Ksiega

Przypowiesci

według św. Jana

przekład ks. J. Wujka, wraz z tekstem łacińskim Vulgatam Clementinam

1

TYTUŁ I CEL KSIĘGI (1,1-7)

1

1 Przypowieści Salomona, syna

Dawidowego, króla izraelskiego, dla

poznania mądrośá i karności, 2 dla

zrozumienia słów roztropnych 3 i dla

przyjęcia ćwiczenia w nauce,

sprawiedliwości, sądu i prawości; 4 dla

udzielenia niedoświadczonym biegłości,

młodemu umiejętności i rozumu. 5 Mądry

słuchając mędrszym będzie, a rozumny rządy

otrzyma. 6 Wyrozumie przypowieść i

wykład, słowa mądrych i zagadki ich. 7

Bojaźń Pańska początkiem mądrości;

mądrością i nauką głupi gardzą.

CZĘŚĆ I (1,8 - 9,18)

OGÓLNE NAPOMNIENIA MĄDROŚCI

1. NALEŻY UNIKAĆ TOWARZYSTWA

LUDZI ZŁYCH (1,8-19).

8 Słuchaj, synu mój, napomnienia ojca

twego, a nie opuszczaj wskazówek matki

twojej, 9 aby była przydana ozdoba głowie

twojej i łańcuch szyi twojej. 10 Synu mój,

jeśliby cię nęcili grzesznicy, nie przyzwalaj

im! 11 Jeśliby rzekli : "Pójdź z nami,

zasadźmy się na krew, skrycie połóżmy sidła

na niewinnego bez przyczyny; połkniemy go

jak otchłań żywego, 12 a całego jak

zstępującego do grobu; wszelką cenną

nlajętność znajdziemy, 13 napełnimy domy

naśze łupem; 14 puść los z nami, mieszek

jeden niech będzie wszystkich nas": 15 synu

mój, nie chodź z nimi, powściągnij nogę

twoją od ścieżek ich! 16 Albowiem nogi ich

biegną do złego i spieszą się, aby krew

przelali. 17 Ale na próżno zarzucają sieć

przed oczyma skrzydlatych. 18 Oni też

przeciw krwi swojej zasadzają się i czynią

zasadzkę przeciw duszom swoim. 19 Takie

są ścieżki wszelkiego chciwego : dusze

posiadających porywają.

1

1 Parabolæ Salomonis, filii David, regis

Israël, 2 ad sciendam sapientiam et

disciplinam ; 3 ad intelligenda verba

prudentiæ, et suscipiendam eruditionem

doctrinæ, justitiam, et judicium, et

æquitatem : 4 ut detur parvulis astutia,

adolescenti scientia et intellectus. 5 Audiens

sapiens, sapientior erit, et intelligens

gubernacula possidebit. 6 Animadvertet

parabolam et interpretationem, verba

sapientum et ænigmata eorum. 7 Timor

Domini principium sapientiæ ; sapientiam

atque doctrinam stulti despiciunt.

8 Audi, fili mi, disciplinam patris tui, et ne

dimittas legem matris tuæ : 9 ut addatur

gratia capiti tuo, et torques collo tuo. 10 Fili

mi, si te lactaverint peccatores, ne

acquiescas eis. 11 Si dixerint : Veni

nobiscum, insidiemur sanguini ;

abscondamus tendiculas contra insontem

frustra ; 12 deglutiamus eum sicut infernus

viventem, et integrum quasi descendentem

in lacum ; 13 omnem pretiosam substantiam

reperiemus ; implebimus domos nostras

spoliis : 14 sortem mitte nobiscum,

marsupium unum sit omnium nostrum : 15

fili mi, ne ambules cum eis ; prohibe pedem

tuum a semitis eorum : 16 pedes enim

illorum ad malum currunt, et festinant ut

effundant sanguinem. 17 Frustra autem

jacitur rete ante oculos pennatorum. 18 Ipsi

quoque contra sanguinem suum insidiantur,

et moliuntur fraudes contra animas suas. 19

Sic semitæ omnis avari : animas

possidentium rapiunt.

2

2. WEZWANIE MĄDROŚCI (1,20-33).

20 Mądrość przed domami woła, na ulicach

głos swój podnosi, 21 na czele gromad woła,

we drzwiach bram miejskich wygłasza słowa

swe, mówiąc : 22 "Dopókiż naiwni

będziecie miłować dzieciństwo ? dopóki

głupi rzeczy im szkodliwych żądać będą, a

nieroztropni nienawidzieć umiejętności? 23

Nawróćcie się na upomnienie moje! Oto

objawię wam ducha mego i ukażę wam

słowa moje. 24 Ponieważ wołałam, a nie

chcieliście, wyciągałam rękę moją, a nie

było, kto by spojrzał, 25 wzgardziliście

wszelką radą moją i zaniedbaliście upomnień

moich : 26 ja też śmiać się będę w waszym

zatraceniu i urągać będę, gdy to na was

przyjdzie, czegoście się bali. 27 Gdy

przypadnie nagle nieszczęście, i zguba jak

burza nadciągnie, kiedy przyjdzie na was

utrapienie i ucisk, 28 wtedy mnie wzywać

będą, a nie wysłucham, rano wstaną, a nie

znajdą mnie, 29 dlatego że mieli w

nienawiści karność, a bojaźni Pańskiej nie

przyjęli, 30 ani przestawali na radzie mojej, i

uwłaczali wszelkiemu napomnieniu memu.

31 A tak będą jeść owoce drogi swojej i

nasycą się pomysłami swymi. 32

Odwrócenie prostaczków zamorduje ich, a

szczęście głupców zatraci ich. 33 Ale kto

mnie usłucha, bez bojaźni będzie

odpoczywał i zażyje obfitości, bez obawy

złego."

3. OWOCE MĄDROŚCI (2,1-22).

2

1 Synu mój, jeśli przyjmiesz mowy moje, a

przykazania moje zachowasz przy sobie, 2

tak iżby słuchało mądrości ucho twoje:

nakłoń serca swego ku słuchaniu

roztropności. 3 Bo jeśli wezwiesz mądrości

i nakłonisz serce twe ku roztropności; 4 jeśli

jej szukać będziesz jak pieniędzy, a jak za

skarbami kopać za nią będziesz: 5 wtedy

zrozumiesz bojaźń Pańską i umiejętność

Bożą znajdziesz. 6 Bo Pan daje mądrość, a z

ust jego roztropność i umiejętność. 7 Strzec

20 Sapientia foris prædicat ; in plateis dat

vocem suam : 21 in capite turbarum clamitat

; in foribus portarum urbis profert verba sua,

dicens : 22 Usquequo, parvuli, diligitis

infantiam, et stulti ea quæ sibi sunt noxia

cupient, et imprudentes odibunt scientiam ?

23 convertimini ad correptionem meam. En

proferam vobis spiritum meum, et ostendam

vobis verba mea. 24 Quia vocavi, et renuistis

; extendi manum meam, et non fuit qui

aspiceret : 25 despexistis omne consilium

meum, et increpationes meas neglexistis. 26

Ego quoque in interitu vestro ridebo, et

subsannabo cum vobis id quod timebatis

advenerit. 27 Cum irruerit repentina

calamitas, et interitus quasi tempestas

ingruerit ; quando venerit super vos

tribulatio et angustia : 28 tunc invocabunt

me, et non exaudiam ; mane consurgent, et

non invenient me : 29 eo quod exosam

habuerint disciplinam, et timorem Domini

non susceperint, 30 nec acquieverint consilio

meo, et detraxerint universæ correptioni

meæ. 31 Comedent igitur fructus viæ suæ,

suisque consiliis saturabuntur. 32 Aversio

parvulorum interficiet eos, et prosperitas

stultorum perdet illos. 33 Qui autem me

audierit, absque terrore requiescet, et

abundantia perfruetur, timore malorum

sublato.

2

1 Fili mi, si susceperis sermones meos, et

mandata mea absconderis penes te : 2 ut

audiat sapientiam auris tua, inclina cor tuum

ad cognoscendam prudentiam. 3 Si enim

sapientiam invocaveris, et inclinaveris cor

tuum prudentiæ ; 4 si quæsieris eam quasi

pecuniam, et sicut thesauros effoderis illam :

5 tunc intelliges timorem Domini, et

scientiam Dei invenies, 6 quia Dominus dat

sapientiam, et ex ore ejus prudentia et

scientia. 7 Custodiet rectorum salutem, et

3

będzie zbawienia prawych i obroni

chodzących w prostocie, 8 chroniąc ścieżki

sprawiedliwości i drogi świętych osłaniając.

9 Wtedy zrozumiesz sprawiedliwość i sąd, i

prawość, i wszelką ścieżkę dobrą. 10 - Jeśli

wejdzie mądrość do serca twego, a

umiejętność spodoba się duszy twojej, 11

przezorność strzec cię będzie, a roztropność

zachowa cię: 12 abyś był wyrwany z drogi

złej i od człowieka, który mówił

przewrotności; od tych, co opuszczają drogę

prostą, 13 a chodzą drogami ciemnymi ;

którzy się weselą źle uczyniwszy, 14 i

radują się z rzeczy najgorszych; 15 których

drogi przewrotne są i postępki bezecne; 16 -

abyś był uratowany od cudzej niewiasty i od

obcej, 17 która umila mowy swoje i

opuszcza wodza młodości swojej, i

zapomniała przymierza Boga swego; 18

albowiem dom jej nachylił się do śmierci i

ścieżki jej do otchłani; 19 wszyscy, którzy

wchodzą do niej, nie wrócą się i nie chwycą

się ścieżki żywota; 20 - abyś chodził drogą

dobrą, i strzegł sprawiedliwych ścieżek. 21

Bo którzy są prawi, będą mieszkać na ziemi,

a prości trwać będą na niej. 22 Ale bezbożni

będą wytraceni z ziemi, a którzy czynią

niesprawiedliwie, będą z niej zniesieni.

4. PRZESTRZEGANIE MIŁOSIERDZIA I

PRAWDY, ODDANIE SIĘ BOGU (3,1-12).

3

1 Synu mój, nie zapominaj pouczenia mego,

a przykazań moich niech strzeże serce twoje;

2 przedłużenia bowiem dni i lat żywota i

pokoju przydadzą tobie. 3 - Miłosierdzie i

prawda niech cię nie opuszczają; obwiń je

około szyi twojej i napisz na tablicach serca

twego, 4 a znajdziesz łaskę i rozum dobry u

Boga i u ludzi. 5 - Miej ufność w Panu ze

wszystkiego serca swego, a nie polegaj na

roztropności twojej; 6 na wszystkich

drogach twoich myśl o nim, a on prosto

pokieruje ścieżki twoje. 7 - Nie bądź we

własnych oczach mądrym, bój się Boga, a

odstępuj od złego; 8 gdyż będzie to

zdrowiem dla ciała twego i odwilżeniem dla

kości twoich. 9 - Czcij Pana z majętności

proteget gradientes simpliciter, 8 servans

semitas justitiæ, et vias sanctorum

custodiens. 9 Tunc intelliges justitiam, et

judicium, et æquitatem, et omnem semitam

bonam. 10 Si intraverit sapientia cor tuum,

et scientia animæ tuæ placuerit, 11 consilium

custodiet te, et prudentia servabit te : 12 ut

eruaris a via mala, et ab homine qui perversa

loquitur ; 13 qui relinquunt iter rectum, et

ambulant per vias tenebrosas ; 14 qui

lætantur cum malefecerint, et exsultant in

rebus pessimis ; 15 quorum viæ perversæ

sunt, et infames gressus eorum. 16 Ut eruaris

a muliere aliena, et ab extranea quæ mollit

sermones suos, 17 et relinquit ducem

pubertatis suæ, 18 et pacti Dei sui oblita est.

Inclinata est enim ad mortem domus ejus, et

ad inferos semitæ ipsius. 19 Omnes qui

ingrediuntur ad eam non revertentur, nec

apprehendent semitas vitæ. 20 Ut ambules in

via bona, et calles justorum custodias : 21

qui enim recti sunt habitabunt in terra, et

simplices permanebunt in ea ; 22 impii vero

de terra perdentur, et qui inique agunt

auferentur ex ea.

3

1 Fili mi, ne obliviscaris legis meæ, et

præcepta mea cor tuum custodiat : 2

longitudinem enim dierum, et annos vitæ, et

pacem, apponent tibi. 3 Misericordia et

veritas te non deserant ; circumda eas gutturi

tuo, et describe in tabulis cordis tui : 4 et

invenies gratiam, et disciplinam bonam,

coram Deo et hominibus. 5 Habe fiduciam in

Domino ex toto corde tuo, et ne innitaris

prudentiæ tuæ. 6 In omnibus viis tuis cogita

illum, et ipse diriget gressus tuos. 7 Ne sis

sapiens apud temetipsum ; time Deum, et

recede a malo : 8 sanitas quippe erit umbilico

tuo, et irrigatio ossium tuorum. 9 Honora

Dominum de tua substantia, et de primitiis

omnium frugum tuarum da ei : 10 et

4

twojej i z pierwocin wszelkiego zboża twego

dawaj mu, 10 a napełnią się gumna twoje

obfitością i prasy twe winem opływać będą.

11 - Karności Pańskiej, synu mój, nie

odrzucaj, i nie upadaj na duchu, gdy od niego

karany bywasz, 12 bo kogo Pan miłuje,

karze i podoba sobie w nim jak ojciec w

synu.

5. WARTOŚĆ MĄDROŚCI (3,13-26).

13 Błogosławiony człowiek, który znalazł

mądrość i który obfituje w roztropność: 14

lepsze jest nabycie jej niźli kupczenie

srebrem, a owoc jej niż najlepsze i

najczystsze złoto; 15 droższa jest nad

wszystkie bogactwa, a nic z tego, co zwykło

się pożądać, nie może być z nią porównane.

16 - Przedłużenie dni na prawicy jej, a na

lewicy jej bogactwa i sława. 17 Drogi jej -

drogi piękne,i wszystkie ścieżki jej spokojne.

18 Drzewem żywota jest tym, którzy się jej

chwycili, i błogosławiony, który jąotrzyma.

19 - Pan mądrością ugruntował ziemię,

roztropnością niebiosa utwierdził. 20

Mądrością jego wytrysnęły głębokości i

obłoki skraplają się w rosę. 21 - Synu mój,

niech te rzeczy nie schodzą z oczu twoich;

22 strzeż zakonu i rady, a będą życiem dla

duszy twojej i ozdobą dla szyi twojej; 23

wtedy pójdziesz śmiało drogą twoją i noga

twoja nie potknie się; jeśli zaśniesz, nie

zlękniesz się; 24 będziesz odpoczywał i

będzie słodki sen twój; 25 nie ulękniesz się

strachu nagłego ani napadających na ciebie

mocy bezbożników. 26 Pan bowiem będzie

przy boku twoim i będzie strzegł nogi twojej,

aby cię nie pojmano.

6. ZALECENIE MIŁOŚCI BLIŻNIEGO

(3,27-30).

27 Nie zabraniaj dobrze czynić temu, który

może ; jeśli możesz, i sam dobrze czyń. 28

Nie mów przyjacielowi twemu : "Idź i wróć

się, a jutro ci dam," gdy możesz zaraz dać.

29 Nie obmyśłaj przeciw przyjacielowi

twemu zła, gdy on w tobie ufność pokłada.

implebuntur horrea tua saturitate, et vino

torcularia tua redundabunt. 11 Disciplinam

Domini, fili mi, ne abjicias, nec deficias cum

ab eo corriperis : 12 quem enim diligit

Dominus, corripit, et quasi pater in filio

complacet sibi.

13 Beatus homo qui invenit sapientiam, et

qui affluit prudentia. 14 Melior est acquisitio

ejus negotiatione argenti, et auri primi et

purissimi fructus ejus. 15 Pretiosior est

cunctis opibus, et omnia quæ desiderantur

huic non valent comparari. 16 Longitudo

dierum in dextera ejus, et in sinistra illius

divitiæ et gloria. 17 Viæ ejus viæ pulchræ, et

omnes semitæ illius pacificæ. 18 Lignum

vitæ est his qui apprehenderint eam, et qui

tenuerit eam beatus. 19 Dominus sapientia

fundavit terram ; stabilivit cælos prudentia.

20 Sapientia illius eruperunt abyssi, et nubes

rore concrescunt. 21 Fili mi, ne effluant hæc

ab oculis tuis. Custodi legem atque

consilium, 22 et erit vita animæ tuæ, et

gratia faucibus tuis. 23 Tunc ambulabis

fiducialiter in via tua, et pes tuus non

impinget. 24 Si dormieris, non timebis ;

quiesces, et suavis erit somnus tuus. 25 Ne

paveas repentino terrore, et irruentes tibi

potentias impiorum. 26 Dominus enim erit in

latere tuo, et custodiet pedem tuum, ne

capiaris.

27 Noli prohibere benefacere eum qui potest

: si vales, et ipse benefac. 28 Ne dicas amico

tuo : Vade, et revertere : cras dabo tibi : cum

statim possis dare. 29 Ne moliaris amico tuo

malum, cum ille in te habeat fiduciam.

5

30 Nie sprzeczaj się z człowiekiem bez

przyczyny, gdy on tobie nic złego nie

uczynił.

7. NIE ZAZDROŚCIĆ BEZBOŻNEMU I

NIE IŚĆ ZA NIM (3,31-35).

31 Nie zazdrość człowiekowi

niesprawiedliwemu i nie naśladuj dróg jego ;

32 bo obrzydłością jest Panu każdy.

naśmiewca, a z prostymi rozmowa jego. 33

Ubóstwo od Pana w domu bezbożnego, lecz

mieszkania sprawiedliwych będą

błogosławione. 34 On się naśmieje z

naśmiewców, a cichym da łaskę. 35 Sławę

mądrzy osiągną, a wywyższeniem głupich

zelżywość.

8. NOWA ZACHĘTA DO NABYWANIA

MĄDROŚCI (4,1-27).

4

1 Słuchajcie synowie, nauki ojca a starajcie

się poznać roztropność. 2 Dar dobry dam

wam, nie opuszczajcie zakonu mego. 3 Bo i

ja byłem synem u ojca mego, młodziutkim i

jedynaczkiem przed matką moją; 4 i nauczał

mię, i mówił : "Niech przyjmie słowa moje

serce twoje; strzeż przykazań moich, a

będziesz żył! 5 Osiągnij mądrość, osiągnij

roztropność ; nie zapominaj ani się nie

uchylaj od słów ust moich. 6 Nie opuszczaj

jej, a będzie cię strzegła; miłuj ją, a zachowa

cię. 7 Początek mądrości: osiągnij mądrość i

za wszelką posiadłość twoją nabywaj

roztropności; 8 uchwyć się jej, a wywyższy

cię; będziesz wysławiony od niej, gdy ją

obejmiesz; 9 da na głowę twoją pomnożenie

łaski i koroną ozdobną nakryje cię." 10 -

Słuchaj, synu mój, i przyjmij słowa moje,

aby ci się pomnożyły lata żywota. 11 Drogę

mądrości ukażę tobie, poprowadzę cię

ścieżkami prawości; 12 gdy nimi pójdziesz,

nie będą ściśnięte kroki twoje, a biegnąc nie

będziesz miał zawady. 13 - Trzymaj się

nauki, nie opuszczaj jej ; strzeż jej; bo ona

jest życiem twoim. 14 Nie kochaj się w

ścieżkach bezbożników, ani sobie podobaj w

drodze niegodziwców. 15 Uciekaj od niej i

30 Ne contendas adversus hominem frustra,

cum ipse tibi nihil mali fecerit.

31 Ne æmuleris hominem injustum, nec

imiteris vias ejus : 32 quia abominatio

Domini est omnis illusor, et cum simplicibus

sermocinatio ejus. 33 Egestas a Domino in

domo impii ; habitacula autem justorum

benedicentur. 34 Ipse deludet illusores, et

mansuetis dabit gratiam. 35 Gloriam

sapientes possidebunt ; stultorum exaltatio

ignominia.

4

1 Audite, filii, disciplinam patris, et attendite

ut sciatis prudentiam. 2 Donum bonum

tribuam vobis : legem meam ne

derelinquatis. 3 Nam et ego filius fui patris

mei, tenellus et unigenitus coram matre mea.

4 Et docebat me, atque dicebat : Suscipiat

verba mea cor tuum ; custodi præcepta mea,

et vives. 5 Posside sapientiam, posside

prudentiam : ne obliviscaris, neque declines

a verbis oris mei. 6 Ne dimittas eam, et

custodiet te : dilige eam, et conservabit te. 7

Principium sapientiæ : posside sapientiam,

et in omni possessione tua acquire

prudentiam. 8 Arripe illam, et exaltabit te ;

glorificaberis ab ea cum eam fueris

amplexatus. 9 Dabit capiti tuo augmenta

gratiarum, et corona inclyta proteget te. 10

Audi, fili mi, et suscipe verba mea, ut

multiplicentur tibi anni vitæ. 11 Viam

sapientiæ monstrabo tibi ; ducam te per

semitas æquitatis : 12 quas cum ingressus

fueris, non arctabuntur gressus tui, et currens

non habebis offendiculum. 13 Tene

disciplinam, ne dimittas eam ; custodi illam,

quia ipsa est vita tua. 14 Ne delecteris in

semitis impiorum, nec tibi placeat malorum

via. 15 Fuge ab ea, nec transeas per illam ;

6

nie chodź po niej, odwróć się i opuść ją. 16

Nie śpią bowiem dopóki czego złego nie

popełnią i nie mogą spać, aż kogo podejdą ;

17 jedzą chleb bezbożności i wino

nieprawości piją. 18 A ścieżka

sprawiedliwych jak jasna światlość wschodzi

i rośnie aż do pełnego dnia. 19 Droga

bezbożnych ciemna, nie wiedzą, gdzie

upadną: 20 - Synu mój, słuchaj słów moich i

na mowy moje nakłoń ucha twego ; 21 niech

nie odchodzą od oczu twoich; chowaj je

wpośród serca twego; 22 życiem bowiem są

dla tych, którzy je znajdują i zdrowiem dla

całego ciała. 23 Wszelaką strażą strzeż serca

twego, bo z niego życie pochodzi. 24 Oddal

od siebie usta przewrotne, a wargi

uwłaczające niechaj będą daleko od ciebie.

25 Oczy twoje niechaj prosto patrzą, a

powieki twe niech uprzedzają kroki twoje.

26 Prostuj ścieżki dla nóg twoich, a

wszystkie drogi twoje będą ustalone. 27 Nie

ustępuj na prawo ani na lewo, odwróć nogę

twoją od złego ; bo drogi, które są po prawej

stronie, zna Pan, a przewrotne są te, które są

po lewej stronie. A on prostymi uczyni biegi

twoje i drogi twoje w pokoju poprowadzi.

9. UNIKAĆ NIERZĄDNIC (5,1-23).

5

1 Synu mój, bądź pełen mądrości mojej, a ku

roztropności mojej nakłoń ucha twego, 2

abyś strzegł myśli, a wargi twe by zachowały

naukę. 3 Nie słuchaj chytrości niewieściej,

kapiącym bowiem plastrem miodu wargi

nierządnicy, a gardło jej gładsze niż oliwa, 4

lecz koniec jej gorzki jak piołun, i ostry jak

miecz obosieczny. 5 Nogi jej zstępują do

śmierci, a kroki jej dochodzą do otchłani. 6

Po ścieżce żywota nic chodzą, błędne są

kroki jej i niewybadane. 7 - Teraz tedy, synu

mój, słuchaj mię, a nie odstępuj od słów ust

moich. 8 Oddal od niej drogę twoją, a nie

zbliżaj się do drzwi domu jej, 9 abyś nie

wydał obcym czci twojej, a lat twoich

okrutnemu; 10 by się snadź nie nasycili obcy

siłą twoją, a prace twe nie były w cudzym

domu, 11 i abyś na końcu, kiedy zniszczysz

mięśnie twoje i ciało twoje, nie musiał

declina, et desere eam. 16 Non enim

dormiunt nisi malefecerint, et rapitur

somnus ab eis nisi supplantaverint. 17

Comedunt panem impietatis, et vinum

iniquitatis bibunt. 18 Justorum autem semita

quasi lux splendens procedit, et crescit usque

ad perfectam diem. 19 Via impiorum

tenebrosa ; nesciunt ubi corruant. 20 Fili mi,

ausculta sermones meos, et ad eloquia mea

inclina aurem tuam. 21 Ne recedant ab oculis

tuis : custodi ea in medio cordis tui : 22 vita

enim sunt invenientibus ea, et universæ carni

sanitas. 23 Omni custodia serva cor tuum,

quia ex ipso vita procedit. 24 Remove a te os

pravum, et detrahentia labia sint procul a te.

