Red

akto

r: B

en A

ndon

i; G

rafi

ka A

rtan

Buc

a 29

1

e-mail: milosao2005@yahoo.com

E DIEL2 Korrik

2017

Në këtë numër: Sprova e Ismail Kadaresë, In memoriam Vasko Popa, Ese për shkrimtarin e angazhuar nga Arian Leka…

Vijon në faqen 14

NGA ISMAIL KADARE

Në prag tëmijëvjeçarit tëtyre të tretë, qeështë dhe

mijëvjeçari i tretë i botës sesotme, shqiptaret i priste njëbefasi tragjike. Ishte e pang-jashme me dramat e më-parshme, ndaj ishte, ndoshta,dhe me e hidhura. Një viza-tim ne një gazetë franceze tëatyre ditëve e jepte trondit-shme thelbin e ngjarjes: Njërakoke e shqiponjës dykrenare,zogut simbolik të sh-qiptareve, përpiqej të mbystekokën tjetër. Marsi i egër i1997 do të hyje në historinë ekëtij vendi si marsi ivetëvrasjes. Nuk teprohetaspak po të thuhet se Sh-qipëria u përpoq të vetëvritej.

A ishte e denjë kjo për njëpopull qe ka mijëra vjet qejeton ne ketë botë të vështirë? A ishte shenjë papjekurie,

lodhjeje apo fatalizmi Se fundi, aishte e turpshme ?

Për dike qe shkon drejtvetëvrasjes, gjykimi i pastajme,qoftë i atij vetë, qoftë i të tjerëves’mund të jetë kurrë as tepër i sak-të, as tepër i qartë, e aq me pak, as

KOMBI SHQIPTARPERBALLEMIJEVJEÇARITTE TRETE

tepër i pamëshirshëm. Por ne, nësenuk jemi ne gjendje të shkoqitim etë zhbirojmë shkaqet e thella endërthurjen e kushteve qe e sollënpopullin shqiptar ne ketë ditë me tëvërtetë të zeze të tij, jemi të detyru-ar ndërkaq qe çdo mendimin tone,

çdo përpjekje e çdo veprim tonintë tashëm ta vemë ne lidhje meketë tragjedi. Ajo është e tille qenuk të le të qetë. Ajo ështëzotëruese dhe klithëse. Ajo sh-tron pyetje dhe kërkon përgjigjenga të gjithë.

Miti i KatastrofësMiti i KatastrofësMiti i KatastrofësMiti i KatastrofësMiti i KatastrofësPopujt, ashtu si qeniet njerë-

zore kanë dëshirë të kujtojnë fat-keqësitë e kaluara. Me kalimin eviteve, shpesh qëllon që këto fat-keqësi të skajuara në ndërgjegjene tyre, ndryshojnë trajtë, rrallehere zbehen ose harrohen, seshumti zmadhohen ose nxihen mefort. Ne ndryshim me qenien njerë-zore, qe e ka jetën të shkurtër,jetëgjatësia e kombeve krijonkushte për tjetërsimin e fatkeqë-sive, të cilat disa here shndërro-hen ne mite të vërteta. Ne këtomite mbështetet shpesh kujtesahistorike, prej tyre ushqehen letër-sia dhe artët ose krijohen psikozafatalistë qe ngjyrojnë për një kohetë gjatë atë qe quhet shpirtësi e njëpopulli. Ndërkaq, ka raste qe prejkëtyre miteve ushqehen propa-gandat shovinistë e doktrinathakmarrëse kundër popujve tëtjerë.

E diel, 2 Korrik 201714 - ESE

SSPROVA

Kjo ese, që autori e ka titulluar sprovë, është një nga shkrimet me të cilat shkrimtari më i madh shqiptar i të gjithakohërave apelon për popullin e tij. Janë vitet e para të vitit 2000 dhe Shqipëria gjendet në udhëkryq...ashtu si ndodhetdhe sot pas 17 viteve. “Milosao”, po e boton esenë me lejen e “ONUFRI”-t, si mesazh të kohëve me të cilët gjendetShqipëria në këtë kohë...

NGA ISMAIL KADARE

VVVVVijon ngijon ngijon ngijon ngijon nga fa fa fa fa faqja 13aqja 13aqja 13aqja 13aqja 13

Një nga mitet tipike qegjendet ne historine eshume popujve është aii katastrofes se dikur-

shme. Është një thyerje ose njëhumbje e dhimbshme ose disa gjë-ma të njëpasnjëshme, kujtimi i tëcilave nuk ka asgje të keqe,përkundrazi sherben për fisniker-imin e një populli, kur selitët nenjë kah të mbare. Për fat të keq,koha ka treguar se mund të sher-beje edhe për të kundërtën: për taegersuar një popull kundër të tjer-eve.

Fatkeqesitë e kaluara të popul-lit shqiptar, pushtimi osman neshek XV, copetimi i Shqipërise nefillim të shek XX dhe izolimi i sajnga bota për faj të diktatures ko-munistë ne gjysmen e dytë të ketijshekulli nuk krijuan të shqiptaretas doktrina shfarosese, as urre-jtjeje kundër të tjereve dhe kjo ësh-

nga krimet e renda të ushqyeraprej saj.

Për t’u kthyer të miti i katas-trofës, ky mit të shqiptaret, ndër-sa nuk shkaktoi acarim kundër tëtjerëve, mori, për fat të keq, njëzhvillim të papritur: pezmatimkundër vetvetes.

PsikPsikPsikPsikPsikoooooza mohueseza mohueseza mohueseza mohueseza mohueseRilindasit duhen lexuar e rilex-

uar gjithmone, sidomos ne koher-at e veshtira. Duke i shfletuar tani,shikojme se përveç shqetësimit tëtyre themelor: çlirimit të Sh-qipërise e pavaresise se saj, ishtenjë ankth tjetër, i vazhdueshem, ilidhur ngushtë me të parin: rizgji-mi i atdhedashurise.

Kembengulja e tyre për ketërizgjim, kembanat e tyre, thirrjete zjarrta, shpeshhere të deshpëru-ara, Ti Shqipëri, me jep nder, mejep emrin shqiptar dëshmojnë njëtë vërtetë tëpër deshpëruese: njëpjese e shqiptareve ishin ftohurprej atdheut të tyre. Turqizimi iqindra mijera shqiptareve, greqiz-imi i një pjese tjetër, ngatërrimi ifese shqiptare me atë fetare desh-mojne se ndjenja patriotike të njëpjese e shqiptareve ka qene jo aq efortë siç paraqitëj. Një pjese e tyreme lehtësi ishin gati ta kembenin

KOMBI SHQIPTAR NE PRAGtë një cilesi e admirueshme e tij.Nderimi dhe mbrojtja e tjetrit, eatij qe është i ardhur, i huaj, mikose bujtës, një mendesi qe vjenqysh nga koherat antike, ka qenenjë nga guret themelore tëqytetërimit shqiptar. Qe ky nder-im nuk është një shpikje e poetëshe as një cilesi e elitës shqiptare, urivërtetua gjatë Luftës se DytëBotërore. Dhjetëra mijëra usht-aret italiane të mbetur ne Shqipërinën mëshirën e popullsise se arma-tosur shqiptare, pas kapitullimittë Italisë, nuk u preken aspak prejkësaj popullsie, përkundrazi umorën ne mbrojtje prej saj. Ngaana tjetër, është një fakt i njohurtashme se Shqipëria ishte një ngavendet e rralla ne botë, ne mos ivetmi, ku asnjë hebre nuk iu dorë-zua nazistëve.

Diktatura komunistë me poli-tiken e saj veçuese u përpoq taarmiqesonte popullin shqiptar megjithe botën, kryesisht me Euro-pen Perendimore, por nuk ia dolidot. Pas renies se komunizmit, pop-ulli shqiptar deshmoi ndaj të hua-jve europiane dhe amerikane poatë ndjenjë miqesore të dikur-shme.

Kjo tolerance e gjere e këtij pop-ulli e shoqëruar me tolerancen fe-tare, gjithashtu të vërtetuar gjatëshekujve, nuk u vu ne dukje e nuku çmua asnjëhere sa duhet. E ish-te e nevojshme, për të mos thene edetyrueshme të çmohej, sepsekishim të benim me një shembulltë shkëlqyer ballkanik ne kohenqe gadishulli i madh u përfshi tej embane nga furtunat shovinistë,nga intoleranca e urrejtja etnike e

atdheun e tyre me një tjetër atdhe,një pjese kishin turp të quheshinshqiptare, të tjeret me lehtë vi-heshin ne sherbim të forcavekundërshqiptare.

Duhet thene se kjo nuk ishtë njëdukuri e rralle. Ne shumicen evendeve, ashtu siç ka një përqind-je të popullise me prirje kriminale,ka dhe një përqindje me prirje tëmbrapshtë (perverse) kundër atd-heut të vet. Kjo është e njohur qenga koherat antike, kur midisgrekeve të vjetër gjendeshin gjith-mone njerëz e prijsa qe bashko-heshin me armiqtë e Greqise, e gjerne kohen tone, të grupimet e ndry-shme politike, sidomos ato ek-stremistë, terroristë, maoistë etj.,cilesi e pare e të cileve është urre-jtja kundër vendit të tyre dhe bash-kimi me çdo force tjetër qe ështëkundërshtar i tij.

Shqetësimi dhe ankthi i rilin-dasve lidhur me ketë hall të madhtregon se prirja kundërshqiptaree një pjese të shqiptareve ka qenenjë rrezik i ndjeshem për Sh-qipërine.

Një prirje e mbrapshtë nukmund të mbetët gjalle për njëkohetë gjatë, pa u ushqyer. Dashuriapër atdheun është një ndjenjë eshendetshme e natyrale, e cila mepak përkujdesje kultivohet lehtë.Kurse prirja e kundërt, mosdashu-ria për popullin tënd, është rrjed-hoje e disa faktoreve kembengules.Injoranca e thelle ku u zhyt përshume shekuj populli shqiptar,mungesa e shkollave, e univer-siteteve, e akademive, e institu-cioneve kulturore e, natyrisht,mungesa e strukturave shteterore

e zbehu fort shqiptarizmin ose, nerastin me të mire, e la atë ne njënivel parak (primitiv), qe me vesh-tiresi e kapërcente folklorizmin.Ne kushte të tilla, përkitja me njëkulture të huaj ishte tronditëse përshqiptaret. Ajo krijonte dy rrje-dhime: ose i shtynte ata, qe neshembullin e kesaj kulture të ring-jallnin kulturen e vendit të vet, osee kundërta, i largonte përfundi-misht prej atdheut.

Keshtu, ne prag të çlirimit tëShqipërise i kemi patur të dyja pr-irjet: atdhedashurine e disave dheantishqiptarizmin e, disa herekundërshqiptarizmin e të tjereve.

