kur' an ve tefsir - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d120862/2002/2002_temeln.pdf · sekizinci...

TARTlMALI LM TOPLANTLAR DZS- 37

~ . KUR' AN ve TEFSIR

ARATIRMALARI-IV

(Kraat ilmi ve Problemleri)

Tartmal ilmi Toplant

13-14 Ekim 2001

stanbul

Prof. Dr. M. Sait iMEK * Do. Dr. Emin AlKKUTLU Dr. M. Atilla AKDEMR * Yrd. Do. Dr. Necati TETK

Yrd. Do. Dr. Fatih OLLAK * Yrd. Do. Dr. Nihat TEMEL Prof. Dr. smail KARAAM * Prof. Dr. Sleyman ATE

Dr. Sleyman DERN * Prof. Dr. Halis ALBA YRAK Prof. Dr. Mehmet ERD0AN * Dr. Hlya ALPER

Prof. Dr. smail DURMU r_,;;._;;;..~~ru~rk~iv~e O~iy~a..,oo"':"t~Va~kt:- ....... -.

o\jm At~~rtaan Merketi 1i

Yvu ''"dt'r'B6f\h\O .. ~ .12.0 . 2

__.. . . "). !1 T~.No. ! ' ,

1~ d r2.. . ' stanbul oo..---......;....A. ....... ~........, ........ .....,-.

r i j 1 ! ; . -..~ j

. ..~ ..

ENSAR NERYAT: 71 SLAMI LMLER ARATIRMA V AKFI Tartmal lmi Toplantlar Dizisi: 37

Tebliierin

muhteva ve dil bakmndan sorumluluu tebli sahiplerine aittir.

Editr Prof. Dr. Bedreddin ETNER

Yayma Hazrlayanlar Dr. smail KURT

Seyit Ali TZ

Dizgi, tashih ve Sayfa Tertibi Dr. smail KURT .

Bask

Step Ajas Davut Paa Cd.

Kale Merkezi 224 0212 482 13 41

ISBN 975-6794-14-3

, ENSAR NERYAT TCARET A.. S~eymaniye Caddesi, ll Beyazt/stanbul

.,. ..... _ ..... ~.:-.r::g).l;. emiarv@~_hlas.net.tr- Web site: www.ensar.org Tel-Faks: +90 (0212) 513 43 41-513 03 09-513 09 90-522 46 02

K.lRAATve TECVD LMNE AT ESERLERiN

SiSTEMA TG

Yrd. Do. Dr. Nihat TEMEL Marmara . ldhiyat Fakltesi

GR

I. KUR' AN-I KERiM

Kelime olarak okumak, okunan ey, toplamak manalanna gelen Kur'an, stlah olarak Hz. Muhammed(s.a.v)'e indirilen ve lahi kitap-larm sonuncusu olan Mukaddes metnin zel ismidir.

Usul kitaplannda Kur'an- Kerim yle tarif edilir. Hz. Mu-hammed'e indirilmi, Mushaflarda yazlm tevatr (her asrda yalan zerine birlemeleri ihtimal d olan, bir topluluk tarafndan yaplan rivayet) yoluyla nakledilmi ve tilavetiyle (okunuuyla) ibadet edilen mu'ciz bir kelamdr.

Bu tarife gre, Kur'an dndaki mukaddes kitaplar Kur'an ter-cme ve meiilleri, Kur'an'daki bir ifadeyi -metin olarak deil de- mana olarak veren Arapa ifadeler Kur'an mefhumunun dnda kalmaktadr.

n. KUR' AN GRETM A- KUR'AN GRETMNN NEM

Kur'an retimi, Mslmanlar zerine farz- kifayedir. Bir top-lum iinde bir gurup Mslman'n Kur'an renmesi1 Ezberlemesi ve retmesi gerekir. Ancak bu ekilde, dier Mslmanlar zerinden ila-hi sorumluluk kalkar. Aksi halde btn toplum gnahkar olu?. Bata peygambeimiz ve aslab- kirarn olmak zere, slam tarihi boyunca

1 Zerkei, el-Biirhan.IJ456; Dimyati, thaj, s. 4 2 _Zerkei, ayn yer; Suy1ti, el-tkan, I/99.

247

KIRAAT iLMi ve PROBLEMLERi

Mslmanlar Kur'an retimine byk deer vermilerdir. Gerek mes-citlerde, gerek mekteplerde ve gerekse zel olarak tutulan hocalar vastasyla, ocuklara ilk retilen ey, Kur'an- Kerim olmutur.

te yandan Mslman erkeklerde olduu gibi, Mslman kadnIann da, Kur'an renimine nem verdikleri bilinmektedir. Bu konuda merhum Prof. Dr. Tayyip Oki yle diyor: 'Kur'iin- Kerim tiliiveti ve hfzyla (ezberlemesiyle) mehur slam kadnlar ok byk saydadr. Bu hal, sahabiyelerden balayarak bugne kadar btn slam aleminde devam edegelmitir3

B- KUR' AN RETM TARH Kur'an'n retim tarihi, Kur'an'n inzaliyle balamtr. Pey-

gamberimiz kendisine vahyedilen ayetleri derhal vahiy kiltiplerine yaz-dm ve bunlar Mslmanlara aynca tebli edilirdi. Mslmanlar da, gelen vahyi renip ezberlemeye alr ve yazarlard. Bylece hem yaz ile hem de ezberleme yoluyla Kur'an talimi gereklemi oluyor-du.

Hz. Peygamber daha Mekke'de iken, ashabdan Erkarn b. Ebu'l-Erkam'n evinde bizzat Kur'an retimine balamtr. Ayn ekilde, hicretten iki yl nce, birinci Akabe Bey'at'ini (Nisan 620) mteakip. Mus'iib b. meyr'i, Kur'an retmeni olarak Medine'ye gndermitir. Mus'iib, Sa'd b. Zrare'nin evine yerlemi ve retmenlik vazifesini burada yapmtr. Ayrca o, Mslmanlardan muhtelif ahslarn evle-rini de dolaarak onlara Kur'an okutmutur4

Hicretten sonra Peygamberimiz'in mescidi, bir "diir'l-kurra" gibi kullanlmtr. Zira suffe talebeleri, esas itibariyle Kur'an tahsil e-diyorlard5. Bir sre sonra Suffe'nin yetersiz kalmas sebebiyle, Pey-gamberimiz tarafndan, Medine'nin eitli mahallelerinde mektepler almtr.6

3 Tayyip Oki, sliimiyette Kadm retimi, s. 74 (Ankara megamiz) III/406-407 st. 1329.

4 bn Sa'd, Muhammed, Tabaka t'! Kiibra, 1 1 lll 18, (Beyrut) ts. 5 etin Abdurrahman, Kur'iin lim/eri ve Kur'iin ' Kerim Tarihi, s. 17-26 6 Muhammed Hamidullah, sliim Peygamberi, (Tre. Said Mutlu-Salih Tu) IV77.st.

1969. 248

KIRAAT ve TECViD iLMiNE AiT ESERLERiN SiSTEMETiGi

Bunlardan birisi de hicri ikinci ylda Medine'de Mehzemet 'bn Nevfel'in evinde tesis edilen ve "dar'l-kurra" adn tayan Kur'an mektebidir7

fii. KUR'AN-I KERM- GZEL OKUMA

Kur'an- Kerim'e, Kur'an isminin verilmesi.-bilhassa- nazm i-tibariyledir. Zira, kraat olunan bizzat mana deil, manasn en beli ekilde ifade eden liifzdr. Bu lafz da Arapa' dr: "Lii,.;---9 oUJj..il UJ r.:._rl-k.:i ~ Y-u-c" Allah "Biz onu akl erdiresiniz diye Arapa bir Kur'an olarak inzal etti!C'8

Kur'an- Kerim'in lafzlarnn Arapa olmas O'nun inuayyen kaidelere uyulmas suretiyle okunmasn zaruri klmaktadr. Bu kaide-lerin toplam demek olan tecvid, Kur'an tilavetinin aynlmayan bir vas-fdr. Kur'an'n manasnn byk lde anlalnasna yarayan bu l-l okuyua, Kur'an'da tecvid ile e anfamda kullanlan "tertil" keli-mesi delalet etmektedir. Kur'an'n tecvid ile okunmas, O'nun vahyedilmesi ile balar. Daha ak bir tabir ile Kur'an, tecvid ile inzal olunmu ve onun ile okunmutur.

El-Furkan Sresi'nde Allah: "ol__ll:i.J.J


Mezkur a.yetle ilgili olarak Hz. Ali (r.a)'ye13 sorulduunda yle cevap vermitir: w~yll 4..9.>---"-".. w_,~ J,~ J__.:fi_;-.:;Jl "Tertil, harfleri tecvid yani sfat- lazime ve arzalaryla okanak ve vakflar bilmektir" 14 Kur'an' okurken tecvide riayetin vacip olduunun Kur'an'da delili, ite bu aklamaya altmz ayet-i kerimedir.