25 Oculi tui recta videant, et palpebræ tuæ

præcedant gressus tuos. 26 Dirige semitam

pedibus tuis, et omnes viæ tuæ stabilientur.

27 Ne declines ad dexteram neque ad

sinistram ; averte pedem tuum a malo : vias

enim quæ a dextris sunt novit Dominus :

perversæ vero sunt quæ a sinistris sunt. Ipse

autem rectos faciet cursus tuos, itinera autem

tua in pace producet.

5

1 Fili mi, attende ad sapientiam meam, et

prudentiæ meæ inclina aurem tuam : 2 ut

custodias cogitationes, et disciplinam labia

tua conservent. Ne attendas fallaciæ mulieris

; 3 favus enim distillans labia meretricis, et

nitidius oleo guttur ejus : 4 novissima autem

illius amara quasi absinthium, et acuta quasi

gladius biceps. 5 Pedes ejus descendunt in

mortem, et ad inferos gressus illius

penetrant. 6 Per semitam vitæ non ambulant ;

vagi sunt gressus ejus et investigabiles. 7

Nunc ergo fili mi, audi me, et ne recedas a

verbis oris mei. 8 Longe fac ab ea viam

tuam, et ne appropinques foribus domus

ejus. 9 Ne des alienis honorem tuum, et

annos tuos crudeli : 10 ne forte implentur

extranei viribus tuis, et labores tui sint in

domo aliena, 11 et gemas in novissimis,

quando consumpseris carnes tuas et corpus

7

wzdychać i mówić : 12 "Czemuż się

brzydziłem nauką, a serce moje nie przyjęło

karcenia, 13 i nie słuchałem głosu uczących

mię, i ku nauczycielom nie nachyliłem ucha

mego? 14 Byłbym prawie w każde

nieszczęście popadł w pośrodku

zgromadzenia i zboru." 15 - Pij wodę z

cysterny twojej i wody płynące studni twojej

; 16 niech ściekają źródła twoje z domu, a na

ulicach wody twe rozdzielaj. 17 Miej je sam,

a obcy niech nie będą uczestnikami twymi.

18 Niech będzie zdrój twój błogosławiony, i

wesel się z żoną młodości twojej: 19 łania to

najmilsza i jelonek najwdzięczniejszy; piersi

jej niech cię upajają na każdy czas, a

miłością jej rozkoszuj się ustawicznie. 20

Czemu, synu mój, dajesz się uwodzić obcej i

odpoczywasz na łonie cudzej? 21 - Pan

patrzy na drogi człowieka, i uważa na

wszystkie kroki jego. 22 Własne

nieprawości chwytają niegodziwca, a

powrozami grzechów swych związany bywa.

23 On umrze, przeto że nie miał karności, a

w wielkości głupoty swojej oszukany będzie.

10. NIE DAWAĆ PORĘKI (6,1-5).

6

1 Synu mój, jeśli poręczyłeś za przyjaciela

twego, uwiązałeś u obcego rękę twoją: 2

usidliłeś się słowami ust twoich i pojmany

jesteś własnymi mowami. 3 Uczyńże tedy,

co mówię, synu mój, i wyzwól się sam, bo

wpadłeś w rękę bliźniego twego : biegaj,

spiesz się, zbudź przyjaciela twego ; 4 nie

dawaj snu oczom twoim i niech nie drzemią

powieki twoje. 5 Wyrwij się jak sarna z ręki

i jak ptak z ręki ptasznika !

11. UNIKAĆ LENISTWA (6,6-11).

6 Idź do mrówki, o leniwcze, a przypatruj się

drogom jej i ucz się mądrości ! 7 Ona nie

mając wodza ani nauczyciela ani

przełożonego, 8 gotuje w lecie pokarm dla

siebie i gromadzi we żniwa, co by jadła. 9 A

dokądże, leniwcze, spać będziesz ? Kiedy

powstaniesz ze snu swego? 10 Trochę

pośpisz, trochę podrzemiesz, trochę złożysz

tuum, et dicas : 12 Cur detestatus sum

disciplinam, et increpationibus non acquievit

cor meum, 13 nec audivi vocem docentium

me, et magistris non inclinavi aurem meam ?

14 pene fui in omni malo, in medio ecclesiæ

et synagogæ. 15 Bibe aquam de cisterna tua,

et fluenta putei tui ; 16 deriventur fontes tui

foras, et in plateis aquas tuas divide. 17

Habeto eas solus, nec sint alieni participes

tui. 18 Sit vena tua benedicta, et lætare cum

muliere adolescentiæ tuæ. 19 Cerva

carissima, et gratissimus hinnulus : ubera

ejus inebrient te in omni tempore ; in amore

ejus delectare jugiter. 20 Quare seduceris, fili

mi, ab aliena, et foveris in sinu alterius ? 21

Respicit Dominus vias hominis, et omnes

gressus ejus considerat. 22 Iniquitates suas

capiunt impium, et funibus peccatorum

suorum constringitur. 23 Ipse morietur, quia

non habuit disciplinam, et in multitudine

stultitiæ suæ decipietur.

6

1 Fili mi, si spoponderis pro amico tuo,

defixisti apud extraneum manum tuam : 2

illaqueatus es verbis oris tui, et captus

propriis sermonibus. 3 Fac ergo quod dico,

fili mi, et temetipsum libera, quia incidisti in

manum proximi tui. Discurre, festina,

suscita amicum tuum. 4 Ne dederis somnum

oculis tuis, nec dormitent palpebræ tuæ. 5

Eruere quasi damula de manu, et quasi avis

de manu aucupis.

6 Vade ad formicam, o piger, et considera

vias ejus, et disce sapientiam. 7 Quæ cum

non habeat ducem, nec præceptorem, nec

principem, 8 parat in æstate cibum sibi, et

congregat in messe quod comedat. 9

Usquequo, piger, dormies ? quando

consurges e somno tuo ? 10 Paululum

dormies, paululum dormitabis, paululum

8

ręce, aby spać : 11 i przyjdzie na cię jak

przechodzień niedostatek, a ubóstwo jak mąż

zbrojny. Lecz jeśli będziesz nieleniwy,

przyjdzie jak źródło żniwo twoje, a

niedostatek daleko ucieknie od ciebie.

12. OBŁUDA (6,12-15).

12 Człowiek odstępca, mąż nieużyteczny,

chodzi z przewrotnymi ustami, mruga

oczyma, pociera nogą, 13 palcem mówi, 14

przewromym sercem wymyśla zło, a na

każdy czas swary rozsiewa. 15 Temu nagle

przyjdzie zatracenie jego i niespodzianie

skruszony będzie, a nie będzie dlań więcej

lekarstwa.

13. SIEDEM RZECZY, KTÓRYCH

NIENAWIDZI PAN (6,16-19).

16 Sześć rzeczy jest, których nienawidzi Pan,

siódmą brzydzi się dusza jego: 17 oczu

wyniosłych, języka kłamliwego, rąk

przelewających krew niewinną, 18 serca

knującego zamysły złośliwe, nóg prędkich,

by biec ku złemu, 19 świadka fałszywego,

który mówi kłamstwo, i tego, który sieje

rozterki między braćmi.

14. OSTRZEŻENIE PRZED

CUDZOŁOŻNICĄ (20-35).

20 Zachowaj, synu mój, przykazania ojca

twego, a nie opuszczaj wskazań matki twojej.

21 Uwiąż je na zawsze u serca twego i obwiń

około szyi twojej. 22 Gdy będziesz chodził,

niechaj idą z tobą, gdy będziesz spał, niech

cię strzegą, a gdy się ocucisz, rozmawiaj z

nimi, 23 bo przykazanie pochodnią jest, a

wskazania światłością, i drogą do życia jest

napomnienie karności; 24 aby cię strzegły

od złej niewiasty, od łagodnego języka obcej.

25 - Niechaj nie pożąda piękności jej serce

twoje, i nie daj się pojmać mruganiu jej; 26

cena bowiem nierządnicy ledwie za jeden

chleb stoi, a niewiasta zamężna drogą duszę

chwyta. 27 Czyż człowiek może skryć

ogień w zanadrzu swoim, tak aby nie gorzały

szaty jego ? 28 albo chodzić po rozpalonym

węglu, tak aby się nie poparzyły nogi jego?

conseres manus ut dormias ; 11 et veniet tibi

quasi viator egestas, et pauperies quasi vir

armatus. Si vero impiger fueris, veniet ut

fons messis tua, et egestas longe fugiet a te.

12 Homo apostata, vir inutilis, graditur ore

perverso ; 13 annuit oculis, terit pede, digito

loquitur, 14 pravo corde machinatur malum,

et omni tempore jurgia seminat. 15 Huic

extemplo veniet perditio sua, et subito

conteretur, nec habebit ultra medicinam.

16 Sex sunt quæ odit Dominus, et septimum

detestatur anima ejus : 17 oculos sublimes,

linguam mendacem, manus effundentes

innoxium sanguinem, 18 cor machinans

cogitationes pessimas, pedes veloces ad

currendum in malum, 19 proferentem

mendacia testem fallacem, et eum qui

seminat inter fratres discordias.

20 Conserva, fili mi, præcepta patris tui, et

ne dimittas legem matris tuæ. 21 Liga ea in

corde tuo jugiter, et circumda gutturi tuo. 22

Cum ambulaveris, gradiantur tecum ; cum

dormieris, custodiant te : et evigilans loquere

cum eis. 23 Quia mandatum lucerna est, et

lex lux, et via vitæ increpatio disciplinæ : 24

ut custodiant te a muliere mala, et a blanda

lingua extraneæ. 25 Non concupiscat

pulchritudinem ejus cor tuum, nec capiaris

nutibus illius : 26 pretium enim scorti vix est

unius panis, mulier autem viri pretiosam

animam capit. 27 Numquid potest homo

abscondere ignem in sinu suo, ut vestimenta

illius non ardeant ? 28 aut ambulare super

prunas, ut non comburantur plantæ ejus ? 29

sic qui ingreditur ad mulierem proximi sui,

non erit mundus cum tetigerit eam. 30 Non

9

29 Tak ten, który wnijdzie do żony bliźniego

swego, nie będzie czysty, kiedy się jej

dotknie. 30 Niewielka jest wina, kiedy kto

ukradnie, bo kradnie, aby duszę łaknącą

nasycić; 31 gdy go też zdybią, nagrodzi

siedmiorako i odda wszystką majętność

domu swego. 32 Ale kto cudzołożnikiem

jest, przez głupotę serca straci duszę swoją;

33 zelżywość i sromotę zbiera sobie, a hańba

jego nie będzie zgładzona, 34 bo zawistna

miłość i zapalczywość męża nie przepuści w

dzień pomsty, 35 i nie przystanie on na

niczyje prośby, i nie przyjmie za okup nawet

licznych darów.

15. TEN SAM TEMAT (7,1-27).

7

1 Synu mój, strzeż mów moich, a

przykazania moje zachowaj u siebie. 2 Synu,

strzeż przykazań moich, a będziesz żył, i

wskazań moich jak źrenicy oka twego. 3

Przywiąż je do palców twoich, napisz je na

tablicach serca twego. 4 Mów do mądrości :

"Siostrą moją jesteś," a roztropność nazywaj

przyjaciółką swoją, 5 aby cię strzegła od

obcej niewiasty i od cudzej, która słowa

swoje łagodnymi czyni. 6 - Bo oknem domu

swego przez kratę wyglądałem i ujrzałem

niedoświadczonych, 7 obaczyłem głupiego

młodzieńca, 8 który szedł przez ulicę koło

rogu i w pobliżu drogi domu jej postępował

zmierzchem, 9 pod wieczór, w ciemności

nocnej i w mroku. 10 A oto wyszła

naprzeciw niego niewiasta w ubiorze

wszetecznym, gotowa na łowienie dusz,

świegotliwa i niesforna, 11 niespokojna i

nie mogąca ustać w domu swym na nogach

swoich, 12 to przed domem, to na ulicach, to

na rogach zasadzkę czyniąca. 13 I ująwszy

młodzieńca pocałowała go, a niewstydliwą

twarzą pochlebia mówiąc: 14 "Ślubowałam

14 ofiary za zdrowie, dzisiaj spełniłam śluby

moje. 15 Przeto wyszłam naprzeciw ciebie

pragnąc cię widzieć, i znalazłam. 16

Usznurowałam wstęgami łóżko moje,

usłałam je kobiercami wzorzystymi z Egiptu,

17 pokropiłam pościel moją mirrą i aloesem i

cynamonem. Pójdźże, 18 upijmy się

grandis est culpa cum quis furatus fuerit :

furatur enim ut esurientem impleat animam ;

31 deprehensus quoque reddet septuplum, et

omnem substantiam domus suæ tradet. 32

Qui autem adulter est, propter cordis

inopiam perdet animam suam ; 33

turpitudinem et ignominiam congregat sibi,

et opprobrium illius non delebitur : 34 quia

zelus et furor viri non parcet in die vindictæ,

35 nec acquiescet cujusquam precibus, nec

suscipiet pro redemptione dona plurima.

7

1 Fili mi, custodi sermones meos, et

præcepta mea reconde tibi. Fili, 2 serva

mandata mea, et vives ; et legem meam

quasi pupillam oculi tui : 3 liga eam in digitis

tuis, scribe illam in tabulis cordis tui. 4 Dic

sapientiæ : Soror mea es, et prudentiam voca

amicam tuam : 5 ut custodiant te a muliere

extranea, et ab aliena quæ verba sua dulcia

facit. 6 De fenestra enim domus meæ per

cancellos prospexi, 7 et video parvulos ;

considero vecordem juvenem, 8 qui transit

per plateam juxta angulum et prope viam

domus illius graditur : 9 in obscuro,

advesperascente die, in noctis tenebris et

caligine. 10 Et ecce occurrit illi mulier ornatu

meretricio, præparata ad capiendas animas :

garrula et vaga, 11 quietis impatiens, nec

valens in domo consistere pedibus suis ; 12

nunc foris, nunc in plateis, nunc juxta

angulos insidians. 13 Apprehensumque

deosculatur juvenem, et procaci vultu

blanditur, dicens : 14 Victimas pro salute

vovi ; hodie reddidi vota mea : 15 idcirco

egressa sum in occursum tuum, desiderans te

videre, et reperi. 16 Intexui funibus lectulum

meum ; stravi tapetibus pictis ex Ægypto :

17 aspersi cubile meum myrrha, et aloë, et

cinnamomo. 18 Veni, inebriemur uberibus,

et fruamur cupitis amplexibus donec

illucescat dies. 19 Non est enim vir in domo

sua : abiit via longissima : 20 sacculum

10

piersiami i używajmy pożądanych uścisków

aż do białego dnia! 19 Bo nie ma męża w

domu, pojechał w daleką drogę, wziął ze

sobą worek pieniędzy, 20 na pełnię

księżyca ma się wrócić do domu swego." 21

Usidliła go wielu słowami i pochlebstwem

ust przyciągnęła go. 22 Wnet poszedł za nią

jak wół, gdy go na rzeź wiodą, i jak baran

głupi, który podskakuje, a nie wie, że go

ciagną, 23 by go związać, aż przebije strzała

wątrobę jego ; jak gdyby ptak spieszył się do

sidła, a nie wie, że idzie o niebezpieczeństwo

życia jego. 24 - Teraz,tedy, synu mój,

słuchaj mnie i bacz na słowa ust moich. 25

Niechaj nie zbacza na drogi jej serce twoje i

nie daj się uwieść ścieżkom jej; 26 wielu

bowiem zraniwszy powaliła i najmocniejsi

od niej zostali zabici. 27 Drogą do otchłani

dom jej, przechodzącą aż do komnat śmierci.

16. MĄDROŚĆ SAMA SIEBIE SŁAWI I

POLECA JAKO MISTRZYNIĘ (8,1-36).

8

1 Czyż mądrość nie woła, a roztropność nie

wydaje głosu swego? 2 Na wierzchach i

wysokich górach, przy drodze, w pośrodku

dróg stojąc, 3 przy bramach miejskich i w

samych drzwiach odzywa się mówiąc : 4 "O

ludzie, do was wołam, a głos mój do synów

człowieczych! 5 Zrozumiejcież maluczcy,

przezorność, a głupcy, uważajcie! 6

Słuchajcie, bo o wielkich rzeczach mówić

będę i otworzą się usta moje, aby opowiadać,

co jest prawe. 7 - Prawdę rozmyślać będzie

gardło moje, a wargi moje będą się brzydzić

bezbożnością. 8 Sprawiedliwe są wszystkie

mowy moje, nie ma w nich nic krzywego ani

przewrotnego ; 9 słuszne są dla rozumnych

i prawe dla znajdujących umiejętność. 10

Przyjmijcie ćwiczenie moje, a nie pieniądze,

umiejętność raczej niż złoto obierajcie. 11

Lepsza jest bowiem mądrość nad wszelakie

najdroższe rzeczy, i nic godnego pożądania

nie może być z nią porównane. 12 - Ja,

mądrość, mieszkam w radzie i w myślach

rozumnych przebywam. 13 Bojaźń Pańska

nienawidzi zła ; pychą i hardością, i drogą

złą, i usty dwujęzycznymi brzydzę się. 14

pecuniæ secum tulit ; in die plenæ lunæ

reversurus est in domum suam. 21 Irretivit

eum multis sermonibus, et blanditiis

labiorum protraxit illum. 22 Statim eam

sequitur quasi bos ductus ad victimam, et

quasi agnus lasciviens, et ignorans quod ad

vincula stultus trahatur : 23 donec transfigat

sagitta jecur ejus, velut si avis festinet ad

laqueum, et nescit quod de periculo animæ

illius agitur. 24 Nunc ergo, fili mi, audi me,

et attende verbis oris mei. 25 Ne abstrahatur

in viis illius mens tua, neque decipiaris

semitis ejus ; 26 multos enim vulneratos

dejecit, et fortissimi quique interfecti sunt ab

ea. 27 Viæ inferi domus ejus, penetrantes in

interiora mortis.

8

1 Numquid non sapientia clamitat, et

prudentia dat vocem suam ? 2 In summis

excelsisque verticibus supra viam, in mediis

semitis stans, 3 juxta portas civitatis, in ipsis

foribus loquitur, dicens : 4 O viri, ad vos

clamito, et vox mea ad filios hominum. 5

Intelligite, parvuli, astutiam, et insipientes,

animadvertite. 6 Audite, quoniam de rebus

magnis locutura sum, et aperientur labia mea

ut recta prædicent. 7 Veritatem meditabitur

guttur meum, et labia mea detestabuntur

impium. 8 Justi sunt omnes sermones mei :

non est in eis pravum quid, neque perversum

; 9 recti sunt intelligentibus, et æqui

invenientibus scientiam. 10 Accipite

disciplinam meam, et non pecuniam ;

doctrinam magis quam aurum eligite : 11

melior est enim sapientia cunctis

pretiosissimis, et omne desiderabile ei non

potest comparari. 12 Ego sapientia, habito

in consilio, et eruditis intersum

cogitationibus. 13 Timor Domini odit malum

: arrogantiam, et superbiam, et viam

pravam, et os bilingue, detestor. 14 Meum est

consilium et æquitas ; mea est prudentia,

11

Moja jest rada i prawość, moja jest

roztropność, moje jest męstwo. 15 Przeze

mnnie królowie królują i prawodawcy

stanowią, co jest sprawiedliwe. 16 Przeze

mnie książęta panują i władcy wymierzają

sprawiedliwość. 17 Ja miłuję tych, którzy

mnie miłują, a którzy rano wstają do mnie,

znajdą mnie. 18 Przy mnie są bogactwa i

sława, pyszne majętności i sprawiedliwość.

19 Lepszy bowiem jest owoc mój niż złoto i

kamienie drogie, a plony moje niż srebro

wyborne. 20 Po drogach sprawiedliwości

chodzę, w pośrodku ścieżek sądu, 21 aby

ubogacić tych, którzy mię miłują, i skarbce

ich napełnić. 22 - Pan mię posiadł na

początku dróg swoich, pierwej niźli co

uczynił od początku. 23 Od wieku jestem

ustanowiona i od dawna, pierwej niźli się

ziemia stała. 24 Jeszcze nie było głębiny, a

ja już poczęta byłam ; jeszcze źródła wód nie

wytrysnęły, 25 jeszcze góry potężną masą

me stanęły, przed pagórkami jam się rodziła ;

26 jeszcze był zlemi nie uczynił, ani rzek, ani

zawias okręgu ziemi. 27 Gdy gotował

niebiosa, byłam przy tym; gdy według

dokładnego prawa kołem otaczał głębiny, 28

gdy niebiosa utwierdzał w górze i ważył

źródła wód, 29 gdy zakładał morzu granice

jego i ustawę dawał wodom, aby nie

przestępowały granic swoich; kiedy

zawieszał fundamenty ziemi. 30 Z Nim

byłam wszystko urządzając, i

rozkoszowałam się na każdy dzień, igrając

przed nim w każdy czas, 31 igrając po

okręgu ziemi, a rozkoszą moją być z synami

człowieczymi. 32 - Teraz tedy, synowie,

słuchajcie mię : błogosławieni, którzy strzegą

dróg moich! 33 Słuchajcie napomnienia i

bądźcie mądrymi, a nie odrzucajcie go. 34

Błogosławiony człowiek, który mnie słucha i

który czuwa u drzwi moich na każdy dzień, i

pilnuje u podwojów drzwi moich. 35 Kto

mnie znajdzie, znajdzie żywot i wyczerpie

zbawienie od Pana; 36 ale kto przeciw mnie

zgrzeszy, zrani duszę swoją. Wszyscy, którzy

mnie nienawidzą, kochają się w śmierci."

mea est fortitudo. 15 Per me reges regnant,

et legum conditores justa decernunt ; 16 per

me principes imperant, et potentes decernunt

justitiam. 17 Ego diligentes me diligo, et qui

mane vigilant ad me, invenient me. 18

Mecum sunt divitiæ et gloria, opes superbæ

et justitia. 19 Melior est enim fructus meus

auro et lapide pretioso, et genimina me

argento electo. 20 In viis justitiæ ambulo, in

medio semitarum judicii : 21 ut ditem

diligentes me, et thesauros eorum repleam.

22 Dominus possedit me in initio viarum

suarum antequam quidquam faceret a

principio. 23 Ab æterno ordinata sum, et ex

antiquis antequam terra fieret. 24 Nondum

erant abyssi, et ego jam concepta eram :

necdum fontes aquarum eruperant, 25

necdum montes gravi mole constiterant :

ante colles ego parturiebar. 26 Adhuc terram

non fecerat, et flumina, et cardines orbis

terræ. 27 Quando præparabat cælos, aderam ;

quando certa lege et gyro vallabat abyssos ;

28 quando æthera firmabat sursum, et

librabat fontes aquarum ; 29 quando

circumdabat mari terminum suum, et legem

ponebat aquis, ne transirent fines suos ;

quando appendebat fundamenta terræ : 30

cum eo eram, cuncta componens. Et

delectabar per singulos dies, ludens coram

eo omni tempore, 31 ludens in orbe terrarum

; et deliciæ meæ esse cum filiis hominum.

