Lezha, si qytet dhe biostruk-tur, prfaqson dika shum t rndsishme dhe t veant. Nga ana gjeometrike, gjeografike dhe ekologjike, Le-zha prbn nj kaleidoskop t mrekullueshm t natyrs, gati nj lloj principate t pashembullt ekologjike, ku mali, fusha, pylli, monumentet arkeologjike dhe historike, laguna dhe deti, prb-jn nj unitet t spikatur. N kt kuptim, Lezha sht e preferuara e shekujve, sintez e veprs s natyrs dhe e njerzve me nj vesk t ndritshm t historis dhe t artit. N portat e Lezhs mund t hysh pa trokitur, duke njohur fytyrn dhe thelbin e saj vetm mund t magjepsesh pambari-misht. Lezha sht nj grishje e prhershme dhe nj estetik e gjall e sendeve dhe qytetrimit iliro-shqiptar, nj stacion diturak i mijvjearve dhe i knaqsive t veanta t banorve dhe t ud-htarve. do tregim mitologjik pr Lezhn i paraprin historis s saj plot motive dhe kontraste. Jo m kot kronikania dhe eruditja bi-zantine Ana Komnena n shek. XII e quan Lezhn nj qytet t ngritur n ajr, q mund t shihet nga t

Nr.

146

N portat e muNd t hysh pa trokitur

Vijon n fq.2

NJOFTIMZef ImerajShoqata KlubI eKologjIK leZh

I nderuar Z. Imeraj,ju njoftojm Se projeKt-propoZImI juaj, me numr referImI lg-88, I paraqItur n emr t ShoqatS KlubI eKologjIK leZh SI ojf ap-lIKueSe pr grantet projeKte pIlot n partnertItet me puShtetIn Vendor (baShKIa leZh) me tItull SIStemImI bIologjIK I parKut Kom-btar arKeologjIK I KalaS S leZhS Sht Shqyrtuar dhe mIratu-ar me Komente nga bordI I VlerSImIt t projeKt-propoZImeVe.nga VlerSImI reZulton Sa m poSht:

* neVojItet marrVeShje me autorItetet e KalaS n lIdhje me le-jImIn e punImeVe n Zonn arKeologjIKe; dhe

* afatet Kohore t ZbatImIt t projeKtIt duhen rIShIKuar.

duKe ju uruar pun t mbar,

reZart KapedanI mIhallaq qIrjomenaxher I programIt drejtor, reC ShqIprI

5 Qershori - Dita Botrore e MjeDisit

Boronica e kuQeNga Ali Coka

Faqe 3

Faqe 4-5

Faqe 7gjitha ant. Nuk sht thjesht metafor e skajshme, por vetvetiu do shikues mund ta vshtroj Lezhn n lartsin e historis s saj, n ajrin e shekujve, si t dal nga frymmarrjet poetike t Ndre Mjeds, q ka shkruar mrekullisht dhe poetikisht pr Lezhn. Lezhn nga t katr ant e rrethojn meta-forat e historis. do njeri jeton midis tyre dhe ktu qndron vet sekreti i mbijetess.

Lezha prbn pjes t mbroj-tura nga shteti me prparesi tur-izmi, si Shngjini. Pr gjeoparqe prmendim Gjirin klasik t Drinit, Ishullin e Lezhs, Talen (klasifi-kimi, menaxhimi i territoreve t saj do t rriste vleren e zons dhe shtonte turizmin).

N gjeomonumentet natyrore permendim seria dajkore Thanz, kurrizorja e Kreshts, grabeni i Zadrims, rrudhat n rrafshin e mbihypjes, maja e Vels. Kufiri i serise me vullkanogjeno-sedimen-taret Kashnjet, Gropa e Kalivait, vargmalet e faqes perndimore t Kreshts, olistolitet e glqeroreve n flish.

Gjiu i Drinit shtrihet ndrmjet grykderdhjes s Buns n Veri dhe Kepit t Rodonit n Jug. Ka

gjatsi maksimale rreth 30 km dhe gjersi rreth 20 km. sht gji relativisht m i thell se gjiret e tjer shqiptar t Adriatikut. Izo-bati 10 m ndodhet 600 deri 1500 m larg vijs s bregut. Nga ana gjeomorfologjike gjiu prfaqson nj zon tipike depozitimi, i for-muar nga lnda e ngurt, q ka pas sjell lumi Drin dhe lumenjt Buna e Mat. N pjesn qendrore t ktij gjiu derdhte ujrat e tij Drini dhe m pas Drini i Lezhs. Valt maksimale n kt gji arrijn 3 deri 3,8 m, ndrsa amplituda e batic - zbatics sht 30 deri 40 cm. Temperatura mesatre vjetore e ujit n gjiun e Drinit sht 17,7oC. Ajo mbrin vlerat m t larta n kor-rik, me mesatare 23,7oC dhe m t ultat n shkurt, me mesatare 11,6oC. Numri i ditve me diell sht 321 n vit. Kripshmria e ujrave sht 36 deri 39 pr mij. N brendsi t gjiut ndodhet qyteti dhe porti i Shngjinit. Plazhi i tij, me ujin dhe rrn e pastr, sht nga m cilsoret pr banjo uji, dielli e rre.

Element prbrs dhe shum i rndsishm i sistemit hidrografik

nr. prot. 42/15tIran, 16 qerShor 2015

park Natyror rajoNal - ZoN e shtegtimeve turistike

ekoturizm n liqenete likopatrs, rrajc

Inxh. Klenathi Mandi, drejtues i Shoqats mjedisore ajupi

Inxh. Gjon Fierza, Specialist, agjencia Kombtare e mjedisit

2Vijon nga fq.1

t Lezhs jan edhe lagunat. N grykderdhjen e lumit Drin i Le-zhs, n ann e djatht t rrjedhjes, ndodhet laguna e Knalls, m e thella nga lagunat shqiptare buz Adritikut, me siprfaqe 0,201 km2 e thellsi maksimale 13-14 m m n jug. Po gjat bregut t djatht t Drinit ndodhet laguna e Merx-hanit, me siprfaqe rreth 3 km2 e thellsi mesatare 0,75 m. Thellsia maksimale e saj sht 1,3 m. N bregun e majt t grykderdhjes ndodhet laguna e Vainit, me sipr-faqe t prgjithshme rreth 9 km2 e thellsi mesatare 0,7 m (thellsia maksimale e sai mbrrin 1,3 m). Kto laguna, s bashku me ligatinat q i rrethojn, prbjn ekosisteme shum t rndsishme, q formojn nj zinxhir abitatesh, t nj biodi-versiteti t larmishm, me vlera t veanta.

Klima e prshtatshmne dhe shum e but, bn q Lezha gjat tr vitit t jet vend dominant pr pushime dhe turizm. Klima sht tipike mesdhetare, me ver t that e t nxeht dhe dimr t but. Nga deti fryn era e freskt, duke freskuar ditt e gjata t vers me temperatura mbi 25oC. T gjitha kushtet s bashku garantojn nj sezon pr larje e marrje rreze dielli deri 6 muaj, nga maji deri n fund t tetorit. N Lezh vihet pr diell, det, plazhe rre, bukuri t natyrs dhe pr vendasit mikprits e t shoqrueshm. Me fillimin e sezonit, zona e bregdetit merr nj jet t re, duke u dhjetfishuar numri i banorve. Pjesa m e mad-he e vizitorve vijn nga Shkodra, Tirana, Lai, Mirdita, Kuksi, Kruja, Mati, Dibra dhe vitet e fundit edhe

t pasur me specie (frashr, vidh, shkurre dhe bimsi halore). Laguna Kune Vain, e cila kryesisht n dy ant e grykderdhjes s Drinit ka nj siprfaqe prej 2188 ha (1165 ha ujra dhe 215 ha pyje e 700 ha toka knetore).

Lezha ka potenciale t pakra-hasueshme pr turizmin dhe do t jet nj sektor i rendsishm n nj periudh afatmesme dhe afatgjat. Inkurajimi i turizmit dhe impaktet e tij n zhvillimin ekonomik e so-cial, infrastruktura dhe zhvillimi i shpejt, jan t nevojshme pr ti paraprir industris s turizmit. Pr kt, n radh t par duhet t zhvillohet infrastruktura turistike. Ristrukturimi i rrugve ekzistuese dhe brja e rrugve t reja, sht me vlera pr t ardhmen e turizmit n kt zon.

N Lezh dhe n plazhet e Shngjinit e t Kunes vizitort mund t qndrojn pr pushime n hotele ose n shtpi tradicionale. Pr kt funksionojn mjaft hotele dhe restorante, ku ofrohen ushqime tradicionale, kryesisht bio. N to gjen prodhime deti, shpend t egr

pjess s siprme, e vendour n maj t kodrs; 2. Zona e pjess s mesme, e shtrir n shpatet kodri-more; 3. Zona e pjess s poshte, nn kodr; 4. Zona breglumore, shtrati i lumit Drin dhe muri pern-dimor i qytetit. Sipas studiuesit K. Zhegu, secila nga kto zona ka patur nj funksion t veant dhe njkohsisht t ndrlidhur. Ksh-tu, nga zona e par deri te e katra, duke respektuar pozicionin natyror t mbrojtur, kan qen vendosur institucionet shtetrore, territori i banuar n mnyr t dendur, qn-dra zejtaro-tregtare dhe m poshte porti lumor, q lidhte Lezhn me tr rrugt detare t Adriatikut. Pjes prbrse e Lezhs ishte edhe Akrolisi, n pikn kulmore dhe m t veant t sistemit mbrojts t qytetit.

