kutsal canavar devlet

7/28/2019 KUTSAL CANAVAR DEVLET

1/14

Kutsal Canavar Devlet

Cemal Bli Akal - Galatasaray niversitesi Hukuk Fakltesi

Devlete bu adlarn taklmasnn nedeni mutlakiyeti siyaset dnrlerinin

modern siyas iktidar tipine dnyev dzlemde verdikleri snrsz roldr.Skolastik dncenin dnya tesi bir yasa koyucuyla dnyev dzenlenmearasnda kurduu ba modernler kestikten sonra, Niccolo MachiavellininPrensi rneinde olduu gibi, her istediini yapabilen bir g dncesibelirmiti. Dnyev dzlemde de olsa her istediini yapabilmek Tanrylayarmak demektir. Devlet byle bir g ya da yeni bir kutsallk odaolarak dnlecektir. Ama hangisi olursa olsun herhangi bir g bamszbir yasa yaratc olarak dnld anda, kutsallna bir de canavarleklenecektir. nk hibir eyle snrlanmam byle bir g, ister istemezson derece tehlikeli bir g olarak da belirecektir.

Syleen: Ltfi Sunar & Murat entrk

ATIF: Akal, C. B. (2005). Rportaj: Egemenliin yerini yepyeni bir ilikialyor: Ulusal snrlar iindeki bir uygulamayla ulus tesindeki bir yasaoda arasnda kurulan iliki...Sivil Toplum 3 (10), s.103-115

Devletin tarih ierisinde farkl anlamlara geldiini, farklfonksiyonlar icra ettiini biliyoruz? Sizce devletin tarih ierisinde

tarz ve anlam deitirmesinin nedeni nedir?

Devleti kurumsallam siyas iktidar tipi diye tanmlayan grbenimsiyorum. Siyas hukuk yaplanmalar farkllklar iinde anlamayaalrken siyas iktidar tipleri kavramn kullanyorum. Amacm bir siyasiktidar tipi olan devletin dier siyas iktidar tiplerinden zgl nitelikleriyleayrldn grebilmek. Tabi her siyas iktidar tipini dierlerinden ayrannitelikleri de... Bu adan tm siyas-hukuk yaplanmalarn ortak bir temelstne oturduklarn dnyorum: Kanlmaz olarak her toplum tipindeortaya kan yasa-uygulama ilikisi Toplumlar, en basitinden en

karmana kadar, kendilerini kurallarla dzenlerler. zellikle balangtoplumlar stne yaplan antropolojik almalar, genelde siyaset d,hukuk d olduu sanlan bu topluluklarn da stelik son derece kat veiddetli bir biimde kurallara gre kendi kendilerini ynettiklerini gsterdi.Dolaysyla bunlar da hem siyas hem de hukuk nitelik tarlar. Demek kiayn zamanda hem sosyal, hem siyas, hem de hukuk olan bu ilikievrensel bir ilikidir. Siyas iktidar kavramnn devlet kavramndan dahayaygn olduunu gsterir bu. Ancak, ilikide ortaya kan farkllklar siyasyaplanmalar birbirinden ayrr.

lk fark g ilikilerinde ortaya kar: Balang toplumlar bir btn olarak

kendilerini ynetirler. Dierlerinde ynetim toplumun iinden bir kesimineline gemitir. Birinciler blnmemi, ikinciler blnm toplumlardr. Bu


2/14

dzlemde bizim devlet diye adlandrdmz siyas iktidar tipi blnmtopluma denk der. Bu, yaplanmann gce ilikin somut yandr. kincifark zihniyete ilikindir. Dolaysyla soyut bir nitelik tar. Hemen hemenbtn toplumlarda uygulamalarna meruiyet kazandran yasalarn dnyatesi bir odakta yazldklarna ilikin zihniyet hkim olmutur.

Modern toplumda ise yasalarn btnyle insan kaynakl olduuna ilikinzihniyet hkimdir. Bu da devlet zihniyetidir. Egemenlik dediimiz debundan baka bir ey deildir. Dnyev dzlemde kurulan bir siyas iktidarilikisinin ya da yasa-uygulama ilikisinin dnlebilmesi. Bu anlayta,uygulayc g meruiyetini yasalarn yaratcs olan ulustan alr. Buyzden sistemin parolas Egemenlik kaytsz artsz ulusundur.dur.Devleti devlet yapan bir zellik de budur. Yasalarn yaratcsnn ulusolduu dnlmyorsa, orada egemenlikten sz edilemez. Egemenliktensz edilemeyen yerde de devletten sz edilemez. nce egemenlik, sonrada onunla zdeleen liklik ve ulusallk, devlet dncesinin ya damodern dncenin zgl kavramlardr. Bu kavramlar moderniteninbalangcnda, on altnc yzylla on yedinci yzyln balarnda Avrupannbatsnda olumaya balad. Ayn srete oluan bir yaplanmaydnmeyi saladlar. Tarih boyunca grlen dier siyas iktidar tiplerini,rnein gebe bir topluluu, bir imparatorluu ya da feodal biryaplanmay bu kavramlarla tanmlamak mmkn olamayacaktr. Ya dasz konusu tipleri anlatmak iin kullanlan bu kavramlar bambakaanlamlar kazanacaklardr. u ya da bu kurala gre dzenlenmemi toplumolamayacana gre, her toplum hukuk siyas nitelik tar. Ama builikinin var olduu her yerde devletin ortaya ktn ve dnldn

sylemek hem devletin, hem de dier yaplanmalarn gerek ve dnselzelliklerini gzden karmak olacaktr. ncelikle de Grard Mairetninsrarla zerinde durduu, devlet kavramnn egemenlikle belirlenmizelliini...

