KRIMINOLOGIJA – uvodni dio

1. POJAM KRIMINOLOGIJE

Kriminologija je nauka koja izučava kriminalitet kao posebnu negativnu društvenu pojavu.

Kriminologija datira od kraja 19 vijeka, počela se razvijati kada su počele da se razvijaju i druge nauke, kao što su statistika, psihologija, proučavanje strukture ličnosti u okviru medicine i druge nauke.

Smatra se da je prvi riječ kriminologija upotrijebio francuski antropolog TORINARD 1879 god. u svom djelu“ANTROPOLOGI“, za očuvanje nauke koja se bavi izvučavanjem izvršenih krivičnih djela. Latinski crimen-zločin, i grčki-logos nauka, učenje.

Ljudsko razmišljanje o kriminalitetu kao štetnoj i opasnoj društvenoj pojavi je veoma staro i nalazimo ga kako u najstrijim filozofskim djelim, tako i u pravnoistorijskim izvorima kao što su: Hamurabijev zakon 1800.g.p.n.e i Zakoni 12 Tablica.

Kriminologija u tradicionalnom – klasičnom smislu ograničena je empirijskim izučavanjem krivičnog djela i ličnosti njegovog učinioca. Najkraće rečeno kriminologija je nauka o deliktu i delikventu.

Širi pojam kriminologije određuje kriminologiju kao nauku koja pored izučavanja kriminaliteta u užem smislu izučava i ostale oblike prestupnog i devijatnog ponašanja, zatim sistem mjera za sprečavanje i kontrolu prestupnog i devijantnog ponašanja, zatim određuje organizaciju i rad pravosudnih i policijskih organa i ustanova za izvršenje krivičnih sankcija.

Može se reći da je kriminologija relativno samostalna nauka koja koristeći se naučnom metodologijom izučava fenomenologiju i etiologiju kriminaliteta kao masovne i pojedinačne društvene pojave u cilju njegovog objašnjenja i suzbijanja.

1

2. PREDMET KRIMINOLOGIJE DEFINISANJE PREDMETA KRIMINOLOGIJE

Sa prodorom shvatanja o uticaju socijalnih i društvenih uslova kao primarnih kriminogenih faktora, kriminološka misao proširuje predmet kriminologije jer pored delikventa ističe i njegovu kriminalnu aktivnost. To dovodi do diferenciranja dvije orijentacije u kriminologiji:

1.Kriminalne etiologije, i

2. Kriminlane fenomenologije kao posebnih djelova kriminologije.

MERGEN KRIMINOLOGIJU DJELI NA:

- TEORETSKU- koja se bavi objektom i metodama,- DESKRIPTIVNU- obuhvata fenomenološke discipline,i- KLINIČKU- čiji su zadaci dijagnoza, terapija i prognoza.

HENTING u Kriminologiju uključuje i kriminalnu politiku, dok neki u predmet kriminologije kroz kriminalnu fenomenologiju uključuju i kriminalistiku.

3. POJAM KRIMINALITETA

Kriminalitet kao društvena pojava podrazujmjeva ukupnost krivičnih djela na određenom prostoru za određeni period. Jedan njegov dio je univerzalan jer postoji u vsim društvima nezavisno od okolnosti i pogleda zakonodavca. Od napad se štite najvrijednija dobra čovjeka i društva kao što su: čovjekov život, tjelo, imovina, bezbjednost države itd. Osnovna i naznačajnija karakteristika kriminaliteta je da je to negativna društvena pojava.

Pravno definisaje kriminaliteta; temelji se na normama materijalnog krivičnog zakonodavstva u kojem su sadržana ona ponašanja koja je društvo organizovano u vidu države zabranilo i jednoj ozbiljnoj formi. Osnovna odrednica ovakvih definicija je isticanje da kriminalitet predstavlja kršenje normi važećeg krivičnog zakonodavstva. Ovakve definicije kriminaliteta imaju svoj osnov u načelu legaliteta klasične škole- prema kojoj svako krivično djelo mora biti jasno i precizno određeno. Može se reći da se pod pojmom kriminaliteta kao odnosno predmeta kriminologije podrazumjevaju kako krivična djela kao najteže kažnjive radnje, tako i prekršaji –odnosno privredni prestupi.

Sociološko definisanje kriminaliteta; polazi od stava da je kriminalitet kao društveni fenomen širi i obuhvata sva devijatna i asocijalna ponašanja koja predstavljaju odstupanje od društveno prihvatljivih i postavljenih normi ponašanja.

2

4. PODIJELA KRIMINOLOGIJE

Kriminologija se djeli na:1. Kriminalnu etiologiju uzročnosti kauzaliteta,2. Kriminalnu fenomenologiju,3. Opštu i kliničku kriminologiju, i4. Akademsku i primjenjenu kriminologiju.

- Kriminalna etiologija uzročnosti kauzaliteta:.. Etiologija kriminaliteta je jedno od osnovnih područja kriminologije, a kriminalna etiologija je jedna od osnovnih grana ove naučne discipline.

- Kriminalna fenomenologija je oblast: kriminologije koja se bavi pitanjem pojavnih oblika, strukture, klasifikacije i dinamike kriminaliteta. Fenomenološkom stranom kriminaliteta najviše su se bavili evropski kriminolozi koji su isticali da je u izučavanju kriminaliteta neophodno posvetiti posebnu pažnju modalitetima izvršenih krivičnih djela i njhovoj tipologiji. Proučavanjem kriminaliteta u gradovima i selima ili pojedinim djelovima naselja bavila se posebna discipplina poznata kao EKOLOGIJA KRIMINALITETA.

- Opšta i klinička kriminologija: smatra se ad ova podjela potiče od francuskog kriminologa Žana Pinatela.

Prema Pinatelu; opšta ili sintetička kriminologija treba da koristi, upoređuje i sistematski izlaže podatke do kojih se dolazi u posebnm ili specijalizovanim kriminologijama.

Od posebnih kriminologija Pinatel navodi Kriminalnu biologiju, a posebno se zalaže za kliničku kriminologiju kao primjenjenu nauku.

- Klinička kriminologija potiče još od Lombroza .. klinička kriminologija ima za cilj da na bazi pojedinačnih slučajeva i primjenom raznih kliničkih metoda pruži potpunu sliku o ličnostiprestupnika na osnovu čega će se postaviti dijagnoza i formulisati hipoteza o njihovom budućem ponašanju i utvrditi odgovarajući tretman da bi se spriječilo ponovno krivično djelo odnosno riječ je o resocijalizaciji učionioca.

- Opšta kriminologija kao enciklopedijska i sintetička nauka izučava kriminalitet kao prostu društvenu pojavu, koristeći znanja, metode i načela posebnih kriminologija, kao što je: kriminalna sociologija, psihologija, biologija, itd.

- AKADEMSKA I PRIMJENJENA KRIMINOLOGIJA; Podijela kriminologije na akademsku-univerzitetsku i primjenjenu kriminologiju je klasifikacija koja potiče od kanadskih kriminologa iz Montreala an čelu sa Denisom Sabom. Ova kriminalna orijentacija.

3

5. METOD KRIMINOLOGIJE

U proučavanju svog predmeta kriminologija se koristi naučnim metodama koje su zajedničke svim društvnim naukama, s tim što ih ona prilagođava izučavanju svog predmeta odnosno izučavanju kriminaliteta u svim njegovim pojavnim oblicima.

U kriminologiji se koriste dvije osnovne metode kriminologije:

1. metod proučavanja individualnih slučajeva,2. metod proučavanja kriminaliteta kao masovne pojave.

1. METOD IZUČAVANJA INDIVIDUALNIH SLUČAJEVA (case method, case study „life history metod“)

- S obzirom na činjenicu da polazi od konkretnih slučajeva delikventnog ponašanja sa ciljem da se sagledaju svi njegovi elementi, značajnu ulogu ima metod analize i indukcije, kao i ekipni radi i interdisciplinrani pristup. S toga se ovo ispitivanje najčešće vrši u kazneno-popravnim ustanovama, vaspitnim ustanovama ili specijalizovanim klinikama. Metod ispitivanja individualnih slučajeva obuhvata sve elemente u procesu razvoja ličnosti, genetičko proučavanje, kao i objektivne i subjektivne okolnosti i uslove koji su omogućili izvršenje njegove delikventne radnje tzv.ispitivanje situacija, djela i delikvenata.

- Pored izučavanja pojedinačnih slučajeva postoji i zajedničko proučavanje manjih ili većih grupa delikvenata koje mogu biti određene slučajno ili namjerno.

- Zajedničko proučavanje manjih ili većih grupa delikvenata zasniva se na izučavanju pojedinačnih slučajeva iz određene grupe, što znači da se suštinski radi o metodi izučavanja individualnih slučajeva, s tim što se u rezultatima istraživanja daju podaci za cjelu grupu.

- Oblike grupnog proučavanja predstavljaju izučavanja delikventnih grupa u zatvorima i kazneno popravnim ustanovama, kao i proučavanje pojedinih bandi posebno maloljetničkih bandi. Studije bandi su posebno izražene u američkoj literaturi.

- U savremenoj kriminologiji se iz metoda proučavanja individualnih slučajeva razvila posebna klinička metoda koja se sastoji od individualnog ispitivanja ličnosti delikventa koji se vrši kliničkim putem.

- Klinička metoda polazi od; koncepcije da je delikventno ponašanje izraz određene biološke i psihičke konstitucije ličnosti. Kliničkom metodom se ispituju sve strane ličnosti delikventa: biološka, psihološka pa i sociološka.

4

TEHNIKE PRIKUPLJANJA PODATAKA O KRIMINALITETU KAO INDIVIDUALNOJ POJAVI:

- Tehnike prikupljanja podataka o krkriminalitetu kao individualnoj pojavi su različite i obuhvataju:1. RAZGOVOR,2. PROMATRANJE,3. PSIHOLOŠKU ANLIZU KRIVIČNOG DJELA I NAČINA NJEGOVOG IZVRŠENJA,4. PSIHOANALIZU LIČNOSTI, te5. ANALIZU ŽIVOTNIH USLOVA.

- 1. RAZGOVOR; je takav metodološki postupak koji pored bioloških podataka o učiniocu treba da obezbjedi dobijanje podataka na osnovu kojih će se moći sazanti odnos učinioca prema odredjenim problemima, način proživljavanja izvjesnih perioda njegovog života, način doživljavanja određenih događaja iz života i sl.

- Razgovor se može voditi na nekoliko načina:- 1. Usmjereni razgovor,- 2. Neusmjereni razgovor, - 3. Pitanja s ciljem i - 4. Mikroanameza.

