kumanda devreleri
TRANSCRIPT
-
7/31/2019 kumanda devreleri
1/18
-
7/31/2019 kumanda devreleri
2/18
-
7/31/2019 kumanda devreleri
3/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
ekil 7. Otomobil Montaj hattnda kullanlan indktif yaklam anahtar
ekil 8. ndktif yaklam anahtar ile devir lm
ekil 9. Otomobil montaj hattnda kullanlan indktif yaklam anahtar
35
-
7/31/2019 kumanda devreleri
4/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
ekil 10. ndktif yaklam anahtarnnlimit sivi olarak kullanlmas
ekil 11. ndktif yaklam anahtar ile metal kapakkontrol
ekil 12. Kapasitif yaklam anahtar ile siloda dolum kontrol
36
-
7/31/2019 kumanda devreleri
5/18
-
7/31/2019 kumanda devreleri
6/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
vermekte veya arza sonras sitemi tekrar devreye alma gibi grevleri yerine getirmektedirler.
Genelde Kontrol sistemlerinde kullanlan koruyucu ve kontrol elemanlar aadaki gibidir .
5.1 Dk Gerilim - Ar Gerilim Rlesi
ebekede tek faz zerinden dk gerilim kontrol yapar. 160 V 220 V aras bir deere set edilebilir.
Gerilim set edilen deerin zerinde ise rle k konta ekilir. Gerilim ayar deerinin altna dnce3 sn lik bir gecikme ile k kontan brakr. Rle zerindeki U ; krmz ledi iletme geriliminin
varln, R; yeil ledi ise, kontan konumunu gsterir.
38
Tek fazl ar gerilim rlesi ise 220V -270 V aras bir
deere set edilir. Gerilim set edilen deerin altnda ise rle
k konta ekilidir. Gerilim olan edilen deerin zerine
knca 3 snlik bir gecikme ile k kontan brakr. Gerilim
tekrar ayar edilen deere derse k konta tekrar ekili
duruma gelir.
5.2. mpuls Kumandal Zaman Rlesi
Bu rleye iletme gerilimi uyguland zaman rle hibir ilem yapmaz. k konta ekili deildir.
Rleye impuls giriinden bir impuls gerilimi uyguland anda rle konta eker ve zaman sayma
ilemi balar. Ayarlanan T1 sresi dolunca rle konta brakr. Zaman sayma ilemi uygulanan impuls
zamanndan bamszdr. Bu ilemin iki tipi vardr.
-
7/31/2019 kumanda devreleri
7/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
39
5.3. Sv Seviye Rlesi
Endstriyel tanklarda, su depolarnda, artezyen kuyularnda ve pompa motorlarnn kumanda edilmesi
iin kullanlr. Rle 3 adet elektrot kullanlarak tanklarn depolarnn veya kuyularn pompa motorlar ile
doldurulmasn veya boaltlmasn salar. Rle zerinde 5 k, 50 k aras ayarlanabilen bir
hassasiyet skalas vardr. letkenlii fazla olan svlarda bu ayar dk deerlere, iletkenlii az olan
svlarda ise yksek deerlere ayarlanr. Bylece elektrot ve onlar balayan kablolardaki rutubet ve
slaklktan dolay yanl kumanda verilmesi nlenir. Elektrot gerilimleri A.C. olduu iin, elektrot
korozyonlar ve kimyasal anmalar nlenmitir.
-
7/31/2019 kumanda devreleri
8/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
5.4. Zaman Gecikmeli Dk Gerilim Brakma Rlesi
Uzun sreli bir enerji kesintisinden sonra ani olarak enerji
geri gelirse makinann zarar grme ve alanlarn kazaya
urama ihtimalleri vardr. Bu nedenle, bu durumlarda
motorlarn hemen almaya balamasn nleyen elemanlar
kullanmak gereklidir. Bu elemanlar dk gerilim rleleridir.
Zaman gecikmeli DG brakma rlesinde R2 ve R1 direnci
birlikte kullanlrsa 2 sn sadece R2 kullanlrsa 4 sn gibi bir
gecikme olur. R2 direncinin deeri yle ayarlanmtr ki rle
bobininden geen akm rlenin platini ekmesine yetmeyecek
kadar dktr. Balatma butonuna basldnda R2 devre
d braklr ve rle bobinine tam gerilim uygulandndan
rle enerjilenir.
Balatma butonu brakldnda R2 direnci tekrar rle bobini ile seri duruma geer. Ancak rleenerjilendikten ve platini ektikten sonra dk bir gerilimle platini ekili tutabildiinden rle enerjili
konumda kalr. Balama kaynann gerilimi der yada kesilirse diyot zerinden dolan C1 elektronik
kondansatr, bobini enerjili tutmak zere kontrol rlesinin bobini zerine boalmaya balar.