Devlet bir yanyla, somut g ilikileri ierir. Ama onu dier yanyla,tanmlanamaz, gizemli klan zelliini ise egemenlikten alr. Bunu,devlet zihniyetini skolastik zihniyetten ayran zellik gsterir. Skolastikfelsefede geici, nemsiz ve kirli saylan dnyev uygulama meruiyetinikutsal sreklilikten alrd. Uygulamayla tanrsal yasa arasnda bir siyasiktidar ilikisi kurulurdu. Aslolann, zamansz olann ve deimeyenin birkez ve her zaman iin belirledii yasayd bu. Modernite yeni bir yasaodan dnyev dzlemde yeni bir siyas iktidar ilikisiyle, egemenliklednebilecektir. Jean Bodini hatrlayalm yeniden. Egemenliin temelzelliklerinin blnmezlik ve sreklilik olduunu herkes duymutur.Blnmezlik g ilikilerinin gerekliine denk dt iin somuttur. Sksk da kullanlr: Blnmez btnlk szckleriyle... Ama srekliliinmodern kavramlarn en gizemlisi, en soyutu olduu pek dnlmez.Devleti devlet, egemenlii egemenlik yapan ayrc zelliin de bu olduuOnunla ilelebet payidar olunur. Sreklilik sayesinde, tanrsal deimezliin,zamanszln yerini, egemenlikle lmszlk kazanan ulus alacaktr. Bellibir anda kendisini oluturan tekil varlklarn tamam yok olduunda onun


3/14

varln srdrecei, devletle birlikte sonsuzca var olaca dnlr.Demek ki kendisini ieren gerek ve fani varlklarn saysal toplamn aar.

Ama ulusta ve devlette ya da ulus devlette Onlarn gerek varlklarnaan yan nedir? diye sorulduunda, bu sorunun cevabnn ne kadar garip

olaca grlr: Olsa olsa madd gerekliin tesi. Bir aknlatrma. LonDuguitnin yirminci yzyln banda inde bir nebze gereklik yok.Skolastik kutsallk anlaynn yerine yeni bir kutsallk anlay geiyor.dedii egemenlik kuramndan sz ediyorum. Modernler byle dnmeyealtlar, ama bizi krletiren alkanlklarmzdan bir an iin kurtulursak,bu sreklilik dncesinin byk bir icat olduu kadar, gerek d bir eyolduunu da kabul etmek gerekir. Var olmayan eyleri varm gibidnebilmemizi, hatta onlara kiilik kazandrabilmemizi, onlar birartefact olarak yaratabilmemizi salayan icat... Bu tr soyutlamalarkendilerini oluturan gerek insanlardan soyutlanarak var olabiliyorlarsa,grnmez olan yanlaryla var oluyorlar ya da gerekte var olmuyorlardemektir. Devleti tanmlanamaz yapan yan budur. Egemenlikle ya dasreklilikle kazand bir lmszlk

Geleneksel bir ayrm, tanrsallk-dnyevlik ya da ruh-beden ayrmbylece modern zihniyete atlayarak varln srdrr. Gereklikle bire birakyormuasna, kaygszca kullandmz kavramlarn ne denliyakalanamaz, stnde uzlalamaz szcklerden olutuunu grmekretici olabilir. Bu, onlar kullanmaya alrken ihtiyatl olmaya dayneltebilir insanlar. Yoksa kullandmz sandmz kavramlar, bizikullanrlar. Egemenlik kavramna dayanarak herhangi bir siyas nermede

bulunacak olanlarn, her eyden nce egemenlik kuramnn on altncyzylda mutlak monarileri anlatmak iin yaratlm olduunuunutmamalar gerekir. Egemenlik bir meruiyet ilikisi ve ilkesidir. Onunsayesinde monarkn da meruiyetini halktan ald dnlr.

Modernitenin balangcnda kuramclar, krallk kaltmsal bile olsa enazndan ilk kraln halk tarafndan seildiini sylerken, modern krallnyaratcsnn halk olduunu sylemek istemilerdi. Egemenlik dncesisayesinde halk bylece yasay syleyenin yaratcs olarak ortayakyordu. Sonradan mutlak monarilerin tarih sahnesinden ekilmesiyle,ulus dolaysz bir yaratc olarak dnlmeye balansa da iin z

deimedi. Egemenliin ulusta olduunun sylenmesi yalnzca modernmeruiyet ilkesinin dile getirilmesidir. Ama bunun tesinde egemenliigereklie bire bir denk den bir ey olarak dnmek bir dizi samalaya da dpedz baskc yorumlara yol aabilir, amaktadr da rneinulusal iradenin yceltilmesi gibi Onun her eye kadir olduu sylenir.Ama ulusun tamamnn ayrmaz bir btn olarak yasa yaptn kimsednmez. Gereklikte byle btnsel bir uzlamann salanamayacan,byle yasa da yaplamayacan herkes bilir. Devreye ister istemeztemsilciler girecektir. Onlarla da, semeyenleri bir yana brakalm, seenlerarasnda bile dolaysz bir iliki yoktur.

Ayrca byle olacan bir an iin varsaysak bile, temsilcinin ilemiyletemsil edilenin iradesi arasndaki ilikinin bir seim dnemince hi


4/14

kesilmeyeceini kim iddia edebilir. Ama yine de egemenlie dayanarak, birbtn olarak ulusun her istediini yaptrabilecek bir toplu iradeye sahipolabileceine inananlar kar. Bu da aslnda her unsuruyla trde gibigsterilmeye allan ama asla yle olamayacak kurgusal bir btn adna

Her istediimi yapabilirim. demektir. Bu mutlak monarkn da, sekinci bir

aznln da, ounluku bir poplistin de zlemi olabilir. Ulusal iradeninnnde hibir eyin duramayacana ilikin antidemokratik sav her ortayaatldnda, arklarn mutlaka toplumdaki insanlarn bir ksmnn aleyhinednmeye balayacandan emin olabilirsiniz.

Devlet iin kullanlm birok sfat var. Kutsal, canavar, zalimDevlet kutsal m, canavar m?

