kolegji universitar biznesi fakulteti ekonomik lënda...
TRANSCRIPT
Kolegji Universitar Biznesi
Fakulteti Ekonomik
Lënda:Financat publike
Ligjerues:Agim Berishaemail:[email protected]
tel:044648328
Prizren:2012
1.Financat publike
• Financa publike paraqet aktivitetin shtetëror në lidhje me mbledhjen e të hyrave publike dherealizimin e shpenzimeve publike.
• Financat publike janë mjaftë të lashta dhe lidhen me lindjen e shtetit.
• Financat publike paraqesin veprimtarinë financiare të shtetit që manifestohet përmes tëardhurave dhe shpenzimeve të buxhetit.
• Funksionet e financave publike
• 1.Funksioni alokativ
• 2.Funksioni i rishpërndarjes(ridistribuimit)
• 3.Funksioni stabilizues
Politika fiskale
• Shteti përmes politikës ekonomike synon ti realizoj qëllimet e saj si: 1.Punësimi iplotë,
• 2.Stabiliteti i cmimeve,
• 3.Rregullimi i bilancit të pagesave,
• 4.Ekspansioni i prodhimit-rritja ekonomike,
• 5.alokacioni-shpërndarja e faktorëve të prodhimit,
• 6.Plotësimi i nevojave publike. Politika fiskalekonsiderohet një ndër komponentet më të rëndësishme të politikës ekonomike.
II.Shpenzimet publike
• Shpenzimet publike janë të lidhura ngushtë me ekzistimin e shtetit dhe me funksionet e tij.
Me rritjen e rolit të shtetit janë rritur edhe shpenzimet e tij.
• Në literaturën financiare mund të hasim në definicione të ndryshme të cilat përpiqen që të
shpjegojnë kuptimin ose esencën e shpenzimeve publike.
Por, në të gjitha definicionet (përkufizimet), të cilat i kanë dhënë autorët e ndryshëm, i
përshkojnë këto dy karakteristika:
- a) shpenzimet publike shërbejnë për plotësimin e nevojave kolektive dhe për interesa
publike dhe
- b) se shpenzimet publike bëhen në para.
Prandaj, shpenzimet publike mund t’i përkufizojnë si shpenzime në para të cilat i bën shteti
dhe subjektet e tjera juridiko-publike për plotësimin e nevojave kolektive dhe për interesa
publike.
• Shpenzimet publike, pra paraqesin shpenzimin e mjeteve financiare për nevojat publike të
cilat janë krijuar me mbledhjen e të hyrave publike.
• Shpenzimet publike janë ngushtë të lidhura me të hyrat publike, sepse pikërisht të hyrat
publike janë burimi i financimit të nevojave shtetërore me anë të shpenzimeve publike.
• Me anë të shpenzimeve publike plotësohen këto nevoja:
1. nevojat e përgjithshme publike (nevojat e administratës shtetërore, organeve përfaqësuese
shtetërore, mbajtja e ambasadave dhe e përfaqësive në botën e jashtme, dhënia e
subvencioneve, financimi i mbrojtjes popullore, sigurimi i brendshëm dhe i jashtë si dhe
nevojat e tjera të cilat financohen prej buxhetit; pra, në nevojat e përgjithshme publike hyjnë
shpenzimet materiale dhe personale të bashkësive shoqërore politike, p.sh. të organeve
qendrore shtetërore, të komunave etj.
• 2. nevojat e përbashkëta ose kolektive përfshijnë (nevojat e arsimit, kulturës, shkencës,
sigurimit social, pensional dhe invalidor, shëndetësisë, hyrjes në punë, banimit si dhe nevojat
tjera të përbashkëta);
3. nevojat e natyrës ekonomike të shtetit (intervenimi i shtetit në ekonomi, në marrëdhëniet
ekonomike ndërkombëtare, investimi në infrastrukturë etj.).
• STRUKTURA E SHPENZIMEVE PUBLIKE
• Nevojat publike apo veprimtaria dhe funksioni i shtetit ka të bëjë me themelimin, organizmin
dhe financimin e këtyre veprimtarive publike:
• 1. Administratën shtetërore .-në të gjitha nivelet, për ruajtjen e sistemit politik dhe të sistemit
ekonomik.
2. Forcat ushtarake
(armatës) për
sigurimin
ndërkombëtare
të vendit.
• 3. Mbrojtjes dhe të sigurisë së brendshme që nënkupton sigurimin e sistemit politik, juridik
dhe ekonomik, si funksion i organeve të punëve të brendshme duke përfshirë edhe të gjitha
organet e drejtësisë (judikaturën, gjyqësinë).
4. Sigurin sociale siç janë sigurimi pensional, invalidor, shëndetësor, sigurimi i papunësisë.
• 5. Arsimin, shkencën, kulturën, sportin etj. Si funksione shoqërore të shtetit.
•
6. Fatkeqësitë elementare, lufta, trazirat sociale etj. të cilat për shtetin janë të jashtëzakonshme.
• 7. Funksionet në sferën e politikës ekonomike dhe të zhvillimit ekonomik.