- Usmjereni razgovor; odvija se po nekoj unaprijed pripremljenoj šemi, i često se na pitanja može odgovarati sa da ili ne;

- Neusmjereni razgovor; ne postoji unaprijed pripremljena šema i osoba se pušta da slobodno govori uz povremeno postavljena podpitanja;

- Pitanja s ciljem; usmjerena su na neke značajne detalje iz života osobe koju ispitujemo a o kojima ta osoba ne rado govori;

- Mikroanameza: kao razgovor pomoću kojeg se pokušava do detalja rasvjetliti neka faza u razvoju ispitanika.

- 2. POSMATRANJE; obuhvata zapažanje i tumačenje ponašanja neke osobe i njenih reakcija u određenim okolnostima. Posmatranje se često vrši u toku razgovora sa ispitanikom ali i u drugim prilikama npr. U sudnici, u kontaktu ispitanika sa drugim saučesnicima ili zatvorenicima.

- 3. PSIHOLOŠKA ANALIZA KRIVIČNOG DJELA I NAČINA NJEGOVOG IZVRŠENJA; je metodološki postupak koji se zasniva na shvatanju da se unutrašnja struktura čovijekove ličnosti moze upoznati preko njegovog postupka i ponašanja.

5

4- PSIHOANALIZA LIČNOSTI: se najčešće primjenjuje kod kliničkog metoda a vrši se pomoću raznih testova koje možemo svrstati u dvije osnovne grupe:

- Testovi kojima se mjere određena svojstva ličnosti – testovi svojstva i

- Testovi koji prikazuju ličnost u cjelini – testovi ličnosti.

Da bi se doila kompletna slika o ličnosti učinioca krivičnog djela, neophodno je izvršiti ispitivanje ličnosti i sa socijalnog aspekta. Za ispitivanje ličnosti sa socijalnog aspekta koristi se analiza životnih uslova tj.proučavanje- socijlanih uslova života koju nazivamo i subjektivno-objektivna anameza. Analiza životnih uslova se odnosi na ispitivanje okoline, porodične i radne sredine ili školske sredine u kojoj ličnost živi u datom momentu.

- Primjena metoda proučavanja individualnih slučajeva i kliničke metode je korisna i oprvdana jer omogućava upoznavanje ličnosti delikventa, što je značajno za pravilno određivanje penološkog tretmana učinioca.

2. METODA IZUČAVANJA KRIMINALITETA KAO MASOVNE POJAVE I POSTAVLJANJE HIPOTEZE

Postupak naučnog saznanja kriminaliteta kao masovne pojave ostvaruje se kroz nekoliko faza;1. Odredjivanje predmeta i cilja istraživanja,2. Postavljanje hipoteze,3. Prikupljanje podataka,4. Analiza i sinteza.

- Odredjivanje predmeta i cilja istraživanja, pretpostavlja tačno određivanje pojave koja će se proučavati i onoga što se želi postići proučavanjem date pojave.

- Postavljanje hipoteze, je utvrđivanje utvrđivanje polaznih pretpostavki istraživanja. Npr. Predmet istraživanja je kretanje kriminaliteta na određenom području. Hipoteza je da je došlo do povećanja kriminaliteta u posmatranom periodu u odnosu na raniji period. Istraživanje treba da potvrdi ili ospori postavljenu hipotezu.

- Prikupljanje podataka, je najznačajnija faza u izučavanju kriminaliteta kao masovne pojave, u kojoj se primjenjuju različite tehnike istraživanja a posebno:

- Posmatranje, eksperiment, upoređivanje i ispitivanje.

6

- POSMATRANJE JE; takav istraživački postupak kojim se prikupljaju činjenice o stvarnom stanju i toku izvršenja krivičnog djela a može biti neposredno i posredno.

- POSMATRANJE može biti neposredno i posredno.

- NEPOSREDNIM POSMATRANJEM : prikupljaju se činjenice o svim značajnim elementima izvršenih krivičnih djela koji se mogu odnositi na spoljno područje zbivanja npr. Vrijeme i mjesto izvršenja djela. Neposredno posmatranje se naziva i posmatranje sa učestvovanjem jer posmatrač faktički učestvuje u posmatranoj pojavi. Poznati su slučajevi neposrednog posmatranja maloljetničkih bandi.

- EKSPERIMENT je vrsta posebnog posmatranja koje se vrši na osnovu vještačkog izazivanja pojave.

- UTVRĐIVANJE je slično eksperimentu jer se njime vrši upoređivanje različitih pojava delikventnog ponašanja s obzirom na geografska područja i vremenske razlike i objekte napada grupe i vrste krivičnih djela itd. Time se utvrđuju veze između raznih pojava ili elemenata iste pojave u raznim vremenskim fazama njenog javljanja. Jedan od oblika upoređivanja koje se koristi u kriminalističkim istraživanjima jeste: korištenje kontrolnih grupa.

- korištenje kontrolnih grupa kaon oblik upoređivanja koji se koristi u kriminalističkim istraživanjima sastoji se u tome da se pored delikventne grupe koja se želi proučavati formira i grupa nedelikvenata tj kontrolna grupa a zatim se posmatranjem i upoređivanjem ove dvije grupe utrđuju razlike između delikvenata i nedelikvenata, i uticaj nekih uzroka na vršenje krivičnih djela itd.

ANALIZA je; poslednja faza ispitivanja kriminaliteta kao masovne pojave. Analizom se utvrđuje da li je postavljena hipoteza potvrđena ili ne, a na osnovu zaključaka se formulišu prijedlozi i preporuke za smanjenje ili uklanjanje ispitivane pojave.

7

- STATISTIČKI METOD –

„Termin statistika kriminaliteta“ upotrebljava se u dvostrukom značenju : - kao naučna metoda i- kao skup činjenica o kriminalitetu jedne zemlje ili jednog njenog područja- broj

osuđenih lica, broj lica u kaznenopopravnoj ili vaspitnoj ustanovi i sl.

- Razlikujemo- - STATISTIKU UNUTRAŠNJIH POSLOVA,- STATISTIKU JAVNIH TUŽILAŠTAVA, I- SUDSKU STATISTIKU.

Statistika unutrašnjih poslova sadrži podatke o svim podnesenim prijavama i svim krivičnim djelima za koja se na bilo koji način sazna a sa druge strane ova statistika ne obuhvata krivična djela koja se gone po privatnoj tužbi.

Statistika javnih tužilaštava: SADRŽI PODATKE O SVIM KRIVIČNIM DJELIMA ZA KOJA JE

POKRENUT KRIVIČNI POSTUPAK.

Sudska statistika: obuhvata ona krivična djela čiji izvršioci su osuđeni. To se zove sudski utvrđen kriminalitet koji predstavlja broj pravosnažno osuđenih osoba i osoba kojima je izrečena vaspitna mjera, kao i sva krivična djela koja su počinila navedena lica. Zbog toga se sudska statistika uzima kao osnov praćenja kretanja kriminliteta i za kriminološka istraživanja.

KVETELET koji se smatra osnivačem kriminalne statistike isticao je da evidencijama zvaničnih organa izmiču neka djela pa je sav kriminalitet podjelio na-

- Poznata djela čiji su učinioci otkriveni,- Registrovana djela čije izvršioce ne poznajemo, i- Za zvanične organe potpuno nepoznat kriminalitet.

TAMNA BROJKA KRIMINALITETA: ENRIKO FERI – pravio je razliku između kriminaliteta koji je poznat sudu, kriminaliteta poznatog policiji i stvarnog kriminaliteta. Obim kriminaliteta koji ostaje nepoznat naziva se u kriminološkoj literaturi- Tamna brojka kriminaliteta. Japanac OBA 1908 god. Označavajući pojmom tamna brojka kriminaliteta broj izvršenih krivičnih djela koji nije poznat javnim vlastima, napisao je- prvu studiju o tmanom broju kriminaliteta.

8

Sada se pod pojmom tamna brojka kriminaliteta podrazumjeva; odnos između statistički evidentnog kriminaliteta i stvarnog kriminaliteta koji se izražava relativnim brojem npr.. 1:10 Veličinu tamnog broja kriminaliteta ne možemo tačno utvrditi već samo pretpostaviti.Velilina tamne brojke kriminaliteta zavisi od;

- sklonosti građana da prijavljuju krivična djela,- o spretnosti organa gonjenja u otkrivanju krivičnih djela,

- o spretnosti učinioca i sl..

Prema mišljenju H.LEVY-BRUHL-a tamna brojka kriminaliteta ima svoju strukturu odnosno sadrži uglavnom grupe krivičnih djela- savršene zločine poznata djela koja ne daju povoda za vođenje krivičnog postupka i djela tzv. Bjelog okovratnika.

Pored tamne brojke kriminaliteta postoji i BROJKA PRETJERIVANJA KRIMINALITETA koja se odnosi na one aktivnosti koje se pokazuju kao krivična djela a to u stvari nisu.

Ukoliko se podaci odnose na djela koja zaista nisu delikti riječ je o potpunom pretjerivanju za

razliku od nepotpunog pretjerivanja koje obuhvata djela kojima se daje veća težina od one koju zaista imaju.

Prilikom izučavanja kriminaliteta kao masovne pojave upotrebljavaju se različite statističke metode kao što su- zakon vjerovatnoće,- srednja vrijednost,- metoda korelacije,- metoda uzorka i sl. Ove metode služe za prikupljanje podataka i njihovu obradu .

Primjenom statističkih metoda dolazi se do podataka o određenim vrijednostima značajnim za praćenje kretanja kriminaliteta i za komparativna istraživanja.

Riječ je o:

- Apsolutnoj veličini kriminaliteta, i o- Relativnoj veličini kriminaliteta.

Pod apsolutnom veličinom kriminaliteta: podrazumjeva se ukupan broj počinjenih krivičnih djela na određenom prostoru u određenom vremenu.

Relativna veličina kriminaliteta; predstavlja odnos između apsolutne veličine i broja stanovnika, odnosno to je broj koji nam pokazuje koliko krivičnih djela otpada na određenu jedinicu stanovništva. U literaturi se naziva i KVOTA KRIMINALITETA a izračunava se za određeni vremenski period

najčešće godišnje, pri čemu se pravi razlika između muškog i ženskog stanovništva, između pojedinih starosnih grupa delikvenata, i između pojedinih vrsta i grupa krivičnih djela.

9

ŠKOLE U KRIMINOLOGIJI

ANTIČKA MISAO O KRIMINALITETU

Razmatrajući problemtiku uzročnosti kriminalnog fenomena PLATON je sve uzroke kriminaliteta podijelio na dvije grupe:

1. PSIHOLOŠKE - UNUTRAŠNJE FAKTORE, i2. FIZIOLOŠKE – VANJSKE FAKTORE.

Platon psihološke uzroke naziva i unutrašnji faktori odnosno endogeni faktori zločina i ističe da se zločin javlja kao izraz „ bolesne duše“, nastale pod uticajem; strasti, neznanja, koristoljublja ili iz izvitoperenih seksualnih motiva.