Sahabe-i kirarndan gerek Hz. Ali (r.a)'nin yukarda geen tertil ile ilgili sz, gerek bn Mes'1d'un; "Kur'an' tecvid ile okuyun, gzel seslerle O'nu ssleyin, O'nu Arapa kaidelere uygun olarak okuyun. nk o, Arapa'dr. Muhakkak Allah, O'nu Arapa'ya uygun olarak okuyanlar sever15, eklindeki iradesi tecvid'e riayet etmek hususunda sahabenin ittifak ettiklerine bir delildir16 Btn bu aklamalardan son-ra konuyu bn'l-Cezeri'nin u beyideriyle zetlemek mmkndr.

f" j'J f:.. J,_;=:..:lll; ~~~ ':iyi


Hicri birinci yzylnda tecvide dair bir esere tesadf edileme-mektedir. Hicri on birinci yzylda ise, kraatlarn aratnimaya ve az kraatierin tesbit edilmeye balandn, sahih ve mevzu oluuna gre ksrnlara ayrldn gryoruz.

~ Kraatlara dair ilk eserler yazlmaya balandnda, tecvid konu-lan bu eserler arasnda serpitirilrni olarak ortaya kmaktadr. Msta-kil olarak tecvid konularn ieren eserlerin ne zaman ortaya kt bi-linmemekle beraber; kraatlar konusunda zamann nl bilginlerinden olan Eb'l-Hayr Muhammed b. Muhammed el-Cezeri (833/l429)'nin tecvidle ilgili kaleme ald "et-Temhid fi lmi't-Tecvid''adl eserinin sistematii ile konuya balamak istiyorum.

BRNC BLM

Tecvid lnine Ait Eserlerin Sistematii

"et-Temlid fi lmi't-Tecvid" adl eserin sistematii: el-Cezeri, kitabnda on blm ve ok sayda fasllarla konuyu en ince teferruatna kadar incelemitir.

Birinci Blm: Mukaddime ve zamann kraat ve karilerinin du-rumunu anlatmtr.

kinci Blm: Tecvid ilminin tarifi, gayesi, hkm, tecvid'in me-seleleri, tecvid, tertil ve tahkik deyimlerinin aklamalar" L;i~l J_:;.J_, ~..;-::" ayetinin manas, tahkik ve tertil arasndaki fark, tilavetin key..: fiyeti ve kraat imamlar gibi konular ilenmektedir.

nc Blm: UsUl'I-kraat ve kraatlerdeki ihtilaflardan bah-sedilmektedir.

Drdnc Blm: Tilavette nemli bir unsur olan "lahn" konusu btn detayyla, ksmlaryla, hkmyle incelenmektedir.

Beinci Blm: Tecvid kitaplarnda pek fazla rastlanmayan, daha ziyade kraat kitaplannda yer alan "elifat'l-vasl ve' I-kat"' isimlerin ve fiilierin evvelinde bulunan "elif' harfinin durumu detayl bir ekilde anlatlmaktadr.

Altnc Blm: Hareke ve harflerden, med ve lln harflerinden ve bu harfler zerindeki ihtilaflardan bahsedilmektedir.

251


Yedinci Blm: Tecvid ilminin temeli olan ve mafeheye daya-nan "meharic'l-hurf' denilen harflerin k yerleri, azdaald ekiller ve harflerin seslendifilmeleri olan "sfat'l-hurf', harflerin sfatlarndan bahsedilmektedir.

Sekizinci Blm: Harflerin isimleri, zellikleri ve eitli lgat-lerdeki ald ekiller ve seslendirilmelerinden bahsedilmektedir.

Dokuzuncu Blm: Med, kasr, sakin nun ve hkmleri konu e-dilmitir.

Onuncu Blm: Her tecvid kitabnda bulamadmz, bal bana bir konu olan, (vakf ve ibtida konusu) mstakil kitaplarda yer alan bu konu olduka detayl bir ekilde incelenmitir "vakf ve ibtida konu-su" nemine binaen daha sonra incelenecektir.

Yzlerce tecvid kitaplan yazlm, hemen hemen hepsi ayn ko-nulan ilemeye almlardr. Konulan ve sistemleri bakmdan ok az farllklar gsteren bu yzlerce eserde sadece, eski harflerle baslm Trke tecvidlerden nemine binaen birka tecvid kitabna daha deinerek kraat kitaplarnn sistemaiiine gemek istiyorum.

Tecvid eitleri Yzyllar boyu, Mslmanlarn en mhim ve en verimli megu

liyet kayna olan Kur'an ve O'nun gzel okunuunu salayan tecvid ilmi olmutur. Bu nedenle yzlerce tecvid kitab y~lmtr. Bunlardan sadece birka misaile yetinmeye alacaz.

-ocuklarla lgili Yazlm Tecvid Kitaplar

a)- Naim Girid!, stanbul, Mahmut Bey Matbaas, 1327(191 1), 43 s.

b)- Yusuf Rza, "En Kolay Tecvid". zmir, ems Matbaas. 1329(1913), 30 s.

c)- Mehmed kri "Hlasal izahl Tecvid'' stanbul. Babali ci-varnda 52. numaralar matbaa. 1327(191 1).

d)- Muhammed brahim Selim, Muallimu 't-Tecvid '1-Cedid, Mae Tulfetii '!-Etfal ve 'l-Gilman fi 'Tecvid '!-Kur 'an, Kahire 1963.

ocuklar iin yazlm olan bu tecvid kitaplar; daha kolay ifade-lerle, ekillerle, misallerle zellikle ilk mekteplerde ve Kur'an'a ilk

252


balayanlar iin yazlmtr. Bu tecvid kitaplannn sistemleri birbirine yakndr. Btn tecvid konularn iine almaktadrlar. Ancak kolay bir slupla konular ocuklarn seviyesine gre ilenmitir.

2-Sualli-Cevapl Tecvid Kitaplar

a)- "SuCl ve Cevapl Muhtasar Tecvid", Hseyin Refik. stanbul, Karabet Matbaas 1309(1892) 32 s.

b)- "Su.l ve Cevapl Tecvid", Ferid Hafz Kasbar Matbaas 1309(1892)32 s.

c)- "Su.l ve Cevapl Tecvid, Mehned Tahir", stanbul, Hulsi Efendi Matbaas 1327(1911) 23 s. Tabask.

d)- "Sualli ve cevap/ Tecvid", Mehmed Nuri Hafz, stanbul, Vezir Hannda 48 numaral Matbaa 1329. (1913) 30 s.

Bu eserlerde konular diyalog eklinde ilenmitir. Okuyucunun dikkatini younlatrmakta ve hafzaya kayd daha da kolaylamaktadr.

3-Tercme Yoluyla Elde Edilen Tecvidler

a)- Tercme-i Drr-i Yetin ve dier Tecvid kitaplarzyla birlikte; Eskici Zade, stanbul, Matbaa-i Osmaniye, 1303-(1886), 23 s.

a.a)- Tecvid-i Ed.iyye,

a.b)- Tecvid,

a.c)- Tercme-i Cezerf, limanisevi,

a.d)- Kitab '!- Cezerf,

a.e)- Durr-i Yetim.

Bu be eser devaml olarak bir arada baslmtr. Konu olarak tekrarlar olmakla beraber izah tarzlannda baz nanslar mevcuttur.

b)- Tercme-i Cezerf, Manisev1, stanbul, Daru't-tiba'ati'l-Amire, 1280 (1863) 98 s.

c)- Tercme-iDim--i Yetim, Ali b. Hseyin Eskici-zade Seyyid, stanbul, Matbaa-i Amire, 1259 (1837), 89 s.

253

adece Harfleri Konu Alan Tecvidler a)- Tarif-i Tecvid ve Hecii. Istanbul, 1286 (1869), 16 s.

b)- Risale-i Raiyye, Siileyman Hafiz, Istanbul, Matbaa-i Osma- niye, 13 1 111893, 19 s.

c)- Rtihu'l-Hzrrtif, Hasan Husnii b. Huseyin, Istanbul, Ibrahin Efendi Matbaasi, 1299(1882), 48 s.

Bu ve benzeri tecvid kitaplar~nda harfler bazen yalniz bazen bu- tiin harfler sifatlan ve mahreqleriyle beraber izah edilmekte ve ehline yardlrnc~ olunmaktadir.

5-Tecvid Konularlm fqine Alan Klasik Tecvid Kitaplar~ a)- Tecvid-i Kurrabag., Abdurrahrnan Kurrabag, ~stanbul,

1260(1844), 24 s.

b)- Karaba~ Tecvidi, Muharnmed Hamdi Efendi, istanbul, Mat- baa-i h i r e , 1263(1847)".

c)- "El-KavlG Is-SeditJi h i 't-Tecvid", Mehmet Zihni Efendi, Is- tanbul, Matbaa-i h e , 1328(1912) 83 s.

Gen i~ kapsamll bir tecvid kitab~d~r. Misalleri oldukqa doyurucu ve izah tarzl giizeldir.

6-Yeni Usul Tatbikatl~ Tecvidler a)- Ebii'l-muvaffak Ferid Uskiiplii, Seliinik, Mithat Paga Sanayi

Mektebi Matbaas~, 1329 (1913), 32 s.

Is Not: Uzun y~llar okutulmakta olan bu bereketli Tecvid Kitablna niqin KARABAS TECVID~ dendigi, kendisinin gu beyitlerinden daha iyi anla$ilmaktadir. "Bir hocanz var idi nzektebde nzeger Bajma kara sarardz ekser: Ki~nde~z okraz dese bir kinzse bana Karaba~ 'dun der idin1 bende a~za. Ve dziyrp in~i~z /?z i~ mezer- o pdXiz-i edep 0 sebepten bize kaldz bn Irikap Kribe 'ye yeCiinX-17 s&alz oldzr lib& Karaba~ olsa idi izola ekser nhs" Sistem olarak Harf-i medlerle baglay~p, HGkmii'r-rti ile (Ra harfinin ozellikleriyle) biten klasik bir Tecvid kitabidir.

