KONWENCJA O OCHRONIE PRAW

CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI

Artykuł 8Prawo do poszanowania życia prywatnego

i rodzinnego

Małgorzata Pawlak

Artykuł 8. 

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i

swojej korespondencji. 2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w

korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi na

bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności

innych osób. 

Celem artykułu 8 jest:

• ochrona jednostki przed ingerencja ze strony władz publicznych

• i umożliwienie rozwoju osobowości jednostki bez ingerencji z zewnątrz

poprzez

• pozytywne obowiązki – stworzenie środków zabezpieczających poszanowanie tego prawa

• negatywne obowiązki – powstrzymania się od ingerencji

Państwo musi osiągnąć równowagę pomiędzy interesem ogólnym i interesem jednostki.

Życie prywatne

Życie prywatne to bardzo szerokie pojęcie, ogólnie możemy powiedzieć, iż jest to:

• integralność fizyczna i psychiczna człowieka– prawo do życia według własnej woli i bez kontroli innych– prawo do nawiązywania i utrzymywania stosunków z innymi

• rozwój i realizacja własnej osobowości– prawo do osobistego rozwoju– prawo do stanowienia a sobie samym

Prawo to może odnosić się również do osób prawnych, które mogą domagać się poszanowania dobrego imienia, siedziby,

przedstawicielstwa lub pomieszczeń, w których prowadzą działalność.

Nazwisko• Nazwisko dla osoby fizycznej łączy się wyraźnie z

życiem prywatnym. • Swoboda nadawania imion dzieciom przez rodziców

może podlegać ograniczeniom, ale nikt nie może im narzucić swojej woli.

• Różne skutki prawne dla rodziny, ze względu na to czy jej nazwisko pochodzi od nazwiska męża czy żony jest ingerencją w życie prywatne.

• Podobnie przymus zmiany nazwiska. • Ingerencją jest również wyraźna różnica pomiędzy

oryginalnym zapisem nazwiska a zapisem urzędowym. • Samo zaś ograniczenie możliwości jego zmiany leży w

gestii interesu państwa. • Pisownia imion i nazwisk nie może być oderwana od

polityki językowej państwa.

Integralność fizyczna

• Ingerencją w prawo do poszanowania życia prywatnego jest nawet najmniejszy zamach na integralność fizyczną bez woli zainteresowanego

• Dotyczy to również badań lekarskich zatrzymanych

• Wyjątkiem jest ingerencja związana z zapewnieniem bezpieczeństwa publicznego i dbałością o prawa i wolności innych osób.

Przykłady

• rozszerzenie sfery stosunków międzyludzkich poza stosunki uczuciowe, na stosunki społeczne (B. vs. Francji)

• prawo do poszanowania decyzji o staniu się genetycznym rodzicem (Evans vs. Wielka Brytania, Dickson vs. Wielka Brytania)

• życie prywatne to także działalność zawodowa, zakazy zatrudnienia i prowadzenie interesów (Niemietz vs. Niemcy)

• prawo do decydowania o losie swoich własnych prochów po śmierci i prochów rodziny(X. vs. Niemcy)

• ochrona życia seksualnego jako najbardziej intymnej sfery życia prywatnego z wyłączeniem stosunków seksualnych uprawianych zawodowo za wynagrodzeniem, jak również praktyk sadomasochistycznych, które powodują większe niż drobne rany i obrażenia (Dudgeon vs. Wielk Brytania i Laksey, Jaggard i Brown vs. Wielka Brytania)

• prawo do dobrego imienia (Niemietz vs. Niemcy)

• ochrona przed zniszczeniem reputacji (Winer vs. Wileka Brytania)

• stosunki międzyludzkie, co do których odnosi się prawoposzanowania życia prywatnego nie mogą mieć zbyt szerokiego i niedookreślonego zakresu (Botta vs. Włochy)

• zakaz systematycznego zbierania i przechowywania informacji o jednostce dotyczących życia, edukacji, działalności politycznej, karalności przez funkcjonariuszy państwa (Rotaru vs. Rumunia i Leander vs. Szwecja)

• zakaz przesłuchań dla celów ustalenia tożsamości i odnotowywanie danych personalnych (Friedl vs. Austria)