Fiziološki uzroci odnosno vanjski egzogeni faktori zločina dolaze iz same tjelesne konstitucije kao izraz biološke degeneracije čovijeka.

Platon je pravio razliku izmedju;

1. Popravljivih i2. Nepopravljivih zločinaca.

Za nepopravljive rođene zločince - kod kojih izvire zlo iz njihove tjelesne konstitucije Platon je predlagao – smrtne kazne.

Za popravljive zločince Platon je predlagao razna preventivna sredstva za sprečavanje njihove zločinačke aktivnosti.

Kada govorimo o prirodi krivičnih zakona, Platon je smatrao da im težište treba da bude na sprečavanju kriminaliteta a ne samo na kažnjavanju zločinaca, dakle oni trebaju da imaju više preventivini nego represivni karakter.

Kao zastupnik idealističke filozofije Aristotel je stajao na ; PRINCIPU INDERTEMINISTIČKOG

SHVATANJA LJUDSKE VOLJE.

Aristotel je smatrao da je zločin: posledica moralne pokvarenosti: učinioca, ali je isticao i uticaj društvenih faktora.

Prema Aristotelu na pojavu zločina utiče i društveno uređenje, siromaštvo i bogastvo koji posredstvom volje i osjećanja vode u kriminalnu djelatnost.

Aristotel je smatrao da je ZLOČIN POSLJEDICA VOLJE I MORALNE POKVARENOSTI

UČINIOCA.

10

Aristotel je zločince smatrao neprijateljima društva. Zalaže se za primjenu batina. Društvo treba da se liječi od njih i oslobađa. Čovijek treba misliti o šteti krivičnog djela za društvo. On se smatrao pretečom utilitarističkog shvatanja o kriminalnoj politici.

RIMSKI FILOZOFI ; su isticali PRINCIP EKVIVALENCIJE DJELA I KAZNE, gdje se ne gleda samo priroda djela već i stepen subjektivne odgovornosti.

Ciceron je isticao nekažnjavanje kao jedan od glavnih uzorka kriminaliteta. Zato se zalagao za neizbježnost kazne. Dakle kazna je sredstvo zaštite interesa pojedinca i društva kao cjeline.

Seneka je govorio da je zločin izraz greške u pojedincu i u tom smislu glavni cilj kažnjavanja je popravljanje zločinca.

Ulpijan, Plauta, i Ovidija – kritikuju antičku misao i ističu nužnost sistema jednakih kazni za krivična djela jednake težine bez obzira na klasnu pripadnost krivca. Kritikovali su antički sistem nejednakog postupanja u krivičnom pravosuđu između robova i građana.

PERIOD SREDNJEG VIJEKA

U srednjem vijeku primat dobijaju naučne postavke o krivičnom djelu, prirodi i cilju kazne te princip inkvizitorskog krivičnog postupka.

Postojao je veliki uticaj crkve a krivično djelo se smatralo: grijehom protiv božijih zapovijesti, a krivac nije realno biće ve ljudsko biće u koje je usađen zao duh.

Kazna je jedino sredstvo odmazde za povredu božanskih zakona. Zlo se jedino može iskupiti

zlom. U srednjem vijeku značajna su djela : Svetog Avgustina i Tome Akvinskog.

Sveti Avgustin u svom poznatom djelu „ O Božijoj državi“ isticao je da se vrijednosti ljudskih institucija procijenjuju prema tome, dali omogućavaju ili otežavaju dostizanje nebeskog spasenja.

Pisao je o Božijoj državi, protivi se smrtnoj kazni jer onemogućava osuđenom da se kroz patnje iskaje i pomiri sa uvrijeđenim božanstvom. Sveti Avgustin je isticao da je cilj kazne ispaštanje i iskupljenje za izvršeno krivično djelo, koje se može postići kaznama kojima se ograničava sloboda jer su pogodne za izazivanje kajanja.

Toma Akvinski napisao je djelo „Suma teologika“.

Ističe apsolutnu i relativnu pravdu. Relativna pravda se postiže zabranom najtežih dijela koja ugrožavaju ljudsko društvo. Zlim djelom se vrijeđa ljudsko dobro, a kažnjavanjem se ostvaruje društveni mir. Kazna je sredstvo za liječenje izvršilaca krivičnog djela.

11

RENESANSNI PISCI I ISTORIJSKA PRAVNA ŠKOLA

To je period raskida sa srednjovjekovnim shvatanjima o krivičnom djelu. Renesansni pisci među kojima se posebno ističe MAKIJAVELI ističu da je zlo urođena pojava i da je vezano za ljudsku prirodu koja je pesimistički orijentisana. Zbog toga krivac sam odgovara za svoja djela i nema prava da se poziva na višu silu.

Engleski kriminolog TOMAS MOR ističe društveni karakter kriminaliteta i predlaže ublažavanje sistema kažnjavanja.

Radikalni raskid sa srednjovjekovnim idejama u krivičnom pravu izvršili su mislioci 17.vijeka: -

- Hugo Grocijus, - Tomas Hobs i - Dzon Lok.

Hugo Grocijus: napisao je djelo „o pravu rata i mira“. Hugo Grocijus se suprostavlja vezi između religije i krivičnog djela. Zaštićena dobra po Grocijusu su: ŽIVOT, SLOBODA, ZDRAVLJE i MORAL. Krivično djelo predstvlja napad na ta dobra, a cilj kažnjavanja po Grocijusu je, društvena odbrana od kriminaliteta i kazna mora biti srazmjerna djelu.

Tomas Hobs: napisao je djelo „ LEVIJATAN“, 1642. God. U svom djelu Levijatan Hobs strogo kritikuje feudalno krivično pravosudje koje odlikuju metode mučenja, i široka zloupotreba smrtne kazne i nesrazmjernost kazne i težine delikta.Hobs je smatrao da treba uspostaviti čvrstu državu i stroge

kazne. Zalže se za uvodjenje preventivnih mjera u borbi protiv kriminlaiteta.

Dzon Lok svojim stavom da samo zakon može biti osnov kažnjavanja, predstavlja princip zakonitosti u krivičnopravnoj oblasti. Dzon Lok ističe da su građani jednaki pred zakonom, i da samo zakon može biti osnov za kažnjavanje.

Šarl Monteskje napisao je djelo „DUH ZAKONA“, Kritikuje sudsku samovolju i svirepost u kažnjavanju i zalaže se za humanizaciju pravosuđa. Osnovni principi zakonodavstva po Monteskjeu su prilagođavanje institucija karakteru naroda i harmonično sadejstvo raznih institucija zakona i druga

sredstva za obezbjeđivanje društvene kontrole koju grupa primjenjuje.

FRANCIZ VOLTER kritikuje srednjovjekovno mračnjajstvo i apsolutističko sudstvo i ističe dobre strane preventivnih mjera. Teži ka tome da mnogi kriminalci imaju neke sposobnosti i da bi ih trebali iskoristiti u izdržavanju kazne u društveno korisnom pravcu.

ŽAN ŽAK RUSO napisao je djelo „Društveni ugovor“, Smatra da je cilj kazne odbrana društva. Društvenim ugovorom se svaki pojedinac odriče individualnog prava na odbranu u korist društvene zajednice, na osnovu čega nastaje pravo društvene represije kao zbir individualnih prava. Čovijek je savršeno biće koje se kvari čim zapadne u ekonomsko i političko ropstvo. Zločin je pokušaj pojedinca da ponovo uzme slobou koje se svojevoljno odrekao, sklapajući društveni ugovor.

12

KLASIČNA ŠKOLA KRIVIČNOG PRAVA

KLASIČNA ŠKOLA KRIVIČNOG PRAVA predstavlja pravo sistematsko razmišljanje o zločinu i načinima njegovog suzbijanja koje se javilo, krajem 18 i početkom 19 vijeka.

Veliki uticaj na koncepcije klasične škole imala je Francuska buržoaska revolucija 1789god, ČIJE IDEJE O JEDNAKOSTI, SLOBODI, I ZAKONITOSTI KLASIČNA ŠKOLA PRENOSI NA OBLAST KRIVIČNOG PRAVA.

Klasična škola krivično djelo i učinioca posmatra isključivo kao pravne enomene, a ne kao svarne realne pojave. Predstavnici klasične škole nisu se bavili ispitivanjem ličnosti delikventa već je njihova pažnja bila usmjerena na krivično djelo i kažnjavanje.

Predstavnici klasične škole smatraju da se kriminalitet može suzbijati samo usavršavanjem kažnjavanja tj primjenom krivičnopravne represije. Suština kazne je odmazda. Krivac se kažnjava zato što je zgriješio a ne da ne bi zgriješio. Kazna treba da ima zastrašujuće dejstvo na potencijalnog učinioca.

Predstavnici klasične škole krivičnog prava su;

- Cezare Bekarija,- Džeremi Bentam,- Kant,- Hegel, i - Fojerbah

Cezare Bekarija smatra se začetnikom klasične škole.

- 1764 god. Izdao je djelo pod nazivom“ O zčočininima i kaznama“ koje bje bilo posvećeno riješavanju kriminalno – političkih pitanja.

- Bekarija ističe zahtijev za poštovanjem zakonitosti, kazna mora biti nužna, srazmjerna i bezizuteno primjenjena.

- Protivi se smrtnoj kazni i tjelesnoj kazni i zalaže se za lišenje slobode sa prinudnim radom.

- Bekarija je izvršio klasifikaciju zločina prema dva kriterija;- 1. Prvi kriterij je: društvena opasnost djela, i tu razlikuje manje opasna djela tj ona

koja vrijedjaju interese pojedinca i više opasna djela ona koja su usmjerena protiv države.

- 2. Drugi kriterij je: karakter djela i tu razlikuje prave zločine one koji su to po svojoj prirodi i zločine kojima je takav karakter dao zakon npr..veleizdaja, delikti mišljenja i itd.

- Bekarija je smatrao da je prevencija najbolji način borbe protiv kriminaliteta.

13

Džeremi Bentam: je engleski pravnik koji je dao značajan doprinos učenju klasične škole krivičnog prava svojim djelima: „Terija kazne “ i „ Teorija zakonodavstva“.

Bentam je razradio teoriju o „ Društvenoj korisnosti kazne“ tj UTILITARISTIČKU TEORIJU.

- Prema Bentamu zadataka zakona je da omogući blagostanje članova zajednice.- Zakonodavac ima tri zadatka: da se brine o preveciji zločina, da pomaže zadovoljenje

oštećenog, i da kažnjava one koji su krivi.

- Raspravljajući problematiku kažnjavanja Bentam ističe da je cilj kažnjavanja da:- 1. Spriječi krivično djelo, - 2. Ako ih ne spriječi da utiče na učinioca da izvrši djelo manje težine,- 3. Da utiče na učionioca da ne upotrijebi više nasilja nego što je potrebno za izvršenje delikta,- 4. Da spriječi zločin na najednostavniji način.