Rilindasit u përpoqen si titanett’i bindin shqiptaret se nuk duhejtë turpëroheshin nga vendi i tyre,se ata kishin një atdhe të bukur, se

kishin një gjuhe madheshtore, njënga 5 - 6 gjuhet themelore të Eu-ropes dhe një nga 10 - 12 gjuhetthemelore të botës, se ishin race ebukur trupërisht dhe tepër e aftëmenderisht, se kishin një historitë shkelqyer, se gjëmat kombetarenuk ishin një arsye për t’u ftohurme atdheun, por përkundrazi përt’u afruar me fort me të.

Aksioni i rilindasve për zgjimine Shqipërise ishtë me i madhi e mei gjeri aksion kulturor e patriotikne krejt historine shqiptare.Rralle here emertimi i një levizjejepërkontë plotësisht me qellimin esaj, ashtu si ne rastin e Rilindjesshqiptare. Ne të vertetë ishte ajoqe e rilindi Shqipërine, ose për tëqene me të saktë, ishtë ajo qe e lin-di Shqipërine moderne.

Që kjo levizje e ky vrull të ishintë suksesshem, rilindasit e himni-zuan dhe e sublimuan historine eshqiptareve. ata qëmtuan ne tëkryesisht kulmet e ndritura, dukemos u ndalur ne njollat e sa. Po meaq kembengulje ata vune ne pahvlerat morale e fizike të sh-qiptareve, kryesisht virtytet, padashur të ndalen ne cenet e tyre,qe nuk ishin me të pakta se vir-tytet. Kjo ishte rrjedhoje logjike eqellimit të levizjes: rifitimit të be-simit të humbur.

Një arsye tjetër qe e përligjtëplotësisht optiken e tyre pozitiveishtë propaganda kundërsh-qiptare, qe kishte nisur nderkaqtë kultivohej nga fqinjët e Sh-qipërisë: kryesisht nga rrethetshovinistë serbe e greke. Ishte njëpropagande e egër dhe shtazarakeqe rralle here ishte pare ne fytyre

të dheut. Përballe kësaj furtune tësëmurë, rilindasit shqiptarembajtën një qendrim fisnik e tëadmirueshem. Ne vend qe të bininne nivelin e saj, duke u përdhosuredhe vetë nga balta e kundërsh-tareve, ata zgjodhen përgjigjen etërthortë: lartësimin e vlerave sh-qiptare.

Ky vizion optimalist i rilin-dasve, i përfaqesuar ne radhe tëpare prej Naim Frashërit e me voneprej Gjergj Fishtës, u be objektverejtjesh e kritikash me pas evazhdon ende sot, ne menyre tëdrejtpërdrejtë ose të tërthortë. Nengjarjet e fundit tragjike të Sh-qipërisë ishtë pikerisht ky vizionrilindas qe u sulmua në mënyrënme barbare. Një grusht intelektu-alësh renegatë e një grusht politi-kanesh të papërgjegjshëm, të bash-kuar me turmat e vulgut shqiptar,u përpoqën dhe arritën t’ia vininzjarrin Shqipërisë. Qellimi i tyreishte zhbërja e Shqipërisë, çka atae treguan me shkatërrimet e vler-ave kombëtare, të atyre qe nuk ish-in prekur as nga pushtuesi oto-man e as nga ai nazist. Nga këtongjarje Shqipëria, e ndoshta jovetëm Shqipëria, por Europa etëre, nxori një mësim qe asnjëherenuk ka qene kaq i qartë: ne kush-tët e demokracise turmat vulgaretë fshehura prapa fjales “popull”mund të kthehen ne varrmihes tëdemokracise, po aq sa tiranët, në-mosmë keq. Kjo është arsyeja qegreket e vjetër, kur diskutonin përdemokracinë, për të mirat e të ke-qiat e saj, ishin tepër gjakftohtë,pa paragjykime, rrjedhimisht paentuziazëm. Nen trysnine e popu-

Mijëvjeçari i tretëNë prag të mijëvjeçarit të tyre tëtretë, qe është dhe mijevjeçari itretë i botës se sotme, shqipt-aret i priste një befasi tragjike.Ishte e pangjashme me dramate meparshme, ndaj ishte,ndoshta, dhe me e hidhura. Njëvizatim ne një gazetë francezetë atyre ditëve e jepte trondit-shme thelbin e ngjarjes: Njërakoke e shqiponjës dykrenare,zogut simbolik të shqiptareve,përpiqej të mbyste kokën tjetër.Marsi i egër i 1997 do të hyje nëhistorinë e këtij vendi si marsi ivetëvrasjes. Nuk teprohetaspak po të thuhet se Shqipëriau përpoq të vetëvritej.

Ismail Kadare

E diel, 2 Korrik 2017 - 15ESE

lizmit të majtë, bota e sotme, ash-tu siç ka harruar mjaft mësime tëhistorise, e ka harruar, me sa duket,edhe ketë mençuri antike. Sh-qipëria, qe e provoi ne mish të sajç’do të thotë kjo karikature edemokracisë, shpresojmë të mos eharroje.

Mësim i pare, është i qartë:demokracia e pashoqëruar nga njëstrukture ligjesh e një strukture efortë shtetërore qe të siguroje funk-sionimin e saj, mund të kthehet le-htë ne të kundërtën e vet.

Përsa i përket kritikes ndaj viz-ionit të rilindasve shqiptare, ajo,gjithashtu, duhet pare ne rretha-nat kur është bere e ne zhvillimin edramës shqiptare. Ai vizion inkura-

kohes dhe kultures shqiptare, ish-te i pari qe u përpoq të hidhtë njëdush të ftohtë mbi zjarrmine rilin-dase. Me të drejtë ai u përpoq t’ukujtontë shqiptareve jo vetëm cen-et e tyre, por dhe mbrapshtitë dhemarrëzitë e tyre të herepasher-shme. Nderkaq, e pare nga largësiae kohes, optika e tij ështëkundërthenese. Ai është vetë rilin-das e po vetë kthehet kundër rilin-dasve. Punon e digjet për Sh-qipërinee , aty për aty, i pëlqen tëtallet me të tjerët që bëjnë të njëjtëngjë. E adhuron dhe e lavderonNaim Frasherin e me pas i kthe-het e s’i le gjë pa thënë. Përgjëro-het për atdheun qe e ka larg, embron ku mundet, i del për zot

medias botërore, qe iu sulen menjë urrejtje shtazarake popullit tëvogël shqiptar, për ta përbaltur, përta mallkuar, për ta ndare përjetënga familja e popujve europiane,u rreken ta benin Konicen flamurtë tyre. Ky do të ishte profanimime i lemerishem për Konicen emadh. Ndaj, për ta mbrojtur jovetëm kombin shqiptar, por atëvetë, birin e tij me të madh, jemi tëdetyruar të kujtojmëkundërthënien e tij. Ne fund tëfundit, përçmimi dhe balta qe dot’i hidhej këtij kombi do ta përbal-të, ne radhe, të pare fytyrën e ko-losit.

Antishqiptarizmi si profesion

lartësitë sublime, here pas here qenga thellesitë e racës i vijnë vrul-let zemerake. Por me shume se kjo,rasti i Konices shtron një pyetjemadhore ne ketë fund mijevjeçari:ç’imazh kane për vetveten shqipt-aret ? Është një çështje themeloreqe kapërcen dukshem anen kultur-ore e etike. Ky çmim i vetvetes lid-het me vlerësimin e atdheut, sefundi ai lidhet me çeshtjenthemelore se sa janë ata të vendo-sur të mbrojnë ekzistencën e tyresi komb ne rruzullin e shqetësuarbotëror.

Nuk është as shpikje poetësh,as propagande nacionalistë, e aqme pak komunistë, të thuhet sevendi yne, Shqipëria, ka qene disa

nacionalistë etj, është me të vërtetëthirrje e hapur për tradheti tëhapur tashme ndaj atdheut.

E gjithe kjo lidhet me një serepyetjesh themelore: a janë shqipt-aret patriotë me shume se ç’duhetapo përkundrazi janë ftohur mevendin e vet ? A mos po e mbiç-mojne pa të drejtë vetën dhe ven-din e tyre, a mos përkundrazi epërçmojne pa të drejtë vetën dheatdheun, me fjale të tjera: a e duanketë vend qe u ka dhene emrinqysh prej dy mije vjetësh, apoenderrojne ta kembejne me njëtjetër vend, enderrr e mbrapshtëkjo qe ka ngritur krye aty - ketune kohen tone ? Ne prag tëmijevjeçarit të tretë shqiptaret

NGA BEN ANDONI

Shqipëria ose më mirë justifikuesit e saj të gjithapasiguritë dhe gabimet ia

mvesh udhëkryqit. Ka një ar-tikulim gati kombëtar, që kaosinta etiketojë gjithnjë si udhëkryq.Asnjëherë një subjekt, parti apoindivid shqiptar nuk e kërkonfajin te vetja, por thjesht ia dele-gon forcave madhore. Deridikufati i vendit e justifikon. Pushti-mi i gjatë osman. Katrahura eLuftës së parë Botërore. Pushti-

mi fashist. Sundimi i gjatë i ko-munistëve.

Një gjë që i bashkon të gjithaështë se me anë të institucionevetë tij, herë anemike, herë ineksiz-tuese, Shqipëria kurrë nuk ka di-tur të shikojë më tepër. Ështëzvarritur thjesht duke i bërë ho-sana, herë njërës dhe herë tjetërfuqisë së radhës, por asnjëherëduke çliruar energjitë e veta.

Shkrimtarët dhe men-dimtarët e një vendi janë ata qëi paraprijnë kohërave dhe men-dimeve. Të parët duke përdorurfuqinë e mendjes për mes fik-

shënit , kurse mendimtarëtduke bërë abstragime logjike,me ftohtësinë e kirurgut profe-sionist. Gjithsesi, pak herë atajanë dëgjuar.

Shkrimtari Ismail Kadarenuk është shmangur nga kjodetyrë edhe pse shpesh nuk dëg-johet. Paçka reagimeve kinseneglizhuese dhe aspak miqësoretë shumë prej ideve të tij ai kasugjeruar dhe ja u treguarhapur honet shqiptarëve. Janëato që thithin energjitë e mëdha,por edhe ato që përpiqen të zhys-in çdo ëndërr që është e pambësh-

tetur në logjikë, si u ndodh shpeshbashkëvendasve tanë.

Pas këtyre zgjedhjeve ku mëshumë se gjysma e popullsisë nukvotoi një makth i madh qëndronmbi të gjithë: Si do të jetë e ardh-mja?! Askush nuk di të thotë as-gjë. Përpara i presin reforma dhepremtime, por që pas çdo viti, as-njëherë nuk realizohen. Ga-bimet përsëriten, në një formëapo në tjetrën, por me thelbin enjëjtë: Jemi në udhëkryq!