32 Nunc ergo, filii, audite me : beati qui

custodiunt vias meas. 33 Audite disciplinam,

et estote sapientes, et nolite abjicere eam. 34

Beatus homo qui audit me, et qui vigilat ad

fores meas quotidie, et observat ad postes

ostii mei. 35 Qui me invenerit, inveniet

vitam, et hauriet salutem a Domino. 36 Qui

autem in me peccaverit, lædet animam suam

; omnes qui me oderunt diligunt mortem.

12

17. BIESIADA MĄDROŚCI (9,1-12).

9

1 Mądrość zbudowała sobie dom, wyciosała

siedem filarów. 2 Zabiła ofiarne zwierzęta

swoje, zamieszała wino i stół swój zastawiła.

3 Posłała służące swe, aby przyzwały, na

zamek i na mury miejskie : 4 "Jeśli kto jest

maluczki, niech przyjdzie do mnie !" A do

głupich mówiła : 5 "Pójdźcie, pożywajcie

chleba mego i pijcie wino, które wam

zamieszałam ! 6 Opuśćcie dzieciństwo, a

żyjcie i chodźcie drogami roztropności!" 7 -

Kto uczy naśmiewcę, sam sobie krzywdę

czyni, a kto napomina bezbożnika, zmazę

sobie gotuje. 8 Nie karz naśmiewcy, aby cię

nie miał w nienawiści, karć mądrego, a

będzie cię miłował. 9 Daj mądremu

sposobność, a przyczyni mu się mądrości,

nauczaj sprawiedliwego, a pospieszy się

wziąć. 10 Początkiem mądrości bojaźń

Pańska, a umiejętność świętych

roztropnością. 11 Bo przeze mnie pomnożą

się dni twoje przyczynią się tobie lata

żywota. 12 Jeśli będziesz mądry, będziesz

nim sam dla siebie, a jeśli będziesz

naśmiewcą, sam szkodę poniesiesz.

18. BIESIADA GŁUPOTY (9,13-18).

13 Niewiasta głupia i wrzaskliwa, i pełna

ponęt, a nic zgoła nie umiejąca, 14 usiadła

we drzwiach domu swego na stołku, na

wyższym miejscu w mieście, 15 aby wołać

przechodzących ulicą i idących drogą swoją :

16 "Kto jest maluczki, niechaj zstąpi do

mnie." A do głupiego rzekła: 17 "Wody

kradzione słodsze są, a chleb kryjomy

smaczniejszy." 18 A nie wiedział, że tam są

olbrzymi, i w głębokościacłl otchłani goście

jej.

9

1 Sapientia ædificavit sibi domum : excidit

columnas septem. 2 Immolavit victimas suas,

miscuit vinum, et proposuit mensam suam. 3

Misit ancillas suas ut vocarent ad arcem et

ad mœnia civitatis. 4 Si quis est parvulus,

veniat ad me. Et insipientibus locuta est : 5

Venite, comedite panem meum, et bibite

vinum quod miscui vobis. 6 Relinquite

infantiam, et vivite, et ambulate per vias

prudentiæ. 7 Qui erudit derisorem, ipse

injuriam sibi facit, et qui arguit impium, sibi

maculam generat. 8 Noli arguere derisorem,

ne oderit te : argue sapientem, et diliget te. 9

Da sapienti occasionem, et addetur ei

sapientia ; doce justum, et festinabit

accipere. 10 Principium sapientiæ timor

Domini, et scientia sanctorum prudentia. 11

Per me enim multiplicabuntur dies tui, et

addentur tibi anni vitæ. 12 Si sapiens fueris,

tibimetipsi eris ; si autem illusor, solus

portabis malum.

13 Mulier stulta et clamosa, plenaque

illecebris, et nihil omnino sciens, 14 sedit in

foribus domus suæ, super sellam in excelso

urbis loco, 15 ut vocaret transeuntes per

viam, et pergentes itinere suo : 16 Qui est

parvulus declinet ad me. Et vecordi locuta

est : 17 Aquæ furtivæ dulciores sunt, et

panis absconditus suavior. 18 Et ignoravit

quod ibi sint gigantes, et in profundis inferni

convivæ ejus.

13

CZĘŚC II (10,1- 31,31)

SZCZEGÓŁOWE ZASADY

POSTĘPOWANIA

I. Pierwszy zbiór Salomona. (10,1 - 22,16)

10

1 Mądry syn rozwesela ojca, a syn głupi

zgryzotą jest matce swojej. 2 Nic nie

pomogą skarby niegodziwie zdobyte, lecz

sprawiedliwość wybawi od śmierci. 3 Nie

udręczy Pan głodem duszy sprawiedliwego, a

zasadzki bezbożnych wywróci. 4 Ubóstwo

sprawiła ręka leniwa, a ręka mocnych

bogactwa gotuje. Kto się wspiera na

kłamstwach, ten pasie wiatry, i on też ściga

latające ptaki. 5 Kto zbiera we żniwa, jest

synem mądrym, ale synem pohańbienia, kto

śpi w lecie. 6 Błogosławieństwo Pańskié nad

głową sprawiedliwego, a nieprawość usta

bezbożnych pokrywa. 7 Pamięć

sprawiedliwego chwalebna, ale imię

bezbożnych zginie. 8 Mądry sercem

przyjmuje przykazania, głupi bywa bity

wargami. 9 Kto chodzi w prostocie,

bezpiecznie chodzi, lecz kto na przewrotne

drogi się puszcza, będzie wyjawiony. 10 Kto

mruga okiem, przyniesie żal, a głupi

wargami będzie bity. 11 Żródłem życia usta

sprawiedliwego, a usta bezbożnych

nieprawość pokrywają. 12 Nienawiść

wzbudza swary, a wszystkie występki miłość

zakrywa. 13 W ustach mądrego znajduje się

mądrość, a kij na grzbiecie tego, któremu nie

staje serca. 14 Mądrzy tają umiejętność, lecz

usta głupiego są bliskie pohańbienia. 15

Majętność bogatego miastem obronnym

jego, strachem dla ubogich niedostatek ich.

16 Robota sprawiedliwego ku żywotowi, ale

urodzaj bezbożnego ku grzechowi. 17 Droga

do żywota strzegącemu karności, lecz kto

opuszcza przestrogi, błądzi.

Dobre i złe skutki mowy (10,18-26).

18 Wargi kłamliwe tają w sobie nienawiść;

kto mówi potwarz, głupi jest. 19 W

wielomówności nie obejdzie się bez grzechu,

10

1 Filius sapiens lætificat patrem, filius vero

stultus mœstitia est matris suæ. 2 Nil

proderunt thesauri impietatis, justitia vero

liberabit a morte. 3 Non affliget Dominus

fame animam justi, et insidias impiorum

subvertet. 4 Egestatem operata est manus

remissa ; manus autem fortium divitias

parat. Qui nititur mendaciis, hic pascit

ventos ; idem autem ipse sequitur aves

volantes. 5 Qui congregat in messe, filius

sapiens est ; qui autem stertit æstate, filius

confusionis. 6 Benedictio Domini super

caput justi ; os autem impiorum operit

iniquitas. 7 Memoria justi cum laudibus, et

nomen impiorum putrescet. 8 Sapiens corde

præcepta suscipit ; stultus cæditur labiis. 9

Qui ambulat simpliciter ambulat confidenter

; qui autem depravat vias suas manifestus

erit. 10 Qui annuit oculo dabit dolorem ; et

stultus labiis verberabitur. 11 Vena vitæ os

justi, et os impiorum operit iniquitatem. 12

Odium suscitat rixas, et universa delicta

operit caritas. 13 In labiis sapientis invenitur

sapientia, et virga in dorso ejus qui indiget

corde. 14 Sapientes abscondunt scientiam ;

os autem stulti confusioni proximum est. 15

Substantia divitis, urbs fortitudinis ejus ;

pavor pauperum egestas eorum. 16 Opus

justi ad vitam, fructus autem impii ad

peccatum. 17 Via vitæ custodienti

disciplinam ; qui autem increpationes

relinquit, errat.

18 Abscondunt odium labia mendacia ; qui

profert contumeliam, insipiens est. 19 In

multiloquio non deerit peccatum, qui autem

14

lecz kto miarkuje swe wargi, bardzo

roztropny jest. 20 Srebrem wybornym język

sprawiedliwego, ale serce bezbożnych nie

jest nic warte. 21 Wargi sprawiedliwego

nauczają wielu, lecz którzy nieumiejętni są,

w niedostatku serca pomrą. 22

Błogosławieństwo Pańskie czyni bogatymi, i

nie przyłączy się do nich utrapienie. 23

Głupi jakby śmiejąc się popełnia zbrodnię,

ale mądrością jest u męża przezorność. 24

Czego się boi bezbożnik, przyjdzie nań;

sprawiedliwym dane będzie, czego pragną.

25 Jak chmura przechodząca przeminie

bezbożnik, lecz sprawiedliwy jak fundament

wieczny. 26 Jak ocet zębom, a dym oczom,

tak leniwy tym, którzy go posłali.

Nagroda sprawiedliwości (10,27-32).

27 Bojaźń Pańska dni przyczyni, a lata

bezbożnych będą ukrócone. 28

Oczekiwaniem sprawiedliwych wesele, lecz

nadzieja bezbożnych zginie. 29 Mocą

prostego droga Pańska, a strachem dla tych,

którzy źle postępują. 30 Sprawiedliwy na

wieki nie będzie poruszony, a bezbożnicy

mieszkać nie będą na ziemi. 31 Usta

sprawiedliwego zrodzą mądrość, język

przewrotnych zginie. 32 Wargi

sprawiedliwego upatrują to, co się podoba, a

usta bezbożnych rzeczy przewrotne.

11

1 Waga zdradliwa obrzydliwością jest u

Pana; a ciężar sprawiedliwy upodobaniem

jego. 2 Gdzie będzie pycha, tam będzie i

hańba, a gdzie jest pokora, tam i mądrość.

Owoce prawości i przewrotności (11,3-8).

3 Prostota sprawiedliwych poprowadzi ich,

ale podstępność przewrotnych spustoszy ich.

4 Nie pomogą bogactwa w dzień pomsty, ale

sprawiedliwość wybawi od śmierci. 5

Sprawiedliwość prostego naprostuje drogę

jego, a bezbożnik upadnie w swojej

bezbożności. 6 Sprawiedliwość prawych

wyzwoli ich, a niesprawiedliwi w zasadzkach

swoich pojmani będą. 7 Gdy umrze

moderatur labia sua prudentissimus est. 20

Argentum electum lingua justi ; cor autem

impiorum pro nihilo. 21 Labia justi erudiunt

plurimos ; qui autem indocti sunt in cordis

egestate morientur. 22 Benedictio Domini

divites facit, nec sociabitur eis afflictio. 23

Quasi per risum stultus operatur scelus,

sapientia autem est viro prudentia. 24 Quod

timet impius veniet super eum ; desiderium

suum justus dabitur. 25 Quasi tempestas

transiens non erit impius ; justus autem quasi

fundamentum sempiternum. 26 Sicut acetum

dentibus, et fumus oculis, sic piger his qui

miserunt eum.

27 Timor Domini apponet dies, et anni

impiorum breviabuntur. 28 Exspectatio

justorum lætitia, spes autem impiorum

peribit. 29 Fortitudo simplicis via Domini, et

pavor his qui operantur malum. 30 Justus in

æternum non commovebitur, impii autem

non habitabunt super terram. 31 Os justi

parturiet sapientiam ; lingua pravorum

peribit. 32 Labia justi considerant placita, et

os impiorum perversa.

11

1 Statera dolosa abominatio est apud

Dominum, et pondus æquum voluntas ejus.

2 Ubi fuerit superbia, ibi erit et contumelia ;

ubi autem est humilitas, ibi et sapientia.

3 Simplicitas justorum diriget eos, et

supplantatio perversorum vastabit illos. 4

Non proderunt divitiæ in die ultionis ;

justitia autem liberabit a morte. 5 Justitia

simplicis diriget viam ejus, et in impietate

sua corruet impius. 6 Justitia rectorum

liberabit eos, et in insidiis suis capientur

iniqui. 7 Mortuo homine impio, nulla erit

ultra spes, et exspectatio sollicitorum peribit.

15

człowiek bezbożny, ustanie wszystka

nadzieja i oczekiwanie stroskanych zginie. 8

Sprawiedliwy z ucisku bywa wyrwany, a

zamiast niego bezbożnik wydany będzie.

Rola sprawiedliwego i niezbożnego w

społeczeństwie (11,9-16).

9 Obłudnik ustami zdradza przyjaciela

swego, ale sprawiedliwi umiejętnością będą

wybawieni. 10 Ze szczęścia sprawiedliwych

będzie sig radowało miasto, a w zatraceniu

bezbożnych będzie pochwała. 11

Błogosławieństwem sprawiedliwych

wywyższy się miasto, a ustami bezbożnych

wywróci się. 12 Kto gardzi przyjacielem

swoim, jest ubogiego serca, a człowiek

rozumny milczy. 13 Kto zdradliwie chodzi,

objawia tajemnice, ale kto jest wiernego

serca, tai to, z czym mu się przyjaciel

zwierzył. 14 Gdzie nie masz rządcy, lud

upadnie, a zbawienie tam, gdzie wiele rady.

15 Nieszczęście spadnie na tego, co za

obcego ręczy, lecz kto się strzeże sideł,

bezpieczny będzie. 16 Niewiasta nadobna

dostąpi sławy, a mocarze będą mieć

bogactwa.

Dobroczynność i jej nagroda (11,17-19).

17 Dobrze czyni duszy swej człowiek

miłosierny, a kto okrutny jest, odpędza i

krewnych. 18 Bezbożnik czyni dzieło

nietrwałe, a siejącemu sprawiedliwość

zapłata wierna. 19 Łaskawość gotuje życie,

a szukanie złego - śmierć.

Los sprawiedliwego i bezbożnego

(11,20-21).

20 Obrzydliwe jest Panu serce przewrotne, a

upodobanie jego w tych, którzy w prostocie

chodzą. 21 Ręka w ręce, nie ujdzie zły

karania, ale potomstwo sprawiedliwych

będzie zachowane. 22 Kolczyk złoty w

pysku świni : niewiasta piękna a głupia. 23

Pragnieniem sprawiedliwych iest wszelkie

dobro; oczekiwaniem bezbożników

zapalczywość. 24 Jedni udzielają z własnego

8 Justus de angustia liberatus est, et tradetur

impius pro eo.

9 Simulator ore decipit amicum suum ; justi

autem liberabuntur scientia. 10 In bonis

justorum exsultabit civitas, et in perditione

impiorum erit laudatio. 11 Benedictione

justorum exaltabitur civitas, et ore impiorum

subvertetur. 12 Qui despicit amicum suum

indigens corde est ; vir autem prudens

tacebit. 13 Qui ambulat fraudulenter, revelat

arcana ; qui autem fidelis est animi, celat

amici commissum. 14 Ubi non est

gubernator, populus corruet ; salus autem,

ubi multa consilia. 15 Affligetur malo qui

fidem facit pro extraneo ; qui autem cavet

laqueos securus erit. 16 Mulier gratiosa

inveniet gloriam, et robusti habebunt

divitias.

17 Benefacit animæ suæ vir misericors ; qui

autem crudelis est, etiam propinquos abjicit.

18 Impius facit opus instabile, seminanti

autem justitiam merces fidelis. 19 Clementia

præparat vitam, et sectatio malorum mortem.

20 Abominabile Domino cor pravum, et

voluntas ejus in iis qui simpliciter ambulant.

21 Manus in manu non erit innocens malus ;

semen autem justorum salvabitur. 22

Circulus aureus in naribus suis, mulier

pulchra et fatua. 23 Desiderium justorum

omne bonum est ; præstolatio impiorum

furor. 24 Alii dividunt propria, et ditiores

fiunt ; alii rapiunt non sua, et semper in

16

i bogatszynú się stają, a drudzy wydzierają

nie swoje, a zawsze są w niedostatku. 25

Dusza, która błogosławi, utyje, a kto upaja, i

sam też upojony będzie. 26 Kto kryje zboże,

przeklnie go pospólstwo, lecz

błogosławieństwo nad głową sprzedających.

27 Dobrze wstaje rano, kto szuka dobra, ale

kto szuka zła, przygniecie go. 28 Kto ma

ufność w bogactwach swoich, upadnie, a

sprawiedliwi jak zielony liść zakwitną. 29

Kto zamieszanie wnosi w dom swój,

odziedziczy wiatry, a kto głupi jest, będzie

służył mądremu. 30 Owoc

sprawiedllwego,jest drzewem żywota, a kto

ma staranie o dusze, mądry jest. 31 Jeśli

sprawiedliwy na ziemi ma odpłatę, o ileż

bardziej bezbożny i grzeszny?

12

1 Kto miłuje karność, miłuje umiejętność, ale

kto nienawidzi przygany, głupi jest. 2 Kto

dobry jest, wyczerpie łaskę u Pana, ale kto

ma ufność w myślach swoich, bezbożnie

czyni. 3 Nie wzmocni się człowiek z

bezbożności, a korzeń sprawiedliwych nie

będzie poruszony. 4 Niewiasta pilna jest

koroną dla męża swego, a zgnilizną w

kościach jego ta, która czyni rzeczy godne

sromoty. 5 Myśli sprawiedliwych są

słuszne, a rady bezbożnych zdradliwe. 6

Słowa bezbożników czyhają na krew, usta

sprawiedliwych wybawiają ich. 7 Obróć

bezbożnych, a nie będzie ich, lecz dom

sprawiedliwych stać będzie. 8 Z nauki

swojej mąż będzie poznany, ale kto jest

próżny i głupi, wzgardę zbierać będzie. 9

Lepszy jest ubogi, wystarczający sobie,

aniżeli chełpliwy, który potrzebuje chleba.

10 Zna sprawiedliwy dusze bydła swego, a

wnętrzności bezbożnych okrutne. 11 Kto

uprawia ziemię swoją, będzie nasycony

chlebem, ale kto się próżnowaniem bawi,

bardzo głupi jest. Kto wesoły jest w

zasiadaniu przy winie, w zamkach swoich

zostawi sromotę. 12 Pragnienie bezbożnika

jest wzmocnieniem niecnotliwych, lecz

korzeń sprawiedliwych róść będzie. 13 Dla

grzeehów warg zbliża się upadek złośliwego,

lecz sprawiedliwy ujdzie ucisku. 14 Z

egestate sunt. 25 Anima quæ benedicit

impinguabitur, et qui inebriat, ipse quoque

inebriabitur. 26 Qui abscondit frumenta

maledicetur in populis ; benedictio autem

super caput vendentium. 27 Bene consurgit

diluculo qui quærit bona ; qui autem

investigator malorum est, opprimetur ab eis.

28 Qui confidit in divitiis suis corruet : justi

autem quasi virens folium germinabunt. 29

Qui conturbat domum suam possidebit

ventos, et qui stultus est serviet sapienti. 30

Fructus justi lignum vitæ, et qui suscipit

animas sapiens est. 31 Si justus in terra

recipit, quanto magis impius et peccator !

12

1 Qui diligit disciplinam diligit scientiam ;

qui autem odit increpationes insipiens est. 2

Qui bonus est hauriet gratiam a Domino ;

qui autem confidit in cogitationibus suis

impie agit. 3 Non roborabitur homo ex

impietate, et radix justorum non

commovebitur. 4 Mulier diligens corona est

viro suo ; et putredo in ossibus ejus, quæ

confusione res dignas gerit. 5 Cogitationes

justorum judicia, et consilia impiorum

fraudulenta. 6 Verba impiorum insidiantur

sanguini ; os justorum liberabit eos. 7 Verte

impios, et non erunt ; domus autem justorum

permanebit. 8 Doctrina sua noscetur vir ; qui

autem vanus et excors est patebit contemptui.

9 Melior est pauper et sufficiens sibi quam

gloriosus et indigens pane. 10 Novit justus

jumentorum suorum animas ; viscera autem

impiorum crudelia. 11 Qui operatur terram

suam satiabitur panibus ; qui autem sectatur

otium stultissimus est. Qui suavis est in vini

demorationibus, in suis munitionibus

relinquit contumeliam. 12 Desiderium impii

munimentum est pessimorum ; radix autem

justorum proficiet. 13 Propter peccata

labiorum ruina proximat malo ; effugiet

autem justus de angustia. 14 De fructu oris

sui unusquisque replebitur bonis, et juxta

opera manuum suarum retribuetur ei. 15 Via

stulti recta in oculis ejus ; qui autem sapiens

17

owocu ust swoich każdy będzie napełniony

dobrami i według uczynków rąk jego będzie

mu oddane. 15 Droga głupiego słuszna w

oczach jego, lecz kto mądry jest, słucha

porady. 16 Głupi natychmiast gniew swój

pokazuje, lecz kto krzywdę pokrywa, jest

roztropny.

Grzechy języka (12,17-14).

17 Kto mówi, co wie, jest świadkiem

sprawiedliwym, ale kto kłamie, jest

świadkiem zdradliwym. 18 Niejeden

obiecuje i jak mieczem sumienia kłuty jest, a

język mądrych daje zdrowie. 19 Warga

prawdy trwać będzie na wieki, lecz kto jest

świadkiem nagłym, gotuje sobie język

kłamstwa. 20 Oszustwo jest w sercu tych, co

myślą o złem, ale którzy radzą o pokoju,

idzie za nimi wesele. 21 Nie zasmuci

sprawiedliwego, cokolwiek nań przypadnie,

lecz bezbożnicy będą pełni nieszczęścia. 22

Obrzydliwością są Panu wargi kłamliwe, a

którzy wiernie postępują, podobają mu się.

23 Człowiek roztropny tai umiejętność, a

serce głupich obwołuje głupstwo. 24 Ręka

mocnych panować będzie, a która leniwa

jest, pod hołdem będzie. 25 Smutek w sercu

męża przygnębi go, a słowem dobrym

uweselony bywa. 26 Kto nie zważa na

szkodę z powodu przyjaciela, jest

sprawiedliwy, lecz droga bezbożnych oszuka

ich. 27 Oszukujący nie znajdzie zysku, a

majętność człowieka będzie warta złota. 28

Na ścieżce sprawiedliwości życie, a droga

błędna wiedzie do śmierci.

13

l Syn mądry - nauka ojcowska; a kto jest

naśmiewcą, nie słucha, kiedy się go

napomina. 2 Z owocu ust swoich człowiek

będzie nasycony dobrami, ale dusza

przestępców złośliwa. 3 Kto strzeże ust

swoich, strzeże duszy swojej, lecz kto

nierozważny jest w mówieniu, dozna szkody.

4 Chce i nie chce leniwiec, a dusza

pracujących utyje. 5 Słowem kłamliwym

będzie się brzydził sprawiedliwy, lecz

bezbożnik zawstydza i zawstydzony będzie.

est audit consilia. 16 Fatuus statim indicat

iram suam ; qui autem dissimulat injuriam

callidus est.

17 Qui quod novit loquitur, index justitiæ est

; qui autem mentitur, testis est fraudulentus.

18 Est qui promittit, et quasi gladio pungitur

conscientiæ : lingua autem sapientium

sanitas est. 19 Labium veritatis firmum erit in

perpetuum ; qui autem testis est repentinus,

concinnat linguam mendacii. 20 Dolus in

corde cogitantium mala ; qui autem pacis

ineunt consilia, sequitur eos gaudium. 21

Non contristabit justum quidquid ei acciderit

: impii autem replebuntur malo. 22

Abominatio est Domino labia mendacia ; qui

autem fideliter agunt placent ei. 23 Homo

versatus celat scientiam, et cor insipientium

provocat stultitiam. 24 Manus fortium

dominabitur ; quæ autem remissa est, tributis

serviet. 25 Mœror in corde viri humiliabit

illum, et sermone bono lætificabitur. 26 Qui

negligit damnum propter amicum, justus est ;

iter autem impiorum decipiet eos. 27 Non

inveniet fraudulentus lucrum, et substantia

hominis erit auri pretium. 28 In semita

justitiæ vita ; iter autem devium ducit ad

mortem.

