kvindeksep blogeroj pri la fundamento de esperantola... · reagoj, kiuj aldonas la spicon al la...

Bernardo

Kvindeksep blogeroj

pri la Fundamento de Esperanto

2010 - 2012

Berlino 2012

Bernardo. Kvindeksep blogeroj pri la Fundamento de Esperanto – 2010-1012. Berlino 2012.

http://www.ipernity.com/home/bernardo

2


Moto „Estas bedaŭrinde, sed supozeble ne ŝanĝebla,

ke Esperantistoj investas

tiom da tempo kaj ŝvito en lingvaj debatoj –

kaj ne en la propagandon de la lingvo.

(Roland)

Antaŭparolo Daŭris pli ol tridek jaroj post mia esperantistiĝo, ĝis kiam mi iom serioze okupiĝis pri la Fundamento de 1905, kiun la 1-a Universala Kongreso en Bulonjo-apud-Maro akceptis kiel bazan lingvo-kodon de Esperanto. Tio okul-frape pruvas, ke oni povas esti gaja esperantisto kaj diligente labori en la senco de la supra moto sen tro da konoj pri tiu tekstaro, kiun laŭstatute gardas la Akademio de Esperanto.

Tamen estis ĝuste kelkaj el la gvidaj nuntempaj Akademianoj, kiuj tute senĝene antaŭ vasta publiko elmontris tian nekonon de la Fundamento, ke eĉ mi kun mia averaĝa scio ekkonis almenaŭ la plej har-starige malĝustajn asertojn. Foje kontrol-cele ekleginte la Fundamenton mi pli kaj pli estis fascinita. Ju pli mi enprofundiĝis en la tekstaro nomita Fundamento, des pli ĝi interesis min.

Hazarde tio okazis dum la jaroj, kiam mi ekskribis blogon, personan informejon en interneto. Mi do ekverkis pri miaj modestaj “malkovroj” dum la studado de la baza kodo. Tio trovis surprize grandan intereson ĉe legantoj, ekestis instruaj, foje pasiaj diskutoj. Paŝo post paŝo ni kune palpis direkte al ĉiam pli klara bildo pri la Fundamento. Ĉiu nova ekkono starigis novajn demandojn, instigis al novaj esploroj. Surprizis, kiom da tre bazaj interpret-problemoj estas ne aŭ apenaŭ konvinke traktitaj ĝis hodiaŭ post paso de pli ol 100 jaroj. Jam pri la simpla demando “el kiuj tekstoj konsistas la Fundamento?” ne regas unuece akceptita opinio. Iom amuze la Akademio do devas gardi iun tekstaron, kies konsiston ĝi neniam oficiale difinis!

La rezulton de tiu serĉado vi povas legi en tiu ĉi libro. Ne temas pri sistema scienca traktaĵo pri interpretindaj aspektoj de la Fundamento, sed pri laŭokazaj, espereble leĝeraj kaj facile legeblaj notoj. Al multaj el ili reagis legintoj per komentoj. Tiuj nepre gravas kaj legindas. Ofte ili pliprofundigas aŭ rifutas iujn aspektojn aŭ asertojn, konfirmas aŭ kritikas. Estas tiuj rektaj reagoj, kiuj aldonas la spicon al la supo. Al ĉiuj komentintoj mi sincere dankas pro multaj agrablaj horoj.

Berlino en aprilo 2012 Bernardo

3

Antaŭparolo ..............................................................................................................................3 ... tiamaniere grandega nombro da vortoj fariĝas superfluaj por la lernado ... .........................7 La "Fundamento" en la oficiala retejo de la Akademio...........................................................12 La Apudmeta Inventaro ..........................................................................................................16 La Fundamento ĉemane ........................................................................................................20 Patro nia kaj la bopatrino........................................................................................................23 La knabinjo volas danci ..........................................................................................................26 Nia (preskaŭ) duobla Universala Vortaro ...............................................................................29 Universala Vortaro aŭ Ekzercaro - kiun fidi pli? .....................................................................32 Kara Bernarĉjo! ......................................................................................................................37 La Fundamenta enhavo-tabelo kaj la angla - aŭ ĉu Angla? ...................................................39 Ĉikani sub cipreso pri Deino...................................................................................................43 La germana de Zamenhof: ĉu prusa germana aŭ aŭstra germana?......................................46 Plena kruĉo, plena portreto, plena vortaro .............................................................................50 duope = selbander - la germana en la Fundamenta Gramatiko.............................................53 La sultano kaj lia veziro ..........................................................................................................56 Iom pri la pola en la Fundamento...........................................................................................59 Pli blanka ol neĝo...................................................................................................................62 Enuo je la patrujo? Ĝemu kaj sopiru! .....................................................................................64 Kio estas vorto fremda? .........................................................................................................68 Aligatoro kaj agitatoro.............................................................................................................76 Ŭaŭ! ŭato, uato, vuato, vato, vatto, vatio, wato - ŭuj! .............................................................81 Internacia ĵurnalo de geografio en Eŭropo de juristoj...........................................................107 Packapo kaj pachoro............................................................................................................109 Li volas iri al balo de packapoj .............................................................................................113 La Feino ...............................................................................................................................116 Pra-, Fundamentaj kaj aliaj ekzercoj ....................................................................................124 Ĉiu "tial" havas sian "kial" - nia unua proverbaro .................................................................126 amik,o ven,is – iom pri nia pra-Ekzercaro ............................................................................128 Centimo, pfenigo kaj kopeko estas moneroj ........................................................................131 Pfenigo por Mario kaj Jozefo................................................................................................134 ... ĉion per la dek fingroj de siaj manoj .................................................................................139 La bovo, la azeno kaj la aglo................................................................................................141 Bone traktita .........................................................................................................................146 Spurante ĉanon en lago de trankvilaj ondoj .........................................................................148 Se vi scius, kia ĝi estas, vi ĝin pli estimus............................................................................151

5

Historieto pri historio.............................................................................................................154 Serpenta nesto .....................................................................................................................159 Mankas en Universala Vortaro .............................................................................................165 Scropheln - stranga malsano ...............................................................................................178 Kata medicino de kuracisto Z. ..............................................................................................180 Sana Esperanto....................................................................................................................182 Verstoj, pudoj kaj desatinoj ..................................................................................................187 Ĉu oni povas ofendi leĝon?..................................................................................................192 Trovante en unu eldono alian tradukon ol en alia ... ............................................................199 Patro nia kaj la bopatrino......................................................................................................202 Butlero, la pleton, bonvolu!...................................................................................................205 Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto ......................................................................209 Elsarku ni erarojn .................................................................................................................218 La Schmidt-vortaro de Zamenhof.........................................................................................223 Fromaĝo estas tre ŝatata, el lakto estas ĝi farata ................................................................225 Telegrafe kaj teleregile .........................................................................................................229 La rusa serpento ..................................................................................................................234 Kokkathundo pafas, azeno trafas.........................................................................................236 La sultano kaj lia veziro ........................................................................................................245 Respektive............................................................................................................................248 Ĉu oficiala vorto estas fundamenta vorto? ...........................................................................256 Enhavo laŭ fakoj...................................................................................................................268

6

... tiamaniere grandega nombro da vortoj fariĝas superfluaj por la lernado ... La postan 15-an regulon de la Fundamentaj Gramatikoj, Zamenhof jam enkondukis kaj motivigis en la Unua Libro de 1887: "ĉiuj vortoj, kiuj jam fariĝis internaciaj (la tiel nomataj "fremdaj vortoj"), restas en la lingvo internacia neŝanĝataj, akceptante nur la internacian ortorafion" ...