254


b)- el-Vird'l-Miifid fi lmi't Tecvid, Mehmed Es'ad Sahaflar eyh-zade, stanbul, Matbaa-i Amire, 1264(1848), 1-15 (60 s.). Bu e-serin dier tecvid kitaplanndan farkl bir taraf vardr. Tecvid kitabnn sonuna "Fevaid" adl bir blm eklidir. Hafs rivayetine ait okuyu ze-likleri bir araya toplanmtr. Son zamanlara kadar klasik tecvid kitap-lannda bu:qu grmek mn;kn deildir.

c)- Saman Tecvidi, Hil.fz Ali Rza Saman, stanbul, 1958 Orhan yaynevi.

Bu Tecvid 48 sahifedir. Ksa, z fakat bir ok tecvid kitabnda bulunmayan ve okuyucu iin elzem olan konular ele almaktadr. 48 blmden meydana gelen bu gzel eser zellikle, dudak ta'limi, tilavet, mfisiki, ses dorultular plan, az, -fem, kak, harf- harflerde zat ve sfat, tedvir, tertil, hadrgibi her tecvid kitabnda bulamadmz zel ve nemli konulan ilemektedir.

Son zamanlarda geni kapsaml, kraat ilminin bir ok konusunu da iine alan tecvid kitaplan yazlmtr. Bunlarn bazlarn zikretmek-te fayda var:

a)- Prof. Dr. smail Karaam, Kur'an- Kerim 'in Faziletleri ve Okunma Kiiideleri, Marmara niversitesi ilahiyat Fakltesi Vakf Ya-ynlar (7. basm, stanbul 1998). 500 sahifeyi akn bu geni kitap, en ok istifade ettiimiz bereketli bir eserdir. Tecvid ve kraat konularn geni bir ekilde ilemektedir. Klasik tecvid kitaplannn dna karak, ~ur''an'n okunu ve temelinde gerekli ne varsa hepsini iine almakta-dr.

b)- Prof. Dr. Abdurrahman etin, Kur 'an Okuma Esaslar, Aksa Yaynlar, stanbul, 1997, (256 s.)

blmden meydana gelen bu eser, sade bir dille yazlm, is-tifadesi kolay, btn tecvid konularn ihtiva eden bir kitaptr.

Birinci Blm: Kur'an Kerim ve Faziletleri

I- Kur'an- Kerim.

II- Kur'an retimi.

III- Kur'an retiminde Metod.

N- Kur'an- Kerim'in Faziletlerine Dair Ayet ve Hadisler.

255

l


256

kinci blm: Kur'an Okuma Esaslan (Tecvid)

. I- Giri Tecvid ilmi.

II- Harfler.

III- Harflerin mahreleri.

IV- Harflerin sfatlar. ,-V- Tenvin ve sakin nun'un hkmleri.

VI- Sakin mim'in hkmleri.

VII- Ra'nn hkmleri.

VIII- Kalkale.

IX~ Zamir.

X- Lafzatullah.

XI- Med ve hkmleri.

XII- dam ve hk:iimleri.

XIII- Lam- ta'rifve hkmleri.

XIV- Sekte ve hil.-i sekt.

XV- Vakf ve ibtida.

XVI- Vasl ve kurallar.

XVII- Tecvid tahlilleri.

XVIII- Kraat imamlar raviyeleri.

nc blm: Kur; an- Kerim'in okuyu ekilleri

I- Kur'an- Kerim'in okuyu ekilleri.

II- Kur'an tilavetinde dudak ta'limi.

III- Temsili okuma ve esaslar.

IV- Kur'an- Kerim'i okuyu hatalar.

V- Kur'an tilavetinde m1sikinin yeri.

VI- Ha tim indirme.

VII- Tilavet secdesi.

VIII- cretle Kur'an retme ve okuma meselesi.

IX- Abctestsiz Kur'an okuma meselesi.


X- sti'aze.

XI- Besmele.

XII- Kur'an'daki baz yerlerin kraat zellikleri.

Kitabiyat ve indeks . . Gerek Karaam ve Gerekse etin hoca'nn kitaplan stifadesi

kolay, sistematii rnek alnacak eserlerdir.

c)- Tevcid'l-Kur'iin, Tayyar Altkula, Diyanet leri Bakanl Yaynlan, Ankara 1981(45 s.) Ders usUlyle ilenmi ksa z bir tecviddir.

d)- Kur 'an- Kerim 'i Gzel Okuma Teknii ve Kurallar, Dr. M. Ali Sara (120 s.) zellikle harfler ve harflerin sfatlan arlkl olan bu eser, tecvid konularm da kendi sistemi iinde ilemi ve istifadeye sunmutur.

e)- Kraat ve Tecvid Istzlahlarz, Dr. Nihat Temel M...F. Ya-ynlan stanbul, 1997. Bu konuda eksikleriyle beraber denenmi ilk e-serdir. Lgat ve stlahlar ksa, z olarak istifadeye sunulmutur, Ayn zamanda alfabetik olarak kullanlan bir tecvid kitabdr da diyebiliriz.

f)- Asm Kriiatz, Dr. Fatih ollak; skdar Yaynevi, 1997. Sa-dece Hafs rivayetinin zelliklerini bir araya getiren bu gzel eser, ayn zamanda bir tecvid kitabdr.

Bu blm zetleyecek olutsak, tecvid ilmi, Kur'an'n inzaliyle balam, Peygamberimiz'in tatbikatyla ekillenmi, nceleri kraat konulan arasnda yer alm, daha sonra mstakil eserlerle genileyerek ve insaniann ihtiyalarna gre gnmze kadar sistemini gelitirerek srmtr.

Yzlerce tecvid kitab yazlmtr. Bugn de yazlmaya devam etmektedir. Bunlardan nemli bulduklanmzn sistemlerinden bahset-meye altk. Mezkr eserlerin hi birisi faydadan ad deildir. Al-lah(c.c) hepsinden raz olsun.

257

KIRAAT iLMi ve PROBlEMLERi

KNC BLM

KlRAA T LMNE AT ESERLERiN SiSTEMA TG

KIRAATiLMi

A- K.lRAA T LM I-Tarifi, Konusu: Kur'an- Kerim liifzlann eda ynyle ele a-

larak, bu husustaki ittifak ve ihtilaflar belirten rivayetleri, nakledenle-rine isnad ederek inceleyen bir ilimdir. 19

Farkl okuyular ha vi Kur'an lafzlar kraat ilminin konusudur.

2-Gayesi, Faydas, nemi ve Kur'an linieri Arasndaki Ye-ri: Mevcut rivayetlerin gvenilir olanlann tespit edip, her birinin usul ve esaslarn belirleyerek muhafazasn salamaktr. Bylece Kur'an- Kerim'in lafzlann koruma grevini stlenerek, tahrif ve zayi' olma tehlikesinin nne geilmi olur.

Kraat ilmi, Kur'an ilimlerinin en nde gelenidir. Bata tefsir, Resm'l-Mushaf ve 'Add'l-Ay olmak zere dierleri ile de kuvvetli irtibat vardr.

Deiik kraatleri ha vi Kur' an lafzlar, her bir vechi ile yanstan kristal misali, bnyesindeki deiik renkleri ve mana cilvele-rini, bata tefsir alimleri olmak zere ilgili ilim erbabnn ufkna amaktadr.

Bu ilmin ihmal edilmesi ve mtehassslannn yetimemesi, kraatere bal olarak karlan dini hkmler ve birtakm fkhi konularn dayanaklarnn yitirilmesine ile bunlardan istifade hususunda ciddi skntlara sebebiyet verir.20

19 bk., bn'l-Cezei, Miincid, s. 3; el-Kadi, el-Biidir, s. 5. 20 bk., Ebu ame, brfzii '!-Me 'fni, s. 12; el-Bennii, el- tlff, I/67; el-Kiidl. el-Biidiir. s.

5; Karaam, Kur'fn- Kerim 'in Niizilii ve Kraat, s. 236. 258


B- KIRAAT iLMNN TARHES

1- Kraat lninin Douu

Kur'an- Kerim'in "yedi harf' zere indirildiini beyan eden mtevatir hadis-i erifler21 kraat ilminin meneidir.

Alimler, Kur'an- Kerim okuma hususunda mmete kolaylk baleden "yedi harf' ruhsat zerine nemle durmular ve teden beri bu konuyu aratrrnlardr. Bu almalara nokta konulduunu syle-mekte mmkn deildir.

ttifak edilen husus udur ki; deiik veeibieri havi bir Kur'an lafznda tevatrn onaylad her okuyu "yedi harf' mefhumu ieri-sinde yerini almtr.

Usul ve sistemi belirlenen bu okuyular, zamanla isnad halka-sndan mehur bir zatn ad ile tannmtr. 'Asm Kraat, Hafs Rivaye-ti, Ezrak Tariki gibi.

2-Kraat lninin Gelimesi ve Tedvini

Zamanla slam topraklannn genilemesi ve bu ilme ait henz elde yazl bir eyin olmamas, Kur'an- Kerim'in okunuunda tahrife cr'et edenlerin ortaya kmasna ve lahi Kelam'n muhafazas adna zc durumlarn yaanmasna sebebiyet veriyordu. Bu ihtiyaca cevap olarak hicri III. asrn balannda tedvin hareketleri balad.