Aslnda kutsal canavar... Devlete bu adlarn taklmasnn nedeni

mutlakiyeti siyaset dnrlerinin modern siyas iktidar tipine dnyevdzlemde verdikleri snrsz roldr. Skolastik dncenin dnya tesi biryasa koyucuyla dnyev dzenlenme arasnda kurduu ba modernlerkestikten sonra, Niccolo Machiavellinin Prensi rneinde olduu gibi, heristediini yapabilen bir g dncesi belirmiti. Dnyev dzlemde de olsaher istediini yapabilmek Tanryla yarmak demektir. Devlet byle bir gya da yeni bir kutsallk oda olarak dnlecektir. Ama hangisi olursaolsun herhangi bir g bamsz bir yasa yaratc olarak dnldanda, kutsallna bir de canavarl eklenecektir. nk hibir eylesnrlanmam byle bir g, ister istemez son derece tehlikeli bir g

olarak da belirecektir.

Thomas Hobbesun kendi yaratt canavardan rken bir mucit gibi, devletiLeviathan diye adlandrmasnn nedeni budur. Elbette Hobbesun devleti,mutlakiyeti bir yaplanmayla zdeletii iin, ulusal snrlar iinde hereyin mutlak hkimi olduu iin rktcdr. Ama gzden karlmamasgereken ey, bu yaplanmann mutlakiyeti olmad zaman bile,uluslararas arenada bir Leviathan olarak kalddr. Ulus devlet,Hobbesdan nce Francisco Surezin de belirttii gibi, uluslararasanlamazlklarn zmnde, kendi davasnn yargcdr. Carl Schmitt bu

dzlemde g ve hak kavramlarnn birbirine kartn ok iyigsterecektir. Her trl ahlk ve hukuk yaklam anlamszlatranbiimde, devletin dmann belirlemesi yeterlidir. Onu altedecek kadarglyse de hakldr. Sz konusu keyflik modernite tarihini devletindevletin kurdu olduu bir sava hline dntrmtr.

Machiavelli gemiin doru kavranmasyla imdi neler olacannkestirilebileceini ileri srer, kendisini yeni yapan iki eyin siyas

deneyimi ve srekli tarih okumas olduunu syler. Tarihi yaamakve okumak. Tarihi gereince okumasn bilen hkmdar insanlarn


5/14

nasl ynetilmesi gerektiini de renecektir (ktidarn Yz /Cemal Bli Akal). Bu balamda lkemizde hem liderler hem deentelekteller, tarihi yaamay ve okumay gerekletirebildilermi? Ya da nasl gerekletirebilirler?

Machiavelli byle sylerken Benedictus Spinoza baka bir eysyleyecektir: En azndan entelektellerin ya da filozoflarn ynetmeasndan hi de uygun kiiler olmadn Tractatus Politicusta ne srerek,siyasetilerle sekinlerin yollarn birbirinden ayrmtr. rneinMachiavelliyi bir tarihi olarak dnebilirsek, onu okumann kime neyarar salayabileceini de sormak gerekir. Napolona m, Mussoliniye mi,Staline mi? Prens mi onlara ne yapmalar gerektiini syledi? Machiavelliskolastik zihniyetten kesinlikle koparak, tam anlamyla modern olmasabile, modern zihniyetin kaplarn at iin, siyaset kuramclar asndanok anlaml bir konumdadr. Hocalar Machiavelli sayesinde rencilerine

modern zihniyet ve devlet hakknda ok ey anlatabilirler. Ama siyasetkuram bir eydir, siyaset etmek baka ey.

Bunun tesinde Machiavellinin yalnzca, siyas eylemi skolastik zihniyettebal olduu kutsallktan kurtard iin, siyasete ve siyasetiye itibarkazandran ilk modern olduu sylenebilir. Ama bu, ad stnde, modernbir itibardr. nsanlar artk kendi kaderlerini ellerinde tuttuklarna vednyay deitirebileceklerine inandran sylemden sz ediyorum. Tarihbunun tehlikeli, yok edici bir kstahla dnebileceine ilikin birokbyk adam rnei sundu insanla. Tam da hem siyasetilerin hem de

entelektellerin hogrl, alak gnll, ihtiyatl olmalarn gerektirenrnekler... Spinoza teokrasi, aristokrasi ve monariyi ahmaklnhkimiyeti diye adlandrr. Ama bir tr sekincilie ya da ounluunhkimiyetine ya da dpedz poplizme kayd lde modern demokrasibile dorular temsil ettiklerini dnen insanlarn bakalarn ynlendirmeham hayalini btnyle ykamad. Hayatn mthi zenginliininkuatlamayacan, srekli dnmnn durdurulamayacan, insanlarntm iin geerli doru bir fikir olamayacan, kendi dorularn herkesindorular sananlarn birer ahmaktan baka ey olamayacan modernbak da es geti.

Saint-John Perse, bir air ve bir devlet adam olarak farkl kimlikleriyle,Akp giderken nehir byk siyas tutkular alp gtrr, sahte yceliktemalar da kyya vurur. der. Yok olmayansa, bir billrlama olarak deil,doumu, geliimi ve yaylmyla, srekli bir hareket olarak hayatnkendisidir. Sanrm gerek entelekteller gerekse siyasetiler, farkl rolleroynamak zere, tarihten yalnzca bu dersi alp srekli deiiklie ayakuydurabilmeyi, hogrl olmay, kurtarcla heveslenmemeyi, toplumutopyalarla ynlendirmektense onun toplu dinamizmine sayg gstermeyi,aldatc yceltmelerden kanmay, eitlii, farkll kabul etmeyi,hogrl ve alak gnll olmay, dnsel/bedensel zerklie nemvermeyi, zellikle de ifade zgrlnn demokrasinin vazgeilmez temeliolduunu unutmamay renebilirler. Doru olan budur. ifadesini Ben


6/14

byle dnyorum.la deitirerek Ders vermenin ders vereniounlukla bir ahmaa dntrdn bilerek... Zor bir kar ders olduuher gn grlyor.