Džeremi Bentam se zalagao za umjerenost kazne i popravljanje učinioca. Zalago se i za reformu kaznenih

ustanova u cilju humanijeg tretmana prema osudjeniku..

KANT : najveći uticaj na razvitak klasične škole krivičnog prava ostavili su predstavnici: klasičnog njemačkog filozofskog idealizma. Pod uticajem Kantovog i Hegelovog učenja ideja utilitarizma zamjenjena je idejom pravedne odmazde kao osnovnom svrhom kažnjavanja. Kant ističe da moralni poredak narušen izvršenjem krivičnog djela može biti ponovo uspostavljen jedino kaznom, čija pravedna odmazda uspostavlja jednakost između djela i kazne..

HEGEL: kršenje prava Hegel naziva „ NEPRAVO“ i ističe da je odmazda jedina adekvatna reakcija na nepravo. S njom se kao prinudom protiv prinude poništava ona prva i tako reafirmiše zakon. Hegelov koncept retributivne teorije .. moralno pravo da nekog kaznimo proističe iz toga što je počinio prestup, kazna mora biti srazmjerna prestupu, i kazna je negacija tj ukidanje prestupa.. kazna je sama sebi cilj.

ANSELM FOJERBAH: je postavio teoriju generalne prevencije psihološkom prinudom.Cilj kazne je da djeluje psihološki na učinioca da odustane od delikta.Da bi kazna odvratila učinioca od krivičnog djela mora biti zakonom propisana a pretpostavka kažnjavanja je da je učinjen zločin. Prijetnja kaznom moar biti ozbiljan i njom se mora sankcionisati svaki zločin.

Nulla poena sine lege – nema kazne bez zakona.

Nulla poena sine crime – nema kazne bez djela.

Nulla crimen sine poena legatis – nema djela ako nije propisano u zakonu.

14

NEOKLASIČNA ŠKOLA

Neoklasičan škola se javlaj ako produžetak i modernizacija klasične škole. Teoretičari neoklasične škole stoje na poziciji da je čovijek u svom djelovanju relativno slobodan i da kroz unutrašnje sukobe uz djelovanje spoljašnjih i unutrašnjih faktora dolazi do odluka. Različiti stepeni odgovornosti zasnivaju i različitu sankciju.

Teoretičari neoklasične škole zalažu se za :uvodjenje novih kategorija u krivično pravo kao što su: smanjena uračunljivost, i ublažavanje kazne ..

Neoklasičan škola poklanja pažnju učiniocu krivičnog djela.

POZITIVISTIČKI METOD U KRIMINOLOGIJI

Porast kriminaliteta u 19 vijeku ukazuje na činjenicu dda kriminološka misao predhodnog perioda nije dala prave rezultate na pitanja uzročnosti i prevncije ove negativne društvene pojave.

Kazneni sistem zasnovan na odmazdi proglašava se neefikasnim i neodgovornim. Pozitivistički metod sa eksperimentima i posmatranjima činjenica uvodi se i pokazuje da su sve društvene pojave uslovljene zakonima razvoja društva odnosno da su rezultata odnosa drušštvenih snaga u svakom istorijskom razvoju.

Društveno ekonomska i politička kretanja, krajem 19 vijeka dovela su do pojave prvih kriminoloških škola koje su u proučavanju kriminaliteta stupile sa naučnog odredjenja. Ono se javlja u dva osnovna oblika:

1. Antropološka pozitivistička škola i2. Sociološka škola.

Kasniji razvoj naučne misli dovodi do pojave velikog broja različitih kriminoloških teorija koje imaju bilošku, psihološku i sociološku osnovu i pitanja nejaefikasnijih oblika borbe protiv negativnih društvenih pojava.

15

PRVA EMPIRIJSKA ISTRAŽIVANJA KRIMINALITETA I UČINIOCA

Javljaju se u 19 vijeku i nastoje otkriti uzork kriminaliteta. Osnovna crta ovog istraživanja je da ona kriminalitet posmatraju kao realnu pojavu koja se može objasniti i protiv njega djelovati. Razlikuju se dva pravca:

1. Kriminalitet je posledica djelovanja društvenih činilaca, i

2. Zločin je izraz konstitucije pojedinca.

PRETHODNICI KRIMINALNE BIOLOGIJE * - Krajem 18 i početkom 19 vijeka javljaju se pisci koji kriminalitet ne tretiraju kao socijalnu pojavu već za predmet proučavanja imaju ličnost izvršioca krivičnog djela. Pisci koji su se bavili tim problemom nazivaju se prethodnici kriminalne biologije, au okviru njihovog učenja razlikujemo; antropološka, psihopatološka, i biološka istraivanja.

ANTROPOLOGIJA: Dela Porto: u svom djelu“ rasprava o fizionomiji“ izučava odnos raznih djelova lica i različitih ličnih karaktera. Opisao je lik opasnih ludaka i zločinaca koji imaju osobine svojstvene divljim životinjama.

Džon Gaspar Lavater: razvio je novu disciplinu frenologiju. To je učenje prema spoljnjem obliku lobanje da se može zaključiti o intelektualnim karakternim osobinama nekog lica.

Franc Jozef Gal: razradio je teoriju o gradji i funkcijama mozga kao centru svih psihičkih pojava čovijeka. Ako se neke aktivnosti ne odvijaju normalno poremećuje se harmoničnost i razvoj psihičkih sposobnosti. Ovaj poremećaj se može primijeniti spolja po obliku lobanje tj sve strasti i kriminalne sklonosti imaju svoju spoljnu oznaku.

PSIHOPATOLOGIJA Eskirol: svoju koncepciju bazira na razvoju psihijatrije i proučava veze između zločina i duševnih bolesti i kriminalitet objašnjava psihologijom krivca. Duševna pokvarena stanja zove monomanija i definiše ih kao instiktivnu sklonost za određeno krivično djelo npr.piromanija, kleptomanija,..itd

Modsli: engleski psiholog smatra da sve kriminalce karakterišu izvjesni poremećaji u oblasti psihičkog života, ili odsustvo moralnih čula. Ta psihička stanja se zovu kriminalne psihoze, a druga karakteristika zločinca je odsustvo moralnih čula.

BIOLOGIJA:

Morel je predstavnik bioloških istraživanja. Razvio je koncepciju da je kriminalitet produkt degeneracije ljudske vrste kaoja se sastoji u skretanju od prvobitno normalnog tipa čovijeka. Ono je uslovljneo socijalnim faktorima (loša ishrana, nepotpuno vaspitanje, alkohol itd)

16

PRETHODNICI KRIMINALNE SOCIOLOGIJE:

Osnivačem kriminalne sociologije smatra se Kvetelet.

Kvetelet: je analizirajući statističke podatke došao do zaključka da se izvor kriminaliteta nalazi u socijalnim odnosima a ljudska volja može biti samo slučajni uzrok. Proučavao je uticaj trgovine, industrije, bijede, starosti i drugih činilaca na kriminalitet. Smatra se začetnikom kriminalističke sociologije zbog svojih stavova.

Drugi osnivač kriminalne statistike i kriminalne sociologije je A.M.GERI . Geri je analizirao uticaj pola, starosti, obrazovanja, profesije i sl.na vršenje krivičnih djela. On je ustanovio da su neka djela karakteristična za muškarce a neka za žene, i da određene starosne grupacije vrše uglavnom ista krivična djela.

- ANTROPOLOŠKA ŠKOLA -

Antroploška škola je italijanska škola koja se javlja 70-ih godina 19 vijeka, kao izraz reakcije italijanskih kriminologa protiv krivičnog prava zasnovanog na principima klasične škole.

Italijanska antroploška škola u centar svog razmatranja postavlja izvršioca djela.

Suštinu učenja antropološke škole predstavlja tvrdanja da krivično djelo i ako pravni fenomen, istovremeno predstavlja individualnu i socijalnu realnost te kao takvo nije djeljivo od faktora koji su ga prouzrokovali i ličnosti koja ga je ostvarila.

Osnivač antroploške škole je: italijanski psihijatar. Profesor medicine i vojni ljekar Cezare Lombrozo.

Cezare Lombrozo u svom poznatom djelu. „ Čovijek zločinac“ RAZVIO JE TEORIJU KRIMINLAITETA NA BAZI USPOSTAVLJANJA ODNOSA IZMEĐU DELIKVENCIJE I FIZIČKIH ODNOSNO ANATOMSKIH OSOBINA DELIKVENATA.

Lombrozo smatra da je jedini i glavni uzrok krivičnog djela smješten u ličnosti učinioca krivičnog

djela. Lombrozo smatra da postoje tri vrste anomalija:

Anatomske_ čeona kost, izbačena vilica, izražene jagodice, nisko i usko čelo, mesnate uši i gusta nakostrešena kosa.

Fiziološke: ružnoća lica, karakterističan pogled, ubice imaju hladan bezbojan i fiksiran pogled.

Psihološke- patološka lažljivost, loša snalažljivost, grubost, svirepost.. su karakteristike kojima se odlikuju zločinci.

17

LOMBROZO je smatrao da je jedini uzrok činjenja krivičnog djela u ličnosti čovijeka.

Sve te anomalije po Lombrozu su nasledne ali i od najudaljenijih predaka, i naziva anomlaije „stigmati degeneracije“

Lombrozo zločince dijeli na :

1. ROĐENE ZLOČINCE; moralni ludak, bezosjećajan i krajnje svirep, ima anatomske i psihološke anomalije.

2. DUŠEVNO BOLESNE ZLOČINCE; veliki faktor igra nasleđe a ima olike rođenog zločinca a od njega se razlikuje jer boluje od neke duševne bolesti.

3. KRIVCE IZ STRASTI: to su zločinci koji su pretjerano razdražljivi i afektivni a krivična djela vrše usled uticaja strasti, gneva i ljubomore..itd..

Kao prevenciju kod ovih osoba predlaže sterilizaciju, kasatraciju, zabranu stupanja u brak.

Lombrozo je stavljajući zločinca u prvi plan svog interesovanja utemeljio kriminologiju kao nauku. Njegovo učenje je osporeno u 20 vijeku ali nije osporen značaj antropološke škole.

18

ITALIJANSKA POZITIVNA ŠKOLA

Italijanska pozitivna škola javlja se kao reakcija na antropološku školu, a predstavnici su. ENRIKO FERI, i RAFAEL GARFALO. Oni ističu pored bioloških uzroka kriminlaiteta i sociološke.

Enriko Feri je smatrao da je krivično djelo rezultat različitih faktora.

Antroploških- konstitucija lobanje i mozga,

Kosmičkih- klima, doba, i temperatura,

Socijalnih- naseljenost, religija i politika.