Planimetria urbanistike e Le-zhs sht e veant dhe e pa-prsritur n asnj nga qytetet ilire t njohura deri sot. Mund t thuhet se moduli urbanistik i Lezhs antike nuk sht br sipas shembullit t qyteteve bashkokohore n Greqi, Maqedoni dhe Epir, por nuk mund

t karakterizohet tipologjikisht si qytet me akropol. Urbanistika e periudhs ilire trashgon deri sot planimetrin e mureve rrethuese, kullat mbrojtse, t gjitha hyrjet dhe nj pjes t rrugs kryesore t pjess s poshtme t ktij qyteti. N planimetrin e Lezhs ilire pr-caktohen qart 11 porta t mdha e t vogla, q lejonin t hyje n qytet n t gjtih drejtimet. Nga kto, dy jan n pjesn e siprme, 6 n t mesmen dhe 3 n qytetin e poshtm. N qytetin e siprm porta kryesore ka qen e vendosur n ann Lindore pr t komunikuar me Akrolisin, porta e dyt qe n ann Veriore dhe e lidhte qytetin me zonn fushore, me krahinn veriore. Porta m e madhe ka nj hapsir drite prej 4,2 m dhe n zgjidhje planimetrike sht krejt e veant, n krahasim me t tjerat. Nj tjet rport e veant e qytetit quhet porta e burimit, sepse kishte lidhje me nj burim uji n afrsi t saj. N qytetin e mesm porta krye-sore quhet ajo e Gaviavit. Si element karakteristik t portave t qytetit jan prmasat e tyre madhshtore, gj q nuk vihet re n qytete t tjera ilire. Zgjidhjet e tyre arkitektonike jan prshtatur me terrenin, pjer-rsin dhe funksionet prkatse. Brenda qytetit t Lezhs ruhet dhe rrjeti i rrugve t degzuara e t kryqzuara n brendsi. Nga t jashtmet, q hyjn n qytet jan tri, ajo q vinte nga Jugu, nj tjetr nga

nga Kosova e Mqedonia. Bregdeti i Lezhs frekuentohet nga pushuesit edhe si vend i qet e i sigurt. N gjith vijn e bregdetit shpaloset nj pamje e pasur me pyje dhe me lagunat e veanta, shoqruar me flor e faun t pasur, si dhe bien n sy traditat e ksaj zone n gjueti dhe n peshkim. E veanta e ktij plazhi sht rra e pasur me jod, e vlersuar si rra m kurative n bragdetin e Adriatikut. Rripi i gjer i rrs s pastr sht i kufizuar nga njra an me detin, ndrsa nga ana tjetr me pyllin, ku kryesisht rriten pishat, por nuk mungojn edhe lloje t tjera drursh t kultivuar. Ekosistemi prfshin 14 km vij bregdetare, orientuar n drejtim veri-jug, q fillon nga gryka e lumit Drin deri n grykn e lumit Mat. Nj rrip i ngusht me rr e me bimsi, ndan ujrat e cekta bregdetare me lagunat e Vainit dhe t Cakes. Laguna Kune - Vain, ndodhet n Ul-tsirn Perndimore t Shqipris, si pjes e nnzons veriore t zons mesdhetare fushore, buz detit Adriatik. Kjo lagun ka vlera t jashtzakonshme ekoturistike, edhe pr faktin se sht e rrethuar nga nj rrip bregdetar i mbjell me pisha, i cili n pjes t veanta ka nj gjersi mbi 200 m pr n brendsi t zons, duke krijuar nj llojshmri

dhe mish t zgarrs.

Qyteti antik i Lezhs sht i ven-dosur n nj terren t dyfisht: ko-drinor e fushor dhe muret rrethuese prfshijn nj siprfaqe prej 20 ha. Urbanistika e qytetit t fortifikuar ka katr zona kryesore: 1. Zona e

Veriu dhe e treta nga Verilindja.Skema e mureve mbrojtse

t Lezhs prfshin nj gjatsi pej 2600 m. Jo m kot Polibi ka fiksuar prshtypjen shum t madhe, q i bn kto mure mbretit Filipit V t Maqedonis.

Pjesa e siprme, e quajtur Ak-rolis, sht pjesa m speciale e for-tifikimit. Trajtimi stilistik i mureve prmban dy stile ndrtimi, q i prkasin nj faze t vetme kohore, q lidhen me veorit stilistike dhe morfologjike t mureve epirote-ili-re. Nga nj llogaritje e prafrt del se jan afro 100 mij m3 gur dhe mbi 80 mij cop blloqe. Kjo kryeve-pr inxhinierike ndrtimore sht e pashembullt n territorin shqiptar.

Me kalimin e kohve, ashtu si n shum vepra t ksaj natyre edhe n pjesn e fortifikuar t qytetit t Lezhs, kan ndodhur dmtime e tjetrsime. Ndrsa pr t ruajtur disa vepra brenda ksaj zone, her pas here jan ndrmarr punime restauruese, pr siprfaqet e jashtme, nuk sht br i njjti kujdes. Prandaj, Klubi Ekologjik i Lezhs ka aplikuar pran REC-Shqipri dhe, nprmjet SENIOR-A, do t investohet pr Projektin me tem Sistemimi biologjik i parkut kombtar arkeologjik i kalas s Lezhs. Realizimi i ktij Projekti do ta vesh kalan me pem dhe do t ndryshoj mjaft pamjen estetike t saj, por njhersh, do t ndikoj edhe n pamjen e gjith qytetit t Lezhs.

3- aktMarrveshje MiDis kluBit ekologjik, lezh Dhe Fakultetit t shkencave Pyjore -Kurora e Gjelbr sht e vetmja gazet mbarkombtare n fushn e pyjeve dhe mjedisit. Ajo ka filluar t botohet nga fundi i vitit 1998, si produkt i bashkpunimit t nj grupi intelektualsh, specialist pyjesh, agronom, biolog, ekonomist, msues, etj., t organizuar n Klubin Ekologjik t Lezhs. Misioni i saj ishte informimi dhe ndrgjegjsimi publik pr mbrojtjen e mjedisit n prgjithsi dhe shtimin e mbuless pyjore n veanti.

Shtat miliard ndrra. Nj planet. Konsumoni me kujdes. Ky sht slogani q promovohet ket vit n Ditn Botrore t Mjedisit.

Mirqenia e njerzimit dhe funk-sionimi i ekonomis, n fund t fundit varen nga menaxhimi i prgjegjshm i burimeve natyrore t planetit. E, megjithat, njerzit jan duke i konsumuar shum burimet natyrore, duke cenuar rnd zhvil-limin e qndrueshm. Shum prej ekosistemeve t Toks jan pran pikave kritike, si pasoj e ndryshi-meve t mdha e t shpejta; rritjes s madhe t popullsis dhe zhvillim-it ekonomik, duke mbishfrytzuar burimet natyrore.

Sot n bot, me qindra organizata e institute krkimore - shkencore, kryejn vrojtime, nxjerrin prfun-dime dhe rekomandojn masa pr nj Mjedis t qndrueshm. Prfundimet q nxirren e publiko-hen, synojn informim t shoqris njerzore dhe strukturave vendim-

marrse t saj, ndrgjegjsim dhe veprime konkrete n mbrojtje dhe administrim m t mir t Mjedisit. Ndr prfundimet m t fundit, q krkon thellim t ndrgjegjes pub-like, veojm domosdoshmrin e vmendjes dhe veprimeve konkrete n ruajtjen e Mjedisit: Deri n vitin 2050, nse do t zbatojm modelet e tanishme t konsumit e prodhimit me nj popullsi n rritje, q pritet t arrij 9. 6 miliard, do t na duhen tre planet si ky q jetojm sot. A mund t gjenden apo pritet t krijohen dhe tre planet -Tok?! Sigurisht q JO. Prve masave, q tashm shum shtete i kan t sank-sionuara me ligj dhe prpiqen ti zbatojn, pr t pasur Mjedis t qn-drueshm, kt vit bhet thirrje, apo apel mbarbotror pr shoqrin njerzore, q duhet vlersuar: Secili t mund t kontribuoj. Po ashtu, duhet t konsumojm me kujdes pr t siguruar nj t ardhme t shn-detshme dhe ndrrat tona t mund t realizohen. T jetosh n mnyr t qndrueshme do t thot: T b-

jm m shum, m t mirn dhe me m pak shpenzime.5 qershori -Dita Botrore e Mjedisit u caktua n vitin 1972, nga Asam-bleja e Prgjithshme e OKB. U zg-jodh kjo dat sepse prkon me ditn e hapjes s Konferencs s Kombeve t Bashkuara pr Mjedisin, q u mbajt n vitin 1972 n Stokholm, nn udhheqjen e Programit Mje-disor t Kombeve t Bashkuara. Qllimi i ksaj date, t prfshir n Kalendarin ekologjik botror, sht t nxis aktivitete dhe aksione pr t arritur ndryshime pozitive n mbrojtjen e mjedisit. Kjo dit za-konisht prcillet me nj tematik t caktuar. Edhe vendi yn (struktura t ndryshme t shoqris civile apo institucione shtetrore) ka vite q n kt dat ndrmerr veprime konk-rete informuese, ndergjegjsuese pr nj mjedis t qndrueshm, m jetdhns. Akoma mbetet dhe kr-kohet shum pr t br, jo vetm n ditn mjedisit, po n do dit t vitit dhe nga t gjith.

Korresp. Kurora e Gjelbr

Kjo gazet, fillimisht me karakter lokal, erdhi n duart e lezhjanve me mesazhin e krijimit t kurors s gjelbr prreth qytetit t tyre, si dhe me mesazhin pr ruajtjen dhe zhvillimin e lagunave t njohura t ktij rrethi. Ndr vite prmbajtja, tematika dhe paraqitja e ksaj gazete erdhn n ngjitje, prandaj mori karakter kombtar dhe me von mbarkombtar.Kshtu, nprmjet botimit t nj sr artikujsh problemor e shkencor, kjo gazet u b e njohur n mjediset e pylltarve dhe dashamirsve t mjedisit. Pr vazhdimsin 17 vjeare t saj, kan kontribuar mjaft figura dhe ekspert t njohur t pyjeve dhe mjedisit, t cilt, nprmjet artikujve t tyre, kan sjell eksperienca dhe kan dhn kshilla mjaft t vlefshme. Po ashtu, botimi i ksaj gazete sht mbshtetur ndr vite nga projektet e mparshme t Banks Botrore n fushn e Pyjeve e t mjedisit. Aktualisht Kurora ... del me nj tirazh prej 1000 kopjesh, si dhe shprndahet online kudo ku ka shqiptar, deri n SHBA e Kanada.Nga nj vshtrim i numrave t botuar ndr vite vihet re qart se ka nj shtrirje gjeografike t shkrimeve dhe larmi t rubrikave e prob-lematikave t trajtuara. N mjaft raste gjen edhe artikuj t fushave t tjera t bujqsis, duke plotsuar edhe mungesn e botimeve periodike t ksaj dege t ekonomis. N kt mnyr, kjo gazet ka krijuar hapsira t nevojshme pr t gjith specialistet, studiuesit dhe adhuruesit e pyjeve, mjedisit dhe bukurive te natyrs, duke synuar ofrimin e eksperiencave dhe alternativave m t mira pr menax-himin e burimeve natyrore.N faqet e saj jan trajtuar edhe shtje q lidhen me pyjet dhe mjedisin, prfshi edhe pylltarin komunale, n Shqipri, Kosov, Maqedoni e Malin e Zi.Tashm, q Gazeta Kurora e Gjelbr, si t thuash, ka marr sta-tusin Mbarkombtare, Kshilli Botues dhe Redaksia e saj kan prcaktuar synime t reja, q ajo t ket vazhdimsi botimi dhe t kontribuoj m mir n zhvillimin e qndrueshm t pyjeve, shfrytzimin e burimeve natyrore dhe krijimin e nj mjedisi m t kulturuar. Disa nga kto synime jan:1. T vazhdoj botimi i ksaj gazete, pavarsisht vshtirsive financ-iare me t cilat sht ndeshur.2. N prputhje me qllimet dhe termat e referencs s Projektit t Banks Botrore pr Shrbimet n ekosistem, Gazeta t promovoj t gjitha aktivitetet dhe t informoj pr masat e ndrmarra n kuadr t ktij Projekti. Sipas Projektit, objektivat kryesore jan: (i) mbshtetja e praktikave t menaxhimit t toks dhe rritja e prfitimeve monetare e jomonetare n zonat q rrezikohen nga erozioni; (ii) mbshtetja e mnyrave alternative pr jetesn e komunitetit dhe prfitimi i shr-bimeve mjedisore nprmjet menaxhimit t qndrueshm t lnds drusore dhe produkteve t kullotave pr nj periudh afatgjat.3. N bashkpunim me Fakultetin e Shkencave Pyjore, n prputhje edhe me marrveshjen e nnshkruar me kt institucion, t synohet q brenda nj periudhe gjashtmujore Kurora ... t kthehet edhe n revist shkencore. Pra t prbhet nga dy pjes: Pjesa e par t ket artikuj shkencor pr pyjet e mjedisin. Ndrsa pjesa e dyt t ket artikuj divulgativ, problemor, prvoja nga vendi e bota, etj.4. Kshilli botues synon t rris nivelin shkencor t artikujve, si dhe t marr nj kod ISBN. Pra, synohet q artikujt t kalojn n nj kon-troll t rrepte dhe t recensohen nga profesionist dhe shkenctar t fushs.