Michel Foucault iktidarn karmaklndan bahsederek yle der:ktidar bir yap, bir kurum deildir. ktidar bazlarnn sahipolduu bir g deildir. ktidar belli bir toplum iinde, karmak birstratejik konuma verilen addr. Sizin de ktidarn Yz adlbir almanz var. ktidarn doas balamnda iktidar-devletilikisini deerlendirir misiniz?

ktidarn Yznde eitli iktidar tanmlar arasnda iktidarn bir ilikiolarak tanmlanmasn tercih ettiimi sylemitim. ktidar gc kullanan

olarak, kullanlan g olarak, konum olarak sunan statik tanmlaragre, en azndan iki taraf olan, ama taraflarn sonsuzca oalabildii biriktidar tanmnn gereklie daha yakn olduunu dndm iinAlessandro Passerin dEntrves, siyas iktidar yasann uygulayc gceeklenmesi olarak tanmlar. Leslie Lipson da benzer bir tanm yapar.Yukarda sylenenleri tekrarlama pahasna, bu erevede her toplumdaortaya kan yasa-uygulama ilikisi, bir iktidar ilikisi olarak, sosyalliinsiyas ve hukuk niteliini de ortaya karr. Modern yasa-uygulama ilikisiise ilikiyi dyev dzlemde kuran bir devlet zihniyetine de denk der.

Michel Foucault Cinselliin Tarihinin birinci kitabnda ilikisel bir iktidartanm verir. Ama nce iktidardan neyi kasdetmediini belirtir. ktidardendiinde (1) devleti, (2) yasann hkimiyetini, (3) bir sosyalhegemonyay dnmediini syler. Ama artc biimde bunlarniktidarn niha biimleri olduunu da ekler. Bir lapsus deil tabi bu.Aslnda devlet, yasa ve hegemonya, iktidar dendiinde bugne kadar ilkakla gelen soyutlamalar olmutur. Foucault ise klasik siyas-hukuksoyutlamalardan kap hayat gereklii iinde yakalayacak bir iktidartanm ardndadr. rnein devletle insanlar arasndaki g ilikilerini, budzlemde, Foucaultyla birlikte, ama bambaka bir eye dntrerekdnmek gerekir. Gerek ve akl almaz bir iktidarlar yuma oluturacakbiimde, her yerden her yere ynelen ve srekli deien sonsuz gilikileri... Foucaultda iktidarlarn bylece hayatn kendisine ya damuazzam bir karmaklk ve zenginlie dntn sylemekmmkndr. Ne var ki bu heyecan verici tanm soyutlamalarla uraan birdal iin pek uygun saylmaz. Devletin ne olduunu deil, nasldnldn soran bir devlet kuram ister istemez Foucaultnun nihabiimler diye adlandrd ve reddettii soyutlamalar kullanmak zorundakalacaktr. Ama birer soyutlama olduklarn unutmadan; bu soyutlamalarnbizi hangi snrlar iinde dnmeye mahkm ettiini bulmaya alarak...Sonra da onlara ve baka soyutlamalara mmkn olduu kadar dardan

ve nesnel bakmay deneyerek...


7/14

Foucaultnun neden bizi nominalist olmaya ardn sezerek... Buerevede, geleneksel tanmlar iktidarn boyutunu tanmlama imknverebilir: (1) Devlet tarih boyunca grlen ve dnlen siyas iktidartiplerinden yalnzca biridir. Tarih sahnesine aa yukar be yz yl ncekmtr. Moderniteye denk der. Modern dnmek de devletli

dnmektir. Devlete bal kavramlar, egemenlii, ulusu, sivil toplumu,szlemeyi, liklii dnmektir. Bunlar bir baka yaplanmay anlatmakiin kullanldklarnda ileri boalr. Demek ki devlet zihniyeti dier siyasiktidar tiplerini kavramak iin yeterli deildir. yleyse yola bir bakakavramdan kmak daha ilevsel olabilir. Siyas iktidar devleti ieren birkavram olduuna gre nce onun ne olduunu kendi kendimize sormamzgerekir. Hem devleti hem de dier siyas iktidar tiplerini dnebilmekiin... (2) Tm siyas iktidar tipleri iki dzlemde, yaplanma ve ona denkden zihniyet dzleminde, yasayla uygulama arasnda kurulan bir altlk-stlk ilikisince belirlenmitir. Demek ki yasa-uygulama ilikisi insanln

ortak modelidir. Her toplum bu iliki temelinde kurulur ve birbirine benzer.Ama ayn zamanda her toplum tipi, bu ilikinin kuruluundaki farkllklaragre bir dierinden ayrlr. (3) Ayrca, bir iliki olarak iktidar, tarih veevrensel olarak, bir cinsin teki zerindeki ataerkil hkimiyetine denkder. Tabi Foucaultnun yasann hkimiyeti dedii eyle bir siyasiktidar ilikisi olarak tanmladm yasa-uygulama ilikisinin bire birakmadn unutmamak gerek. Foucaultnun hegemonya diyeadlandrd eyle benim ataerkil bir hkimiyete denk drdm iktidartanm arasndaki fark ise daha da byk...

Modern devlet ve sivil toplum arasndaki ilikiyi deerlendirirmisiniz? Devlet ve birey arasndaki ilikilerin temeli nedir?