Po Enriku Feriju: Krivično djelo je produkt zajedničkog djelovanja svih faktora.

Sve krivce Feri djeli na :

1. Duševno bolesne krivce,2. Rođene krivce,3. Krivce iz navike,4. Slučajne krivce, i5. Krivce iz strasti.

Prema prirodi i intenzitetu pojedinih faktora ona krivce djeli u dvije osnovne kategorije.

1. KRIVCE IZ ENDOGENIH UZROKA: kod kojih su pretežni individualni faktori, i2. KRIVCE IZ EGZOGENIH UZROKA: kod kojih su pretžni socijalni faktori.

Kod duševno bolesnih krivaca, rođeni krivaca i krivaca iz navike pretežni su: Individualni faktori,

a kod slučajnih krivaca i krivaca iz strasti – socijalni faktori.

Stanje opasnosti pozitivisti nazivaju – temibilita.

ENRIKO FERI: smatra da je društvo bitan činilac jer od njega prijeti opasnost, a ne djelo jer ono pripada prošlosti. Zaštita društva je primjena mjera socijalne zaštite: preventivne mjere i odbrambene mjere, kao najednostavnijeg načina zaštite društva od kriminaliteta.

Preventivne mjere: se primjenjuju, anti delictum – prije izvršenog krivičnog djela.

19

Preventivne mjere: se primjenjuju prije izvršenog krivičnog djela, a cilj im je da odvrate učinioca od činjenja krivičnog djela.

Odbrambene mjere se primjenjuju: poslije izvršenog krivičnog djela, a djele se na:

- Odbrambene : smrtna kazna, zatvor, i sl..- Odgojne: naknada štete.

Enriko Feri: zalagao se za smanjenu upotrebu ćelijskog zatvora, smatrajući ga „ Grobnicom živih ljudi“, te predlaže da se kazna zatvora kako god je to moguće zamjeni internacijom u poljoprivredne

kolonije ili industrijske kolonije.

Drugi značajan predstavnik italijanske pozitivne škole je RAFAEL GARFALO u svom poznatom djelu: „ Kriminologija iz 1885 god“.. ističe da se kriminalitet ne može odrediti isključivo kao parvna kategorija er je osnovna vrsta kriminaliteta prirodni kriminalitet koji u društvu postoji nezavisno od okolnosti, potreba određenen epohe i pogleda zakonodavca.

Prirodni kriminalitet se sastoji u povredi dva osnovna moralna osjećanja:

tj.samilosti i poštenja.

Drugu vrstu kriminaliteta predstavlja zakonski kriminalitet pod kojim se podrazumjevaju oan ponašanja za koja je takođe neophodno izreći kaznu ali imaju privremeni karkater jer zavise od trenutnog odnosa snaga u društvu npr. Politički delkti.

Rafael je sve zločince podjelio u 4 grupe:

1. Ubice,2. Nasilnici,3. Kradljivci,4. Pohotljivi prestupnici.

Italijanska pozitivna škola je dala značajan doprinos razvoju kriminalne misli. Ukazala je na neophodnost proučavanju učinioca krivičnog djela, uvela je eksperimentalni metod sa posmatranjem delikventa, a mnogi krivični zakoni su urađeni pod uticajem ove škole.

20

- FRANCUSKO BELGIJSKA ŠKOLA -

- Francusko belgijska škola poznata je u literaturi kao LIONSKA ŠKOLA SOCIJALNE

SREDINE. Francusko belgijska škola u prvi plan stavlja: društvenu sredinu, socijalni i ekonomski ambijent kao glavne kriminogene faktore.

- Glavni predstavnici francsko-belgijske škole su:

Lakasanj, Manuvrije, Letern, Gabrijel Tarde i Emil Dirkem.

LAKASANJ; je osnivač škole socijalne sredine, profesor sudske medicine u Lionu, jedan je od prvih Lombrozovih učenika van Italije. Lakasanj je osnivač škole socijalne sredine, isticao je da socijalna sredina modifikuje ličnost i stvara razne anomlaije, i da društvo ima onakve kriminalce kakve zaslužuje.

MANUVRIJE: po njemu je krivično djelo predmet sociologije, a krivac produkt društvenih uzroka. Smatrao je da iste crte ličnosti mogu imati i prestupnici i ne prestupnici.

LATERN je; isticao da su bijeda i alkoholizam primarni faktori kriminaliteta.

GABRIJEL TARDE; „Teorija imitacije“ .. Gabrijel Tarde ističe da je

kriminalitet društveni proizvod i uzroke treba tražiti u društvenoj sredini. Društveni odnosi su odnosi koji se zasnivaju na imitaciji..tj oponašanju po njemu se zločin javlja kao moda a onda prelazi u naviku. Gabrijel Tarde smatra da je kriminalitet profesija kao i svaka druga a da kriminalac uči zanat vježbanjem i druženjem sa drugim ljudima.

Elementi krivičnog djela su : stanje same ličnosti, i stepen društvene prilagođenosti. Odgovorno je samo ono lice koje na moralne obaveze gleda normalno i koje je prilagođeno određenoj društvenoj sredini.

EMIL DIRKEM ; „ Teorija anomije“ Emil Dirkem je isticao da je kazna

pouzdana obilježje kriminaliteta. Kriminal je ono djelo koje je izazvalo kažnjavanje a nauka koja se bavi time je kriminologija. Emil Dirkem razlikuje normalne i patološke pojave. Emil Dirkem smatra da je kriminalitet normalna društvena pojava jer potiče iz društva. Nema društva bez kriminaliteta. Anomija je stanje gdje prisutna nemogućnost društva da upravlja pojedincem. Kada društvo nije u stanju da utvrdi granice legalnih aspiracija svojih članova nastaje stanje anomije. Agresivnost vodi samoubistvima i ubistvima a frustriranost pojedinca vodi krađama i drugim imovinskim krivičnim djelima. Njegova teorija je podvrgnuta kritici ali je ostavila traga.

21

- SOCIOLOŠKA ŠKOLA – Sociološka škola je nastala krajem 19-og vijeka, sa ciljem da pomiri suprostavljene stavove i mišljenja pripadnika klasične škole i italijanske pozitivne škole.

Osnivačem sociološke škole smatra se: VAN HAMEL zatim ADOLF PRINS i FON LIST, koji su 1889 god osnovali MEĐUNARODNU UNIJU ZA KRIVIČNO PRAVO, putem koje su

nastojali da pronađu najpogodnija riješenja za efikasnu borbu protiv kriminaliteta.

Za polaznu osnovu svog učenja sociološke škole uzima se učenje italijanske pozitivne škole, i usaglašava ga sa određenim postavkama i zahtijevima koji proizilaze iz klasične škole gradeći na taj način originalan i specifičan pogled na problematiku kriminaliteta.

Predstavnici sociloške škole su: Van Hamel, Adolf Prins i Fon List.

Predstavnici sociloške škole djele kriminalitet na : Akutni i Hronični.

Akutni kriminalitet je izazvan pretežnim djelovanjem vanjskih faktora, a

Hronični kriminalitet je izazvan pretežnim uticajem individualnih faktora

- Predstavnici sociloške škole krivce djele na; slučajne krivce i na krivce iz strasti.

- Slučajni krivci vrše djela zbog vanjskih okolnosti i zovu se akutni krivci,- a krivci iz navike vrše djela pod uticajem unutrašnjih individualnih faktora. Njima je

zločin izvor prihoda.

- krivci iz navike dijele se na dvije vrste krivaca:- Popravljivi krivci i- Nepopravljivi krivci.

ADOLF PRINS; dodaje i treću grupu krivaca i to anormalne krivce, to su krivci sa izvjesnim anomalijama, koje mogu biti prolazne i trajne.

KRIVIČNE SANKCIJE; sociološka škola ističe dualitet krivičnih sankcija, kazne i mjere bezbjednosti. Po njima je isključiva svrha kazne generalna prevencija. Zadaci kazne su : raznovrsni-: zastrašiti slučajne delikvente, popraviti nepopravljive delikvente, i učiniti neškodljivim nepopravljive delikvente. Zahvaljujući sociološkoj školi uveden je sistem ublažavanja kazni, ustanova uslovne osude i vaspitne mjere za maloljetne učinioce krivičnog djela. Sociološka škola je prestala sa radom kada je osnovano Medjunarodno udruženje za krivično pravo 1914 godine.

22

NOVA DRUŠTVENA ODBRANA

Nova društvena odbrana je pokret u nauci krivičnog prava koji se javio u Italiji poslije II Svjetskog rata. Osnivač pokreta nove društvene odbrane je FILIPO GRAMATIKA.

Pokret se sastoji u odbrani društva od kriminaliteta ali u socijalnoj akciji kroz neke različite mjere resocijalizacije u pravcu popravljanja počinioca krivičnog djela.

Na prva dva kongresa traženi su zahtijvei od države da se poboljšaju životni uslovi svih

građana kako bi se na taj način otklonili uslovi koji mogu dovesti do činjenja krivičnog djela.

Na trećem kongresu 1954god.. donesen je minimalan program kao osnova ovog pokreta on obuhvata;1. Da se prizna značaj opasnosti i nužnosti i da se novim sredstvima i aktivnostima

reaguje na kriminalne aktivnosti.2. Zaštita društva od krivičnog djela treba da je izvan tradicionalnog sistema

kažnjavanja i ispaštanja.3. Krivično pravo u budćnosti treba težiti ka naučnom poznavanju krivičnog djela i

ličnosti učinioca krivičnog djela.4. Moderna kriminološka politika teži da organizuje strpljivu i odlučnu akciju

resocijalizacije.5. Politika društvene zaštite može da se razvije samo putem harmonizacije krivičnog

prava.

U okviru pokreta nove društvene odbrane razlikuju se dvije struje:

1.Ekstremna struja i2.Umjerena struja.

Osnivač Ekstremne struje je FILIPO GRAMATIKA. Njegova osnovna ideja jeste da tradicionalno krivično pravo treba zamjeniti novim sistemom društvene odbrane u kojem bi bili eliminisani pojmovi, krivično djelo, delikvent, krivična odgovornost, i kazne a umjesto njih koristili bi se pojmovi antisocijalno ponašanje, subjektivizam i preventivne mjere. Krivični postupak bi se zamjenio utvrđivanjem doze antisocijalnosti-odabirom pogodnog tretmana.

Osnivač umjerene struje je MARK ANGEL; svoja shvatanja Mark Angel izložio je u djelu „nova društvena obrana “ Pristalice umjerene struje protivile su se ukidanju krivičnog prava i tvrdili su da je svaka sankcija mjera društvene odbrane. Cilj kažnjavanja nije odmazda već prevncija i to specijalna. Oni su protiv dualiteta krivičnih sankcija, a kazna i mjera brzbjednosti se ujedinjuju u jednu jedinstvenu kategoriju krivičnih sankcija.