Pr t arritur kto synime dhe objektiva, sht ngritur nj grup pune, i prbr nga: Prof. dr. Vath Tabaku, dipl. ing. Zef Imeraj, Prof. asoc. Elvin Toromani, Prof. asoc. Nehat ollaku, Veli Hoxha.

5 Qershori - dita Botrore e mjedisit

thirrje pr thellim t Ndrgjegjes puBlike N ruajtjeN e mjedisit

Veli Hoxha

M 5 qershor, sht ditlindja e specialistit t pyjeve Gjon Fier-za, sot punonjes n Agjencin Kombtare t Mjedisit. Esht nj prkes e kndshme, q

n Ditn Botrore t Mjedisit, n emr t lexuesve t Kurors, si dhe t shum kolegve e bashkpuntorve, ti prcjellim inxh. Gjonit, urimin Shndet, jet t gjat e t lumtur. Inxhinier Gjon Fierza, sht vlersuar pr kontributin e tij t veant n shrbim t pyjeve dhe mjedisit shqiptar n trsi, jo vetm me profesionlizm, por edhe me stu-

dime e shkrime t shumta n shrbim t ksaj fushe. N kt periudh t gjat (jan 35 vite, q punon specialist pyjesh), ka synuar kryesisht informimin, sensibilizimin dhe ndrgjegjsimin e shoqris shqiptare, pr ti shtu-ar, mbrojtur e prmirsuar pyjet.N Ditn e Shrbimit Pyjor Shqiptar 27 janar 2015, inxh. Gjon Fierza u nderua me Certifikat Mirenjohje nga Ministri i Mjedisit, Lefter Koka, me motivacion: Pr kontributin e madh dhe t vyer ndr vite, n shr-bim dhe mbrojtje t mjedisit shqiptar. Nj vlersim i merituar ky.Suksese inxhinier Gjoni, le t jesh nj z kumbues n gjirin e pylltarve, gjithnj n mbrojtje dhe prmirsim t pyjve dhe mjedisit shqiptar n prgjithsi.

N Ditn Botrore t Mjedisit

urim pr ditliNdje

vaZhdimesi

4park Natyror rajoNal - ZoN e shtegtimeve turistike

Inxh. Klenathi Mandi, drejtues i Shoqats mjedisore ajupi

Midis maleve t lartaKu shqiponja bn foleShtrihet nj krahin e trMe emrin Zagorie ...

Jetojm n nj bot n ndryshim, me krkesa n rritje, sidomos ndaj natyrs. Ato far ne krkojm nga natyra, n aspektin ekoturistik, knaqsis shpirtrore dhe shndetit fizik, q ajo na jep, jan pothuaj t pamatshme n vler. Akoma mbetet e pamatshme realisht dhe vlera q sjell ekoturizmi pr banort vendas. Zonat e mbrojtura natyrore, kryesisht parqet kombtare dhe ato rajonale, jan objekti kryesor ku zhvillohet turizmi n natyr. Por, kto shrbime q ajo na ofron, duhet tia kthejm me prkujdesje dhe me ruajtjen e vlerave t saj.Edhe n Shqipri, sikurse n botn e zhvilluar, tashm zonat e mbrojtura jan e do t mbeten t rndsishme pr shoqrin. Ato duhet t jen ne gjendje pr tiu prgjigjur krkesave t saj dhe ndryshimeve t pritshme. Zgjerimi dhe hapja e ktyre Zonave do t sjell ide t reja mbi prdorimin e qndrueshm t natyrs, mundsi m t mira pr financimin e zbatimin e projekteve, prmirsim t jets s banorve brenda dhe qark tyre, etj.Shoqata Mjedisore ajupi dhe pushtetit vendor, mbshtetur nga Qendra Rajonale e Mjedisit, REC, n kuadr t Rrjetit pr Mbrojtjen e Natyrs, pranvern e ktij viti filloi dhe po punon me projektin Zagoria - Park Natyror Rajonal. Pas studimit dhe procedurave parapake, puna sht prqendruar n evi-dentimin dhe promovimin vlerave natyrore t zons. Po bhen konsultime dhe sigurohet pjesmarrje e banorve vendas dhe e aktorve t tjer t interesuar pr hartimin e planit t menax-himit me pjesmarrje, si dokumenti kryesor n kt proces. Po punohet me ekspert t INCA-s, pr te gjitha aspektet teknike e metodike t grumbullimit dhe prpunimit t informacionit n terren dhe atij t shkruar. Plani i menaxhimit t Parkut sht instrumenti q garanton zhvillimin e qndrueshm t zons, prmes harmonizimit t aspekteve sociale, ekonomike e mjedisore. Banort dhe administrata vendore e kan kuptuar tashm se zhvillimi i qndrueshm prbn thelbin e ruajtjes dhe zhvillimit t vlerave natyrore e kulturore t zons, nj burim t sigurt ekonomik. Ky park natyror rajonal, i pari n pjesn jugore t vendit me kt status, do ti shtohet rrjetit t zonave t mbrojtura t Shqipris, me siprfaqe mbi 15 mij ha.Projekti ka pr qllim njohjen dhe evidentimin e gjendjes, mundsit e zhvillimit, zbatimin dhe promovimin e vlerave e mjeteve t reja, t rris transferimin e njohurive t profe-sionistve tek menaxhert e ardhshm dhe banoret vendas n zonn e mbrojtur Zagori. Prfshirja e sa m shum aktorve, jo vetm atyre q lidhen direkt me Zonn e Zagoris, por dhe t biznesit, organizatave e donatoreve vendas e te huaj sidomos ne zbatimin e ndrhyrjeve t planifikuara, sht pjese e rnd-sishme e procesit dhe prfundimit t ktij Projekti.

Vendndodhja dhe prshkrimi i Parkut Natyror Rajonal ZagoriZagoria sht ndr vendbanimet e hershme t pjess jugore t Shqipris. Esht vrtetuar se zagoritt jan pasardhs e Ilirve. N vitin 1826, Pukevili, n vllimin e dyt Udhtim n Greqi, prcakton se Zagoria me kryeqendr Sheperin, sht krahin autoktone. Ekzistenca e ilirve n kto an datohet n shekullin VIII para Krishtit.Lashtsia e krahins vrtetohet me mjaft punime n bakr,

me gurin gjigand me baze piramide n fshatin Leskaj. Pasuria etnografike, folklorike dhe mjaft elemente te tjer flasin pr nj krahin me kultur t hershme dhe njerz t spikatur n periudha t ndryshme t zhvillimit.Pas shpartallimit t ushtrive t Sulltan Bajazitit II (1492) deri n shpalljen e Pavarsis s Shqipris (1912), Zagoria ka patur status t veant, me autonomi t njohur edhe gjat sundimit t Ali Pash Tepelens.do fshat i Zagoris ka dika t veant n historin e krahins, si pr nga figurat e shquara, me prmasa kombtare, nga monumentet natyrore, nga mnyra e jets dhe organizimit shoqror, etj.

Parku Natyror Rajonal Zagori (PNRZ) shtrihet n lindje t qytetit t Gjirokastrs, n largsi mesatare rreth 35 km. Relievi ka tiparet e nj grope t rrethuar me kreshta malesh deri 2156 m mbi nivelin e detit (Lugu i Arapit) dhe kuota m e ult 350 m (Rema e Dshnices). PNRZ, bn pjes n krahinn malore jugore t vendit, shtrihet n basenin e prroit t Zagoris. Lugina e Zagoris ndan malin e Lunxhris n perndim nga Dhmbeli n lindje. Zagoria sht krahin, relievi i s cils fillon aty ku lumi i Zagoris derdhet n Vjos. PNRZ kufizohet me Polianin, malin e Dhmbelit, ku dallohen: maja e Malishovs (1285 m), maja e Dhmbelit (2050 m), maja e Polianit (2139 m), maja e Gatakut (2269 m), si pjes e malit t Nemrks. Lugina e Zagoris n JP, kufizohet nga mali i Golikut (1722 m), mali i ajupit (1948 m) dhe mali i Rapavics (2155 m). Terreni ahet nga nj numr i madh prroskash t thata e t cekta, q zbresin nga t dy kraht. N shpatin e majt, veanrisht nga fshati Nderan deri ne Topove, 3-4 km, jan shume te prhapura konet e depozitimit t vendosura pran njeri-tjetrit. Hyrja pr n territorin e komuns bhet duke u nisur nga Gjirokastra nga qafa e ajupit, hyrja tjetr nga Poliani. Zagoria lidhet me pjest e tjera te vendit me qafat, si ajo e ajupit, Dhmbelit e Kristoforit, Gjurmmushka. Vija kufitare sht 45 km, prej ku 22 km e kufizojn me Prmetin. Zona ka rrjet hidrografik t dendur, me aktivizim gjithvjetor dhe intensitet me t madh n dimr dhe n pranver. Lugina e Zagoris sht me gjatsi rreth 27 km, prroi i Zagoris derdhet ne Vjos. Pellgu ujmbledhs i prroit t t Zagoris sht rreth 171 km2. Vlen te theksohet se prroi i Zagoris pothuaj t gjitha fshatrave n basenin e tij u krijon mundsi pr ujitje. Pothuaj ne te gjitha fshatrat ka prrenj t vegjl, q n nj pjese t madhe te vitit nuk kan uj, t cilt zbresin nga dy shpatet kryesore te lugins ne drejtim te prroit t Zagoris. Esht me interes te prmendet ujvara e njohur me emrin Rema e Dshnics, me lartsi rreth 20 m. Jan te njohura burimet Bambulli ne Sheper, Uji i Ftoht i Nderanit, gurrat ne Nivan e Konck, etj.Zogoria ka 10 fshatra te shtrira ne faqet e maleve ne dy ant e lugins. Fshatra t vogla, q mezi duken, ndrtuar n rrz t kodrave t gurzuara, si zogj n sqetullat e ers Dhjet mjegulla n brinj, i quante poeti Spiro Dede.

