kvenkynliður (1n)

Ungur gróliður (2n)

opkrans

hetta

gróliður (2n)

Baukur (gróhirsla)

lok

gró (1n)

forkím

Okfruma (2n)

kvenkynliður (1n)

Karl- kynlið-ur (1n)

egghirlsur

frjóhirlsur

plöntukím (2n) egghirsla

Lífsferil dæmigerðs mosa (baukmosa)

Fjölgar sér með gróum

Spírun gróa

frjóvgun

Fyrir áhugasama Auka glæra – EKKI til prófs

Lífsferill dæmigerðs burkna

Gróblettur

Spírun gróa

Gró (1n)

Fullþroska gróhirsla með gróum

Gróhirsla (2n)

Frjóhirsla (1n)

Egghirsla (1n)

Fullþroska kynliður (1n) (forþal)

Plöntukím (2n)

Okfruma (2n)

frjóvgun

Gróblettir

Gróliður (2n)

kynliður (1n)Ungur gróliður (2n) áfastur kynlið (1n)

rætur

jarðstöngul

“fiðluhaus”=ung upprúllað blað

Laufblað

Fyrir áhugasama Auka glæra – EKKI til prófs

Sætni blóma

undirsætið kringsætið yfirsætið

Kyn blóma

• Blóm geta ýmist verið tvíkynja með bæði fræfla og frævu(r) í sama blómi

EÐA

• Einkynja með annað hvort aðeins fræfla eða aðeins frævu(r)

• Einkynja blóm eru þá ýmist á sömu plöntu (monoecious) eða á sitt hvorri plöntunni og kallast það að vera sérbýla (dioecious)

- stíll

frjópípa

frjókorn

frjóþráður

frjóhnappur

fræfill

- eggbú

- eggleg

- eggmunni

okfruma plöntukím

fræhvíta Tveir kjarnar n+n

sæðis- fruma

fræva

fræni stíll eggleg

bikarblöð

blómstilkur

Fræva / fræblað

Frævun = frjókorn lendir á fræni

Frjóvgun = samruni sæðisfrumu og eggs

Flóruríki jarðar

Flóruríki jarðar• Holarktíska flóruríkið (Boreal) - Nær yfir allt norðurhvel Jarðar

• Paleotrópíska flóruríkið - Afríka, Arabíuskaginn, Indland sunnan Himalajafjalla, SA-Asía, Indónesía, og Norðurey Nýja-Sjálands.

• Ástralska flóruríkið - Ástralía, Tasmanía og Suðurey Nýja-Sjálands

• Neotrópíska flóruríkið - S-Ameríka og mið-Ameríka

• Suður-Afríska flóruríkið - Höfðasvæðið (Capensis)

• Antarktíska flóruríkið -Suðurskautslandið auk syðsta odda S-Ameríku

og syðsta odda Nýja-Sjálands

Flóruríki jarðar

Hver er staða Íslands m.t.t. flóruríkja

• Ísland telst til holarktíska flóruríkisins

• Allar stórar ættir hér á landi eru einnig áberandi í holarktísku flórunni eins og körfublómaætt, hjartagrasaætt, sóleyjarætt og víðiætt

• Hins vegar eru stórar ættir æðplantna sem ekki vaxa hér en eru annars algengar í holarktísa flóruríkinu eins og mjólkurjurtaætt, stokkrósaætt, furuætt, grátviðarætt,

Holarktíska flóruríkið• Holarktíska svæðið nær yfir 4 lífbelti (biomes)

• túndra/heimskautabeltið

• barrskógabeltið

• blandaðir barr- og laufskógar

• laufskógabeltið

• Holarktísku flórunni er skipt upp í sífellt minni svæði og er arktíska svæðið eitt þeirra

• Ísland telst til (lág)arktíska svæðisins skv. þessari flokkun (ath! umdeilt)

• Algengar ættir arktísku flórunnar eru grasaættin, staraættin, körfublómaættin, krossblómaættin, hjartagrasaættin, allt algengar ætti hér.

