Ø Kaçak testi yapılmalıdır.

UYGULAMA FAALİYETİ

34

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A- ÖLÇME SORULARI

Aşağıdaki soruların cevaplayınız. 1. Kompresörün tanımını yapınız. 2. Kompresör çeşitlerini yazınız. 3. Kompresör arızalarından beş tanesini yazınız. 4. Arızalı kompresörü değiştirmeden önce nelere dikkat edilmelidir? 5. Kompresör bakımı nasıl yapılır? Yazınız. 6. Klima bakımında yapılacaklardan 10 tanesini yazınız.

B- OBJEKTİF TESTLER

Aşağıdaki sorulara doğru veya yanlış diye cevaplayınız.

1. Klimalarda daha çok hermatik rotary kompresörler kullanılır. 2. Her klima arızasında mutlaka kompresör değiştirilmelidir. 3. Genelde hermatik rotay kompresör arızasını sahada tamir etmek mümkün değildir,

yenisi ile değiştirilir. 4. Klima bakım gerektirmeyen bir makinedir. 5. Kompresör ve sargıları koruma amaçlı değişik elektrikli elemanlar devreye

konulmuştur. 6. Klima arızalarını ilk önce kompresöre vermek yanlıştır. 7. Klimadan gelen sesler mutlaka bir arızanın habercisidir. 8. Klima rutin bakımları klima arıza riskini azaltır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

35

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 Uygun ortam sağlandığında soğutucu gazları seçebilecek ve gaz verme işlemini

yapabileceksiniz. Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlar olmalıdır; Ø Beyaz eşyaların tamirini bakımını ve onarımını gerçekleştiren yetkili servislerle

irtibata geçip, klimalara gaz verme işlemini yaparken gözlemleyiniz, bu konularda gerekli notlar alabilirsin.

3. KLİMALARA GAZ VERME İŞLEMİNDE KULLANILAN TECHİZATLAR VE GAZ

VERME İŞLEMİ

3.1. Gaz Verme İşleminde Kullanılan Techizatlar

3.1.1. Vakumlama İşlemi Basınç dönüşümlerinden en çok kullanılanları aşağıda gösterilmiştir.

1 Pa = 1 N/m2 1 bar = 105N/m2 1 psi = 0,06895 bar 1 kg/cm2 = 0,981 bar 1 atm =1,013 bar 1 bar = 14,5 psi 1 atm = 0,96 kg/cm2

Resim 3.1: Vakummetre görünüşü

ÖĞRENME FAALİYETİ-3

AMAÇ

ARAŞTIRMA

36

Burada büyütülmüş halde gösterilen ölçü aleti vakumu gösterir. Burada gösterilen ölçü aleti 0 inç Hg. Vak. (0 PSIG )'den başlar ve bu vakumun olmadığını gösterir. Tam bir vakum 30 inç Hg. Vak.tur. Bu durumda sistemde hiç basınç yoktur. Gerçekte, 29.92 inç Hg. Vak. tam bir vakumdur fakat son okunan ölçü 30 inç'e yuvarlatılmıştır. Ölçü manifold takım üzerindeki göstergeler uygun bir boşaltma için yeteri kadar hassas değildir. Bu yüzden, ayrı bir hassas vakum göstergesi kullanılmalıdır. Vakum pompasının yüksek vakum ve alçak vakum pompaları iki temel tipi vardır.

Bir klima devresinin, hava, rutubet ve diğer kirlerden soğutucu şarjı yapılmadan önce

arındırılması işlemine vakumlama denir. Klima sistemlerine akışkan şarjı yapılmadan önce mutlaka sistemdeki havanın ve

nemin vakumlandığından emin olunmalıdır. Sistemin vakumlandığını gösteren hassas bir vakummetre bağlanır; yoksa şarj manifoltu üzerindeki manometreden yararlanılabilir. Alçak taraf servis valfinede hassas vakummetre bağlanır.

3.1.1.1. Tam Vakum Yöntemi

Birinci vakumda klima sistemlerindeki gazların ancak %90’ı tahliye edilebilir. Birinci

vakum sonunda kalan %10’luk yoğuşmayan gazları tahliye etmek için şarj silindirinden bir miktar soğutucu akışkan şarj edilerek kompresör çok kısa bir süre çalıştırılıp yoğuşmayan gazların kompresör karterinde evaporatör ve kondenser kanallarında kritik bölgelerden hareket ettirilip soğutucu akışkanların karıştırılması sağlanır. Sistemdeki nem ek vakumla alınsa dahi yoğuşmayan gazlar yağ ile kimyevi reaksiyonlara girerek hidroklorik, hidroflorik asitlerle karbon ve suyun açığa çıkmasına sebep olunur. Bu olaylar sistem çalıştığı sürece tekrar edildiğinden hermetik ve yarı hermetik kompresörlerin sargılarının yanmasına sebep olur. Soğutma sistemlerinde nem ve yoğuşmayan gazları tamamen vakumlamak tek vakumla mümkün değildir.

İkinci vakumlamada soğutucu akışkan ne yoğuşmayan gazlar sistem dışına tahliye

edilir. Sisteme tekrar birinci vakumdaki gibi soğutucu akışkan şarjı yapılarak kompresör çok kısa bir süre çalıştırılır.

Şekil 3.1: Klima sisteminin vakuma alınması

37

Üçüncü vakumda da soğutucu akışkan ve yoğuşmayan gazlar sistem dışına tahliye edilir. Üçüncü vakumda yoğuşmayan gazların oranı 0,001 seviyesine düşerek oldukça emniyetli seviyeye gelmiştir.

Vakum pompası çalıştırılarak en az 755 mm Hg sütunu vakum sağlandığında, irtibat

vanası kapatılıp pompa 3-4 saat beklenir. Vakum manometresinde yükselme olmazsa sızdırmazlıktan emin olunabilinir.

Üçlü vakumlamanın sonunda sisteme soğutucu akışkan şarjı yapılabilir. Dönüştürülmüş bir soğutucu akışkan kompresörünü asla vakum pompası olarak

kullanmayın. Sistem kompresörü ile sistemi boşaltmaya asla kalkışmayın. Bu yol kullanıldığında, kötü bir boşaltma yapacak, hasara veya patlamaya yol açabilecektir. Vakum pompasının iç yapısı ve çalışması daha önceki modüllerde açıklanmıştır.