• VËLLIMI I SHPENZIMEVE PUBLIKENë të gjitha vendet është dukuri tendenca e rritjes së përhershme të shpenzimeve publike.
Kjo rritje është shënuar në të gjitha vendet.
• Teoria moderne financiare nuk bazohet në karakterin kufizues të efekteve të shpenzimeve
publike.
• Kryesisht teorikët modernë në qendër të vëmendjes i vënë efektet e shpenzimeve publike.
• Shumë teorikë financiarë janë marrë me studimin e shkaqeve të rritjes së shpenzimeve
publike. Një pasqyrë më të mirë të shkaqeve të rritjes së shpenzimeve publike e ka dhënë
teoriku francez Gaston Jèze (Zhese).
Shkaqet e rritjes së shpenzimeve publike Gaston Zhese i ka ndarë në dy grupe:
1) në shkaqet në dukje (formale) dhe në 2) shkaqet reale.
• 1. Shkaqet në dukje (formale). - Gaston Zhese i numëron ato shkaqe të cilat nuk rrisin
obligimin tatimor, porse ato mbeten në përpjesëtim të njëtë si edhe përpara rritjes. Këto
shkaqe janë:
a) zvogëlimi i fuqisë blerëse të parave,
b) ndryshimet teknike në përpilimin e buxhetit dhe
c) ndryshimi i madhësisë së territorit të shtetit.
• 2. Shkaqet reale.
– Gaston Zhese shkaqet reale të rritjes së shpenzimeve publike i ndan në shkaqe:
a) të natyrës ekonomike,
b) të natyrës politike dhe
c) të natyrës financiare.
Këto shkaqe tërheqin me vete rritjen e obligimit tatimor të detyruesve tatimor.
• 4. PARIMET (PRINCIPET) E SHPENZIMEVE PUBLIKE
• Në parimet e shpenzimeve publike numërojmë:
• 1. kursimin dhe ekonomizimin,
2. radhitjen e drejtë periodike të shpenzimeve,
3. plotësimin e nevojave sipas urgjencës dhe proporcionalitetit,
4. produktivitetin e shpenzimeve,
5. baza juridike për realizimin e shpenzimeve publike,
6. parimin e interesit të përgjithshëm dhe
7. vëllimi i shpenzimeve duhet të jetë i arsyeshëm (i matur).
• KLASIFIKIMI I SHPENZIMEVE PUBLIKE, SHTETËRORE
• Shpenzimet publike mund të klasifikohen sipas këtyre kritereve (pikëpamjeve):
• 1. Në pikëpamje periodike shpenzimet publike ndahen në të rregullta dhe të
jashtëzakonshme.
• 2. Në pikëpamje të produktivitetit shpenzimet publike i ndajmë në produktive (karakter
ekonomik –investimet publike)dhe joproduktive (administrata shtetërore, ndihmat e
ndryshme, armata etj).
• 3. Në pikëpamje të rentabilitetit shpenzimet publike i ndajmë në rentabile dhe
jorentabile.
• 4. Sipas objektit të shpenzimit, shpenzimet publike i ndajmë në personale dhe materiale.
• Në shpenzimet personale i numërojmë: pagat, mëditjet, pensionet, të marrat e
invalidëve, honoraret, shpenzimet e rrugës dhe të shpërnguljes etj.
• Në shpenzimet materiale hyjnë shpenzimet e pajisjeve, inventari dhe materiali i zyrës,
nxehja, mjetet e higjienës etj.
• 5. Sipas subjektit të shpenzimeve, shpenzimet publike i ndajmë në shpenzime të
organeve qendrore dhe në shpenzimet e ngushta lokale ose vetëadministrimi.
• 6. Sipas funksionit të shtetit shpenzimet publike i ndajmë në reale, ivestive dhe të
transferueshme (të bartëshme).
• Shpenzimet reale janë ato shpenzime të cilat shteti i bën për kryerjen e funksionit të vet
(administrata, armata, shkolla, kultura etj) quhen reale, sepse paraqesin shpërblimin
për punën dhe shërbimin e kryerjes si dhe për të mirat prodhuese.
Shpenzimet investive paraqesin shpenzimet shtetërore për ndërtimin e objekteve
ekonomike me të cilat ndikohet në rritjen e të ardhurave nacionale, pra edhe të të
hyrave buxhetore.
Shpenzimet reale dhe investive quhen edhe shpenzime prodhuese, sepse kanë karakter
prodhues.
Shpenzimet e transferueshme janë shpenzimet të cilat nuk krijojnë të mira ekonomike e as
të ardhura nacionale, por vetëm bëjnë shpërndarjen e re të të ardhurave, përkatësisht të
pasurisë, duke bartur mjetet financiare prej një veprimtarie në tjetrën ose prej një
grupi social në tjetrin.
Shpenzimet tipike të bartëshme janë: ndihmat sociale, ndihmat personave të papunësuar
dhe subvencionet ekonomike, pensionet, pagimi i huave publike etj. Këto shpenzime
bëhen për realizimin e qëllimeve ekonomike dhe sociale
• EFEKTET E SHPENZIMEVE PUBLIKE
• Në këtë kuptim i hasim dy koncepte: efektin neutral dhe efektin aktiv të shpenzimeve
publike.