rrapi i shkolls, sheperNdodhet n qendr t fshatit, n lartsin 860 m mbi nivelin e detit. Ka form rrethore t rregullt t kurors. Lartsia arrin 25 m, diametri i trungut 180 cm dhe perimetri 580 cm, ndr-sa perimetri i kurors 50 m. Ka mosh 250 vjeare. Ka gjend-je t mir vegjetative dhe vlera estetike, didaktike, turistike, biologjike. Vizitohet duke marr rrugn Gjirokastr Sheper.

rrapet e NivaNitNdodhen n juglindje t fshatit, n lartsin 850 m mbi

nivelin e detit. Dallohen pr form t rregullt t kurors. Jan t lart mesatarisht 25 m, ndrsa lartsia maksimale 27 m; diametri mesatar i trungut 80 cm, ndrsa ai maksimal 90 cm. Kan mosh 150-180 vjeare. Kan gjendje mesatare vegjetative dhe vlera estetike, didaktike, turistike, biologjike. Vizitohen duke marr rrugn Gjirokastr Nivan.

rrapi i NdraNitNdodhet n qendr t fshatit, n lartsin 900 m mbi nivelin e detit. Dallohet pr form t rregullt ombre-lore t kurors. Lartsia 35 m; diame-tri i trungut 300 cm, ndrsa perimetri 820 cm dhe ai i kurors 72 m. Ka mosh 500 vjeare. Ka gjendje me-satare vegjetative dhe vlera estetike,

didaktike, turistike, biologjike. Vizitohet duke marr rrugn Gjirokastr Ndran.

vNjat e koNcksNdodhen n afrsi t fshatit Konck, 1100 m mbi nivelin e

detit. Prbjn drur me trung e kuror t veant (piramidale), me lartsi 15 m dhe diametr trungu rreth 16 cm. Kan mosh mbi 100 vjeare. Jan bim t rralla dhe n rrezik zhdukjeje. Formojn nj areal shum interesant,

q takohet vetm n kt sektor, pr kushtet e veanta ekolog-jike dhe edafike q gjejn aty. Rreziqet vijn nga njerzit, q mund ti presin, sepse druri i tyre prdoret pr prodhimin e temjanit. Kan vlera shkencore (biologjike dhe ekologjike), kulturore, didaktike e turistike. Mund t vizitohen nga turist me interesa shkencore (biolog, ekolog), por edhe nga t tjer. Vlerat e tyre jan t karakterit vendor - kategoria C. Pr

t vizituar kt monument merret rru-ga automobilistike Gjirokastr Nivan Konck, pastaj m kmb.

lisat e maNastirit, NivaNNdodhen posht fshatit, n lartsin 710 m mbi nivelin e detit. Dallohen pr form t rregullt t kurors. Jan t lart mesatarisht 17 m, ndrsa lartsia maksimale 20 m; diametri

disa moNumeNte Natyre

Inxh. Gjon Fierza, Specialist, agjencia Kombtare e mjedisit

5mesatar i trungut 80 cm, ndrsa maksimali 180 cm. Kan mosh 200 vjeare. Kan gjendje mesatare vegjetative dhe vlera estetike, didaktike, turistike, biologjike. Vizitohen duke marr rrugn Gjirokastr Nivan.

Bredhi i ZhejitBredhishtja e Zhejit shtrihet ne lartsit 500-1900 m nga niveli i detit. Siprfaqja sht rreth 1500 ha dhe shtrihet pr-ball Fushs s ajupit. Kati drunor i pyllit prfaqsohet nga formacione t bredhit t Maqedonis, nnpylli prfaqsohet nga shkoza, dllinja, mlleza. Grumbulli kryesor ka mosh mesatare rreth 110 vjeare, me lartsi mesatare t drurve 14 m dhe diametr mesatar 30 cm. Bredhishtja e Zhejit sht relativisht e ruajtur mir dhe prfaqson pjes t rnd-sishme t biodiversitetit t Shqipris Jugore.

moNumeNte aBiotike NatyroreZagoria ka disa vende, q kan shrbyer pr grumbullime n festa e takime. T till jan: Sheshi i Pleshes n Hoshtev, sheshi karrozit, n Nivan, i Shqezs, n Nderan, etj. Jan t rndsishme edhe institucionet e kultit, si Manastiri i Nivan-it, kishat n Hoshteve, Konck, etj. Zagoria sht vend me disa shpella karstike, si ajo e Hosit n Sheper, e Milaris n Nderan, etj. Rendsi kan edhe burimet dhe guvat karstike, qe gjenden pothuaj n do fshat.

pylli i gurt NdraNGjendet n afrsi t fshatit, 1000 m mbi nivelin e detit. Pr-faqson gur me forma shpesh t uditshme, afr njri-tjetrit, sa t ln prshtypjen e nj pylli t dendur, nga ka marr

edhe emrin. Kta gur kan ar-dhur mbi shpinn e tarracs nga shpati dhe lartsit lindore t malit t Lunxhris. Kto depozitime kan imentim, pra edhe fortsi jo t njjt. Si rrjedhoj veprimi i erozionit dhe i ers sht br n mnyr t diferencuar. Prandaj jan krijuar forma t veanta. Ato jan

t lart deri 2 m dhe t gjer disa dhjetra centimetra. Ka vlera shkencore (gjeologjike, gjeomorfologjike), didaktike, kulturore dhe turistike. Vlerat e tij jan t karakterit vendor - kategoria C. Pr t vizituar kt monument merret rruga automobilistike Gjirokastr Nivan Ndran, pastaj m kmb.

tarraca e NdraNitNdodhet n krahun e majt t lumit t Zagoris, n afrsi t fshatit t Ndran. Prfaqson nj fragment tarrace lu-

moro - deluviale, formuar nga lumi n formn e nj tarrace t nivelit t tret, n shpinn e s cils jan de-pozituar deluvione dhe koluvione nga shpati lindor i malit

t Lunxhris dhe nga materiale fluvioglaciale t ardhur nga cirqet e lartsive t ktij mali. sht e gjat rreth 1000 m dhe e gjer rreth 200 m. Ka shpin me pjerrsi mbi 20 25 % dhe front t thepisur, 20 m t lart. Mbi kt tarrac sht zhvil-luar nj ekosistem i veant dhe interesant, q prfaqsohet nga nj pyll i prbr nga lajthit e famshme t Zagoris. Pr mnyrn e krijimit dhe t modelimit t vazhdueshm, ky monument merr vlera t veanta shkencore (gjeologjike, gjeomorfologjike, hidrologjike), por edhe didaktike, ekolog-jike e turistike. Pr ta vizituar merret rruga automobilistike Gjirokastr Nivan Ndran, pastaj m kmb.

gurra e NivaNitNdodhet n rrzn perndimore t malit t Dhmbelit, n lartsin 950 m mbi nivelin e detit. Prbn nj burim karstik, q del n kontaktin litologjik midis glqerorve t krets s siprme dhe flishit. Dallohet pr prurje konstante gjat gjith vitit, q lidhet me pellgun e madh ujmbledhs nntok-sor n lartsit e malit t Dhmbelit dhe, duke qen burim zbrits, siguron rrjedhje t vazhdueshme. Ka uj t pastr e t ftoht. Krijon nj mjedis shum trheqs. Ka vlera shken-core (gjeologjike, gjeomorfologjike, hidrologjike), kulturore, didaktike e turistike. Vlerat e saj jan t karakterit vendor - kategoria C. Pr ta vizituar merret rruga automobilistike Gjirokastr Nivan.

Qafa e ajupitGjendet n kreshtn e malit t Lunxhris, prshkohet nga rruga q lidh Gjirokastrn me Zagorin, 1536 m mbi nivelin e detit. Prfaqson nj qaf komplekse. sht e gjat 900 m dhe e gjer 500 m. Te kjo qaf ndodhet edhe fusha karstike e ajupit, e mbuluar me bar t dendur. Aty krijohet nj eko-sistem i veant i lartsive malore, me klime malore dhe ajr t shndetshm, uj t ftoht e t pastr si kristal, bot t gjall t larmishme. Nuk mungon edhe ekosistemi ligatinor, i krijuar n pjesn m t shesht e m t ult t fushs s a-jupit, e cila prbn nj fush karstike interesante, pa rrjedhje siprfaqsore. Ujrat e burimeve q dalin n rrethinn e saj dhe t reshjeve, sidomos t dbors s shumt, me q nuk arrijn t thithen t gjitha, grumbullohen n siprfaqe dhe krijojn ligatina dhe n stinn e lagt edhe nj liqen t vogl, i cili thahet vetm n verrat shum t thata. N kto ligatina vijn pr dimrim edhe shpend ujor shtegtar. Pr shkak t temperaturave t ulta gjat dimrit n siprfaqe t liqenit krijohet nj shtres akulli mjaft e trash, q e kthen at n nj fush natyrore patinazhi. T gjitha kto i shumfishojn vler-at turistike, por ajo pr mnyrn e formimit dhe ekosistemet e saj ka edhe vlera shkencore (gjeologjike, gjeomorfologjike, biologjike), ekologjike, didaktike, kulturore. Vlerat e saj jan t karakterit kombtar, kategoria B. Pr t vizituar kt mon-ument merret rruga automobilistike Gjirokastr Erind qafa e ajupit. Nga kjo qaf mund t ndrmerren marshime interesante m kmb n drejtim t cirqeve akullnajor t Lunxhris dhe n drejtim t Shkmbit t Zhejit, q sht nj gjeomonument.

