Kota Uygulamasının Türk Dış Ticaretine Etkileri

Prof.Dr. Füsun ÜLENGİN - Sabancı Üniversitesi

Yrd.Doç.Dr. Özgür KABAK – İstanbul Teknik Üniversitesi

Yrd.Doç.Dr. Peral TOKTAŞ PALUT - Doğuş Üniversitesi

Doç.Dr. Şule ÖNSEL EKİCİ - Doğuş Üniversitesi

Yrd.Doç.Dr. Özay ÖZAYDIN- Doğuş Üniversitesi

Gündem

• Giriş• AB ve Türkiye’deki Mevcut Durum• Çalışmanın Amacı• Makro düzeyde analiz sonuçları• Mikro düzeyde yapılacak gelecek çalışmalar

Avrupa’ya Genel Bakış

Avrupa’da Mevcut Ekonomik Durum

2000‘lerin başlarında dünya ticareti dünya GSMH’sına oranla iki kat daha hızlı gelişme göstermiştir (Liu ve Xin, 2011), ancak 2008’in son çeyreğinde keskin bir düşüş göstermiş ve DTO verilerine göre 2009’da %12‘lere varan düşüş yaşamıştır.

– Bu kayıp; aynı dönemdeki %5,4‘lük GSMH kaybından daha fazladır.

Avrupa’da Mevcut Ekonomik Durum

Son yıllarda düzelmeye yönelik önemli tedbirler alınmakla birlikte bazı Avrupa ülkelerindeki borçların süreklililiği devam etmekte

Buna karşılık özellikle kuzey Avrupa ülkeleri Dünya rekabet gücü açısından (WEF, 2013) üst sıralardaki yerlerini korumaktadırlar.

Türkiye’ye Genel Bakış

Türkiye’de Mevcut Ekonomik Durum

• 2011 yılında 135 milyar , • 2012 yılında ise 150 milyar dolar ihracat

yapan Türkiye’nin • 2012 yılındaki GSYİH’nın yaklaşık olarak

774 milyar dolar civarında olduğu belirtilmektedir

• 2013 teki 500 milyar dolarlık ihracat hedefini gerçekleştirebilmek için GSYİH’nın 774 milyar dolardan yaklaşık 2 trilyon dolara çıkması gerekmektedir

Büyüme hızı

2011 2012 2013 2014 2015 2016

8%

2%

4%4%

5% 5%

2008 2009 2010 2011 201290000000

110000000

130000000

150000000

170000000

190000000

210000000

230000000

250000000

-35%

-25%

-15%

-05%

05%

15%

25%

35%

-23%

11% 18% 13%

-30%

32% 30%

-02%

İhracat Değişim % İthalat Değişim % İhracat İthalat

TÜİK, Dış Ticaret Verileri

2012 yılında ihracat 2011’e göre %13 artmış, ithalat ise %2 azalmıştır.

Dış Ticaretimiz

Ulaştırma sektörümüz 2011 yılında yüzde 21,6 büyüme göstermişken, bu oran 2012 yılında yüzde

12,7’ye düşmüştür

Lojistik; 10%

Türkiye’nin 2018 ihracat hedefi 277 milyar dolardır ve bu ihracat hedefinin %10’u lojistik

sektöründen geçmektedir

Ulaştırma, Depolama ve Haberleşme Alt Sektörü

Türkiye’de Uluslarası Taşımacılıkta Mevcut Durum

• Dünya Ticaret Örgütünün 2012 verilerine göre; Türkiye taşımacılık sektörü Türkiye ticari hizmetler ihracatı listesinde – yüzde 31,4 pay ve– 13,2 milyar dolar ihracat tutarı ile Turizm

sektörünün ardından ikinci sırada yer almaktadır

• Ülkemiz taşımacılık sektörünün ihracat verileri sıralaması açısından da dünya sıralamasında 12. sıradadır