Modernitenin balangcnda sivil toplum soyutlamasnn devletikarladn unutmamak gerekir. Mutlakiyeti devlet kuramclar iin,rnein Hobbes iin bu byleydi. Devlet ya da sivil toplum tmparalarnn bir merkeze ya da organlarnn baa bal olduklar birorganizma gibi dnlyordu. Hiyerarik ve blnmez bir btn Sonraliberaller ban gvdeyi yuttuu bir anlayn tehlikesine iaret ederek, bubtnn o kadar da blnmez olmadn dnmek istediler.Gvdeye ba karsnda arlk vererek, ona nisb bir zerklikkazandrarak, ama belki de organizmac bir arkaik eilimdenkurtulamayarak... Bir yanda toplum, te yanda ona sayggstererek dzenleyici bir aygt gibi almas gereken devlet...

nsann kendisini gndelik hayatnda da devletin ayn zamanda hemiinde hem karsnda grebildiini unutmamak gerek. Bilinsizce iki ayrdevlet tanm birlikte kullanlabiliyor ou zaman. nsan bazen, koullaragre ve birinci tanma da uyan biimde kendisini ve ulusun dier yelerini

devlet denen ayrmaz bir btn iine oturtuyor. rnein bir baka ulusalbtn karsnda hasmane bir tavr alnmas gerektiinde, ulusla devlet


8/14

btnleiyor. Ama bunu yaptktan hemen sonra, devleti, rnein ondan birey bekledii, bekleneni vermedii zaman ona kzd, yani kendisiniondan ayr dnd bir ey olarak da adlandrabiliyor ve devlettenuzaklayor. te o zaman devleti toplumdan ve onun yararndan kopmu,kendi kendine alan bir ey ya da bir makine gibi grme eilimi de

artyor. Olduka moda olan ve devleti bir aygt olarak sunan grngereklikle ne kadar ilikisi olabileceini ya da bir aygt olarak devletin neolabileceini ayrca dnmek gerek tabi...

Devlet-birey ilikilerine bu adan bakldnda, birey de prens vedevletten sonra ulus denen soyut btn iinde bir kutsallk oda olarak,bir yasa yaratc olarak ortaya kar. Mutlakiyeti yaplanma ve zihniyetekar bir alternatif olarak dnlmesiyle... Ama bir kavram olarak bireyinde yalnzca modern siyas iktidar tipi iinde anlam olabilir. Kavram dasoyutlama ve genellemedir, gerekliin kendisi deil. Modern yaplanmadabireyi birey yapan zihniyet onu ulus denilen soyut btn iinde, itaat ettiikurallarn yaratcs sayan ve bu balamda ilk kez siyas btnn tmyelerini eitleyen zihniyettir. Bu anlamyla birey liberal dncedeuygulayc gcn meruiyetini ald modeldir. Model olduu lde degerek varlklardan ayrlr. Yine Saint-John Perse Rzgarlarda Ama szkonusu olan insandr! yleyse ne zaman sra gelecek ona, oinsana/ -Bir kii bile ykseltmeyecek mi sesini bu dnyada?/nsan olduuna gre sz konusu olan, kendi insan var oluunda.diye sorar. Aslnda devlet, sivil toplum, birey gibi kavramlarkullandmzda sonuta insanlardan, insanlar aras ilikilerden szediyor ve ayn anda onlar unutuyoruz. Yalnzca onlar deil, galiba

tm varlklar, hayvanlar, bitki rtsn, tabiat unutuyoruz. Amabu yalnzca yanltc bir unutkanlk deil, ayn zamanda tehlikeli.nk iletiimsizlii, yani anlayszl, hogrszl ve yokedicilii krkleyebiliyor.

Sivil toplum-devlet ikilemi, kartl gibi bir durum sz konusu mudur?Bu balamda sivil kelimesinin devlete kar olan olarak anlalmasnnkayna sizce nedir?

Sivil toplumu devlete kar karan mantn toplumu mutlakiyetiyaplanmadan korumaya alan ve hi de kmsenemeyecek bir mantkolduu ak. Ancak sivil toplumun da devlet gibi bir soyutlama olduuunutulmamal. Antonio Gramsci bu konuda ok erken uyarmt bizi.Gerekte sivil toplumun nerede devletten ayrldn, nerede onunlaaktn asla bilemeyiz. Sivil toplumu ulustan ayran eyin ne olacanbilemeyeceimiz gibi. Aslnda sivil toplumun mantksal son snr ulusuntamam olmaldr. rnein o zaman da Sivil toplum, ulusun temsilcilerinide ierir mi? diye sorulabilir. Ama kesin olan bir ey var, o da sivil toplumkavramnn modern ya da devletli zihniyete ilikin bir kavram olduudur.Sylemek istediim u: Bu soyutlamalarn gereklikle bir ilgisi yok. Bunlar

yalnzca bir modern olarak gereklii nasl dndmz retebilirler.Tabi onlar sorgulamak kaydyla...


9/14

O zaman, yaplanmalar adlandrmak iin kullanlan kavramlar, oyaplanmalarn gerekte ne olduklarn deil, belli bir kavramsal alan iindeyaplanmalarn nasl yakalanmaya alldn gsterebilir. Ama gerekliksrekli deiir ve onu durdurmaya, billrlatrmaya alan kavramlar dahep farkl bir eyi anlatrlar ve bazen bir an gelir hibir ey anlatmaz

olurlar. Ya da zihinleri nasl snrlam olduklarn anlatabilirler yalnzca.rnein ulus devlet zihniyeti iinde devlet sylemi ya da mant, devletedardan nesnel bir bak engeller. Ayrca insan devletli olmayanyaplanmalara da onlar anlatmas mmkn olmayan kavramlarlayaklamak zorunda brakt iin, ister istemez aldatc, hor gren,kmseyici bir baka yol aar. Modernler iin modern ya da devletliolmayan her ey ktdr. Ama dahas, soyutlamalar ve genellemeler heptekil olann aleyhine alan bir dile aittir. Gerekliin asla iinesmayaca, zgn olan srekli darda tutan, her eyi normalletiren,ortak modeller oluturan, o modellere uymayanlar yok sayan ya da

dlayan bir dilden sz ediyorum. Buradan yok edici manta kolay atlanr.Bu dilin tahakkmnden en azndan bir lde kurtulmann yolu, tekilbedenle zihin arasndaki ilikiyi yeniden dnmekten geebilir. Tekilvarln bedensel dnsel zerkliini dier tekil varlklarla gerek,eitliki, srekli ve snrsz bir temas hlinde dnebilmek iin...