• uzasadnione oczekiwanie zachowania prywatności – również w naszych kontaktach podczas wykonywania pracy i w miejscach publicznych (Peer vs. Bułgaria)

• ingerencją w życie prywatne nie jes monitorowanie za pomocą kamer miejsc publicznych , ale wykorzystywanie tak zdobytych materiałów do innych celówniż ochrona bezpieczeństwa publicznego jest naruszeniem art. 8 (Perry vs. Wielka Brytania)

• brak informacji o zagrożeniach mieszkańców danej miejscowości ma wpływ na prawo do poszanowania życia prywatnego (Guerra i inni vs. Włochy)

• zakaz systematycznego zbierania i przechowywania informacji o jednostce dotyczących życia, edukacji, działalności politycznej, karalności przez funkcjonariuszy państwa (Rotaru vs. Rumunia i Leander vs. Szwecja)

• ingerencją w życie prywatne nie jest:

– sfotografowanie osoby uczestniczącej w publicznym zdarzeniu

– jednostka sama odpowiada za wystawianie swojego życia prywatnego na widok publiczny

– obowiązek posługiwania się pasami w samochodzie

– obstrzyżenie włosów żołnierzom • zakaz dobrowolnych, prywatnych stosunków

homoseksualnych pomiędzy dorosłymi jest ingerencją w prawo do poszanowania życia prywatnego (Dudgeon vs. Wielka Brytania i Madison vs. Cypr)

• ingerencją w życie prywatne jest wykorzystywanie hasła „skuteczności operacyjnej wojska”, i moralności do selekcji żołnierzy pod względem ich upodobań seksualnych (Lustig-Prean i Beckett vs. Wielka Brytania)

• ingerencją w prawo do poszanowania życia prywatnego jest także odmowa urzędowej zmiany płci transseksualisty skoro państwo pomagało w leczeniu i operacji takiej osoby (Christine Goodwin i I. vs. Wielka Brytania)

• do życia prywatnego należą stosunki społeczne nawiązane przez emigrantów z lokalną społecznością, wydalenie emigranta z kraju, w szczególności , gdy powiązania społeczne zostały szeroko przez niego rozwinięte i wiążą się także z brakiem możliwości wykonywania zawodu poza krajem dotychczasowego pobytu, wydalenie takiego człowieka jest naruszeniem art. 8, chyba, że wiedział on iż jego pobyt w rym kraju jest tymczasowy i w pewnym momencie go opuści (Uner vs. Holandia i Miah vs. Wielka Brytania)

• prawo do poszanowania życia prywatnego to w szczególności prawo do ochrony danych osobowych wyjątkiem jest w sytuacja, gdy dane te mają znaczenie w śledztwie i publicznym charakterze procesu sądowego (Z. vs. Finlandia)

Życie rodzinne Życie rodzinne odnosi się do rodziny już

istniejącej, nie do samego pragnienia założenia rodziny.

Opiera się na:• więzach krwi• więzach małżeńskich• stosunkach adopcyjnych

Istnieje tendencja do uznawania za wystarczającą przesłanki o wspólnym zamieszkaniu i pożyciu przypominającym klasyczne stosunki rodzinne.

Więź dziecka• Więź dziecka (zarówno urodzonego w małżeństwie jak i poza

nim) z rodzicami jest więzią oznaczającą życie rodzinne.

• Może być ona przerwana tylko w wyjątkowych okolicznościach.

• Więź ta pozostaje mimo rozpadu małżeństwa rodziców, niezależnie od czasu, w którym ten rozpad nastąpił.

• Wspólne pożycie członków rodziny nie jest wymagane, lecz muszą istnieć pomiędzy nimi regularne kontakty i zależność od siebie.

• Kontakty rodziców z dzieckiem są bardzo pożądane i nie można ich ograniczać.

• Sporadyczne kontakty nie świadczą o istnieniu więzi rodzinnej.

• Dotyczy to również takich więzi rodzinnych jak dziadkowie – wnuki.

• Jeżeli decyzja władz odnośnie dziecka ma przynieść drastyczne i nieodwracalne konsekwencje dla stosunków rodzic-dziecko należy szczególnie chronić przed arbitralnymi ingerencjami.

• Państwo jest zobowiązane dostarczyć rodzicowi materiał będący podstawą decyzji o odebraniu dziecka.