Kiel konsekvenco plej multaj internaciismoj ne estas registritaj en la Universala Vortaro (UV 1893). Ĝi precipe nur registras dubajn kazojn pridiskuteblajn, sed ne tiujn, kiuj dekomence, senprobleme kaj aŭtomate apartenas al la lingvo internacia.

Kiel kohere Zamenhof agis pri tiu punkto, ni vidas, se ni komparas lian vortaron Rusan-Esperantan de 1889 kun la UV. Jen mi notis ĉiujn esperantajn tradukojn de la rusaj vortoj komencantaj per "A" kaj komparis ilin kun la vortoj el la Fundamento. La malmultajn vortojn el RE 1889, kiujn Zamenhof transprenis en UV mi signis per "+" kaj grasa skribo. La multegajn internaciismojn, kiujn li ne unuope kaj eksplicite, sed nur grupe transprenis per la ĝenerala regulo de § 15 mi markis per "--". Nu, pro tiu "ĝenerala klaŭzo" ili estas same "bona kaj pura" Esperanto kiel la vortoj, kiuj pro mankanta internacia formo (birdo, knabo) devis esti fiksita en UV. Zamenhof, Unua Libro

por Germa…

RE 1889 (rusa litero A) � Fundamento 1905

• abat +

Zamenhof, Plena Vortaro Rusa-E…

• abon + • abrikot + • adept -- • admiral -- • adres - FE 42, mankas en UV • advokat -- • aerostat -- • afiŝ -- • agat -- • agent -- • agit -- • agoni -- • akaci -- • akademi -- • akcent -- • akci -- • akciz -- • akompan + • akord -- • aksiom -- • akt --

7

http://www.ipernity.com/doc/37943/9240616�


http://www.ipernity.com/blog/bernardo/347468


http://www.ipernity.com/doc/37943/9240616


http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-buch?apm=0&aid=100084&zoom=1



• aktor --

RE, 1889

• akurat -- • akuŝ’ist - UV akuŝ'ist'in’ • akv’o’melon + • alabastr -- • album -- • ald -- • ale -- • alegori -- • alfabet - FE 1, mankas en UV • algebr -- • alĥemi -- • alkohol -- • alkov -- • almanak -- • alo -- • altar + • amalgam -- • ambrozi -- • amen -- • amfiteatr -- • amnesti -- • analiz -- • analogi -- • ananas + • anekdot -- • anĝel + • aniz + • anker -- • antikrist -- • antikv’ist + antikv’ • antipati -- • antipod’oj -- • apetit -- • aplaŭd + • apopleksi -- • apostol -- • apotek -- • aprikot -- • April + • ardez + • arest + • arĥeologi -- • arĥipelag -- • arĥitekt - UV arĥitektur' • arĥiv -- • ari -- • aristokrat -- • aritmetik -- • arleken + • arme -- • arŝin -- • arteri -- • artileri -- • artist --

8



• asfalt -- • asign + • aspid + • astrologi -- • astronomi -- • atak + • atest + • atlas -- • atmosfer -- • atom -- • aŭdienc -- • aŭditori -- • Aŭgust + • aŭtomat -- • aŭtor - A, mankas en UV • aŭtoritat - A, mankas en UV • avid + • azot + • batal’il’ej -- • bon’odor -- • cikoni + • ĉef’anĝel -- • ĉef’episkop + • dezir’eg’ UV dezir’ • diamant + • diplom -- • ebl’e + • episkop + • estr + • farm + • gangren -- • gren’ej + • ĝem + • ha! + • halebard -- • harp + • hazard -- • hetman -- • ho ve! + • ho ve! + • infer + • insul’ar - UV insul’ • inter’etaĝ -- • kaj + • kapt’o’ŝnur -- • Koran - UV koran • kri + • lapis -- • oranĝ + • pardon + • publik’a vend’ [= aŭkcio] -- • purpur + • sed + • skval -- • spekulaci --

9

• tribun +

8 Komentoj

Andreas Kueck diras: Bernardo, vi skribas: "La multegajn internaciismojn, kiujn li ne unuope kaj eksplicite, sed nur grupe transprenis per la ghenerala regulo de § 15 mi markis per '--'."

En kia okazo vorto estas internaciismo lau vi? Chu pri tio, interpreti la tekstparton en Regulo 15 pri la plimulto de la lingvoj, vi elektis unu el la manieroj a ghis d rekte menciitaj en la tiurilata rezolucio de la Esperanto-Forumo Z

( www.ipernity.com/group/170715/discuss/33866 )?

Au chu - kiel tio estas ankau sankciita en la dirita rezolucio - vi aplikis alian interpretmanieron, lau kiu simile, kiel che b ghis d, vi esploris racie konsistigitan specimenon de lingvoj pri tio, chu ili prenis la koncernan vorton?

Bernardo respondas: Andreas, mi iom respondas tie ĉi: www.ipernity.com/blog/37943/356990.

Tiu ĉi blogero ĉefe volis atentigi pri iom ofta miskompreno en lingvaj diskutoj. Jam de la Unua Libro ni ĉiam havas du eblecojn, poste sankciigitajn de la Fundamento: Aŭ transpreni internacian vorton aŭ formi kunmetaĵon surbaze de simplaj radikoj (eleksteraĵo / elinternaĵo). Pro tio - ĉiam laŭ la kriterioj de la Fundamento - "pac-ism-o" ne estas pli "pura" aŭ "normala" esperanta vorto ol "pacifism-o". Ambaŭ laŭ la Fundamento estas samrangaj. Ili ests formitaj laŭ du diversaj, sed egale laŭ-Fundamentaj metodoj. Demando de stilo do nur.

Zamenhof cetere tion plurfoje mem montras en RE, ekzemple ĉe la rusa arĥipelag, kiun li tradukas per "insular', arĥipelag'". Estas tuta serio de tiaj duoblaj elinternaj / eleksteraj tradukoj.

Andreas Kueck respondas: Bernardo, dankon por la resendo al via alia, ankau tre interesa artikolo. Sed mi ne trovis respondon al la demando, en kia okazo vorto estas internaciismo lau vi, Bernardo.

Bernardo respondas: Mi pardonpetas, Andreas. Mi hieraŭ ne jam povis vortumi klarajn tezojn (sed mi ja mian opinion jam allude insinuis, ĉu?). Nur nun mi finis tion, bv. denove rigardi www.ipernity.com/blog/bernardo/356990.

Andreas Kueck respondas: Bernardo, vi skribas en via komento: "... ni chiam havas du eblecojn [...] Au transpreni internacian vorton au formi kunmetajhon surbaze de simplaj radikoj (eleksterajho / elinternajho)."

Efektive estas du pliaj ebloj:

1) Uzi (ne-internacian) novan vorton, kies ideon - se entute! - oni povas esprimi nur per almenau du signifhavaj Fundamentaj au oficialaj radikoj; ekzemple "tajd'o" (proksimume: "al'flu-re'flu-cikl'o").