13

1 Filius sapiens doctrina patris ; qui autem

illusor est non audit cum arguitur. 2 De

fructu oris sui homo satiabitur bonis : anima

autem prævaricatorum iniqua. 3 Qui custodit

os suum custodit animam suam ; qui autem

inconsideratus est ad loquendum, sentiet

mala. 4 Vult et non vult piger ; anima autem

operantium impinguabitur. 5 Verbum

mendax justus detestabitur ; impius autem

confundit, et confundetur. 6 Justitia custodit

innocentis viam, impietas autem peccatorem

18

6 Sprawiedliwość strzeże drogi niewinnego,

lecz bezbożność podchodzi grzesznika. 7

Jest jakoby bogaty, choć mc nie ma, i jest

jakoby ubogi, choć ma wiele bogactw. 8

Okupem duszy męża bogactwa je o, lecz

ubogi nie doznaje groźby. 9 Światłość

sprawiedliwych uwesela, ale świeca

bezbożnych zgaśnie. 10 Między pysznymi

zawsze są swary, a którzy wszystko czynią z

poradą, rządzą się mądrością. 11 Majęmość

prędko nabyta umniejszy się, a która powoli

bywa ręką zbierana, rozmnoży się. 12

Nadzieja, która się odwłóczy, trapi duszę ;

drzewem żywota pożądanie wypełnione. 13

Kto uwłacza jakiej rzeczy, sam się na

przyszły czas zobowiązuje, a kto się boi

przykazania, w pokoju będzie mieszkał.

Dusze zdradliwe błądzą w grzechach, ale

sprawiedliwi są miłosierni i litują się. 14

Zakon mądrego zdrojem żywota, aby

uniknąć upadku śmierci. 15 Nauka dobra da

łaskę; na drodze gardzących przepaść. 16

Roztropny czyni wszystko z rozwagą, ale kto

głupi jest, pokazuje głupotę. 17 Poseł

bezbożnego wpadnie w nieszczęście, ale

poseł wierny jest zdrowiem. 18 Nędza i

sromota temu, który odrzuca przestrogę, ale

kto słucha karcącego, wsławiony będzie. 19

Pragnienie, jeśli się spełni, rozkoszuje duszę

; brzydzą się głupi tymi, którzy się strzegą

złego. 20 Kto chodzi z mądrym, mądry

będzie, przyjaciel głupich stanie się im

podobnym. 21 Grzeszników goni

nieszczęście, a sprawiedliwy otrzyma dobra.

22 Dobry zostawia dziedzicami synów i

wnuków, a dla sprawiedliwego przechowuje

się majętność grzesznego. 23 Obfita

żywność na nowinach ojców, ale dla innych

bywa zbierana bez rozsądku. 24 Kto

oszczędza rózgi, nienawidzi syna swego, lecz

kto go miłuje, ustawicznie go ćwiczy. 25

Sprawiedliwy je i nasyca duszę swoją, lecz

brzuch bezbożnych nienasycony.

14

1 Mądra niewiasta buduje dom swój, a głupia

í zbudowany rękami zepsuje. 2 Chodzący

prostą drogą i bojący się Boga wzgardzony

bywa od tego, który bezecną drogą chodzi. 3

supplantat. 7 Est quasi dives, cum nihil

habeat, et est quasi pauper, cum in multis

divitiis sit. 8 Redemptio animæ viri divitiæ

suæ ; qui autem pauper est, increpationem

non sustinet. 9 Lux justorum lætificat :

lucerna autem impiorum extinguetur. 10 Inter

superbos semper jurgia sunt ; qui autem

agunt omnia cum consilio, reguntur

sapientia. 11 Substantia festinata minuetur ;

quæ autem paulatim colligitur manu,

multiplicabitur. 12 Spes quæ differtur affligit

animam ; lignum vitæ desiderium veniens.

13 Qui detrahit alicui rei, ipse se in futurum

obligat ; qui autem timet præceptum, in pace

versabitur. Animæ dolosæ errant in peccatis

: justi autem misericordes sunt, et

miserantur. 14 Lex sapientis fons vitæ, ut

declinet a ruina mortis. 15 Doctrina bona

dabit gratiam ; in itinere contemptorum

vorago. 16 Astutus omnia agit cum consilio ;

qui autem fatuus est aperit stultitiam. 17

Nuntius impii cadet in malum ; legatus

autem fidelis, sanitas. 18 Egestas et

ignominia ei qui deserit disciplinam ; qui

autem acquiescit arguenti glorificabitur. 19

Desiderium si compleatur delectat animam ;

detestantur stulti eos qui fugiunt mala. 20

Qui cum sapientibus graditur sapiens erit ;

amicus stultorum similis efficietur. 21

Peccatores persequitur malum, et justis

retribuentur bona. 22 Bonus reliquit hæredes

filios et nepotes, et custoditur justo

substantia peccatoris. 23 Multi cibi in

novalibus patrum, et aliis congregantur

absque judicio. 24 Qui parcit virgæ odit

filium suum ; qui autem diligit illum

instanter erudit. 25 Justus comedit et replet

animam suam ; venter autem impiorum

insaturabilis.

14

1 Sapiens mulier ædificat domum suam ;

insipiens exstructam quoque manibus

destruet. 2 Ambulans recto itinere, et timens

Deum, despicitur ab eo qui infami graditur

19

W ustach głupiego kij pychy, lecz wargi

mądrych strzegą ich. 4 Gdzie nie ma wołów,

żłób próżny jest, a gdzie wiele zboża, tam

jest jawna moc wołu. 5 Świadek prawdziwy

nie kłamie, lecz nieprawdę powiada świadek

zdradliwy. 6 Szuka naśmiewca mądrości, a

nie znajduje; nauka roztropnych łatwa. 7 Idź

przeciw mężowi głupiemu, a nie pozna warg

mądrości. 8 Mądrością roztropnego jest

rozumieć drogę swoją, a nieroztropność

głupich błądzi. 9 Głupi będzie się śmiał z

grzechu, a między sprawiedliwymi będzie

mieszkała łaska. 10 Serce, które zna

gorzkość duszy swojej, do wesela jego nie

przymiesza się obcy. 11 Dom bezbożnych

zgładzony będzie, lecz przybytki

sprawiedliwych zakwitną. 12 Jest droga,

która się zda człowiekowi sprawiedliwa, ale

koniec jej prowadzi do śmierci. 13 Śmiech

będzie zmieszany z żałością, a końcem

wesela smutek zawładnie. 14 Drogami

swymi nasycony będzie głupi, a nad nim

będzie mąż dobry. 15 Prostoduszny wierzy

każdemu słowu, roztropny rozważa kroki

swoje. Syn zdradliwy nie będzie miał nic

dobrego, ale słudze mądremu powiodą się

sprawy i wyprostuje się droga jego. 16

Mądry boi się i odstępuje od złego, głupi

lekceważy i dufa sobie. 17 Niecierpliwy

czynić będzie głupstwo, a mąż podstępny

obmierzły jest. 18 Naiwni posiądą głupotę, a

roztropni będą czekać umiejętności. 19 Będą

leżeć źli przed dobrymi, a bez bożnicy u

drzwi sprawiedliwych. 20 Ubogi i

bliskiemu swemu obmierzły będzie, ale

przyjaciół bogaczów jest wielu. 21 Kto

gardzi bliźmm swoim, grzeszy, ale kto ma

litość nad ubogim, błogosławiony będzie.

Kto wierzy w Pana, miłosierdzie miłuje. 22

Błądzą, którzy źle czynią; miłosierdzie i

prawda gotują dobra. 23 Ze wszelkiej

roboty będzie dostatek, ale gdzie słów wiele,

tam często niedostatek. 24 Koroną mądrych

bogactwa ich ; szaleństwem głupich

nieroztropność. 25 Wybawia duszę świadek

prawdziwy, a zdradliwy kłamstwa mówi.

via. 3 In ore stulti virga superbiæ ; labia

autem sapientium custodiunt eos. 4 Ubi non

sunt boves, præsepe vacuum est ; ubi autem

plurimæ segetes, ibi manifesta est fortitudo

bovis. 5 Testis fidelis non mentitur ; profert

autem mendacium dolosus testis. 6 Quærit

derisor sapientiam, et non invenit ; doctrina

prudentium facilis. 7 Vade contra virum

stultum, et nescit labia prudentiæ. 8

Sapientia callidi est intelligere viam suam, et

imprudentia stultorum errans. 9 Stultus

illudet peccatum, et inter justos morabitur

gratia. 10 Cor quod novit amaritudinem

animæ suæ, in gaudio ejus non miscebitur

extraneus. 11 Domus impiorum delebitur :

tabernacula vero justorum germinabunt. 12

Est via quæ videtur homini justa, novissima

autem ejus deducunt ad mortem. 13 Risus

dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus

occupat. 14 Viis suis replebitur stultus, et

super eum erit vir bonus. 15 Innocens credit

omni verbo ; astutus considerat gressus suos.

Filio doloso nihil erit boni ; servo autem

sapienti prosperi erunt actus, et dirigetur via

ejus. 16 Sapiens timet, et declinat a malo ;

stultus transilit, et confidit. 17 Impatiens

operabitur stultitiam, et vir versutus odiosus

est. 18 Possidebunt parvuli stultitiam, et

exspectabunt astuti scientiam. 19 Jacebunt

mali ante bonos, et impii ante portas

justorum. 20 Etiam proximo suo pauper

odiosus erit : amici vero divitum multi. 21

Qui despicit proximum suum peccat ; qui

autem miseretur pauperis beatus erit. Qui

credit in Domino misericordiam diligit. 22

Errant qui operantur malum ; misericordia et

veritas præparant bona. 23 In omni opere erit

abundantia ; ubi autem verba sunt plurima,

ibi frequenter egestas. 24 Corona sapientium

divitiæ eorum ; fatuitas stultorum

imprudentia. 25 Liberat animas testis fidelis,

et profert mendacia versipellis.

20

Bojaźń Pańska ufnością i zdrojem życia

(14, 26-27).

26 W bojaźni Pańskiej mocne ufanie, i

synowie jego nadzieję mieć będą. 27 Bojaźń

Pańska zdrojem życia, aby uszli upadku

śmierci. 28 W wielkości ludu godność

królewska, a w garstce ludzi zelżywość

książęcia. 29 Kto jest cierpliwy, wielką się

mądrością rządzi, a kto niecierpliwy jest,

wynosi swą głupotę. 30 Życiem ciała -

zdrowie serca, próchnieniem kości -

zazdrość. 31 Kto czyni krzywdę ubogiemu,

urąga Stworzycielowi jego, a czci go, kto ma

zmiłowanie nad ubogim. 32 Dla złości swej

bezbożnik wygnany będzie, ale sprawiedliwy

nadzieję ma przy śmierci swojej. 33 W sercu

roztropnego spoczywa mądrość, i wszystkich

nieuczonych wyćwiczy. 34 Sprawiedliwość

wywyższa naród, ale grzech czyni ludzi

nędzarzami. 35 Sługa roztropny miły jest

królowi, niepożyteczny - gniew jego odczuje.

15

1 Odpowiedź łagodna uśmierza gniew, ale

mowa przykra pobudza. 2 Język mądrych

zdobi umiejętność, usta głupich kipią

głupotą. 3 Na każdym miejscu oczy Pańskie

wypatrują dobrych i złych. 4 Język łagodny

drzewem żywota, a nieumiarkowany zetrze

ducha. 5 Głupi śmieje się z napomnienia

ojca swego, lecz ˇkto strzeże karności,

roztropniejszym się stanie.W obfitej

sprawiedliwości jest moc największa, a myśli

bezbożnych będą wykorzenione. 6 Dom

sprawiedliwego mocą wielką, a w dochodach

bezbożnego zamieszanie. 7 Wargi mądrych

siać będą umiejętność, serce głupich

odmienne będzie.

Bóg nienawidzi ofiar i czynów bezbożnego

(15,8-9).

8 Ofiary bezbożnych obrzydłe Panu,

modlitwy sprawiedliwych przyjemne. 9

Obrzydłością jest Panu droga bezbożnego;

26 In timore Domini fiducia fortitudinis, et

filiis ejus erit spes. 27 Timor Domini fons

vitæ, ut declinent a ruina mortis. 28 In

multitudine populi dignitas regis, et in

paucitate plebis ignominia principis. 29 Qui

patiens est multa gubernatur prudentia ; qui

autem impatiens est exaltat stultitiam suam.

30 Vita carnium sanitas cordis ; putredo

ossium invidia. 31 Qui calumniatur egentem

exprobrat factori ejus ; honorat autem eum

qui miseretur pauperis. 32 In malitia sua

expelletur impius : sperat autem justus in

morte sua. 33 In corde prudentis requiescit

sapientia, et indoctos quosque erudiet. 34

Justitia elevat gentem ; miseros autem facit

populos peccatum. 35 Acceptus est regi

minister intelligens ; iracundiam ejus inutilis

sustinebit.

15

1 Responsio mollis frangit iram ; sermo

durus suscitat furorem. 2 Lingua sapientium

ornat scientiam ; os fatuorum ebullit

stultitiam. 3 In omni loco, oculi Domini

contemplantur bonos et malos. 4 Lingua

placabilis lignum vitæ ; quæ autem

immoderata est conteret spiritum. 5 Stultus

irridet disciplinam patris sui ; qui autem

custodit increpationes astutior fiet. In

abundanti justitia virtus maxima est :

cogitationes autem impiorum eradicabuntur.

6 Domus justi plurima fortitudo, et in

fructibus impii conturbatio. 7 Labia

sapientium disseminabunt scientiam ; cor

stultorum dissimile erit.

8 Victimæ impiorum abominabiles Domino ;

vota justorum placabilia. 9 Abominatio est

Domino via impii ; qui sequitur justitiam

21

kto idzie za sprawiedliwością, jest

umiłowany od niego. 10 Nauka jest zła dla

opuszczającego drogę życia; kto nienawidzi

karności, umrze. 11 Otchłań i zatracenie

otwarte są przed Panem, o ileż więc bardziej

serca synów człowieczych. 12 Człowiek

zepsuty nie miłuje tego, kto go karci, i do

mądrych nie idzie. 13 Serce wesołe

rozwesela oblicze, w strapieniu serca duch

upada. 14 Serce mądrego szuka nauki, a usta

głupich karmią się nieumiejętnością. 15

Wszystkie dni ubogiego złe, myśl bezpieczna

jak ustawiczne gody. 16 Lepsza jest

odrobina z bojaźnią Pańską, niż wielkie

skarby a nienasycające. 17 Lepiej jest być

proszonym na jarzynę z miłością, niż na cielę

tłuste z nienawiścią. 18 Mąż gniewliwy

pobudza swary; kto cierpliwy jest, uśmierza

wzbudzone. 19 Droga leniwych jak płot

cierniowy, droga sprawiedliwych bez

zawady. 20 Syn mądry uwesela ojca, a głupi

człowiek gardzi matką swoją. 21 Głupota

weselem głupiemu, a mąż mądry prostuje

kroki swoje. 22 Rozpraszają się myśli, gdzie

nie ma rady, ale gdzie jest wielu radzących,

utwierdzają się. 23 Weseli się człowiek

zdaniem ust swoich, a słowo, we własnym

czasie wyrzeczone, jest bardzo dobre. 24

Ścieżka życia nad umiejętnym, aby się

ustrzegł otchłani najgłębszej. 25 Dom

pysznych Pan wywróci, a granice wdów

utwierdzi. 26 Obrzydłością Panu myśli złe, a

czysta mowa najpiękniejsza potwierdzona

będzie od niego. 27 Wprawia w zamieszanie

dom swój, kto za chciwością idzie, a kto

nienawidzi darów, będzie żył. Przez

miłosierdzie i wiarę bywają oczyszczane

grzechy, a przez bojaźń Pańską odstępuje

każdy od złego. 28 Serce sprawiedliwego

rozmyśla o posłuszeństwie, usta bezbożnych

opływają złością. 29 Daleko jest Pan od

bezbożnych, a modlitw sprawiedliwych

wysłucha. 30 Światłość oczu uwesela

duszę, a dobra sława czyni tłustymi kości.

31 Ucho, które słucha karności żywota, w

pośrodku mądrych mieszkać będzie. 32 Kto

odrzuca karność, gardzi duszą swoją, ale kto

przyjmuje karanie, panem jest serca. 33

Bojaźń Pańska jest ćwiczeniem mądrości, a

sławę uprzedza pokora.

diligitur ab eo. 10 Doctrina mala deserenti

viam vitæ ; qui increpationes odit, morietur.

11 Infernus et perditio coram Domino ;

quanto magis corda filiorum hominum ! 12

Non amat pestilens eum qui se corripit, nec

ad sapientes graditur. 13 Cor gaudens

exhilarat faciem ; in mœrore animi dejicitur

spiritus. 14 Cor sapientis quærit doctrinam,

et os stultorum pascitur imperitia. 15 Omnes

dies pauperis, mali ; secura mens quasi juge

convivium. 16 Melius est parum cum timore

Domini, quam thesauri magni et insatiabiles.

17 Melius est vocari ad olera cum caritate,

quam ad vitulum saginatum cum odio. 18 Vir

iracundus provocat rixas ; qui patiens est

mitigat suscitatas. 19 Iter pigrorum quasi

sepes spinarum ; via justorum absque

offendiculo. 20 Filius sapiens lætificat

patrem, et stultus homo despicit matrem

suam. 21 Stultitia gaudium stulto, et vir

prudens dirigit gressus suos. 22 Dissipantur

cogitationes ubi non est consilium ; ubi vero

sunt plures consiliarii, confirmantur. 23

Lætatur homo in sententia oris sui, et sermo

opportunus est optimus. 24 Semita vitæ super

eruditum, ut declinet de inferno novissimo.

25 Domum superborum demolietur

Dominus, et firmos faciet terminos viduæ.

26 Abominatio Domini cogitationes malæ,

et purus sermo pulcherrimus firmabitur ab

eo. 27 Conturbat domum suam qui sectatur

avaritiam ; qui autem odit munera, vivet.

Per misericordiam et fidem purgantur

peccata : per timorem autem Domini

declinat omnis a malo. 28 Mens justi

meditatur obedientiam ; os impiorum

redundat malis. 29 Longe est Dominus ab

impiis, et orationes justorum exaudiet. 30

Lux oculorum lætificat animam ; fama bona

impinguat ossa. 31 Auris quæ audit

increpationes vitæ in medio sapientium

commorabitur. 32 Qui abjicit disciplinam

despicit animam suam ; qui autem acquiescit

increpationibus possessor est cordis. 33

Timor Domini disciplina sapientiæ, et

gloriam præcedit humilitas.

22

16

1 Człowieczą jest rzeczą duszę przygotować,

a Pańską rządzić językiem. 2 Wszystkie

drogi człowieka są jawne przed oczyma jego

; Pan jest, który waży duchy. 3 Objaw Panu

uczynki twoje, a będą wyprostowane myśli

twoje. 4 Pan wszystko zdziałał dla samego

siebie, też i bezbożnika na zły dzień. 5

Obrzydły jest Panu każdy pyszny; choćby też

ręka do ręki była, nie uchodzi karania.

Początkiem drogi dobrej, czynić

sprawiedłiwość, i milsza jest ona Bogu, niźli

ofiary składać. 6 Miłosierdziem i prawdą

nieprawość bywa odkupiona, a przez bojaźń

Pańską unika się złego. 7 Gdy się podobają

Panu drogi człowieka, wtedy i nieprzyjaciół

jego przywiedzie do pokoju. 8 Lepsza jest

odroblna ze sprawiedliwością niźli wielkie

dochody z nieprawością. 9 Serce człowieka

układa drogi swoje, ale Pańską jest rzeczą

kierować krokami jego.

Obowiązki królów i ich łaska (16,10-15).

10 Wyrocznia jest w wargach krółewskich, w

sądzie nie błądzą usta jego. 11 Waga i szala

- to sąd Pański, i dziełem jego wszystkie

ciężarki w worku. 12 Obrzydliwi królowie,

którzy źle czynią, bo sprawiedliwością

umacnia się stolica. 13 Upodobaniem

królów wargi sprawiedliwe; kto mówi

dobrze, będzie umiłowany. 14 Gniew

królewski to posłowie śmierci, a mąż mądry

ubłaga go. 15 W wesołości twarzy

królewskiej jest życie, a łaskawość jego jest

jak deszcz późny. 16 Nabywaj mądrości, bo

lepsza jest nad złoto, i nabywaj roztropności,

bo droższa jest nad srebro. 17 Ścieżka

sprawiedliwych odchyla się od złego; stróż

duszy swej strzeże drogi swojej. 18 Przed

zgubą idzie pycha, a przed upadkiem duch

się wynosi. 19 Lepiej jest korzyć się z

cichymi niźli dzielić korzyści z pysznymi.

20 Ćwiczony w słowie znajdzie dobra, a kto

ma nadzieję w Panu, błogosławiony jest. 21

Kto jest mądrego serca, będzie nazwany

rozumnym, a kto jest wdzięcznej wymowy,

więcej otrzyma.

16

1 Hominis est animam præparare, et Domini

gubernare linguam. 2 Omnes viæ hominis

patent oculis ejus ; spirituum ponderator est

Dominus. 3 Revela Domino opera tua, et

dirigentur cogitationes tuæ. 4 Universa

propter semetipsum operatus est Dominus ;

impium quoque ad diem malum. 5

Abominatio Domini est omnis arrogans ;

etiamsi manus ad manum fuerit, non est

innocens. Initium viæ bonæ facere justitiam

; accepta est autem apud Deum magis quam

immolare hostias. 6 Misericordia et veritate

redimitur iniquitas, et in timore Domini

declinatur a malo. 7 Cum placuerint Domino

viæ hominis, inimicos quoque ejus convertet

ad pacem. 8 Melius est parum cum justitia

quam multi fructus cum iniquitate. 9 Cor

hominis disponit viam suam, sed Domini est

dirigere gressus ejus.

10 Divinatio in labiis regis ; in judicio non

errabit os ejus. 11 Pondus et statera judicia

Domini sunt, et opera ejus omnes lapides

sacculi. 12 Abominabiles regi qui agunt

impie, quoniam justitia firmatur solium. 13

Voluntas regum labia justa ; qui recta

loquitur diligetur. 14 Indignatio regis nuntii

mortis, et vir sapiens placabit eam. 15 In

hilaritate vultus regis vita, et clementia ejus

quasi imber serotinus. 16 Posside

sapientiam, quia auro melior est, et acquire

prudentiam, quia pretiosior est argento. 17

Semita justorum declinat mala ; custos

animæ suæ servat viam suam. 18

Contritionem præcedit superbia, et ante

ruinam exaltatur spiritus. 19 Melius est

humiliari cum mitibus quam dividere spolia

cum superbis. 20 Eruditus in verbo reperiet

bona, et qui sperat in Domino beatus est. 21

Qui sapiens est corde appellabitur prudens,

et qui dulcis eloquio majora percipiet.

23

22 Zdrojem życia nauka tego, który ją ma, a

nauką głupich szaleństwo.

Dar wymowy (16,23-24).

23 Serce mądrego wyćwiczy usta jego, a

wargom jego przyda wdzięczności. 24

Plastrem miodu słowa ozdobne, słodkością

duszy i zdrowiem dla kości. 25 Jest droga,

która się zda człowiekowi prawa, a koniec jej

prowadzi do śmierci. 26 Dusza pracującego

pracuje dla siebie, bo go przymuszają usta

jego. 27 Mąż bezbożny kopie nieszczęście, a

na wargach jego ogień się rozpala. 28

Człowiek przewrotny wszczyna zwady, a

gadatliwy rozłącza książąt. 29 Mąż złośliwy

nęci bliźniego swego i prowadzi go drogą

niedobrą. 30 Kto zapatrzony myśli o

przewrotnościach, gryząc wargi swoje

dokonywa zła. 31 Wieńcem godności

sędziwość, która się znajduje na drogach

sprawiedliwości. 32 Lepszy jest cierpliwy

niźli mąż mocny, i który panuje nad sercem

swoim niż zdobywca miast. 33 Losy na łono

rzucają, ale Pan nimi kieruje.