shkmBi i ZhejitGjendet n afrsi t fshatit Zhej, 1300 m mbi nivelin e detit. Prfaqson nj olistolit t madh, me prbrje glqerore, t vendosur n masn e flishit m shum argjilor. Ky bllok i madh shkmbor sht shkputur nga masa glqerore n kohn e depozitimit t flishit n kushte ujore detare. I mb-uluar nga flishi pr nj koh shum t gjat, at e nxorn n siprfaqe proceset e erozionit. M pas blloku glqeror iu nnshtrua erozionit, por sidomos modelimit karstik, q i ka dhn nj form t veant, q dominon gjith hapsirn prreth. sht i gjat 200 m, i gjer 100 m dhe i lart 500 m. N shpatet e tij t thepisura kan folet pllumbat e egr, skiftert dhe shqiponjat. Ka vlera shkencore (gjeologjike, gjeomorfologjike), didaktike, kulturore, ekologjike e turis-tike. Vlerat e tij jan t karakterit vendor- kategoria C. Pr ta vizituar merret rruga automobilistike Gjirokastr Erind Qafa e ajupit, pastaj vazhdohet m kmb.

vrimat e koNcksNdodhen n afrsi t fshatit Konck, n nj territor t prbr nga glqerort e krets s siprme, n t cilt sht i zhvilluar fuqimisht procesi i karstit. Zhvillimi i tij lidhet me pastrtin e glqerorve t krets s siprme; me lvizjet e fuqishme ngritse, q i ka dhn zhvillim t madh karstit nntoksor dhe ruajtjen, konservimin e formave karstike siprfaqsore me prmasa t vogla; me morfologjin e terrenit, q dallo-het nga karakteri i shesht apo pak i pjerrt i tij, me reshjet e shumta , sidomos n formn e bors, etj. Karsti ka krijuar ktu nj peizazh interesant me nj mori formash negative, q u ngjajn hojeve t bletve. N t njjtn koh, prbn edhe nj ekosistem interesant karstik, n t cilin bota e gjall i sht prshtatur karstit dhe pasojave t tij. Mbetet t kryhen hulumtime t kujdesshme e t detajuara pr t evidentuar shpella karstike, t cilat duhet t jen t pranishme dhe vlera t tjera t veanta t peizazhit karstik. T gjitha kto i japin vlera shkencore (gjeologjike, gjeomorfologjike, hidrologjike, biologjike), estetike, didaktike, ekologjike dhe turistike. Pr ta vizituar merret rruga automobilistike Gjirokastr Nivan Konck, pastaj m kmb

Zagori! (jorgo talo)Zagori, si lis mes malesh, i shtrin degt e nuk ndalesh.Mes gzimesh e mes hallesh...merak ke, moj Zagori?Zagori, moj arbrore, Rrnjthella, madhshtoreN oborr t mbetn syt, Duke pritur bijat, bijt.Dhe thinjoshe dhe rinoshe, Malsorja bukuroshe!Q nga lumi gjer prpjet; Balt e mbl, shkmb i sertDhe trazuar... dhe e qet... merak ke, moj Zagori?Rrjedhin gurra e burime, Rrjedhin-o me ligjrimePleksur-o npr kujtime.., merak ke, moj Zagori?

(weB: pirro loli)T gjithpushtetshm malet varg, Shndelli Lunxheri - Bureto e Trebeshin Dhmbel - Nemrk. N skaje t diagonales Juglindje - Veriperndim, maja m e lart Papingu e Shkrepi i Zhejit. E mbyll Luginn e Zagoris gryka e Klcyrs me at shkmb me kryet n qiell nga m piktoreskt n trojet e Shqipris s Jugut. N brendsi, pllaja e ara si peceta dore e kopshte me dhera buke e pran ujrave, oaze t gjelbra me pem e bar, t krcnu-ara gjithmon nga shirat e era e shpesh me arn e mbjell u hipn prroi i nevrikosur dhe e an mes prmes. Jeta ktu i ka damart e trash dhe kallot e ngurta. Her-her jeta sht e kursyer e lkundet n fije t barit t that, her - her derdhet n shira piktoreske e gjelbrime fan-tastike, ku natyra ulet n qilima shumngjyrshe lulesh. Por gjithnj ajr i pastr pranveror q t mbush kraharo-rin e q fryn si fllad parajse e dimrit era, era q ulrin si npr brigjet dhe humbellat e ferrit Krojet, gurrat dhe burimet e Zagories jan proverbiale. T ftohta akull, t pastra e t kulluara zajeve. Pikrisht kto i kan mbajtur lidhur zagoritet me vendlindjen. Gurra e Koncks, m e madhja n krahin me dy lugjet e mdhenj kishte aq shum uj sa ujiste t gjitha arat e fshatit deri afr lumit, n sheshe t mdhenj apo deri n Murrize e Ahe. Tek sheshi i gurrs, edhe sot gjendet nn dhe kanali i veshur me pllaka e i lyer me nj lng t veant (si t gjith ujsjellsit antik) q e sillte ujt e pijshm t gurrs mu n mes t fshatit. Gurra sht jeta e fshatit, si sht alaku me at uj t rrall e t leht (thon gjeologt) pr t pir, ose burimi i Arminxores. Pastaj gurra e bukur e Nivanit e krojet n Sheper, Nderan, Topov, Iliar e Zhej. Ndrsa burimet e ajupit, anve asaj fushe, q sikur e ka ndrtuar Perndia me dor midis maja malesh jan nj vler e pamuar.Pr rreth burimeve, dhe kudo n Zagorie, sidomos n Malin e Dhmelit e t Rapavics, gjenden masivet me kullotat nder m t mira n vend, dallohen pr shumllo-jshmri t barrave e luleve. Zagoria sht nj krahin e lasht antike (jo emri i saj). Nj dokument i vitit 1826 thot se m 1431 Zagoria kish 3100 frym. (Vini re diferencn prej 400 vjetsh). M 1939, pra 500 vjet m von, afrisht kishte po kaq. M 1981, 1565 banor, pra, m pak se gjysma e 500 vjetve shkuar. Sot n Zagorie, t regjistruar figurojn 1280 banor, faktikisht jan m pak se ereku i tyre. Kjo ikja e fundit e viteve 90 ka qen nga ikjet m t mdha his-torike. A thua ai mallkimi i legjends na ndjek kmba-kmbs? Dhe Sheperi si kryeqendr dhe Zheji si fshat m i madh sot i kan t pakt, shum t pakt, oxhaqet q nxjerrin tym ...

ZAGORIA. Gjith peizazhet jan madhshtore! Ngjan, sikur t jesh duke par nj pamje romantike, nj park madhshtor me shumllojshmri lulesh fantastike, me kt bukuri origjinale mbetesh pa goj! Nj hijeshi marramendse, q nga malet e lart me ata radhoj shkmbinj t ashpr e t murrm n Bisej, Rapavic, Kreher, ku zogjt aq t bukur kan br folet n shkm-binjt e thepisur e, deri te lulja m e vogl, ndriuar nga rrezet e Diellit, mbushur nga magjia e ksaj natyre, shto-jn pasionin e mjaftueshm pr t ngopur oreksin e tur-istve. Ktu, sa ngrohtsia e rrezeve t diellit t korrikut, ngroh dhe zemra e zagoritit.Zagoria, krahin me nj kuriozitet qytetar. Njerzit ndi-kohen nga etja pr dituri. Pema e zakoneve, prcaktuar nga rregulla e veprime t urta, t menura dhe disiplin korrekte. Nj ide kye ekzistonte ndr zagoriot: Mirsia Njerzore. Ngushllimi, respektimi i saj! Ky ishte emrues i prbashkt n jetn zagorite, ku dhe ngrica e bora jan gati te vdesin para dinjitetit zagoriot!

kaNe theNe per ZagoriNe

6Inxh. Gjon Fierza

Koh m par, tek diskutonim me Veliun (redaktorin e prku-shtuar te gazets) pr rubrika t reja, ai, me prvojn e tij, sugjeroi t kemi nj rubrik Profil kolegsh, ku mund t shkruhet pr pylltar, krye-sisht q jetojn e kontribuojn me mundsit e tyre n sektorin e Pyjeve dhe jo vetm. T bhen kto shkrime n rast ditlindjesh, apo ngjarje tjetr, q ju promovon atyre vlerat, por t shrbejn dhe pr njohjen m t plot t puns s tyre, sidomos nga brezat m t rinj. Ishte nj gjetje mjaft e goditur. N 90 vjetorin e Shrbimit Pyjor Shqiptar, kur nj numr i madh pylltarsh, q jetojn, por tashm n pension, u nderuan me Certifikat mirnjohjeje nga kryesia e shoqats. U gjend nj mnyr pr t shprehur mirnjohjen pr kontributin e tyre. Shkrimet n kt rubrik kan qen t pakta, por prsri rubrika ka mbe-tur e hapur dhe ju fton t gjithve pr te kontribuar me shkrime n vijimsi.Ka disa mnyra, q t dim ditlind-jen e kolegve, n fb, n krkime t ndryshme n net, sigurisht duhet hapur edhe ndonj dosje, ndonse ligji i tyre akoma nuk sht n zbatim. Ky eksplorim, nse themi kshtu, nuk na la duarbosh ksaj radhe, nj koleg me emr t mir, i respektuar nga komuniteti i pylltarve, ka 45 vjetorin e lindjes. Ai sht Abdulla Diku. Edhe nse ai nuk ka dashur ta publikoj kt mosh, pasi n fakt duket i ri n pamje dhe veten e konsideron t till edhe se ndoshta nuk do t shpenzoj pr ndonj pritje me miqt (shaka), gazeta vendosi ta publikoje kt fakt dhe ti bj nj portret t paautor-izuar.Esht ky prvjetor i ditlindjes tij, q na motivon t themi dika m shum pr kolegun, t sjellim disi m t plot n form t shkruar, kontributin dhe veprimtarin e tij n fushn e pyjeve dhe jo vetm, pse jo, te sjellim edhe ndonj kujtim nga vitet studentore, etj. Ndoshta ky shkrim pr kolegun Diku, na bn t themi dhe disa men-dime, shkurt, q mund t shrbejn pr debat n gjirin ton. Shpesh, kur shkruajm pr individ, qoft dhe koleg, t brezave dhe n koh t ndryshme, ndoshta kur mungon dhe njohja nga afr, duhet t harx-hosh mjaft koh, t mbledhsh fakte e takosh njerz, q t jesh real me shkrimin apo vlersimin n trsi, me portretizimin e tij. Shpesh harrojm ose m mir nuk vlersojm sa duhet punn e kolegeve bashkkohs, t atyre me t cilt takohemi shpesh, bashkpunojm, debatojm dhe prpiqemi dhe pr alternativa, q u japin zgjidhje problemeve q na shqetsojn. Pa thn se ndoshta dhe ndonj xhelozi primitive bhet penges pr t tilla shkrime. Ashtu si nuk na mungon guximi, shpesh duke kaluar dhe ndonj sens etik (pas krahve) t themi ndonj t keqe pr punn apo dhe pr ndonj koleg, m