Yurt Dışı Yük Taşımacılığı

2010 2011 2012

50.7454.54

50.7

Demiryolu; 0.87 Demiryolu; 0.92 Demiryolu; 0.67

40.3537.25

32.87

6.75 6.36

14.94

Diğer; 1.3 Diğer; 0.93 Diğer; 0.83

Denizyolu Demiryolu Karayolu Havayolu Diğer

TÜİK, Ulaştırma Verileri

Ülkelerin İhracatının GSMH’larına oranı

Hollanda Almanya Polonya İtalya Türkiye

83%

50%45%

29%24%

87%

52%46%

30%26%

20112012

Ülkelerin İthalatının GSMH’larına oranı

Hollanda Almanya Polonya İtalya Türkiye

74%

45% 46%

30%33%

79%

46% 46%

29%32%

20112012

Türk İhracatında AB ülkelerinin payı

2010 2011 20120

20000000

40000000

60000000

80000000

100000000

120000000

140000000

160000000

180000000

34%

36%

38%

40%

42%

44%

46%

48%

52,685,304.00

62,347,441.00

59,197,802.00

46% 46%

39%

AB Diğer %

Uluslararası Karayolu Taşımaları: Türkiye Gerçeği

• Türk araçları batı sınır kapıları başta olmak üzere ihraç taşımalardaki payını her geçen gün kaybetmektedir

• 2004 yılında batı kapılarımızda %25 olan yabancı araçların payı 2012 yılında %33e yükselmiştir

• Batı kara kapılarımız olan Kapıkule, Hamzabeyli, İpsala’da ise 2012 yılı sonu itibariyle durum daha da belirgindir

Uluslararası Karayolu Taşımaları: Türkiye GerçeğiBatı Kapıları Türk/Yabancı Pazar Payı Paylaşımı

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 20120%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

75 77 79 79 7771 69 67 67

25 23 21 21 2329 31 33 33

Türk Yabancı

Uluslararası Karayolu Taşımaları: Türkiye GerçeğiYabancı Araçların Boş Girişleri (Sefer Sayısı)

2011 2012 2012 Oca-Ağu 2013 Oca-Ağu60000

70000

80000

90000

100000

110000

120000

130000

118650

127030

74776

62181

Yabancı Araçların Boş Girişleri (Sefer Sayısı)

Uluslararası Karayolu Taşımaları: Türkiye GerçeğiÜlkemize Boş Girip Yük Alan İlk 10 Yabancı Ülke

Gürcistan; 19

Bulgaristan; 18

Irak; 18

Moldovya; 8

Romanya; 6

Makedonya; 6

İran; 6

Ukrayna; 5Rusya; 5

Azerbaycan; 1

Uluslararası Karayolu Taşımaları: Türkiye Gerçeğiİhraç Taşımalarında TR-BG-Diğer Pazar Payları

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (tahmini)0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

40 4350

67 7075 74

59 50 38

24 18

21 21

Bulgar Araçları Türk Araçları Diğer

Uluslararası Karayolu Taşımaları: Türkiye Gerçeğiİthal Taşımalarında TR-BG-Diğer Pazar Payları

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (tahmini)0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

65 65 66

7769 71

79

27 24 19

14

1515

16

Bulgar Araçları Türk Araçları Diğer

Uluslararası Karayolu Taşımaları: Türkiye GerçeğiBulgar Araçların Boş Girişleri (Sefer Sayısı)

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 (tahmini)7000

9000

11000

13000

15000

17000

19000

21000

7298

14167

20316

19241

17063

19511

14993

Bulgar Araçların Boş Girişleri (Sefer Sayısı)

Uluslararası Karayolu Taşımaları: Türkiye Gerçeği

• Bu düşüşün önemli sebeplerinden biri Türk araçlarının karşılaştığı kota, vize kısıtlamaları, mod zorlamaları ve geçiş belgesi ücretleridir

• Bu durum doğal olarak navlunlara da yansımakta ve Türk taşımacısı maliyetlerinin yüksekliği sebebiyle yüksek navlun talep eder hale gelmektedir

Uluslararası Karayolu Taşımaları: Türkiye Gerçeği

• Türkiye uluslar arası alandaki karayolu taşımacılığı ülkelerle imzaladığı ikili Karayolu Taşıma Anlaşmaları ile yürütmektedir