Kondansatr boalmaya balamadan nce kaynak gerilimi normal deerin %85ine geri karsa
manyetik yol verici otomatik olarak tekrar kapanr. Eer gerilim tekrar normale dnmezse kontrol rlesi
alr.
5.5. Faz Sras Rlesi
3~ alternatif akm metoduyla alan makine ve aygtlarda faz srasnn nemi ok byktr.
Asansrlerde, hava kompresrlerinde, pompa sistemlerinde motorlarn istenilen ynde dnmesiistenir. Herhangi bir nedenle giri fazlar yer deiirse motor yn deiir ve bu durum nemli
sakncalar oluturur. Uygulamada gerilim dm ilkesine gre alan ve elektronik faz sras rleleri
vardr.
5.5.1.Kondansatrl ve Omik Direnli Faz Sras Rleleri
ekildeki gibi gerilim dm ilkesine gre alan faz sras rlesinde uygun deerde bir kondansatr,
bir omik diren ve bir rle kullanlr. Bu diren kendi aralarnda yldz balanr. Dier ulara da 3 ~
uygulanr. Eer fazlarn sras uygunsa FSR rlesinde normal gerilim dm olur.
FSR rlesi enerjilenir ve kumanda devresinin giriinde bulunan normalde ak konta kapanr. Kontak
kapannca sistem almaya hazrdr. Yldz noktasna ntr hatt balanmadndan fazlarn sras
deitiinde, elemanlarda den gerilimde deiir. Diren kondansatr ve rlelerin deerleri uygunolarak alndndan, bu durumda FSR faz sras rlesinde den gerilim klr. Faz sras rlesi
enerjilenemez. Kumanda devresinin giriinde bulunan FSR konta ak kalr ve kumanda devresi
almaz.
40
-
7/31/2019 kumanda devreleri
9/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
5.5.2. Elektronik Faz Sras Rlesi
1 2 Normanlde kapal3 4 Normalde Ak
Rle giriine gelen R S T fazlar srasnagre sralannca R ledi yeil yanar vefazlarn doru sraland bildirir. Budurumda k rlesi skunetdurumundadr. Herhangi bir nedenlesistem giriinde fazlarn deiirse rlekonta eker, bu kontak zerindendevrede olan motor kontaktr birbiridevre d kalm olur.
5.6. Faz Kesilme Rleleri1 2 N C2 3 N D
Faz koruma rleleri motorun herhangi bir
nedenle iki faza kalmas durumunda, motorkontaktr devreden karak motoruyanmaktan korur. Rle ayn zamanda fazlararas deiiklie karda duyarldr. Fazlararas gerilim deiiklii %10 a ularsa motoryine devre d braklr. Geici ebekedalgalanmalarnda etkilenmemek iin, rletakriben 3 saniyelik gecikme ile alr.Bylece ok ksa sreli faz kesilmeleri veyaebeke dalgalanmalarnda gereksiz amalarnlenir. Her faz mevcut ve gerilimlerdengeli ise rle konta ekilidir ve 2 3kontaklar kapaldr.
Motor kontaktr bobini bu kontaklar zerinden devresini tamamlar. Cihaz zerindeki U krmz lediiletme geriliminin varln R yeil ledi ise yand zaman her fazn varln, dolaysyla krlesinin ekili olduunu gsterir.
41
-
7/31/2019 kumanda devreleri
10/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
5.7. Termistr Girili Faz Koruma Rlesi
Bu rleler aynen faz korumarlelerinin fonksiyonlarna sahiptir.Ayrca motor sarglar arasnayerletirilen PTC tipi termistrler iinP1 P2 termistr girileri vardr. PTCtr termistrler, tanmlanmscaklk aralnda direnci sabit olankritik scakla ulatnda direncianiden ykselen elemanlardr. Motorsarglar arasna yerletirilentermistrlerde motor sarg scaklklardorudan kontrol edilip rle ilemotora ama kumandas verilir.
5.8. Uyartm Devresi Rlesi
DA motorlarna devir says uyartm akmyla ters orantl olarak deiir. rnein uyartm akm
azaldnda DA motorun devir says artar. Herhangi bir nedenle uyartm sargsnn bir ucu alrsa,
uyartm akm sfra der. Bu durumda motorun devir says ok fazla ykselir. Sonunda sigortalar
atar veya motor paralanr. Sakncay nlemek iin uyartm devresi rleleri kullanlr.