17

1 Lepszy jest kęs chleba suchego z weselem,

niźli dom pełen ofiar ze swarem. 2 Sługa

roztropny będzie panował nad synami

głupimi i pośród braci będzie dzielił

dziedzictwo. 3 Jak w ogniu próbują srebro, a

złoto w piecu, tak Pan próbuje serca. 4 Zły

posłuszny jest językowi złośliwemu, a oszust

słucha warg kłamliwych. 5 Kto gardzi

ubogim, znieważa Stworzyciela jego, a kto

się raduje z upadku drugiego, nie ujdzie

karania. 6 Wieńcem starych są synowie

synów, a chwałą synów ojcowie ich. 7 Nie

przystoją głupiemu słowa poważne, ani

książęciu usta kłamliwe. 8 Kamień drogi

najwdzięczniejszy - oczekiwanie

czekającego : gdziekolwiek się obraca,

mądrze rozumie. 9 Kto tai grzech, szuka

przyjaźni ; kto drugi raz powtarza, rozłącza

złączonych. 10 Więcej osiąga upomnienie u

roztropnego niźli sto plag u głupiego. 11 Zły

człowiek zawsze swaru szuka, ale anioł

okrutny będzie wysłany przeciw niemu. 12

22 Fons vitæ eruditio possidentis ; doctrina

stultorum fatuitas.

23 Cor sapientis erudiet os ejus, et labiis ejus

addet gratiam. 24 Favus mellis composita

verba ; dulcedo animæ sanitas ossium. 25

Est via quæ videtur homini recta, et

novissima ejus ducunt ad mortem. 26 Anima

laborantis laborat sibi, quia compulit eum os

suum. 27 Vir impius fodit malum, et in

labiis ejus ignis ardescit. 28 Homo perversus

suscitat lites, et verbosus separat principes.

29 Vir iniquus lactat amicum suum, et ducit

eum per viam non bonam. 30 Qui attonitis

oculis cogitat prava, mordens labia sua

perficit malum. 31 Corona dignitatis

senectus, quæ in viis justitiæ reperietur. 32

Melior est patiens viro forti, et qui

dominatur animo suo expugnatore urbium.

33 Sortes mittuntur in sinum, sed a Domino

temperantur.

17

1 Melior est buccella sicca cum gaudio

quam domus plena victimis cum jurgio. 2

Servus sapiens dominabitur filiis stultis, et

inter fratres hæreditatem dividet. 3 Sicut igne

probatur argentum et aurum camino, ita

corda probat Dominus. 4 Malus obedit

linguæ iniquæ, et fallax obtemperat labiis

mendacibus. 5 Qui despicit pauperem

exprobrat factori ejus, et qui ruina lætatur

alterius non erit impunitus. 6 Corona senum

filii filiorum, et gloria filiorum patres eorum.

7 Non decent stultum verba composita, nec

principem labium mentiens. 8 Gemma

gratissima exspectatio præstolantis ;

quocumque se vertit, prudenter intelligit. 9

Qui celat delictum quærit amicitias ; qui

altero sermone repetit, separat fœderatos. 10

Plus proficit correptio apud prudentem,

quam centum plagæ apud stultum. 11

Semper jurgia quærit malus : angelus autem

crudelis mittetur contra eum. 12 Expedit

magis ursæ occurrere raptis fœtibus, quam

24

Lepiej jest spotkać się z niedźwiedzicą, kiedy

jej młode porwą, niźli z głupim, ufającym

głupocie swojej. 13 Kto oddaje złem za

dobre, nie wynijdzie zło z domu jego. 14

Kto spuszcza wodę, początkiem jest swarów,

i zanim dozna hańby, odstępuje od sądu. 15

Kto usprawiedliwia bezbożnego i kto potępia

sprawiedliwego, obydwaj są obrzydłymi

Panu. 16 Cóż pomoże głupiemu, że ma

bogactwa, skoro mądrości kupić nie może?

Kto dom swój wysoko wznosi, szuka

obalenia, a kto unika nauki, w zło wpadnie.

17 Na każdy czas miłuje, kto jest

przyjacielem, a brat poznany bywa w

utrapieniu. 18 Głupi człowiek klaskać

będzie rękoma, gdy zaręczy za przyjaciela

swego. 19 Kto myśli o rozterkach, miłuje

swary, a kto podwyższa drzwi, upadku

szuka. 20 Kto jest przewrotnego serca, nie

znajdzie dobra, a kto językiem kręci, w zło

wpadnie. 21 Głupi się urodził na sromotę

swoją, ale i ojciec głupiego nie będzie miał

pociechy. 22 Serce wesołe czyni wiek

kwitnącym, duch smutny wysusza kości. 23

Dar z zanadrza bezbożnik bierze, aby

wywrócić ścieżki sprawiedliwości. 24 Na

twarzy roztropnego świeci się mądrość, oczy

głupich na krańcach ziemi. 25 Syn głupi jest

gniewem ojcu, a żałością matce, która go

zrodziła. 26 Nie jest dobrze szkodzić

sprawiedliwemu, ani bić przełożonego, który

dobrze sądzi.

Umiarkowanie w mowie (17,27-28)

27 Kto miarkuje mowy swe, jest uczony i

mądry, a drogiego ducha mąż rozumny. 28 I

głupi, jeśli milczy, będzie uważany za

mądrego, a jeśli stuli usta swe, za

roztropnego.

18

1 Przyczyn szuka, kto się chce z

przyjacielem rozstać, na każdy czas urągania

godzien będzie. 2 Nie przyjmuje głupi słów

roztropności, chybabyś to powiadał, co on

ma w sercu swoim. 3 Bezbożnik, gdy

zanurzy się w głębinę grzechów, lekceważy,

ale za nim idzie hańba i sromota. 4 Wodą

fatuo confidenti in stultitia sua. 13 Qui reddit

mala pro bonis, non recedet malum de domo

ejus. 14 Qui dimittit aquam caput est

jurgiorum, et antequam patiatur

contumeliam judicium deserit. 15 Qui

justificat impium, et qui condemnat justum,

abominabilis est uterque apud Deum. 16

Quid prodest stulto habere divitias, cum

sapientiam emere non possit ? Qui altum

facit domum suam quærit ruinam, et qui

evitat discere incidet in mala. 17 Omni

tempore diligit qui amicus est, et frater in

angustiis comprobatur. 18 Stultus homo

plaudet manibus, cum spoponderit pro

amico suo. 19 Qui meditatur discordias

diligit rixas, et qui exaltat ostium quærit

ruinam. 20 Qui perversi cordis est non

inveniet bonum, et qui vertit linguam incidet

in malum. 21 Natus est stultus in ignominiam

suam ; sed nec pater in fatuo lætabitur. 22

Animus gaudens ætatem floridam facit ;

spiritus tristis exsiccat ossa. 23 Munera de

sinu impius accipit, ut pervertat semitas

judicii. 24 In facie prudentis lucet sapientia ;

oculi stultorum in finibus terræ. 25 Ira patris

filius stultus, et dolor matris quæ genuit

eum. 26 Non est bonum damnum inferre

justo, nec percutere principem qui recta

judicat.

27 Qui moderatur sermones suos doctus et

prudens est, et pretiosi spiritus vir eruditus.

28 Stultus quoque, si tacuerit, sapiens

reputabitur, et si compresserit labia sua,

intelligens.

18

1 Occasiones quærit qui vult recedere ab

amico : omni tempore erit exprobrabilis. 2

Non recipit stultus verba prudentiæ, nisi ea

dixeris quæ versantur in corde ejus. 3 Impius,

cum in profundum venerit peccatorum,

contemnit ; sed sequitur eum ignominia et

opprobrium. 4 Aqua profunda verba ex ore

25

głęboką słowa z ust męża, a potokiem

wylewającym zdrój mądrości. 5 Nie jest

rzeczą dobrą mieć wzgląd na osobę

bezbożnego, aby odstąpić od prawdy w

sądzie.

Mowy głupiego i ich zgubne skutki

(18,6-8).

6 Wargi głupiego wdają się w swary, a usta

jego wzbudzają rozterki. 7 Usta głupiego są

zgubą dla niego, a wargi jego upadkiem

duszy jego. 8 Słowa dwujęzycznego są

jakoby proste, a one dochodzą aż do samych

wnętrzności żywota. Leniwego powala

bojaźń, a dusze zniewieściałych będą łaknąć.

9 Kto niedbały i leniwy jest w robocie

swojej, bratem jest temu, co rozprasza roboty

swoje. 10 Wieżą najmocniejszą imię

Pańskie; do niego biegnie sprawiedliwy i

będzie wywyższony. 11 Majętność bogatego

miastem warownym jego, i jak mur mocny

otaczający go. 12 Przed upadkiem podnosi

się serce człowieka, a przed sławą bywa

uniżone. 13 Kto pierwej odpowiada, niźli

wysłucha, pokazuje, że jest głupi i

pohańbienia godny. 14 Duch męża podplera

słabość jego, ale ducha skorego do gniewu

kto będzie mógł znieść ? 15 Serce

roztropnego otrzyma umiejętność, a ucho

mądrych szuka wiadomości. 16 Dar

człowieka rozprzestrzenia drogę jego i czyni

mu miejsce przed książętami. 17

Sprawiedliwy najpierwej sam siebie oskarża;

przyjdzie przyjaciel jego i badać go będzie.

18 Los uśmierza zwady i między możnymi

też rozstrzyga. Brat wspomagany od brata,

jest jak miasto warowne, a sądy jak zawory

miast. 20 Z owocu ust męża napełni się

brzuch je o, a plony warg jego nasycą go. 21

Śmierć i życie w mocy języka; którzy go

miłują, będą jeść owoce jego. 22 Kto znalazł

żonę dobrą, znalazł rzecz dobrą i wyczerpie

pociechę od Pana. Kto wygania żonę dobrą,

wygania rzecz dobrą, ale kto trzyma

cudzołożnicę, głupi jest i bezbożny. 23

Człowiek ubogi z prośbami mówi, ale bogaty

surowo odpowiada.

viri, et torrens redundans fons sapientiæ. 5

Accipere personam impii non est bonum, ut

declines a veritate judicii.

6 Labia stulti miscent se rixis, et os ejus

jurgia provocat. 7 Os stulti contritio ejus, et

labia ipsius ruina animæ ejus. 8 Verba

bilinguis quasi simplicia, et ipsa perveniunt

usque ad interiora ventris. Pigrum dejicit

timor ; animæ autem effeminatorum

esurient. 9 Qui mollis et dissolutus est in

opere suo frater est sua opera dissipantis. 10

Turris fortissima nomen Domini ; ad ipsum

currit justus, et exaltabitur. 11 Substantia

divitis urbs roboris ejus, et quasi murus

validus circumdans eum. 12 Antequam

conteratur, exaltatur cor hominis, et

antequam glorificetur, humiliatur. 13 Qui

prius respondet quam audiat, stultum se esse

demonstrat, et confusione dignum. 14

Spiritus viri sustentat imbecillitatem suam ;

spiritum vero ad irascendum facilem quis

poterit sustinere ? 15 Cor prudens possidebit

scientiam, et auris sapientium quærit

doctrinam. 16 Donum hominis dilatat viam

ejus, et ante principes spatium ei facit. 17

Justus prior est accusator sui : venit amicus

ejus, et investigabit eum. 18 Contradictiones

comprimit sors, et inter potentes quoque

dijudicat. 19 Frater qui adjuvatur a fratre

quasi civitas firma, et judicia quasi vectes

urbium. 20 De fructu oris viri replebitur

venter ejus, et genimina labiorum ipsius

saturabunt eum. 21 Mors et vita in manu

linguæ ; qui diligunt eam comedent fructus

ejus. 22 Qui invenit mulierem bonam invenit

bonum, et hauriet jucunditatem a Domino.

Qui expellit mulierem bonam expellit bonum

; qui autem tenet adulteram stultus est et

impius. 23 Cum obsecrationibus loquetur

pauper, et dives effabitur rigide.

26

24 Mąż miły w obcowaniu większym

przyjacielem będzie niźli brat.

19

1 Lepszy jest ubogi, który chodzi w prostocie

swojej, niźli bogaty warg przewrotnych a

głupi. 2 Gdzie nie ma umiejętności duszy,

nie ma dobra, a kto prędkich jest nóg,

potknie się. 3 Głupota człowieka wywraca

drogę jego, a przeciw Bogu wre w sercu

swym. 4 Bogactwa przysparzają wielu

przyjaciół, lecz od ubogiego i ci, których

miał, odstępują. 5 Świadek fałszywy nie

ujdzie karania, a kto mówi kłamstwa, nie

ucieknie. 6 Wielu Czci osobę możnego i są

przyjaciółmi dającego dary. 7 Bracia

człowieka ubogiego nienawidzą go, nadto i

przyjaciele daleko odstępują od niego. 8 Kto

tylko na słowa się sadzi, nic nie będzie miał,

lecz kto ma rozum, miłuje duszę swoją, a

strzegący roztropności znajdzie dobra. 9

Świadek fałszywy nie ujdzie karania, a kto

mówi kłamstwa, zginie. 10 Nie przystoi

głupiemu rozkosz, ani słudze panować nad

książętami. 11 Nauka męża po cierpliwości

bywa poznana, a chwałą jego jest mijać

nieprawość. 12 Jak ryk lwa tak i gniew

króla, a jak rosa na trawie tak wesołość

twarzy jego. 13 Boleścią dla ojca syn głupi,

a dachem ustawicznie kapiącym swarliwa

niewiasta. 14 Dom i majętności dane bywają

od rodziców, ale żona roztropna tylko od

samego Pana. 15 Lenistwo przynosi

ospałość, a dusza niedbała będzie łaknęła.

16 Kto strzeże przykazania, strzeże duszy

swojej, leez kto zaniedbuje drogi swej,

umorzony będzie. 17 Na lichwę daje Panu,

kto ma litość nad ubogim, i nagrodę jego

odda mu. 18 Ćwicz syna twego, nie

rozpaczaj, a ku zabiciu jego nie przykładaj

duszy twojej. 19 Kto niecierpliwy jest,

szkodę poniesie, a gdy wydrze, drugie

przyda. 20 Słuchaj porady i przyjmuj

karcenie, abyś był mądrym na przyszłość. 21

Wiele myśli w sercu męża, a wola Pańska

trwać będzie. 22 Człowiek potrzebujący jest

miłosierny, a lepszy jest ubogi niż mąż

kłamliwy. 23 Bojaźń Pańska (prowadzi) do

żywota, i w obfitości mieszkać będzie bez

24 Vir amabilis ad societatem magis amicus

erit quam frater.

19

1 Melior est pauper qui ambulat in

simplicitate sua quam dives torquens labia

sua, et insipiens. 2 Ubi non est scientia

animæ, non est bonum, et qui festinus est

pedibus offendet. 3 Stultitia hominis

supplantat gressus ejus, et contra Deum

fervet animo suo. 4 Divitiæ addunt amicos

plurimos ; a paupere autem et hi quos habuit

separantur. 5 Testis falsus non erit impunitus,

et qui mendacia loquitur non effugiet. 6

Multi colunt personam potentis, et amici

sunt dona tribuentis. 7 Fratres hominis

pauperis oderunt eum ; insuper et amici

procul recesserunt ab eo. Qui tantum verba

sectatur nihil habebit ; 8 qui autem possessor

est mentis diligit animam suam, et custos

prudentiæ inveniet bona. 9 Falsus testis non

erit impunitus, et qui loquitur mendacia

peribit. 10 Non decent stultum deliciæ, nec

servum dominari principibus. 11 Doctrina

viri per patientiam noscitur, et gloria ejus est

iniqua prætergredi. 12 Sicut fremitus leonis,

ita et regis ira, et sicut ros super herbam, ita

et hilaritas ejus. 13 Dolor patris filius stultus,

et tecta jugiter perstillantia litigiosa mulier.

14 Domus et divitiæ dantur a parentibus ; a

Domino autem proprie uxor prudens. 15

Pigredo immittit soporem, et anima dissoluta

esuriet. 16 Qui custodit mandatum custodit

animam suam ; qui autem negligit viam

suam mortificabitur. 17 Fœneratur Domino

qui miseretur pauperis, et vicissitudinem

suam reddet ei. 18 Erudi filium tuum ; ne

desperes : ad interfectionem autem ejus ne

ponas animam tuam. 19 Qui impatiens est

sustinebit damnum, et cum rapuerit, aliud

apponet. 20 Audi consilium, et suscipe

disciplinam, ut sis sapiens in novissimis tuis.

21 Multæ cogitationes in corde viri ;

voluntas autem Domini permanebit. 22

Homo indigens misericors est, et melior est

pauper quam vir mendax. 23 Timor Domini

ad vitam, et in plenitudine commorabitur

absque visitatione pessima. 24 Abscondit

piger manum suam sub ascella, nec ad os

27

nawiedzenia złego. 24 Kryje leniwy rękę

swą pod pachą, ani do ust swoich jej nie

przykłada. 25 Gdy zaraźliwego zbijesz,

głupi mędrszym będzie, a jeśli skarcisz

mądrego, zrozumie karność. 26 Kto zasmuca

ojca i wypędza matkę, bezecny jest i

nieszczęśliwy. 27 Nie przestawaj, synu,

słuchać nauki, a umiej słowa umiejętności.

28 Świadek nieprawy śmieje się z sądu, a

usta niezbożnych pożerają nieprawość. 29

Nagotowano na pośmiewców sąd i młoty

bijące na ciała głupich.

20

1 Rozpustna rzecz wino i zwadliwe

pijaństwo; ktokolwiek się w nich kocha, nie

będzie mądry. 2 Jak ryk lwa tak i postrach

króla; kto go drażni, grzeszy przeciw duszy

swojej. 3 Zaszczytem jest dla człowieka

stronić od zwady, a wszyscy głupi wdają się

w swary. 4 Dla zimna leniwiec orać nie

chciał, przeto będzie żebrał w lecie, a nie

dadzą mu. 5 Jak woda głęboka tak rada w

sercu męża, ale człowiek mądry wyczerpie

ją. 6 Wielu ludzi miłosiernymi zowią, ale

męża wiernego kto znajdzie? 7

Sprawiedliwy, który chodzi w prostocie

swojej, błogosławionych po sobie synów

zostawi. 8 Król, który siedzi na stolicy

sądowej, rozprasza wszystko złe spojrzeniem

swoim. 9 Któż może mówić: "Czyste jest

serce moje, jestem wolny od grzechu?" 10

Waga i waga, miara i miara: oboje obrzydłe

jest u Boga. 11 Po skłonnościach można

poznać dziecię, czy czyste i prawe są uczynki

jego. 12 Ucho słuchające i oko widzące, Pan

jedno i drugie uczynił. 13 Nie kochaj się w

spaniu, aby cię ubóstwo nie przycisnęło;

otwórz oczy swoje, a najedz się chleba. 14

"Złe jest, złe jest," mówi każdy kupujący, a

odszedłszy, wtedy się będzie chwalił. 15 Jest

złoto i obfitość pereł, ale naczyniem drogim

usta umiejętności. 16 Weźmij suknię tego,

który ręczył za obcego, i za obcych weź

zastaw od niego. 17 Słodki jest człowiekowi

chleb kłamstwa, a potem napełnią się

piaskiem usta jego. 18 Myśli utwierdzają się

naradami, i dobrym kierownictwem mają być

prowadzone wojny. 19 Z takim, który

suum applicat eam. 25 Pestilente flagellato

stultus sapientior erit ; si autem corripueris

sapientem, intelliget disciplinam. 26 Qui

affligit patrem, et fugat matrem,

ignominiosus est et infelix. 27 Non cesses,

fili, audire doctrinam, nec ignores sermones

scientiæ. 28 Testis iniquus deridet judicium,

et os impiorum devorat iniquitatem. 29

Parata sunt derisoribus judicia, et mallei

percutientes stultorum corporibus.

20

1 Luxuriosa res vinum, et tumultuosa

ebrietas : quicumque his delectatur non erit

sapiens. 2 Sicut rugitus leonis, ita et terror

regis : qui provocat eum peccat in animam

suam. 3 Honor est homini qui separat se a

contentionibus ; omnes autem stulti

miscentur contumeliis. 4 Propter frigus piger

arare noluit ; mendicabit ergo æstate, et non

dabitur illi. 5 Sicut aqua profunda, sic

consilium in corde viri ; sed homo sapiens

exhauriet illud. 6 Multi homines misericordes

vocantur ; virum autem fidelem quis

inveniet ? 7 Justus qui ambulat in

simplicitate sua beatos post se filios

derelinquet. 8 Rex qui sedet in solio judicii

dissipat omne malum intuitu suo. 9 Quis

potest dicere : Mundum est cor meum ;

purus sum a peccato ? 10 Pondus et pondus,

mensura et mensura : utrumque abominabile

est apud Deum. 11 Ex studiis suis intelligitur

puer, si munda et recta sint opera ejus. 12

Aurem audientem, et oculum videntem :

Dominus fecit utrumque. 13 Noli diligere

somnum, ne te egestas opprimat : aperi

oculos tuos, et saturare panibus. 14 Malum

est, malum est, dicit omnis emptor ; et cum

recesserit, tunc gloriabitur. 15 Est aurum et

multitudo gemmarum, et vas pretiosum labia

scientiæ. 16 Tolle vestimentum ejus qui

fidejussor extitit alieni, et pro extraneis aufer

pignus ab eo. 17 Suavis est homini panis

mendacii, et postea implebitur os ejus

calculo. 18 Cogitationes consiliis roborantur,

et gubernaculis tractanda sunt bella. 19 Ei qui

revelat mysteria, et ambulat fraudulenter, et

28

objawia tajemnice i chodzi zdradliwie i

roztwiera wargi swe, nie miej towarzystwa.

20 Kto złorzeczy ojcu swemu i matce,

pochodnia jego zgaśnie wpośród ciemności.

21 Dziedzictwo, do którego się na początku

spieszą, na końcu błogosławieństwa mieć nie

będzie. 22 Nie mów : "Odpłacę złem!"

Czekaj na Pana, a wybawi cię. 23

Obrzydliwością jest u Pana waga i waga ;

szala zdradliwa nie jest dobra. 24 Od Pana

bywają kierowane kroki męża; a któryż z

ludzi może zrozumieć drogę swoją? 25

Zgubą jest dla człowieka pożerać świętych i

uczynione śluby odwoływać. 26 Król mądry

rozpędza bezbożników i obraca na nich koło.

27 Duch człowieczy jest pochodnią Pańską,

która wypatruje wszystkie skrytości

wnętrzne. 28 Miłosierdzie i prawda strzegą

króla, a łaskawością umacnia się stolica jego.

29 Weselem młodych moc ich, a ozdobą

starych sędziwość. 30 Siność rany usunie zło

i razy we wnętrznościach brzucha.

21

1 Jak biegi wód, tak serce królewskie w ręce

Pańskiej; dokądkolwiek chce, nachyli je. 2

Wszelka droga człowieka zda mu się być

prawa, ale Pan waży serca. 3 Czynić

miłosierdzie i sprawiedliwość bardziej się

Panu podoba niźli ofiary. 4 Wyniosłość

oczu jest nadętością serca, świecą

bezbożnych grzech. 5 Myśli mocnego

zawsze w dostatku, lecz każdy leniwy

zawsze jest w niedostatku. 6 Kto zbiera

skarby językiem kłamliwym, nikczemny i

szalony jest, i wpadnie w sidła śmierci. 7

Drapiestwo niezbożnych porywa ich, gdyż

nie chcieli czynić, co prawe jest. 8

Przewrotna droga człowiecza daleka jest, ale

kto jest czysty, szczera sprawa jego. 9 Lepiej

jest siedzieć w kącie dachu niźli z żoną

swarliwą i we wspólnym domu. 10 Dusza

bezbożnego pożąda zła, nie zlituje się nad

bliźnim swoim. 11 Po ukaraniu zaraźliwego

mędrszy będzie prostaczek, a jeśli naśladuje

mądrego, przyjmie naukę. 12 Myśli

sprawiedliwy o domu bezbożnego, aby

odciągnąć bezbożnych od złego. 13 Kto

zatyka uszy swe na wołanie ubogiego, będzie

dilatat labia sua, ne commiscearis. 20 Qui

maledicit patri suo et matri, extinguetur

lucerna ejus in mediis tenebris : 21 hæreditas

ad quam festinatur in principio, in novissimo

benedictione carebit. 22 Ne dicas : Reddam

malum : exspecta Dominum, et liberabit te.