• Bu ülkelerin 42si ile ikili, transit, 3. ülke vb operasyonlar için geçiş belgesi kotaları bulunmaktadır

Uluslararası Karayolu Taşımaları: Türkiye Gerçeği

• AB’nin karayolu taşımacılığı alanındaki tüm yeni uygulama ve kurallarına tam uyum sağlayan ancak miktar kısıtlaması ve mod zorlamaları sebebi ile haksız rekabet ortamında faaliyet gösteren Türk taşımacıları, Türkiye’nin uluslararası anlaşmalardan doğan haklarını da ihlal eden bu durumun çözümünü talep etmektedirler

Çalışmanın Amacı

• Türkiye’ye uygulanan geçiş belgesi kotalarının Türk taşımacısına ve Türkiye’nin dış ticaretinin hedef pazarlara ulaşmasına gerek miktar gerekse de maliyet açısından etkisinin irdelenmesidir

• Bu amaçla karayolu ile yapılan ihracat ve toplam ihracat kg ve dolar bazında incelenmiş ve kotasız ile kotalı durum karşılaştırılmıştır

Çalışmanın amacı

Türkiye’nin AB ülkeleri ile gerçekleştirdiği dış ticarette, karayolu taşımacılığına uygulanan kotaların negatif etkisi incelenecek ve çözüm önerileri geliştirilecektir.

Çekim modeli (gravity model)

En büyük akış ve en düşük maliyetli akış gibi ağ optimizasyonu modelleri

Makro düzeyde analiz Mikro düzeyde analiz

Makro Düzeyde Analiz

• Çekim Modeli– Fizikteki çekim teorisinin genel mantığını kullanarak,

farklı türlerdeki değişkenlerin arasındaki etkileşimleri analiz etmeyi hedefler.

– Uluslararası ticaretin modellenmesinde temel bir araç olarak yıllardır kullanılmaktadır.

– İki nokta arasındaki akış (ithalat/ihracat), bu iki nokta arasındaki nüfus ve/veya ekonomik faaliyet seviyesiyle doğru orantılı ve bu noktalar arasındaki uzaklıkla ters orantılıdır.

– Ticaret akışı ile ülkelere has özellikleri ilişkilendirir ve uzaklık, coğrafya, serbest ticaret antlaşmaları ve sınır etkileri gibi ticareti etkileyen temel faktörleri analiz eder.

Makro düzeyde analiz

Bağımlı Değişkenler

EK TR'nin ihracatı (KG)

ED TR'nin ihracatı (ABD$)

ERK Karayolu ihracatı (KG)

ERD Karayolu ihracatı (ABD$)

Açıklayıcı Değişkenler

SUMGDP Ekonomik büyüklük

SIMSIZE Ekonomik benzerlik

RELENDOW Göreli faktör donanımları

QUOTA Karayollarına uygulanan kota

Çekim Modelleri:Panel data regresyon modelleri

Her bir bağımlı değişken için ayrı bir

regresyon modeli geliştirilmiştir

Bağımsız Değişkenler

• SUMGDP: Türkiye ile ihraç eden Avrupa ülkesinin ekonomik büyüklüğünü ölçer

–

• SIMSIZE: Avrupa ülkesi ile Türkiye’nin ekonomik büyüklükleri arasındaki benzerliği temsil eder

• RELENDOW: Göreli faktör donanımlarını ölçer.

• QUOTA: Avrupa ülkesinin geçişine izin verdiği Türk kamyonu sayısıdır.

ÖRNEK MODEL

,

Önerilen Modeller

• Türkiye’nin ihracatı (KG)

• Türkiye’nin ihracatı (ABD$)

• Karayolu ihracatı (KG)

• Karayolu ihracatı (ABD$)

Makro düzeyde analiz

Analizlerde 12 Avrupa ülkesinin 2005-2011 veri kullanılmıştır.

– Avusturya, Bulgaristan, Hırvatistan, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Sırbistan, Slovakya, İspanya, Ukrayna

Analizlerde,12 Avrupa ülkesinin:

AvusturyaBulgaristanHırvatistanFransaAlmanyaYunanistanMacaristanİtalyaSırbistanSlovakyaİspanyaUkrayna

2005-2011verilerikullanılmıştır.