UDR ler nt sargya seri balanr. Balatma butonuna
basldnda M kontaktr enerjilenir. Endvi ve nt
sargebekeye balanr. nt sargdan geen akm UDR
yi enerjiler, dolaysyla balatma butonu mhrlenmi
olur. Motor alrken uyartm devresi alacak olursa
uyartm akm sfr olur, devir says ykselmeye balar,
bu durumda UDR nin enerjisi kesilir ve M kontaktr
devreden karak sistemi durdur.
Kx
xRIUn
UA
=
42
-
7/31/2019 kumanda devreleri
11/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
5.9. Yldz gen Rlesi
Klasik yldz-gen yol verme uygulamalarnda
bir adet zaman rlesi kullanlr. Kontaktrlerin
emniyetli almas iin olduka karmak
balantlarn yaplmas gerekir. Yldz-gen
rlesi, karmak balantlar ortadan kaldrr. Yol
verme sresi rle zerinden ayarlanr. Yldzdan
gene geite 200 mili saniyelik bir geikme
konulmu ve kontaktrler emniyete alnmtr.
Rle zerinde Yldz alma konumunu gsteren
krmz ledi gen alma konumunu gsteren
yeil ledi vardr.
5.10. Dozaj lama Rleleri (ift Zaman Ayarl)
Bu rlelerin alma ve durdurma zamanlar
birbirinden tamamen bamsz olarak
ayarlanabilir. Belli zaman aralklarnda belli
srelerde devaml almas istenen sistemlerde
kullanlr. (Yalama pompalar, Havalandrma,
Bahe sulamas vs.) iletme gerilimi uygulannca
k konta eker. Ayarlanan T1 sresi boyunca
ekili kalr, sonra brakr. Ayarlanan T2 sresi
boyunca brakk kalr ve teker eker. letme
gerilimi mevcut olduu srece bir alma ekli
devam eder.
5.1. Kompanzasyon Rlesi (Asenkron Motorlarda Kompanzasyon )
ekil : Yldz gen yol verilen bir asenkron motora kompanzasyon uygulmas
43
-
7/31/2019 kumanda devreleri
12/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
ekil: Otomatik kompanzasyon rlesi devre balantemas
ekil : Deiik kompanzasyon rleleri
Grafik : Motorlarn g ve devir saylarna gre kondansatr gc seimi iin hazr abak
44
-
7/31/2019 kumanda devreleri
13/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
6. PAKET ALTER
Bir eksen etrafnda dndrlebilen arka arkaya dizilmi birok dilimden oluan ve ok konumlu olan
alterlere paket alterdenir. Ufak gl ve basit aygtlarn altrlmalar ekonomik olmas dolaysylapaket alterlele yaplr. Paket alterlerde her dilimde 1,2,3 veya 4 kontak kullanr. Arzulanan kontak
saysn elde etmek iin uygun sayda dilim arka arkaya dizilir. Bylece paket alterlere istenildii
kadar kontak konabilir. Paket alterlerin kumandas zerlerinde bulunan kolu evirmekle yaplr. Kol
azar azar dnecek ekilde yaplrsa, paket alter ok konumlu olabilir.
ekilde konumlu paket alterin yaps
grlmektedir. Paket alterin her dilimi sabit
ve hareketli paralar olmak zere iki
ksmdan oluur. Sabit para zerine
kontaklar yerletirilir. Hareketli eksantrik
girintili ve kntl para sayesinde kontaklar
alr kapanr.
45
-
7/31/2019 kumanda devreleri
14/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
Paket alterler iin izilen diyagramlarda
konumun yazld satrla kontan
gsterildii stunu kesitii kare ya bo
braklr veya iine bir arp iareti konur. Bo
kare alteri o konumla ilgili kontan ak
olduunu, arp kapal olduunu ifade eder.
Kontaklar arasndaki izgi kontan birinci
konumdan ikinci kontaa geerken hialmadan setiini belirtir. izgi olmazsa
birinci konumdan ikinci konuma geerken
nce kapal kontak alr sonra tekrar
kapanr.
Paket alterlerin elektrik devresinde balantsekildeki gibi gsterilir. Her iki ekilde de 3 konumlu 3
kontakl yayl paket alter kullanlmtr. Bu paket alter ile sinyal lambasnn kumandasyaplacaktr. Paket alterin O konumunda 3 4 kontaklar kapal olduundan yalnz L2 lambas
yanar. 1 konumunda ise, L2 sner L1 ve L3 yanar. 2 konumunda ise yine L1 veL3 yanar fakat L1
srekli yanar. L3 nce sner sonra tekrar yanar. Paket alter 2 konumuna evrildikten sonra serbest
braklrsa, tekrar 1 konumuna geri dner.