Kraaterin bugik ekli ile tasnife tabi turulmad o dnemde, ilk kraat eserlerini yazan Ebu 'Ubeyd Kasm b. Sellam (.224/828), Ebu Hatim es-Sicistani (.255/869) ve Ebu Ca'fer et-Taber1 (.3I0/922) gibi a-limler, kitaplannda yedi kraatten daha fazlasndan bahsettiler. Kitabii's-Seb 'a adl eserinde, kraatleri ilk defa yediye tahsis eden bn Mcahid (.324/935), bununla da "yedi harf' ve "yedi kraat" mefhumla-r arasnda kankla sebebiyet v~rdii iin bazlannca tenkit edilmitir22.

O dnemi takip eden asrlarda birok eser ortaya konulmu ve beraberinde tahkik ve tasnif ii gerekletirilmitir.

21 bk. Buliirf, Fedaili'l-Kur'fu, 5; Miislim, Salat'l-Misafirine ve Kasriba, 48; Nesiif, ftital, 37'2deki Hadis-i erifler gibi.

22 Karaam Kur'an- Kerim'in Niiziilii ve Kraat, s. 245-246. 259


3- Kraat lmi ile lgili Baz Eserler:23

. Kitabii'I-Krfiat, Ebu 'Ubeyd Kasm b. Sellam (. 224/838).

2. ltilafii'l-Mesfilif, Ebu Biitim es-Sicistan! (. 255/869).

3. el-Cami'fi'l-Krfiat, Ebu Ca'fer et-Taberi (. 310/922).

4. Kitabii 's-S eb 'a, Ebu Bela b. Mcahid (. 324/935).

5. el-Gayefi'I-Krfiati'l-'Ar, Ebu Bela b. Milran (. 3811991).

6. ei-Multesib, Ebu'l-Feth b. Cinn! ( 392/1001).

7. Kitabii't-Tezkira, Tahir b. Galbn ( 39911008).

8. et-Tebsra, Mekkl b. Eb! Talib (. 457/1045)

9. ei-Kef, ayn mellif

10. et-Teysfr, Ebu 'Amr ed-Dan! (. 444/1052).

ll. Cami'u'I-Beya, ayn mellif

12. el-kna, Ebu Ca'fer b. el-Bazi (. 540/1145).

13. Hrzii'l-Emaf, el-Kasm b. Firruh e-atb! (. 590/1193).

14. Fetlu'I-Vasfd, Ebu'I-Hasen b. Muhammed es-Sehav! (. 643).

15. er/m u'le, Ebu Abdullah b. Ahmed el~Mevsll (. 656).

16. braz'l-Meaf, Ebu ame ed-Dekl (. 665/1266).

17. Kezii'I-Mefif; brahim b. mer el-Ca 'beri (. 732/1331).

18. Sirficii'l-Kiirf, Ebu'I-Kasm Ali b. Osman b. el Kasl (. 801).

19. en-Ner, Ebu'l-Hayr Muhammed b. Muhammed el-Cezeri (. 833/1429).

20. Tayyibetii'n-Ner, ayn mellif

21. Takrfbii'n-Ner, ayn mellif.

22. ed-Diirretii'l-Mudfe, ayn mellif.

23. Talbfru't-Teysfr, ayn mellif.

24. er/m Tayyibeti'n-Ner, Ebu'I-Kasm en-Nveyri (. 85711453).

25. Lettaif '1-firfit, Ebu 'I-Abbas Alimed el-Kastallan! (. 923/1517).

26. ei-Cevfiliru '1-Miikellelev, Muhammed b. Ahmed el-' Avf (. 050/1640).

27. el-tlfif, ihabudd!n el-Benna (. 1117/1705).

23 bk, el-Benna. el-tlaj, I, 33-41; Karaam, a.g.e. s. 268-275. Yksel, bnii '1-Cezerf, s. 134-144.

260


28. Umdet'l-ifiin, Mustafa b. Abdurrahman el-zm!ri (. 115511742). 29. Bediiyi'ul-Burliin, ayn mellif.

30. el-lti!iif, YusufEfendi-zade (. 116711753).

31. Mtkm 'r-Riviiye, Kettani-zade Muhammed en-Na1m1 (. 1169~1755).

32. Ziibdetii 'i- 'lrfiin, Hami d b. Ab dlfettah el-Paluv1 (h. XII. asr).

33. 'Umdet'l-Hulliin, Muhammed Emin Efendi (. 127511858).

34. el-Viifi, Abdlfettah el-Kad (. 1402/1981).

35. el-Bdfilru'z-Ziilira, ayn mellif

YEDiKIRAAT SML ESERLERN SSTEMAT

nce bn Mcahid'in Kitabu 's-seb 'a isimli eseri zerinde dura-lm:24. bn Mcahid, kitabnda umumi bir blm (bab veya fasl) tasnif yapmamsa da, zikrettii mevzllar tedkik edildiinde, YEDi KIRA-AT'e dair bu eser drt ana blmde mtalaa edilebilir:

Birinci Blm: Besnele ekilip, Allah'a hamd, Peygamber'e sa-lavat getirildkten ve bn Mcahid ile kendisinden bu kitab nakleden ravinin isim ve knyeleri zikredildikten sonra, Kur' an- Kerim okuyuculannn durumlar, ayetlerin eitli ekillerde okunulanna dair hadis-i erif ve sahabe szleri, kraaterin sahabeden renilii, Kur' an, kraatinde mehur olan sahabenin isimleri ve farkl veeibierde Kur'an okumann SNNET oluu belirtilmitir.

kinci Blm: "Zikr' 1 -Esan!d" diyebileceimiz bu blm iki ksmda inceleniyor:

a)- Kraat-i Seb'a mamlan'nn isimleri, nesebleri, knyeleri, ve-fatlar ve kraatlerinin sahabeye ve Hz. Peygamber' e varncaya kadar isnad silsilesi zikrediliyor .

. b)- Ebu Bekr b. Mcahid'den bu yedi kraat imarmna kadar varan eitli ra vi silsil el eri (isnad zincirleri) belirtiliyor.

nc Blm: Genel Kaideler:

Umumiyetle slam1 ilimlerde eser te'lif eden ilim adamlar te'lif ettikleri eserlerin ba tarafnda, mevzl ile alakah btn bilgileri ortaya sererler. bn Mcahid de bu teamle uyarak, yedi kraate dair te'lif etti-

24 Karlatrma iin bkz., bn Mcahid, Kitii.bu's-Seb 'a, Sleymaniye Ktphanesi, No: 69; Dr. evki Dayfn Tahkik ve Dr. Rahim Tural'n Doktora Tezi.

261

~ \

1


i bu eserinde,''el Hitiha" ve "el-Bakara" surelerindeki kraat veellerini (YEDi KIRAAT imam ve ravllerinin ittifak ve ihtilaflann) Kur'an'n tamamn gz nnde bulundurarak "genel kaide" haline koymu ve bu kaideler gre Kur'an'n tamamndaki veeibierini belirtmitir.

Bu kaideler unlardr:

a). LJ"" "sad" harfnin; j ' eY'' LJ"" "sad, sin, za"

veya imaml olarak okunuu.

b). f'&l..ll '~ '~ terkiplerindeki rA "hum" zanlrinin "ha"snn damme veya kesre ile okunuu.

c). Cemi' mimi'nin harekelenii.

d). dam bahsi: Ebu 'Arnr, Nafi', 'Asm, Hamze ve bn 'A-mir'in bu husustaki grleri.

e). ""-! "hi" zanlrinin medl veya medsiz okunuu.

f). Hernzenin ve medlerin eitli durumlardaki vcfthat.

g). t.S~ '~1 't.SY....,I gibi kelimelerin feth ve imaleli olarak o-kunulan.

h). Kendisinden sonra hernze bulunan "lam- ta'rif'te mam Harnze'nin sektesi.

). Kendisinden sonra hernze "lam- ta'rif'te Ver'in nakil kaide-si.

i) .. Kendilerinden nce f. 'J 'w 'j "vav, :ffi, lam veya smme" gelen JA "hve" ve .sA> "hiye" zamirierinin okunuu.

j). Makabii esre olan mtekellim yasnn eitli durumlarda o-kunu ekilleri.

Drdnc Blm: (Fer 'l-Hurfif)25

Bu blmde sfue srasyla kraat ihtilaf bulunan ayetlerin oku-nu veeibierinin yedi Kraat man ve Ravilerine gre tesbiti yaplmtr. V. hicri asrda yaayanlardan:

a.) Ebu Abdilial Muhammed b. Sufyan el-Kayravani, . 4I51l024. Eseri: "Kitabu '1-H!idfji 'l-Kr!iat"26

25 Sre srasyla ayetlerde bulunan kraat ihtilaflarnn ele alnd blme, kraat kitap-larnda bu isim verilmektedir.

26 Kar. Sleymaniye ktb. FatifK.sm, no 61. 262

1

KIRAAT ve TECViD iLMiNFAiT ESERLERiN SiSTEMETiGi

Muhteva ve sistematii:

1. Kraat imamlan ve ravllerinin isimleri ve isnadlan. 2. sti'aze, Besnele ve el-Fatiha Sresi'ndeki ihtilaf1ar.

~ 3. el-Bakara Sresi ve klll kaideler. 4. Dier srelerdeki ayetlerde bulunan kraat vecihleri.

b.) Mekki b. Ebi Talib el-Kays!, . 43711045.