Einkenni íslensku flórunnar

Einkenni íslensku flórunnar

• Fábreytt• Engar tegundir taldar einlendar (endemic) sem

þýðir: vex eingöngu á Íslandi, ATH þó maríuvött• Örfáar hafa borist frá Vesturheimi. • Fjölga sér með alls kyns kynlausri æxlun –

orkukræft að setja fræ í slæmu árferði • Harðviður ekki til villtur (hástig í framvindu)• Harðger gróður, hægvaxta, varnir gegn þurrki • Vorkoman erfið, stillt á ljóslotu fremur en hitastig

Hægt er að skoða flóru landsins bæði eftir breiddarbaugum og

lengdarbaugum

Lífmyndir Raunkiers 1937 • Flokkun eftir því hvar plöntur

geyma brumhnapp yfir óhagstæð vaxtarskilyrði:

• Loftplöntur - brum hátt ofan við yfirborð (ýmis tré og hærri runnar)

• Runn- og þófaplöntur - brum rétt ofan við svörðin (lambagras, krækilyng)

• Svarð plöntur - brum í sverði (brennisóley)

• Jarðplöntur - brum í jörðu sem laukar eða jarðstöngul (klófífa, friggjargras)

• Einærar plöntur - fræ (naflagras, dýragras)

Flóra landsins skoðuð eftir breiddarbaugum

• Einkenni boreal flóru: – hátt hlutfall svarðplantna, hærra hlutfall loftplantna en

hjá arktískri flóru

• Einkenni arktískrar flóru:– hátt hlutfall runn- og þófaplantna– hátt hlutfall einkímblöðunga, t.d. grasa og stara– mjög lágt hlutfall loftplantna og einærra tegunda

• Hér eru svarðplöntur 54% af flóru landsins en 13% eru runna- og þófaplöntur

• Hlutfall runna- og þófaplantna eykst þó eftir því sem við förum hærra yfir sjávarmál

Flóra landsins skoðuð eftir lengdarbaugum

• Um helmingur íslensku flórunnar er algengur allt í kringum norðurpólinn, eru sirkumpólar

• ¼ hluti finnst beggja vegna Atlantshafsins en ná ekki allan hringinn, eru amphi-atlantískar

• ¼ hluti finnst einnig í Evrópu og Asíu en ekki í N-Ameríku, eru austrænar

• Aðeins 8 tegundir íslensku flórunnar eru vestrænar, finnast í N-Ameríku en EKKI í Evrópu og Asíu

Fjalldrapi (Betula nana)sirkumpólar útbreiðsla

Ljósberi (Lychnis alpina)Amphi-atlantic útbreiðsla

Klettafrú (Saxifraga cotyledon)austræn útbreiðsla

Fjallavíði/Grávíðir (Salix arctica)vestræn útbreiðsla

Eyrarós (Epilobium angustifolium)vestræn útbreiðsla

Átta vestrænar tegundir

Vestrænar tegundir teljast vera: 1. Eyrarrós (Epilobium latifolium) 2. Grávíðir/Fjallavíðir ((Salix arctica einnig þekktur sem S.

callicarpaea eða S. glauca ssp. Callicarpaea (flokkunarfræðilegt vandamál))

3. Friggjargras (Platanthera hyperborea)4. Blástjarna (Lomatogonium rotatum) 5. Davíðslykill ((Primula egalikensis) líklega útdauð hér á

landi núna)), 6. Lógresi, til tvær deilitegundir, önnur þeirra finnst hér svo

og á Grænlandi og Ameríku, ekki Evrópu ( Sú sem finnst hér er: Trisetum spicatum ssp. spicatum)

7. Gulstör (Carex lyngbyeii) 8. Toppastör (Carex krausei)

Hlutfall íslensku flórunnar í flórum nágrannalanda

Land Hlutfall flóru %

Noregur 97

Skotland 87

Færeyjar 57

Grænland 60

Staða íslensku flórunnar innan holarktísa flóruríksins

• Ef miðað er við skiptingu flórunnar eftir breiddarbaug þá finnast bæði arktískar og borealskar tegundir hér á landi

• Hér eru stærstu ættirnar grös og starir sem er eitt af einkennum arktísku flórunnar og hér er aðeins ein tegund, birki, sem myndar skóga – landið hefur yfirbragð túndru

• Ef miðað er við lífmyndir Raunkiers þá ætti íslenska flóran frekar að teljast til boreal flórunnar en þeirrar arktísku

• Segja má að íslenska flóran sé mitt á milli borealska og arktíska svæðisins og að við getum talað um arktíska flóru ofan við 400 m.y.s. en borealska flóru á láglendi

• Ef miðað er við skiptingu flórunnar eftir lengdarbaugum og skyldleika íslensku flórunnar við flóru nágrannalanda þá er greinilegt hún er skyldari flóru Evrópu en N-Ameríku.