Henz on yedinci yzyln ortasnda Spinoza Bedenin neye muktedirolduunu bilmiyoruz. demiti. Ne demek istedii konusunda rivayetmuhtelif. Ancak bunu, Bedeni tanmamak insan da tanmamaktr. diyeyorumlayabiliriz. Bedenimizi tanmyoruz, kendimizi tanmyoruz,gcmzn ne olduunun farknda deiliz, dolaysyla haklarmzn da

neler olduunu bilmiyoruz. Ve de tekilerin bedenleri hakknda,dnceleri hakknda, glerinin ve haklarnn neler olabilecei konusundahibir fikrimiz yok. Onlarn ortak bir insanlktan pay alan insanl hakkndahibir fikrimiz yok. Bartolom de Las Casas Herkes dilini bilmedii insannbarbardr. der. Bunu yle deitirebiliriz: Dnsel ve bedensel olarakkabul edemediimiz insann barbaryz. Oysa tpk onlar gibi, bilincindeolmadmz bir gereklik iinde ve o gerekliin kendisi sandmz birkavramsal alan iinde dnsel ve bedensel olarak ina ediliyoruz,programlanyoruz.

Sivil toplum devlete kar gl bir konumda m? Sivil toplumundevlete kar gl olabilmesinin imknlar nelerdir?

Sivil toplum ve devlet kavramlarna yaklamm dnlrse, bu soruyacevabmn da dolayl olaca grlr. Bir kez daha kendi kendimize, devlet-sivil toplum ayrmnn insanlar arasndaki gerek bir ayrma denk dpdemeyeceini soralm. Ve buna olumlu cevap verebiliyorsak, hangiinsanlarn devlet diye adlandrlan hangi insanlarn da sivil toplum diyeadlandrlan blmleri oluturabileceklerini arayalm. Aratrmannsonusuz kalaca kansndaym. Sorun toplu olann, kavramsal olann,genellemenin karsna tekil ve gerek olan dzenli kararak zlebilir.Herkesin her istediini syleyebilmesine imkn tanyarak Dnsel


10/14

bedensel tekil zerkliin dnsz korunabilmesini salayarak... Belki deher trl genellemenin artk, tekillii, onun var olmak iin gerek direniinitoplu olan aleyhine gizlediini dnmeye baladmz iin,multitudodan ya da okluktan sz etmeye baladk. Sivil toplum gibimodern bir kavramn hzla deien gereklie uymadn dnyor

olabiliriz.

Francisco de Vitoriann hemen modernite balangcnda yarattevrenselci ve bar iletiim hakk kuram modern zihniyetinkavrayamayaca bir kuram olarak, modernitenin tartmaya almasnbeklemek zorunda kalmt. Moderniteyle birlikte dnya, kendi ilerinekapanan ulus devletlerle, paral bir btne dnmt. Mallarn,bedenlerin ve dncelerin dolamn ulusal snrlarla engelleyen biryaplanmalar btn... Bu yzden, modern snrlar iinde bir lke ne kadardemokratik bir ortam oluturursa olutursun, yine de snrlar tesi birdnsel bedensel dolam btnyle serbest brakamayacaktr. nceliklede gerek bir ifade zgrlnn vazgeilmez koulu olan evrenseliletiimi kesecektir.

Gerek demokrasi, sz konusu olan ok kk bir aznlk karsnda okbyk bir ounluk bile olsa, kimsenin bir bakas adna konuamad vekarar veremedii yerde kurulabilir. Bunun gerekletirilemedii yerdedemokrasi deil, az ya da ok, samaln hkimiyeti kurulmutur.Rousseaucu genel irade anlayna taban tabana zt bir tekil iradeler eitlikve okluundan sz ediyorum. Ne kadar ok insan konuursa sekinci,aznlk ya da ounluku samalktan o kadar uzaklalr. yleyse

demokratik hareket hep iine daha ok insan katabilen hareket olacaktr.Bunun mutlak snr da evrenselliktir. Zaten modernitenin temelsorunlarndan biri de insan haklar asndan bu evrenselliingereklememi olmasdr. Bu yzden evrensel deerlere dayal olduudnlen haklarn, o evrensel deerleri paylamayan insanlar sz konusuolduunda nasl korunabilecei hl cidd bir tartma konusudur. Tabihukukularla tarihselcileri kar karya getiren ezel atmadan szediyorum. Hak sorununu hak dncesini dntrerek zecek yol gerekbir iletiimsel kresellemeden geebilir. rnein Negri ve Hardtnmodern paral yaplanmay ifls ettirecek bir evrensel yurttalk hakkbu erevede dnlebilir.

Aslnda devlete kar sivil toplum dncesi, eninde sonunda, insanlarnzgrlklerini kstlayabilecek bir yaplanma ve zihniyetin iinde vekarsnda nasl korunabileceklerine ilikin bir kaygdan kaynaklanr.Modernite bu sorunu hak modeliyle karlad: Tabi hukuku, tarihselcive etik modeller... Modernite ncesi bir haklar tarihinden sz etmekisteyenler varsa, bu tarihin yukardaki modellere gre ne tr nitelikselfarkllklar tadn aklamak zorundadrlar. rnein insan haklarntanmlamaya, sralandrmaya ynelik her alma, kendi kendine hakkn neolduunu sormadan nce, insann ne olduunu sormak zorundadr. modern hak modelinin ayr insan tasarm vardr. Bunlar da elbettemodernite ncesi insan tasarmlarndan ok farkldrlar. Bunun tesinde de,bugn modern kavramlar sorgulanmaya baland lde, ister istemez


11/14

modernitenin hem hak modelleri, hem insan tasarmlar sorgulanmayabalanyor.