3.1.1.2. Vakum Pompası, Gaz Geçiş Adaptörleri Vakum ve Şarj Manifoldu Yardımıyla Vakum Yapmak

Ø Kaynak ve montaj işi bitmiş olan soğutma devresi servis hattına T

adaptörlerinden birini takın, kaynaklı olanı monte edilecek ise supap içinde yanabilecek olan kısmı dışarı çıkarın ve kaynatınız.

Ø Gaz ve şarj manifoldunu düşmeyecek yakın bir yere asın ve mavi hortumun eğri boyunlu tarafını, T adaptörün diğer kısmına takın. Bu sırada manifoldun her iki valfi de kapalıdır. Mavi hortuma bağlı olan alçak basınç yani vakumanometresi valfini açın.

Ø Vakum pompasını çalıştırınız. Ø Vakum basıncı -1 har ya da -29 Psi gelinceye kadar ve en az 30 dakika olmak

üzere vakum pompasını çalıştırınız. Ø Gerekirse sisteme çok az miktar soğutucu akışkan şarj edip yeniden vakum

yapılabilir. Ø Vakum pompası çalışırken manifoldun üzerindeki alçak basınç (mavi) valfini

kapatınız. Ø Vakum manometresinde bir yükselme var ise kaçak var demektir. Kaçağın

yerini bulup giderdikten sonra yukarıdaki işlemleri tekrarlayınız. Ø Manometre ibresinde bir değişiklik yoksa vakum işlemini bitirin ve sarj

hazırlığını yapınız . Dikkat: Vakum pompası ya da ekovatı çalışırken devrenin kompresörü de

çalıştırılmamalıdır. Sebebi o anda birbirlerine tam ters çalışmaktadır. Her ikisi de zarar görebilir.

38

Şekil 3.2: Sistemi vakum pompası ile vakum yapmak

3.2. Gaz Kaçak Tespiti

3.2.1. Basınçlandırma ile Kaçak Testi

Yeni tesis edilmiş bir klima sisteminde ilk yapılacak iş, sistemi basınçlandırarak kaçak

testine tabii tutulmasıdır. Eğer sistem kaçak testine tutulmadan soğutucu akışkan şarjı yapılırsa sistemdeki kaçağın tespiti zorlaşacak, sistem içerisine hava sızacak, kaçak kaynakla birleştirilen bölgede ise soğutucu akışkan yüksek sıcaklıkta ayrışarak asit çözeltileri oluştuğu gibi sızdırmazlığı sağlamakta mümkün olmayabilir.

Basınçlandırma testi yapılacak klima sisteminde kompresörün alçak ve yüksek

tarafındaki servis valfleri ileri konuma getirilir. Kompresörün servis valflerine şarj manifoltunun alçak ve yüksek taraf hortumları bağlanır, servis hortumu ise basınç regülatörü çıkışına bağlanır. Azot tüpüne bağlanan regülatörle hat basınç göstergesindeki basınç en fazla 150 psig’a getirilir. Az miktarda yavaşça sisteme kuru azot verilerek alçak taraf manometresinin hareketlenmesi gözlenir. Bu esnada sistem izlenerek herhangi bir kaçak sesi veya anormallik olup olmadığına dikkat edilerek herhangi bir aksaklık olduğunda derhal azot kesilip aksaklık giderilmelidir. Aksaklık yoksa yavaş yavaş azot verilmeye devam edilerek alçak taraf basıncı test basıncı, seviyesine kadar yükseltilir. Test basıncına getirilen sistemde, tüpten veya şarj manifoltundan azot kapatılır. Tüm boruların ve ekleme parçalarının kaynaklı ve rakorlu bağlantılarında kaçak olup olmadığı kontrol edilir. Kaynaklı birleştirmede pasta geçici bir süre sızdırmazlığı sağladığı için sonradan çıkabilecek kaçaklara karşı kauçuk bir tokmakla ek yerlerine hafifçe vurarak kaçakların bulunması sağlanır.

39

Şekil 3.3: Sistemi azot ile basınçlandırma şeması

3.2.2. Sabun Köpüğü ile Kaçak Testi

Klima sistemlerinde soğutucu kaçağını belirlemede kullanılan diğer bir yöntem de

sabun köpüğü kullanılmasıdır. Suya sabun karıştırılmak üzere hazırlanan sulu çözelti, bir fırça veya tüp yardımıyla kuşku duyulan kaçak yerine sürülür. Eğer bu bölgede gaz sızıntısı varsa yüzeyde oluşan film tabakası kabarcık yaparak kaçak yerini belirlenmesine yardımcı olur. Bu yöntemde sistemin mutlaka basınçlı durumda olması, sistemde vakum durumuna düşmüş bir bölgenin bulunmaması gerekir. Aksi takdirde sulu çözeltinin sistem içine emilmesi durumu ile karşılaşılabilir. Sabun köpüğünün iyi balonlaşması için sabun çözeltisine birkaç damla gliserin damlatılır. Sabunlu su çözeltisinde kullanılan su (sabun köpüğü yapılan su), mümkün mertebe yumuşak su olmalıdır.

Resim 3.2: Sabun köpüğü ile kaçak tespiti

Bulanabilen tüm kaçak yerleri tespit edilir. Azot boşaltıldıktan sonra tespit edilen

yerlerin tekrar sızdırmazlığı sağlanır. Her iki kaçak giderme işleminden sonra, azotla basınç testi tekrarlanmalıdır.

40

Kaçaklar tümüyle giderildikten sonra sistem 24 saat basınç altında bırakılır. Basınçta bir düşme olmamışsa sistemin sızdırmazlığından emin olunur. Kaçaklardan tamamen emin olunduğunda; azot gazı sistemden tahliye edilir.

Basınçlandırma testinde kuru azot yerine kesinlikle oksijen veya asetilen gazı

kullanılmamalıdır. Oksijen kompresördeki yağla birleşince, asetilen 15 psig basıncın üzerinde patlayabilir.

3.2.3. Elektronik Dedektörler ile Kaçak Testi

Filorokarbon sistemlerindeki sızıntıları saptamak için burnumuza güvenemeyiz.

Bunun yerine hassas sızıntı belirleme yöntemleri kullanılmalıdır.

Resim 3.3:Kaçak dedektörleri

Herhangi bir halojen ve karbonlu soğutucu akışkanlar ile birçok sızıntı saptama

yöntemi vardır. Ancak, bugün için en iyi yöntem elektronik sızıntı dedektörüdür. Elektronik detektörler çeşitli gazların kaçaklarının algılanmasında kullanılmak üzere geliştirilmiş pilli cihazlardır. Kaçak yerinin tespitinde, bir sızıntı ile karşılaşırsa ses veya ışıkla uyarı verir. Bunlardan bazılarında hem ses hem de ışıkla uyarı beraber çalışır.