Makro düzeyde analiz

Karayolu üzerinden yapılan Türk ihracatı için geliştirilen panel data regresyon modellerine göre;

Karayolu ile yapılan Türk ihracatı uygulanan kotalardan önemli derecede etkilenmektedirler.

ERK - Karayolu ihracatı (KG)

Panel data regresyon modellerine göre Kotaların karayolu ile taşınan ihracatına (olumsuz) etkisi anlamlı düzeydedir.

SUMGDP, RELENDOW ve KOTA değişkenleri kg

cinsinden karayolu taşımacılığını anlamlı

derecede etkilemektedir.

Türkiye büyük ekonomilerle daha fazla ticaret yapma

eğilimindedir ve bu ticaret (kg cinsinden) daha ziyade

sektörler arasıdır. Bu özelliğe sahip ürünler arasında kimyasal hammaddeler, meyve, sebze ve

hububat yer alır.

Panel data regresyon modellerine göre Kotaların karayolu ile taşınan ihracatına (olumsuz) etkisi anlamlı düzeydedir.

ERD Karayolu ihracatı (ABD$)

SUMGDP ve KOTA değişkenleri ABD$ cinsinden karayolu

taşımacılığını anlamlı derecede etkilemektedir.

Türkiye büyük ekonomilerle daha fazla ticaret yapma

eğilimindedir. .

SENARYOLAR

• Kotaların son 7 yılda Türkiye’nin karayolu ihracatına etkisinin tahmin edilmesi– Bu amaçla halihazırda geliştirilmiş olan panel

data regresyon modellerinden KOTA değişkeni çıkarılmıştır.

– Bu şekilde KOTA kısıtlaması olmasaydı incelenen ihracat verisi kaç olacağı tahmin edilmeye çalışıldı.

– Bu sayede kotaların ne kadarlık bir ticaret potansiyelini engellediği görülmeye çalışıldı.

Karayolu ile yapılan ihracat(kg)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 20112750000000

2950000000

3150000000

3350000000

3550000000

3750000000

3950000000

4150000000

4350000000

Mevcut Kotasız

Toplam Kayıp:

1,66 milyar kg

%6.6

Karayolu ile yapılan ihracat(kg)

AUTBGR

DEUESP

FRAGRC

HRVHUN

ITA

SRBSVK

0

1000000000

2000000000

3000000000

4000000000

5000000000

6000000000

7000000000

8000000000

Mevcut Kotasız

AUTBGR

DEUESP

FRAGRC

HRVHUN

ITA

SRBSVK

0

50000000

100000000

150000000

200000000

250000000

300000000

Fark

Karayolu ile yapılan ihracat(kg) (Almanya, İspanya, Fransa, İtalya)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011900000000

950000000

1000000000

1050000000

1100000000

1150000000

1200000000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 201160000000

70000000

80000000

90000000

100000000

110000000

120000000

130000000

140000000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011250000000

270000000

290000000

310000000

330000000

350000000

370000000

390000000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011200000000

250000000

300000000

350000000

400000000

450000000

500000000

550000000

600000000

DEU

FRA

ESP

ITA

Mevcut Kotasız

Karayolu ile yapılan ihracat(US$)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 201112750000000

13750000000

14750000000

15750000000

16750000000

17750000000

18750000000

19750000000

20750000000

21750000000

22750000000

Mevcut Kotasız

Toplam Kayıp:

5,56 milyar $

%4.5

Karayolu ile yapılan ihracat(kg)

AUTBGR

DEUESP

FRAGRC

HRVHUN

ITA

SRBSVK

0

10000000000

20000000000

30000000000

40000000000

50000000000

60000000000

Mevcut Kotasız

AUTBGR

DEUESP

FRAGRC

HRVHUN

ITA

SRBSVK -100000000

400000000

900000000

1400000000

1900000000

2400000000

2900000000

Fark

Karayolu ile yapılan ihracat($) (Almanya, İspanya, Fransa, İtalya)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 20116000000000