shum duhet t priremi pr t br vlersimin e kontributit t secilit, aq m shum t ndonjrit q spikat me punn dhe marrdhniet me kolegt.Esht shkruar diku se Shembulli nuk sht gjja kryesore, q ndikon tek t tjert, sht gjja e vetme! T faleminderit pr vnien e tij!! Nj shoqri disi e trazuar, me jet t dallgzuar si jona, n fakt ka nevoj pr shembuj t mir, pasi prmes tyre ndoshta do t orientohemi pr nj prosperitet dhe t ardhme m t mir. Nj shembull i mir sht dhe kolegu inxhinier Abdulla Diku. Veprimtaria rreth 22 vjeare e tij z fill si shef i sektorit pyjor Martanesh (1993), duke u br shef i seksionit teknik n DSHP Mat e deri n pozi-cionin e tanishm, Menaxher projekti (2015): i zbatuar nga GOPA con-sultants Gjermani dhe i financuar nga GiZ (Organizata Gjermane pr Bashkpunim Ndrkombtar). Jan me dhjetra institucione dhe organi-zata, kryesisht ndrkombtare, ku ai ka kontribuar si konsulent, drejtues projekti apo menaxher. Nse mund te prmendim nga projekti i fundit i zotit Diku, q ka vlera pr tu kujtuar, realizimi dhe miratimi i Projektit Ni-kaj - Mrturi Park Natyror Rajonal veohen kontributet e mparshme t tij, si Koordinator Kombtar i projektit Parqet e harkut Dinarik Shqipri, Koordinator i projektit t Sekuestrimit t Karbonit Projekti i Zhvillimit t Burimeve Natyrore; ekspert pr ndryshimet klimatike, etj. Si konsulent pr hartimin e planeve t

menaxhimit t pyjeve dhe kullotave komunale, ai ka realizuar planet e mse 20 komunave dhe hartimin e planeve t menaxhimit pr dy ekonomi pyjore, etj. Puna, prvoja e fituar, ndjesia q mund t thot dika me t shkruar, etj., si autor apo dhe duke bashkpunuar me disa koleg, i ka mundsuar disa botime librash dhe shume artikuj, kryesisht n revi-stat jasht vendit. Krahas puns, inxh. Diku ka mbajtur lidhje e bashkpun-im t vazhdueshm me Fakultetin e Shkencave Pyjore. Ai nuk ka ln pas dore, por ka vlersuar maksimalisht dhe krkimin e kualifikimin shken-cor. Tashm ai sht n procedurat e marrjes s titullit Doktor. Zotron dy gjuh t huaja. Ka kryer nj numr t madh trajnimesh e kualifikimesh, kryesisht jasht vendit, pr zonat e mbrojtura, ndryshimet klimatike, zhvillimin rural, zhvillimin e qn-drueshm t turizmit, etj.

Abdulla Diku sht dhe veprimtar aktiv n mbrojtje t pyjeve dhe intere-save t specialistve t ksaj fushe. Me nismn e tij dhe mbshtetjen e disa kolegve, n vitin 2008 krijoi Sho-qatn e Specialistve t Pyjeve, ku jan antarsuar specialistt e pyjeve n Shqipri. N dy vite kjo shoqat u b antare e Shoqats s Specialistve t Pyjeve t Evrops. Artikujt dhe problemet q ka trajtuar inxh. Diku, vlersohen pr profesionalizm e transparenc. Ai, ndoshta me pak fjal, ka prshkruar gjendjen e pyjeve shqiptare n kt tranzicion t gjat: Pyjet, kjo e vrtet e dhimbshme ... Ndoshta i vetmi specialist, q ka nnvizuar hapur n shtyp se: N fakt, shfrytzimi i pyjeve, nse bhet i bazuar n rregullat e shfrytzimit, nuk rezulton fitimprurs ... Pra, me pak fjal, q t punosh e mbijetosh n shfrytzimin e pyjeve sot, do t thot se duhet t vjedhsh. Pr fat t keq, kshtu ka ndodhur e vazhdon t ndodh gjat ktyre 20 viteve ... Nuk ka pasur kurr nj vlersim serioz t qeverive pr pyjet n Shqipri. Ai ne shtypin e shkruar dhe tashm edhe n rrjetet sociale, n forma e mnyra t ndryshme, ngre zrin,

45- vjetori i kolegut aBdulla dikum shum se Nj urim pr ditliNdje

thot mendimin e tij si specialist, pr keqadministrim t pyjeve e burimeve njerzore t ktij sektori.

Pr kolegun Diku, mund t shkruhej gjat, nse i referohemi cv s pasur t tij, njohjes e bashkpunimit n kto vite. Por, zgjodhm rrug tjetr pr portretizimin e tij. Ishin dhe disa koleg e mund t kishte edhe shum t tjer, qe dshiruan t sillnin pr kt shkrim ndonj kujtim, pse jo vlersim e mirnjohje pr t. Ndoshta ato duhen konsideruar si kartolina urimi n kt 45 vjetor t lindjes. Sipas radhs s mbrritjes n postn e autorit t ktij shkrimi, po sjellim pa asnj shkurtim disa prej tyre:Esht me t vrtet nder t flassh pr shok si A. Diku. Duhet shum koh pr t folur pr z. Diku, por un do t them dy gjera: T kesh nj mik si A. Diku, me te vrtet sht nder i madh, ai sht specialist i shklqyer dhe njohs i mir i pyjeve, menaxher i prkryer, korrekt dhe i drejtprdrejt. Aftsit e tij jan t pashtershme. I dashur Gjon, qnka shum vshtir t gjesh fjalt e duhura pr nj shok si A. Diku, prandaj mund t bsh dhe punn e redaktorit. Ju uroj gjith t mirat; duhet t shkruash gjithmon pr njerz si A. Diku. (Prshndetje, Agustin Gjini, Londr).Pr Dulen, si i flisnim n Fakultet, mund t veoja: Humor i spikatur, i kemi borxh shum t qeshura nga ajo koh. Student me arritje shum t mira, gjithmon i paprtuar pr t ndihmuar shokt, tepr komuni-kues dhe i gjendur pr shoqrin. E kemi quajtur shpirtin e grupit dhe vazhdon t mbetet promotor i do organizimi mes shoksh. (Bilena Hyseni, Tiran).

Simbol i vullnetit e kmbnguljes, pragmatist, q u ndesh n vitet e para t puns me shum sfida e zhgn-jime, t cilat shpejt i ktheu n msime e reflektime, puntor i palodhur, q me shum zemrgjersi, or t pa-fundme i fal puns, dijes e shoqris; nse abuzon me dik, abuzon me veten e tij, n krkim t progresit. (Haki Kola, Prishtin).

Abdulla Diku, nj shok dhe bash-kpuntor i shklqyer. Inxhinieri dhe miku im Gjon Fierza m krkoi t shkruaj dika pr z. Abdulla Diku. Natyrisht, q e prita me shum kn-aqsi pr t thn dy fjal pr nj nga shokt m t mir t periudhs studentore, por edhe n vazhdim. Ab-dullain, apo Dulen, si e thrrasim ne, shoqria, e njoh q nga viti 1988, kur filluam studimet n Fakultetin e Pyjeve. Q n muajt e par t njohjes, Dulja filloi t identifikohej si njeri me vlera t veanta; ndr gjrat e para, q mbaj mend, them se ai ishte interlokutori, q bashkonte studentt q vinin nga shkolla e mesme pyjore me ata q vinin nga gjimnazet. Grad-ualisht, filluam t njihnim m shum shoqrin dhe t krijonim vlersimet pr njri tjetrin. E them me gjith zemr q Dulja ishte ndr shokt m t veant, ku mishroheshin vlerat e tij si djal tepr i zgjuar, praktik dhe me humor shum t holl. Pas diplomimit, natyrisht q pjesa m e madhe e shokve t kursit edhe ai u kthye n vendlindje, pr t punuar inxhinier pyjesh n DSHP Mat. Pas nj prvoje disavjeare, Dulja vendosi t dal privat, pr t punuar ekspert pyjesh n projekte t ndryshme. Fryma e tij e bashkpunimit n vite e ka br Dulen t ket shum shok e bashkpuntor. Fati e deshi q jeta t na jepte mundsi t punonim se bashku dy vjet n Projektin e Zhvillimit t Burimeve Natyrore, ku bashkpunimi i tij i shklqyer, bri q t realizonim me sukses detyrat dhe prgjegjsit tona t prbashkta. Me pak fjal, Dulja sht si puna e vers, q sa m gjat ta ruajm, aq m e mir bhet Pra, pr Dulen mund te them se sa m gjat ta njohsh, aq m shum vlera i dallon. (Nehat ollaku, Tiran).

N kt prvjetor t ditlindjes, sollm dika pr kolegun Diku. U prpoqm ta evidentojm si shembull t mir n trsin e armats s pylltarve. N fakt, kt shkrim menduam tia bjm surpriz. Nuk e kemi pyetur, bile as nuk ia kujtuam ditlindjen. Prandaj, nse ka ndonj pasaktsi n data e vende pune, e konsideroni si informacion t munguar. N koht q do t vijn, sigurisht cv e tij do t pasurohet; pun e projekte akoma m t mira do t realizoj ... Pa kon-firmim t tij, po me t dgjuar, themi se si objektiv t afrt, ai ka prgatitjen e procedurave dhe antarsimin e Parkut Kombtar t Lugins s Valbons n Federatn Evropiane t Parqeve - Europarc. Pra, ndoshta disa nga burimet tona natyrore do t jen n gjirin e Evrops m par ndoshta se burimet njerzore dhe ky do t jet nj kontribut i veant edhe i kolegut Diku. Edhe njher urimet m t mira n ditlindjen e inxh. Dikut, edhe n emr t shum kolegve e bash-kpuntorve. N gjuhn e silvikul-turs, urimin pr ditlindjen, tashm me mosh afrsisht sa nj trugishte e re, do ta formulojm: Jet t gjat sa nj Trungishte e Mome; i lumtur n familje, mes kolegsh e miqsh.

Abdulla Diku,U lind n Xiber Mat, me 25 qershor

1970.

Esht i martuar, ka dy fmij, jeton n

Tiran (ka edhe shtetsi Amerikane).

1988-1993, student n Fakultetin e

Shkencave Pyjore.

1993-2000, shef sektori dhe shef i

seksionit teknik, DSHP Mat.

2000-2010, drejtues teknik i

subjektit privat DIAVA.

2008-2011, koordinator kombtar i

WWF - Parqet e Harkut Dinarik.

2010-2012, koordinator n

Projektin e sekuestrimit t

karbonit, t BB.

2012-2015, menaxher projekti:

Ruajtja e Agrobiodiversitetit n

zonat rurale n Shqipri, GOPA

Gjermani.