2) Al Fundamenta au oficiala formo uzi (ne-internacian kaj ne-oficialan) formon novan, pri kiu la Akademio tamen deklaris toleron; ekzemple

10

http://www.ipernity.com/home/55667�

http://www.ipernity.com/home/bernardo�




http://www.ipernity.com/home/55667





"konvers'i"*) anstatau la oficialan "konversaci'i".

*) Jen la Akademia tolerdeklaro:

h.akademio-de-esperanto.org/aktoj/aktoj2/8oa.html (tie en II., A/, Rim.II.). Mi povus aldoni, ke tian tolerdeklaron la Akademio fakte faris jam en "Aktoj I"

( h.akademio-de-esperanto.org/aktoj/aktoj1/komunikajhoj.html ), sed mi ne faras tion ;-).

Bernardo respondas: Jes, Andreas, dankon pro tiu ĝusta plia detaligo. Mi intence forte simpligis, ĉar en la kapoj de multaj prilingvaj diskutantoj eĉ mankas la scio pri la du ĉefaj vojoj (elinterna, elekstera formo). Kelkaj daŭre asertas, ke nur elinternaĵoj estus "pura" Esperanto. Tio estas evidente malĝusta laŭ la Fundamento.

Andreas Kueck respondas: Mi konjektas, ke en lingvokursoj estas instruata ja Esperanto, sed ne sufiche pri la statuso de la en ghi uzataj kaj uzeblaj vortoj.

Bernardo sagt: Cetere, Andreas, ĉu vi rimarkis la vorton "amen" en la supra listo? Troviĝas jam en la Unua Libro ĉe la fino de la Patro Nia. Internacia vorto laŭ la 15-a regulo, eĉ se iom alia ol astronomio aŭ tabako kaj eĉ se ne ricevante esperantan finaĵon, ĉu?

11




http://h.akademio-de-esperanto.org/aktoj/aktoj2/8oa.html

http://h.akademio-de-esperanto.org/aktoj/aktoj1/komunikajhoj.html




La "Fundamento" en la oficiala retejo de la Akademio Sonntag 26. September 2010 um 23:01 Uhr

... estas nefidinda. Ĉiam uzu la libro-forman eldonon.

Jen la originala teksto de la noto al Regulo 11, fotokopiita el la 1-a eldono de 1905 (en malnova germana fraktur-skribo kaj malnova ortografio, vd. la apudan bildon el la 10-a eld. Pizo 1991):

"1. Im Briefwechsel mit solchen Personen, die der internationalen Sprache schon mächtig sind, oder in Werken, die für eben solche Personen bestimmt sind; fallen die hochstehenden Striche zwischen den verschiedenen Theilen der Wörter weg."

"oder in Werken, die für eben solche Personen bestimmt sind" (aŭ en verkoj, kiuj celas tiajn personojn).

Fundamento, Germana Gramatiko

Komparu kun la versio en la oficiala retejo de la Akademio:

"1. Im Briefwechsel mit solchen Personen, die der internationalen Sprache schon mächtig sind, [... mankas ... ] fallen die hochstehenden Striche zwischen den verschiedenen Theilen der Wörter weg."

La reta versio de la Akademio estas nekompleta kaj nefidinda! Bv. ĉiam uzi la libro-eldonon!

17 Kommentare / Ihren Kommentar hinzufügen?

jadranka miric diras: Dankon pro via atentigo!

vor 19 Monaten

Michael Lennartz diras: Dankon pro via atentigo. Laŭ mia scio (LiberaFolio.org) la retejo de la Akademio estas farita de Wennergren:

"La altnivela talento de Bertilo vidighas, tamen, en multaj el liaj aliaj retpaghoj. Ekzemple, en la retejo por la Akademio de Esperanto http://www.akademio-de-esperanto.org, kaj en tiu nomata Tekstaro http://www.tekstaro.com." (Dennis Keefe,

http://www.liberafolio.org/2010/piv-en-reto-kostos-10.000-eurojn)

Cetere tiu artikoleto estis la kaŭzo por mia kontribuo pri la naskiĝo de retpaĝo.

KuboF Hromoslav diras: Nu jes! Eĉ en paĝaro de la Akademio estas noto pri fidindeco de la reta versio. Dankon pro atentigo.

12






http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_germana.html

http://www.ipernity.com/blog/bernardo/278377#commenform



http://www.akademio-de-esperanto.org/

http://www.akademio-de-esperanto.org/

http://www.tekstaro.com/

http://www.liberafolio.org/2010/piv-en-reto-kostos-10.000-eurojn


http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/notoj.html

Bernardo respondas: Jes, Hromoslav, vi pravas. Sed estas ankoraŭ alia kialo: La enkonduko kaj notoj de André Albault en la libro bone resumas la staton de la esploro pri la Fundamento ĝis komence de la 1960-aj jaroj, referencante al la plej grava ĝistiama literaturo. Se "simpla esperantisto" kiel la prezidanto de la Akademio John Wells uzus ĝin, li ne skribus tiajn sensciajn stultaĵojn pri malgrandaj fiŝoj: http://www.ipernity.com/blog/bernardo/165076.

Andreas Kueck diras: Dankon por la atentigo. Tion chi mi jhus afishis en la forumo

http://groups.yahoo.com/group/AdE-diskuto/messages (mesagho 10328). En ghi mi atentigis ankau pri jena redon-eraro:

En la parto "Grammar",

(http://h.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_angla.html): Regulo 13 estas redonita per komenca "13", sed la libroversio montras (pres-erare) "15". Dum la lastaj jaroj mi atentigis pri pluraj tiaj redon-eraroj.

Bernardo respondas: La forumon kaj vian mesaĝon oni nur povas vidi, se oni havas konton tie, Andreas. Mi bedaŭrinde ne povas vidi, kion vi skribis.

Andreas Kueck respondas: Bernardo, chu vi ne emas alighi al tiu forumo? La tieaj diskutoj estas interesaj. Eble mi malfermos Yahoo!-grupon por la forumo, kiun mi proponas en

http://www.ipernity.com/blog/55667/277205 .

Sed jen mia mesagho al la AdE-Yahoo!-grupo:

---

Temlinio: [Aldono 15] Diferencoj de la interretversio de l' Fundamento disde la libroversio

Jen pliaj diferencoj:

1) En la parto "Grammar",

(http://h.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_angla.html):

Regulo 13 estas redonita per komenca "13", sed la libroversio montras

(pres-erare) "15".

2) En la parto "Grammatik", (http://h.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_germana.html):

La piednoto tekstas: "1. Im Briefwechsel mit solchen Personen, die der internationalen Sprache schon maechtig sind, fallen die hochstehenden Striche zwischen den verschiedenen Theilen der Woerter weg." En la libroversio aperas jena aldona tekstparto inter "sind," kaj "fallen": " oder in Werken, die fuer eben solche Personen bestimmt sind; ".

--

Andreas Kueck

13







http://groups.yahoo.com/group/AdE-diskuto/messages

http://h.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_angla.html



http://h.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_angla.html

http://h.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_germana.html

http://h.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_germana.html

Bernardo respondas: Dankon, Andreas, pro kopio de via mesaĝo kaj invito aliĝi al la grupo "AdE-diskuto". Mi supozas, ke ĝin administras la lingvo-reformemulo Renato Corsetti, kiu per sia "bonlingva" reform-projekto staras ekster la kadro de la Bulonja Fundamento (kaj tamen - skandale - daŭre estas sekretario de la Akademio): http://www.ipernity.com/blog/55667/273178, ĉu ne?