Eseri: :'Kitab 't Tabszra".27


1. Kitap hakknda bilgi. 2. Yedi kraat iman ve ravlleri hakknda ksa bilgi. 3. Kendi kraatinin bu yedi imam ve rav!lerine ittisali. 4. Rav! silsilesiyle, yedi imam: kraatlerinin Hz. Peygamber'e

ittisali. 5. sti'aze, Besmel"e ve srelerdeki kraat vecihleri, sre hakkn

da ksa bilgi ve klll kaideler. 6. Tekblr.

c.) Ebu 'Amr Osman b. Sa'!d ed-Dam, .444/I052.

Eseri: "Kitabu 't-Teysfr fi'l-Kzraati's-Seb "' 128


1. Mellifn mukaddimesi. 2. Kraat imamlar ve ravllerinin isimleri nesebleri, beldeleri,

knyeleri, vefatlan, rical ve isnad. 3. sti'aze, besnele ve sre-i mmi'l-Kur'an 4. Klll kaideler:

(a) dam- keb!r. (b) Medd, kasr.

27 Kar. Selimaa ktb. No. 7; Nilruosmaniye ktb. 55. 28 Kar. Eb 'Amr ed-Dil.ni, Kitfbu't-Teysirfi'l-Krfati's-Seb', Tahkik: Otto Pre:!Zl, s

tanbul Devlet Matbaas, 1930. 263


(c) Herrze. (d) Herrzenin harekesinin kendinden nceki sakine nakli. (e) Sakin harflerin idam ve izhar. (f) Feth ve imale. (g) Arz hareke ve cemi' nlm'inin harekesi. (h) Hernzeden nceki sakinlerde mam Harrze'nin sektesi. () zafet yalarnn sakin ve meftuh oluu, vs.

5. Fer'l-hur1f (Srasyla dier srelerdeki ayetlerde bulunan vecihler).

6. Tekbir.

VI. Hicri asrda yaayanlardan.

Ebu Ca'fer Ahmed b. Ali b. Ahmed b. Halef el-Ensari, (. 540/1145). Eseri: "el-knd' fi '1-Krdati 's-Seb '".29


1. Bab: Mukaddime, "et-Tabsra" ile "et-Teysir" isimli, yukarda haklarnda bilgi verilen iki eserin teernrnl edilip, birletirilerek bu ki-tabn meydana getirilmesi.

2. Bab: Krat imarnlar, ravllerin isnadlar ve mellifn de buna i sn ad.

3. Bab: stiaze. 4. Bab: Besmele. s. Bab: dam. 6. Bab: Harflerin mahreleri ve sfatlar. 7. Bab: dam- Kebir. 8. Bab: dam- Sair. 9. Bab: irnale. 10. Bab: Hernze. ll. B~b: Medd. 12. Bab: Vakf. 13. Bab: Harekeli isimler. 14. Bab: Zaidler. 15. Bab: Edann tecvidi ve tiHivetin keyfiyetine dair grler. 16. Bab: Ravllerin imamlarla ihtilaf ettii noktalar. 17. Bab: Feru'l-hur1f. 18. Bab: Tekbir.

29 _Kar.- stanbul Rab Paa ktb. No 5. 264


Daha sonraki asrlarda te'lif edilen kitaplarda da, muhteva ve tertip umumiyetle bu ekilde kalplam durumdadr. Yani;

A- Mukaddime, B- Kraat imamlan ve ra viierin isnadlan, C- Mellifn bu imam ve nlvllere isnadlan, D- Genel kaideler, E- Fer'l-hur1f. iskelet ve yaps, tertip ve sra itibariyle hep ayn olduu gibi, bu

ara blmlerin ihtiva ettii tall blmler de, -cz! bir-iki eksik veya fazlalkla-yine ayndr.

Bahsimizin hacmi, mevzun detaylarn inmeye msait olmad iin, genel kraat yansttn dndmz on kraatla ilgili, bn'lCezeri ve lmsz eseri "en-Ner ji '! Kmiati 'l-Ar"den bahsetmek istiyorum.

bn'l-Cezeri 797/1394 ylnda Yldnm Bayezid'in (. 80511403) daveti zerine Anadolu topraklarna gelmitir. Msr'n skenderiye ehrinden hareket eden bn'l-Cezeri (833/1429), deniz yolu ile nce An-takya'ya inrnitir. Burada ve saltanat merkezi Bursa'ya giderken urad ilim mescidleri olumu ve insanlar kendisinden istifade etmitir. Yldnm Bayezid, bn'l-Cezeri'yi daha Bursa giriinde karlam, Ulu Cami bitiindeki Daru'l-Kurra'y emrine vererek dolgun bir ma-a ve ilave tahsisatada birlikte, ilmini neretmesi iin gerekli ortam kendisine hazrlamtr.

"en-Ner fi'l-Kr.ati'l-Ar'in Muhteva ve Sistemi:

en-Ner 'l-Kebir (Ner-i Kebir) olarak da bilinen en-Ner, Cezeri'nin hacimli eserlerinden birisidir. ki ve ciltlik basklar var-dr. Cezeri bu eseri yazmaya 799/1396'da Bursa'da balayp yine Bur-sa'da tamamlamtr. Eserin ktabesinden bu gerek aka anlalmaktadr.30

"en-Ner fi'l-Kr.ati'l-Ar"in Sistematii: Cilt, 1.

lk drt sayfasnda iki makale vardr:

3 Cezeri, en-Ner, 21469. 265


Birincisi, eseri tab' ettiren el-Mektebetu 't-Tfcariye el-Kubrii'nn sahibi el-Hac Mustafa Muhammed tarafndan kaleme alnm ve eserin deerinden bahsetmektedir.

kincisi ise, eseri tahkik ve tashih ederek nere hazrlayan Ali Muhammed ed-Dabba' tarafndan yazlm olup Cezeri'nin hayatndan, eserlerinden ve kendisine kadar ulaan kraat silsile-sinden sz etmektedir. Eserin aslndan olmayan bu ksmda say-falar, Ebced Harfleri'nden ilk 8'iyle numaralandnlrntr. Bun-dan sonra ise, eserin asl blmleri yer almaktadr. Besnele'den sonra sralanan bu muhteva, bizim incelememize gre yledir:

1- Kraat ilmi tarihesi (1-57). 2- Eserin kaynaklan (59-98i1 3- Cezeri'nin de iinde bulunduu kraat silsileleri, tank ve

ravlleri (99-196)32

dr.

4- Kraat usul ve tecvid konulan (197-491.).

"en-Ner fi'l-Krliati'l-Ar", Cild, 2

5- Kraat us1l ve tecvid konularnn devam (3-206) 6- Fer'l-hur1f (206-405) 7- Tekbir ve tekbir ile ilgili bahisler (405-440) 8- Ha tim ve hatimle ilgili konular ( 440-468). Eserin her iki cildinin sonunda, tanzim edilmi birer fhrist var-

bn'l-Cezeri'nin Anadolu'ya gelii ile canlanan kraat ilmi faa-liyetlerinin el-Paluv: zamannda en verimli dnemini yaamas nede-niyle Hamid b. Abdlfettah el-Paluv: ve eseri hakknda bilgi vermeden ve sistematiinden bahsetmeden geemeyeceim.

el-Paluv1'nin doum ve vefat kesin olarak bilinmemektedir. Bununla beraber, I. Mahmut (1143/1730-1168/1754, III. Osman 1168/1754-1171-1757 ve III. Mustafa 117111757-1187/1774'nn hkmdarlk dnemle-

31 Bu ksmda, istifade ettii 64 kaynak eserler birlikte bunlann melliflerini ve bu m-elliflerden kendisine kadar gelen Kraat silsileleri'ni, ayn ayn bildirmektedir.

32 Bu ksmda, Kraat- 'Aere'nin mam, Ravi ve Tarik'lahna aid 982 tarik incelenmi; Bunlann tevatr dereceleri ortaya konularak u taksimat ile sonuca balamtr. Nafi' iin toplam 144; bn, Kesiriin 73; Ebu 'Amr iin 154; bn 'Amir iin 130; 'Asm i-in 128; Hamze iin 121; Kisaiiin 64; Ebu Ca'fer iin 52; Ya'kub iin 85 ve Halef iin 31" tarik Bu durumu, daha mahhas olarak, bu eserde ileride gelecek tarikler tablosunda grmek mmkn.

266

KIRAAT ve TECViD iLMiNEAiT ESERLERiN SiSTEMETiGi

rine rastladn kesin olarak syleyebiliriz 33 nk mellifn Ziibdet 'l-ifan ' yazd tarih olan 117311759, III. Mustafa'nn padiahlk, KocaRagp Paa'nn da sadrazamlk dnemine (117011757-117611763) rastlamaktadr.34

Mellif el-Paluv1'nin Ziibdet 'l-ifan.'n, kendinden nceki kraat ilmi temel kaynaklarndan istifade ederek on kraate gre Kur'an- Kerim' deki ihtilafl lafzlan, dokmann ksa izah ile birlikte, pratik bir slbla okuyucuya kazandrmay amalayan, son deviriere ait -nemli bir mracaat kitabdr.