6500000000

7000000000

7500000000

8000000000

8500000000

9000000000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011600000000

800000000

1000000000

1200000000

1400000000

1600000000

1800000000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 201118000000001900000000200000000021000000002200000000230000000024000000002500000000260000000027000000002800000000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 20111800000000

2000000000

2200000000

2400000000

2600000000

2800000000

3000000000

3200000000

DEU

FRA

ESP

ITA

Mevcut Kotasız

Toplam ihracat(kg)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 201112500000000

17500000000

22500000000

27500000000

32500000000

37500000000

Mevcut Kotasız

Toplam Kayıp:

38,8 milyar kg

%29

Toplam ihracat(kg)

AUTBGR

DEUESP

FRAGRC

HRVHUN

ITA

SRBSVK

0

10000000000

20000000000

30000000000

40000000000

50000000000

60000000000

Mevcut Kotasız

AUTBGR

DEUESP

FRAGRC

HRVHUN

ITA

SRBSVK

0

2000000000

4000000000

6000000000

8000000000

10000000000

12000000000

14000000000

16000000000

18000000000

20000000000

Fark

Toplam ihracat(kg) (Almanya, İspanya, Fransa, İtalya)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 20111000000000

1500000000

2000000000

2500000000

3000000000

3500000000

4000000000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 20112000000000

3000000000

4000000000

5000000000

6000000000

7000000000

8000000000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011800000000

1000000000

1200000000

1400000000

1600000000

1800000000

2000000000

2200000000

2005 2006 2007 2008 2009 2010 20114000000000

5000000000

6000000000

7000000000

8000000000

9000000000

10000000000

11000000000

DEU

FRA

ESP

ITA

Mevcut Kotasız

Seçilmiş Bir sektör için Ayrıntılı Analiz

• Tekstil Sektörü İhracatımız (kg)

• Tekstil Sektörü İhracatımız (US$)

ln𝑇𝐸𝐾𝑖𝑡 = 𝛼𝑖 + 𝛼1𝑆𝑈𝑀𝐺𝐷𝑃𝑖𝑡 + 𝛼2𝑆𝐼𝑀𝑆𝐼𝑍𝐸𝑖𝑡 + 𝛼3𝑅𝐸𝐿𝐸𝑁𝐷𝑂𝑊𝑖𝑡 + 𝛼4𝑄𝑈𝑂𝑇𝐴𝑖𝑡−1 + 𝜀𝑖𝑡′

ln𝑇𝐸𝐷𝑖𝑡 = 𝛽𝑖 + 𝛽1𝑆𝑈𝑀𝐺𝐷𝑃𝑖𝑡 + 𝛽2𝑆𝐼𝑀𝑆𝐼𝑍𝐸𝑖𝑡 + 𝛽3𝑅𝐸𝐿𝐸𝑁𝐷𝑂𝑊𝑖𝑡 + 𝛽4𝑄𝑈𝑂𝑇𝐴𝑖𝑡−1 + 𝜀𝑖𝑡′′

TEK - Karayolu ile tekstil ihracatı (KG)

TEK

C 26.941 (0.000)

SUMGDP -0.311 (0.000)

SIMSIZE 0.667 (0.014)

RELENDOW 0.193 (0.595)

QUOTA-1 -558.6 (0.015)

R-SQUARED 0.992

ADJUSTED R-SQUARED 0.990

DURBIN-WATSON STAT 1.593

TED - Karayolu ile tekstil ihracatı (ABD$)

TED

C 5.642 (0.000)

SUMGDP 0.560 (0.000)

SIMSIZE 1.169 (0.000)

RELENDOW 0.043 (0.883)

QUOTA-1 -754.8 (0.001)

R-SQUARED 0.994

ADJUSTED R-SQUARED 0.993

DURBIN-WATSON STAT 1.605

Türkiye’nin tekstil ihracatı (milyar kg)

-0.33

-0.13

0.0699999999999999

0.27

0.47

0.67

0.87

1.07

1.27

1.47

-2.04%

-1.12%

0.00%

-0.76%

-0.20%

-1.05%

0.00%

-1.64%

-5.43%

-18.75%

-14.15%

-18.12%

Kotalı Kotasız % fark

Türkiye’nin tekstil ihracatı (milyar ABD$)