Bu elde edilebilir hassas, güvenilir ve diğer eski yöntemlerle karşılaştırıldığında çok

büyük miktarda zaman kazandırır. Ø Ultrasonik sızıntı dedektörleri, birçok gazın sızıntı sırasındaki sesini algılamak

için ekonomik bir yöntemdir. Ø Seçici olmayan soğutucu akışkan detektörleri gaz hissedicilerinin en az pahalı

olanlarıdır. Dayanıklı, kullanımı kolay ve birçok soğutucu akışkanı hissedebilir, fakat küçük yavaş sızıntılar için fazla hassas değildir.

Ø Halojen özellikli kaçak detektörlerin; klor flor ve brom içeren halojenleri hisseder. Bu kaçak dedektörleri kalibre edilebilir ve dayanıklıdır.

41

3.3. Dolumda Kullanılan Cihazlar

3.3.1. Elektronik Terazi ve Şarj Silindiri Klima cihazları üreten birçok firma, ürünlerinde kullandıkları soğutucu akışkanı ve

miktarını ya teknik kataloglarında ya da cihaz üzerinde bir etikette belirtir. Cihazlara şarj edilen soğutucu akışkan miktarı sistemin verimi ve güvenliği açısından çok önemlidir. Çünkü, bazı cihazlarda 5-10 gram soğutucu akışkan fazlalığı cihazın verimsiz çalışmasının yanında arızalanmasına bile neden olmaktadır. Bundan dolayı gaz dolumu (şarjı) hassasiyet ve özen isteyen bir iştir. Gaz şarjında elektronik terazi veya şarj silindiri kullanılması güvenli sayılabilecek tekniklerdendir. Elektronik terazi kullanımı oldukça basittir ve hatasız dolum için oldukça güvenilirdir. Her türlü soğutucu akışkanın şarjında kullanılacağı gibi gram mertebesinde hassas dolum imkanı sağlar. Diğer taraftan şarj silindirinden dolum yapılacak gaz miktarı, ortam sıcaklığı ile ilgilidir ve bu silindir üzerindeki miktar göstergesinden doğru olarak ayarlanmalıdır.

Pille çalışan elektronik bir model tercih edilir. Şarj hassasiyeti, tasarlanan toplam

sistem şarjının %1'i içinde olmalıdır. Bu nedenle, ölçek sistem büyüklüğüne uymalıdır. Banyo veya sebze terazilerini soğutucu akışkan şarjı için asla kullanmayın. Sistemi doldurmadan önce, başlangıçtaki soğutucu akışkan ağırlığını bulun ve sonra da hesaplayarak istenen son ağırlığını yazın. İstenen ağırlığa gelindiğinde şarj tamamlanmıştır. Bazı elektronik soğutucu akışkan tartıları sisteme giren şarj miktarını doğrudan okuyabileceğiniz gibi bu hesaplamayı sizin için yapar. Bazısı önceden belirtilmiş bir soğutucu akışkan miktarını otomatik olarak verir ve bu miktar sisteme girdiğinde kapanır.

Resim 3.4: Şarjda kullanılan terazi ve şarj silindiri

42

3.3.2. Termostatlı Isıtıcı Şarj (dolum) sırasında sürekli soğutucu silindirinden çekilen gaz devamlılığını

sağlamak için tüp etrafına şekilde görüldüğü gibi ısıtıcı takılır. Böylece gaz şarjı olurken tüp içerisindeki soğutucu akış buharlaşmasını zora girmeyecektir.

Resim 3.5: Tüp ısıtıcısı ve şarj manifoldu ve hortumlar

3.3.3. Servis Manifoldu ve Bağlanması

Bu cihaz (Resim 3.5), sistem çalışma basınçlarının ölçülmesinde, soğutucu akışkanın

eklenip eksiltilmesinde, yağ eklenmesinde, yoğuşmayan gazların sistemden temizlenmesinde kullanılır. Diğer taraftan kompresörün by-pass edilmesine ve sistem şartlarının analizine imkân verir. Servis veya test etme manifoldu, resimde görüldüğü gibi üzerinde emme ve şarj basınç göstergelerinin bağlı olduğu, emme ve vakumlama servis valfleri ile dolum (şarj) girişi olan bir servis manifoldundan ibarettir. Manifoldun alt kısmında, cihaz emme servis valflerine (sol), soğutucu silindirine (ortada) ve cihaz boşaltma veya sıvı hattı valfine (sağ) bağlantı sağlayan hortum çıkışları bulunur.

Çoğu cihazda, renk kodu olarak emme tarafı göstergesi ve hortumu mavi, şarj tarafı

göstergesi ve hortumu kırmızıdır. Orta veya soğutucu silindirine bağlı hortum ise sarı renktedir. Bu yöntem, hortumların karışarak cihaza zarar verilmesinin önlenmesinde çok yararlıdır. Bu teçhizatı asmak üzere manifold üzerinde bir de kanca vardır.

3.4. Freon 22 Gazı Tanıtımı

Soğutucu akışkanlar, soğutma, havalandırma ve ısı pompası sistemlerinde istenilen

bölgeden ısıyı absorbe ederek dış ortama veya diğer bir ortama taşınım ve iletim yoluyla geçirir.

Soğutucu akışkanların genel olarak aşağıdaki niteliklere sahip bulunması istenir:

Çevreyi kirletmemesi gereklidir. Kritik sıcaklığı ve basıncı yüksek olmalıdır. Atmosferik basınçta kaynama sıcaklığı düşük olmalıdır. Korozyon tesiri olmamalıdır. Sistemin hiçbir yerinde kimyasal değişikliğe uğramaması gerekir. Yanıcı, patlayıcı ve zehirleyici olmamalıdır. Ucuz olmalı ve kolay temin edilebilmelidir. Kapalı devredeki kaçakların kolayca saptanmasını sağlayabilmelidir.

43

Sistemdeki soğutucu akışkan tipinin kompresör kapasitesine etkisi büyüktür. Havadan başka tüm akışkanlar yeteri kadar uzun bir sürede yüksek bir yoğunlukta

bulunduklarında zehirli olabilir. Soğutucu akışkan sızıntısı olan bölgede, oksijen yetmezliği tehlikesini önlemek için, boğulma belirtilerinin farkında olmalıdır. Hafif baş ağrısı, konuşma bozuklukları, kalpteki düzensizlikler, boğulma, bilinçsizlik, kalp ile ilgili düzensizlikler kalp çarpmasında kendini belli eder. Soğutucu akışkanın, ayrışan ürünlerinin etkisinde kalan herhangi bir kimse, açık havaya götürülmeli ve hemen tıbbi gözetim altına alınmalıdır.

