Kształtowanie się prawa antydyskryminacyjnego w UE

dr Adam BodnarWydział Prawa i Administracji UW

Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Poznań, 19 kwietnia 2013 r.

piątek, 19 kwietnia 13

Zasada niedyskryminacji ze względu na płeć

Traktat o EWG z 1957 r. - postanowienia dotyczące zakazu dyskryminacji ze względu na płeć; zakaz dyskryminacji jako korzyść dla funkcjonowania gospodarki rynkowej i Wspólnego Rynku (wpływ szkoły ordoliberalizmu)do 2000 r. - zastosowanie wyłącznie do zatrudnienia i stosunków pracy, po Traktacie z Amsterdamu - także sfera dostępu do dóbr i usług (paradygmat praw człowieka)Dyrektywa 76/207/EWG - równe traktowanie kobiet i mężczyzn na rynku pracy; Dyrektywa 79/7/EWG - stopniowe wprowadzenie równego traktowania kobiet i mężczyzn w sferze zabezpieczenia społecznego; Dyrektywa 97/80/WE z 1997 r. - ciężar dowodu w sprawach dyskryminacji ze względu na płećDyrektywa 2006/54/WE w sprawie równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracyDyrektywa 2004/113/WE - równe traktowanie kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do towarów i usług

piątek, 19 kwietnia 13

Orzecznictwo ETS dotyczące dyskryminacji ze względu na płeć

sprawa 43/75 Defrenne v. Sabena (różna płaca za pracę na równorzędnym stanowisku); liczne sprawy interpretujące dyrektywy oraz przepisy traktatowe w zakresie dyskryminacji ze względu na płeć w sferze zatrudnienia i zabezpieczenia społecznego (lata 80. i 90.);

funkcja rynkowa, regulacyjna i konstytucyjna orzeczeń ETS

sprawa C-423/04, Richards v. Secretary of State (wiek emerytalny a kwestia korekty płci)

sprawa C-104/09, Roca Alvarez (prawo do przerwy w pracy na karmienie dziecka)

sprawa C-236/09, Test-Achats (różne traktowanie kobiet i mężczyzn w zakresie składki ubezpieczeniowej)

piątek, 19 kwietnia 13

Traktat z Maastricht i obywatelstwo UE

zakaz dyskryminacji ze względu na przynależność państwową (art. 18 TFUE, ex art. 12 TWE, ex art. 6 Traktatu EWG) - tzw. „obywatel rynkowy”

od Traktatu z Maastricht instytucja obywatelstwa UE - nadawanie nowego znaczenia zakazowi dyskryminacji; zastosowanie zakazu dyskryminacji w kontekście korzystania ze swobody przepływu obywateli UE (a nie tylko pracowników czy osób świadczących usługi)

orzecznictwo ETS (np. C-85/96 Martinez Sala, C-184/99 Rudy Grzelczyk, C-148/02, Garcia Avello)

zastosowanie także w stosunkach wewnętrznych (por. np. sprawa Tesseyre rozpatrywana przez NSA)

zakaz dyskryminacji także osób prawnych (np. w kontekście prowadzenia działalności gospodarczej w innym państwie UE)

piątek, 19 kwietnia 13

Traktat z Amsterdamu - przełom w zakresie prawa

antydyskryminacyjnego lata 90-te - wzrost nacjonalizmów, lobbying na rzecz wprowadzenia dodatkowych kompetencji UE w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji

Traktat z Amsterdamu z 1997 r. - wprowadzenie art. 13 TWE (obecnie art. 19 TFEU)

Art. 19 TFEU - kompetencja do stanowienia prawa w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji w odniesieniu do pięciu dodatkowych przyczyn dyskryminacyjnych (pochodzenie rasowe i etniczne, religia i światopogląd, wiek, niepełnosprawność, orientacja seksualna)

Art. 19 TFEU - nowe kompetencje w zakresie dyskryminacji ze względu na płeć

piątek, 19 kwietnia 13

Dyrektywa 2000/43 oraz Dyrektywa 2000/78

Dyrektywa 2000/43/WE wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe i etniczne; przyjęta w czerwcu 2000 r. - termin implementacji 19 lipca 2003 r.

Dyrektywa 2000/78/WE ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy; przyjęta w listopadzie 2000 r. - termin implementacji 2 grudnia 2003 r.

szeroki, ale niewystarczający zakres zastosowania

definicje pojęć i zasad dotyczących odpowiedzialności za przypadki dyskryminacji: dyskryminacja bezpośrednia, pośrednia, szykanowanie, wiktymizacja, dostęp do środków prawnych, odwrócenie ciężaru dowodu

piątek, 19 kwietnia 13

Zakres dyrektyw

stosunki pracownicze

sfera związana z zawodem

zabezpieczenie społeczne

ochrona zdrowia edukacja

dostęp do dóbr i usług

powszechnie oferowanych

płeć x x x x

pochodzenie rasowe i etniczne

x x x x x x

religia lub wyznanie x x

wiek x x

niepełno-sprawność x x

orientacja seksualna x x

piątek, 19 kwietnia 13

Implementacja dyrektyw UE w państwach członkowskich

problemy z implementacją dyrektyw antydyskryminacyjnych w wielu państwach członkowskich, np.