“Si organizmi qe kërkon jetëne vet natyrale, kombi shqiptarkërkon nor malizimin e vet

Shqipëria sërish në udhëkryq?!trupor e shpirtëror. Pengimi itij është thjesht një krim. Ndi-hma qe mund t ‘i jepet është edetyre humane dhe historike.

Kombi shqiptar, pavarësishtnga imazhi i shfytyruar, kashume rezerva dashurie nëbrendësinë e vet. Evropa e sot-me, sado e kompletuar të duket,ka gjithmonë nevoje përdashurinë e popujve të vegjël,shpesh të harruar”, shkruanKadare duke apeluar, që sh-qiptarët të nxjerrin gjërat etyre më të mira. Ndaj, kjo sprovëvjen dhe njëherë për publikun.

TE MIJEVJEÇARIT TE TRETEjues lindi ne kushte të caktuara, përnjë qellim të caktuar. Ne kushte tëmëvonshme, kur kombi shqiptar,ose se paku një pjese e tij qe e kish-in shtetin e vet të pavarur, ndeshejme probleme të tjera, me problemetë se drejtës, të demokracisë, tëemancipimit shoqeror etj., ai vizionkryekrejt optimist nuk ishte i mjaf-tueshëm. Ndaj dhe bota shqiptarekerkoi dhe gjeti shtigje të reja tëmendimit e të veprimit.

Nderkaq duhet thënë se, sipasnjë traditë të keqe ballkanase e si-domos shqiptare, traditë të tëhedhurit nga një skajshmeri ne tje-tren shume shqiptare u treguan tëpaaftë të pranonin evoluimin emendimit e të kultures politike.Duke mos e kuptuar pasurimin etraditës ata nuk njihnin veç sh-këputje të dhimbshme, shkeputje tëpasura me rrenim, paroksizmi i tëcilave arriti kulmin ne mars të vitit1997.

Ne botën e egër ku jetojmë, nekushtet kur Shqipëria është ende ebrishtë, kur ajo është realisht e jomitikisht e kercenuar, ne kushtetsidomos kur kombi shqiptar vazh-don të jetë i prere me dysh, vizionirilindas mbetët vizioni baze përbotën shqiptare. Kritika kundërveseve e ceneve tona, ashtu siç bengjithe bota për vetvetën, nuk ështëveçse një plotësim i ketij vizioni ejo një përmbysje e tij.

Për të pare me rrokshem si funk-sionon një bashkejetëse vizionesh,qe, ne shikim të pare duket e pam-undur, le të kujtojme Faik Konicendhe qendrimin e tij ndaj NaimFrasherit.

Konica, personalitet brilant i

kundër shpifësve e racistëve,pastaj kthehet e shan, e quan Zu-luland ai vetë, me keq se racistët.Mund të thuhet keshtu se është ai,vetë Konica, qe ngrihet kundërKonices.

Nuk do të ishte me vend t’i kuj-toheshin këto këtij kolosi të kul-turës shqiptare, (ne fund të funditkolosëve u çmohen kryesishtlartësitë) sikur kjo ane e tijkundërthenese të mos shfrytëzo-hej me qëllime të mbrapshta endesot. Vitet e fundit, kur ne prag tëhyrjes se Shqipërise ne familjeneuropiane, kundër saj e kundërkombit shqiptar shpërtheu një fus-hatë e tërbuar racistë, me emrin eKonices dhe me veprën e tij u benespekulime nga me monstruozet.Një zhgan intelektualesh antish-qiptare, se bashku me një pjese të Vijon në faqen 16

fitim pruresRasti i Konices, me mire ndosh-

ta se çdo tjetër, na kujton cilësitë eshqiptarit: edhe kur ngjitët ne

here ne zgrip të humneres. Trak-tatet për ta ndare atë midis fqin-jëve, programet e doktrinat për tashpërbere kombin shqiptar janëaty, ne arkivat e shume shteteve,me data, me vula, me emra. Dheshume prej tyre nuk janë aspak tëvjetra. Ato kane ne fund vitët 1913,1918, 1938 e disa janë fare të reja.

Në këto kushte, ne kushtet kurtërbimi nacionalist antishqiptarmerr përmasa të tilla, sa qene marstë vitit 1997, ne demostratat e Shk-upit njerezit kane guxim të uler-ijne “shqiptaret ne krematorium!”, kuptohet qe të jesh antishqiptarështë fare e lehtë, madje ështëshpesh fitimprurese. Keshtu dhekurrsesi ndryshe mund të kupto-het vala antishqiptare qeshpërtheu rrotull Shqipërise dhebrenda ne Shqipëri kohet e fundit.Keshtu shpjegohet përse njëgrusht intelektuale renegatë sh-qiptare u bene befas të përkedhe-lurit e medias botërore, të përkëd-helurit e disa forumeve nderko-mbetare dhe, ç’është me e keqja,zedhenesit për problemet sh-qiptare.

Shkurt antishqiptarizmi ukthye ne profesion. Është kjofryme e semure qe ndihmoi për rre-zimin e strukturave të shtetit sh-qiptar brenda dy - tri javesh, qe berigjenerale dhe oficere shqiptare nemenyren me të turpshme të brak-tisnin postët e tyre, për të përfitu-ar një azil politik ne Itali, qe vulgushqiptar t’i veje zjarrin tempujvetë kultures shqiptare.

Ne kushte të tilla, të ulerishende se ne Shqipëri ka patriotizemtë tepruar, se letërsia shqipe është

janë të detyruar të nxjerrin endemesime nga drama e tye, qe ndod-het ende ne zhvillim.

Ne kushtë e një klime të ashpërnderkombetare, ku ata, i vetmikomb i ndare tragjikisht ne Europejanë të detyruar të durojne mo-spërfilljen botërore për gjëmën qeu ka rene ne koke, ne kushtët evetmise se tyre, të trysnise se njëpropagande dashakeqe qe e ka për-baltur imazhin e tyre ne botë, dukee paraqitur here si popull violent,here si fondamentalist, here bar-bar e here të lajthitur, shqiptaretjanë të detyruar, midis të tjerash,të bejne një zgjedhje e sqarimthemelor ne ndergjegjen e tyrelidhur me patriotizmin. Mendimittë mbrapshtë qe e ngatërron patri-otizmin me nacionalizmin, qe eparaqet antipatriotizmin si balsamkundër nacionalizmiz, ata duhett’i përgjigjen me një “jo” të prere.Patriotizmi nuk është nacional-izem dhe antipatriotizmi është poaq i rrezikshem sa shovinizmi. Ataqe i japin shpesh keshillat kundërpatriotizmit, e kane siguruarnderkaq patriotizmin ne vendet etyre, dhe si të gjithe të velurit i le-jojne vetës luksin të nazetohen metë. Nderkaq vetënderimin për ven-det e tyre e kane siguruar gjatëshekujve, pa kursyer asgje, madjeas forcen e armeve. Askush nukshqetësohet ne France kur presi-denti e mbaron çdo fjalim me fjalet“Rroftë Franca!” dhe askush nukacarohet ne SHBA kur ne të gjithameshat bekohen shteti amerikan,presidenti i vendit, madje dhe ush-

Miti i egërsisëNjë nga mitet tipike qe gjendetne historine e shume popujveështë ai i katastrofes sedikurshme. Është një thyerjeose një humbje e dhimbshmeose disa gjëma të njëpasn-jëshme, kujtimi i të cilave nukka asgjë të keqe, përkundrazishërben për fisnikerimin e njëpopulli, kur selitët ne një kah tëmbare. Për fat të keq, koha katreguar se mund të sherbejeedhe për të kundërtën: për taegersuar një popull kundër tëtjereve.

E diel, 2 Korrik 201716 -ESE

tria amerikane.Le të pranojme me trishtim se

ne krejt gadishullin Ballkanik, nekohen kur shumica e vendeve upërfshinë nga valet e egra nacio-nalistë, të shqiptaret ndodhi ekundërta. Kjo ishte e thene qe,pasi u përpoqen t’i japim botësshembullin grotesk të popullit tëpare pa fe ne botë, majmunet e ven-dit tone u joshen nga mbrapshtë-sia tjetër: të japin shembullin epopullit pa atdhe.

Thyerja morale e popullsise sh-qiptare ne ketë fund shekulli ish-te një nga humbjet me të renda tëtij. Ajo ishte, me sa duket, rrjed-hoja me tragjike e diktatures sfil-itëse komunistë ne Shqipëri dhe eterrorit shtazarak serb ne Kosovee vise të tjera të Jugosllavise.

Thyerjet morale janë të njohu-ra ne jetën e popujve. Ashtu siçjanë të njohura ringritjet. Për t’uringritur, kombit shqiptar i duhettë tendoset e të nxjerre nga thelles-itë gjithe rezervat qe ka skajuaraty, ato rezerva, qe popujt, sipasnjë teknologjie të lashtë, i ruajnepër ditë të zeza e i nxjerrin ne stinefatkeqesish.

Raportët me atdheun zene neketë rast vendin kryesor. Sh-qipëria s’ka nevoje për ekzaltimevulgare, po as me pak nevoje përpërçmim. Mendimi se Shqipëriadhe shqiptaret kane qene tepër tëhimnizuar nga kultura shqiptare,ndaj tani duhet t’i rrezojme ne bal-

Mbi drejtpeshiminMbi drejtpeshiminMbi drejtpeshiminMbi drejtpeshiminMbi drejtpeshiminKombi shqiptar ne ketë fund

shekulli vazhdon të përjetoje orene lige të tij. Ai është i goditir rendene trupin e vet, ngaqe është i ndaree i shpërndare ne tre shtete. Porai ka marre goditje psiqike po aqtë renda, ne mos me tëpër: ai ështëi thyer moralisht

Ringritja morale e popullit sh-qiptar është aksioni me i nguts-hem ne ketë kohe të rende. Ai ësh-të çelesi, pa të cilin nuk mund tëndermerret asnjë veprim tjetërshpetues. Ne qoftë se populli sh-qiptar do të vazhdoje ta përçmojee ta përbaltë vetvetën, ne qoftë seai ne menyre iracionale do të syn-

normale si të tjerët ? A kemimekate për të lare, a kemi borxhepër të paguar ? A jemi vërtetë fat-keqij, apo ashtu na duket, apo ash-tu na pëlqen të shfaqemi përparavetës dhe botës ? Të gjitha ketopyetje mund të formulohen ne njëmotërzim edhe me të thjeshtë; neshqiptaret, pas dy mije vjetëshekzistence, tani ne prag tëmijëvjeçarit të tretë a i kemi endeaftësitë trupore e shpirtërore përtë vazhduar të jetojmë si komb,apo koha jone ka kaluar ?