Min tiuj diskut-rondoj ne tro entuziasmas: Eĉ se foje diversaj opinioj kaj argumentoj fariĝas pli klaraj, ili poste estas "perditaj" kaj ne plu facile troveblaj kaj konsulteblaj. Dum la sama tempo, kiun oni bezonas por verki diskuteron, oni povus skribi mallongan artikolon, kiu restus citebla. Krome la argumenta nivelo en tiuj rondoj kutime estas senesperige malalta. Oni komparu la senargumentajn kaj malklerajn asertojn de Corsetti sub via artikolo, al kiu mi ĵus referencis, aŭ ankoraŭ la tiean senhelpan blabla-on de la "bonlingvulo" Johan Derks aŭ la "diskutojn" en la vortaro-blogo de Wells

Ne, strukturita diskutejo, kie oni poste ankoraŭ povas facile trovi kaj relegi argumentojn, kiu povus eĉ esti nukleo de konsult-libro, estas preferinda al ĉiama diskut-lista egalo.

Cyril Brosch respondas: Ĉu eble ipernity-a grupo?

Andreas Kueck respondas: Cyril, chu en Ipernity-grupo la grupanoj povas enmeti artikolojn au dosierojn tiel, ke ankau aliaj grupanoj povas redakti ilin? En Yahoo!-grupoj (kaj kredeble ankau en Google-grupoj) tio eblas. Mi demandas, char mi ankorau pripensas, kie krei la forumon proponatan de mi en


Por ghi io kun la supre priskibita eblajho estas bezonata. Nuntempe mi favoras Yahoo!-grupon ...

Bernardo respondas: ? ankaŭ aliaj grupanoj povas redakti artikolojn de iu grupano? Do iom kiel en Vikipedio? Kial tio estus bezonata kaj ne rekte ĝena kaj malavantaĝa?

Andreas Kueck respondas: Bernardo, en la forumo, kiun mi proponas en

http://www.ipernity.com/blog/55667/277205 , temos pri tio, a) verki statuton kaj rezoluciojn (do dokumentojn interkonsentitajn de la forumanoj) kaj b) prepare al chi tio prezenti sian opinion.

Por a) estas bone, ke chiuj povu kunredakti la malnetojn. Por b) estas bone uzi retmesaghojn publikigitaj en la forumo, al kiuj oni povas ankau resendi.

Mi pensas, ke tiucele Yahoo!-grupo plej bone taugas.

Cyril Brosch respondas: Ŝajnas, ke la enmeto de dokumentoj ne eblas ĉi tie, oni povas nur ligi al propraj (kiujn aliaj kompreneble ne povas redakti - sed por kio tio estas bezona?).Eble Yahoo! pli taŭgas, mi eĉ havas tie profilon, bedaŭrinde jam de

14











longe mi forgesis uzantnomon kaj pasvorton. ;-)

Andreas Kueck respondas: Bernardo, la Yahoo!-grupon

http://groups.yahoo.com/group/AdE-diskuto

administras Christer Kiselman.

Efektive tie estas nur diskutoj sen iaj klarvorte interkonsentitaj konstatoj, rekomendoj k. s. La diskutantoj simple nur prezentas sian opinion. Sed ion alian oni ankau ne esper-atendu de tiaj forumoj. Estas bone, ke ofte kundiskutas Bertilo. Lau mia pritakso li havas profundan scion pri la por Esperanto valida normaro, kaj liaj kontribuoj ofte plibonigas mian komprenon de multaj aferoj.

Bernardo respondas: Dankon pro la informo, Andreas.

Bernardo respondas: Mi ĵus klopodis aliĝi al tiu grupo "AdE-diskuto". Ŝajne oni unue devas krei konton ĉe Yahoo!, ĉu ne? Tio laŭ mi estas tre ĝena. Mi neniel ŝatas doni miajn datumojn al tiu kompanio. Ĉu ne ekzistas alia ebleco?

Andreas Kueck respondas: Bernardo, al mi ne estas konata alia eblo. Mi rekomendas (se oni volas alighi) doni al Yahoo! nur tian retadreson, pri kiu al oni estas egale, kiom da spamo venas al ghi. Por legi la retmesaghojn de la Yahoo!-grupo, al ili respondi kaj afishi novan retmesaghon tie, oni ne bezonas sendi de sia retposhtkonto, sed povas fari tion rekte el la retumilo.

15








http://groups.yahoo.com/group/AdE-diskuto/




La Apudmeta Inventaro lundo 18a de Oktobro 2010 je 08:45

... de la Fundamenta Vort-Provizo relative rapide progresas. Esence ja temas pri nura simpla kopiado kaj algluado. La ekzemplojn de patr', enu' kaj sopir' mi jam prezentis al vi. Jen kelkaj pliaj.

Apud la artikolon el la Universala Vortaro (UV 1893) mi kopiis ĉiujn trafojn de la koncerna radiko el la Fundamenta Ekzercaro (FE 1898) kaj la kvin Gramatikoj (G). Same mi kopiis ĉiun trafon el UV al la ĝusta alfabeta ordo en UV mem. Ekzemple "arbaro" en la UV ne aperas ĉe arb', sed ĉe ar'. Dume "ŝtuparo" estas notita en UV kaj ĉe ŝtup' kaj ĉe ar'.

La ordo estas jena: Komenciĝas ĉiam per la vortara artikolo el UV. Sekvas unue la vortara artikolo el la vort-listoj troveblaj je la fino de la lecionoj de FE, poste la ekzemplo-frazoj el FE. La simbolo "...o..." indikas kunmetaĵon kun la koncerna radiko. Ĉe arb' ni ekzemple trovas arb'et'aĵ' en UV. Malantaŭ la pluformaĵojn jam troveblajn en UV mi kopiis la kunmetaĵojn troveblajn aliloke en la Fundamento, precipe do en la FE, laŭ la aranĝo-reguloj de Plena Ilustrita Vortaro (arbaro kaj arbeto). Krom tiu rearanĝo de la vort-materialo mi nur aldonis trov-lokojn en angulaj krampoj, ekzemple "[FE 14]" = radiko estas uzata en Ekzercaro § 14 aŭ "[FE 19 ar']" = radiko trovebla en Ekzercaro § 19 je la lecion-fina vortlistero ar'.

Tuj oni eltrovas, ke kelkaj radikoj uzataj en FE tute mankas en UV, ekzemple Berlin' kaj Pariz' (kaj 33 aliaj propraj nomoj), vd. sube. Nu, tio estas delonge konata afero. Ni ja scias, ke la FE 1898 estas kvin jarojn pli juna ol UV 1893 kaj ke Zamenhof rezignis harmoniigi ambaŭ tekstojn, t.e. lasis la UV kiel ĝi estis. La 35 proprajn nomojn jam la 7-a Oficiala Aldono (OA) de 1958 deklaris Fundamentaj - evidenta kaj iom banala konstato, vd. la tre helpan verkon "Oficialaj lingvoelementoj de Esperanto" (OLEO, Andreas Kück 2008).

Pro indikoj pri ĉiaj misoj kaj mankoj mi jam nun antaŭdankas. Se vi intersiĝas pri la dosiero, sendu al mi vian e-poŝtan adreson (la Apudmeta tamen ne jam estas tute preta).