23 Abominatio est apud Dominum pondus et

pondus ; statera dolosa non est bona. 24 A

Domino diriguntur gressus viri : quis autem

hominum intelligere potest viam suam ? 25

Ruina est homini devorare sanctos, et post

vota retractare. 26 Dissipat impios rex

sapiens, et incurvat super eos fornicem. 27

Lucerna Domini spiraculum hominis, quæ

investigat omnia secreta ventris. 28

Misericordia et veritas custodiunt regem, et

roboratur clementia thronus ejus. 29

Exsultatio juvenum fortitudo eorum, et

dignitas senum canities. 30 Livor vulneris

absterget mala, et plagæ in secretioribus

ventris.

21

1 Sicut divisiones aquarum, ita cor regis in

manu Domini : quocumque voluerit,

inclinabit illud. 2 Omnis via viri recta sibi

videtur : appendit autem corda Dominus. 3

Facere misericordiam et judicium magis

placet Domino quam victimæ. 4 Exaltatio

oculorum est dilatatio cordis ; lucerna

impiorum peccatum. 5 Cogitationes robusti

semper in abundantia ; omnis autem piger

semper in egestate est. 6 Qui congregat

thesauros lingua mendacii vanus et excors

est, et impingetur ad laqueos mortis. 7

Rapinæ impiorum detrahent eos, quia

noluerunt facere judicium. 8 Perversa via viri

aliena est ; qui autem mundus est, rectum

opus ejus. 9 Melius est sedere in angulo

domatis, quam cum muliere litigiosa, et in

domo communi. 10 Anima impii desiderat

malum : non miserebitur proximo suo. 11

Mulctato pestilente, sapientior erit parvulus,

et si sectetur sapientem, sumet scientiam. 12

Excogitat justus de domo impii, ut detrahat

impios a malo. 13 Qui obturat aurem suam

ad clamorem pauperis, et ipse clamabit, et

non exaudietur. 14 Munus absconditum

29

i sam wołał, a nie wysłuchają go. 14 Dar,

potajemnie dany, gasi gniewy i upominek w

zanadrzu rozgniewanie wielkie. 15 Radość

sprawiedliwemu jest czynić sąd, a strach

działajacym nieprawość. 16 Człowiek,

który zbłądzi z drogi nauki, w zgromadzeniu

olbrzymów mieszkać będzie. 17 Kto się

kocha w używaniu, w niedostatku będzie ;

kto miłuje wino i tłuste kąski, nie wzbogaci

się. 18 Bezbożny będzie wydany za

sprawiedliwego, a nieprawy. za prawych. 19

Lepiej jest mieszkać w ziemi pustynnej, niźli

z żoną swarliwą i gniewliwą. 20 Skarb

pożądany i wonny olejek w mieszkaniu

sprawiedliwego, a głupi człowiek rozleje go.

21 Kto idzie za sprawiedliwością i

miłosierdziem, znajdzie życie,

sprawiedliwość i chwałę. 22 Do miasta

mocnych wdarł się mądry i zniszczył moc,

której ufało. 23 Kto strzeże ust swoich i

języka swego, strzeże od ucisków duszę

swoją. 24 Hardego i pysznego zowią

niemądrym, który w gniewie pysznie się

sprawuje. 25 Pragnienia zabijają leniwego,

albowiem nie chciały nic robić ręce jego; 26

przez cały dzień pragnie i pożąda, a kto

sprawiedliwy jest, daje bez przestanku. 27

Ofiary bezbożnych obrzydliwe, gdyż są

składane z grzechu. 28 Świadek kłamliwy

zginie, mąż posłuszny będzie opowiadał

zwycięstwo. 29 Człowiek bezbożny

zuchwale zatwardza twarz swoją, ale kto

prawy jest, prostuje drogę swoją. 30 Nie ma

mądrośá, nie ma roztropności, nie ma rady

przeciw Panu. 31 Konia gotują na dzień

bitwy, ale Pan daje wybawienie.

22

1 Lepsze jest imię dobre niż wielkie

bogactwa, łaska nad srebro i złoto. 2 Bogaty

i ubogi spotkali się: obydwu Pan jest

stworzycielem. 3 Przemyślny zobaczył

nieszczęście i skrył się, niedoświadczony

przeszedł i poniósł szkodę. 4 Koniec

skromności bojaźń Pańska, bogctwo i chwała

i żywot. 5 Oręże i miecze są na drodze

przewrotnego, lecz kto strzeże duszy swej,

daleko odstępuje od nich. 6 Przysłowie

mówi : "Młodzieniec wedle drogi swej ;

extinguit iras, et donum in sinu

indignationem maximam. 15 Gaudium justo

est facere judicium, et pavor operantibus

iniquitatem. 16 Vir qui erraverit a via

doctrinæ in cœtu gigantum commorabitur.

17 Qui diligit epulas in egestate erit ; qui

amat vinum et pinguia non ditabitur. 18 Pro

justo datur impius, et pro rectis iniquus. 19

Melius est habitare in terra deserta quam

cum muliere rixosa et iracunda. 20 Thesaurus

desiderabilis, et oleum in habitaculo justi : et

imprudens homo dissipabit illud. 21 Qui

sequitur justitiam et misericordiam inveniet

vitam, justitiam, et gloriam. 22 Civitatem

fortium ascendit sapiens, et destruxit robur

fiduciæ ejus. 23 Qui custodit os suum et

linguam suam custodit ab angustiis animam

suam. 24 Superbus et arrogans vocatur

indoctus, qui in ira operatur superbiam. 25

Desideria occidunt pigrum : noluerunt enim

quidquam manus ejus operari. 26 Tota die

concupiscit et desiderat ; qui autem justus

est, tribuet, et non cessabit. 27 Hostiæ

impiorum abominabiles, quia offeruntur ex

scelere. 28 Testis mendax peribit ; vir

obediens loquetur victoriam. 29 Vir impius

procaciter obfirmat vultum suum ; qui autem

rectus est corrigit viam suam. 30 Non est

sapientia, non est prudentia, non est

consilium contra Dominum. 31 Equus

paratur ad diem belli ; Dominus autem

salutem tribuit.

22

1 Melius est nomen bonum quam divitiæ

multæ ; super argentum et aurum gratia

bona. 2 Dives et pauper obviaverunt sibi :

utriusque operator est Dominus. 3 Callidus

vidit malum, et abscondit se ; innocens

pertransiit, et afflictus est damno. 4 Finis

modestiæ timor Domini, divitiæ, et gloria, et

vita. 5 Arma et gladii in via perversi ; custos

autem animæ suæ longe recedit ab eis. 6

Proverbium est : adolescens juxta viam suam

; etiam cum senuerit, non recedet ab ea. 7

30

choćby się zestarzał, nie odstąpi od niej." 7

Bogaty ubogim rozkazuje, a kto u kogo

pożycza, sługą jest tego, który mu pożyczył.

8 Kto sieje nieprawość, będzie żął

nieszczęście, i rózga gniewu jego zniszczeje.

9 Kto skłonny jest do miłosierdzia,

błogosławiony będzie, bo chleba swego dał

ubogiemu. Zwycięstwo i cześć otrzyma, kto

dary daje, i porywa duszę tych, co je biorą.

10 Wypędź naśmiewcę, a wynijdzie z nim

swar, i ustaną zatargi i potwarze. 11 Kto

miłuje czystość serca, dla wdzięku ust

swoich będzie miał przyjacielem króla. 12

Oczy Pańskie strzegą umiejętności, a słowa

nieprawego bywają wywrócone. 13 Mówi

leniwiec: "Lew jest na dworze, wpośród ulic

zabity będę." 14 Usta cudzej są dołem

głębokim; na kogo się Pan gniewa, wpadnie

weń. 15 Głupota przywlązana jest do serca

dziecięcego, ale rózga karania wypędzi ją.

16 Kto uciska ubogiego, aby przysporzyć

sobie majętnośá, da sam bogatszemu i będzie

biedę cierpiał.

II. Słowa Mędrców. (22,11- 24,34)

PIERWSZY ZBIÓR (22,17 - 24,22)

1. WSTĘP (22,17-21).

17 Nakłoń ucha twego, a słuchaj słów

mędrców i serce swoje przyłóż do nauki

mojej, która ci będzie piękna, 18 gdy ją

zachowasz w sercu swoim, i rozpłynie się po

wargach twoich; 19 aby było w Panu ufanie

twoje, dlatego a ją dziś pokazałem. 20 Oto ci

ją potrójnie opisałem w myślach i w nauce,

21 aby ci okazać stałość i słowa prawdy,

abyś według nich odpowiadał tym, którzy cię

posłali.

2. RÓŻNE PRZEPISY (22,22 - 23,28).

22 Nie zadawaj gwałtu ubogiemu, dlatego że

ubogi jest, i nie gnęb biednego w bramie. 23

Albowiem Pan będzie sądził sprawę jego, i

przebije tych, którzy przebili duszę jego. 24

- Nie bądź przyjaáelem człowieka

gniewliwego i nie chodź z mężem

zapalczywym, 25 byś snadź nie przywykł do

Dives pauperibus imperat, et qui accipit

mutuum servus est fœnerantis. 8 Qui seminat

iniquitatem metet mala, et virga iræ suæ

consummabitur. 9 Qui pronus est ad

misericordiam benedicetur : de panibus enim

suis dedit pauperi. Victoriam et honorem

acquiret qui dat munera ; animam autem

aufert accipientium. 10 Ejice derisorem, et

exibit cum eo jurgium, cessabuntque causæ

et contumeliæ. 11 Qui diligit cordis

munditiam, propter gratiam labiorum

suorum habebit amicum regem. 12 Oculi

Domini custodiunt scientiam, et

supplantantur verba iniqui. 13 Dicit piger :

Leo est foris ; in medio platearum

occidendus sum. 14 Fovea profunda os

alienæ : cui iratus est Dominus, incidet in

eam. 15 Stultitia colligata est in corde pueri,

et virga disciplinæ fugabit eam. 16 Qui

calumniatur pauperem ut augeat divitias suas,

dabit ipse ditiori, et egebit.

17 Inclina aurem tuam, et audi verba

sapientium : appone autem cor ad doctrinam

meam, 18 quæ pulchra erit tibi cum

servaveris eam in ventre tuo, et redundabit

in labiis tuis : 19 ut sit in Domino fiducia tua,

unde et ostendi eam tibi hodie. 20 Ecce

descripsi eam tibi tripliciter, in

cogitationibus et scientia : 21 ut ostenderem

tibi firmitatem et eloquia veritatis,

respondere ex his illis qui miserunt te.

22 Non facias violentiam pauperi quia pauper

est, neque conteras egenum in porta : 23

quia judicabit Dominus causam ejus, et

configet eos qui confixerunt animam ejus. 24

Noli esse amicus homini iracundo, neque

ambules cum viro furioso : 25 ne forte discas

semitas ejus, et sumas scandalum animæ

31

ścieżek jego i nie wziął zgorszenia dla duszy

twojej. 26 - Nie bywaj między tymi, którzy

rękę dają i którzy się czynią poręczycielami

za długi; 27 bo jeśli nie masz skąd zwrócić,

czemuż nie ma zabrać przykrycia z łóżka

twego? 28 - Nie przestępuj granic starych,

które założyli ojcowie twoi. 29 - Widziałeś

męża biegłego w sprawach swoich? Przed

królami stać będzie, a nie będzie przed

podłymi.

23

1 Gdy siądziesz, aby jeść z książęciem, pilnie

bacz, co położono przed tobą, 2 i połóż nóż

na gardle twoim, jeśli jednak masz w mocy

duszę twoją. 3 Nie pożądaj pokarmów tego,

u którego jest chleb kłamstwa. 4 - Nie

pracuj, aby się wzbogacić, ale załóż miarę

przezorności twojej. 5 Nie podnoś oczu

twoich na bogactwa, których mieć nie

możesz, bo uczynią sobie skrzydła jakby orle

i ulecą do nieba. 6 - Nie jadaj z człowiekiem

zazdrosnym i nie pragnij pokarmów jego, 7

bo na kształt wieszczka i zgadywacza

domniemywa się, czego nie wie."Jedz i pij,"

rzecze tobie, a myśl jego nie jest z tobą. 8

Pokarmy któreś jadł, zrzucisz i utracisz

wdzięczne słowa twoje. 9 - Nie mów do

uszu głupców, bo wzgardzą nauką wymowy

twojej. 10 - Nie tykaj granic małych dziatek

i nie wchodź na rolę sierót, bo powinowaty

ich mocny jest, i on będzie sądził przeciw

tobie sprawę ich. 12 - Niech wnijdzie do

ćwiczenia serce twoje, a uszy twoje do słów

umiejętności. 13 Nie pozbawiaj dzieáęcia

karności, bo jeśli je ćwiczysz rózgą, nie

umrze. Ty je oćwiczysz rózgą, 14 a duszę

jego z otchłani wybawisz. 15 - Synu mój,

jeśli mądre będzie serce twoje, będzie się z

tobą radowało serce moje, i będą się weselić

nerki moje, 16 gdy usta twoje będą mówić

dobrze. 17 - Niech nie zazdrośá grzesznym

serce twoje, ale w bojaźni Pańskiej trwaj

przez cały dzień, 18 bo będziesz miał

nadzieję na końcu, a oczekiwanie twe nie

będzie zawiedzione. 19 - Słuchaj, synu mój,

a bądź mądry i kieruj na drodze duszą twoją.

20 Nie bywaj na biesiadach pijaków ani na

ucztach tych, którzy mięso na jedzenie

tuæ. 26 Noli esse cum his qui defigunt manus

suas, et qui vades se offerunt pro debitis : 27

si enim non habes unde restituas, quid causæ

est ut tollat operimentum de cubili tuo ? 28

Ne transgrediaris terminos antiquos, quos

posuerunt patres tui. 29 Vidisti virum

velocem in opere suo ? coram regibus stabit,

nec erit ante ignobiles.

23

1 Quando sederis ut comedas cum principe,

diligenter attende quæ apposita sunt ante

faciem tuam. 2 Et statue cultrum in gutture

tuo : si tamen habes in potestate animam

tuam. 3 Ne desideres de cibis ejus, in quo est

panis mendacii. 4 Noli laborare ut diteris,

sed prudentiæ tuæ pone modum. 5 Ne erigas

oculos tuos ad opes quas non potes habere,

quia facient sibi pennas quasi aquilæ, et

volabunt in cælum. 6 Ne comedas cum

homine invido, et ne desideres cibos ejus : 7

quoniam in similitudinem arioli et

conjectoris æstimat quod ignorat. Comede

et bibe, dicet tibi ; et mens ejus non est

tecum. 8 Cibos quos comederas evomes, et

perdes pulchros sermones tuos. 9 In auribus

insipientium ne loquaris, qui despicient

doctrinam eloquii tui. 10 Ne attingas

parvulorum terminos, et agrum pupillorum

ne introëas : 11 propinquus enim illorum

fortis est, et ipse judicabit contra te causam

illorum. 12 Ingrediatur ad doctrinam cor

tuum, et aures tuæ ad verba scientiæ. 13

Noli subtrahere a puero disciplinam : si enim

percusseris eum virga, non morietur. 14 Tu

virga percuties eum, et animam ejus de

inferno liberabis. 15 Fili mi, si sapiens fuerit

animus tuus, gaudebit tecum cor meum : 16

et exsultabunt renes mei, cum locuta fuerint

rectum labia tua. 17 Non æmuletur cor tuum

peccatores, sed in timore Domini esto tota

die : 18 quia habebis spem in novissimo, et

præstolatio tua non auferetur. 19 Audi, fili

mi, et esto sapiens, et dirige in via animum

tuum. 20 Noli esse in conviviis potatorum,

nec in comessationibus eorum qui carnes ad

vescendum conferunt : 21 quia vacantes

32

znoszą; 21 bo którzy się pijaństwu oddają i

którzy się na uczty składają, zniszczeją, a w

łatach chodzić będzie ospałość. 22 - Słuchaj

ojca twego, który cię zrodził, i nie gardź

matką twoją, gdy się zestarzeje. 23 Kupuj

prawde, a nie sprzedawaj mądrości i nauki i

umiejętności. 24 Raduje się bardzo ojciec

sprawiedliwego ; kto zrodził mądrego,

weselić się będzie z niego. 25 Niech się

weseli ojciec twój i matka twoja, a niech się

raduje, która cię urodziła ! 26 Daj mi, synu

mój, serce twoje, a oczy twoje niech strzegą

dróg moich, 27 bo dołem głębokim jest

nierządnica, a studnią ciasną - cudza. 28

Czyha na drodze jak zbójca, a jeśli

niebaczych ujrzy, zabije ich.

3. PIJAŃSTWO I JEGO SKUTKI

(23, 29-35).

29 Komu biada? czyjemu ojcu biada? komu

swary ? komu doły ? komu bez przyczyny

rany ? komu płynienie oczu ? 30 Czyż nie

tym, którzy zasiadają przy winie i bawią się

kubków wypróżnia I niem ? 31 Nie patrz na

wino, gdy się rumieni, gdy się rozjaśni w

szklanicy barwa jego; 32 łagodnie wehodzi,

ale na końcu ukąsi jak wąż i jak żmija jad

rozpuści. 33 Oczy twe będą patrzeć na

cudze, a serce twe będzie mówić

przewrotności. 34 I będziesz jak śpiący

wpośród morza i jak uśpiony sternik, gdy ster

straci. 35 I rzeczesz : "Bili mię, ale mnie nie

bolało; ciągnęli mię, a nie czułem. Kiedyż się

ocucę i znowu wino znajdę ?"

4. NOWE PRZEPISY (24,1-22).

24

1 Nie zazdrość ludziom złynl ani nie pożądaj

być z nimi. 2 Albowiem serce ich myśli o

drapiestwie, a usta ich mówią oszustwo. 3 -

Mądrością będzie zbudowany dom, a

roztropnością umocniony będzie. 4 Przez

umiejętność napełniają się spiżarnie

wszelaką majętnością kosztowną i piękną. 5

Człowiek mądry mocny jest, a mąż uczony

silny i potężny. 6 Bo z rozważnym

potibus et dantes symbola consumentur, et

vestietur pannis dormitatio. 22 Audi patrem

tuum, qui genuit te, et ne contemnas cum

senuerit mater tua. 23 Veritatem eme, et noli

vendere sapientiam, et doctrinam, et

intelligentiam. 24 Exsultat gaudio pater justi

; qui sapientem genuit, lætabitur in eo. 25

Gaudeat pater tuus et mater tua, et exsultet

quæ genuit te. 26 Præbe, fili mi, cor tuum

mihi, et oculi tui vias meas custodiant. 27

Fovea enim profunda est meretrix, et puteus

angustus aliena. 28 Insidiatur in via quasi

latro, et quos incautos viderit, interficiet.

29 Cui væ ? cujus patri væ ? cui rixæ ? cui

foveæ ? cui sine causa vulnera ? cui suffusio

oculorum ? 30 nonne his qui commorantur in

vino, et student calicibus epotandis ? 31 Ne

intuearis vinum quando flavescit, cum

splenduerit in vitro color ejus : ingreditur

blande, 32 sed in novissimo mordebit ut

coluber, et sicut regulus venena diffundet.

33 Oculi tui videbunt extraneas, et cor tuum

loquetur perversa. 34 Et eris sicut dormiens

in medio mari, et quasi sopitus gubernator,

amisso clavo. 35 Et dices : Verberaverunt

me, sed non dolui ; traxerunt me, et ego non

sensi. Quando evigilabo, et rursus vina

reperiam ?

24

1 Ne æmuleris viros malos, nec desideres

esse cum eis : 2 quia rapinas meditatur mens

eorum, et fraudes labia eorum loquuntur. 3

Sapientia ædificabitur domus, et prudentia

roborabitur. 4 In doctrina replebuntur

cellaria, universa substantia pretiosa et

pulcherrima. 5 Vir sapiens fortis est, et vir

doctus robustus et validus : 6 quia cum

dispositione initur bellum, et erit salus ubi

33

przygotowaniem zaczyna się wojnę, a będzie

pomyślność, gdzie jest wiele rady. 7 Za

wysoka dla głupiego mądrość, nie otworzy w

bramie ust swoich. 8 - Kto myśli źle czynić,

głupim nazwany będzie. 9 Myślą głupiego

jest grzech, a obrzydliwością dla ludzi

obmówca. 10 - Jeśli utrudzony zwątpisz w

dzień ucisku, umniejszy się siła twoja. 11 -

Wybawiaj tych, których na śmierć wiodą, a

których ciągną na stracenie, wyzwalać nie

przestawaj. 12 Jeśli rzeczesz : "Nie mam na

to siły," który patrzy na serce, ten rozumie, a

stróża duszy twej nic nie omyli i odda

człowiekowi według uczynków jego. 13 -

Jedz miód, synu mój, bo dobry jest, i plastr

najsłodszy gardłu twojemu. 14 Tak i

umiejętność mądrości duszy twojej; gdy ją

znajdziesz, będziesz miał nadzieję na

ostatku, a nadzieja twoja nie zginie. 15 - Nie

czyhaj i nie szukaj bezbożności w domu

sprawiedliwego, i nie mąć spokoju jego; 16

bo siedemkroć upadnie sprawiedliwy, i

powstanie, lecz bezbożni w zło wpadną. 17 -

Gdy upadnie nieprzyjaciel twój, nie wesel

się, i z upadku jego niech się nie raduje serce

twoje, 18 aby nie ujrzał Pan i nie miał ci za

złe, i nie odwrócił gniewu swego od niego.

19 - Nie sprzeczaj się ze złymi ani nie

zazdrość bezbożnym, 20 bo źli nie mają

nadziei na przyszłość, a świeca bezbożnych

zagaśnie. 21 - Bój sig Pana, synu mój, i

króla, a z obmówcami nie wdawaj się, 22 bo

nagle nadejdzie zatracenie ich, a upadek

obydwu któż zna ?

DRUGI ZBIÓR (24,23-34)

23 I to też od mędrców :

Sprawiedliwość w sądzie (24,23-25).

Mieć wzgląd na osobę u sądu, niejest rzeczą

dobrą. 24 Którzy mówią bezbożnemu :

"Jesteś sprawiedliwy," będą ich ludzie

przeklinać i brzydzić się nimi będą

pokolenia. 25 Którzy go karzą, będą

chwaleni ; przyjdzie na nich

błogosławieństwo.

multa consilia sunt. 7 Excelsa stulto sapientia

; in porta non aperiet os suum. 8 Qui cogitat

mala facere stultus vocabitur : 9 cogitatio

stulti peccatum est, et abominatio hominum

detractor. 10 Si desperaveris lassus in die

angustiæ, imminuetur fortitudo tua. 11

Erue eos qui ducuntur ad mortem, et qui

trahuntur ad interitum, liberare ne cesses. 12

Si dixeris : Vires non suppetunt ; qui

inspector est cordis ipse intelligit : et

servatorem animæ tuæ nihil fallit, reddetque

homini juxta opera sua. 13 Comede, fili mi,

mel, quia bonum est, et favum dulcissimum

gutturi tuo. 14 Sic et doctrina sapientiæ

animæ tuæ : quam cum inveneris, habebis in

novissimis spem, et spes tua non peribit. 15

Ne insidieris, et quæras impietatem in domo

justi, neque vastes requiem ejus. 16 Septies

enim cadet justus, et resurget : impii autem

corruent in malum. 17 Cum ceciderit

inimicus tuus ne gaudeas, et in ruina ejus ne

exsultet cor tuum : 18 ne forte videat

Dominus, et displiceat ei, et auferat ab eo

iram suam. 19 Ne contendas cum pessimis,

nec æmuleris impios : 20 quoniam non

habent futurorum spem mali, et lucerna

impiorum extinguetur. 21 Time Dominum,

fili mi, et regem, et cum detractoribus non

commiscearis : 22 quoniam repente

consurget perditio eorum, et ruinam

utriusque quis novit ?