Hópur Lýsing Dæmi # teg

Þörungar Frumbjarga frumverur Kísilþörungar, Klóþang 1660

Sveppir Ófrumbjarga, fjölga sér með sveppgróum

Gorkúla, grasdrjóli 2100

Fléttur sambýli sveppa og þörunga Fjallagrös, hreindýramosi

738

Mosar Flestir án sérhæfðra leiðsluvefja Hraungambri,

Melagambri

606

Æðplöntur, skiptast í; byrkinga, berfrævinga, blómplöntur

Sérhæfðir leiðsluvefir til flutnings vatns og næringar milli plöntuhluta

486(+3 og

+7)

Byrkingar Dreifa sér með gróum jafnar, burknar, elftingar álftalaukar

37

Berfrævingar dreifa sér með fræjum sem liggur á opnu fræblaði

Barrtré: einir(lerki, sitkagreni, stafafura)

1 (+3)

Blómplöntur, skiptast í ein- og rauntvíkímblöðunga

dreifa sér með fræjum sem eru í lokuðum fræblöðum (fræva)

Grös “blóm” 448(+4)

Einkímblöðungar 1 kímblað, slétt beinstrengjótt blöð Grös, starir, sef, brönugrös

145

Rauntvíkímblöðungar 2 kímblöð, margskonar lögun á blöðum, t.d. handstrengjótt,

brennisóley,blágresi, birki,víðir

303(+4)

Fjöldi íslenskra plöntutegunda og annarra “tengdra” hópa

Stærstu ættir æðplantna á Íslandi

Ætt Dæmi Fjöldi teg

Stararætt stinnastör, mýrastör, þursaskegg 53

Grasætt hálíngresi, túnvingull 49

Körfublómaætt túnfífill, baldursbrá (46)

Hjartagrasaætt lambagras, vegarfi 28

Rósaætt holtasóley, engjarós, ljónslappi (29)

Krossblómaætt hrafnaklukka, melablóm 22

Grímublómaætt lokasjóður, augnfró, smjörgras 19

Steinbrjótsætt þúfusteinbrjótur, vetrarblóm 15

Sefætt móasef, hrossanál 17

ATH! Mismunandi hve menn ganga langt í að telja tegund íslenska (t.d. ílendir slæðingar sem bundnir eru við mannabústaði, einnig undirtegundir.

Unnið úr flórulista Harðar Kristinssonar, www.floraislands.is september 2009

Maríuvöttur (Alchemilla faröensis):

Hverjar eru ástæður fyrir aðeins einni einlendri tegund hér ?

Eru það sömu ástæður og eru fyrir tegundafátækt landsins?

Eina tegundin sem hugsanlega getur talist einlend hér á landi

Er geldæxlandi tegund sem finnst á Austfjörðum og í Færeyjum

Íslenska flóran er tegundafátæk saman borið við nágrannalönd

Land Fjöldi æðplantna

Ísland 486

Kanada 4150

Nýfundnaland 900

Færeyjar 400

Bretland 1480

Skandinavía 1700

Norður-Evrópa 3400

Ástæður sem liggja að baki tegundafæð landsins?

• Stutt síðan að Ísland varð íslaust (um 10.000 ár)

• Ísland á hárri breiddargráðu, tegundamyndun hæg?

• Ísland er eyja

Hver er sérstaða íslensku flórunnar?

• Þó að heildaryfirbragð landslags og gróðurs sé mjög sérstakt þá er kannski kaldhæðnislegt að segja að hér vaxa ekki neinar "sérstakar" plöntutegundir. Þær plöntutegundir sem hér vaxa finnast líka annars staðar

• Þó má nefna að sumar tegundir sem eru algengar hér t.d. vetrarkvíðastör, gullbrá, lambagras, okkar afbrigði af blóðbergi, eru sjaldgjæfar t.d. í Evrópu og sumar hverjar þar á válista.