Pa rene ne kurrfare optimizmitë kotë, mund të thuhet pa drojese, pikërisht sot, shqiptaret, pavar-ësisht nga lengata qe u ka rene epërpiqet t’i veje poshtë, kane

rojme shpesh ketë, harrojme qe kyvend, sharjet ndaj të cilit i kemine maje të gjuhes, ky vend pra, ivendosur midis Venedikut, Romese Athines ka një skajimgjeografik të mrekullueshem, se aika një klime të admirueshme, seka pasuri natyrore të shumta, seka ndoshta plazhet me të bukuratë kontinentit. Ne harrojme ç’dotë thotë ankthi shekullor ivendeve qe nuk kane dalje ne det,pas përmendur vendet e izoluarane thellesi të kontinentëve, pa për-mendur trojet e gjera të kesaj botëtë mbushura me shkurre, sh-kretëtire e trishtim, e mbulojne tritë katërtat e rruzullit tokesor. Nei harrojme keto dhe, meqenese

tmerri, si diçka e rrezikshme, thuase ne ketë botë vetëm 8 ose 9 mil-ion shqiptaret qe jetojnë bashkebehen të rrezikshem për botën ! Enderkaq, askush nuk thotë, sipaskësaj logjike, se 90 milion gjerma-net e bashkuar janë të rrezik-shem, e aq me pak askush nukthotë se 250 milione ruset, bashkeme bombat e tyre berthamore janëkercenim për të tjeret.

Ne qoftë se s’duhet të vuajmeas nga kompleksi i “vendit tëmallkuar”, as nga ai i vogelsisenumerike, shqiptaret aq me pakkane njohur kompleksin e races.Jo vetëm qe ne botën e sotme tëçliruar nga paragjykimet racistëata paraqitën një popull i shendet-shem, si gjithe të tjeret, por edhene kushtet e dallimeve e doktri-nave racistë, duke qene nder tërrallet popuj të Europes qe nuk upreken, përkundrazi u lajkatuanprej ketyre doktrinave, shqiptaret,vetvetiu mbetën jashtë ketij trazi-mi. Merita e tyre është se nderkaqata nuk u dehen nga lajkat rac-istë dhe përveç theksimit ndoshtatë kapardisjes, teoria e racaves’pati pasoje ne Shqipëri.

Ne sferen shpirtërore, nezotërimin apo krijimin e vleraveshqiptaret s’kane patur kurre ar-sye t’i kene lakmi apo smire të tjer-eve, aq mepak kane arsye sot përnjë gje të tille.

Shqiptaret janë krijuesit e bar-tësit e një prej gjuheve themeloretë njërezimit, një gjuhe qe ka ven-din e saj të paluajtshem midis dh-jetë - dymbedhjetë gjuheve krye-sore të botës. Një nga vendet e paratë krishtëra të Europes, Shqipëria

Vijon nga faqja 15

KOMBI SHQIPTAR NE PRAGtë për t’i sjelle ne vetë, është dok-trine e antishqiptarizmit. Kulturadhe mendimi i një populli qendrongjithmone ne një lashtësi tëshquar për ku përpiqet ta tërheqëe ta ngreje gjithe kombin. Dy shek-uj me pare, Gjermania e Gëthesdhe e Shilerit ishte shume largGjermanise se prapambetur e fs-hatarake e, megjithatë, askushnuk e cileson mendimin gjermansi elitist ose ekzaltues. Nisur ngakjo, mund të thuhet pa drojë, semendimi rilindas shqiptar,ndonese tepër i lartë ne krahasimme gjendjen reale të popullsise sh-qiptare, ishte plotësisht i përlig-jur. Nga ana tjetër, duke e pranu-ar nevojen e plotësimit të ketijmendimi me një vizion kritik e qor-tues (korrigjues), duke e pranuar,pra, si të drejtë ne thelb prirjenkritike të Konices, megjithatë neemer të një të vërtetë sipërane,duhet thene se kritika e tijkundërthenese ishtë me shumeçka e tepruar dhe e parakohshme.Vetë ai e deshmon ketë , jo vetëmme atë pejse të vepres se tij qe ësh-të e mbrujtur plot dashuri epërgjerim për Shqipërine, por dheme veprimtarine e tij si ambasa-dor i vendit të vet ne SHBA, dety-re qe e kreu shkelqyeshem për njëkohe të gjatë. Ambasadori me i kul-turuar e me brilant i kohes neUashington, ai beri çmos ta para-qistë Shqipërine e qytetërimin sh-qiptar ne dritën me të mire të tij,duke e mbrojtur nga keqkuptimete nga përçmimi, një ajmè, ishtëngritur disa here vetë t’ia shpre-htë vendit e popullit qe e kishtelindur.

oje drejt shpërnguljes, qoftë ngatrojet e tij ne Kosove, qoftë ngatrojet e shtetit shqiptar, ne qoftëse ai do të vazhdoje të ngreje dorenkundër strukturave shtetërore tëtij, të çfaredolloj ngjyre politike tëjene ato, ai do të ece drejt grem-ines.

Kahu i mbare i një kombi ngaai vetë. Ashtu siç nis sezona e tij.Mendimi qe kombi shqiptar do tëketë për vetvetën, ne një menyreose një tjetër do të rrezatoje e dotë kthehet ne një realitet. Imazhine mire ose të keq për një popull nukmund ta krijojne për një kohe tëgjatë as zyrtaret e tij, po as rene-gatët e tij; atë s’mund ta krijojneas nacionalistët e ekzaltuar, poras vulgu i eger e i verber. Aq mepak mund ta krijojne atë diplo-matët mendjelehtë, gazetaret epabese, denoncuesit, psikopatëtdhe paranojaket e dehur për lav-di.

Njeriu shqiptar, i lodhur ngakalimet e befta prej vetëmbrojtjesdrejt vetëpërbaltjes, dhe e kundër-ta, ka nevoje me tepër se kurre përrifitim e drejtpeshim shpirtëror.Drejtpeshimi nuk rigjendet dukepërdorur ketë përndezjen naciona-listë si kundërhelm ndajvetëpërçimit, a aq me pak duke epërdorur ketë të fundit si balsamkundër kapardisjes. Për të shman-gur kalimin nga një dush i nxehtëne një dush të ftohtë, njëriu sh-qiptar ka nevoje sot për orientimtë saktë. Disa pyetje të thjeshta,por themelore e bazike çohen sotpërpara tij: ç’popull jemi ?Domethene, a jemi si të tjeret, ameritojme një fat normal e një jetë

shanset me të mëdha për të zenëpërfundimisht vendin qe prej ko-hesh e kane merituar ne familjene popujve. Madje, kjo lengatë e kjokrusme e tmerrshme është ndosh-ta shenja me e sigurtë për një tëardhme plot shprese. Ne jetën eshume popujve janë të njohuraketo gremina, pas të cilave kaneardhur ngritjet, disa here marra-mendese.

Le të kthehemi teLe të kthehemi teLe të kthehemi teLe të kthehemi teLe të kthehemi tepppppyyyyyetjet e thjeshtaetjet e thjeshtaetjet e thjeshtaetjet e thjeshtaetjet e thjeshta

themelorethemelorethemelorethemelorethemeloreFati, ndonese na është bereza-

kon ta mallkojme, na ka caktuarne shqiptareve të jetojme ne njënga zonat me të bukura të Eu-ropes. Europa vetë, nderkaq sebashku me SHBA është tani lagj-ja me luksoze e botës. Ne e har-

jemi midis një kopshti plot me sh-tëtë pasanike, na pelqen të qahemiqe nuk jemi si ata.

Ne vuajme nga kompleksi ivogëlsisë dhe harrojmë se shtati ipopullit shqiptar, pavaresisht ngaprerja e trojeve të tij nuk ështëaspak i vogël ne ketë gadishull, seai është përafersisht i barabartëme shtatin e grekeve, të serbeve etë bullgareve. Përsëritja gjer nelodhje e shprehjes “Shqipëria evockel”, “popull i vogel” s’ështëveçse shprehje e një deshire për tëfshehur përtkurrjen e mëtejshmetë këtij populli.

Nderkaq, porsa diku del ne pahndonjë mendim, ndonjë programose ndonjë pyetje: përse shqiptaret,ndryshe nga popujt e tjere duhettë jetojne të ndare, aty për aty har-rohet përçmimi për vogelsine dhebuis shprehja “Shqipëri e madhe”.Kjo shprehje përsëritet me një fare

ka qene një rrjedhimisht truallfillestar i qytetërimit perëndimoreuropian. Nga himni i madh ikrishtërimit “Të Deum”, i shkru-ar nga një peshkop shqiptar mbinjëmije e peseqind vjet me pare, tëmbrojtësi i qytetërimit perëndi-mor, Gjergj Kastrioti, përsonazhime sublim e me i njohur ne botë,jo vetëm i shqiptareve, por i krejtpopujve të Ballkanit, i cilesuar si“aleat i Krishtit”, e gjer të murge-sha shqiptare Nene Tereza, grua-ja shqiptare me e famshme e botësse sotme, kalon si një fill i ndriturdeshmia e ketij qytetërimi, kaqshume e kaq me kembengulje tëmohuara nga dashakeqesit e ko-mbit shqiptar.

Dhe kjo është e kuptueshme:duhej fshire kjo deshmi për t’uhapur rruga shpifjeve e shtrem-berimeve të përbindshme, për tëardhur gjer te teza e mbrapshtë seshqiptaret, jo vetëm s’kane të be-jne me qytetërimin europian, porjanë varrmihes të tij.

Gjithmone ne ketë logjike tëmbrapshtë shpjegohen sulmet qeiu bene vitet e fundit, prej vetërenegatëve shqiptare tashme pik-erisht gjuhes shqipe, figures sub-lime të Gjergj Katriotit, i cili uquajt “hajdut kuajsh dhe agjent iitalianeve”, si dhe krejt traditëskulturore shqiptare të djeshme etë sotme. Paradoksizmi i ketyresulmeve ishte pranvera e vitit 1997,kur turmat e vulgut shqiptar, tënxitur, veç të tjerash, edhe ngaketa intelektuale renegatë, i vunezjarrin e i vune kazmen deshmivetë çmuara të qytetërimit shqiptar,arkivave, teatrove antike, muzeut

NGA ISMAIL KADARE

E diel, 2 Korrik 2017 - 17ESE

të Gjergj Kastriotit !Për të vazhduar me vlerat

shpirtërore të krijuara nga kypopull, le të kujtojme poezine oraleshumeshekullore, kodet za-konore, ritët antike, muziken, ko-reografine, kostumet e mahnit-shme, për të ardhur gjer të letër-sia shqipe. Kjo e fundit, duke u fu-tur ne klubin e zgjedhur të letravetë medha të botës, u be veçaner-isht e bezdisshme për ithtaret etezës se shqiptaret janë të paaftëpër kulture. Ndaj, ashtu si krejtqytetërimi shqiptar, ajo do të pë-sonte sulmet e deshpëruara e vul-gare të antishqiptarizmit. Ne ketërast do të ndodhnin veprime tëturpshme, aq asnjë vend, sadopakdinjitoz, nuk do t’i lejonte kurrse-si. Endacake të huaj, ata qe s’i njehkush e nuk i pyet kush ne vend tëvet, mësues fshati nga Kalabriaapo nga Gjermania e Jugut ftohenne Shqipëri për të hedhur baltëmbi letërsine shqipe e kulturënshqiptare.