• Stosunków pomiędzy rodzicami i dorosłymi dziećmi nie uważa się za więź rodzinną jeśli poza więzią emocjonalną nie łączy ich żadna wzajemna zależność.

• Nie dotyczy to młodych osób dorosłych, które jeszcze nie założyły własnej rodziny.

• Stosunki pomiędzy adoptującymi i adoptowanymi mają charakter stosunków rodzinnych.

• Adopcja jest daniem dziecku rodziny, a nie rodzinie dziecka, dlatego zawsze przeważa najlepszy interes dziecka.

• Rodzice mają prawo do odzyskania dziecka oddanego pod opiekę publiczną i władze mają obowiązek to ułatwić.

• Objęcie dziecka opieką publiczną powinno być tymczasowe, na czas nie dłuższy niż wymagają tego okoliczności.

Wydalenie lub ekstradycja cudzoziemca z terytorium państwa, w którym żyją członkowie jego rodziny może

być naruszeniem art. 8.

Zależy to od: • charakteru i wagi popełnionego przestępstwa• długości pobytu skarżącego w kraju, z którego ma być wydalony• czasu, jaki upłynął od popełnienia przestępstwa i zachowania skarżącego w

tym okresie• obywatelstwa zainteresowanych• sytuacji rodzinnej skarżącego w tym czasu trwania małżeństwa i innych

czynników wskazujących na rzeczywisty charakter życia rodzinnego• wiedzy o popełnionym przestępstwie przy zakładaniu rodziny• dzieci urodzonych z małżeństwa i ich wieku• rodzaju problemów, z którymi małżonek może się zetknąć w kraju do

którego skarżący ma być wydalony• najlepszy interes i dobro dzieci, waga trudności na jakie każde z dzieci

natrafi w kraju wydalenia skarżącego• solidność więzi społecznych, kulturowych i rodzinnych z krajem

przyjmującym i docelowym.

Art. 8 nie gwarantuje jednak ogólnej ochrony przed deportacją, ani prawa do połączenia się rodziny na terytorium jakiegoś kraju.

Więźniowie• Ograniczenie prawa do poszanowania życia rodzinnego ze względu

na bezpieczeństwo publiczne, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwom stosowane jest do więźniów.

• Z mocy prawa są oni odseparowani od rodziny i domu. • Wizyty rodzinne mogą być z różnych powodów ograniczone. • Władze muszą jednak zachować odpowiednie proporcje między

prawami aresztowanego i potrzebami śledztwa. • Przetrzymywanie więźniów w zakładach tak bardzo oddalonych, iż

utrudnia lub uniemożliwia to wizyty może być traktowane jako ingerencja.

• Ze względu na ochronę porządku i bezpieczeństwa w więzieniach nie ma obowiązku umożliwiania kontaktów seksualnych więźniom, co nie oznacza, że nie mogą oni zawierać małżeństw.

• Nie można uniemożliwić więźniowi stanie się przyszłym ojcem za pośrednictwem metody in vitro, jeżeli przyszła matka byłaby na wolności i mogła zapewnić opiekę dziecku do czasu zwolnienia ojca z więzienia.

Przykłady:• związek samotnej kobiety i jej dziecka jest więzią rodzinną

(Marckx vs. Belgia)• odmowa prawnego uznania związku kobiety, jej dziecka i

partnera, który jest transseksualistą, pomimo pożycia tych osób jak w tradycyjnej rodzinie wymaga odpowiedniego uzasadnienia (Raport X., Y., Z. vs. Wielka Brytania)

• szpital powinien uszanować brak zgody rodzica na terapię dziecka (Glass vs. Wielka Brytania)

• w pewnym stopniu ochronie podlega projektowane życie rodzinne w zgodnym z prawem i rzeczywistym małżeństwie (Abdulaziz, Cabales i Balkandali vs. Wielka Brytania)

• wydalenie z kraju obywatela innego państwa, który w tym kraju wziął ślub i rozwiódł się oraz utrzymywał bliskie stosunki ze swoim dzieckiem pozostającym w tym kraju, jest naruszeniem prawa do poszanowania życia rodzinnego (Berrehab vs. Holandia)

• wydalenie cudzoziemca, który zamieszkiwał dany kraj przez 20 lat wraz z rodziną i rodzeństwem, którego część urodziła się w tym kraju za wielokrotne dokonanie drobnych przestępstw jest niezgodne z art. 8 (Moustaquim vs. Francja)