-----

aĉet' - acheter | buy | kaufen | покупать | kupować. – aĉeti - acheter | buy | kaufen | покупать | kupować [FE 14]. Mi aĉetis dekduon (aŭ dek-duon) da kuleroj kaj du dekduojn da forkoj. Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn, kaj al ĉiu el la infanoj mi donis po tri pomoj. [FE 14]. Tiu ĉi komercaĵo estas ĉiam volonte aĉetata de mi. La surtuto estas aĉetita de mi, sekve ĝi apartenas al mi [FE 25]. Por ĉiu aĉetita funto da teo tiu ĉi komercisto aldonas senpage funton da sukero [FE 31]. Mi aĉetis dekon da ovoj [FE 32]. Mi aĉetis por la infanoj tableton kaj kelke da seĝetoj [FE 38].

o sub'aĉet' - corrompre | corrupt | bestechen | подкупать | przekupyvać.

-----

acid' - aigre | sour | sauer | кислый | kwaśny. -- acida - aigre | sour | sauer | кислый | kwaśny [FE 35].

o acido - En tiuj ĉi boteletoj sin trovas diversaj acidoj: vinagro, sulfuracido, azotacido kaj aliaj [FE 35].

o acidaĵo - Via vino estas nur ia abomena acidaĵo [FE 35].

16

http://www.ipernity.com/blog/37943/282839


http://www.akueck.de/oleo.htm


o acideco - La acideco de tiu ĉi vinagro estas tre malforta [FE 35].

o azotacido - En tiuj ĉi boteletoj sin trovas diversaj acidoj: vinagro, sulfuracido, azotacido kaj aliaj [FE 35].

o sulfuracido - En tiuj ĉi boteletoj sin trovas diversaj acidoj: vinagro, sulfuracido, azotacido kaj aliaj [FE 35].

-----

aparten' - appartenir | belong | gehören | принадлежать | należeć. aparteni - appartenir | belong | gehören | принадлежать | należeć [FE 5]. La rozo apartenas al Teodoro [FE 5]. La domo apartenas al li [FE 18]. La surtuto estas aĉetita de mi, sekve ĝi apartenas al mi [FE 25].

-----

arb' - arbre | tree | Baum | дерево | drzewo. -- arbo - arbre | tree | Baum | дерево | drzewo [FE 8]. Antaŭ la domo staras arbo [FE 8]. arbo arbre ― arbaro forêt | arbo tree ― arbaro forest | arbo Baum ― arbaro Wald | arbo дерево ― arbaro л�съ | arbo drzewo ― arbaro las [FE 19]. La birdo ne forflugis: ĝi nur deflugis de la arbo, alflugis al la domo kaj surflugis sur la tegmenton [FE 31]. Sur la arbo sin trovis multe (aŭ multo) da birdoj [FE 32].

o arb'et'aĵ' - arbrisseau, buisson | shrub, bush | Strauch | кустъ | krzak. – FE (-)

o arbaro - forêt | forest | Wald | л�съ | las [FE 19 ar’]. Apenaŭ ŝi venis al la fonto, ŝi vidis unu sinjorinon, tre riĉe vestitan, kiu eliris el la arbaro kaj petis de ŝi trinki [FE 19]. La malfeliĉa infano forkuris kaj kaŝis sin en la plej proksima arbaro [EF 21]. ... kaj la malfeliĉa knabino, multe kurinte kaj trovinte neniun, kiu volus ŝin akcepti, baldaŭ mortis en angulo de arbaro [FE 23]. En varmega tago mi amas promeni en arbaro [FE 34]. En somero ni trovas malvarmeton en densaj arbaroj [FE 38].

o arbeto - Mi ne pendigis mian ĉapon sur tiu ĉi arbeto; sed la vento forblovis de mia kapo la ĉapon, kaj ĝi, flugante, pendiĝis sur la branĉoj de la arbeto [FE 39].

-----

atak' - attaquer | attack | angreifen | нападать | napadać, atakować. -- ataki - attaquer | attack | angreifen | нападать | atakować [FE 14].

o atakanto - Kvinope ili sin ĵetis sur min, sed mi venkis ĉiujn kvin atakantojn [FE 14].

-----

Berlino - Li venigis al si el Berlino multajn librojn [FE 39].

-----

best' - animal | beast | Thier | животное | zwierzę. -- besto - animal | beast | Thier | животное | zwierzę [FE 5]. Leono estas besto [FE 5]. Malbonaj infanoj amas turmenti bestojn [FE 33].

-----

17

Parizanoj - La Parizanoj estas gajaj homoj [FE 37].

-----

plor' - pleurer | mourn, weep | weinen | плакать | płakać. – plori - pleurer | mourn, weep | weinen | плакать | płakać [FE 6]. La infano jam ne ploras [FE 6]. La infano ploras, ĉar ĝi volas manĝi. La infanoj ploras, ĉar ili volas manĝi. [FE 16]. ... li demandis ŝin, kion ŝi faras tie ĉi tute sola kaj pro kio ŝi ploras [FE 21].

6 komentoj

Cyril Brosch diras: Multan dankon pro via laboro! Mi nun entute ne havas tempon por reagi al ajna blogaĵo, sed mi ĉion almenaŭ legas kaj sekvas.

Amike,

Kirilo

Bernardo respondas: Dankon al vi Kirilo! Foje tiu maŝin-simila kopiado-algluado estas iom teda, sed foje mi ankaŭ "malkovras" (nu, almenaŭ por mi mem) ion interesan, kio estas eĉ ne jam prikomentita en la libro-forma eldono de la Fundamento 1991, kiel ekzemple tiu malkohero inter la klarigo pri "ĉj" en UV 1893 kaj "ĉj" en Ekzercaro 1898. Wennergren jam klare vidis ĝin verkante PMEG, sed ne eksplicitis ĝin.

Nu, kiel ajn, mi - iom surprize - havas temojn por almenaŭ dekduo da novaj artikoletoj.

Cyril Brosch respondas: Eble oni skribu koheran version de la Fundamento kaj prezentu ĝin al Universala Kongreso por akcepto. Sed tio malfermus gehenon de postuloj pri "memkompreneblaj" ŝanĝoj. ;-)

Bernardo respondas: Mi ja, Kirilo, ŝatus havi la senŝanĝitan historian tekstaron, sed ankoraŭ pli bone prikomentite ol en la nuna libro-eldono. Nukleo de tio povus esti ĝusta tia "Apudmeta Inventaro":

tub' - tuyau | tube | Röhre | труба | rura.

o kamen'tub' - cheminée | chimney | Schornstein | дымовая труба |

komin [UV kamen’].

tuk' - mouchoir | cloth | Tuch (Hals-, Schnupf- etc.) | платокъ | chustka.

o antaŭ'tuk' - tablier, devantier | apron | Schürze | передникъ | fartuch [UV antaŭ].

kamen'tub' kaj antaŭ'tuk' ja troviĝas en UV 1893 kaj pro tio en Fundamento 1905, sed alfabete ĉe kamen' kaj antaŭ, tiel ke oni facile pretervidas ilin, se oni parolas pri tub' kaj tuk'. Tio ne okazas, se oni konsultos la Apudmetan.

glit' - glisser | glide | gleiten, glitschen | скользить | ślizgać się. -- gliti - glisser | skate | gleiten, glitschen | скользить, кататься | ślizgać się [FE 34]. Hodiaŭ estas bela frosta vetero, tial mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti [FE 34].