Yanabilen soğutucu akışkanlar, belirli oranlarda havayla karıştıklarında patlayıcı olma

eğilimindedir. CFC, HCFC ve HFC soğutucu akışkanların çok hafif kokusu vardır ve insan için

güvenli oldukları yoğunluklarda fark edilemez. Geleneksel olarak, her bir soğutucu akışkanın ticari bir ismi veya bir R-(Refıigerant-

soğutucu akişkan) gösterimi vardır. Endüstride kullanılan soğutucu akışkanlara R-22, ve R-12 gibi tanımlar vermiştir. Bu "R-" tanımlan, R-22 diye adlandırdığımız kloro-di-flor-metan gibi zor kimyasal isimler için takma bir addır. Klorodiflormetan diye söylenmektense R-22 olarak; hatırlamak, hakkında konuşmak ve sipariş etmek çok daha kolaydır. Kısa ismi freon12, freon22 gibi akışkanlar kimyasal olarak CmHnFpClq şeklinde ifade edilir. Ticari olarak da F harfi ve bu harften sonra rakamlar kullanılarak gösterilir. F harfinden sonraki rakamlar sırasıyla x,y,z olursa, bunlar şu sekilde hesaplanır: x=m-1 y=n+1 z=p Örnegin; CHF2Cl akışkanında m=1, n=1, p=2 olunca x=0, y=2, z=2 bulunur ve sıfırlı terimler yazılmaz. Örneğimizde R-22 akışkanını bulmuş oluruz.

Yıllarca, R-12, konfor amaçlı hava şartlandırma ve soğutma işlerinin hepsinde

soğutucu akışkan olarak çok popüler olmuştu. 1970'lere gelindiğinde, konutlarda ve ticari işletmelerin konfor amaçlı uygulamalarında kullanılan paket tip ve split sistemleri için R-22, R-12 yerine çok yaygın biçimde kullanıldı. Bunun nedeni, R-22, R-121i bir sistemin daha küçük bir kompresör ile aynı kapasiteyi meydana getirmesidir. Üstünlüğü, daha küçük ve daha az maliyetli kompresördür.

Freon-22 (R-22, monoklordiflormetan, CHCLF2 ) çok düşük buharlaşma sıcaklıkları

için geliştirilmiş bir soğutucu akışkandır. Pistonlu ve santrifüj tip kompresörlerde kullanımı uygundur. Nem çekme özelliği R-12' ye göre üç kat daha fazladır. Bu yüzden sistem üzerinde daha büyük tip drayere (nem tutucuya) ihtiyaç duyulur. 1 atmosfer basınç altında 40°C kaynar. Basınç düştüğünde kaynama noktasıda düşer. Kritik basıncı 50 Atü dür.50 Atü üzerinde sıvılaşmaz. Kritik sıcaklığı 96°C dır.96°C üzerinde hep buhar halinde kalır. Yoğunluğu 1.36 gr/cm3 tür. Neme karşı duyarlıdır.

R-22'nin, -9 °C'a (16 °F) kadar yağlama yağıyla karışma özelliği iyidir. Bununla

beraber sıcaklığın - 40°C'lara (-40°F) düştüğü değerlerde yağın soğutucu akışkandan ayrılarak sıvı hâldeki soğutucu akışkan üzerinde toplanmaya başladığı görülür. Bu istenmeyen bir durumdur ve bunu önlemek amacıyla R-22 kullanılan sistemlerde

44

kompresörle kondenser arasına mutlaka bir yağ ayırıcı (yağ separatörü) konması gerekir. Renksiz kokusuz ve oksidasyona neden olmayan zehirsiz bir gazdır. Ancak yandığında fosgen adı verilen bir gaz çıkarır. Ancak ozon tabakasına zarar verdiğinden yerine R134a gazı kullanımına yavaş yavaş geçilmektedir.

Bir zamanlar güvenli olarak gördüğümüz soğutucu akışkanlar şimdi tehlikeli olarak

görülmektedir. Çünkü onların zaman içerisinde çevremize zararlı etkileri vardır. Bugünün ve yarının soğutucu akışkanlarının atmosferimiz için emniyetli olması için ozon tüketimi ve global ısınma potansiyelleri olmamalıdır. Piyasada satılmakta olan klimaların büyük kısmı R 22 akışkan gaz ile çalışmaktadır. Bu gaz ozon tabakasına zarar vermektedir. Ayrıca sera etkisi ve sonuçları atmosferin ortalama ısısının artmasının nedeni atmosferde bulunan karbondioksit, su buharı ve metan gazının giderek çoğalması. Buna "sera etkisi" deniyor. Isının bir iki derece değişmesi bile dünya yüzeyinde canlı yaşamını tehlikeye atacak sonuçlar yaratabilir. Ozon tabakasının incelmesi canlıların radyasyona maruz kalmasıyla eş değer sonuçlar yaratıyor. Bunun sonucunda kanser hızla artıyor. Canlıların DNA şifrelerinin bozulması ve yaşamın sona ermesi de muhtemel sonuçlar arasındadır. Bu soruna neden olan kloroflorokarbon (CFC) gazları, buzdolapları ve klimalarda yer alıyor.

3.5. Gaz Verme İşlemi

Vakum ve gaz şarjı sırasında kompresör kesinlikle çalıştırılmamalıdır. Ø 1/2 saat vakum yapılır. Ø Aparattaki gaz basıncı rezistans vasıtasıyla 10-12 atmosfere çıkarılır.(7-8

atmosferden aşağıya olmaz.)Gaz vanası birden açılarak gazın tamamı birden verilir. Aksi taktirde gaz aniden buharlaşacağından istenilen miktarı şarj etmek mümkün olmaz.

Ø Eğer gaz şarj aparatı kapasitesi 1Kg ise önce 1Kg gaz şarj edilir.Geri kalan 400gr gazı şarj etmek için aparat 400 gr gaz ile doldurulur.400gr gazı şarj etmek için aparattaki gaz ısıtıcıyla ısıtılır 400 gr bir defada verilir.Fazla gaz verilirse soğutma verimi düşer.Gazın tamamı verilip sistem içinde gazın yayılması beklenmeden kompresör çalıştırılmamalıdır.