• głuchoniemy zamieszkujący obcy kraj od dziecka, który popełnił drobne przestępstwa i jedno poważne (gwałt) nie może być deportowany i oddzielony od swojej rodziny ze względu na swoje kalectwo, decyzja o deportacji byłaby nieproporcjonalna do celu, któremu miałaby służyć (Nasri vs. Francja)

• nie jest złamaniem prawa do życia rodzinnego przymus wyjazdu z kraju dzieci posiadających obywatelstwa tego kraju razem z wydalonymi rodzicami, jeśli nie ma przeszkód aby cała rodzina zamieszkała w innym kraju (X. i Y. vs. Niemcy)

• jeżeli wymaga tego bezpieczeństwo publiczne, konieczność ochrony porządku lub zapobieżenie przestępstwu prawo uczestniczenia w pogrzebie członka rodziny, u więźniów może być nie zapewnione (Płoski vs. Polska)

• administracja lokalna powinna zasięgnąć opinii rodziców dziecka przed podjęciem decyzji rozstrzygającej o jego przyszłości (McMichael vs. Wielka Brytania)

• sprawy sądowe dotyczące kontaktów dziecka z rodzicami powinny być rozstrzygane jak najszybciej, gdyż dotyczą fundamentalnych elementów życia rodzinnego i grożą nieodwracalnymi zmianami (H. vs. Wielka Brytania)

• prawo naturalnego rodzica dziecka do zachowania anonimowości (Odievre vs. Francja)

Mieszkanie

Mieszkanie występujące tu także w sensie niematerialnym: „domu” to fizycznie zdefiniowana przestrzeń

na której rozwija się życie prywatne i rodzinne.

Prawo do poszanowania mieszkania polega na:

• posiadaniu własnej przestrzeni

• spokojnego korzystania z tej przestrzeni

Naruszenie tego prawa polega na niemożności korzystania z niego i może pochodzić:

• z wewnątrz np. włamanie

• z zewnątrz np. hałas, emisja gazów, odór

Definicja mieszkania• Definicja mieszkania jest niezależna od tytuły własności do

lokalu, co oznacza, ze lokale zajmowane nielegalnie również podlegają ochronie.

• Równie dobrze można być właścicielem nieruchomości i nie być z nią na tyle związanym by móc jej przypisać ochronę z artykułu 8.

• Są sytuacje na skutek których osoba związana z mieszkaniem musi je opuścić i już w nim nie zamieszkuje, co nie wyłącza dalszego istnienia ochrony.

• Jeżeli więzy są wystarczająco silne, można posiadać więcej niż jeden „dom”.

• „Domem” nie można nazwać miejsc szeroko dostępnych dla publiczności i niezwiązanych z codziennym życiem prywatnym.

• Nie obejmuje on również gruntów, na których planujemy coś zbudować, ani regionu skąd pochodzimy.

• Każda ingerencja w mieszkanie musi być przewidziana prawem, podjęta w realizacji jednego z uprawnionych celów, uzasadniona pilną potrzebą społeczną i proporcjonalną.

• W rozumieniu konwencji mieszkaniem jest również pomieszczenie, w którym wykonujemy pracę czy działalność gospodarczą.

• Pod ochroną będą więc również biura, siedziby przedsiębiorstw.

• Niejednokrotnie sprawy służbowe załatwiamy w domu, a prywatne w pracy.

• W pomieszczeniach, w których pracujemy posiadamy swoje rzeczy osobiste.

• Jest to tak zwane „uzasadnione oczekiwanie zachowania prywatności”.

• W przypadku miejsca, w którym wykonujemy działalność zawodową władza publiczna uprawniona jest do szerszej ingerencji.

Zanieczyszczenie środowiska

• Poważne zanieczyszczenie środowiska może uniemożliwić korzystanie z domu, negatywnie wpływając na życie prywatne i rodzinne

• uznaje się to za brak poszanowania domu. • Art. 8 nie zapewnia jednak prawa do czystego i spokojnego

środowiska. • Wpływ środowiska musi być negatywny i bezpośredni.• Zanieczyszczenia muszą być spowodowane bezpośrednio

przez państwo bądź obarczać jego odpowiedzialność.• Ważny jest tu poziom zanieczyszczenia, jego intensywność,

okres utrzymywania się, skutki, ogólna sytuacja środowiska naturalnego.