18









o glit'il' - patin | skate | Schlittschuh | коньки | łyżwa. Hodiaŭ estas bela frosta vetero, tial mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti [FE 34].

o glit'vetur'il' - traîneau | sled | Schlitten | сани | sanie. -- En somero ni veturas per diversaj veturiloj, kaj en vintro ni veturas per glitveturilo [FE 34].

UV 1893 tradukas glit' al la angla per "glide", FE 1898 per "skate", krome ĝi aldonas al la rusa "кататься ". La pluformaĵoj glit'il' kaj glit'vetur'il' jam troviĝas en UV 1893, sed FE 1898 § 34 aldonas po unu ekzemplo-frazon.

glas' - verre (à boire) | glass, vase | Glas (Gefäss) | стаканъ | szklanka. — glaso -verre (à boire) | glass | Glas (Gefäss) | стаканъ | szklanka [FE 32]. Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino; glaso da vino estas glaso plena je vino [FE 32]. Oni metis antaŭ mi manĝilaron, kiu konsistis el telero, kulero, tranĉilo, forko, glaseto por brando, glaso por vino kaj telertuketo [FE 34].

o glaseto - Oni metis antaŭ mi manĝilaron, kiu konsistis el telero, kulero, tranĉilo, forko, glaseto por brando, glaso por vino [FE 34]

FE 1898 korektas la anglan tradukon de glas' en UV 1893, forstrekante "vase". Ni krome lernas pri glaso de vino kaj glaso da vino kaj pri glaseto por brando (la kunmetaĵo "glaseto" mankas kaj en UV 1893 kaj en FE 1898 kiel aparta vortara artikolo. Sed ĝi ja estas Fundamenta, nur iom malfacile trovebla).

En la Apudmeta Inventaro oni havu ankaŭ apartan liston de ĉiuj vortoj el lalecion-finaj vortareto de la Ekzercaro 1898, listojn de ĉiuj bestoj aŭ plantoj aŭ profesioj ktp. en la Fundamento.

Do, miaopinie: Pli bona kaj pli moderna komentario, ekzegez-helpilo, jes, nova submeto al UK por akcepto ne.

Anĉjo PacHorano (Andrea Fontana) diras: Haaaaa!

Vere bonega heplilo! Korajn gratulojn kaj koran dankon!!!

Bernardo respondas: Dankon Anĉjo. Ĉiu jam nun povas konsulti ĝin en datum-bazo bele farita de Michael, jen la ekzemplo de man-:

http://libroj.byethost14.com/ai/ai20.php.

Tamen atentu, ke ĝi ne jam estas tute preta. Kelkaj "vortoj" (= lingvo-elementoj) estas ankoraŭ prilaborindaj, precipe la tre oftaj kiel ekzemple pri la difina artikolo "la" (etan ideon pri ĝi vd. jam tie ĉi:

http://www.ipernity.com/blog/37943/288596).

antaŭ 8 monatoj

19

http://www.ipernity.com/home/ancxjo.pac-horano�




http://libroj.byethost14.com/ai/ai20.php

La Fundamento ĉemane sabato 16a de Julio 2011 je 09:12

De tempo al tempo mi jam raportis pri la Apudmeta Inventaro de la Fundamenta Vorttrezoro (AI). Pro demandoj de kelkaj kolegoj jen la ekzemplo de man- kun klarigoj ...

Kutime oni nur rigardas en la Universala Vortaro (UV 1893), kiu fariĝis parto de la Fundamento (F-to 1905). Tie ni trovas:

man' - main | hand | Hand | рука | ręka. {ANAT}

Mi prenis ĝin el la UV, kiel ĝi eniris la Fundamenton de 1905, ne el la memstara verko UV 1893.

La indiko pri la fako {ANAT} (anatomio) estas eksterfundamenta. Ĝin mi aldonis, por ke mi facile trovas vortojn el la sama semantika kampo, tie ĉi "fundamentajn" korpopartojn, ekzemple

Fundamento de Esperanto, 10-a…

dors' - dos | back | Rücken | спина | grzbiet {ANAT}.

femur' - haut de la cuisse | thigh | Schenkel (Ober-) | бедро, ляшка | biodro. {ANAT} — [AK 1914] (Ober)schenkel, Keule.

ingven' - aine | groin | Leisten-, Weichengegend | пахъ | pachwina {ANAT}. ktp.

Tio estas tre helpa, ekzemple por trovi ĉiujn mezur-unuojn en la Fundamento, ĉiujn bestojn, plantojn, malsanojn ktp.

Sed la artikolo pri man' el UV ne estas ĉio, kion la F-to instruas pri man'. La vorto ankoraŭ plurloke aperas:

— mano - main | hand | Hand | рука | ręka [FE 7]. — man' - рука | ręka [UV eg’]. — mano - рука | ręka [FE 13 eg’]. — [UL] — [AK] рука (кисть)

nome en la vortara listo fine de § 7 de la Ekzercaro (FE 7 - tie en la formo mano kun -o), krome en UV en la artikolo pri eg' (UV eg' - tie nur la rusa kaj pola tradukoj, la aliaj lingvoj uzas aliajn ekzemplojn por klarigi eg') kaj fine ankoraŭ en § 13 de la Ekzercaro por klarigi eg' (FE 13 eg'). "[UL]" indikas, ke man' jam aperas en la divers-lingvaj eldonoj de la Unua Libro de 1887 kun precize la samaj tradukoj kiel en UV. Ĉe man' ĉiuj tradukoj estas identaj, sed en multaj kazoj - kiel mi jam montris - tiel ne estas, ofte FE korektas malĝustaĵojn de UV. Post "[AK]" sekvas la Akademiaj Korektoj (1914). Ofte temas pri disambiguigoj kiel tie ĉi en la rusa per aldono de "(кисть)". Foje ankaŭ estas veraj korektoj, ĉefe pri la anglaj tradukoj (ekzemplon vd. malsupre).

Poste sekvas la aplikoj de man' en la Antaŭparolo (A) kaj Ekzercaro (FE). Man' ni trovas en ses frazoj en la F-to, du en A, var en FE: k

— Sed la «Fundamento de Esperanto » devas troviĝi en la manoj

Universala Vortaro, 1894 (ĝust…

20











de ĉiu bona esperantisto kiel konstanta gvida dokumento [A 5.4]. La «Fundamento de Esperanto» devas troviĝi en la manoj de ĉiu esperantisto kiel konstanta kontrolilo, kiu gardos lin de deflankiĝado de la vojo de unueco [A 5.5]. — Al leono ne donu la manon [FE 7.3]. La mano de Johano estas pura [FE 8.7]. Li faris ĉion per la dek fingroj de siaj manoj [FE 12.4]. Mi metis la manon sur la tablon [FE 26.8].

Post tio sekvas la kunmetaĵoj kun man' en la F-to. Ĉar man' ja servas en UV kaj FE por klarigi eg' en la rusa kaj pola, ni do havas dufoje tradukojn de manego al tiuj lingvoj, tradukoj kiuj tamen ne estas troveblaj en UV apud man', sed ie kaŝite ĉe eg':

o man’eg’ — ручище | łapa [UV eg’]. — manego – ручище | łapa [FE 13 eg’].