Soğutucu akışkanlarla çalışırken eldiven ve koruyucu gözlükler giyilmelidir.

3.5.1. Manifoldun Bağlanması Emme servis vanası biraz açıldığında ve orta noktaya kadar açıldığında hem servis

çıkışı hem de emme hattı açılacaktır. Gösterge manifoldundan değerler alınabilir. Kompresörün bir kısım akışkanı soğutucu silindirden bir kısmını da sistemden çekmesiyle buhar şarjı mümkün olmaktadır.

Doldurma ve diğer işlemler için gösterge manifoldu bağlandığında ve çıkartıldığında

sistem servis vanaları uygun pozisyonda olmalıdır. Burada, kompresör emme servis vanası

45

sistem için alçak taraf servis bağlantı çıkışı olarak davranır. Bu görünüşte, emme servis vanası arka yüzeye oturmuştur, sistemin çalışması için normal pozisyondadır. Servis çıkışı kapalıdır ve emme hattı tam olarak açıktır.

Yeniden doldurma, sistem onarıldıktan ve sızdırmazlık testi yapılmasından sonra

boşaltılmalı ve suyu alınmalıdır. Bu basamaklar tamamlandığında, soğutucu akışkan doldurulmalıdır.

3.5.2. Soğutma Sistemine Şarj Edilecek Akışkan Miktarının Belirlenmesi

Soğutma sistemlerine uygun noktalarda soğutucu akışkan şarjını belirlemek çeşitli

yöntemler mümkündür.

3.5.2.1. Gözetleme Camı ile Doğru akışkan şarjı yapılmış soğutma sistemlerinde, sıvı soğutucu akışkanın genleşme

valflerine akışı her zaman kabarcıksız olmalıdır. Gözetleme camında kabarcıklar görülüyorsa sistem eksik soğutucu akışkanla çalışıyor demektir. Sisteme bir miktar soğutucu akışkanla çalışıyor demektir. Sisteme kabarcık kaybolana kadar yavaş yavaş soğutucu akışkan şarj edilir. Çalışma basınçları kararlı hale geldiğinde gözetleme camına bakılır, yöntem genellikle çalışan bir sistemin akışkan miktarını tespit etmekte kullanılmaktadır.

3.5.2.2. Şarj Silindiri veya Terazi Yardımıyla

Sistemde dolaştırılması gereken soğutucu akışkan miktarı bilindiği için tam soğutucu

akışkan şarjı için en hassas yöntemdir. İçersindeki soğutucu akışkan miktarı belli olan (cam tüpte akışkan seviyesini gösteren) şarj silindiriyle sistemin ihtiyacı kadar soğutucu akışkan şarjı yapılabilir. Soğutucu akışkan tüpleri darasıyla birlikte tartılır, eğer tüp içersindeki akışkan darası çıkarıldıktan sonra yeterli geliyorsa akışkan şarjı yapılır. Eğer klima boru ile uzatılacaksa her 5 metre için 100gr soğutucu akışkan ilave edilmelidir.

Boru boyu 10m ve daha az 1400gr 15 1500gr 20 1600gr 25 1700gr

46

Resim 3.6: Şarj silindirine akışkan doldurulması

3.5.2.3. Soğutucu Akışkan Şarjı

Genel bir deyişle, ilave edilmesi gereken şarj miktarı büyüdükçe sıvı şarjı eğilimi

artmaktadır. Şarj miktarı azaldıkça veya gerekli şarj miktarındaki hassasiyet arttıkça buhar şarjına gereksinim artar.

Resim 3.7: Tüpün şarj olayında sıvı-gaz durumu

Soğutucu akışkanı sıvı veya buhar halinde sisteme sokarak şarj yapmak mümkündür.

Kompresör kapalı olduğunda sistemin yüksek basınç tarafına sıvı doldurulabilir. Kompresör çalışırken buhar halindeki soğutucu akışkan sistemin alçak basınç tarafına şarj edilir.

Hem sıvı hem de buhar halinde soğutucu akışkan içeren kaplarda olduğu gibi,

soğutucu akışkan silindiri üstte buhar ve altta sıvı içermektedir. Sıvı soğutucu ile tamamen doldurulan bir silindir gerçekte % 80'den fazla dolu değildir. Bu güvenlik için yapılır.

47

Sıvı veya buhar soğutucu akışkanı silindirden almanın yolu kullanılan silindirin tipine bağlıdır. Kullanılıp atılan silindirleri dik durumda sisteme şarj ettiğimizde doymuş soğutucu akışkan buharı sisteme girer Silindiri ters döndürülüp şarj yaptığımızda, doymuş soğutucu akışkan sıvı sisteme girer.

Tam doldurma gerektiren bir sistemde buhar şarjı yapılacağı zaman, ölçü manifoldunu

sisteme normal yolla bağlayın. Eğer sistem boşaltılmamış ve suyu alınmamışsa öncelikle bunu yapın. Sonra servis hortumunu soğutucu silindire bağlayın. Sistem kompresörü kapalı halde ve manifold hortumlarmdaki hava boşaltıldıktan sonra soğutucu silindir vanasını ve yüksek ve düşük basınç manifold vanalarını açın. Soğutucu akışkan terazisini veya dolum yaptığınız silindiri gözetleyin. Eğer soğutucu akışkan artık sisteme girmiyorsa veya çok yavaş giriyorsa yüksek basınç manifoldunu kapatın ve alçak basınç vanası ile şarj edin.

Eğer tam dolumdan daha azı sisteme pasifçe girdiyse, dolum işlemini tamamlamak

için sistem kompresörünü çalıştırın. Kompresör bir kez çalıştığında, soğutucu silindiri soğumaya başlar ve hatta dış kısmı buzlanabilir. Dolum hızı bu noktada yavaşlar. Eğer dolum çok yavaş ilerlerse silindiri maksimum 50 "C'ye kadar ısıtın.