23

- BONGEROVO OBJASNJENJE KRIMINALITETA -

U prvim decenijama 20-og vijeka razvoj kriminologije u Evropi obiljezen je djeloma poznatih sociologa, kao sto su; Rosengart, Turatti, Ettinger, Stansiu, Bogner, Van Hamel, i drugi.

Svi oni u objasnjenju kriminaliteta uglavnom polaze od ekonomskih uslova kao osnovnih kriminogenih faktora.

Prema njima, kriminalitet izvire iz kapitalistickog drustvenog uredjenja koji manifestuje na jednoj strani egoizam godnje klase a na drugoj strani bjedu, neznanje i zaostalost donje klase.

Medjutim, u kriminoloskoj literaturi najveca paznja se pridaje djelima holandskog kriminologa Vilijena Bongera medju kojima se posebno isticu : „Kriminalitet i ekonomski uslovi“, „Rasa i kriminal“, „Uvod u kriminologiju“.

U svojoj studiji Kriminalitet i ekonomski uslovi ( 1905). Bonger je razvio teoriju ekonomskih uzoraka kriminaliteta isticuci da uzrok kriminaliteta lezi u samoj drustvenoj sredini koju odlikuje kapitalisticki nacin proizvodnje u gradskoindustrijskom drustvu. Ovakvo stanje stvari posebno gusi covjekove socijalne instinkte: kod onih koji imaju moc razvija osjecanje dominacije i neosjetljivosti prema nedacama drugih i istovremeno budi ljubomoru i servilnost onih koji zavise od njih.

Materijalni i intelektni uslovi ploreterijata takodje su razlog zbog kojeg moralni nivo te klase nije visok. Dugo radno vrijeme i monoton rad, nesigurnost egzistencije, potpuno siromastvo uzrokovano bolescu i nezaposlenoscu, losi uslovi stanovanja, neznanje i nedostatak bilo kakve obucenosti, prostitucija, alkoholizam i drugi slicni faktori, prema Bongeru, vode pripadnike ove klase u kriminalnu aktivnost.

Razmatrajuci problematiku kriminaliteta, Bonger je posebno analizirao pet vrsta kriminaliteta:

-ekonomski

-politicki

-seksualni

-patoloski

-kriminalitet iz osvete i drugih motiva.

U skladu sa takvim shvatanjima, Bonger zakljucuje da je uloga ekonomskih uslova u kriminalitetu pretezna, čak odlucujuca.

Bongerova teorija unjela je dosta racionalnih elemenata u objasnjenje kriminaliteta i posebno u analizu uticaja pojedinih kriminogenih faktora. Medjutim, jedan broj autora smatra da je u svom objasnjenju kriminaliteta Bonger ponekad pretjerano naglašavao uticaj ekonomskih uslova na kriminalno ponasanje.

24

TEORIJE U KRIMINOLOGIJI

SOCIOLOSKE TEORIJE

RANE AMERICKE SOCIOLOSKE TEORIJE

* Teorija drustvene dezorganizacije

Teorija drustvene dezorganizacije je pojam koji se najcesce upotrebljava za sve ono sto nije u skladu sa normalno uredjenim i organizovanim životom. Osnovna karakteristika svih teorija društvene dezorganizacije je da povezuju kriminalitet sa većim drustvenim promjenama, disharmonijom, konfliktima i drugo.

Najistaknutiji predstavnici su: SADERLEND, ELIOT I KOHEN

SADERLEND u objašnjenju društvene dezorganizacije polazi od razlika koje postoje u nerazvijenim i razvijenim društvenim sistemima. U nerazvijenim društvima postoji inidividualna sigurnost, homogenost i skladnost tradicionalne kulture. Pojavom kapitalizma gubi se ta ravnoteža i u prvi plan izbijaju sebični interesi pojedinaca. Po njemu uzrok kriminaliteta leži u društvenoj organizaciji odnosno to je drustvena dezorganizacija.

ELIOT problem društvene dezorganizacije vidi u vezi sa društvenim prilikama u SAD.

On smatra da umjesto harmonije grupa i interesa nastaju sukobi izmedju grupa pojedinaca klasa i interesa. Ti konflikti izazivaju razaranja i poremećaj sistema društvenih ustanova, društvene kontrole i navika. To dovodi do disharmonizacije u društvenom životu. Na toj osnovi se javlja kriminalna aktivnost koja i sama ugrožava društvenu organizaciju.

ALBERT KOHEN po njemu društveni sistem se sastoji iz različitih aktivnosti koje se javljaju kao red stvari kao poredak dogadjaja. Kada je taj red narušen, nastupa dezorganizacija u sledećim slučajevima:

1. kada se situacije stvorene akcijama učesnika u tom sistemu ne mogu definisati kao sistem dogadjaja. Tada nastupa situacija nenormalnosti, anomije ili besmislenosti, tj.dezorganizacije.

2. dezorganizacija se javlja kada učesnici nisu motivisani da se ponašaju po pravilima. Tada nastupa stanje koje se karakteriše kao „NEUSPJEH MOTIVACIJE”.

On društvenu stvarnost uporedjuje sa igrom. Svaka igra ima pravila, tok i poremećaj. Naglašava razliku izmedju društvenog pravila i igre jer društvena pravila nisu strogo i sistematizovano postavljena.

25

* Teorija kulturnog konflikta polazi od konflikta na području kulture, tj.kulturnih normi raznih društvenih grupa. Do kršenja zakona dolazi kada jedan sistem kulture dodje u sukob sa drugim sistemom.

TORSTEN SELIN profesor sociologije, najznačajniji predstavnik ove teorije. On ističe da se društvo sastoji od različitih grupa koje imaju svoju kulturu i norme ponašanja koje važe za njihove specifične situacije.

TORSTEN SELIN je Američko društvo podjelio na 3 globalne društvene grupe :1. IZVORNO AMERIČKO DRUŠTVO. 2. IMIGRANTSKE (DOSELJENIČKE) GRUPE 3. OBOJENO STANOVNIŠTVO

Prva grupa IZVORNO AMERIČKO DRUŠTVO je dominantna jer ima moć (ekonomsku, političku, zakonodavnu) one kroz zakonske norme nameću drugim grupama svoje kulturne vrijednosti, tradiciju, etičke kodekse i shvatanja.

- grupe takodje imaju svoje kodekse i svoje norme ponašanja, ali nemaju uticaj na zakonodavnu vlast, tako da ne mogu pravnim putem normirati ponašanje svojih članova.

Tako dolazi do neslaganja izmedju zakona i shvatanja drugih društvenih grupa koje su potčinjene dominantnim grupama.

Kulturni sukobi se javljaju u 3 slučaja: Kada se kulturni kodeksi sukobe na granici susjednih kulturnih područja Kada se zakon jedne kulturne grupe proširi ni na teritoriju druge kulturne

grupe (npr. u kolonizaciji dolazi do nametanja zakona metropole stanovništvu kolonije)

Kada članovi jedne grupe presale na područje druge grupe.

Slična ovoj teoriji je teorija kulturnog raskoraka po kojoj se kriminalitet javlja kao posledica neujednačenog mišljenja pojedinih dijelova iste kulture. Jedni dijelovi se razvijaju brže a jedni sporije. Te promjene remete ravnotežu kulturnog sistema kao cjeline.

26

* Teorija podkulture i kontrakulture javlja se 50.godina 20.vjeka. svoje proučavanje bazira na podjeli kulture na opštu kulturu, zajedničku za čitavo društvo i posebnu kulturu, kulturu raznih društvenih grupa koje se javljaju kao posebni kulturni sistemi.

Najraširenije shvatanje kojim se pojam podkulture primjenjuje na uže grupe koje su odredjene posebnim normativnim sistemom i imaju svoje moralne i društvene vrijednosti, svoj način života, ishranu, religiju…One mogu stajati u konfliktnim i nekonfliktnim odnosima (npr.delikventna potkultura)

Najpoznatija teorija koja svoje učenje bazira na pojavi delikventne potkulture je DELIKVENCIJA BANDI koju je razvio A Kohen. Uzrok nastanka kriminalnih bandi je sukob vrijednosti kulturnih obrazaca koje srednja klasa kao dominantna nameće i bezuspješni pokušaji radničke omladine da to usvoji.Za označavanje podkulture koja se nalazi u sukobu sa opštom kulturom u literaturi se naziva KONTRAKULTURA. Tim pojmom se podrazumjeva normativni sistem jedne grupe koji se nalazi u sukobu sa širim društvom.

* Teorija anomije Robert Merton - bavila se problemima etiologije kriminalitetaROBERT MERTON je nastavio i razradio teoriju anomije koju je Dirkem postavio. ROBERT MERTON anomiju shvata kao društveno stanje za koje je bitno opadanje poštovanja društvenih norm ii odsustvo zakonitosti, tj.kulturno regulisanih ponašanja.

Anomija i devijantnost nastaju kao disfunkcija kulturnih ciljeva i raspoloživih sredstava za ostvarivanje tih ciljeva. Svako društvo postavlja odredjene ciljeve kojima teže članovi društva. Najveći kulturni cilj je finansijski uspjeh i on se postavlja iznad svega.

Po Mertonu u američkoj kulturi bitno je postizanje cilja,a pri tom se ne vodi računa mogu li se oni postići samo društveno prihvatljivim radnjama i sredstvima. Smatra da postoje različiti oblici reakcije na sukobe izmedju kulturnih ciljeva i mogućnosti njihove realizacije. To su:INOVACIJA prihvatanje postavljenih ciljeva ali ne i dozvoljenih sredstava za njihovo postizanje. Svojstvena je nižim slojevima koji imaju “američki san o uspjehu” ali do dobara dolaze na nelegalan način.

RITUALIZAM je karakterističan za pripadnike srednjeg sloja. Oni dobijaju proklamovane ciljeve svjesni da ih ne mogu ostvariti legalno (djeca iz ovog sloja uče da ambicije prilagode mogućnostima)

POVLAČENJE reakcija gdje posjednici odbacuju i postavljene ciljeve i dozvoljena sredstva (narkomanija, skitničenje..)

POBUNA (BUNT) je oblik reakcije na anomično stanje koje se karakteriše odbacivanjem nametnutih ciljeva i sredstava za njihovo ostvarivanje uz prihvatanje novih kulturnih ciljeva (revolucionarne grupe).Ova teorija je podobna za objašnjenje imovinskog kriminaliteta.

27

* Teorija diferencijalne asocijacije i identifikacije - teoriju je razvio je EDVIN SUTERLAND on smatra da je kriminalitet proizvod diferencijalne asocijacije (različitog povezivanja) pojedinaca sa kriminalnim i ne kriminalnim normama. Po ovoj teoriji jedno lice postaje delikvent u slučaju da su kontakti sa kriminalnim uticajima jači od kontakta sa licima sklonih poštovanju zakona.