Ait olduu cz' ve sresi Kur'an'daki tertibine gre belirtilerek verilen lafzlar, z, yeterli ve pratik bir aklama ile izah edilmi, usule dair konulan canl tutmak iinde tenbihatlarla takviye edilmitir.

Eser bu ynyle kraat ilmi alannda telif edilmi, nazm ve nesir . halindeki kitaplardan farkldr. Aynen olmasa da buna benzer bir uygu-lamay, Gays 'n-Nef' sahibi es-Sarakus! (: lll711705)'de gryoruz.35

Mellifin Metodu: Temel kitaplardan istifade ile Hafs rivayeti-ne kyasla ihtilafl olan lafzlan ele alarak, mtevatir kabul edilen on kraat beyan etmeyi amalayan mellif, kendisinin ifade ettii ve bi-zim de tespit edebildiimiz kadan ile eserinde u metodlan takip etmitir:

1- Mukaddimede, bu teliften amacn akladktan sonra, kraat ilminin ehemrniyetinden ksaca bahsetrni, bu ilme gittike azalan ilgi-den duyduu znty ifade ederek talebeyi tevik etmitir.36

2- Okuyucuya, meseleleri test etmek zere kaynaklara gitmeyi tavsiye etmi ve yer yer uygulamann nemine dikkat ekerek, bunun da ancak Itehasss bir kraat aliminin retimi ile shhatli yaplabileceini vurgulamtr.

3- Bata med konusu olmak zere, ihtilaf noktalannda stanbul ve Msr tarikierinin uygulamalann belirtmitir37

33 M. Atilla Akdemir. "Ziibdet'l-bfan" Baslm Doktora Tezi. 34 Danimed Kronoloji, IV/39-41. 35 Mustafa Atilla Akdemir. a.y. s. 56. 36 Mellif, bu ifadelerinde bn'l-Cezei'nin et-Tenl id fi 'lmi't-tecvfd ve Saaklzade (.

114511732)'nin Telzfbu'l-Kriiiiti'l- 'Ar ve Cldii '1-Mukll isimli eserlerinin mukad-dimelerinden ilham alm, hatta baz cmleleri aynen aktarmtr.

37 Mellif zamannda. stanbul ve Msir tarikieri bilinmekle birlikte, Meslekler henz ekillenmemiti. Bununla beraber. mellifn hocas itibariyle ttilaf ekol mene'lidir.

267


4- htilafa konu olan lafzlan, balangta metin iinde srasyla izah etmi, sonralan tekrarlar balaynca aynma tabi tutmutur38

5- Her bir sayfadaki genelde usule ait konulan, "Tenbihat" bal altnda toplayarak sayfa kenannda zikretmi, bylece devaml ha-trlatma ve ikaz yaplarak, mbtedi kraat ehlinin konulan haznetmesi amalanmtr39

6- Her tenbihata, ait olduu sayfann cz' iinde, l'den 20'ye kadar olan sralamasndaki tertibine gre numara verilmitir. Bu mima-ra metin ierisinde ilgili sayfann ilk "fer" lafz zerine de konmutur.

7- Tenbihat iinde, ihtilaf konusu lafzlan nceleri ayet srasna gre verirken, sonra daha muhtasar ve pratik olmas amacyla, hkm mterek olanlan yan yana getirerek vermeye balamtr. ( es-Ssi'nin idam ettii veya Ver'in Terkiku'r-ra ihtiva eden lafzlannn bir araya getirilmesi gibi).

8- Tenbihat konulan arasndan en ok geenleri de, bir mddet sonra40 artk renilmitir, tekrara lzum yok kanaat ile hi zikretme-meye balamtr.

9- V asl ve vakf dunrnuna gre ihtilaf konusu olan lafzlan ele alrken ayet sonlann, ortalannda ise Tayfr es-Secavendi (.560/1164)'-nin vakf iaretlerini esas almtr41

38 Mellifn. us11 ve fere ait l~fzlann aynnnda belirgin bir ls olmamtr. Feri'l-lurufbnyesinde deerlendirilmesi gereken bir lafz (L~_;; gibi), metinde bir-iki defa getikten sonra,.Tenbihat blmne alm, bununla birlikte male ve Taklll gibi usul konularna ilikin lafzlan. tekrarla metinde zikretmeye devam et-mitir. Bu nedenle. belli bir ayet veya blmn kraatleri hakknda bilgi sahibi olmak isteyen okuyucunun, metinle birlikte Tenbihat' da gzden geirmesi gerek-mektedir.

39 Tenbihat us1ln, Gays'n-Nef adl eserinde es-Safdkusi (. 111711705)'de uygula-mtr.

40 1. czn 1 1. tenbihatndan itibaren. 41 bk., el-Paluvi, Ziibde (Tire nshas), vr.la. "Bugn slam lkelerinde zellikle memleketimizde grdmz. matbf ve gayr- mat-

bu mushaflardaki vakf alametleri Muhammed b. Tayffr es-Secavendi'nin koyduu esaslara gre iaretlenmi bulunmaktadr. Vakf bildiren bu harfiere "Secdvend" den-mesi de ondan ileri gelmektedir." (Ik, dahu'l-vakf, s. 21).

"arih Muhammed Emin Efendi, es-S1si'nin idgamlanna konu olan lafzlarda olduu gibi, baz yerlerde mellifn bu tutumunu bozarak, duraklarda da vasl hkmlerini akladn ifade etmektedir". (Muhammed Emin Efendi. Umdetii '1-Hulldn. s. 1 0).

268


10- Usule dair konulan belli bir tertibe gre deil, ayet srasna gre giderken iktiza ettii yerde ele alm ve zetle zikretmitir.

ll- Sre, cz' girilerinde ve uygun grd yerlerde konuya i-likin balklar kullanmtr.

12- Ayn hkm ve izah gerektiren lafzlar getike, tekrardan ve uzun ifadeden kanmak iin, bazen mterek hkm tayan rnei vermi ("c..s4J1.S" gibi), bazen de "nce getii gibi" veya "imdi getii gibi" milnalanna gelen stilahlar kullanmtr. (y LoS ve Wl y LoS vb.).

13- htilafa konu olan bir "fer" Hifzm, ilk getii yerde aklam, ayn hkm alma koulu ile Kur'an'n tamamnda birka tekran gelecekse, srelerinin adn vererek oralara iaret etmi, aksi halde "her nerede vaki olursa, gelirse" manasn tayan pratik stlahlan tercih etmitir, (~>1..;>. ~'eS-'~ gibi).

On Kraat man Ve Ravileri in Kulland Remizler: M-ellif, yedi kraat imarm veravileri iin e-atbi (. 590/1193)'nin Hzrz'l-Emanf kasidesinde, kraat imam ve ravlleri iin ise Hamdullah b. Hayreddin Efendi (. 960/1552'den sorra)'nin Fyudu 'l-tkan41 kitabnda kullandklan remizleri tercih etmitir. Buna gre Yedi kraat tablosu:

mam ve Raviler Rernizler 1. Niifi'

Kiiln y

Ver e::

2. bn Kes!r .

Anlalan odur ki mellif, vasl durumunda ortaya kacak olan deiiklikleri, bazen vakf mahallinde de o sa gstermenin faydal o aca mliihazas i 1 e hareket etmitir.( f':?-)1-~C. (Fatiha 1/3-4) ve iki sre arasndaki veellerde olduu gibi).

42 MellifHamdullah b. Hayreddin Efendi (Hayat ve eserleri iin. bk. Mellifin zikret-tii ahsiann ksa biyografileri bl), tablo ve emalar yardm ile on kraati Izah ettii eserinde. yedi kraat iman veriivileri iin e-a'bl'nin remizlerini kullanrken, kraat imam ve riivlleri iin ise kendine has remizler kullanmtr. Mellif izdii tablo-Ian kare eklinde hanelere blm, sre tertibine gre her haneye ihtilaf konusu ke-limeyi koyarak, okunu eklini ifade eden stlah ve karilerinin remizlerini belirtmitir. Ayn hkm ve Izah gerektiren lafzlar getike. tekrardan ve uzun ifadeden ka-nmak iin, "nce getii gibi","imdi getii gibi" veya "nce. az nce zikredildi" maniiiarna gelen stlahlar kullanmtr. ("~) J;3 .fo~ '4:.) .Y' 'Y' LS' gibi). Aynca lafiziann Mesiihif-i Osmaniye'ye gre durumlann belirtmi, cz, hizib ve r gibi blmleri gsteren iaretler koymutur. Eserin bu ynleriyle. daha sonra Zbde m-ellifine rnek olduunu gryoruz.(Hamdullah Efendi, Fiiyiidu'l-tkdn, Mukaddime. vr.2a-2b).

269


2. bn Kes!r .)

el-Bezzl -"'

Kunbl j

3. Ebu'Amr c:. Ed-Duri ..!:.

Es-Sus! LS

4. bn 'Amir ~

Hi am J

bn Zekvan r 5.'Asm u Ebu Bekr e-u'be 0-"'

Hafs t 6. Hazma w

Halef ~

Hallad L5

7. el-Kisa! J

Eb'I-Haris (..)-'

Ed-Dri w

kraat tablosu:

mam ve Ravller Remizler

. Ebu Ca'fer ~

bn Verdan s"'

bn Cemmiiz 0'-

2. Ya'kb c

Ruveys (.)":!

Ravh ...:..

3. Halef J;.

shak C""'

d ri s 4.....