Sıvı şarjı, buhar şarjından çok daha hızlı ilerler. Bu sıvı soğutucu akışkan

yoğunluğunun buhar yoğunluğundan çok daha fazla olduğundandır Örneğin, normal oda sıcaklığında R-22, doymuş sıvı hali, doymuş buhar halinden 30 kez daha yoğundur. Bu aynı doldurma hortumunun, her bir dakikada, buhardan çok daha fazla sıvıyı ulaştırdığı anlamına gelir. Sıvı şarjı kompersör kapalıyken daima sistemin yüksek tarafından yapılır. Manifold hortumlarının havası alındıktan sonra, soğutucu silindir vanası ve yüksek basınç manifold vanası açılır. Koşullar tamam olduğunda, bütün şarj bu yolla tamamlanır. Tam şarja ulaşılamıyorsa, soğutucu akışkanın terazisini veya doldurma silindirini gözleyin. Soğutucu akışkan akışı çok yavaş veya damla damla veya durmuşsa yüksek basınç ve soğutucu silindir vanalarını kapayın. Sonra soğutucu akışkan silindirini dik tutun ve geri kalan şarjı kompresör çalışırken sistemin alçak tarafından buhar girişi ile tamamlayın.

Küçük miktarlarda soğutucu akışkan şarjının doğru yöntemi şarj silindiri kullanmaktır.

Birkaç kg soğutucu akışkan içeren sistemlerin tamamiyle şarj edilmesinde iyi çalışır. Şarj silindiri, soğutucu akışkan seviyesinin şarj silindirinde görülebilmesine müsaade eder. Silindir üzerindeki işaretler doldurulan akışkan miktarının doğru olmasının kontrolüne yarar.

Bir sisteme tam şarjı monte etmek, şarj silindiri için çok büyüktür ve en iyi ağırlıkla

yapılır. Hassas bir soğutucu akışkan şarj terazisi önerilir. Ø Devre Üzerindeki Elemenlar

• Devre Kompresörü • Vakum şarj manifoldu • T vakum şarj manifoldu • Soğutucu akışkan tüp

48

3.5.2.4. İşlemler

Ø Vakum işlemi biten ve devreye bağlı olan manifoldun alçak basınç tarafındaki valfin (mavi) kapalı olduğundan emin olunuz.

Ø Vakum pompasını sarı hortumdan ayırın ve buraya soğutucu akışkan tüpünü bağlayınız.

Ø Tüp valfini 1/4 tur çevirerek açın ve orta sarı hortumun manifoid tarafındaki ucunu 2-3 savjve için gevşetin. Böylelikle orta sarı hortum içindeki hava tahliye edilmiş ve bu hava sisteme girmemiş (pürjing işlemi) olur.

Ø Manifold alçak basınç tarafı (mavi) valfi açınız.Ardından tüp valfini azar azar açarak kontrollü bir şekilde devreye gaz veriniz.

Ø Şarj dolum işlemi bittikten sonra tüp valfini kapatınız ve kaçak arama işlemi yapın Kaçağı varsa giderin ve aynı işlemleri yapınız.

Ø Alçak basınç manometresindeki ibrede düşme olmuyorsa (Bu bekleme süresi en az 1 saat olmalıdır) servis körleme (pınçh off pense) işlemini yapın ve adaptörü manifoldu tüpü çıkarıp servis ucunu kaynatınız.

Şekil 3.4: Soğutucu şarj işlemi

49

3.6. Gümüş Kaynağı Yapmak Sahada montajı yapılan sistemlerde kullanılan tüm boruları, bağlantı parçalarını ve

aksesuarları temiz ve kuru tutmak önemlidir. Kirleticiler montaj öncesinde yanlış taşındığından sisteme sıkça girer. Borular, bağlantılar ve aksesuarlar montaj zamanlarına kadar kapaklı kalmak ve temiz alanda depolanmalıdır. Borunun kullanılmayan kısımlarını derhal yeniden kapatılmalıdır.

3.6.1. Sert Lehim Tekniği (Gümüş Kaynağı)

Özellikle birleştirme standartlarının arandığı (sızdırmazlık, mekanik dayanım, yüksek

korozyon direnci, titreşime dayanıklılık vb. gibi) fabrikasyon üretimde, diğer taraftan büyük çaplı sert çekilmiş boruların birleştirilmesinde ve onarım işlemlerinde sert lehim tekniği kullanılır.

Diğer taraftan, benzer veya benzer olmayan metallerin birleştirilmesinde de büyük

uygulama kolaylığı ile düşük sıcaklıklarda birleştirebilme avantajını da sağlamaktadır.

Resim 3.8: Gümüş kaynak teli

Özellikle soğutma sanayinde tercih edilen sert lehim tekniğinde gümüş (Ag) alaşımlı

lehim telleri kullanılır. Genelde alaşım %7-%83 arası gümüş içeren, bakır ve çinko metallerinden oluşur. Lehim teli, alaşımını meydana getiren metallerin % karışımlarına göre 595 °C ile 649 °C arasında ergir. Bakır (Cu) metalinin ergime sıcaklığı 1O83°C tur. Gümüş (Ag) alaşımlı lehim tellerinin, bakır metalinin ergime sıcaklığından yaklaşık 420 °C düşük olması, alaşıma güvenli bir kullanım ve uygulama alanı sağlamıştır.

Sert lehim kaynak kadar mekaniksel bir dayanım oluşturduğundan pratikte alçak

sıcaklıkta yapılan kaynak olarak isimlendirilmiştir. Sert lehim tekniğinde işlem basamakları: Ø Sağlıklı bir birleştirme tekniğinde ön koşul doğru ölçü almaktır. Bunun İçin

birleştirilecek fîtting veya boru parçaları ölçüye ön hazırlık olmak üzere tesisat üzerine geçici birleştirilir ve bakır boru ölçüye uygun noktadan markalanır.(Resim 3.9-1)

50

Ø Boru, boru makası ile kurala uygun şekilde markalanan yerden kesilir. Kesme işlemi makas fazla sıkıştırılmadan yapılmalıdır. Aksi hâlde boru ezilir, deforme olur ve birleştirme tehlikeye düşer. Kalıpla şekil verilerek de yumuşak bakır birleştirilebilir. Borunun bir ucunu diğeri içine girebilecek biçimde genişletmek gerekir. (Resim 3.9-2)

Ø Borunun kesilen ucunun iç ve dış kısmında oluşan çapaklar uygun rayba

veya eğe kullanılarak alınır. Raybalama veya eğeleme sırasında kopan çapaklar, metal tozları vb. boru yüzeyinde yapışık kalabilir, bunlar bir tel fırça ile mutlaka alınmalıdır. (Resim 3.9-3)

Ø Uygun fırça ile borunun ve kaynatılacak fıtting malzemenin iç ve dış

yüzeylerindeki oksit tabakaları temizlenmelidir. Aksi hâlde sağlıklı bir sert lehim oluşmaz ve sızdırmazlık tehlikeye düşer. Oksit tabakaları kaynak mukavemetini azaltır. .(Resim 3.9-5)