• Musi dojść do poważnych i konkretnych szkód wpływających na dobro jednostek, ich życie prywatne i rodzinne oraz dom.

Przykłady:• gdy dana rodzina zawsze zamieszkiwała dwa budynki położone koło siebie,

po podziale majątku między rodzeństwo oby dwa budynki można uznać za „dom” (Khamidov vs. Rosja)

• art. 8 nie zapewnia nikomu domu, ważne jest by każdy człowiek posiadał miejsce do godnego życia, ale tym zajmuje się polityka (Chapman vs. Wielka Brytania)

• ingerencją w prawo do poszanowania mieszkania oraz w życie prywatne i rodzinne jest przymusowe przeniesienie mieszkańców do innej miejscowości lub innego kraju, chyba że jest to sprawa bezpieczeństwa państwa (Silvenko vs. Rosja)

• ingerencją w korzystanie z prawa do poszanowania mieszkania jest także przymusowa jego sprzedaż (R. i W. Howard vs. Wielka Brytania)

• przeszukanie mieszkania, choćby bezowocne, w sprawach karnych i innych celu zebrania dowodów poparte uzasadnioną, właściwą i wystarczającą koniecznością przy zachowaniu proporcjonalności środków jest dopuszczalne (Camenzind vs. Szwajcaria)

• przeszukanie bez nakazu sądu, wykorzystujące luki w prawie krajowym, jest nieproporcjonalną ingerencją i stanowi naruszenie art. 8 (Franke, Cremieux, Miailhe)

• najdalej idącą ingerencją jest utrata domu, należy przy niej zapewnić środki proceduralne do zbadania, czy zastosowany środek był proporcjonalny niezależnie od tego, czy zgodnie z prawem krajowym prawo do jego zajmowania wygasło (McCann vs. Wielka Brytania)

KorespondencjaKorespondencja to możliwość komunikowania się w

różnych formach w celu nawiązywania kontaktów z innymi osobami.

Zagrożenia:• Głównym zagrożeniem dla poszanowania korespondencji są

mechanizmy tajnej kontroli. • Sama dopuszczalność stosowania takich mechanizmów jak

monitoring korespondencji, podsłuchy telefoniczne jest już ingerencją władz publicznych w korzystanie z praw wynikających z art. 8.

• Prawo to odnosi się zarówno do inwigilacji jednostki jak i większej grupy podmiotów.

• Sytuacje takie są jednak dopuszczalne jeżeli idzie za nimi interes bezpieczeństwa państwa, ochrona porządku i zapobieganie przestępstwom.

• Może być ona wykonywana jedynie wyjątkowo i tylko w stanie wyższej konieczności.

• Muszą wiązać się z nią odpowiednie i skuteczne gwarancje przeciwko nadużyciom.

Minimalne zabezpieczenia wymagane do uniknięcia nadużyć

władzy to:• natura przestępstw, które mogą prowadzić do wydania

nakazu podsłuchu,• definicja kategorii osób, których telefony mogą być

objęte podsłuchem,• ograniczenie długości okresu stosowania podsłuchu

telefonicznego,• wymagana procedura badania, wykorzystywania i

przechowywania uzyskanych danych,• wymagane środki ostrożności przy przekazywaniu tych

danych innym podmiotom,• okoliczności w jakich zapisy mogą lub muszą być

usunięte lub taśmy zniszczone

Więźniowie

• W przypadku osób pozbawionych wolności naruszenie korespondencji jest dopuszczalne ze względu na ochronę porządku i zapobiegania przestępstw.

• Musi być ono jednak jasno i szczegółowo opisane w przepisach.

• Często występuje tu ryzyko zmowy. • Jednak naruszeniem artykułu 8 są praktyki polegające

na niszczeniu listów więźniów przez administracje więzienia.

• Najdalej idącą formą ingerencji jest odmowa umożliwienia jakiejkolwiek korespondencji.