Útbreiðsla tegunda

Algengarlambagras (Silena acaulis)

Loftslag

bláklukkulyng (Phyllodoce coerulea) stúfa (Succisa pratensis)

Ákveðin búsvæði-jarðhiti

naðurtunga (Ophioglossum azoricum)

Ákveðin búsvæði-strandir

fjöruarfi (Honckenya peploides)

Gamlir slæðingarkúmen (Carum carvi)

Jarðvegursóldögg (Drosera rotundifolia)

Sjaldgæfarblæösp (Populus tremula)

Sjaldgæf skógeltfing (Equisetum sylvaticum)

Friðlýstar tegundir• 31 tegund friðlýst skv. lögum um náttúruvernd• allt blómplöntur• allar nema ein einnig á válista• allar sjaldgæfar • aðeins hjá fáum þessara friðlýstu tegunda má

kenna umsvifum mannsins um stöðu stofna• að mati Náttúrufræðistofnunar Íslands (2002)

eru 35 tegundir í viðbót verndar þurfi

• Válisti– Náttúrufræðistofnun Íslands– kom út 1996– alþjóðleg viðmið

Nokkrar einkennistegundir fyrir Ísland

Gullbrá (Saxifraga hirculus)er útdauð víða í Evrópuvegna búsvæðaröskunar en er mjög algeng á Íslandi,einkum á hálendi.

Eyrarós(Epilobium latifolium)

• Vex hvergi villt annarsstaðar í Evrópu.

• Vekur athygli innlendra og erlendra ferðamanna sem sjá hana á áreyrum.

• Setur mikinn svip á umhverfi sitt

• Sterk og falleg í hrjóstrugu landi

Ætihvönn (Angelica archangelica)

• Vex um allt land, einkum við ár og vötn

• Setur mikinn svip á landið

• Tegund sem flestir þekkja hér á landi

• Gömul lækninga og nytjaplanta

Blóðberg (Thymus praecox ssp. arcticus)

• Algengt um allt land• Oft í breiðum og því

áberandi í blóma• Sú undirtegund sem finnst

hér á landi (ssp. arcticus) er sérstök fyrir landið og finnst ekki víða annarsstaðar

• Lækningaplanta • Krydd (Timian)

ÞjóðarblómiðHoltasóley (Dryas octopetala)

• Algeng hér á landi• Er sérstök fyrir norðurslóðir• Bundin ísl. menningu með

sérstaka nafngift fyrir aldin sem er hárbrúða og laufin kallast rjúpnalauf

• Tengist lífsferli rjúpunnar og fálkans

• Var einnig kölluð þjófarót – í tengslum við þjóðtrú

Fífur; Hrafnafífa (Eriophorum scheuchzeri)Klófífa (E. Angustifolium)

• Vekja athygli

ferðamanna þegar hún er komin í aldin

• Tengist votlendi, mýrum sem eru víða horfnar í Evrópu

• Voru nýttar, fræullin í svæfla og sessur,

• lýstu upp þjóðina - fífukveikir

Fléttur; Fjallagrös (Cetraria islandica) og hreindýramosi/krókar (Cladonia arbuscula)

• Algengar um allt land• Fjallagrös voru nýtt

sem lækningaplanta og til litunar (gult og rautt)

Fjallagrös

Hreindýrakrókar

Dýjamosar• Algengir um allt land,

bæði á láglendi og hálendi

• Áberandi skærgrænir í landslagi

• Vísbending um uppsprettu – ferskt vatn

Dýjahnappur (Philonotis fontana)

Lindaskart (Pohlia wahlenbergii )

Melasól (Papaver radicatum)

• Algeng á Vestfjörðum en síður annarsstaðar.

• Til eru þrjú litarafbrigði í landinu, gult, hvítt og bleikt. 

• Það gula er algengast en það bleika og hvíta nefnist Stefánssól sem er mjög sjaldgæf og friðuð. 

Burnirót (Rhodiola rosea) • Er með þykk, safarík blöð• Vex víða, bæði á láglendi

og hálendi• Þolir illa beit og vex því

helst þar sem sauðfé nær ekki til hennar

• Er sérbýla, þ.e. hver einstaklingur ber aðeins karlblóm (gul) eða kvenblóm (rauðleit)

• Lækningaplanta• Einnig nefnd svæfla –

góð við svefnleysi?