Ky racizem kulturor antish-qiptar, i pashembullt ne botën esotme, u be i mundur për shkak tëkundërpatriotizmit shqiptar. Tëdy ata ishin nder faktoretthemelore qe mundesuan rren-imin ne menyre të turpshme tështetit shqiptar, të ushtrisë, të pol-icisë e krejt ngrehinës shtetërore.

Racizmi kulturor antishqiptarmerr pamje edhe më të shëmtuare të papranueshme, kur kujtojmese vetë shqiptaret s’kane kurrfarepërçmimi ndaj kultures se tëtjerëve. Mungesa e racizmit dhe eshovinizmit të shqiptaret, pjelle enatyrshme e mendësisë se tyre të

TE MIJEVJEÇARIT TE TRETEhapur e miqesore ndaj të huajve,ndaj mikut, bashke me tolerancënfetare, tolerance e thellë, e vërtetë,e papudrosur nga kurrfarë kon-formizmi, janë, ashtu siç u tha melart, cilësi të tjera themelore, qedeshmojne një nivel qytetërimi tëkëtij populli kaq të sulmuar për tëkundërtën.

Për fat të keq, ashtu si të gjithëpopujt, shqiptaret kane cenet dheveset e tyre, po aq të forta, ndosh-ta sa virtytet, po ajmè, me spekta-kolare se ato.

Ndryshe nga hebrenjtë e disapopuj të tjere, qe janë solidare e tëlidhur me njëri - tjetrin, shqiptaretmezi ç’presin rastin për t’u përçare.Natyra e tyre tejet individualistëështë xehe e pafundme për të pjelleegoizmin, ambicjen smiren e etjenpër karriere. Kendej rrjedh vani-teti, kapardisja e neveritshme esedra e semure.

Këto cilesi të natyres njerëzore,qe ndeshen kudo, behen veçaner-isht të rrezikshme të shqiptaret,për shkak të traditës se shkurtërtë jetës nen një shtët shqiptar. Prejtyre rrjedh një keqkuptim tragjikpër lirine dhe për shtetin. Pa upajtuar dot me atë ligj themelorqe lirine e njëriut të veçuar e vedetyrimisht ne raport me lirine etë tjereve, shqiptari shpesh e ka tëveshtire të kutoje se liria njerë-zore, ndryshe nga liria absolutë ekafsheve është madheshtore, pik-erisht, ngaqe është e veshtire,domethene e kufizuar nga ligji.Ketëj vijne keqkuptimet përdemokracine, për vetë shtetin dhengrehinat e tij.

Koncepti i gjymtë për shtetin,

zbehja e tij përpara tërheqjes fis-nore apo klanike çon disa here nekonceptin po aq të gjymtë për ko-mbin, kur krahinarizohet kthehetne rival të kombit.

Kjo është kushtëzuar, me saduket, nga jetesa shumeshek-ullore nen perandorine osmane,pra nen një shtet qe nuk ishte ityre, rrjedhimisht ndaj të cilits’mund të kishin as nderim e asdhembshuri. Periudha e Pavare-sise, ajo e Republikes ne fillim epastaj ajo e Mbretërisë ishtë rela-tivisht e shkurtër, kurse gjatë sun-dimit të eger komunist koncepti ishtetit u zbeh përseri nen peshene diçkaje të parrokshme, të huaj e,ne fund të fundit, të shpelare prejçdo ngjyrimi kombetar, qe ishtepartia komunistë.

Sado paradoksale të duket, ish-te diktatura komunistë qe i dhagoditjen me të pabese shtetit sh-qiptar. Një shtet, sado i rreptë,sado i zymtë, sado me ngjyrim poli-tik komunist, do të ishte me i pran-ueshem e për diçka do t’i hyntë nepune Shqipërise, se sa ajo moluskee squllet, pa trajtë e pa peshe qeishte shteti shqiptar. Partia komu-

nistë, e obseduar për të mos e ndarepushtetin me kurrkend, ishte xhe-loze, madje, edhe ndaj vetë shtëtitë vet. Parulla “partia mbi tëgjitha” përseritej ditë e natë kudo,si ne ankth. Me të gjitha menyratjepej të kuptohej se institucionetshtetërore: parlamenti, ministrat,madje ligjet themelore të shtetit,duke përfshire edhe kushtetutën,nuk kishin asnjë vlere përparaautoritetit të partise. Fjala “sh-tet”, madje dhe fjala “komb” zëv-endësohej kudo me fjalën “popu-ll”. Keshtu kishim “ushtri popu-llore” e jo kombetare, kuvend pop-ullor, teatër popullor etj.

Keshtu ne menyre të përdit-shme, njerëzit, qysh femije meso-heshin të mos e nderonin shtetin,institucionet dhe simbolet e tij, përtë ruajtur gjithe devotshmerine,nderimin e friken e tyre për par-tine.

Ne subkoshiencen e tyre sh-qiptaret do të ishin me të kenaqursikur policia shqiptare të ishte njëpolici e vërtetë, me të gjitha tip-aret qe ka një polici, duke përfshireedhe ashpërsine, edhe goditjen,edhe shkopin prej gome, sesa ajopolici qesharake, me uniformagjysme të zberthyera, qe nuk trem-btë kurrkend. Shqiptaret e dininfort mire se pas pamjes prejbabloku të policeve dhe pas idilittë marredhenieve popull - polic,kur ky i fundit thirrej prej fem-ijeve “Xhaxhi polici”, fshihej njërealitet tjetër, i frikshem e sketër-ror: terrori i vërtetë komunist iushtruar prej Sigurimit. Ashtu sipartia e kishte privuar shtetin

shqiptar prej autoritetit, ne shem-bullin e saj sigurimi kishte bere tënjëjtën gje me policine. Dhe kesh-tu ndodhtë me të gjitha ngrehinat,pa të cilat një vend nuk mund tëjetoje: financat, ligjet, ushtria.Gjysme milione bunkere qe nukhynin ne pune për asgje, veç përdemtim psikik të popullsise desh-mojne mosseriozitetin e komu-nistëve edhe ndaj diçkaje qe duhejçmuar fort për ta: ushtrise sh-qiptare.

Përçmimi komunist ndaj sh-tetit klasik qe u shfaq haptaz neKine gjatë revolucionit kulturordhe qe shkaktoi miliona viktima,ne Shqipëri gjelloi si një semundjee fshehtë sfilitëse. Kjo padashurikembengulese ndaj seriozitetit tështetit lidhej ne fund të fundit mefillesen jokombetare të komu-nizmit shqiptar, me faktin qe përnjë kohe të gjatë ata nuk e fshe-hen qe atdheu i vërtetë i komu-nistëve ishte Bashkimi Sovjetik,me shpërfilljen e tyre ndaj dra-mave të kombit, sidomos ndaj asajtë Kosoves, me mungesen e plotëtë një stratëgjie kombetare.

Ky rrenim i përditshem i autori-tetit shtetëror shpjegon ne një faremase rrenimin si një gardh i kal-bur të ngrehines shtetërore, tëushtrise e të policise ne mars të1997.

Shqipëria drejtShqipëria drejtShqipëria drejtShqipëria drejtShqipëria drejtringringringringringritjesritjesritjesritjesritjes

Poetika shqiptare, qoftë ajo elashta, popullorja, qoftë ajo e po-etëve të mevonshem, ka krijuar dyklishe baze për cilesimin e Sh-

qipërise. Ne poezine gojore Sh-qipëria quhet zakonisht “Nuse”.Për poetët shqiptare ajo është metepër “zonjë”.

Është me interes të hetohet seç’fshihet prapa ketij përfundimi tëndryshem. Me sa duket, për vizio-nin poetik popullor Shqipëria ësh-të ende e re, pra “nuse”, dhe si etille ajo e ka jetën kryesisht për-para. Për poetët, duke qene “zonjëe rende”, ajo e ka jetuar shkelqimine saj. Madje Fan Noli shkon edheme larg kur e quan “vejushe” e “ve,e gjore mbretëreshe pa kurore”

Kemi të bejme me dy projektime,njëra drejt të ardhmes, tjetra drejttë shkuares. Naimi, ne vjershen“Shpreh” u përpoq t’i bashkoje tëdyja ne vargjet: “Lum kush tërroje, ta shohe zonjë”.

Nderkaq duhet thene se të gjithepoetët qe e përfytyruan Shqipërinesi zonjë, e bene ketë me qellim fare

hapur: t’i nxitin shqiptaret t’i kthe-jne dinjitëtin e nderin e humbur,pra ta ribejne “zonjë”, siç ka qenedikur.

Po a ka qene ndonjëhere Sh-qipëria zonjë ? E bere ndryshe, py-etja do të tingellontë keshtu: Kushka të drejtë, populli apo poetët ?

Me fjale të tjera ka qene nuseapo zonjë Shqipëria ? Apo, as nuse,as zonjë? Apo, edhe nuse, edhe zon-jë ?

Me sa duket, është kjo e funditqe do të mbetët. Edhe nese nuk kaqene zonjë ne realitet, ajo ka qenee tille ne trurin e poetëve të saj. Pra,ne një realitet po aq të fortë, sa edheai qe shpaloset turpërisht përparanesh.

Poetët shqiptare, ne të vërtetë,duke e quajtur Shqipërinë zonjë, unisen nga një shestim, nga një pro-jekt i se ardhmes. Ata krijuanimazhin e saj, atë qe duhej të vintedhe për ta bere sa me të besueshematë imazh, për t’i dhene shpresebashkekombasve të vet, ngulninkembe qe kjo nuk është një shajni,një fantazme, por përseritje e njëtë kaluare.

Me imazhin e “zonjës” ata luftu-an një përfitim të tretë të Sh-qipërisë, një vizion të përbaltur, tëpjelle nga vulgu shqiptar: atë të“Shqipërisë se mallkuar”, të “Sh-qipërisë kuçke”, të Shqipërise sesemure. Ishte ky imazh qe u shfaqsi një ethe e keqe vitet e fundit, si-domos ne marsin e zi të vitit 1997.

Poetët shqiptare, sidomos rilin-dasit, e njihnin mire ketë cen tënjeriut shqiptar: kalimi nga përn-dezja e entuziazmi ne ligeshtimshpirtëror. Ndaj ata, me të gjitha

kembanat donin të mbanin lartmoralin shqiptar.

Thyerja e ketij morali ne vitet’90 ishte kembana e zeze qe parala-jmeroi rrezikun e thyerjes ne mestë kombit shqiptar.