270


Senedi ve yaps itibariyle incelenerek bir araya getirilen kraatler, ayrca nisbet edildikleri imarnlara gre de "yedi kraat", "on kraat" ve "on drt kraat" eklinde adet tasnifine tabi tutulmulardr.

Kraatleri tahkik eden alimler, uygulamada her kraat iman iin iki rav1 ve her rav1 iin de iki tariki yeterli grmlerdir. Bununla bir-likte bazlimnda, isnad gerei olarak farkl durum grlebilmektedir.

Ayrca imam-rav1-tarik konumunda bulunan zevat, birbirlerin-den dorudan nakil yapmam da olabilirler. Bu durumda isnad halka-lannda, aralarnda bir veya daha ok kimsenin bulunmas mmkndr. -a. el Kraatt's-Seb' (Yedi kraat)

.Nafi (. 1591775)

Ka11n (. 220/835) Var (. 197/812)

2. bn Kesir (. 120/737)

el-Bezz! (. 250/864) Kunbl (. 291/903)

271

1


3.Eb Amr (. 154/770)

ed-Dili (. 246/860) es-Sus! (. 2611874)

4 .. bn Amir (. 1181736)

Hiam (. 245/859) bn Zekvan (. 242/856)

5. 'Asm (. 127/744)

Eb1 Bekr e-u'be (. 193/808) Hafs (. 180/796)

Yahya b. Adem(. 203/818) 'Ubeyd b. es-Sabbah (. 235/849)

el-'Uleyrrl (. 243/875) 'Amr b.es-Sabbah (. 221/835

272

.


1 6. Hamza (. 156/772) J

Halliid (. 220/835) ' Halef(. 229/843)

bniiziin (. 286/899) dris (. 292/904)

bn'I-Heysem (. 249/863) bn Blyiin bn Salih

(. 344/955) (.340/95 ) el-Vezziin (."250/864)

el-Muttavvi7 Ebl Bekr b. Miksem (. 371/981) (. 354/965)

Eb l Diivld et-Tulhi (. 252/866)

7. el-Kisai (. 189/804)

Ebu '1-Hiiris (.240/854)

1 Muhammed b. Yahya (. 288/900)

! Selerne b. Asm (. 270/883)

ed-Dri (. 246/860)

Ca'fer en-Naslbl (. 307/919)

Ebu Osman ed-Darlr (. 310/922)

aa. Seb'a Tariki: Yedi kraat konu alan kitaplar arasnda, zel-likle ed-Dani'nin Kitdb 't-Teysfr'i ve e-atbi'nin Hrz'l-Emanf'sini esas alp, uygulamay bunlann muhteviyatna gre yapmay ngren metoddur43 .

43 Muhammed Emin Efendi, Umdet '1-Hulf{m, s. 4. 273

KIRA=n iLMi ve PROBLEMLERi

b. el-Kraat'l-'Ar (On kraat): Yedi imama, aada zikredi-len imarnn ilave edilerek birlikte. mtalaa edilmesine "Kraat-i "aera" denir.

l.Ebfi Cafer (. 1301747)

bn Verda (: 160/77 6) bn Cernmaz (. 170/786)

2. Yakib (.205/820)

Ravh (.234/848) Ruveys (.238/852)

bn Vehb (. 270/883) et-Tennfu- (. 31 0/922)

ez-Zbeyr] (J00/9 12 el-Cevherf {. 340/951)

Ebu't-Tayyib (.350/961)

, Ebu1-Kasm en-Nehhas ~. 368/978)

Ebu1-Hasen bt Miksem (. 380/990)

274

KIRAAT veTECViD iLMiNE AiT ESERLERiN SiSTEMETiGi

3. Halef (.229/843)

y . shak (. 286/899) y dis (.292/904) H Muhammed b. shak (. 290/902) ~ e-~tti (. 3 708980)

H el-Burzatf (. 360/970) ~ el-Muttavvi'i (. 3711981)

1 bn Ebi mer (.352/963) 1 el-Kati'! (. 368/978) 1 bn Bilyan (. 344/955)

ba. 'Aera Tariki: Seb'a tariki kaynaklarna, bn'l-Cezeri'nin kraatle ilgili et-Tahbfr ve ed-Drra isimli eserlerini ilave ederek, uygulamay bunlarn muhteviyatna gre yapmay ngren metoddur.44

bb. Takrib Tariki:('Aera tarikinde yer alan ima.m ve imam ravi nakillerine, bn'lCezeri'nin en-Ner ve bulasas olan Takrfb 'n-Ner isimli eserlerinde zikrettii tarikieri de ilave eden metoddur. Mellif, TaY.Yibe'sinde de bunlar nazmetmitir.)

be. On kraatn tevatr meselesi: Alimler teden beri bu konu zerinde durmular, tabir yerinde ise rivayetleri didik didik ederek, vardklan neticeyi eserlerinde belirtmilerdir. Bahsimizin hacmi mev-z1un detaylarna nneye msait olmad iin, genel kanaat yansrt-n dndm.z u hkm ifade edebiliriz:

-On kraat imamlarna ve mehur ravllerine izafet edilerek "i-mam okuyuu" veya "ravi okuyuu" kimliiyle ifade edilen kraatler mtevatirdir.

On kraat bnyesinde olmakla birlikte, tarik seviyesinde kala-rak infrad eden okuyular ise mehur olarak mtalaa edilmitir.

44 Muhammed Emin Efendi, Umdetii '1-Hu/lan, s. 4. 275

l ' ' KIRAAT iLMi ve PROBLEMLERi

u bir gerektir ki, on kraat temsil eden her okuyu, asrlar bo-yu ulemann onayyla, mmetin kabiline mazhar olarak gnmze kadar zenle aktanlm, aksi iddialar mesnedsiz kalmtr 45

c. On drt kraat On imama, aada zikredilen drt imarnn ilave edilerek birlikte mtalaa edilmesine "on drt kraat"

2. Yahya'l-Yezidi (. 202/817)

ed-D1ri (. 246/860) Sleyman b. el-Hakem (. 235/849)

Ahmed b. Ferah (. 303/915)

ed-Dilri (. 246/860)

4. el-A'.me (. 148/765)

bn Kudame (. 161/777)

el-Muttavvi'i (. 3711981) Ebu1-Ferac e-eneb1z! (. 388/998)

45 b k. bn'l-Cezeri, Miincid, s. 15-17: en-Nveyi, er/ u Tayyibeti 'n-ner. 1. 6-71. 276 - -


Vakf ve btida le lgili Eserler ve Sistem atii:

Vakf ve ibtidann tatbikat bizzat Rastil-i Ekrem (s.a.v.)'e kadar dayanr. Bununla ilgili eserlerin yazlmasna Hicri ikinci asrdan itiba-ren balandm sylersek,bu konuya ne kadar erken ihtiya duyuldu-unu ve buna are olacak eserlerin te'lifine balandn anlamak zor olmayacaktr ilk te'lifinden zamanmza kadar yazlm eserleri, mel-liflerini, matbu veya maltut olduklarn ve nerelerde bulunduklann mmkn mertebe "Kur'an Kraatnda Vakfve ibtida" adl eserimizde vermeye altk.46

Bu ilirole ilgili grebildiimiz ve tetkik edebildiimiz kadanyla, btn eserler metod olarak hep ayn. yle ki: Ba taraflarnda bir mu-kaddime, 5-1 O sahifeyi gemeyen ksa bilgiler ve hemen akabinde tpk Kraat kitaplanndaki "fer'l-hurfif' gibi Fatiha Silresi'nden balayp N as Suresi'ne kadar btn vakflar sralanmaktadr:

Bunlardan farkl olarak birisi var ki oda el-Enbari(. 328/938)'nin ".,.l/){1_, ...._g_,JI .) c::~':il" adl eseridir. Lakab: EbU Bekr en-Nahvi'dir. Eseri, bu ilmin en mehur kitabdr. Ed-Dani; onun iin "bu ilmin eyhidir" demitir. Yazd eseri bn Mcahid'e getirince bn Mcahid o-na; "Bu eserin yazldn bilseydim tasnif ettiim kitab terk ederdim" demitir.

bn'l-Cezeri, bn'l-Enbari'nin bu eseri, bu mevzuda ilk ve en gzel olandr" diyor.47 Bu nedenle, Vakf ve btida ilmiyle ilgili el-Enbari'nin kitabnn sistematiini vermekle yetineceiz.

"el-zah fi'l- Vakf ve'l-btida" adl eserin sistematii

bn'l-Enbari, kitabnda umumi bir blm (bab ve fasl) tasnifi yapmtr. Mevzulan tedkik edil!iiinde vakf ve ibtidaya dair bu eser, blmden meydana gelmitir.

Birinci Blm: Mukaddime ile balayp, Kur'an' hfz etmenin ldkten sonra insana olan faydas, Kur'an okuma ve okutnaya tevik, Arap dili ve Kur' ari dilinin mukayeses, lahn, iir ve Kur' an, vakf ve ibtida ile ilgili umumi bilgiler ve kraatta sened gibi konular ilenmektedir.