Haklar asndan, toplu olanla tekil olan arasndaki, haklar listesinde neyerletirilenle arkada olan arasndaki atmay zmlemenin o kadar

kolay olmad da ortada. Modern hak modelleri arasnda sonuncusu ve enitibarls olup Kantn haklar devlerle dengeleyen kasvetli grne dayaletik modelin mr konusunda bile artk kukular var. Oysa u srada insanhaklar adna verilen mcadelenin kuramsal temelini hl, haklar ancakykledii devlerle dengeleyebilecek bu modern zihniyet belirliyor. Pek dezgrletirici bir zihniyet saylmaz bu. lk aklma gelenlerden DonnaHarawayin almalar en azndan geleneksel tanmlarn naslparalanabileceini gsterdii iin dikkat ekicidir. Tm kimliklerin, hattakadn-erkek, insan-hayvan, insan-makine ayrmnn ve geleneksel yanimodern anlamda bir hak kavramnn bile anlamlarn yitirecei yeni birkavramsal alana atlandn sylerlerken...

Kreselleme srecinde neoliberal politikalar, ulus devlet ve siviltoplum ilikisini deerlendirir misiniz?

Hangi kresellemeden sz ediyoruz? Herhlde her trl ayrmcln,hogrszln ve iddetin kol gezdii, yoksulluun alabildiine arttmevcut dnya dzeninden deil. Modernitenin be yz yllk Avrupa ve yzyllk Kuzey Amerika merkezli bir smrgeletirme srecinde dnyaybugnk hle getirdiini unutmamak gerek. Belki de en mkemmel ulusdevlet yaplanmasna sahip olan ve bunu da kskanlkla korumak isteyen

bir gcn ya da daha belirsiz baz ekonomik siyas g odaklarnndnyann geri kalanna hkim olma savan kreselleme sananlarkabilir. Ya da bir zenginler kulb oluturmak zere toplanan lkelerin,snrlarn kskanlkla belirlemeye alrlarken bizden ya da deildiyerek, dnyann geri kalanna kapanmalarna da kreselleme adnverenler olabilir. Hatta bu kulbe girebilmek iin savarken, Oraya biratladk m kurtulduk. diyenler de eskiden ait olduklar bir dnyaydlarken, kreselleen bir dnyaya ait olacaklarn dnebilirler.

Daha da nemlisi, mevcut durumun, insanlkla zdeleen bir sorunun,iddetin srdrlmesine yol aan n koulu da dzenli retmesidir.iddeti douran nedenlerin korku, sevgisizlik ve alma istei olduusylenir. Dnyay sarm olan bel... Eer kreselleme diyeadlandrlan ey bu iletiimsizlik ve paranoyaysa, belli merkezlerden snrlbir periferiye ynelen eitsiz bir gelgit hareketiyse, bu szdekresellemenin karsnda olmak, ama yine de bir baka kresellemeyeak olmak gerekecektir. Altlk stlk ilikileri yok olmu, przsz,mkemmelce cillanm bir kre gibi kusursuz... Yoksa hedefsiz birkreselleme kartl, ulus devlet yaplanmas iine kapanarak, tecritolma tehlikesini artrabilir. Hatta belki bundan ok daha tehlikeli olan birey de gerekleebilir: Tekil inisiyatifi btnyle yok edecek dinsel, rksal,

kltrel, cinsel banazlk ve nefretin insanlar arasndaki iletiimi btnylekoparaca bir cemaatler dnyasna kay... rnekleri ksa sre nce


12/14

grld. Bu tr kapanmalar uzun mrl olamasalar da ksa vadede okykc sonular dourabiliyorlar. Soruya tam cevap olarak da usylenebilir: Toplumlar aras, rklar aras, dinler aras, cinsler arasfarkllklarn ve tm ayrc kimliklerin anlamlarn kaybettii, bir merkeziolmayan, iletiimsel bir kresellemeden sz edeceksek bu bir topya olsa

bile, en azndan neoliberal politikalar, ulus devlet-sivil toplum ilikileri gibikavramlarn erozyona urad bir erevede dnebilmemizisalayacaktr.

Biraz nce bir baka biimde sylediim gibi, devleti devlet yapan,somut g ilikileri ieren bir yaplanma olduu kadar, dnlebilir deolmasdr. Modernite diye adlandrdmz sre devleti dnmeyi derenme srecidir. Devleti on alt-onyedinci yzyllardan balayarakgerek bir yaplanma olarak stlendii ilevlerle tandk. Bu ilevler yavayava tm hayat kaplad. Bodin egemenlikle nce yasa yapldn sonrada yasalarla ulusal snrlar iinde her eyin yapldn syler. rneinsalk, eitim gibi alanlarda kilisenin elinden bu alanlarnhkimiyetini aldka modern yaplanma devlete dnt. Ulusalsnrlar iinde tm hayat ieren bu ilevlerle devleti tanmlamaimkn bulduk. Oysa artk bu ilevlerin nemli bir ksmnn devletinolmayabilecei ileri srlyor. rnein onun kltlebileceisyleniyor. Ama o zaman hem gerek bir yaplanma olarakdevletin, hem de bu ilevlerle dnlebilen devlet kavramnn daii yava yava boaltlm oluyor. Byle bir sre, ulus devletidnme imknn, devletin dnlebilirliini de ortadankaldracaktr. Buna kout olarak, ancak devlete gre anlam ifade

edebilecek bir sivil toplum kavramnn da bundan byle neyikarlayabileceini sormak gerek.

Bireyin devlet karsndaki pozisyonunu irdelediimizde siviltoplumun onu devlete kar koruyaca gibi bir tez nekmaktadr. Siz bunu nasl deerlendiriyorsunuz?