Ringritja e Shqipërise nukmund të filloje veçse nga ngritja emoralit, pra nga shendoshjashpirtërore e saj. Populli shqiptarduhet të beje qe të heshtin qyqet,qe tash ca kohe po i parandjellinveç fatkeqesi dhe vdekje. Ato qyqeduhet të heshtin, ne rradhe të pare,brenda tij e pastaj, natyrisht, rrethe rrotull. Shendoshja shpirtëroredo ta qetësoje nervozizmin e tij tëskajshem, qe nuk është veçse njëshenjë lodhjeje. Kjo do të beje qemendesia e tij të kthjellohet e të jetëe aftë të shestoje strategjinë e tijthemelore: jetën e përbashket nenjë atdhe.

Ky qellim madhor është aspira-

ta me e ligjshme për një popull.Asnjë doktrine, asnjë manipulimapo tregti politike, asnjë trysnishtetesh, lobesh apo organizmashnderkombetare nuk mund ta pen-goje kombin shqiptar të kryeje atëqe të gjithë kombet e tjere të Eu-ropes, plotësisht apo gati plotësishte kane kryer: bashkimin e tyre.

Me ketë akt populli shqiptarnuk synon asgjë të pazakontë enuk kerkon asgjë të veçantë: aikerkon veç normalitetin e vet. Kynormalitet është dhunuar pamëshirë e ai duhet të qortohet.

Ne familjen europiane kombishqiptar është i vetmi sot qe ështëshenjuar për të keq. Ndersa tëgjithe ecin ne një menyre normale,ai, i prere mizorisht, është i detyru-ar të beje rrugen i gjymtuar. Njënjëri i vetëm, po të leçitët (ndahet)keshtu nga të tjeret, egersohet, ejo, madje, një popull i tëre.

Populli shqiptar as ka kryerkrime e as ka faje për të lare për-para botës. Ndonese ka dy mije vjetqe ekziston ne ketë botë, ai as kasulmuar kend, as ka zhdukur kende as ka pjelle doktrina për zh-dukjen e të tjereve.

Shprehje të tilla si “Shqipëri emadhe” janë një tallje e një cinizemi pashembullt ne botën e sotme.Shqipëria e tkurrur ne 28.000 kilo-metrat e saj, është e kercenuar tëfajesohet si e “madhe”, ne qoftë sedo të arrije 45 ose 50 mije kilome-tra, e shtete të tjere, me shtrirje tëpërbindshme prej miliona kilome-trash katrore, shtete qe kane berekrime të frikshme ndaj botës, qekane pjelle teori me të zeza se mur-tajat, qe kercenojne njerëzimin me

arme bërthamore, nuk quhen “tëmëdha”.

Si organizmi qe kërkon jetën evet natyrale, kombi shqiptarkërkon normalizimin e vet trupore shpirtëror. Pengimi i tij ështëthjesht një krim. Ndihma qe mundt ‘i jepet është e detyre humane dhehistorike.

Kombi shqiptar, pavarësisht ngaimazhi i shfytyruar, ka shumerezerva dashurie ne brendësinë evet. Europa e sotme, sado e kompl-etuar të duket, ka gjithmonenevoje për dashurinë e popujve tëvegjël, shpesh të harruar.

Mijevjeçari i dytë ka qene përshqiptaret tepër i rende. Ne ketëmijevjeçar dy shekuj kane qenevazhdimisht tronditës për të: ipesëmbedhjeti dhe i njëzeti. Ne tëpesembedhjetin ata e humben lir-ine, e rifituan për ta humburpërseri. E megjithatë, ata dolen ngaky shekull me një ngarkeseshpirtërore heroike qe do t’i ush-qente gjatë pese shekujve pushti-mi të perandorisë osmane. Ne shek-ullin e njëzetë historia e tyre ishteedhe me e trazuar e aspak fatlume.Janë të gjitha gjasat që mijëvjeçarii tretë, pavarësisht nga trandja esotme e Shqipërise, të filloje imbare. I mbare për ata qe, ndonësee kane quajtur vetën “bij të shqipes”,gjer me sot nuk janë ngjitur dot kur-rë ne lartësinë e dëshiruar, veç neëndrrat e tyre. E megjithatë, ndonesekrahet disa here u janë thyer, ataende vazhdojnë ta quajnë vetën njël-loj si me pare. Kjo këmbëngulje dësh-mon, ne fund të fundit, besnikerindaj kodit të moçem dhe deshire përt’i bindur urdhrit të tij.

E diel, 2 Korrik 201718 - LETERSIA BASHKEKOHORE

PPOEZIA

Me rastin e 29 qershorit, ditëlindjes së Vasko Popës, po ju përcjellim disa poezi të autorit, qëmtuar nga cikle tëndryshme të tij. Autori është sjellë i gjithi në shqip në vitet e fundit dhe poezia e tij është frymëzuese sa u përkethapësirës së figuracionit dhe tematikës, por edhe aftësisë për të sjellë një poezi që në kohë të ndryshme kapërcjellë frymën poetike të Ballkanit në lartësitë më të larta...

NGA VASKO POPA*

Mendimi arrogant

Na ishte dikur një gabimKaq budalla, e kaq i vogëlSaqë askush nuk arrinte me e këqyr

Por mu brenda vetes s’e dinteAs ta shihte e as ta ndjente

E mundi të shpikte gjëra lloj-llojThjesht donte ta provonteSe në të vërtetë nuk ekzistonte

Pa na shpiku edhe një hapësirëProvat e saj të ekzistencës brenda t’linteDhe kohën me provat e veta ta mbanteE bota në të, provat t’na i këqyrte

Të gjitha u shpikënNuk ishte kaq qesharakeDhe as kaq e vogëlPor që na ishte natyrisht gabim

Mund të kishte qenë mbase një fare gjë tjetër.

Trekëndëshi i mençur

Na ishte njëherë një trekëndëshE na kishte tre këndeI katërti ishte i fshehurNë flakërimën e vet në qendër

Ditën do t’na ngjitej tek tre kulmetDhe adhuronte qendrënNatën do na prehejNë një nga tre këndet

Në agim do të shihte nga të tre këndetTransformuar në tre rrota të zjarrtaSesi në pakthimin blu humbisnin

Do t’nxirrte anën e vet të katërtDuke e puthur, duke e ndërprerë tre herëDhe duke e fshehur atë edhe një herë nëvend’n e vjetër

Dhe sërish kishte tre kënde

Dhe sërish ditën do ngjitejNë tre kulmet e vetaDhe do admironte qendrën e vetDhe natën do shlodhejNë njërën prej tre këndeve t’veta

Jehonat e gurëzuara

Njëherë e një kohë kishte një pafundësi jeho-nashShërbenin me një zëI ndërtonin atij arkada

U shkatërruan arkadatAta i ndërtuan t’përkuluraPluhuri i mbuloi ato

Ata e lanë shërbimin e rrezikshëmU gurëzuan prej urie

Kanë fluturuar gurëzimetTë gjenin, e të çirrnin gojëtNga e cila zëri dilte

Ato fluturuan kush e di se përsa largDhe si kanë parë t’verbritAta fluturonin mu përgjatë cepave t’gojësQë kërkonin

Rrëfim për një rrëfim

Na ishte njëherë një rrëfenjë

E mbaroiPara se të fillonteDhe filloiPas mbarimit t’vet

Heronjtë e saj u futën në tëPas vdekjes së tyreDhe e lanëPara lindjes së tyre

Heronjtë flisninPër një farë toke apo për një qiellFlisnin për gjithçka

Për t’vetem gjë që s’flisninIshte ajo, që ata nuk e dininSe ka vetëm heronj në rrëfime

Në rrëfime që mbarojnëPara fillimit t’vetDhe të cilat fillojnPas mbarimit t’vet

Gogësima e gogësimave

Na ishte dikur një gogësimëS’rrinte as nën qiellzë e as nën kapelë

As në gojë dhe as gjëkundi

Ishte më e madhja nga çdo gjëMë e madhe nga madhësia e saj

Nga kohët në kohëErrësira e vet e mpirë, errësira e dëshpëruarNë dëshpërim do të flakëronte këtu dhe andejMund të mendohesh se ishin yje

Na ishte njëherë një gogësimëE mërzitshme si çdo gogësimëDhe ende duket se do zgjasë

Vdekja e astrologut

Duhet të vdesim, thanë ataYjet ishin pranë tijMë shumë sesa vetë njerëzit

Thanë se ishte ngrënë prej milingonavePërfytyroi ai, ato yjetDuke lindur milingonat dhe milingonat yjetKështu e gjeti shtëpinë, plot me milingonat

I erdhi në kokë ajo që i thanëQielli i tij i ndytëDhe pastaj pse s’mund t’u besosh thasheth-emeveTë kamës me gjurmët e gishtave njerëzore

Thanë se ai ish thjesht jashtë kësaj boteU nis të gjej lulen e diellitNë të cilën mbërrijnë udhëtE seicilës zemër dhe çdo ylli

Duhet t’vdesë thanë ata

Unaza e qiellit

Unaza e askujt unazeSi e humbe vallëSi ra për nga qielli dikuMë shumë kudo sesa diku

Përse menjëherë u martoveShkëlqim yt i vjetër, e i lashtë

E diel, 2 Korrik 2017 - 19ESE

AARGUMENT

Përfytyrimi i “shkrimtarit të angazhuar” të çon drejt modelit të atij qëmendimet i shpreh jo drejtpërsëdrejti në publik, por i shfaq të artikulu-ara vetëm përmes anëtarësimit apo përkatësimit në një parti politike.Enkas për ta krijohen mjediseve të tilla si studio televizive, foltore,forume, katedra, çadra, kuti votimi, salla të mbyllura e sheshe të hapu-ra apo çdo mjedis tjetër që, sajë politikës, merr funksione heterotopike.Kjo ese është marrë me pëlqimin e autorit nga numri veror i “Poeteka43”, e cila gjendet prej pak ditësh në libraritë e kryeqytetit për publikunshqiptar .

NGA ARIAN LEKA

Fjalët e Theodor Adorno-s mbishkrimin e poezisë pas Holokaustit dhe Auschwitz-it1 dheangazhimin e autorit në çësht-

jet jashtëletrare, kryesisht në ato poli-tike, citohen më shpesh pas vdekjes sëAdorno-s sesa kur ai ishte në këtë jetë.Është barbare, nënvizoi atëherë Ador-no, është gati një depersonalizim, që tëshkruhet sërish poezi pas Auschwitz-it. Por një nga shkaqet e rikthimit drejtmendimit të Adorno-s mund të jetë pe-riudha në të cilën jetuam, poredhe rijetimi i disa ngjarjeve, qëvunë sërish përballë sfida të ng-jashme me ato të 70 viteve të sh-kuara.