Przykład:• ochrona korespondencji nie dotyczy działania poczty (X. vs. Niemcy)• prawo do poszanowania korespondencji nie dotyczy dokumentów, które

zostały już adresatowi dostarczone i są w jego posiadaniu (G., S. i M. vs. Austria)

• prawo krajowe regulujące kwestie ingerencji w prawo do poszanowania korespondencji musi być wystarczająco precyzyjne, jasne, szczegółowe i nie wykraczać poza wyjątki z ustępu 2 art. 8 (Klass i inni vs. Niemcy)

• ochrona przysługuje również, gdy jesteśmy podsłuchiwani za sprawą rozmowy z osobą u której w telefonie zainstalowano podsłuch (Lambert vs. Francja)

• szczególnie uprzywilijowana powinna być korespondencja więźnia z adwokatem ze względu na prawo każdej jednostki do uzyskania porady adwokackiej, niezależnie od charakteru tej korespondencji, nie powinna być ona otwierana, za wyjątkiem gdy istnieją uzasadnione podejrzenia, że przesyłka zawiera przedmioty zakazane i nie da się ich w inny sposób ujawnić i przejąć, co dalej nie daje uprawnienia do odczytania listu, chyba że sytuacja jest wyjątkowa i istnieje przypuszczenie, że przywilej korespondencji jest wykorzystywany do celów sprzecznych z prawem (Silver i inni vs. Wielka Brytania)

• kontrola korespondencji więźnia z Europejskim Trybunałem Praw Człowieka jest naruszeniem art. 8 oraz złamaniem obowiązku nieprzeszkadzania w żaden sposób w skutecznym wykonywaniu prawa do skargi (Petra vs. Rumunia)

SPRAWA POLSKA:

ALICJA TYSIĄC VS. POLSKA

Orzeczenie z 20 marca 2007 r., Izba (Sekcja IV), skarga nr

5410/03

Stan prawny:

Art 4a pkt 1. Ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. z 1993 r. poz. 17 nr 78 z pózn. zm.), mówi iż:

Przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku gdy 1) ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej.

Stan faktyczny: • Alicja Tysiąc cierpi na chorobę zwaną myopią, która

powoduje znaczną krótkowzroczność.• Powszechnie znanym faktem medycznym jest to, że

ciąża wpływa u kobiety na funkcjonowanie całego organizmu, dodatkowo nadmiernie go obciążając.

• Groźba całkowitej utraty wzroku. • Okuliści odmawiają wydania zaświadczenia o potrzebie

aborcji ze względów terapeutycznych. • Zaświadczenie wydaje lekarz ogólny. • W drugim miesiącu ciąży wzrok Alicji pogorsza się do -

24 dioptrii w każdym oku.• Przyjęcie na oddział ginekologiczny szpitala publicznego

w Warszawie w celu dokonania aborcji. • Ordynator dr R.D. uznaje, iż nie ma konieczności aborcji.

• Alicja T. wnosi skargę do Trybunału• Zarzuca Polsce naruszenie kilku przepisów

Europejskiej konwencji praw człowieka i podstawowych wolności.

• Opinie w charakterze przyjaciela sądu składają organizacje: – Center for Reproductive Rights, – Forum Kobiet Polskich, – Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, – Federacja Kobiet i Planowania Rodziny, – Helsińska Fundacja Praw Człowieka.

Obrona rząduRząd powołuje się na rozporządzenia ministra

zdrowia z 1997 r. Przy ocenie, w jaki sposób ramy prawne regulujące dostęp do aborcji w celach terapeutycznych miały zastosowanie w sprawie Alicji i w jaki sposób uwzględniały one jej obawy dotyczące możliwego negatywnego wpływu ciąży oraz porodu na jej zdrowie

UWAGI:• Rozporządzenie określa jedynie kwalifikacje

zawodowe lekarzy uprawnionych do dokonywania legalnych aborcji i stawia wymóg uzyskania zaświadczenia od lekarza (który został spełniony).

• Rozporządzenie przewiduje względnie prostą procedurę: dwie zgodne ze sobą opinie specjalistów innych niż lekarz, który może dokonać aborcji, są wystarczające.

• Procedura taka pozwala na podejmowanie wymaganych kroków szybko i nie różni się istotnie od rozwiązań przyjętych w niektórych innych państwach konwencji.

• Rozporządzenie nie rozróżnia jednak sytuacji, w której istnieje pełna zgoda między ciężarną a lekarzami, i sytuacji, w której rodzi się spór między kobietą a jej lekarzami oraz między samymi lekarzami.