-6.3

-1.3

3.7

8.7

13.7

18.7

23.7

-3.81%

-2.77%

0.00%

-1.30%

-0.66%

-1.10%

0.84%

-2.57%

-4.99%

-23.36%

-19.40%

-24.90%

Kotalı Kotasız % fark

Sonuçlar

Türkiye’nin Dünya ticaretindeki rolü, jeopolitik konumunu daha etkin kullanabilmesinden dolayı, her geçen gün artmaktadır. (EU Commission Report, 2009)

Bu büyümenin üzerinde en fazla etkisi olan faktör, AB ile olan karsılıklı ticaret iliskisidir.

Ancak son yıllarda, AB’ye olan toplam ithalat/ihracat rakamlarında göreli olarak bir düşüş gözlemlenmektedir.

Sonuçlar

EC’nin bu düşüş rakamlarının nedenleri üzerinde bir araştırma yapılmasını talep etmesi ve finansal kriz ile Türkiye’nin ticari yelpazesinin genişletmesi dışında bu düşüşe neden olan başka faktörlerin olup olmadığının araştırılması için bir rapor hazırlanmasını istemesi bile konunun salt Türkiye’yi değil tüm Avrupa ülkelerini de etkilediğinin bir göstergesidir.

Sonuçlar

• Türkiye’nin bu bağlamda özellikle karayolu taşımacılığında yaşadığı sorunlar 2005 yılından beri AB’nin araştırması kapsamındadır.

• Söz konusu durum salt Türk yatırımcıları değil %70’i AB ülkelerinden olan yabancı yatırımcıları da etkilemektedir.

• Bu çalışmada kullanılan çekim modelleri; bazı Avrupa ülkelerinin uyguladığı kotaların, karayolu taşımacılığına dayalı ihracatımızı gerek kg gerekse de $ bazında negatif yönde etkilediğini, toplam ihracat miktarımızda da kg bazında negatif etkisi olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

• Karayolu taşımacılığına uygulanan kotaların, Türkiye Tekstil Sektörü’nün Avrupa ülkelerine yaptığı ihracata çok ciddi negatif bir etkisinin olduğu gösterilmiştir.

Mikro düzeyde analizler

• Sadece ikili kotaların değil transit kotaların da dikkate alınacağı analizler.– Ağ optimizasyonu (örneğin; en büyük akış

problemi) modelleri ile transit kotaların Türkiye ihracatı üzerindeki etkilerinin incelenmesi

• Kotalardan kaynaklanan rota değişikliklerinin taşıma firmalarının maliyetlerine etkisinin incelenmesi– Ağ optimizasyonu modellerinin (örneğin;

minimum maliyetli ağ akış problemi) modelleri ile maliyetlerin ve bunların Türkiye’nin ihracatına etkisinin incelenmesi

Gelecek Çalışmalar

Ağ optimizasyonu modelleri ile elde edilen gerçekçi kotalar ile güncellenmesi

En büyük akış modeli kullanılarak gerçekçi kotaların elde edilmesi.

Makro Mikro

Ağ optimizasyonu modelleri ile elde edilen gerçekçi kotalar ile güncellenmesi

Çalıştay ve taşımacılara yapılacak anket ile taşıma maliyetlerinin detaylı bir şekilde elde edilmesi

Ağ optimizasyonu modelleri ile (örneğin; en düşük maliyetli ağ akış problemi) taşıma maliyetlerini ve kotaları dikkate alarak gerçekçi taşıma maliyetlerinin elde edilmesi.

Gerçekçi taşıma maliyetlerini ve gerçekçi kotaları dikkate alarak güncellenmesi

• Geçmiş yıllarda transit kota adetleri

• Sınır geçiş ücretleri• Mod değiştirirken uygulanan

ek harçlar• RORO ücretleri• Tren ücretleri• …..

Gelecek Çalışmalar

Tekstil Sektörü için gerçekleştirilen analiz, başka sektörler içinde yapılabilir.

Teşekkürler…