Idetë e ekstremit të djathtë urikthyen me forcë, madje ishinshumë pranë fitores në disa sh-tete perëndimore me demokracitë konsoliduar. U rikthye radikal-izmi dhe populizmi. U rikthyekanosja përmes fjalëve dhe ushfaqën armët shfarosjes në masë. Ri-filluan emigrimet masive nëpër Mesd-he dhe populizmi. Në ekranet televiziveu rishfaqën deportimet me trena, u rish-faqën kampet për të dëbuarit. U artiku-lua haptazi terrorizmi dhe, jo në pakshtete të Europës, terrorizmi goditifort.

Europës së bashkuar filluan t’i bienyjet e kurorës, ndërkohë që qytetarëteuropianë nuk u shfaqën solidarë jovetëm ndaj çështjes të së ardhmes sëpërbashkët, por edhe ndaj çështjeve tëpërditshme, të tilla si trajtimi i refug-jatëve, mbyllja apo zgjerimi i BE ndajshteteve ish-komuniste të EuropësJuglindore, që mbetën të fundit nëanëtarësimin në BE dhe që ndihen tëhumbur dhe të izoluar brenda konti-

nentit të tyre. Ndërkaq, në Europën Juglin-dore, ku bën pjesë edhe Shqipëria, popu-listët, radikalët etnofobë dhe fanatikët fe-tarë shfrytëzuan frikën nga rikthimi i sëkaluarës dhe pasigurinë ndaj të sotmes përtë ardhur në pushtet apo për të mbajturpushtetin.

Qytetarët e Europës, ata që kishin mar-rë pjesë në shembjen e Murit të Berlinit,filluan të ndërtojnë pas 30 vjetësh muretelash me gjembash, duke theksuar mbi çdogjë arrogancën, cinizmin dhe frikën. Përshkak të këtyre ndodhive, togfjalëshi “sh-krimtar i angazhuar” dëgjohet gjithnjë emë fort dhe, ndonëse fjala “politikisht” nukpërmendet, për këtë lloj angazhimi bëhetfjalë më së shumti.

Përfytyrimi i “shkrimtarit të an-

gazhuar” të çon drejt modelit të atij që men-dimet i shpreh jo drejtpërsëdrejti në pub-lik, por i shfaq të artikuluara vetëm përmesanëtarësimit apo përkatësimit në një partipolitike. Enkas për ta krijohen mjedisevetë tilla si studio televizive, foltore, forume,katedra, çadra, kuti votimi, salla të mbyl-lura e sheshe të hapura apo çdo mjedistjetër që, saje politikës, merr funksione het-erotopike2 dhe, nga sfera të hapësirës pub-like, shndërrohen në hapësira të privati-zuara për pseudo-kritikë që përdorin fjalortë vonuar disidence, të cilët i kundërvihenvetëm folësit përballë, por jo thelbit të siste-meve, duke zhgënjyer mes të tjerash edhe

shkrimtarin hungarez GyörgyKonrád, kur shkruan se njerëzitmë të talentuar duhet të jenëparashikues, parandalues dhe jothjesht zyrtarë qeveritarë. Ky shër-bim i tyre dallohet lehtë, sidomostek ata shkrimtarë dhe njerëz tëartit, të cilët nuk i ka parë dhe nuki ka dëgjuar kush të artikulojnënë hapësira publike, përveç ras-teve kur i rekrutojnë për të hedhurnë shesh mendimin e tyre të pa-

varur, që përputhet simetrikisht me sloga-net e partisë që i ka ftuar për t’i dhënë viz-ion të deformuar lirisë dhe për tëshumëfishuar jo zërat ndryshe, por frazatmetaforike.

Siç edhe i kemi vërejtur, që nga fillimi ederi më së fundi, mendimet e tyre, më shumëse liri, shprehin bindje, nënshtrim ndajkupolave që i manipulojnë dhe që i përdor-in deri në shpërdorim. Me këtë rast edhezëri i shkrimtarit të pavarur akordohet, siçkurdiset një instrument dhe shkon në uni-son me zërat e militantëve, me stafin drej-tues, me lidershipin dhe me mediat përkrahtyre, që prodhojnë vrer ndaj kundërsh-tarëve dhe industrializojnë mashtriminkolektiv3.

Drejt boshëtirave të reja

Ata ju kanë harruar të dyveDhe natën e tyre të martesës

Qysh atëherë, ndriçimi yt është i dehurBoshësitë e tua po shëndoshenTi sërish e humbur

Këtu është gishti im i unazësShkurtuar për të

Hiçgjëja

Hiçgjë, ti ishe e përgjumëDhe ëndërroje që diçka po bën

Diçkanë e përcëlloi zjarriFlaka përpëlitejNë agoni t’verbër

Ti u zgjove hiçgjëDhe ngrohe kurrizin tëndnë flakën e ëndrrës

Nuk e pa tretjen e flakësT’gjithë agoninë e botësDritëshkurtër është kurrizi yt

Hiçgjë ti rre të flesh sërishDhe ëndërrove se s’ishe asgjë

Flaka u fikAgonitë morën pamjen e tyreDhe ato, po ashtu ikën në hare

Mungesa jetime

Baba të vërtetë ti nuk kisheNëna jote s’ishte në shtëpiKur mbi vete botën këqyrKe lindur gabimisht

Ke pamjen e një honi t’munguarKa një mungesë kundërmimi tek tyKe lindur vetveten

Sorrollatesh me ndyrësitë e zjarrtaGodet me vete kokën me kokatHidhesh nga një prej gojëve t’tua në një tjetër gojëDhe gabimin e vjetër përtërin

Qëndro ashtu lakuriq nëse mundeshDeri në gërmën time të funditDhe ndiq gjurmët e tij

Më duket se kam diçka, jetimQë të drejton tek një lloj prezence

Gjergji i Zi

Koka ime po më këqyr nga huriTë bëhet ç’të dojë i vdekur jam dhe ju po ashtuA e kuptoni vallë

Mallkuar u qofshin shpirtat, mallkuar pamjet eëmblaMallkuar qoftë dhe Hëna me brirët në ballëMallkuar dhe gjarpri në sytë e tyreNe s’do t’vdesim

Drejt lulëzimit t’çelsit të ekzistencësNë fund të detit të gjakut e t’mallkuarAsnjë shikim pas, as e ardhme, vetëm më ndiqA mundesh vallë

Mbi thika vizatoj malkime të tokave dhe qiellittë tyreVdekja ka mbushjen e vet qysh prej kohëshMe thika vizatoj ujqit e mi, të shtrenjtët e dhim-bjes pakufi

Nga hunjtë kokat tuaja zgërdhihen poshtë me juTë bëhet ç’të dojë, ju jeni të vdekur dhe unë ivdekur jamA do mundeni vallë

*Përktheu nga origjinaliBen Andoni

Shkrimtari i angazhuarShkrimtari i angazhuar politikishtqorton butë apo kundërshton mematuri. Ky shkrimtar nuk e kundër-shton partinë e tij, siç bënte dikurSaramago. Në vend të prozës dhepoezive, shkrimtari i angazhuar irealitetit shqiptar shndërrohet nëduartrokitës dhe në hartues fjal-imesh, që për ironi, edhe pse tëshquar për nga stili nuk do e mbajnëkurrë autorësinë e tij.

Shkrimtari i angazhuar

Vijon në faqen 20

E diel, 2 Korrik 201720 - MEA CULPA

Ai, që duhet të ishte momenti indarjes, bëhet moment i shndër-rimit të shkrimtarit të angazhuarndaj çështjeve me dobi publike, nëshkrimtar mirëfilli politik. Sh-krimtari i angazhuar politikishtqorton butë apo kundërshton mematuri. Ky shkrimtar nuk ekundërshton partinë e tij, siçbënte dikur Saramago. Në vend tëprozës dhe poezive, shkrimtari iangazhuar i realitetit shqiptarshndërrohet në duartrokitës dhenë hartues fjalimesh, që për ironi,edhe pse të shquar për nga stilinuk do e mbajnë kurrë autorës-inë e tij.

Ky model përfytyrimi i shkrim-tarit të angazhuar ndaj struk-turave, mbivlerëson rolin e par-tive politike, si të vetmet që mundtë sjellin ndryshim. Nga ana tjetër,ai zvogëlon apo zhduk çdo alter-nativë për ekzistencën e modelittë shkrimtarit të pavarur dhe tëangazhuar në kauza ku fituesenuk është vetëm një palë apovetëm një pjesë e atyre që përbëjnëshoqërinë.

Në këtë pikë, fjalët e Adorno-slidhur me poezinë pas Auschwitz-it, më tepër se vetë poezisë apo tek-steve të autorëve si Primo Levi,Curzio Malaparte, Paul Celan, DeLillo, Mailer, Sebald-it apo BorisPahor-it, u drejtohen si poetizi-meve të shkëputura nga çdo kon-tekst politik e social, ashtu edherreshtimit të shkrimtarëvepërkrah ideologjive. Ato fjalë udrejtohen heshtjes solide që e klas-ifikoi indiferencën tek ndjesitëhumane dhe që i trajtoi ekzeku-torët dhe soditësit e verbër si tëngjashëm. Vendin kryesor mestyre e zë gjithmonë ai që mungonmë shumë: heroizmi. Heroizmi qëmungoi në kohën e duhur. Guxi-mi për të thënë jo thjesht tëvërtetën e një pale, por të drejtën epaanshme. Aftësia për të kuptuarse duhet ndenjur jo përkrah, për-bri apo përballë një grupi, por përtë ndenjur përmbi të gjithë. Porsot ideologjitë, siç me të drejtëvëren Holly Case, Profesore e His-torisë, bashkë me sistemet,aparatet burokratikë, me gjuhënartificiale që përdorin si dhe meparullat e tyre politike, kanëmbledhur rreth vetes një fuqi tëpanatyrshme që ka çrregulluar nëmënyrë moderne në botën e sot-me, duke krijuar shtypje mbi indi-

vidët, pavarësisht se ku jetojnëata, duke i privuar nga sundimi indërgjegjes së tyre. Paradoksi kr-ijohet se edhe “fjalori disident”, aii kritikës dhe i herezisë politikeartikulohet jo nga njerëzit e lirë,por nga politikanët, nga ata që nënjë mënyrë a në një tjetër ushqe-hen apo sponsorizohen nga politi-ka. Madje kjo lloj “antipolitike” ibën këta t’i shtrojnë admiruesitdhe të mbeten pjesë e modës poli-tike. Kudo në Europë, vërehet njëpërfshirje dhe shprehje më e gjerëe shkrimtarëve ndaj kauzave poli-tike e sociale, por në Shqipëri, kuidetë dhe kauzat mbërrijnë vonëdhe largohen me vonesë, duke ni-sur si doktrina e principe dhe dukepërfunduar në demagogji, prej sh-krimtarit nuk kërkohet an-gazhim. Sa herë që ai ështëshfaqur në publik, shfaqja ka pa-sur jo pak elementë teatralë, roliështë luajtur me njëanshmëri dheprocesi i ka ngjasuar thirrjes nënarmë, rekrutimit.