N periudha t shkurta ka punuar me

shum konsonanca dhe pjesmarrje

n projekte t tjera, financuar nga

JICA- Japoni, StatkraftNorvegji; REC

-Hungari; UNDDP; etj.

profil kolegsh

7 kuQe (Vaccinium Vitis-idaea L.)

Prof. dr. Ahmet Osja, n nj shkrim nnvizon: Shqipria ka resurse t pashtershme, si rrallkush. Mirpo t gjitha kto, duan njohje, duan prezantim n t gjitha format e mundshme, duan propagandim, duan edhe mbshtetje financiare, me qllim q njeriu t mos e braktis kt vend, sepse ai sht i begat, sht tej e tej i mbushur plot me flori. Prkundrazi, ai duhet t bhet i dobishm pr vete dhe pr t tjert. Tregu i brendshm dhe ai i jashtm, sidomos ky i fundit, do t jen burim pr t siguruar t ardhura. Kto resurse jan t jashtzakonshme, por q ne nuk po ua njohim ende vlerat. Prandaj, ta ndrtojm ekonomin n at mnyr q t na jap at q duam, t na siguroj t ardhura monetare. Vetm kshtu do t mundim t krijojm nj nivel jetese t barabart me Evropn. Madje, t arrijm ato nivele q t mund t jemi t lakmueshm nga Perndimi, i cili, si e dim, ka krkesa t mdha pr tregun. Nse ne do t bhemi t ndrgjegjshm pr mundsit e pashtershme q kemi n ekonomi, n bujqsi n mnyr t veant, kam bindje se pr 3-4 vjet vendi yn bhet ai q duam, sidomos do t kemi dyndje t papar nga turistt ....

Ktij qllimi i shrben edhe shkrimi q po sjellim n vazh-dim pr boronicn e kuqe, bim endemike me vlera t veanta, e cila sht n rrezak zhdukjeje dhe krkon prkujdesje t veant, q jo vetm t ruhet e shtohet aty ku ende vazhdon t mbijetoj, por edhe t prhapet kudo ku e plqen toka dhe i plotsohen kushtet klimatike.

Boronica e kuqe sht shkurre gjethembajtse, 8-30 cm e lart, me gjethe lkurore. Lulet i ka vile skajore, nga 3-3.5 s bashku, t bardha ose me lara t kuqe. Fruti i pjekur ka ngjyr t kuqe. Aktualisht gjenden individ t rrall n arealin e prhapjes. Prandaj ka nevoj pr mbrojtje individuale e ligjore. Mund t kultivohet si shkurre zbukurimi n parqet e qyteteve malore. Vend-ndodhja e saj sht n Qaf Li-gate (Qarrishte) Librazhd (1400 m lartsi), Mali i Shebenikut (1900 m lartsi), sidomos n zonat e ahut, n livadhe e deri n zonat subalpine.

Sipas Prof. Mustafa Demiri, gjendet edhe n shkmbinj e vende gurishtore t Shqipris s Veriut.

N kushte natyrale nga 1 ha me boronica t kuqe merren rreth 150-260 kg fruta t freskta. Pesha me-satare e 100 frutave shkon 29-30 g. Ndr kultivart me fruta t mdha e prodhimtari t lart boronice t kuqe prmendim: Korealle, Erntedank, Erntekrone dhe Ernesegent, t selek-sionuar n Gjermani. Shum cilsor e me prodhimtari t lart sht edhe Masovia, i seleksionuar n Poloni.

Kjo specie shumzohet me rizo-ma, shpatulla rrnjsh, t cilat mbil-len n toka acide, n largsi 10 x 25 cm, pra rreth 400 mije bim/ha, mb-ulohen me tallash, hala pishe, torf ose lvore drursh halor. do tre vjet bhet plehrimi i toks me pleh-ra kimike (NPK). Prve mbjelljes direkt n vendin e prhershm, rizomat, shpatullat e rrnjve, mund t mbillen fillimisht n fidanishte, n arka plastike, ku mbahen dy vjet, pastaj t rrnjzuarat mbillen n

vendin e prhershm. N fidanishte ose n arka si substrat prdoret torfa, halat e pishs, tallashi i haloreve, t prziera me dh e me plehra kimike e organike, pasi kjo specie zhvillohet vetm n terrene acide.

prmBajtjaFruti prmban rreth 80 % uj,

glukozitin myrtilin, rreth 7 % tanin, 5-20 % lnd pektinoze, acide or-ganike, limonik e malik, 23,73 mg % vit C, vit B kompleks, 3,6 9 % mg provitamin A. Gjethet prmbajn 6 21 % tanin, 0,4 - 1.5% arbutin, rreth 1% glukozit myrtilin, 2 %

neomintilin, rreth 1 % hidrokinin, flavon, orikolin, kuercitin, kariofi-lin, mirtilorozen, urzon. Prmban edhe antracianozide e te tjera acide organike, si laktik, sucinik, citrik, kilonilik dhe nj enzim speciale, arbutaci, acid pikrik. Gjethet prm-bajn edhe kripra minerale, kalcium, fosfor, magnez, hekur, bakr, man-gan dhe kobalt. Sipas farmakopes, komponimet m t rndsishme jan: antociani, delfinidina, ciani-dina, petunidina e malvidina, glu-kozitet, mbi 15 komponime.

veprimet farmakolologjike

N jetn e prditshme prdoret pr mjekim dhe si ushqim. Si shi-het nga prmbajtja shum kom-plekse e gjetheve dhe e frutave, boronica sht nj laborator pr organizmin, i jashtzakonshm me prbrjen kimike biologjike dhe nj laborator natyror, q askush nuk mund ta realizoj artificialisht. Pr vet prmbajtjen e taninit, ka efekt shum t mir pr mjekimin e diarres, si dezinfektant urinar dhe intestinal, pr trajtimin e diabetit, mjekimin e rregullimeve t t parit, etj. Pra gjen prdorim pr mjekimin e smundjeve t syve, mjekimin e enve te gjakut dhe mbrojtjen e tyre. Prdoret n mjekimin e retinopative, t shkaktuara nga diabeti. Rregullon shikimin dhe kjo u vrejt pr her t par n Luftn e Dyt Botrore. Kur pilott e nj kompanie bombarduese i prdorn shum boronicat, u pa se kishin vshtrim m t qart se pilott e tjer. U vrtetua se anticianozidi i boronics vepron mbi enzimn retinike, n mnyr t veant dehi-drogjenazen, duke rritur shpejtsin e rigjenerimit t pigmentit retinik dhe duke prmirsuar t parit.

Kan edhe veprim t mir anti-agregant piastrinik, duke mbrojtur ent e gjakut nga ndryshimet, krye-sisht nga dietat iperlipidike. Po ash-tu, kan efekt cikatrizant n ulerat e stomakut dhe t duodenit, duke nxitur prodhimin e protoglikanit, n shtresat e mukozs gastrite, q vjen nga radikalet e lira.

BoroNica e kultivuarBoronica, deri von sht rritur vetiu npr male, ndrsa tani ka filluar t kultivohet n mnyr t organizuar dhe kultivuesit e saj nga viti n vit po i shtojn siprfaqet e mbjella. Prvoja e tyre tregon se ajo tek ne gjen kushte t mira, kultivohet leht dhe jep t ardhura t knaqshme. Boronica, n natyr, n form t egr, haset n viset malore dhe men-dohet se gjendet n rreth 130 lloje. N vendin ton ka shum pak njohuri dhe prvoj pr kultivimin e saj, praktik q ka nisur nga viti 2010 dhe siprfaqja e mbjell ka ardhur n rritje. Boronica me habitus t lart e ka prejardhjen nga SHBA, ku arrin lartsin 3- 4,5 m dhe mund t kultivo-het me sukses n toka t lagshta, n lartsi t mdha nga rrafshi i detit. N siprfaqe m t madhe ajo kultivohet n Kanada, Holand, Angli, Zeland e Re, Australi, Zvicr, Belgjike e Gjermani. Mbjellja e siprfaqeve t reja me kt bim do t krijonte nj baz t mir pr angazhimin e nj numri t madh t fuqis puntore, madje edhe n komunat e Kosovs, q kan kushte t prshtatshme pr kultivimin e ksaj bime mjaft t leverdishme nga ana ekonomike. Ja disa nga krkesat e boronics s kultivuar, q duhen patur parasysh nga kultivuesit e saj: Temperatura Boronica krkon nj sasi t caktuar dhe shprndarje t nxehtsis gjat tr periudhs s vegjetacionit. Kultivart m prodhues, prballojn temperaturat e ulta, deri 280C, me kusht q qafa e rrnjs t jet e mbuluar me bor. Rrnja sht e ndjeshme dhe ngrin n 12 deri 140C. N mnyr q lulzimi dhe shum procese t tjera biologjike t kryhen normalisht sht e nevojshme q boronica gjat dimrit t kaloj nj periudh me temperatur m t ult se 70C. Pas periudhs s qetsis dimrore, kultivart e boronics jan t ndejshm ndaj ndryshimeve t temperaturs, sidomos kur bien nga + 50 C gjat dits n 70C gjat nats. Ngricat e vona pranverore nuk jan krcnuese, pasi boronica lulzon relativisht von.

Nga prvoja klinike, sht vrtet-uar se gjethet e boronics kan efekt diuretik dhe dezinfektues intestinal. Prdorimet e saj jan n retensionin e urins dhe n atonit vezikulare, cistitet, uretritet, hipoglicemizantet. Esht par ulja e glukozs n urin te diabetikt. Ka veprim tonifikant, kryesisht tek t moshuarit dhe n shoqrimin e terapis imunostim-ulante, n inflamacionet kronike, n kanalet digerente; n anoreksi, dispepsi, meteorizma e n dobsi t prgjithshme. Vera e kuqe, e prgat-itur nga frutat e boronics, ka efekt antibakterik, n trajtimin e diabetit, si gargar n faringjite e stomatite, si dhe kundr majasllit.

koha e vjeljesGjethet mblidhen n qershor e

korrik dhe thahen n hije. Frutat mblidhen n gusht, thahen dhe ruhen n en qelqi, larg drits. Duhet br kujdes, sa her t mer-ren pr prdorim, duke par se mos kan zn myk.

prdorimiFrutat e boronics mund t kon-

sumohen t freskta, por edhe t prpunuara, si marmelat apo suko.

Dekokt: 5 g n 100 ml uj, dy tri gota n dit.

Gjethet prdoren n form aji, q prgatitet, duke zier dy lug kaf-eje gjethe n nj got me uj. Pihet dy her n dit.

Kshilla: Lypset kujdes q t mos ngatrrohen me fruta t tjera, q mund t jen edhe helmuese, si p.sh. M. palustre.

Kujdes, kur i merrni frutat nga t tjert ...

Q t shohsh mir dhe t ruash syt, haje boronicn e freskt.