Baz durumlarda ok konumlu paket
alterin balant
emas
n
izmekolduka zor olur. Bu gibi durumlarda,kontaklarn alp kapanmalar ayr birdiyagramla gsterilir.
46
-
7/31/2019 kumanda devreleri
15/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
J R
J R
GERSTART-2
O.L STOP1
J F
LERJOG-2F
LERJOG-1
J F
GER
START-1
LERJOG-2
LERJOG-1RSTOP1
LER
START-2
LER
START-1
R
J R
F
J F
R
6/25 A
MP
7. UZAKTAN KUMANDA
Bir sistemi bir veya birden fazla balatma butonuyla
balatlp, birden fazla durdurma butonuyla durduruluyorsa
byle bir almaya uzaktan kumanda ad verilir. rnein
uzaktan kumanda sistemleri, bir yerden baka yere ykalmaya veya yklenmeye yarayan tayc bant motorlarn
kontrol etmede kullanlr.
ekil : 3 ayr noktadan Uzaktan kumandal
47
START-1LER
O.LLERJOG-1STOP1 STOP1 JOG-1
GER GERJOG-2
LERJOG-2
6/25 A
R
J F
ekil : Uzaktan kumandal kesik-kesik altrmal (yardmc kontakl) elektriksel kilitlemeli devir ynkumandas iin gerekli kontrol devresi
MP
J R
GER
J F J R
GERSTART-1
LERSTART-2
START-2
ekil : Uzaktan kumandal , kesik-kesik altrmal (yardmc rleli) buton kilitlemeli devir ynkumandas iin gerekli kontrol devresi
-
7/31/2019 kumanda devreleri
16/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
7.1 DN YN DETRME
3 fazl asenkron motorlarn dn yn herhangi iki fazn yeri
deitirilerek gerekletirilebilir. Bu ilemi gerekletirebilmek iin, biri
dz yn dieri ters yn olmak zere iki adet kontaktr kullanlr.
Kontaktrlerin ayn anda enerjilenmeleri ve kontaklarn kapatarakksadevre ye neden olmamalar iin kilitleme denilen teknik kullanlr.
Temel olarak 4 kilitleme teknii vardr.
1 fazl asenkron motorlarda ise, rotorun dnmesini salayan yardmc
sargnn veya ana sargnn manyetik alan yn deitirmek ile
gerekletirebiliriz.
Yandaki ekilde, ani devir yn deitirebilmek iin santrifj anahtarn
ularn ksa devre edebilecek zel dzenlemeler yaplr.
7.1.1. Mekaniksel Kilitleme
leri yn ile geri yn kontaktrleri arasndaki mekaniksel kilitleme retim srasnda gerekletirilir. Bu
kilitleme her iki kontaktrnde ayn anda enerjilenmesi durumunda bir kontaktr kilitleyerek ksadevre
olumasn nler. Enerjilenme ilk bobin mekaniksel olarak bir kol hareket ettirerek dier bobininenerjilenmesini ve kontaklarn kapatmasn nler. Byle bir sistemde motor ters yne dnmeden
motor durdurulabilir.
7.1.2 tmeli Buton Kilitlemesi
Buton kilitleme, iki yol verici bobinin ayn anda enerjilenmesini nleyen elektriksel bir yntemdir. Bu
sistemde motorun ynn deitirmek iin durdurma butonuna basmaya gerek yoktur. Motorlarn sk
sk ani olarak yn deitirmeleri istenmez. Ani yn deimeleri ar akm rleleri ve sigortalarn
snmasna neden olabilir bu da motorun devre d kalmasna neden olur. Bu nedenle motoru ters
ynde altrmadan nce motor durdurulmaldr.
48
-
7/31/2019 kumanda devreleri
17/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK
ekil: Buton kitleme kumanda emas ekil: Buton kitleme deiik balant
49
ekil: Uzaktan (iki ayr noktadan) kumanda ve buton kitleme
7.1.3 Yardmc Kontak Kilitlemesi (Elektriksel kitleme)
Byle bir devrede yn deitirme yol vericisinin ileri
yn ve geri yn kontaktrlerinin devrelerindenormalde kapal yardmc kontaklar bulunur. Bir
fazl motorlarn devir ynn deitirmek iin
altrma yada yardmc sarglardan bir tanesinin
balant ular birbiriyle yer deitirir. Her iki
sargnn da ular ayn anda deimez.
ekil: Uzaktan kumandal (iki noktadan) ekil: Bir fazl motorun devir ynn deiimi
-
7/31/2019 kumanda devreleri
18/18
Elektromekanik Kumanda Sistemleri / Ders Notlar Yz: Hakan ATABEK