...nga numri i shkuar

“Milosao” e këtij numri ishtee mirë, falë kontributit të disa ak-torëve. E quajmë si kontribut tëmirë, atë që na përcolli juristi dhestudiuesi Agron Alibali për pro-fesor Joklin. Brikena Çabej, tash-më botuese, na dhuroi imazhin eJoklit, që i ati i saj i ndjeri profe-sor Çabej e mbante mbi shtratine vet. Ishte një foto me dedikasë eNorbert Joklit për profesor Çabe-jn. Ky i fundit kishte apeluar përamanetin e tij sa i përket bib-liotekës së profesorit, që i ndjeridëshironte të përcillej në Sh-qipëri, ndërkohë që vonesat e do-kumenteve bënë që ai të përfun-donte në kampet e përqendrimit.

Një shkrim i profesor Çabejt,që ishte shkruar në vitin 1972, me

lejen e të bijës u botua te“Milosao”. Duhet të kujtojmë seShqipëria i mbetet borxhlie sa ipërket mungesës së rakordimitpër ta shpëtuar. Shkrimi tjetërkryesor vinte si një argument inumizmatikës dhe Dyrrahun.Gjergj Frashëri në habitatin e vetDurrësin na solli temën “Epidam/Dyrrah – në fokusin e parasë dhetë aktivitetit bankar në Antike”,që e kish trajtuar edhe në njëkonferencës. Shkrimi për m-blidhte rezultatet e kërkimevetë tij studimore mbi origjinëne monedhave të para autonometë qytetit antik Epidam/Dyr-rah në shek. 5-1 para Kr. si dhemonedhat që qytetarët e këtijqyteti kanë përdorur gjatë njëmijë vjetëve të periudhës anti-ke (shek. 5 para Kr-shek. 4 pasKr.). Shkrimi ishte disi i vësh-tirë për t’u përtypur në pjesëne publikut shqiptar prej refer-

encave, porse redaktori i kishkërkuar disa argumente ngalibri i tij shkencor voluminozqë Frashëri e botoi vitin e kalu-ar me titull “Illyrisches Dyr-rah” (Dyrrahu ilir) në gjuhëngjermane (me përmbledhje tëzgjeruar në anglisht dhe në sh-qip). Nuk i qëndronte shumëfor matit të “Milosao” por ikishim dhënë fjalën.

Shkëlqim Çela r ikthehetpas pak kohësh me një tregimenkas për shtojcën ton ë“Milosao”. Në stilin e vet tëzakonshëm, ndërthurja e kuj-timeve të shkuara të traditësm e u r b a n e n e m e t r o p o l i tm e g a f u n k s i o n a l s h t j e l l o nm ë d y s h j e t e q e n i e s s ë s o t -me...

Për mbledhja poetike “Sh-kreptimë e tjetër moti” ështëprurja më e re e Demir Gjergjit,nëpër mjet shtëpisë botuese

“Onufri”. Autori dëshironteqë të ishte prezent me një cikëltë plotë në këtë numër.

Redaktori shtoi një vësht-rim për librin “Hide mbi kall-drëm” të autorit Tom Kuka.“Nëse do t’i referoheshim lib-rit nga stili atëherë ai duhetkonsideruar si i kujdesshëm,i rrjedhshëm që ruan sensin emasës përmes përdorimit nëtekst të një kadence që i sh-kon kohës. Megjithë kontrib-utin e leksikut, duhet thënëse duhet të kishte pak mëshumë fjalë arkaike dhe figu-racione të Shqipërisë së Mes-me që i shkonin asaj kohe. Njëdetyrë e vështirë, kur mun-gojnë fjalorë leksikorë të di-alektologjisë”, shkroi redak-tori.

Numri ishte i mirë.Shpresojmë që të kemi sërishnumra të mirë.

madhat e shoqërisë dhe të kul-turës së deformuar prej shërbim-it të tyre. Janë po ata, që marrinftesa nga funksionarët e lartë tëqeverisë dhe të shtetit, që udhë-tojnë bashkë me ta, që shpërble-hen me medalje jo vetëm ngaqëheshtën, por ngaqë thanë tëvërtetën e njërës palë dhe nuk iofruan asgjë së drejtës.

Këto muajt e fundit, duke lexu-ar poezi të Ghayath Almadhoun,(lindur në kampin e refugjatëve nëDamask, si fëmijë me baba pales-tinez dhe nënë siriane), kam pika-sur sërish tekste të një shkrimtaritë angazhuar.

Në tekstin këto tekste gjen po-himin se ka shitur ditët e tij tëbardha në tregun e zi dhe me tobleu një shtëpi me pamje nga luf-ta. Asokohe ne e ndoqëm luftënnga ekranet led dhe versionet on-line të gazetave.

Që nga koha kur filloi kriza evitit 2008, kriza humanitare e botës

lumturi”, siç quhen europiano-perëndimorët, por edhe ata meethen e eksportimit të modelit mëtë mirë demokratik, e kanë më nëfund shtëpinë me mure high defi-nition, prej nga lufta reale u shfaqmë e realizuar se në filmat me luftë.Mes tyre ishin të shumtë ata që ekëqyrën, por pak ata që u përf-shinë dhe që e trajtuan si të vetënkëtë tragjedi.

Por një nga problemet e luftës,siç tashmë dihet, janë jo viktimat,por ata që mbeten gjallë. Ata dësh-mojnë për fëmijët, për burrat dhegratë, për qytetet arabe të kthy-era në pluhur, për kryeqytetet eu-ropiane, që pranojnë turistë emuxhahedinë dhe për qytetettona që, një herë në dy vjet njohinvetëm një formë jete – jetën poli-tike. Një ditë, herët a vonë, çdoluftë, luftërat me armë apoluftërat për pushtet, mbyllen, siçmbyllet çdo plagë. Pas kësaj fillonlufta e kujtesave. Si e mbajmëmend luftën tonë? Kush do të tre-

Shkrimtari i angazhuar

Vijon nga faqja 19 Ghayath Almadhoun. Ka vendedhe për vëzhgues me dritare tëkthyera nga e ardhmja e nostal-gjisë4, nga fushat, nga puthjet, ngapërqafimet e ngrohta dhe nga aitrishtim që bora apo sythet e parëlanë pas, por ka vend edhe përklithma, vrasje dhe varre masive,trupa të djegur, mbytje në det,thonj, plumb, thikë, gjak, flokë tëpluhurosur me kundërmim pluhu-ri dhe tymi, si në poezinë “Fuga evdekjes” të Paul Celan-it.

Sërish te Adorno mbi shkrimine poezive pas tragjedisë, kur aus-chwitzët përsëriten brenda një sho-qërie ku barazia, që shpallet nënivelin e vlerave, kontraston mepabarazitë në qasjen ndaj pushtetitdhe të mirave materiale. Kjo dikot-omi, siç shfaqet në teorinë mbi mi-metizmin të René Girard…,5 krijontension në rritje midis dëshiravemimetike, rivalitetit mimetikshumë konkurrues dhe rritjes sëpabarazive sociale6.

Poetët ndiqen nga njerëzit e

gojë mbi atë që ndodhi? Si nambajnë mend pasardhësit? A dotë jenë të besueshme ato që rrëfe-jmë dhe shkruajnë gazetat mbiheroizmin dhe heronjtë, mbi fit-imtarët dhe të mundurit?

Poeti polak Cezs³aw Mi³osz ish-te ndër të parët që vuri re se nëpjesën më të madhe të asaj që sh-kruhej, publikohej, që lexohej, qëpërkthehej dhe promovohej, nukpërshtatej fare me jetën dhe mebotën, kur bota ishte në mesluftërave, të kulmin e diktaturavedhe të dhunës. Si çdo gjë tjetër,edhe poezia duhet vënë në provë.Çfarë poezie shkruhet në kohë tëngjashme me kohën që ndërmendAdorno?

Fjala “shkrimtar i an-gazhuar”, sigurisht që sh-qiptarëve u kujton llojin e sh-krimtarit që trashëguam nga re-alizmi socialist, atij që i këndoiflladit, tek përkund kallëzat efushës me grurë, por jo të njëjtitfllad që përkundi edhe poetët evarur, atij që nuk bëri dallim mesvrimave që hapën plumbat nëgjoks dhe vrimave që hapën deko-ratat dhe medaljet mbi xhaketë.

Masakra ka vend për të gjithë,gjendet e shkruar në vargjet e

arabe dhe zhvendosja e Afrikësveriore drejt Mesdheut, ëndrraeuropiane për të pasur një shtëpime dritare nga deti u përmbush.Ishin të shumtë njerëzit e Perën-dimit që e kishin më në fund njështëpi me pamje nga lufta, një sh-tëpi me fytyrë nga eksodet, ngaemigrimet dhe nga mbytjet ma-sive. Njerëzit e “kërcënuar me

Ndaj ky rreshtim i tyre brendapolitikës aktive ka tingëlluargjithmonë i panatyrshëm, qoftëpër militantët, që ia dalin të rrinëpërherë mbi çdo dallgë, qoftë përshtiranikët e stërvitur dhe naivëtqë mblidhen si fluturat rrethdritës iluministe. Pasi zgjidhenkrizat dhe tejkalohen tensionet,ata ftohen të festojnë mbi gër-

humbur, shkruhet në njërin prejlibrave të shenjtë, ndaj mendimi iAdormo-s se mbetet barbare tësoditësh i vetëkënaqur e ndan sër-ish shkrimtarët më dysh: sh-krimtarë të angazhuar ndaj hu-manizmit, që shpesh u bashkohentë humburve dhe shkrimtarë tëthirrur politikisht nën armë, qëjanë përherë me (për)fituesit.

Shënime7 Theodor W. Adorno; Cultural Crit-

icism and Society, Prisms 34, 1949.Trans. Samuel and Shierry Weber.(Cambridge, MA: MIT Press 1981).

8 Michiel Dehaene, Lieven De Cau-ter; Heterotopia and the City - publicspace in a postcivil society; London ;New York : Routledge, (2008), f. 3 – 9.

9 Andrew J. McKenna; Violence andDifference: Girard, Derrida, and De-construction; University of Illynois(1992) f. 139.

10 Svetlana Boym; The Future ofNostalgia. Basic Books; (2002): TheAngel of History: Nostalgia and Mo-dernity; f. 19-32. Nostalgia and Post-Communist Memory; f. 57-77.

11 Rene Girard; Mimesis and Vio-lence: Perspectives in Cultural Criti-cism. Berkshire Review 14 (1979): f.9-19.

12 Stefano Tomelleri: Ressentiment:Reflections on Mimetic Desire andSociety ; Michigan State UniversityPress; (2015); f. 51-74.

NGA ARIAN LEKA