23 Hæc quoque sapientibus.

Cognoscere personam in judicio non est

bonum. 24 Qui dicunt impio : Justus es :

maledicent eis populi, et detestabuntur eos

tribus. 25 Qui arguunt eum laudabuntur,

et super ipsos veniet benedictio.

34

Różne zasady (24,26-29).

26 W wargi całuje, kto odpowiada słowa

dobre. 27 Gotuj na dworze dzieło twoje i

uprawiaj pilnie rolę twoją, abyś potem dom

twój zbudował. 28 Nie świadcz

niepotrzebnie przeciw bliźniemu twemu i nie

zdradzaj nikogo wargami twymi. 29 Nie

mów: "Jak on mi uczynił, tak mu uczynię,

oddam każdemu według uczynku jego !"

Pole leniwego (24,30-34).

30 Szedłem przez pole człowieka leniwego i

przez winnicę męża głupiego, 31 a oto

wszystko zarosło pokrzywami, ciernie

pokryły grunt jego, i rozwalił się płot

kamienny. 32 Ujrzawszy to schowałem w

sercu swoim, a z przykładu nauczyłem się

rozumu. 33 - Trochę, mówię, pośpisz, trochę

podrzemiesz, trochę ręce złożysz dla

odpoczynku : 34 aż ci przyjdzie jako poseł

ubóstwo, a żebractwo jako mąż zbrojny.

III. DRUGI ZBIÓR SALOMONA

(25,1- 29,27)

25

1 I te przypowieści Salomonowe, które

spisali mężowie Ezechiasza, króla judzkiego.

2 Chwałą Bożą jest taić słowo, a chwałą

królów wybadać mowę. 3 Niebo wysoko, a

ziemia nisko, a serce królewskie jest

niewybadane.

Król a bezbożność (25,4-5).

4 Wydziel żużel od srebra, a zrobi się

naczynie czyste; 5 usuń bezbożność od

oblicza królewskiego, a umocni się

sprawiedliwością stolica jego.

Pokora wobec wielkich (25,6-7).

6 Nie staraj się błyszczeć wobec króla i na

miejscu wielmożnych nie stawaj. 7 Bo

lepiej, iż ci rzeką : "Wstąp wyżej," niżbyś

miał być poniżony przed książęciem.

26 Labia deosculabitur qui recta verba

respondet. 27 Præpara foris opus tuum, et

diligenter exerce agrum tuum, ut postea

ædifices domum tuam. 28 Ne sis testis frustra

contra proximum tuum, nec lactes

quemquam labiis tuis. 29 Ne dicas :

Quomodo fecit mihi, sic faciam ei ; reddam

unicuique secundum opus suum.

30 Per agrum hominis pigri transivi, et per

vineam viri stulti : 31 et ecce totum

repleverant urticæ, et operuerant superficiem

ejus spinæ, et maceria lapidum destructa

erat. 32 Quod cum vidissem, posui in corde

meo, et exemplo didici disciplinam. 33

Parum, inquam, dormies, modicum

dormitabis ; pauxillum manus conseres ut

quiescas : 34 et veniet tibi quasi cursor

egestas, et mendicitas quasi vir armatus.

25

1 Hæ quoque parabolæ Salomonis, quas

transtulerunt viri Ezechiæ regis Juda. 2

Gloria Dei est celare verbum, et gloria

regum investigare sermonem. 3 Cælum

sursum, et terra deorsum, et cor regum

inscrutabile.

4 Aufer rubiginem de argento, et egredietur

vas purissimum. 5 Aufer impietatem de vultu

regis, et firmabitur justitia thronus ejus.

6 Ne gloriosus appareas coram rege, et in

loco magnorum ne steteris. 7 Melius est enim

ut dicatur tibi : Ascende huc, quam ut

humilieris coram principe.

35

Chowanie tajemnicy (25,8-10).

8 Co widziały oczy twoje, tego wnet nie

powiadaj w swarze, byś potem poprawić tego

nie mógł, gdybyś zelżył przyjaciela swego. 9

Prowadź sprawę z przyjacielem twoim, a

tajemnicy obcemu nie odkrywaj; 10 by

snadź usłyszawszy nie natrząsał się z ciebie i

nie przestałby ci w oczy wyrzucać. Łaska i

przyjaźń wolnym czynią; chowaj je sobie,

byś nie był pośmiewiskiem. 11 Jabłka złote

na srebrnych łóżkach - kto mówi słowo czasu

swego. 12 Nausznica złota i perła świecąca

13 - kto strofuje mądrego i ucho posłuszne.

13 Jak zimno śnieżne we żniwa, tak

posłaniec wierny temu, który go posłał:

duszy jego uspokojenie sprawia. 14 Obłok i

wiatr, a deszcz za nimi nie idzie - mąż

wychwalający się, a nie spełniający obietnic.

15 Cierpliwością będzie książę ubłagany, a

język łagodny złamie twardość.

Być powściągliwym nawet wobec przyjaciół

(25,16-17).

16 Miód znalazłeś ? jedz tyle, ile ci potrzeba,

byś snadź objadłszy się go, nie zrzucił. 17

Powściągnij nogę twoją od domu bliźniego

twego, by kiedy, będąc syt, nie miał cię w

nienawiści. 18 Oszczepem i mieczem i

strzałą ostrą jest człowiek, który mówi

przeciw bliźniemu swemu fałszywe

świadectwo. 19 Ząb spróchniały i noga

zmęczona - kto ma nadzieję w niewiernym w

dzień ucisku, 20 i traci płaszcz w dzień

zimna. Ocet w saletrze - kto śpiewa pieśni

sercu znękanemu. Jak mól odzieniu, a robak

drzewu, tak smutek męża szkodzi sercu.

Szlachetna zemsta (25,21-22).

21 Jeśli łaknie nieprzyjaciel twój, nakarm go;

jeśli pragnie, daj mu się wody napić, 22 bo

węgle ogniste zgromadzisz na głowę jego, a

Pan ci to nagrodzi. 23 Wiatr północny

rozpędza deszcze, a oblicze smutne język

uwłaczający. 24 Lepiej siedzieć w kącie

dachu niźli z żoną swarliwą we wspólnym

domu. 25 Zimna woda dla duszy pragnącej,

8 Quæ viderunt oculi tui ne proferas in jurgio

cito, ne postea emendare non possis, cum

dehonestaveris amicum tuum. 9 Causam

tuam tracta cum amico tuo, et secretum

extraneo ne reveles : 10 ne forte insultet tibi

cum audierit, et exprobrare non cesset.

Gratia et amicitia liberant : quas tibi serva,

ne exprobrabilis fias. 11 Mala aurea in lectis

argenteis, qui loquitur verbum in tempore

suo. 12 Inauris aurea, et margaritum fulgens,

qui arguit sapientem et aurem obedientem.

13 Sicut frigus nivis in die messis, ita

legatus fidelis ei qui misit eum : animam

ipsius requiescere facit. 14 Nubes, et ventus,

et pluviæ non sequentes, vir gloriosus et

promissa non complens. 15 Patientia lenietur

princeps, et lingua mollis confringet

duritiam.

16 Mel invenisti : comede quod sufficit tibi,

ne forte satiatus evomas illud. 17 Subtrahe

pedem tuum de domo proximi tui, nequando

satiatus oderit te. 18 Jaculum, et gladius, et

sagitta acuta, homo qui loquitur contra

proximum suum falsum testimonium. 19

Dens putridus, et pes lassus, qui sperat super

infideli in die angustiæ, 20 et amittit pallium

in die frigoris. Acetum in nitro, qui cantat

carmina cordi pessimo. Sicut tinea

vestimento, et vermis ligno, ita tristitia viri

nocet cordi.

21 Si esurierit inimicus tuus, ciba illum ; si

sitierit, da ei aquam bibere : 22 prunas enim

congregabis super caput ejus, et Dominus

reddet tibi. 23 Ventus aquilo dissipat pluvias,

et facies tristis linguam detrahentem. 24

Melius est sedere in angulo domatis quam

cum muliere litigiosa et in domo communi.

25 Aqua frigida animæ sitienti, et nuntius

36

a poselstwo dobre z ziemi dalekiej. 26

Żródło nogą zamącone i zdrój zepsuty -

sprawiedliwy upadający przed bezbożnikiem.

27 Jak temu, który je wiele miodu, nie jest

zdrowo, tak, kto chce wybadać majestat,

będzie przygnieciony przez chwałę. 28 Jak

miasto otwarte i bez murów, tak człowiek,

który w mowie nie może powściągnąć ducha

swego.

26

1 Jak śnieg w lecie, a deszcz we żniwa, tak

nie przystoi głupiemu chwała. 2 Jak ptak

przelotny i wróbel tam i sam latający, tak

przekleństwo bez przyczyny wymówione na

kogoś przyjdzie.

Głupi (26,3- 12).

3 Bicz na konia, wędzidło na osła, a kij na

grzbiet głupiego. 4 Nie odpowiadaj

głupiemu według głupoty jego, abyś nie był

jemu podobny. 5 Odpowiedz głupiemu

według głupoty jego, aby siebie nie uważał

za mędrca. 6 Chroma na nogi i nieprawość

pije, kto posyła słowa przez posła głupiego.

7 Jak chromy na darmo ma piękne golenie,

tak nieprzystojna jest przypowieść w ustach

głupiego. 8 Jak kto rzuca kamień na stos

Merkurego, tak kto oddaje cześć głupiemu.

9 Jak gdyby cierń urósł w ręce pijanego, tak

przypowieść w ustach głupiego. 10 Sąd

nadaje koniec sprawom, a kto głupiemu

rozkaże milczenie, gniew uśmierza. 11 Jak

pies, który się wraca do wymiotów swoich,

tak głupi, który powtarza głupstwo swoje.

12 Widziałeś człowieka, który siebie

poczytuje za mędrca? większą nadeń

nadzieję będzie miał głupi.

Leniwiec (26, 13-16).

13 Mówi leniwiec : "Lew jest na drodze i

lwica na drogach." 14 Jak drzwi obracają się

na zawiasach swoich, tak leniwiec na łóżku

swoim. 15 Kryje leniwiec rękę pod pachą

swoją i z trudem ją podnosi do ust swoich.

16 Leniwiec zda się sobie mędrszy, niźli

siedmiu mężów mądrze mówiących. 17 Jak

bonus de terra longinqua. 26 Fons turbatus

pede et vena corrupta, justus cadens coram

impio. 27 Sicut qui mel multum comedit non

est ei bonum, sic qui scrutator est majestatis

opprimetur a gloria. 28 Sicut urbs patens et

absque murorum ambitu, ita vir qui non

potest in loquendo cohibere spiritum suum.

26

1 Quomodo nix in æstate, et pluviæ in messe,

sic indecens est stulto gloria. 2 Sicut avis ad

alia transvolans, et passer quolibet vadens,

sic maledictum frustra prolatum in

quempiam superveniet.

3 Flagellum equo, et camus asino, et virga in

dorso imprudentium. 4 Ne respondeas stulto

juxta stultitiam suam, ne efficiaris ei similis.

5 Responde stulto juxta stultitiam suam, ne

sibi sapiens esse videatur. 6 Claudus pedibus,

et iniquitatem bibens, qui mittit verba per

nuntium stultum. 7 Quomodo pulchras

frustra habet claudus tibias, sic indecens est

in ore stultorum parabola. 8 Sicut qui mittit

lapidem in acervum Mercurii, ita qui tribuit

insipienti honorem. 9 Quomodo si spina

nascatur in manu temulenti, sic parabola in

ore stultorum. 10 Judicium determinat

causas, et qui imponit stulto silentium iras

mitigat. 11 Sicut canis qui revertitur ad

vomitum suum, sic imprudens qui iterat

stultitiam suam. 12 Vidisti hominem

sapientem sibi videri ? magis illo spem

habebit insipiens.

13 Dicit piger : Leo est in via, et leæna in

itineribus. 14 Sicut ostium vertitur in cardine

suo, ita piger in lectulo suo. 15 Abscondit

piger manum sub ascella sua, et laborat si ad

os suum eam converterit. 16 Sapientior sibi

piger videtur septem viris loquentibus

sententias. 17 Sicut qui apprehendit auribus

37

gdy kto psa złapie za uszy, tak kto

niecierpliwy mimo idąc wdaje się w swary

drugiego. 18 Jak jest winny ten, który

wypuszcza strzały i włócznie na zabicie, tak

człowiek, 19 który podstępnie szkodzi

przyjacielowi swemu, a gdy go przychwycą,

mówi: "W żarcie to zrobiłem."

Podżegacz (26,20-22).

20 Gdy nie stanie drew, zgaśnie ogień; gdzie

nie ma podszczuwacza, ustaną zwady. 21

Jak węgle do żaru i jak drwa do ognia, tak

człowiek gniewliwy swary pobudza. 22

Słowa podszczuwacza jakoby proste, a one

przenikają aż do wnętrzności żywota.

Człowiek żywiący nienawiść (26,23-26).

23 Jak gdybyś naczynie gliniane srebrem

nieczystym chciał zdobić, tak wargi nadęte

ze złym sercem złączone. 24 Po mowie swej

bywa poznany nieprzyjaciel, kiedy w sercu

rozmyśla zdrady; 25 gdy zniży głos swój,

nie wierz mu, bo siedem złości jest w sercu

jego. 26 Kto pokrywa nienawiść zdradliwie,

tego złość będzie odkryta przed radą. 27 Kto

kopie dół, wpadnie weń, a kto toczy kamień,

obróci się nań. 28 Język kłamliwy nie miłuje

prawdy, a usta śliskie powodują zatracenie.

27

1 Nie chlub się dniem jutrzejszym nie

wiedząc, co przyszły dzień przyniesie. 2

Niech cię chwali cudzy, a nie usta twoje,

obcy, a nie wargi, twoje. 3 Ciężki jest

kamień i wagę ma piasek, ale gniew głupiego

nad oboje cięższy. 4 Gniew nie ma

miłosierdzia ani nagła zapalczywość, a

popędliwość wzburzonego ducha kto będzie

mógł znieść? 5 Lepsza jest jawna nagana niż

miłość tajemna. 6 Lepsze są rany od

miłującego, niż zdradliwe pocałunki od

nienawidzącego. 7 Dusza nasycona

podepcze plastr miodu, a dusza głodna i

gorzkie przyjmie za słodkie. 8 Jak ptak

przenoszący się z gniazda swego, tak

człowiek, który opuszcza miejsce swoje. 9

canem, sic qui transit impatiens et

commiscetur rixæ alterius. 18 Sicut noxius

est qui mittit sagittas et lanceas in mortem,

19 ita vir fraudulenter nocet amico suo, et

cum fuerit deprehensus dicit : Ludens feci.

20 Cum defecerint ligna extinguetur ignis, et

susurrone subtracto, jurgia conquiescent. 21

Sicut carbones ad prunas, et ligna ad ignem,

sic homo iracundus suscitat rixas. 22 Verba

susurronis quasi simplicia, et ipsa perveniunt

ad intima ventris.

23 Quomodo si argento sordido ornare velis

vas fictile, sic labia tumentia cum pessimo

corde sociata. 24 Labiis suis intelligitur

inimicus, cum in corde tractaverit dolos. 25

Quando submiserit vocem suam, ne

credideris ei, quoniam septem nequitiæ sunt

in corde illius. 26 Qui operit odium

fraudulenter, revelabitur malitia ejus in

consilio. 27 Qui fodit foveam incidet in eam,

et qui volvit lapidem revertetur ad eum. 28

Lingua fallax non amat veritatem, et os

lubricum operatur ruinas.

27

1 Ne glorieris in crastinum, ignorans quid

superventura pariat dies. 2 Laudet te alienus,

et non os tuum ; extraneus, et non labia tua.

3 Grave est saxum, et onerosa arena, sed ira

stulti utroque gravior. 4 Ira non habet

misericordiam nec erumpens furor, et

impetum concitati ferre quis poterit ? 5

Melior est manifesta correptio quam amor

absconditus. 6 Meliora sunt vulnera diligentis

quam fraudulenta oscula odientis. 7 Anima

saturata calcabit favum, et anima esuriens

etiam amarum pro dulci sumet. 8 Sicut avis

transmigrans de nido suo, sic vir qui

derelinquit locum suum. 9 Unguento et variis

odoribus delectatur cor, et bonis amici

consiliis anima dulcoratur. 10 Amicum

38

Olejkami i rozmaitą wonią uwesela się serce,

a dobrymi radami przyjaciela dusza się

cieszy. 10 Przyjaciela twego i przyjaciela

ojca twego nie opuszczaj, a w dom brata

twego nie wchodź w dzień zmartwienia

twego. Lepszy jest sąsiad bliski niźli brat

daleki. 11 Ucz się mądrości, synu mój, a

uweselaj serce moje, abyś mógł urągającemu

odpowiedzieć słowo. 12 Przemyślny

ujrzawszy niebezpieczeństwo, skrył się,

niedoświadczeni mijając ponieśli szkodę. 13

Weźmij suknię tego, który ręczył za obcego,

a za obcych weź zastaw od niego. 14 Kto

wstawszy o świcie, wielkim głosem

błogosławi bliźniemu swemu, będzie

podobny złorzeczącemu. 15 Dach, przez

który kapie w dzień zimny, i niewiasta

swarliwa są podobni do siebie; 16 kto ją

usiłuje powstrzymać, jakoby wiatr chwytał i

o oliwę dla prawicy swej wołać będzie. 17

Żelazo ostrzy się żelazem, a człowiek

zaostrza oblicze przyjaciela swego. 18 Kto

strzeże drzewa figowego, będzie jadł owoc

jego, a kto strzeże pana swego, uczczony

będzie. 19 Jak w wodzie pokazują się twarze

patrzących, tak serca człowiecze jawne są

mądrym. 20 Otchłań i zatracenie nie bywają

nigdy napełnione: tak i oczy człowiecze

nienasycone. 21 Jak próbują srebro w ogniu,

a złoto w piecu tak człowiek bywa

próbowany ustami chwalącego. Serce

niegodziwca wynajduje złości, a serce dobre

szuka umiejętności. 22 Choćbyś stłukł

głupiego w stępie jak krupy, bijąc z wierzchu

stęporem, nie będzie odjęta od niego głupota

jego.

Pilna troska o oborę przynosi miłe owoce

(27,23-27).

23 Pilnie poznawaj wygląd bydła twojego i

miej staranie o trzody twoje, bo nie zawsze

będziesz miał moc, 24 ale korona przejdzie z

pokolenia w pokolenie. 25 Otworzyły się

łąki i ukazały się trawy zielone, i zebrano

siano z gór. 26 Owce na szaty twoje, a kozły

na zapłatę pola.

tuum et amicum patris tui ne dimiseris, et

domum fratris tui ne ingrediaris in die

afflictionis tuæ. Melior est vicinus juxta

quam frater procul. 11 Stude sapientiæ, fili

mi, et lætifica cor meum, ut possis

exprobranti respondere sermonem. 12

Astutus videns malum, absconditus est :

parvuli transeuntes sustinuerunt dispendia.

13 Tolle vestimentum ejus qui spopondit pro

extraneo, et pro alienis aufer ei pignus. 14

Qui benedicit proximo suo voce grandi, de

nocte consurgens maledicenti similis erit. 15

Tecta perstillantia in die frigoris et litigiosa

mulier comparantur. 16 Qui retinet eam quasi

qui ventum teneat, et oleum dexteræ suæ

vocabit. 17 Ferrum ferro exacuitur, et homo

exacuit faciem amici sui. 18 Qui servat ficum

comedet fructus ejus, et qui custos est

domini sui glorificabitur. 19 Quomodo in

aquis resplendent vultus prospicientium, sic

corda hominum manifesta sunt prudentibus.

20 Infernus et perditio numquam implentur :

similiter et oculi hominum insatiabiles. 21

Quomodo probatur in conflatorio argentum

et in fornace aurum, sic probatur homo ore

laudantis. Cor iniqui inquirit mala, cor

autem rectum inquirit scientiam. 22 Si

contuderis stultum in pila quasi ptisanas

feriente desuper pilo, non auferetur ab eo

stultitia ejus.

23 Diligenter agnosce vultum pecoris tui,

tuosque greges considera : 24 non enim

habebis jugiter potestatem, sed corona

tribuetur in generationem et generationem.

25 Aperta sunt prata, et apparuerunt herbæ

virentes, et collecta sunt fœna de montibus.

26 Agni ad vestimentum tuum, et hædi ad

agri pretium.

39

27 Niech ci starczy kozie mleko na żywność

dla ciebie i na potrzeby domu twego, i na

pożywienie dla służebnic twoich.

28

1 Ucieka bezbożny, choć go nikt nie goni, ale

sprawiedliwy jak lew śmiały, bez bojaźni

będzie. 2 Dla grzechów ziemi wielu jest

książąt jej, a dla mądrości człowieka i

wiadomości tego, co się mówi, przedłuży się

żywot książęciu. 3 Człowiek ubogi,

uciszający ubogich, jest podobny do deszczu

gwałtownego, który głód przynosi. 4 Którzy

odstępują zakonu, chwalą bezbożnego ;

którzy go strzegą, zapalają się przeciw

niemu. 5 Źli ludzie nie myślą o sądzie, lecz

którzy szukają Pana, baczą na wszystko. 6

Lepszy jest ubogi chodzący w prostocie

swej, aniżeli bogaty na drogach

przewrotnych. 7 Kto strzeże zakonu, synem

mądrym jest, ale kto karmi obżerców,

zawstydza ojca swego. 8 Kto zbiera

bogactwa z lichwy i z procentu, zbiera je

szczodremu dla ubogich. 9 Kto odwraca

uszy swe, aby nie słuchać zakonu, modlitwa

jego obrzydła będzie. 10 Kto zwodzi

sprawiedliwych na złą drogę, w upadku

swym zginie, a prości posiądą dobra jego. 11

Człowiek bogaty zda się sobie mądrv, ale

ubogi roztropny wybada go. 12 Gdy się

radują sprawiedliwi, wielka jest sława, gdy

królują bezbożni, upadają ludzie. 13 Kto

ukrywa złości swe, szczęścia mieć nie

będzie, lecz kto wyznaje i opuści je,

miłosierdzie otrzyma. 14 Błogosławiony

człowiek, który się zawsze boi; lecz który

jest twardego serca, w nieszczęście wpadnie.

15 Lew ryczący i niedźwiedź łaknący - pan

bezbożny nad ubogim ludem. 16 Książę nie

mający roztropności wielu uciśnie przez

zdzierstwo; a kto nienawidzi chciwości, dni

jego będą przedłużone. 17 Człowieka, który

gwałt zadaje krwi duszy, choćby aż do grobu

uciekał, nikt nie podtrzymuje. 18 Kto chodzi

w prostocie, zbawiony będzie; kto

przewrotnymi drogami idzie, naraz upadnie.

19 Kto uprawia rolę swą, naje się chleba,

lecz kto się próżnowaniu oddaje, będzie syt

ubóstwa. 20 Mąż wierny wielce chwalony

27 Sufficiat tibi lac caprarum in cibos tuos,

et in necessaria domus tuæ, et ad victum

ancillis tuis.