Yine dolayl bir cevap vereceim sorunuza. Sylediklerime herhangi birdeer atfetmeden. Yalnzca saptama yapmak iin. Gerek bir kreselleme

zerine sylediklerimi de unutmadan... Hukukular muhtemelen elenmekiin yaanm olduu sylenen bir olay birbirlerine ok anlatrlar. Amabunun derin ve trajik bir anlam olduu kansndaym. Aann birikylsn ldrnce yarg karsnda bulmu kendisini. Yarg nedenkylsn ldrdn sorunca da arm: Kim karabilir? Ky benimkym, kyl benim kylm, ister beslerim, ister ldrrm. Aslndaburada modern ve devlete zg bir hukuk sistemi ve zihniyetin, feodal vedevlete zg olmayan bir hukuk sistemi ve zihniyetle attn gryoruz.nsanlk tarihi bu tr trajik atmalar ok yaad.

rnein batda modernite balangcnda on altnc yzylda yaanan sancl

yapsal ve dnsel dnm gibi. Feodal deerlerin eriyip gittii birada, Don Quijotenin iine dt trajik konum gibi... O da ncelikle,


13/14

kraln yarglama gcne kar karken, aslnda yeni hukuk sistemine savaayordu. imdi galiba bir baka atmann ve sancl bir srecin iindeyiz.rnein lkenin birinde bir ky yanyor. Kyller kyn yakldn iddiaedip tazminat talep ediyorlar. Yarg kararn veriyor ve talebi reddediyor.Be yzyl boyunca modernite devreyi burada kapatmt. u ya da bu

biimde, ulusal snrlar iinde son sz sylendikten sonra, bavurulacak birbaka odak yoktu. O son szn hakl ya da haksz olduunu tartmakgereksiz. Devlet-birey ilikisi diye tanmladmz ilikinin gerekliktekisnryd bu. Egemenliin de tavizsiz dnsel erevesi. lkszlemecilerden olan ve belki de ilk gerek devlet kuramcs olarakuygulamann kaynan yasa yaratc ulusta bulan Francisco Surez onaltnc yzyln banda, lke iindeki anlamazlklar zmek iin lkedndaki bir odaa bavurmak zorundaysanz, ne devletten szedebilirsiniz, ne de egemenlikten. der. Oysa sz konusu lkede, kyleriyanan kyllerin artk ulus tesi bir odaa bavurarak hukuk sreci devamettirme imknlar var. Ve o odak ulusal dzlemde reddedilen talebi, bu kezulus tesi ve tabi ulus st bir dzlemde uygun bulabiliyor. Tazminatdeme zorunluluu ba gsteriyor ve tazminat deniyor. O zaman da budurum, bu kez modern zihniyetin izleyicilerinde aann aknlna benzertrajik bir aknlk yaratyor: Kim karabilir? Gitmesek de grmesek de oky bizim kymz deil miydi? Kyl de bizim kylmzd. Gittik grdk,zaten bir eye benzemiyordu. Daha gzelini yaparz.

Bir kez daha, kararlarn hakll ya da hakszl deil tartlmas gereken.nk bu, yaplanmaya ve zihniyete ilikin sancl bir gei iinde olunduugereini deitirmez. Yukarda sz edilen ve devlet karsnda bireyin

konumu denilen konumun farkllat gereini de... yi ya da kt diyekesip atlabilecek bir gei deil bu. Yalnzca zorunlulukla iinde yzlenbir gerek. Elbette radikal bir deiim gerekletiinde, bu kimileri iin iyiolur, kimileri iin kt. Hibir toplum, yle gsterilmek istense bile,btnyle trde karlara sahip yelerden olumaz. nsanlar sonsuzcafarkllaan karlarna ve konumlarna gre bu tr deimelerin lehinde vealeyhinde siyas tavrlar alacaklardr. Ama btn bunlarn tesinde, devletve egemenlik kuramclarndan Francisco Surezi rnein bugnnspanyasna getirip mevcut manzaray gstermek mmkn olsayd,torunlarnn torunlarna Gemi olsun! derdi, Burada ne devlet kalm,ne de egemenlik!

Her ne kadar baz hukukular bu konuda hl egemenlikle egemenliinsnrlandrldn, bakalar da egemenliin nitelik deitirdiini ve artkonu daha esnek tanmlamak gerekeceini ileri sryorlarsa da bunun birzrt tesellisinden baka ey olmad kansndaym. Naslsnrlandrlmaya allrsa allsn, bilinmesi gereken ey tam daegemenliin snrlandrlabilir ya da esnetilebilir bir kavram olmaddr.Uluslararas alanda egemenlik bamszlk dncesine denk der. Ulusalsnrlar dnda kimseye hesap vermek zorunda olunmadn anlatr. Oysagnmzde btnyle ulusal snrlar iinde kurulan bir yasa-uygulamailikisinin, yani egemenliin yerini yepyeni bir iliki almakta: Ulusal snrlariindeki bir uygulamayla ulus tesindeki bir yasa oda arasnda kurulaniliki... Egemenlik kavramnn ulus ve devletle birlikte iini boaltan bir


14/14

siyas-hukuk yenilik bu. Yeni bir meruiyet ilikisi olarak yeni bir ad isterkendine... Tekrarlamak gerekirse, feodal yaplanma ve zihniyetle modernyaplanma ve zihniyetin atmasna benzer bir atma iinde olupolmadmz sormamz gerekir. Bu kez modern yaplanma ve zihniyetle birbaka yaplanma ve zihniyet arasnda... stelik modern yaplanmann

zorland bu aamay daha sancl hle getirebilecek bir baka sorun dakendini gsterebilir. Bu, modern olarak tkand sylenen yaplanma vezihniyetin ayn zamanda feodal yaplanma ve zihniyet kalntlar daiermesi olacaktr.

.

kutsal canavar devlet

Documents