Ø Boru ve fıtting malzemeye dekapan (pasta) tatbik edilir. Uygun seçilmiş

dekapan hem kaynak aleviyle oluşabilecek oksit tabakalarını önler hem de mekanik yöntemlerle tamamı giderilemeyen yağ ve oksit tabakalarını temizler. Böylece sağlıklı bir sert lehim için yüzeyler hazır hâle gelmiştir.(Resim 3.9-7-8)

Ø Parça yüzeylerine tatbik edilen dekapanın fazlası ve kaynatılacak parçaların

birleştirilmesinde taşan dekapan (lehim pastası) bir bezle temizenmelidir. Dekapan aynı zamanda korozif bir malzemedir. Parçalar üzerinde kalan dekapan zamanla malzemeyi korozyona uğratır ve sızdırmazlığı tehlikeye düşürür.(Resim 3.9-9)

Not: Dekapan çıplak elle tatbik edilmemelidir. Dekapan el, yüz, cilt ve gözler için ciddi

tehlikedir. Temas etmişse, derhal bol su ile yıkanmalıdır. Ø Kaynak bölgeleri tavlanır. Tavlamaya dekapan uygulanmış bölgenin

çevresinden, önce borudan başlanır. Eğer direkt kaynak bölgesi ısıtılacak olursa önce dekapan aleve maruz kalır ve parçalar gerekli tav sıcaklığına gelene kadar dekapan yanar. Bunun neticesinde dekapan görevini tam olarak yapamaz. (Resim 3.9-10)

Ø Parçalar uygun tava geldikten sonra lehim teli kaynak bölgesine tatbik edilerek

lehimin bütün yüzeyi sarması sağlanır. Böylece kaynak işlemi tamamlanır. Ø Kaynak bölgeleri lehimlemeden hemen sonra pasta artıklarından ve kaynak

alevinin neden olduğu oksit tabakalarından temizlenmelidir.

51

Resim 3.9: Kaynak işlemi

3.7. Terimler

Ø COOL (Soğutma modu): Odanın havasını soğutur ve filtreler istenen oda

sıcaklığını sürdürür. Ø AUTO (Otomatik çalışma modu): Oda koşullarına göre istenen sıcaklığı”

soğutma veya ısıtma” yaparak istenilen oda sıcaklığını sürdürür. Ø DRY (Kurutma ve nem alma modu): DRY mode (kurutma modunda) odanın

nemini alır ve yavaşça soğutur, klima yüksek anti-nem gücünde çalışır. Ø FAN (Fan modu): Oda havasını yeniden devir daim ettirir ve filtreler sabit hava

devrimi sağlar. Ø AUTO FAN (Otamatik fan): Klima oda sıcaklığına uygun olarak” fan “hızını

otomatik olarak seçer. Başlangıçta ünite yüksek fan hızında çalışır. Odanın havası istenen sıcaklık derecesine yaklaşırken fan klimayı otomatik olarak daha düşük hıza geçirir.

Ø SLEEP (Uyku modu): Elverişli uyku koşullarına göre tasarlanmıştır.” sleep “ (Uyku) modundayken klima yedi saat sonra otomatik olarak kapanacaktır. Sonuç huzur vericidir ve zinde bir uyku ile sabahleyin enerji dolu bir şekilde uyanırsınız.

Ø TIMER (Zaman ölçer): Gerçek zaman kontrol ekranı, eve dönüşte elektrik sarfiyatı olmaksızın istenen konumu temin etmek üzere günün saatine göre klimayı otomatik olarak “on “(Aç) ve “off “ (Kapa) fonksiyonuna getirir. Klimayı uyku halindeyken otomatik olarak kapatır.

Ø SPLİT: İngilizceden gelen bir kelimedir. “ ayrık” anlamına gelir. Klimanın iç ve dış iki ayrı üniteden geldiğini anlatır.

52

Ø HEAT PUMP: Türkçe karşılığı ısı pompasıdır. Bu özelliğe sahip klimalar elektrik enerjisini direkt olarak ısıya çevirmek yerine, dışarıdaki ısıyı içeriye taşıyarak ortamı ısıtırlar.

Ø KOMPRESÖR: Soğutucu akışkanı evaparatörden kondensere pompalayan klimanın önemli bir parçasıdır.

Ø EVAPARATÖR: Klimanın soğutma yaparken soğutucu akışkanın sıvı olarak girip buharlaşarak gaz olarak çıktığı eşanjördür. Split klimalarda iç ünitelerdedir.

Ø KONDANSER: Klimanın soğutma yaparken soğutucu akışkanın gaz olarak girip soğuyup yoğunlaşarak sıvı olarak çıktığı eşanjördür. Split klimalarda dış ünitelerdedir.

Ø BTU: İngilizce “british thermal unit “ (İngiliz ısı birimi) sözcüklerinin kısaltılmasından oluşur. Bir litre suyun sıcaklığını bir Fahrenhayt değiştirmek için gereken ısı miktarıdır. Klimalarda Btu/h olarak yani Klima bir saatte ortamdan taşıdığı ısı miktarını belirtmek için kullanılır.

Ø DEFROST: Isı pompalı cihazlarda ısıtma konumunda çalışma durumunda, evaporatörde (dış ünitede) düşük sıcaklıklarda buz tabakaları oluşur. Isıtmanın sürdürülebilmesi için oluşan buz tabakalarının eritilmesi gerekir. Bu işleme defrost denir.

53

UYGULAMA FAALİYETİ

Klima gaz sisteminin, gaz basıncını manometre ile ölçebilmek ve gaz kaçağı kontrolü

yapabilmek. Aşağıdaki işlem basamaklarını adım adım uygulayarak karşısındaki önerilerden faydalanınız.

Işlem Basamaklari Öneriler

Ø Sisteme manometere bağlayarak

sistemin basıncı gözlemlenir. Ø Basınç da düşme varsa sistemde kaçak

tespiti için hazırlanır. Ø Gaz kaçağı olan cihaz emniyete alınır. Ø Gaz kaçağı köpük sıvı, detektör

yöntemlerinden birisi vasıtasıyla bulur. Ø Kaçak tamir edilir. Ø Sistem vakum yapılır. Ø Sisteme eksilen gaz kadar tekrardan gaz

basılır

Ø Doğru manometre kullanınız. Ø Doğru kaçak tespit yöntemi

kullanınız. Ø Sabun ile yapılan kaçak testinde

ekovatın çalışır olmaması gerekir. Ø Gaz miktarına dikkat etdiniz

UYGULAMA FAALİYETİ

54

UYGULAMA FAALİYETİ

Klimanın, vakum ve gaz şarjı yaparak sisteme gramajında gaz verebilmek. Aşağıdaki

işlem basamaklarını adım adım uygulayarak karşısındaki önerilerden faydalanınız.