• Efekti neutral i shpenzimeve publike është koncept i teorisë klasike borgjeze e cila
bazohet në mospërzierjen e shtetit në zhvillimin ekonomik dhe social dhe në shpenzimet
publike sa më të vogla.
• Sot efekti aktiv i shpenzimeve publike bazohet në ndikimin e tyre në sferën ekonomike-
sociale. Merret parasysh se shteti përmes të hyrave publike që i merr nga ekonomia dhe
popullsia ia kthen atyre përmes shpenzimeve publike.
• D.m.th. shteti i shpenzon mjetet e subjekteve ekonomike dhe të popullsisë dhe ndikon
aktivisht në prodhim dhe rishpërndarje.
• Shpenzimet publike kanë ndikim në zhvillimin ekonomik dhe stabilitetin e saj përmes
shumëzuesit(multiplikatorit-rritja e shpenzimeve publike veprohet në rritjen e
kërkesës) dhe përshpejtimit(akceleratorit-rritjen e ofertës)
III. TË HYRAT PUBLIKE (SHTETËRORE)
1. KUPTIMI DHE ESENCA E TË HYRAVE PUBLIKE
• Shteti në bazë të Kushtetutës, të ligjeve dhe të dispozitave të tjera ligjore kryen një varg
detyrash dhe funksionesh.
• Për kryerjen e këtyre detyrave shtetit i janë të nevojshme mjete të caktuara financiare.
• Prandaj, këto mjete financiare me të cilat shteti i plotëson nevojat publike (shtetërore)
quhen të hyrat publike ose të ardhura shtetërore publike.
• Karakteristikat e të hyrave publike janë:
• a) të hyrat shtetërore mblidhen dhe janë të shprehura në para, d.m.th. se në shtetet moderne
të hyrat shtetërore vetëm në raste të jashtëzakonshme i mbledhin në natyrë (mallra);
• b) të hyrat shtetërore janë të hyra njëvjeçare, që do të thotë se mblidhen dhe kalkulohen
brenda një viti;
• c) të hyrat shtetërore shërbejnë për plotësimin e nevojave shtetërore (publike),
Në bazë të këtyre karakteristikave, të hyrat shtetërore (publike) mund t’i përkufizojmë si të hyra
në para njëvjeçare, të cilat shërbejnë për plotësimin (financimin) e nevojave publike.
Pra, për kryerjen e funksioneve të veta, organet e bashkësive shoqërore-politike duhet të kenë
mjete financiare, d.m.th. të hyra publike.
• Format më me rëndësi të të hyrave publike janë: tatimet, kontributet, taksat, doganat, huaja
shtetërore, dhuratat, të hyrat prej pasurisë shtetërore, emisioni i parasë etj.
• Qëllimet dhe detyrat e të hyrave publike
• Qëllimet dhe detyrat të cilat realizohen me mbledhjen e të hyrave publike mund t’i ndajmë në
këto grupe:
• 1. rishpërndarja e të ardhurave dhe e akumulimit;
• 2. ndarja e faktorëve ekonomikë;
• 3. stabiliteti ekonomik dhe social; dhe
• 4. nxitja (stimulimi) e zhvillimit ekonomik.
• NDARJA E TË HYRAVE PUBLIKE (SHTETËRORE)
Sipas kritereve të ndryshme, të hyrat publike i ndajmë në:
1. të rregullta dhe të jashtëzakonshme,
2. origjinale dhe derivate,
3. juridiko-publike dhe juridiko-private,
4. të hyra nga ekonomia dhe të hyra nga popullsia,
5. fiskale dhe jofiskale,
6. të hyrat e njësive të gjera dhe të ngushta territoriale,
7. të hyra të destinuara dhe të hyra të padestinuara,
8. të hyra në para dhe në natyrë.
IV. TATIMET
1. KUPTIMI, ZHVILLIMI DHE DEFINICIONI I TATIMIT
• Tatimet janë burimi kryesor i mbledhjes së të hyrave publike me të cilat shteti bashkëkohor i
plotëson shpenzimet publike, e që janë në kompetencë të tij, pa marrë parasysh se a janë
shtete të zhvilluara apo shtete në zhvillim.
• Në literaturën shumë të begatshme financiare autorët e ndryshëm kanë dhënë definicione të
ndryshme për kuptimin e tatimit.
• Tatimi është dhënie në para të cilat shteti i mbledh prej individëve në bazë të sovranitetit të
vet, pa kundërshpërblim të drejtpërdrejtë, me qëllim të mbulimit të ngarkimit publik.
• Tatimi është dhënie e detyrueshme pa të drejtë që të kërkojë kundërshpërblim”.
• Tatimi është dhënie e detyrueshme në para, të një pjese të të ardhurave ose të pasurisë, shtetit
për mbulimin e shpenzimeve të përgjithshme publike dhe pa kundërshërbim të drejtpërdrejtë.
• Obligimi i pagimit të tatimit rregullohet me dispozita ligjore, sepse ekziston principi se nuk
ka tatim pa ligj, se nuk ka tatime jashtë ligjit dhe kundër ligjit.