EDVIN SUTERLAND daje objašnjenje kriminaliteta na nivou pojedinca i na nivou grupe.

Na nivou pojedinca je povezano sa djelovanjem faktora koji utiču na nastanak kriminalne ličnosti, tzv. Istorijsko ili generičko objašnjenje,

a na nivou grupe polazi od faktora kriminalnih ponašanja koji djeluju u trenutku njegovog dešavanja i koji čine kompleks na relaciji ličnost-situacija.

Istorijsko generičko objašnjenje kriminaliteta EDVIN SUTERLAND iznio je u 9 tačaka:

1. Kriminalitet je ponašanje koje se uči, a ne nasledjuje se2. Kriminalno ponašanje se uči u medjudjelovanju sa drugim osobama u procesu

komunikacije3. Kada se kriminalno ponašanje uči, učenje obuhvata tehnike vršenja zločina koje su

ponekad vrlo komplikovane a nekad jednostavne i specifično usmjeravanje energije, racionalizacije i stavova.

4. Osoba postaje delikvent zbog jačeg uticaja stavova u prilog kršenja zakona u odnosu na shvatanja koja govore protiv

5. Specifično usmjeravanje motiva i energije uči se iz shvatanja pravnih pravila kao povoljnih i nepovoljnih

6. Diferencijalne asocijacije se mogu razlikovati po frekvenciji, trajanju, prioriteru, intenzitetu

7. Glavni dio učenja kriminalnog ponašanja javlja se unutar bliskih personalnih grupa8. Process kriminalnog ponašanja putem asocijacije sa kriminalnim obrascima obuhvata sve

mehanizme koji su uključeni u bilo koje drugo učenje.9. Iako je kriminalno ponašanje izraz opštih potreba i vrijednosti ono njima ne može biti

objašnjenje pošto je i nekriminalno ponašanje izraz istih potreba i vrijednosti.

Saderland je smatrao da je moguće postaviti teorije o kriminalnom društvenom ponašanju i na nivou društva. Visoka stopa kriminaliteta je uzrok društvene dezorganizacije. Ova teorija je izložena mnogim kritikama jer pravi razliku izmedju običnih i slučajnih delikvenata.

Kritičar Daniel Glajzer smatra da se ovom teorijom ne mogu objasniti oblici delikventnog ponašanja i ukazuje na delikte koji ni u kojem slučaju nisu mogli nastati učenjem . Smatra da svako lice slobodno bira module svog ponašanja.Predlaže umjesto pojma diferencijalna asocijacija da se upotrebljava diferencijalna identifikacija.

28

.NOVIJE AMERICKE TEORIJE

* Teorija socijalnog interakcionizma i etiketiranja ova teorija teži naučnom objašnjenju kriminalnog ponašanja i svih oblika devijantnog ponašanja.

Predstavnici Teorija socijalnog interakcionizma su: EDVIN LEMERT, HOVARD BEKER, KAI ERIKSON, EDVIN ŠURZajednička karakteristika ovih stavova je da se oni oslanjaju na shvatanje o strukturi društvenog sistema kada se sastoji iz različitih grupa i institucija.Prema interakcionističkoj teoriji sve društvene grupe nemaju isti stav o društvenim vrijednostima, načinu ponašanja i sl.Devijantno ponašanje nije pojava sama po sebi već ga društvena reakcija odredjuje takvim. Izvor devijacije je u medjuodnosu lica koje je izvršilo KD i onih koji reaguju na to djelo.

Pristalice interakcionističke teorije dijele se na dve grupe: KONFORMISTE (kontrolna društvena grupa) i DEVIJANTE (one na koje je usmjerena društvena reakcija).

Konformisti imaju dominantnu ulogu u ekonomskom i političkom životu, i definišu ponašanja, a devijanti isu lica u tom medju odnosu – interakciji, treba tražiti objašnjenje devijantnog ponašanja.

* TEORIJA ETIKETIRANJA - javlja se kao konkretizacija Teorije socijalnog interakcionizma,stoje na stanovištu da etiketiranje predstavlja sredstvo odredjivanja mjesta jednom licu u opštoj strukturi društva. Osnovni element ove teorije je “stigma” – etiketa sramotne oznake koje služe za omalovažavanje pojedinca. Kad okolina etiketira pojedinca njegov društveni status se mjenja od statusa normalnog čovjeka prelazi u status devijantnog člana društva. Prestupnikom se smatra lice koga organi krivičnog gonjenja proglase takvim.

Desava se da mnogi stvarni prekrsioci normi nikad ne budu identifikovani od strane oragna krivicnog gonjenja, a da oni koji su identifikovani kao takvi, zaista nisu pocinili krivicno djelo.

Beker predlaže dvije vrste pojedinaca: Oni koji krše norme Oni koji su etiketirani kao devijanti

Lemert pravi razliku izmedju primarne i sekundarne devijacije. Primarna je kršenje normi prije nego sto pojedinac bude etiketiran kao prestupnik, a sekundarna je kada se pojedinac počinje osjećati kao delikvent.

Njihova zasluga u razvoju kriminologije je što su skrenuli pažnju naučnika na oblast društvene reakcije prema delikventnom ponašanju.

29

* Radikalna kriminologija javlja se 60.ih godina 20vjeka u engleskoj i americi, kanadi i zapadnoj evropi.

Predstavnici Radikalne kriminologije su: STENLI KOHEN, JAN TEJLOR, HERMAN,..

Kriminalitet odredjuju kao posledicu konstrukcije vladajuće klase, koja ima za cilj ostvarivanje po vlast opasnih pojedinaca i grupa. Prema predstvanicima ove teorije uzroci zločina su u klasnim odnosima, strukturi vlasništva i kontroli sredstava za proizvodnju.

Teoretičari prave razliku izmedju kriminaliteta vladajućeg sloja i kriminaliteta društvenih klasa:

Kriminalitet represije Kriminalitet dominacije(eksploatacije)

Krkiminalitet eksploatisanih društvenih klasa razlikuje : Kriminalitet prilagodjavanja(imovinski kriminalitet, raspodjela materijalnih dobara) Kriminalitet otpora (oblik klasne borbe)

Zločin je štetna aktivnost kojom se povredjuju osnovna prava, pravo na egzistenciju, pravo na ljudsko dostojanstvo.Oni se zalažu za korjenitu promjenu društvenog sistema. Sprecavanje zlocina moguce je samo rusenjem socijalnih barijera i klasne eksploatacije u drustvu. Oni ne žele mjenjati kriminalce putem prevencije i resocijalizacije, nego svijet koji omogucava i nalazepostojanje konkretnih oblika kriminaliteta. Prigovor i kritika ovoj školi je da su previše pažnje posvetili reakciji društva na kriminalitet.

* Teorija oportuniteta u objašnjenju kriminaliteta polazi od žrtve a ne od učinioca KD. Osnovna ideja učinioca KD je da uz što manje napora i rizika učini KD tako učinilac bira žrtvu a i zgodnu priliku za izvršenje KD.Teorija rutinske aktivnosti, tvorci su Kohen i Markus Felson oni u objašnjenju kriminaliteta koriste 3 elementa:

1. Motivisani prestupnici2. Pogodne mete3. Odsustvo osposobljenog čuvara

Na primjer svakodnevno napuštanje stana u neko vrijeme dovodi do ostavljanja napuštene imovine, što daje mogućnost da kriminalac uz što manje napora učini KD.

Teorija stila života, Garfalo polazi od stanovišta da postoji medjusobna veza izmedju kriminaliteta i stila života svakog čovjeka. Visoka stopa kriminaliteta tj.veliki broj KD izvršenih na štetu mladih ljudi uslovljen je njihovim stilom života.Teorija oportuniteta ne ukazuje na uzroke kriminaliteta već na elemente povećanog rizika od oportuniteta.

BIOLOSKE TEORIJE

30

Tjelesna konstitucija i kriminalitet pojedini teoretičari su nastojali dokazati vezu izmedju tjelesne konstitucije, kriminaliteta i delikventa.

DI TULIO ističe da je pravi uzrok kriminaliteta u ličnosti delikventa na koga utiče okolina

HUGON je u svom djelu ”Američki kriminal” proveo ispitivanja na 13000 osudjenih i 20000 slobodnih gradjana. Kriminalci su inferiorniji u težini, širini grudi, visini ledja... po njemu kriminalci su niže biološke pripadnosti i to je kod njih nasledno.

ERNEST KREČMER njemački psihijatar pokušao je da dokaže vezu izmedju različitih tipova tjelesne gradje čovjeka i psihičke abnormalnosti. Tri tipa čovjeka:

1. Astenični tip – visoki, mršavi, dugo lice2. Atletski tip – razvijena fizička konstrukcija, krupni3. Piknički tip – malog rasta, uskih ramena, lice i vrat široki.4.

Poseban tip čovjeka je DISPLASTIČNII TIP njega karakteriše poremećaj u radu žljezda sa unutrašnjim lučenjem.

Sklonost depresiji – vrše djela protiv imovine Skloni šizofrenijama – nasilnički kriminalitet Manično depresivnim psihozama – pronevjere, krađe, falsifikovanje, seksualni delikti...

Bračni par GLUECK su dokazali da većina 60% maloljetnih delikvenata ima atletsku gradju. Biološka orijentacija oživljava 1972.kada Kortes i Gatje smatraju da postoji veza izmedju gradje tijela čovjeka i kriminaliteta.

Nasledje i kriminalitet

Morel ističe veliki značaj nasledja u kriminalitetu. Razvio je koncepciju da je kriminalitet produkt degeneracije ljudske vrste a ona se sastoji u skretanju od prvobitnog normalnog tipa čovjeka. Skretanje se vrši postepeno kroz više generacija i to putem nasledja. Ovu njgovo tezu su nastojali dokazati pojedini kriminolozi kroz ispitivanja porodica ciji su clanovi bili kriminalci.

Ričard Dugdal na porodici Juke i Godard na porodici Kalikak su izvršili istraživanje kriminalnih porodica.

Juke vode porijeklo od alkoholičara od 709 potomaka veliki broj ima alkoholičara, skitnica i samoubica, delikvenata.

31

Kalikar porodica ima 2 grane:Iz braka sa normalnom djevojkom i Iz braka sa maloumnom djevojkom gdje se javlja veliki broj zločinaca ubica i seksualnih manijaka. Istrazivanja su nastojala dokazati da se sklonost kriminalnog ponasanja prenosi putem nasledja, medjutim socijalni uslovi zivota clanova ovih porodica je poprilicno los, tako da su oni znacajno mogli doprinjeti razvoju njihovih kriminlanih skolnosti.