Kur nis ta prdorsh kundr nj smundjeje apo rregullimi n organizm, pr siguri, konsultohu me specialistin.

Luftoje diabetin, duke e prdorur boronicn n ver, pr 30 dit.

Sipas literaturs amerikane, ekstrakti i nxjerr nga frutat e bo-ronics s kuqe mund t ul rrezikun e vdekjes s qelizave t trurit, pas goditjeve n tru. Nga provat e kryera n kafsh eksperimentale, ka dal se vdekja e qelizave t ekspozuara ndaj ekstraktit t boronics s kuqe ka qen dy her m e ult se ajo e qelizave t paekspozuara. Edhe studime t tjera kan treguar se boronica e kuqe luan rol n ruajtjen e shndetit, sidomos t sistemit kar-diovaskular, pasi ndikon n rritjen e nivelit t kolesterolit t mir, si dhe t antioksiduesve n gjak.

Frutat jan mjaft t thekshm dhe prdoren n disa forma, komposto, lng ose shurup. N Suedi e Norvegji, bifteku sht shrbyer tradicionalisht me lng mishi dhe salc boronice. Nj mblsir tradicionale suedeze sht lingonpron, prbr nga dardha t freskta, t ziera n lingondricka (kungull lingonberry) dhe pastaj ruhen n dardh-infuse lingonberry. Kjo ishte praktik e zakonshme n koht e vjetra, sepse ishte mnyr e thjesht pr t ruajtur dardht. N Finland, nj qull i br nga frutat, sht gjithashtu popullor.

ekoturizm n Liqenet e Likopatrs, rrajc

- pije do mNgjes, Q t shohsh Qart -

Nga Ali Coka

8KEL Ofron:Shrbime ekspertizedhe/ose profesionale

- Ndikim n mjedis. - Auditim mjedisor

KSHILLI BOTUES Dipl. ing. Z. Imeraj, Prof. dr. V. Tabaku, Dr. A. Petto, Prof. dr. A. Osja, Prof. dr. M. Kotro, Prof. dr. B. M. Lushaj, Prof.as. dr. V. Mine, Prof.as. dr. E. Toromani, Prof.as. dr. E. Isufi, Dr. D. Pistoli, Prof.as. dr. Z. Gjeta, ing. Zh. Prifti, Ali Gacaferi.

REDAKSIAVeli Hoxha (prgjegjs), Admir Seci, Gjon Fierza, Fuat Memeli

BASHKpUnTORF. Brazhda (Elbasan), I. Gjana (Kuks), J. Papa (Sarand), Dr. S. Meziu (Itali), Prof. dr. M. Dida (Kanada), Dr. Z. Naaj (SHBA).

Financ, marketing:Msc. Gjovalin Fusha, Msc. Erinda Imeraj

Kontaktoni: zefimeraj@gmail.com 066 66 79 059 velihoxha@yahoo.com 068 21 42 098 Klubi Ekologjik, LezhGazeta Kurora e Gjelbr Raiffeisen Bank, Albania Nr. llogarie: 0110154266 www.ecl-albania.org

coNtiNuity- memoraNdum of agreemeNt BetweeN ecologic cluB of leZha aNd forest eNgiNeeriNg faculty

Eng. Klenathi Mandi, head of environmental association ajupi

the regioNal Natural park - ZoNe of tourist migratioNs

at the gates of leZha caNeNter without kNockiNg

Lezha, as city and bio-struc-ture, it represents something very important and special. By geometric, geographic and ecological, Lezha is a wonder-ful kaleidoscope of nature, almost a kind of unparalleled ecological principality, where mountain, fields, forests, ar-chaeological and historical monuments, the lagoon and the sea, constitute a striking unity. In this sense, Lezha is the favorite of the centuries, the synthesis of the work of nature and of people with a bright sense and art history. At the gates of Lezha can enter without knocking, knowing her face and heart can only endlessly fascinate. There is simply extreme metaphor, but automatically every Lezha viewer can look up its history, in the air of centuries, as out of Mjeda Ndre poetic breaths, who has written wonderful-ly and poetically for Lezha. Lezha from the four corners of the history surrounding metaphors. Every man lives among them and here lies the

secret of survival itself.Lezha forms part Ishull Lezhe, Tale (classification, manage-ment of its territories will increase the value of the area and increase tourism).The ancient town of Lezha is located in a double ground: hilly field and surrounding

walls cover an area of 20 hect-ares. Urbanism fortified city has four main areas: 1. The area of the upper, Those placed on top of the hill; 2. The middle part area, lying on the hilly slopes; 3. Part of the following area under the hill;

4. Riparian area, Drini river bed and the western wall of the city. According to the researcher K. Zhegu, each of these areas there has been a particular function and at the same time interconnected. Thus, the first area to the four, respecting the natural

position to defend, have been established state institutions, territory so densely populat-ed, handicraft-trading center and river port below, link-ing Lezha with all maritime routes Adriatic. Integral part of Lezha was Akrolisi, in peak and special defense system of the city.Lezha urban layout is unique and unrepeatable in any of the cities Illyrian known until today. It can be said that Lezha ancient urban module is not made according to the exam-ple of cities modern in Greece, Macedonia and Epirus, but can not be characterized as a town with acropolis typologi-cally. Illyrian urban planning period to date layout inherits the walls, defending towers, all entrances and part of the

main road of the lower of the city. Within the town of Lezha preserved and ramified network of roads cross inside. From the outer, entering the city there are three, it came from the South, from the North and another third from the Northeast.Over the ages, as in many works of this nature in the for-tified town of Lezha, the alien-ation damage occurred. While maintain some works within the area, occasionally under-taken restoration work to the external surfaces, the same is not done carefully. Therefore, Lezha Ecological Club has ap-plied to the REC Albania and, through SENIOR-A, will be invested for the project with the theme Accommodating national biological archaeo-logical park of Lezha castle. Implementation of this proj-ect will put the castle with trees and will change its very aesthetic appearance, but at the same time, will affect the appearance of the whole town of Lezha.

Kurora e Gjelber is the only nationwide newspaper in for-ests and environment. It has started to be published by the end of 1998, as the product of collaboration of a group of intellectuals, foresters, agron-omists, biologists, economists, teachers, etc., Organized in Lezha Ecological Club. Its mis-sion was to provide informa-tion and public awareness of environmental protection in general and increasing forest cover in particular.This paper, originally local character, came at the hands of Lezha with the message of creating green crown around the city, as well as a message of preservation and develop-ment of wetlands known of this district. Over the years the content, theme and pre-sentation of the newspaper came to climbing, so it took a national character and later nationwide. Thus, through

the publication of a series of articles and scientific prob-lem, the newspaper became known in the premises of foresters and environmen-tal lovers. For 17 years its continuity, have contributed immensely in popular figure and forest experts and envi-ronmentalists, who, through their articles have brought experience and have provid-ed valuable advice. Also, the publication of this newsletter has been supported over the years by previous projects of the World Bank in the area of Forest and Environment. Currently Kurora e Gjelber comes with a circulation of 1000 copies, and distributed online wherever there are Albanians, to the US and Can-ada. From an overview of the numbers published over the years it may be clear that there is a geographical exten-sion of articles and columns

variety of issues addressed. In many cases also finds other items of agricultural areas, complementing the lack of periodical publications of this branch of economy. In this way, this paper has created the necessary space for all specialists, researchers and lovers of forest, environment and beauty of nature, aim-ing at providing experiences and best options for natural resource management. In its pages are also addressed issues related to forests and the environment, including communal forestry, in Al-bania, Kosovo, Macedonia and Montenegro. Now, the newspaper Kurora e Gjelber, as it were, has taken status Nationwide, Publisher and Editorial Board have deter-mined its new goals, which it has consistently published and better contribute to the sustainable development of forests, exploitation of natu-ral resources and creating a more cultured. Some of these goals are:1. To continue the publication of this newspaper, despite the financial difficulties with which it is confronted.2. In accordance with the ob-

jectives and terms of reference of the World Bank project on ecosystem services, newspa-per all activities promote and inform about the measures taken under this project. Un-der the project, the main ob-jectives are: (i) support land management practices and increasing non-cash mone-tary benefits in areas at risk of erosion; (Ii) alternative ways to support community

livelihoods and the acquisition of environmental services through sustainable manage-ment of timber and pasture products for a long period.3. In cooperation with the Fac-ulty of Forest Sciences, in ac-cordance with the agreement signed with the IMF, to target within a period of six months Kurora e Gjelber should turn in a scientific journal. So consist of two parts: The first

part would have scientific articles on forestry and the environment. While the sec-ond part would have articles on problems, experience the land of the world, etc.4. The publisher aims to raise the scientific level of the items, as well as get an ISBN code. So it is intended the articles will have a strict control by professionals and scientists of the field.

We live in a changing world, with growing demand, espe-cially against nature. They are what we seek in nature in terms of eco-tourism, spiritual and physical health satisfaction that it gives us, are almost immea-surable in value. It remains of immeasurable value that brings real and ecotourism to local res-idents. Protected natural areas, primarily national and regional parks, are the main building where the outdoor tourism is developed. But these services that it provides must return to the care and preservation of its values. Even in Albania, as in the developed world, protected areas already are and will re-main important for society. They must be able to respond to its demands and expected changes. Expansion and opening of these zones will bring new ideas on sustainable use of nature, better opportunities for financing and implementation of projects, improvement of life of the inhab-

itants inside their circuit, etc. a-jupi Environmental Association and local authorities, supported by the Regional Environmental Center, REC, within the Network for the Protection of Nature, this spring began and is working with the Zagoria - Regional Nat-ural Park. After the study and the preliminary procedures, the work is focused on identifying and promoting the natural val-ues of the area. Is to consult and ensure the participation of local residents and other interested stakeholders to design partici-patory management plan, as the main document in this process. We are working with INCAs experts, for all technical aspects of the methodology of collecting and processing information in the field and written. Park man-agement plan is the instrument that guarantees sustainable de-velopment of the area, through the harmonization of social, economic and environmental. Residents and local administra-

tion have already realized that sustainable development is the core of the conservation and development of natural and cul-tural values of the area, a source of economic security. The Re-gional Natural Park, the first in the southern part of the country with this status, will be added to the network of protected areas in Albania, with an area of 15 thou-sand hectares. The project aims at recognizing and highlighting the situation, possibilities of de-velopment, implementation and promotion of new tools, increase knowledge transfer profession-als to prospective managers and local people in the protection zone Zagoria. Involving as many stakeholders, not just those di-rectly related Zagoria area, but business, organizations and local and foreign donors, especially in the implementation of planned interventions, are important part of the process and the com-pletion of this project.

Eng. Gjon Fierza, Specialist, national environment agency

Materialet n anglisht u prgatitn nga Erinda IMEraj