46 Temel Nihat Kur'an Kraatmda Vakfve btida. st. 2001. s. 25. 47 bn'l-Cezei, Gayetu 'n-Nilaye 2/231.

277

1 1


kinci Blm: Vakfn eitleri, fiilierin evvelindeki "elif' harfnin durumu, isimlerin evvelindeki "elif' harfn durumu, "vav", "ya" "elif' harflerinin durumu. Kurra'nn bu hususundaki grleri. Kraat'n-Nebiy" adl bir balk. "w" ve .. .._, harfi zerinde yaplan vakf. W) 1.:..., ' L= ' wi gibi harfler zerinde yaplan vakf ve hkm. w _;..l:JI ~, ..A' ~-' ~1' '::'Y-".)1' Y-)_,9 ' ~ v~ buna benzer zellik arzeden kelime ve harfler zerinde yaplan vakflar.

nc Blm: Fatihat'I~Kitab diye "Fatiha" Sresi'nden balayp Nas Sresi'ne kadar btn vakfve ibtida zelliklerini tek tek ele alp incelemektedir. zellik arz eden baz ayet ve kelimeler zerinde daha geni bilgi vermektedir. zerinde vakf ve ibtida caiz olmayan yerleri maddeler halinde rneklerle sralamaktadr. Htasa, efradn cami', ayann mani' bir eserdir. Konuyu en iyi ekilde ileyen el-Enbari'nin bu eserini Muhyiddin Abdurrahman Ramazan, on bir cilt halinde tahkikli olarak neredip 1971 ylnda istifadeye sunmutur.

Zaman zaman vakf ve ibtida ile ilgili sadece belli deyimleri konu alan kitaplar da yazlmtr. Bunlardan en nemli olan, M elli b. Ebi Talib'in erh kellii, bella, Ne 'am ~ ' ~ ' )LS adl eseridir.

Bu eserde ")LS" edatnn Kur'an'da ka yerde getii, hangi-lerinin zerinde vakf yapmann uygun olup-olmad btn detaylaryla incelenmektedir. "..A" ve "~ " edatlar iin de ayn inceleme sz konusudur.

Mesela: ")LS" Kur'an'da otuz yerde gemektedir. Bunlardan "men" manasma olup zerinde vakf yapmann uygun olduu yerler I 1 'dir. zerinde ne vakf ne de ibtida uygun olan bilakis ncesi ve son-ras ile birletirilmesi gerekli olan yerler ise ikidir. zerinde vakf uy-gun olup kendisiyle ibtida uygun olmayan yerler de ikidir. zerinde vakfuygun olmayan, fakat kendisi ile ibtida yaplabilenler ise 18'dir.

" ~ " kelimesi Kur' an' da on alt srede ve yirmi iki yerde gemektedir. zerinde asla vakf uygun olmayan yerler yedidir. inde ihtili:lf bulunanlar betir. zerinde vakf yaplmas uygun olanlar ise on ayettedir.

" ~"kelimesi Kur'an'da drt yerdedir: Birinde uygun, nde vakf uygun deildir. Bu ve benzeri edatlar eitli kraat kitaplannda zaman zaman ayn metodla ilenmitir.

278


az kdiatlar, 11-12 ve daha fazla kraatlar ismi altnda yazlm, hemen hemen metodlar ayn eserlerden tekrar tekrar bahsetmeyi uy-gun bulmadm iin, konuyu burada noktalamak istiyorum.

Buraya kadar tesbit ve tedkik ederek sunduumuz bu tebli, ko-nu ile i.lgili yeterince olmasa bile balang olarak bir hayra vesile ol-duu kanaatindeyim.

Sonu

Peygamber Efendimiz (s.a.v.) Kyamet Sresi'nde de iaret edil-dii zere48 ald vahyi derhal beliemi olurdu. Bu bakmdan Kuran'n ilk hafz O'dur. Daha sonra Raslllah bunlan vahiy katipierine yazdm, aynca hangi srenin neresine konulacan da bildirirdi.49 Peygam-berimiz, ayetler yazldktan sonra gerekli tashihi yapmak zere, katibe yazdm okumasn isterdi. Aynca O, gelen vahyi erkeklere tebli et-tii gibi kadnlara da tebli ederdi.50

Peygamberirniz, Kur' an retilmesine ve renilmesine apayn nem vermitir. Gerek hadisleri ve gerekse davranlanyla, Mslman-lan Kur'an renmeye tevik ediyor ve bunun zerinde titizlikle duru-yordu. Onun bir sre, kendisinden hadis yazlmasna izin vermemesi de, bu konuya verdii nemin ak delilidir.

Peygamberimiz zamannda hem din! ta'lim hem de Kur'an retmek zere bir ok sahabi Medine dndaki beldelerde grevlendi-rilmitir. Bu i, Hz. Ebu Bekir, Hz. mer ve Hz. Osman dnemlerinde artarak devam etmitir.

Balangta hafzlar ve kraat imamlan tarafndan azdan aza, hocadan talebeye. itahi olarak nakledilen kraatlar, zamanla kitaplarda tedvin edilmeye balanm, boylece ortaya kacak kanklk ve disip-linsi?:lik ilk dnemlerden itibaren nlenmeye allmtr.

Kraatlar konusunda zamannn nl bilginlerinden olan Ebu Bekir b. Mcahid (324/935), hicri 300 yl civannda, Kitab's-Seb'a i-simli eseriyle kraatlan yedi'ye tahsis etmi ve onun bu tasnifi kabul grmtr.

48 "Onu (vahyi) hemen tekrarlamak iin dilini kmldatma, onu (senin kalbinde) topla-mak ve (sana) akutmak bize der. O halde biz onu okuduumuz zaman sen onun o-kunuwzu takip et" Kyamet 75/16-17- 18.

49 Buhari, Fed.ilii '1-Kur'.n, 4; etin Abdurrahman, Kzr.atlamz Tefsire Etkisi, s. 76. 50 _Hanidullah, Kur'an- Kerim Tarihi s. 43.

279

l 'j\

' 1 1


bn'l-Cezeri, en-Ner ji'l-Kzraati'l- 'Ar isimli eserinde, kraat daha ilave. ederek, yedi kraatta olduu gibi mehur ve sahih kraatlar on kraat olarak Mslmanlar tarafndan benimsenip mehur olmulardr.

Kraat ve tecvid kitaplannn sistematii ile ilgili bilgiler bu l-ler iinde teblide verilmeye allmtr.

280


KAYNAKLAR

_ Akdemir Atilla. Mustafa, Zbdet 'l-ifan (Baslmam Doktora Tezi). _ Cessas Ebu Bekir Ahmed b. Ali, Akam'l- Kur'an (ner M. Sadk

Kamhvi) I-V, Beyrut,ts. (Diiru hyai't-Tunasi'

2001. _ etin Abdurrahman, Krfatlarn Teftire Etkisi, Marifet Yaynlan, stanbul,

_ ollak Fatih, 'Asm Krfat, skdar Yaynevi, stanbul, 997. _ Dimyat, Ahmed b. Muhammed (II 7 /1705) thaf Fudelaili '1-Beer, 987. _ Ebu ame, Abdurrahman b. smail, braz'l-Meani min Huzi'l-Emfnf

(665/267) (Nr. brahim Utve). Kahire 982. _ ed~Dani, Ebu 'Amr Osman b. Sa'id, Kitabii't-Teysir fi'l-Krfati's-Seb',

(Ner,Otta Pretzl 94 st 930. _ en-Ner, fi '1-Krfati '!- 'Ar. Msr ts. -1 . _ Hamidullah Muhammed, slfm Peygamberi, (tre. Said Mutlu, Salih Tu) st

969. _ bnu'l-Arabi, Ebu Bekr Muhammed b. Abdilial (543/1148). Alkdn'l

Kur'.n, Msr 972. 2. Bask. _bn Sa'd, Muhammed (230/844) et-Tabakdtii'l-Kiibra Beyrut-ts _ bn'l-Cezeri, Muhammed b. Muhammed (833/1429), Gfyetii'n-Nilaye fi

Tabakati'l-Kurra; nr. i Begstro, esser Msr. 932. _ bn'l-Enbari, Ebu Bekr Muhammed b. Kasm, (328/939) dalu'l-Vakfve'l

btida. _ Karaam smail, Kurfn- Kerim 'in Faziletleri ve Okunma Kiiideleri,

M...F.V. Yaynlan stanbul, 99l. _ Kur'fn Tilfvetinde Vakfve btida, M...V. Yaynlan stanbul, 2001 _ Oki, Tayip, slfniyette Kadm retimi, Ankara 1978. _ Paluvi, Abdlfettah, Zbdetii '1-lfan. st ts. _ Saman Ali Rza, laveli Yeni Saman Tecvidi st 1965. _ Suyti, Celal'd-Din Abdurrahman (911/505), el-tk.n fi Ulumi'l-Kur'fn,

B eyrut- I 973. _ Temel, Nihat, Kufat ve Tecvid Jstlahlar, M...F.V. Yaynlan stanbul,

1996. _Yksel, Osman, bn. Cezerf ve Tayyibet'n-Ner, M...F.V. Yaynlan s

tanbul, 1996. _ Zerkan!, Muhammed b. Abdulazim, Menali/ii '1-ifan fi Ulini '!-Kur '{n M-

sr. ts. _ Zerkei, Bedru'd-Din Muhammed b. Abdullah, (794/1392), el-Brlan fi

Ulmi '!-Kur 'fn, Msr 1972, 2. Bask. Not: Sistemine mracaat ettiimiz eserlerin aaedi ok olduu iin, metin ieri-

sinde zikredilenleri bibliyografyaya almadk. 281

kur' an ve tefsir - isamveri.orgisamveri.org/pdfdrg/d120862/2002/2002_temeln.pdf · sekizinci...

Documents