brak organu ds. równości (albo niewystarczające kompetencje)opóźnienia w implementacji dyrektywwprowadzanie do prawa krajowego definicji niezgodnych z dyrektywaminieskuteczne środki dochodzenia odpowiedzialnościbrak zrozumienia przez sądy zasad wynikających z dyrektyw

wdrażanie przepisów pod naciskiem Unii Europejskiej (w tym postępowania przed ETS i możliwe kary finansowe), por. np. ustawa z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania

piątek, 19 kwietnia 13

Projekt tzw. dyrektywy „horyzontalnej”

projekt dyrektywy „horyzontalnej” przyjęty przez Komisję w 2008 r.; część tzw. odnowionej agendy społecznej na XXI wiek

zablokowanie prac nad dyrektywą przez państwa członkowskie

poparcie polityczne dla dyrektywy „horyzontalnej” ze strony Parlamentu Europejskiego

lobbying na rzecz dyrektywy przez ogólnoeuropejskie organizacje pozarządowe (np. ILGA-Europe, AGE, European Women’s Lobby, Amnesty International - np. wspólne oświadczenie z 12 stycznia 2012 r.)

brak perspektyw przyjęcia dyrektywy „horyzontalnej”

piątek, 19 kwietnia 13

Traktat z Lizbony i Karta Praw Podstawowych UE

prawnie wiążący charakter Karty Praw Podstawowych (niezależnie od protokołu polsko-brytyjskiego, por. sprawa C-493/10 N.S.)

wprowadzenie ogólnego zakazu dyskryminacji w zakresie korzystania z praw gwarantowanych Kartą PP (art. 21 Karty); równe traktowanie kobiet i mężczyzn (art. 23 Karty)

nowe przyczyny zakazanej dyskryminacji (np. dane genetyczne)

Karta PP - znaczenie dla weryfikacji zgodności prawa UE oraz działań organów i instytucji UE (oraz państw członkowskich przy wykonywaniu kompetencji UE)

Karta PP - nie stwarza dodatkowych kompetencji legislacyjnych dla UE

piątek, 19 kwietnia 13

Rozwój niektórych koncepcji prawa antydyskryminacyjnego w

orzecznictwie TS UE

sprawy C-144/04 Mangold oraz C-555/07 Kücükdeveci - zasada niedyskryminacji ze względu na wiek jako ogólna zasada prawa wspólnotowego opinia Rzecznika Generalnego w sprawie C-147/08, Jürgen Römer v. City of Hamburg - zasada niedyskryminacji ze względu na orientację seksualną jako ogólna zasada prawa wspólnotowego?wstrzemięźliwe stanowisko ETS w wyroku w sprawie Römer (10 maja 2011 r.)dyskryminacja przez asocjację „ze względu na niepełnosprawność” (sprawa C-303/06 Coleman)długotrwała choroba a pojęcie niepełnosprawności (C-335/11 Jette Ring v Dansk almennyttigt Boligselskab DAB oraz sprawa C-337/11 LoneSkouboe Werge v Pro Display A/S)

piątek, 19 kwietnia 13

Konwencja ONZ jako nowe źródło prawa antydyskryminacyjnego UE

Unia Europejską jako strona Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych - podpisanie: 30 marca 2007 r., ratyfikacja: 23 grudnia 2010 r.

Konwencja ONZ jako tzw. umowa mieszana (państwa członkowskie oraz UE jako strony umowy międzynarodowej)

nowy paradygmat podejścia do praw osób z niepełnosprawnościami (model praw człowieka, konieczność dostosowania się społeczeństwa)

problem konwergencji czy konfliktu standardów w zakresie ochrony praw osób z niepełnosprawnościami

piątek, 19 kwietnia 13

Wyzwania na najbliższą przyszłość

przenikanie się standardów ETPCz oraz prawa antydyskryminacyjnego UE (symbol - podręcznik Agencji Praw Podstawowych i ETPCz)

przystąpienie Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

autonomiczny rozwój prawa antydyskryminacyjnego w poszczególnych państwach członkowskich (np. Equality Act 2010 w Wielkiej Brytanii i orzecznictwo sądów)

pogarszanie się standardów w niektórych państwach członkowskich i brak wystarczającej reakcji UE (np. Grecja, Węgry)

prawo antydyskryminacyjne w UE a tzw. trzeci filar (np. przestępstwa z nienawiści), por. Decyzja Ramowa Rady 2008/913/WSiSW z dn. 28 listopada 2008 r. w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawno karnych.

piątek, 19 kwietnia 13

Dziękuję za uwagę

dr Adam Bodnar

Wydział Prawa i Administracji UW

Helsińska Fundacja Praw Człowieka

www.zpc.wpia.uw.edu.pl

www.hfhr.pl

e-mail: a.bodnar@wpia.uw.edu.pl

twitter: @adbodnar

piątek, 19 kwietnia 13