İşlem Basamakları Öneriler Ø İlk önce sistem arızası giderilir. Ø Kaynak ek işlemleri bitirilir. Ø Sisteme gaz vermeden önce sistem

içerisindeki hava vakum pompası vasıtasıyla alınır.

Ø Basınçlı freon tüpünden vakum şarj

cihazı vasıtasıyla sisteme gaz verilir. Ø Kaçak testi yapılır.

Ø Sistemin sıfır arıza ile gaz verme

işlemine geçilmelidir. Ø Kaynak kontrolleri drayer kılcal

kaynakları ayna ile iyice kontrol edilmelidir.

Ø Sistem içinde hava veya başka gazın

kalmamasına dikkat edilmelidir. Ø Gaz miktarına dikkat edilmelidir. Ø Uygun yöntem seçilmelidir.

UYGULAMA FAALİYETİ

55

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A- ÖLÇME SORULARI

Aşağıdaki soruların cevaplayınız. 1. Freon türevi akışkanların ortak özellikleri nelerdir? 2. R 22 gazı hakkında bilgi veriniz. 3. Sistem arızalı; sistemi soğutucu gaz verme işleminine hazırlayınız. 4. Sisteme soğutucu gaz verme işlemini yazınız. 5. Sistemi vakumlama işlemini yazınız. 6. Sisteme gaz verme işleminde kullanılan techizatları yazınız. 7. Sistemdeki kaçak testi için kullanılan yöntemlerden iki tanesini yazınız. 8. Sistemdeki ekovat servis borusundan gaz şarjı yapıldı. Servis borusunu kaynatma

işlemini yazınız. B- OBJEKTİF TESTLER

Aşağıdaki sorulara doğru veya yanlış diye cevaplayınız.

1. Soğutucu akışkanların, yanıcı patlayıcı ve zehirli olması aranan bir özelliktir.

2. Sisteme soğutucu akışkanın her zaman gaz hâlde verirken mutlaka ekovat çalışması gerekir.

3. Gaz verme işleminde kırmızı hortum daima gaz tüpüne bağlanır.

4. Sisteme soğutucu akışkanın sıvı hâlde verirken akışkan tüpün dik olması gerekir.

5. Sistem kaçak testi yapılırken sistem ekovatı çalışır vaziyette olması gerekir.

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz modül değerlendirmeye geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

56

MODÜL DEĞERLENDİRME PERFORMANS TESTİ (YETERLİK ÖLÇME)

Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz.

Aşağıda bu modülde her öğrenme faaliyetinin sonunda yaptığınız uygulamaların değerlendirmesi yer almaktadır. Modül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz. Eğer işlemler tam olarak yapıldıysa 2’yi, orta derecede yapıldıysa 1’i, yapılamadıysa 0’ı işaretleyiniz. En sonunda 2,1 ve 0’ların toplamını hesaplayınız.

DEĞER ÖLÇEĞİ

DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ 2 1

0

1. Klimaların gaz şemalarını öğrendiniz mi?

2. Klima çalışmalarını (ısıtma-soğutma) öğrendiniz mi?

3. Pencere tipi klimaların kullanım yerlerini öğrendiniz mi?

4. Split tip klimaların yapısı ve çeşitlerini öğrendiniz mi?

Klim

alar

ın T

anıtı

mı

ve D

evre

Şem

alar

ı

5. Split tip klimaların çeşitlerinin kullanma yerlerini öğrendiniz mi?

1. Kompresörün soğutmada ne işe yaradığını öğrendiniz mi?

2. Ekovat çeşitlerini öğrendiniz mi?

3. Kompresörün yapısında bulunan elektriki koruma parçalarını öğrendiniz mi?

4. Ekovat arıza ve tamirini öğrendiniz mi?

5. Ekovat bakımlarını öğrendiniz mi?

Klim

alar

da K

ulla

nıla

n K

ompr

esör

(Eko

vat)

6. Klimada yapılacak bakımları öğrendiniz mi?

1. Vakumun nasıl yapıldığını öğrendiniz mi ?

Klim

ala

rda

Gaz

V

erm

e İş

lem

i

2. Vakumlama çeşitlerini öğrendiniz mi?

MODÜL DEĞERLENDİRME

57

3. Gaz kaçak tesbit çeşitlerini öğrendiniz mi?

4. Gaz kaçak tespitinin nasıl yapıldığını öğrendiniz mi?

5. Manometrenin ne işe yaradığını öğrendiniz mi?

6.Manometre bağlantı ve renklerini öğrendiniz mi?

7.Şarj işleminde kullanılan cihazları öğrendiniz mi?

8. Freon 22 gazının genel özelliklerini öğrendiniz mi?

9. Gaz verme işleminde dikkat edilmesi gereken hususları öğrendiniz mi?

10. Gaz verme işlemini (R 22 buhar halde) öğrendiniz mi?

11. Gaz verme işlemini (R 22 sıvı halde) öğrendiniz mi?

12. Gümüş kaynağı yapmayı öğrendiniz mi?

TOPLAM

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız.

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.

58

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D 2 Y 3 D 4 Y 5 D 6 D 7 Y 8 D

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI

1 Y 2 D 3 Y 4 Y 5 Y

Cevaplarınızı cevap anahtarları ile karşılaştırarak kendinizi değerlendiriniz.

CEVAP ANAHTARLARI

59

KAYNAKLAR

Ø ARSLAN Ali, Atölye 2 ders kitabı, KOCAELİ, 2004. Ø KACAR Ayhan, Soğutma İklimlendirme İş ve İşlem Yaprakları, MEB,

ANKARA, 2001. Ø Öğrt.Görv. KAYA Adem, Ders Notları, BURSA, 2005. Ø ÖZDEMİR Ali, Atölye 2-3 Ders Kitabı, BOLU, 2005. Ø Deniz Engin SAYAR, Soğutma ve İklimlendirme Meslek Bilgisi I-II, MEB,

İSTANBUL, 2004. Ø Çeşitli Firmalara Ait Servis Kitapları

KAYNAKLAR