• Nie przewiduje ono żadnych ram prawnych pozwalających zająć się i rozstrzygnąć takie kontrowersje.

• Zobowiązuje jedynie kobietę do uzyskania zaświadczenia od specjalisty, nie określa natomiast kroków, jakie mogłaby podjąć, gdyby jej opinia i opinia specjalistów się różniła.

Rząd powołuje się również na art. 37 ustawy o zawodzie lekarza.

UWAGI:• Umożliwia on lekarzowi, w razie wątpliwości

diagnostycznych lub terapeutycznych albo na wniosek pacjenta, zasięgnięcie opinii swego kolegi.

• Przepis ten jest jednak adresowany do lekarzy. • Wymienia jedynie warunki, w których mogą oni

uzyskać opinię kolegi dotyczącą diagnozy lub leczenia w konkretnej sprawie.

• Nie tworzy żadnej gwarancji proceduralnej dla pacjenta umożliwiającej uzyskanie takiej opinii lub kwestionowanie jej w razie braku zgody.

• Nie zajmuje się poza tym specyficzną sytuacją kobiety starającej się o legalną aborcję.

Wnioski Trybunału:• Trybunał w ogóle nie wypowiadał się na temat dopuszczalności

czy niedopuszczalności prawa do aborcji. Badał sprawę wyłącznie z punktu widzenia ciążących na Polsce obowiązków, które wynikały z ustawy dopuszczającej aborcję, która z kolei dotyka życia prywatnego. Obowiązkami tymi jest stworzenie procedur gwarantujących, że przepisy ustawy będą wykonywane.

• Potrzeba i znaczenie gwarancji proceduralnych dotyczących dostępu do aborcji w celach terapeutycznych stają się szczególnie istotne, gdy pojawiają się spory między ciężarną i jej lekarzami oraz między samymi lekarzami o to, czy warunki wstępne legalnej aborcji są w danej sprawie spełnione. W takich sytuacjach przepisy muszą zapewnić jasność sytuacji prawnej ciężarnej. Sprzyjać temu może np. zbadanie danej sprawy przez niezależny właściwy organ, który na piśmie musiałby uzasadnić swoją decyzję. Procedura musi gwarantować ciężarnej przynajmniej możliwość osobistego wysłuchania i rozważenia jej stanowiska. Na państwie ciąży obowiązek ochrony integralności fizycznej zagrożonej matki.

• Prawny zakaz aborcji, połączony z ryzykiem narażenia na odpowiedzialność karną na podstawie art. 156 ust. 1 kodeksu karnego (do trzech lat pozbawienia wolności), może mieć wpływ na lekarzy przy podejmowaniu decyzji, czy warunki do prawnie dozwolonej aborcji zostały w konkretnej sprawie spełnione. Przepisy muszą być sformułowane w sposób osłabiający taki negatywny efekt. Jeśli ustawodawca wyraził zgodę na aborcję, to nie może konstruować jej ram prawnych w sposób ograniczający realne możliwości jej dokonania.

• Przy decyzjach o przerwaniu ciąży ze względu na zdrowie kobiety szczególne znaczenie ma czynnik czasu. Procedury muszą więc zapewniać, aby decyzje takie były wydawane na czas, a nie post factum.

• Brak prewencyjnych procedur w prawie krajowym może oznaczać, że państwo odmawia wypełnienia swoich obowiązków na podstawie art.8 europejskiej konwencji.

• Trybunał nie może kwestionować oceny klinicznej lekarzy. Nie byłoby również właściwe spekulowanie, czy ich wnioski dotyczące tego, czy ciąża mogła prowadzić do pogorszenia wzroku kobiety w przyszłości, były prawidłowe.

• Ostatecznie Trybunał orzekł, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, iż państwo nie wypełniło obowiązku ochrony prawa Alicji T. do poszanowania życia prywatnego w kontekście sporu, czy była ona uprawniona do aborcji. Oznacza to naruszenie art. 8 konwencji.

• Wyrok zapadł w ilości głosów sześć do jednego.

• Polska musiała zapłacić Alicji T. 25 tys. euro jako zadośćuczynienie za krzywdę moralną oraz 14 tys. euro jako zwrot kosztów i wydatków (pomniejszone o pomoc prawną Rady Europy).

Orzeczenie