Facile troveblaj estas man'plat' kaj man'um', ĉar ili staras rekte sub man' en la UV. Tamen ne facile troveblaj estas la du apliko-frazoj de man'um' en FE (ankaŭ FE mi citas laŭ la stato de 1905, ne laŭ la memstaraj eldonoj de 1894 kaj 1898):

o man'plat' - paume | palm | Handfläche | ладонь | dłoń. — [AK] palm (hand).

o man'um' - manchette | ruffle | Manschette | манжета | mankiet. — [AK] cuff (of sleeve), wristhand. — Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo, kvankam ili ne ĉiam estas faritaj el tolo [FE 35.13]. La sufikso «um» ne havas difinitan signifon, kaj tial la ... vortojn kun «um» oni devas lerni, kiel simplajn vortojn. Ekzemple: plenumi, kolumo, manumo [FE 42.10].

Sed tio ne jam estas ĉio. En UV ĉe la artikolo pri ĉirkaŭ ni trovas plian kunmetaĵon kun man', nome tiun:

o ĉirkaŭ'man' - bracelet | bracelet | Armband | браслетъ | bransoletka [UV ĉirkaŭ].

Ankaŭ ĝin mi do kopiis en la artikolon pri man'.

Kaj jen tio fine estas ĉio, kion ni lernas pri man' en la Fundamento. Pliaj trafoj ne ekzistas.

Resume

Se vi kontrolas en UV vi trovas tion:

man' - main | hand | Hand | рука | ręka. o man'plat' - paume | palm | Handfläche | ладонь | dłoń. o man'um' - manchette | ruffle | Manschette | манжета | mankiet.

Sed fakte la Fundamento havas tion, kiel ni per unu rigardo konstatas en la Apudmeta Inventaro:

man' - main | hand | Hand | рука | ręka. — mano - main | hand | Hand | рука | ręka [FE 7]. — man' - рука | ręka [UV eg’]. — mano - рука | ręka [FE 13 eg’]. — [UL] — [AK] рука (кисть) — Sed la «Fundamento de Esperanto » devas troviĝi en la manoj de ĉiu bona esperantisto kiel konstanta gvida dokumento [A 5.4]. La «Fundamento de Esperanto» devas troviĝi en la manoj de ĉiu esperantisto kiel konstanta kontrolilo, kiu gardos lin de deflankiĝado de la vojo de unueco [A 5.5]. — Al leono ne donu la manon [FE 7.3]. La mano de Johano estas pura [FE 8.7]. Li faris ĉion per la dek fingroj de siaj manoj [FE 12.4]. Mi metis la manon sur la tablon [FE 26.8].

o man’eg’ — ручище | łapa [UV eg’]. — manego – ручище | łapa [FE 13 eg’].

o man'plat' - paume | palm | Handfläche | ладонь | dłoń. — [AK] palm (hand).

21

o man'um' - manchette | ruffle | Manschette | манжета | mankiet. — [AK] cuff (of sleeve), wristhand. — Ĉemizojn, kolumojn, manumojn kaj ceterajn similajn objektojn ni nomas tolaĵo, kvankam ili ne ĉiam estas faritaj el tolo [FE 35.13]. La sufikso «um» ne havas difinitan signifon, kaj tial la ... vortojn kun «um» oni devas lerni, kiel simplajn vortojn. Ekzemple: plenumi, kolumo, manumo [FE 42.10].

o ĉirkaŭ'man' - bracelet | bracelet | Armband | браслетъ | bransoletka [UV ĉirkaŭ].

------

4 komentoj / ĉu aldoni komenton?

Francisko-Brazilo diras: Dankon! kaj, mian fortan Man'premon, Majstro!

Bernardo respondas: Kara Francisko, mi diras nur ;-))

dank' - remercier | thank | danken | благодарить | dziękować. — danki - remercier | thank | danken | благодарить | dziękować [FE 14]. — [UL]. ― Unue mi redonas al vi la monon, kiun vi pruntis al mi; due mi dankas vin por la prunto [FE 14]. Li tuj faris, kion mi volis, kaj mi dankis lin por la tuja plenumo de mia deziro [FE 31].

majstr' - maître (dans sa partie) | foreman | Meister | мастеръ | majster. — [AK] master (of his art).

o sub'majstr' - garçon de métier | journey-man | Handwerksgesell | подмастерье | podmajstrzy, czeladnik. — [AK] journeyman, foreman.

Anĉjo PacHorano (Andrea Fontana) diras: Haaaaa!

Vere bonega heplilo! Korajn gratulojn kaj koran dankon!!!

Bernardo respondas: Dankon Anĉjo. Ĉiu jam nun povas konsulti ĝin en datum-bazo bele farita de Michael, jen la ekzemplo de man-:

http://libroj.byethost14.com/ai/ai20.php.

Tamen atentu, ke ĝi ne jam estas tute preta. Kelkaj "vortoj" (= lingvo-elementoj) estas ankoraŭ prilaborindaj, precipe la tre oftaj kiel ekzemple pri la difina artikolo "la" (etan ideon pri ĝi vd. jam tie ĉi:

http://www.ipernity.com/blog/37943/288596).

22









http://libroj.byethost14.com/ai/ai20.php

Patro nia kaj la bopatrino sabato 16a de Oktobro 2010 je 11:36

Eldono de nia Fundamento (1905), kiu apudmetas ĉiujn trafojn de ĉiu unuopa radiko el la Universala Vortaro (UV 1893), la Ekzercaro (FE 1898) kaj la kvin Gramatikoj (FG) ŝajne ne ekzistas. Jen mi skribis ĝin por unu sola radiko, nome por patr'. Eble vi same miros kiel mi mem.

Kion mi faris? Mi deiris de la artikolo pri patr' en la UV 1893, kiu estas

patr' - père | father | Vater | отецъ | ojciec

Rekte sub ĝi staras unu sola kunmetaĵo kun patr', nome

patr'uj' - patrie | fatherland | Vaterland | отечество | ojczyzna

Ĉu tio estas ĉio? Ne! Jam nur en la UV mem patr' ankoraŭ aperas en la vortaraj artikoloj pri bo', ge' kaj in', krome en la artikolo pri 'j (tie nur en la angla rubriko patr'o'j fathers). Do, ne unusola trafo, sed 1 + 4 trafoj.

Poste mi serĉis je patr' en FE 1898. Kiel atendite ĝi tie troviĝas kun la vortklas-indika vokalo -o, do patro (vortlisto al § 5). La tradukoj al la kvin referenc-lingvoj estas identaj kun tiuj de UV. Sed ankaŭ en FE ĝi aperas ne nur je patro, sed same ankaŭ (servante kiel ekzemplo) je in', bo' kaj ge'. Krome ĝi aperas ofte en la frazetoj de la Ekzercaro, vidu la listigon sube. Fine ĝi ankaŭ aperas en la kvin Gramatikoj, nome en § 2 kaj § 6.