Pored nasledja na nastajanje kriminalne sklonosti utiču i socijalni faktori. Drugo istraživanje je vršeno na blizancima da bi se utvrdillo da li je kriminalitet genetski odredjen.Johan Lange ( proucavao preko 30 parova blizanaca) je dokazao da je jedan blizanac svakog para bio delikvent. 805 jednojajčanih blizanaca i 12% neidenticnih su delikventi.

Karl Kristijansen je proveo obimnije istraživanje i utvrdio identična ponašanja blizanaca u 36% jednojajčanih, i 12% dvojajcanih, postoji identicno ponasanje.Ova istraživanja su kritikovana jer se nije moglo prihvatiti tvrdnja da je kriminalitet blizanaca uslovljen samo nasledjem, ali ono igra bitnu ulogu u formiranju kriminalne sklonosti čovjeka.U novije vrijeme vrsena su istrazivanja usvojene djece, koja su bila odvojena od bioloskih rditelja, kako bi se utvrdilo u kojoj mjeri nasledje utice na kriminalitet. Na osnovu ovog istrazivanja postavljena je teza da nasledje ipak gra odredjenu ulogu u razvoju kriminoloske sklonosti kod covijeka.

Hromozomska teorija o kriminalitetu javila se 60.ih godina 20.vjeka. Pojavilo se shvatanje o vezi izmedju čovjekovih hromozoma i kriminaliteta. Zasnovano je na otkriću da neki ljudi imaju po 1 hromozom više od normalnog rasporeda.Telfer Meri je opisala lica sa brojnim hromozomom Y kao agresivne i asocijalne i kod njih postoji blaži ili teži oblik mentalnog oboljenja. Ova istraživanja nisu imala veliku naučnu vrijednost ali su bile povod za raspravu o postojanju ”hromozoma zločina”

Endokrinoloska teorija nastoji dokazati vezu izmedju poremećaja u funkcionisanju endokrinog sistema i kriminaliteta. Hiper i hipo funkcija dovode do nenormalnosti u organizmu. Sama ta spoznaja je navela ljude da kriminalno ponašanje dovedu u vezu sa tim.Šalp i Smit – većina postupaka nastaju kao posledica poremećaja žljezda sa unutrašnjim lučenjemBerman – smatra da je kriminalitet posledica instiktivnih nagona usled neravnoteže funkcije endokrinih žljezda.Edvard Podolski – smatra da je hipoglikemija glavni uzrok kriminalnog ponašanja.Ipak istraživanja pokazuju da nema većih razlika izmedju lica na slobodi i osudjenika u pogledu funkcionisanja endokrinih žljezdi. Kritičari osporavaju teoriju.

PSIHOLOSKE TEORIJE

32

Psihopatoloske teorije razvoj ove teorije se bazira na razvitku psihijatrije i usmjereno je na proučavanje veze izmedju zločina i duševnih bolesti.

MODSLI engleski psiholog smatrao je da sve kriminalce karakterisu psihički poremećaji i odsustvo morala. Ova teorija smatra da psihički poremećaji neposredno ili posredno utiču na kriminalno ponašanje. Osnovni uzrok kriminaliteta po ovoj teoriji su psihološki poremećaji ličnosti čovjeka,. Uzroci psihopatskih osobina mogu biti nasledjeni, urodjeni ili stečeni.

MILUTINOVIC navodi da se mnoga delikventtna lica ne razlikuju od nedelikventnih ali postoje mnoge psihološke i psihopatološke razlike izmedju delikventa i nedelikventa. U delikventnoj grupi zastupljene su psihološki neurotske strukture ličnosti kao i emocionalna nedozrelost i patološki faktori. Značaj ove teorije je u tome što su dokazali da mentalni poremećaji mogu biti značajan faktor u formiranju kriminogene ličnosti.

Psiholoske teorije One nastoje kriminalitet objasniti odrejenim nedostatcima u

psihickoj strukturi licnosti, smanjenim psihickim kvalitetama i sposobnostima ili nedostatcima i

neuspjehom u procesu socijalizacije.

Teorija neprilagodjenosti smatra da se kriminalitet javlja zbog neprilagodjenosti pojedinca na društvene uslove života koji su odredjeni navikama, običajima i pravnim normama i uzrok kriminaliteta je neprilagodjenost pojedinca na pravno sankcionisano ponašanje.

Još je SIGMUND FROJD smatrao da se zločin javlja kao nemogućnost pojedinca da se prilagodi društvu zbog nedostatka odgoja u tom prostoru. On smatra da je uzrok neprilagodjenosti opterećenost pojedinca instruktivnim kriminalnim ponašanjem.

TULIO traži uzrok u oblasti osjećajnosti, a IST smatra da se radi o neprilagodjenosti na psiho socijalnom nivou.

Da li će jedna ličnost biti u većoj ili manjoj mjeri prilagodjena uslovima života zavisi ne samo od psihičke strukture već i od velikog broja socijalne sredine.Ova terorija ima značaj jer je pokazala da je proces prilagodjavanja ličnosti važan proces u socijalizaciji ličnosti.

33

Teorija inteligencije razvija se početkom 20.vjeka a bazira se na tome da je niska inteligencija uzrok kriminaliteta jer lica zbog niske inteligencije nisu u mogućnosti da sagledaju posledice svojih postupaka.

HENRI GODARD je izvršio prva istraživanja medjusobnog odnosa niske inteligencije i kriminaliteta. On smatra da je svako slaboumno lice potencijalni prestupnik i neophodno ih je zatvoriti u posebne ustanove i zabraniti im reprodukciju. Nakon 1.svjetskog rata mijenja mišljenje i kaže da se slaboumnost liječi obrazovanjem i da takva lica ne treba zatvarati niti im zabraniti reprodukciju

ČARLS GORING je na osnovu svojih istraživanja isticao da je inteligencija zatvorenika, tj.delikvenata ispodprosječna i da je to njihova odlika.

ROOT je vršio ispitivanje zatvorenika Pensilvanije. Smatra da se inteligencija razlikuje u zavisnosti od izvršenog KD.

BURT on je na osnovu svojih istraživanja zaključio da je ispod prosječna inteligencija važan kriminogeni faktor maloljetničke delikvencije. Rezultati ove teorije su nepouzdani i upućene su im mnoge kritike. Nesporno je da inteligencija ima odredjeni značaj za čovjekovo ponašanje uopšte, tako i u vršenju KD

Teorija frustracije polazi od stava da kriminalitet nastaje kao reakcija pojedinca na frustraciju. Frustracija se najcesce definise kao sprečavanje zadovoljenja motiva. Kad čovjek nije u stanju da zadovolji svoje želje ili zahtjeve on se nalazi u frustracionoj situaciji. Reakcija na frustraciju moze biti razlicita, a to zavisi prvenstveno od karakter same licnosti i znacenja koje frustracija ima za tu licnost. Destruktivna reakcija na frustraciju se manifestuje kao ljutna , bijes ili agresija, i moze pojedinca voditi u kriminalno ponasanje. Frustracije se mogu javiti tokom cijelog zivota, ali su za nastanak kriminalnog ponasanja najznacajnije frustracije iz rane mladosti. Teorija frustracije polazi od stanovišta da se agresija u obliku kriminalnog ponašanja javlja kao neposredna reakcija na frustraciju. Delikventne osobe svoje ciljeve i želje ostvaruju vršeći KD.

Dolard je argumentovao tezu prema kojoj je agresija uvjek posledica frustracije, iako razočaravajući dogadjaj ne mora uvjek dovesti do otvorene agresije.

Hirši je ispitivao uticaj frustracije na područje obrazovanja za kasniji razvoj i socijalizaciju ličnosti. Najveci broj mladih delikvenata frustriran je cinjenicom da nisu uspjli postici ocekiva nivo obrazovanja. Najveći dio teoretičara smatra da ovom teorijom mogu objasniti pojedinačni slucajevi kriminalitet i ova teorija objašnjava probleme u socijalizaciji ličnosti.

34

Psihoanaliticka teorija nastala je u 19.vjeku i razvija se u različite varijante i koncepcije koje se baziraju na učenju austrijskog psihologa i njegove škole.

SIGMUND FROJD kriminalitet je kršenje jedne ili viiše normi kroz ponašanje pojedinca. Čovjekovo ponašanje je vid samoizražavanja, on i kroz krivično djelo želi nešto saopštiti drugimaAko se želi otkriti uzrok KD i kriminaliteta to se može proučavanjem učinioca KD i primjenom psihoanalize. Psihoanaliza je grana psihologije i metod tretmana mentalnih i emocionalnih poremećaja. Svaki psiholog i psihijatar polazi od stava da se ponašanje ličnosti odredjuje nesvjesnim psihičkim silama i nagonima.Prema frojdu čovjekovo ponašanje predstavlja izraz nesvjesnih psiholoških sila i nagona, pre svega polnog nagona i kompleksa, na osnovu njih nastaju razni konflikti koji uslovljavaju pojavu delikventnog ponašanja. Svaki čovjek ima nagone koje može i mora zadovoljiti. Osnovni nagoni su: polni i nagon agresije. Nagoni se potiskuju i na toj osnovi se mogu javiti nesvjesni društveni konflikti koji vode u kriminalitet.

Sam proces kriminalnog ponašanja teoretičari i psihoanalitičari objašnjavaju pomoću mehanizma trostepene ličnosti

ID urodjeni nagoni i instikti, Frojd ih dijeli na instikte života EROS i instikte smrti TANATOSEGO svijest pojedinca o sebi i svojim potrebama koje uslovljava ID. U početku je EGO sluga IDaSUPER EGO je NAD JA rezultat vanjskih društvenih uticaja na ličnost. Superego predstavlja usvojene stavove shvatanja i sistem vrijednosti. On je kontrolna stanica koja nadzire i sudi o postupcima i težnjama koje navodi Ego.

Uzrok kriminaliteta može biti dvojak:1. Ogleda se u nedovoljno razvijenom super egu; čovjekov super ego nije u potpunosti

izgradjena njegova svijest i ne može da kontroliše nagone i instikte te ih zadovoljava bezobzirno u odnosu na druge ljude.

2. Uzrok kriminaliteta nastaje kao posledica suvišne kontrole superega nad urodjenim nagonima i instiktima zbog čega čovjek postaje frustriran i neurotičan i zbog stanja mentalnog zdravlja ispoljava agresiju.

ALFRED ADLER je smatrao da kompleksi mogu značajno pridoneti kriminalizaciji ličnosti. Kompleks manje vrijednosti je glavna odlika delikventa, a pored nje ističe se i n edostatak osjećaja pripadnosti jednom društvu.Ova teorija ima svoje kritičare. Osnovni problem ove teorije je što osnovne motivacione sile smatra urodjenim kod svih ljudi bez obzira kojoj sredini pripadaju i na kom stepenu razvoja žive. Drugi ističu da objašnjenje devijantnih ponašanja psihoanalitičkom teorijom nisu naučno provjerena i zbog toga su nepouzdane.

35

36