Aðfluttar tegundir

Alaskalúpína (Lupinus nootkatensis)

• Er af ertublómaætt• Var fyrst reynd 1885 en hefur frá

1945 verið notuð í landgræðslu.• Öflug landgræðslujurt þ.e.

niturbindandi bakteríur í rótarhnýði

• Vex í skriðum og áreyrum í Alaska en lætur síðan undan í samkeppninni við hávaxnari gróður

• Fer ekki í algróið land en getur verið varasöm hér þar sem gróður er lágvaxinn og víða rofdílar í gróðurþekju, ath. þó Skaftafell og Hrísey

• Getur hörfað eftir 15-20 og við tekur graslendi en getur einnig viðhaldist í yfir 20 ár þá sérstaklega á Suðurlandi

Alaskalúpína (Lupinus nootkatensis) Kostir

• Öflug landgræðslujurt – notuð hér fyrst til landgræðslu 1945

• Niturbindandi- sambýli við bakteríurnar af ættkvíslinni Rhizobium) =>þarfnast ekki áburðar

• Breiðist út af sjálfdáðum

• Fjölær, viðheldur sér eftir sáningu

• Nýtir stuttan vaxtartíma, rótarforði

• Mikil fræframleiðsla

• Fræforði viðhelst lengi í jarðvegi

• Er landnemaplanta, fer yfir ógróið/lítt gróið land

• Undirbýr jarðveg fyrir aðrar tegundir

Alaskalúpína (Lupinus nootkatensis) Gallar

• Hafa í huga að hér á landi er gróður lágvaxinn og gróðuþekja víða rofin

• Hefur marga eiginleika eins og illgresi – tækifærissinni

• Útrýmir víða gróðri sem fyrir er –skugga- og sinumnyndandi

• Myndar fræforða í jarðvegi

• Getur viðhaldist sumsstaðar í langan tíma

Skógarkerfill (Anthriscus sylvestris)

• Er fyrst getið á Akureyri á 3. áratug síðustu aldar

• Slæðingur sem nú er orðinn ílendur og dreifir sér ört út

• Myndar samfelldar breiður í áburðarríkum jarðvegi (t.d. Í kjölfar lúpínu sbr. Esjuhlíðar) 

• Þolir einnig vel skugga og þekur sumstaðar skógarbotna

Viðja (Salix myrsinifolia ssp. borealis)

• Innflutt tegund sem hefur verið ræktuð í görðum og skjól-beltum hér frá því um miðja síðustu öld

• Er sú innflutta trjátegund sáir sér mest hér

• Vex auðveldlega upp í þéttum grassverði

Vallhumall (Achillea millefolium)

• Er líklega ein af þeim tegundum þar sem amk. 2 stofnar eru til í landinu.

• Gamall stofn líklega frá því fyrir landnám og vex villt einkum á Norður- og Norðausturlandi og fer sumsstaðar inn á hálendið

• Slæðingur sem líklega hefur borist með mönnum og er þá fyrst og fremst bundinn við bæi og kauptún

....og fleiri

• Öll barrtré fyrir utan eini

• Aðrar trjáplöntur og runnar

• Garðplöntur

• Nytjaplöntur

Grasagarðar á Íslandi• Grasagarðurinn í Laugardal í Reykjavík (Hortus

Botanicis Reykjavikensis)

• Hefur verið starræktur frá 1961

• Elsta deild garðsins er Flóra Íslands sem er með í dag um 260 tegundir af þeim 490 blómplöntum og byrkingum sem teljast til íslensku flórunnar

• Er í eigu Reykjavíkurborgar

• Hann hefur 2,5 ha lands til umráða en hefur nýlega fengið aukið landrými

• Meginhlutverk: söfnun, varðveisla og skráning á innlendum og erlendum plöntutegundum

• Níu safndeildir: Flóra Íslands, fjölærar erlendar jurtir, lyngrósir, rósasafn, skógarbotnsplöntur, trjásafn, garðskáli, steinhæð og nytjajurtagarður

• Allar plöntur eru merktar íslensku og latnesku tegunda- og ættaheiti og getið heimkynna þeirra

• Skipulögð fræðsla á sumrin, bæklingar á íslensku og ensku í garðskála

• http://www.grasagardur.is/ - er í vinnslu

• Lystigarðurinn á Akureyri (Hortus Botanicis Akureyrensis)

• Var upphaflega almenningsgarður (1912) en síðar grasa- og skrúðgarður frá 1957

• Rekinn af Akureyrarbæ

• Hefur 3,7 ha lands til umræða

• Í dag eru um 7000 erlendar plöntur og flestar tegundir íslensku flórunnar

• Gott gagnasafn á heimasíðu garðsins yfir þær tegundir sem eru í garðinum.

• Margþætt hlutverk: – Áhersla á söfnun harðgerða erlendra

plantna til ræktunar– Þjóna sem almenningsgarður sem

nýtist fólki til fróðleiks og skemmtunar.

http://www.lystigardur.akureyri.is/