28

1 Fugit impius nemine persequente ; justus

autem, quasi leo confidens, absque terrore

erit. 2 Propter peccata terræ multi principes

ejus ; et propter hominis sapientiam, et

horum scientiam quæ dicuntur, vita ducis

longior erit. 3 Vir pauper calumnians

pauperes similis est imbri vehementi in quo

paratur fames. 4 Qui derelinquunt legem

laudant impium ; qui custodiunt,

succenduntur contra eum. 5 Viri mali non

cogitant judicium ; qui autem inquirunt

Dominum animadvertunt omnia. 6 Melior est

pauper ambulans in simplicitate sua quam

dives in pravis itineribus. 7 Qui custodit

legem filius sapiens est ; qui autem

comessatores pascit confundit patrem suum.

8 Qui coacervat divitias usuris et fœnore,

liberali in pauperes congregat eas. 9 Qui

declinat aures suas ne audiat legem, oratio

ejus erit execrabilis. 10 Qui decipit justos in

via mala, in interitu suo corruet, et simplices

possidebunt bona ejus. 11 Sapiens sibi

videtur vir dives ; pauper autem prudens

scrutabitur eum. 12 In exsultatione justorum

multa gloria est ; regnantibus impiis, ruinæ

hominum. 13 Qui abscondit scelera sua non

dirigetur ; qui autem confessus fuerit et

reliquerit ea, misericordiam consequetur. 14

Beatus homo qui semper est pavidus ; qui

vero mentis est duræ corruet in malum. 15

Leo rugiens et ursus esuriens, princeps

impius super populum pauperem. 16 Dux

indigens prudentia multos opprimet per

calumniam ; qui autem odit avaritiam, longi

fient dies ejus. 17 Hominem qui calumniatur

animæ sanguinem, si usque ad lacum

fugerit, nemo sustinet. 18 Qui ambulat

simpliciter salvus erit ; qui perversis graditur

viis concidet semel. 19 Qui operatur terram

suam satiabitur panibus ; qui autem sectatur

otium replebitur egestate. 20 Vir fidelis

multum laudabitur ; qui autem festinat ditari

non erit innocens. 21 Qui cognoscit in judicio

faciem non bene facit ; iste et pro buccella

40

będzie, lecz kto się prędko chce wzbogacić,

nie będzie bez winy. 21 Kto w sądzie ma

wzgląd na osobę, niedobrze czyni; ten i dla

kęsa chleba odstępuje prawdy. 22 Człowiek,

który się prędko chce wzbogacić, a innym

zazdrości, nie wie, iż przyjdzie nań

niedostatek. 23 Kto gani człowieka, większą

potem łaskę znajdzie u niego niźli ten, który

łagodnym językiem zwodzi. 24 Kto bierze

co u ojca swego albo u matki, a mówi, że to

nie grzech, jest towarzyszem mężobójcy. 25

Kto się chlubi i pyszni, wszczyna zwady,

lecz kto ma nadzieję w Panu, uzdrowiony

będzie. 26 Kto ufa sercu swojemu, głupi

jest, ale kto mądrze sobie postępuje, ten

zbawiony będzie. 27 Kto daje ubogiemu, nie

zubożeje; kto gardzi proszącym, będzie

niedostatek cierpiał. 28 Gdy powstają

bezbożnicy, wtedy się kryją ludzie; gdy oni

zginą, mnożyć się będą sprawiedliwi.

29

1 Człowieka, który karcącym uporczywie

gardzi, nagła zguba spotka i nie przyjdzie do

zdrowia. 2 Kiedy się mnożą sprawiedliwi,

będzie się radowało pospólstwo; gdy

bezbożni władzę pochwycą, wzdychać

będzie lud. 3 Człowiek, który miłuje

mądrość, uwesela ojca swego, ale kto żywi

wszeteczne niewiasty, utraci majętność. 4

Król sprawiedliwy podnosi ziemię, mąż

chciwy wywróci ją. 5 Człowiek, który

łagodnymi a obłudnymi słowami mówi do

przyjaciela swego, sieć zastawia na nogi

jego. 6 Grzeszącego męża

niesprawiedliwego uwikła sidło, a

sprawiedliwy chwalić i weselić się będzie. 7

Zna sprawiedliwy sprawę ubogich, bezbożny

nie rozumie umiejętności. 8 Ludzie występni

rozpraszają miasto, a mądrzy gniew

odwracają. 9 Jeśli człowiek mądry będzie się

z głupim spierał, czy się gniewa, czy się

śmieje, nie znajdzie pokoju. 10 Mężowie

krwawi nienawidzą prostego, ale

sprawiedliwi szukają duszy jego. 11

Wszystkiego ducha swego pokazuje głupi,

mądry odkłada i chowa na przyszłość. 12

Władca, który rad słucha słów kłamliwych,

wszystkich sług ma bezbożnych. 13 Ubogi i

panis deserit veritatem. 22 Vir qui festinat

ditari, et aliis invidet, ignorat quod egestas

superveniet ei. 23 Qui corripit hominem

gratiam postea inveniet apud eum, magis

quam ille qui per linguæ blandimenta decipit.

24 Qui subtrahit aliquid a patre suo et a

matre, et dicit hoc non esse peccatum,

particeps homicidæ est. 25 Qui se jactat et

dilatat, jurgia concitat ; qui vero sperat in

Domino sanabitur. 26 Qui confidit in corde

suo stultus est ; qui autem graditur sapienter,

ipse salvabitur. 27 Qui dat pauperi non

indigebit ; qui despicit deprecantem

sustinebit penuriam. 28 Cum surrexerint

impii, abscondentur homines ; cum illi

perierint, multiplicabuntur justi.

29

1 Viro qui corripientem dura cervice

contemnit, repentinus ei superveniet

interitus, et eum sanitas non sequetur. 2 In

multiplicatione justorum lætabitur vulgus ;

cum impii sumpserint principatum, gemet

populus. 3 Vir qui amat sapientiam lætificat

patrem suum ; qui autem nutrit scorta perdet

substantiam. 4 Rex justus erigit terram ; vir

avarus destruet eam. 5 Homo qui blandis

fictisque sermonibus loquitur amico suo rete

expandit gressibus ejus. 6 Peccantem virum

iniquum involvet laqueus, et justus laudabit

atque gaudebit. 7 Novit justus causam

pauperum ; impius ignorat scientiam. 8

Homines pestilentes dissipant civitatem ;

sapientes vero avertunt furorem. 9 Vir

sapiens si cum stulto contenderit, sive

irascatur, sive rideat, non inveniet requiem.

10 Viri sanguinum oderunt simplicem ; justi

autem quærunt animam ejus. 11 Totum

spiritum suum profert stultus ; sapiens

differt, et reservat in posterum. 12 Princeps

qui libenter audit verba mendacii, omnes

ministros habet impios. 13 Pauper et creditor

obviaverunt sibi : utriusque illuminator est

Dominus. 14 Rex qui judicat in veritate

pauperes, thronus ejus in æternum

41

wierzyciel spotkali się : obydwu Pan

oświeca. 14 Król, który sądzi ubogich

według prawdy, stolica jego będzie na wieki

utwierdzona. 15 Rózga i karanie daje

mądrość, ale dziecię puszczone na swą wolę,

przynosi wstyd matce swojej. 16 Gdy się

mnożą bezbożni, mnożyć się będą

przestępstwa, lecz sprawiedliwi ujrzą ich

upadek. 17 Ćwicz syna twego, a pocieszy

cię i przyniesie rozkosz duszy twojej. 18

Gdy ustanie proroctwo, rozproszy się lud, ale

kto strzeże zakonu, jest błogosławiony. 19

Niewolnik nie może być słowami ukarany,

bo rozumie, co mówisz, a odpowiadać nie

chce. 20 Widziałeś człowieka prędkiego do

mówienia? Więcej się trzeba głupstwa

spodziewać, niż poprawy jego. 21 Kto w

rozkoszy od młodości chowa sługę swego,

potem dozna krnąbrności jego. 22 Człowiek

gniewliwy wzbudza zwady, a kto jest prędki

do gniewu, będzie ku grzeszeniu

skłonniejszy. 23 Za pysznym chodzi

poniżenie, a pokornego duchem ogarnie

chwała. 24 Kto jest wspólnikiem złodzieja,

ma w nienawiści duszę swoją: słucha

poprzysięgającego, a nie wydaje. 25 Kto się

boi człowieka, prędko upadnie; kto ma

nadzieję w Panu, podniesiony będzie. 26

Wielu szuka oblicza księcia, ale od Pana

wychodzi sąd każdego. 27 Brzydzą się

sprawiedliwi mężem bezbożnym, a bezbożni

brzydzą się tymi, którzy są na prostej drodze.

Syn strzegący słowa ujdzie zatracenia.

IV. Różne zbiory. (30,1 - 31,31)

1. SŁOWA AGURA (30,1-14).

30

1 Słowa Zgromadzającego, syna

Zwracającego. Widzenie, które powiadał

mąż, z którym Bóg jest i który, przez Boga z

nim mieszkającego umocniony, rzekł: 2

Jestem najgłupszy między mężami i

mądrości człowieczej nie ma we mnie. 3 Nie

nauczyłem się mądrości i nie znam

umiejętności świętych. 4 Któż wstąpił do

nieba i zstąpił ? kto zatrzymał wiatr w rękach

swoich ? kto zawiązał wody jakby w szacie?

firmabitur. 15 Virga atque correptio tribuit

sapientiam ; puer autem qui dimittitur

voluntati suæ confundit matrem suam. 16 In

multiplicatione impiorum multiplicabuntur

scelera, et justi ruinas eorum videbunt. 17

Erudi filium tuum, et refrigerabit te, et dabit

delicias animæ tuæ. 18 Cum prophetia

defecerit, dissipabitur populus ; qui vero

custodit legem beatus est. 19 Servus verbis

non potest erudiri, quia quod dicis intelligit,

et respondere contemnit. 20 Vidisti hominem

velocem ad loquendum ? stultitia magis

speranda est quam illius correptio. 21 Qui

delicate a pueritia nutrit servum suum postea

sentiet eum contumacem. 22 Vir iracundus

provocat rixas, et qui ad indignandum facilis

est erit ad peccandum proclivior. 23

Superbum sequitur humilitas, et humilem

spiritu suscipiet gloria. 24 Qui cum fure

participat odit animam suam ; adjurantem

audit, et non indicat. 25 Qui timet hominem

cito corruet ; qui sperat in Domino

sublevabitur. 26 Multi requirunt faciem

principis, et judicium a Domino egreditur

singulorum. 27 Abominantur justi virum

impium, et abominantur impii eos qui in

recta sunt via. Verbum custodiens filius

extra perditionem erit.

30

1 Verba Congregantis, filii Vomentis. Visio

quam locutus est vir cum quo est Deus, et qui

Deo secum morante confortatus, ait : 2

Stultissimus sum virorum, et sapientia

hominum non est mecum. 3 Non didici

sapientiam, et non novi scientiam

sanctorum. 4 Quis ascendit in cælum, atque

descendit ? quis continuit spiritum in

manibus suis ? quis colligavit aquas quasi in

vestimento ? quis suscitavit omnes terminos

42

kto założył wszystkie krańce ziemi ? Jakie

jest imię jego ? i jakie imię syna jego, jeśli

wiesz? 5 - Wszelka mowa Boża ognista,

tarczą jest mającym nadzieję w nim. 6 Nie

przydawaj nic do słów jego, aby cię nie

przekonał i nie znalazł kłamcą.- 7 O dwie

rzeczy prosiłem Ciebie, nie odmawiaj mi,

pókim żyw! 8 Marność i słowa kłamliwe

oddal ode mnie, żebractwa i bogactwa nie

dawaj mi, daj tylko to, co potrzebne do

utrzymania mego, 9 bym snadź nasycony nie

był przywiedziony do zaparcia się i nie rzekł

: "Któż jest Pan ?" albo ubóstwem

przyciśniony, nie jął.się kradzieży i fałszywie

nie przysięgał przez imię Boga mego. 10 -

Nie oskarżaj sługi przed panem jego, aby cię

snadź nie przeklinał i byś nie upadł. 11

Rodzaj, który ojcu swemu złorzeczy, i który

matce swej nie błogosławi; 12 rodzaj, który

się sobie zda być czysty, a przecież nie

obmył się z plugastwa swego; 13 rodzaj,

który ma wyniosłe oczy, a powieki ku górze

odwrócone; 14 rodzaj, który ma zamiast

zębów miecze i żuje trzonowymi swymi, aby

wygryźć biednych z ziemi i ubogich

spomiędzy ludzi.

2. ZBIÓR BEZIMIENNY (30,15-33).

15 Pijawka ma dwie córki mówiące:

"Przynieś, przynieś !" Trzy rzeczy są

nienasycone, a czwarta, która nigdy nie

rzecze : 16 "Dosyć" : otchłań, łono niewiasty

i ziemia, która się nie nasyca wodą, a ogień

nigdy nie mówi : "Dosyć." 17 - Oko, które

urąga ojcu i które gardzi rodzeniem matki

swojej, niech wykłują kruki znad potoków i

niech je wyjedzą orlęta 18 - Trzy rzeczy są

dla mnie trudne, a czwartej zgoła nie

pojmuję: 19 drogi orła w powietrzu, drogi

węża na skale, drogi okrętu wpośród morza i

drogi męża w młodości. 20 Taka jest też

droga cudzołożącej niewiasty, która zjadła, i

ucierając usta swoje mówi: "Nie uczyniłam

nic złego." 21 - Pod trzema rzeczami drży

ziemia, a czwartej znieść nie może: 22 pod

sługą, kiedy króluje, pod głupim, kiedy się

naje chleba, 23 pod nienawistną niewiastą,

kiedy za mąż poszła, i pod służebnicą, kiedy

się stanie dziedziczką po pani swojej. 24 -

terræ ? quod nomen est ejus, et quod nomen

filii ejus, si nosti ? 5 Omnis sermo Dei

ignitus : clypeus est sperantibus in se. 6 Ne

addas quidquam verbis illius, et arguaris,

inveniarisque mendax. 7 Duo rogavi te : ne

deneges mihi antequam moriar : 8 vanitatem

et verba mendacia longe fac a me ;

mendicitatem et divitias ne dederis mihi :

tribue tantum victui meo necessaria, 9 ne

forte satiatus illiciar ad negandum, et dicam

: Quis est Dominus ? aut egestate

compulsus, furer, et perjurem nomen Dei

mei. 10 Ne accuses servum ad dominum

suum, ne forte maledicat tibi, et corruas. 11

Generatio quæ patri suo maledicit, et quæ

matri suæ non benedicit ; 12 generatio quæ

sibi munda videtur, et tamen non est lota a

sordibus suis ; 13 generatio cujus excelsi sunt

oculi, et palpebræ ejus in alta surrectæ ; 14

generatio quæ pro dentibus gladios habet, et

commandit molaribus suis, ut comedat

inopes de terra, et pauperes ex hominibus.

15 Sanguisugæ duæ sunt filiæ, dicentes :

Affer, affer. Tria sunt insaturabilia, et

quartum quod numquam dicit : Sufficit. 16

Infernus, et os vulvæ, et terra quæ non

satiatur aqua : ignis vero numquam dicit :

Sufficit. 17 Oculum qui subsannat patrem, et

qui despicit partum matris suæ, effodiant

eum corvi de torrentibus, et comedant eum

filii aquilæ ! 18 Tria sunt difficilia mihi, et

quartum penitus ignoro : 19 viam aquilæ in

cælo, viam colubri super petram, viam navis

in medio mari, et viam viri in adolescentia.

20 Talis est et via mulieris adulteræ, quæ

comedit, et tergens os suum dicit : Non sum

operata malum. 21 Per tria movetur terra, et

quartum non potest sustinere : 22 per servum,

cum regnaverit ; per stultum, cum saturatus

fuerit cibo ; 23 per odiosam mulierem, cum

in matrimonio fuerit assumpta ; et per

ancillam, cum fuerit hæres dominæ suæ. 24

Quatuor sunt minima terræ, et ipsa sunt

43

Cztery rzeczy są maluczkie na ziemi, a one

są mędrsze nad mędrców: 25 mrówki, lud

słaby, który przygotowuje we żniwa żywność

sobie; zajączek, gmin nieduży, 26 który

czyni sobie w skałach łoże swoje; 27

szarańcza króla nie ma, a wszystka hufcami

swymi wychodzi; 28 pająk na rękach się

wspiera, a mieszka w pałacach królewskich.

29 - Trzy rzeczy są, które dobrze chodzą, a

czwarta, która szczęśliwie kroczy: 30 lew,

najmocniejszy między zwierzętami,

niczyjego się spotkanIa nie zlęknie; 31 kur

mający biodra przepasane, i baran, a i króla

nie masz, któryby mu się sprzeciwił. 32 -

Jest, który się głupim pokazał, skoro w górę

został wyniesiony; bo gdyby był rozumiał,

zatkałby był ręką usta swoje. 33 A kto

mocno ściska wymiona, chcąc wydoić

mleko, ten wyciska masło, a kto bardzo nos

wyciera, wyciska krew, a kto wzbudza

gniewy, powoduje niezgody.

3. SŁOWA LAMUELA (31,1-9).

31

1 Słowa Lamuela króla. Widzenie, którym go

pouczała matka jego. 2 - Cóż miły mój, cóż,

miły żywota mego, cóż, miły ślubów moich?

3 Nie dawaj niewiastom majętności twojej, i

bogactw twoich na zniszczenie królów. 4 -

Nie dawaj królom, o Lamuelu, nie dawaj

królom wina, bo tam nie ma żadnej

tajemnicy, gdzie panuje opilstwo; 5 by snadź

nie pili i nie zapomnieli sądów, a nie spaczyli

sprawy synów ubogiego. 6 Dawajcie sycery

smutnym i wino tym, których serce jest w

gorzkości: 7 niech piją i zapomną o nędzy

swojej, a boleści swojej więcej niech nie

wspominają. 8 - Otwórz usta swe dla

niemego i dla spraw wszystkich synów

przemijących! 9 Otwórz usta twoje, wskaż,

co jest sprawiedliwego, a sądź biednego i

ubogiego!

sapientiora sapientibus : 25 formicæ, populus

infirmus, qui præparat in messe cibum sibi ;

26 lepusculus, plebs invalida, qui collocat in

petra cubile suum ; 27 regem locusta non

habet, et egreditur universa per turmas suas ;

28 stellio manibus nititur, et moratur in

ædibus regis. 29 Tria sunt quæ bene

gradiuntur, et quartum quod incedit feliciter

: 30 leo, fortissimus bestiarum, ad nullius

pavebit occursum ; 31 gallus succinctus

lumbos ; et aries ; nec est rex, qui resistat ei.

32 Est qui stultus apparuit postquam elevatus

est in sublime ; si enim intellexisset, ori suo

imposuisset manum. 33 Qui autem fortiter

premit ubera ad eliciendum lac exprimit

butyrum ; et qui vehementer emungit elicit

sanguinem ; et qui provocat iras producit

discordias.

31

1 Verba Lamuelis regis. Visio qua erudivit

eum mater sua. 2 Quid, dilecte mi ? quid,

dilecte uteri mei ? quid, dilecte votorum

meorum ? 3 Ne dederis mulieribus

substantiam tuam, et divitias tuas ad

delendos reges. 4 Noli regibus, o Lamuel,

noli regibus dare vinum, quia nullum

secretum est ubi regnat ebrietas ; 5 et ne forte

bibant, et obliviscantur judiciorum, et

mutent causam filiorum pauperis. 6 Date

siceram mœrentibus, et vinum his qui amaro

sunt animo. 7 Bibant, et obliviscantur

egestatis suæ, et doloris sui non recordentur

amplius. 8 Aperi os tuum muto, et causis

omnium filiorum qui pertranseunt. 9 Aperi os

tuum, decerne quod justum est, et judica

inopem et pauperem.

44

4. POCHWAŁA DZIELNEJ NIEWIASTY

(31,10-31).

10 Niewiastę mężną któż znajdzie ? Daleko i

od ostatecznych granic cena jej. 11 Ufa jej

serce męża jej, a zdobyczy nie będzie

potrzebował. 12 Odda mu dobrem, a nie

złem, po wszystkie dni żywota swojego. 13

Szukała wełny i lnu, i robiła zręcznością rąk

swoich. 14 Stała się jak okręt kupiecki, z

daleka przywożąc żywność swoją. 15 I w

nocy wstawała i dała zdobycz domownikom

swoim i pokarmy służebnikom swoim. 16

Obejrzała rolę i kupiła ją, z zarobku rąk

swoich zasadziła winnicę. 17 Przepasała

mocą biodra swoje i wzmocniła ramiona

swoje: 18 Skosztowała i ujrzała, że dobre

jest kupiectwo jej, nie zgaśnie w nocy

kaganiec jej. 19 Rękę swą przyłożyła do

mocnych rzeczy, a palce jej ujęły wrzeciono.

20 Rękę swą otworzyła ubogiemu, a dłonie

swe wyciągnęła ku biednemu. 21 Nie będzie

się bała dla domu swego zimna śnieżnego, bo

wszyscy domownicy jej mają po dwie

suknie. 22 Obicie sprawiła sobie, bisior i

szkarłat odzieniem jej. 23 Poważany jest

mąż jej w radzie, gdy usiądzie między

starszymi ziemi. 24 Płótno delikatne zrobiła

i sprzedała, i pas podała Chananejczykowi.

25 Moc i uroda ubiorem jej, i śmiać się

będzie w czas ostatni. 26 Usta swe otwiera

mądrości, a uprzejme pouczenie na języku

jej. 27 Upatrywała ścieżki domu swego, a

chleba próżnując nie jadła. 28 Powstali

synowie jej, i szczęśliwą sławili, mąż jej, i

chwalił ją: 29 "Wiele córek zebrało

bogactwa; tyś przewyższyła wszystkie." 30

Zwodnicze wdzięki i marna jest piękność :

niewiasta bojąca się Boga, ta będzie

chwalona. 31 Dajcie jej z owoców rąk jej, i

niech ją chwalą w bramach uczynki jej !

10 Mulierem fortem quis inveniet ? procul et

de ultimis finibus pretium ejus. 11 Confidit

in ea cor viri sui, et spoliis non indigebit. 12

Reddet ei bonum, et non malum, omnibus

diebus vitæ suæ. 13 Quæsivit lanam et linum,

et operata est consilia manuum suarum. 14

Facta est quasi navis institoris, de longe

portans panem suum. 15 Et de nocte surrexit,

deditque prædam domesticis suis, et cibaria

ancillis suis. 16 Consideravit agrum, et emit

eum ; de fructu manuum suarum plantavit

vineam. 17 Accinxit fortitudine lumbos suos,

et roboravit brachium suum. 18 Gustavit, et

vidit quia bona est negotiatio ejus ; non

extinguetur in nocte lucerna ejus. 19 Manum

suam misit ad fortia, et digiti ejus

apprehenderunt fusum. 20 Manum suam

aperuit inopi, et palmas suas extendit ad

pauperem. 21 Non timebit domui suæ a

frigoribus nivis ; omnes enim domestici ejus

vestiti sunt duplicibus. 22 Stragulatam

vestem fecit sibi ; byssus et purpura

indumentum ejus. 23 Nobilis in portis vir

ejus, quando sederit cum senatoribus terræ.

24 Sindonem fecit, et vendidit, et cingulum

tradidit Chananæo. 25 Fortitudo et decor

indumentum ejus, et ridebit in die

novissimo. 26 Os suum aperuit sapientiæ, et

lex clementiæ in lingua ejus. 27 Consideravit

semitas domus suæ, et panem otiosa non

comedit. 28 Surrexerunt filii ejus, et

beatissimam prædicaverunt ; vir ejus, et

laudavit eam. 29 Multæ filiæ congregaverunt

divitias ; tu supergressa es universas. 30

Fallax gratia, et vana est pulchritudo : mulier

timens Dominum, ipsa laudabitur. 31 Date ei

de fructu manuum suarum, et laudent eam in

portis opera ejus.

45