La kunmetaĵo patr'uj' el la UV estas uzata en § 20 de la FE, en la (enhave stulta) antaŭlasta frazo 23: "Morti pro la patrujo estas agrable". Ĝi tamen ne aperas en la vortlisto fine de § 20 (ĝi devus aperi inter morti kaj petoli), sed estis forgesita tie. Ĝi ja krome estas uzata en § 14 de la Gramatikoj ("enuo je la patrujo"). Sed komparu la tradukon en la rusa Gramatiko (FG-ru) kun la rusa traduko en la UV: Jen родин� en FG-ru, jen отечество en UV (!?). Denove mi ne sufiĉe bone regas la rusan por ke mi povus doni klarigon pri tio.

patr'uj' kiel dirite estas la sola kunmetaĵo de patr' aparte notita en UV apud la ĉefa radiko patr'. Sed aliloke en la Fundamento ni tamen trovas tutan serion de kromaj ok patro-kunmetaĵoj: patrino en la UV mem je -in, gepatroj je ge-, bopatro kaj bopatrino en UV je bo', baptopatro en la UV je bapt', duonpatro en UV kiel memstara kunmetaĵo alfabete je D (!? tre stranga enlistigo, aspektas iel algluita), duonpatrino, same kiel bogepatroj tamen nur en la Ekzercaro. Tiu ĉi foje rolas eĉ kiel eta difin-vortaro, komparu § 36: "Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj". Kaj fine la kunmetaĵon patrino ni ankaŭ trovas en la rusa kaj franca Gramatikoj: Dum la rusoj havas "la plej bonan patrinon", la francoj havas "la plej belan patrinon el ĉiuj". Pri la alilandaj patrinoj ni nenion ekscias, nek pri ties bopatrinoj.

-----

Jen mia apudmetaĵo el la diversaj partoj de la Fundamento

patr' - père | father | Vater | отецъ | ojciec [UV +bo’ +ge’ +in’ +j patr'o'j fathers]. patro - père | father | Vater | отецъ | ojciec. [FE 5, FE 10 in’, FE 33 bo’, FE 36 ge’]. la patr'o ― le père; al la patr'o ― au père, de la patr'o ― du père, la patr'o'n ― le père (à l’accusatif, c.-à-d. complément direct), per la patr'o'j ― par les pères ou au moyen des pères, la patr'o'j'n ― les pères (accus. plur.), por la patr'o ― pour le père, kun la patr'o ― avec le père, etc. [FG-fr 2]. la patr'o far'as ― le père fait [FG-fr 6]. patr, „father”; la patr'o, „the father”; la patr'o'n, „the

23


father” (objective), de la patr'o, „of the father”; al la patr'o, „to the father”; kun la patr'o, „with the father”; la patr'o'j, „the fathers”; la patr'o'j'n, „the fathers” (obj.), por la patr'o'j, „for the fathers” [FG-en 2]. la patr'o far'as, „the father does” [FG-en 6]. la patr'o, der Vater; al la patr'o, dem Vater; la patr'o'n, den Vater; la patr'o'j'n, die Väter (Akkusativ) [FG-de 2]. la patr'o far'as, der Vater macht [FG-de 6]. patr|o отецъ, al patr|o отцу, patr|o|n отца (винит. пад.), por patr|o|j для отцовъ, patr|o|j|n отцовъ, (винит. пад.) [FG-ru 2]. la patr|o far|as отецъ д�лаетъ [GF-ru 6]. patr/o ojciec, al patr/o ojcu, patr/o/n ojca (przypadek czwarty), por patr/o/j dla ojców, patro/j/n ojców (przyp. czwarty) [FG-pl 2]. la patr/o far/as ojciec czyni [FG-pl 6].

Patro kaj frato. ― La patro estas sana. ― La patro estas tajloro [FE 5]. La patro estas bona. ― Jen kuŝas la ĉapelo de la patro. ― Diru al la patro, ke mi estas diligenta. ― Mi amas la patron. ― Venu kune kun la patro. ― La filo staras apud la patro. ― La patro estas en la ĉambro. [FE 8]. De la patro mi ricevis libron, kaj de la frato mi ricevis plumon. ― La patro ne legas libron, sed li skribas leteron [FE 9]. La patro donis al mi dolĉan pomon [FE 10]. La pli juna filino, kiu estis la plena portreto de sia patro laŭ sia boneco kaj honesteco, estis krom tio unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi [FE 11]. Li estas mia onklo, ĉar mia patro estas lia frato [FE 18]. Kiam mia patro venos, diru al mi antaŭe la veron (aŭ estu dirinta al mi la veron) [FE 24]. Ekzemple, ni povas diri “obei al la patro” kaj “obei la patron” (anstataŭ “obei je la patro”) [FE 29]. La fotografisto fotografis min, kaj mi sendis mian fotografaĵon al mia patro [FE 32]. La edzino de mia patro estas mia patrino kaj la avino de miaj infanoj [FE 33]. Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj [FE 36]. La patro de mia edzino estas mia bopatro, mi estas lia bofilo, kaj mia patro estas la bopatro de mia edzino [FE 36]. Nia regimentestro estas por siaj soldatoj kiel bona patro [FE 37]. Ĉu vi amas vian patron? [FE 41].

patr'uj' - patrie | fatherland | Vaterland | отечество | ojczyzna [UV patr’]. enu'o je la patr'uj'o ― regret de la patrie [FG-fr 14]. enu'o je la patr'uj'o, „a longing for one’s fatherland” [FG-en 14]. enu'o je la patr'uj'o, Sehnsucht nach dem Vaterlande [FG-de 14]. enu|o je la patr|uj|o - тоска по родин� [FG-ru 14]. enu/o je la patr/uj/o - tęsknota za ojczyzną [FG-pl 14]. Morti pro la patrujo estas agrable [FE 20].

bapt'o'patr' - parrain | god-father | Pathe, Taufvater | крестный отецъ | chrestny ojciec. [UV bapt’]

bogepatroj - Li fianĉiĝis kun fraŭlino Berto; post tri monatoj estos la edziĝo; la edziĝa soleno estos en la nova preĝejo, kaj la edziĝa festo estos en la domo de liaj estontaj bogepatroj [FE 39].

bo'patr' - beau-père | [angla: bo’patr’in] | Schwiegervater | тесть, свекоръ | teść [UV bo’]. bopatro - beau-père | [angla: bopatrino] | Schwiegervater | тесть, свекоръ | teść [FE 33 bo’]. La patro de mia edzino estas mia bopatro, mi estas lia bofilo, kaj mia patro estas la bopatro de mia edzino [FE 36].

bo'patr'in' - mother-in-law [UV bo’]. bopatrino - mother-in-law [FE 33 bo’]

du'on'patr' - beau-père | step-father | Stiefvater | отчимъ | ojczym [UV du'on'patr']. duonpatro - beau-père | step-father | Stiefvater | отчимъ | ojczym [FE 33].

duonpatrino - Lia duonpatrino estas mia bofratino [FE 33].

ge'patr'o'j - les parents (père et mère) | parents | Eltern | родители | rodzice [UV ge’]. gepatroj – les parents (père et mère) | parents | Eltern | родители | rodzice [FE 36 ge’]. Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj [FE 36]. Johanon, Nikolaon, Erneston,

24

Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 37]. Ŝi edziniĝis kun sia kuzo, kvankam ŝiaj gepatroj volis ŝin edzinigi kun alia persono [FE 39].

patr'in' - mère | mother [UV bo’] | Mutter | мать | matka [UV in’]. patrino - mère | mother | Mutter | мать | matka [FE 10 in’]. La pli maljuna [filino] estis tiel simila al la patrino per sia karaktero kaj vizaĝo, ke ĉiu, kiu ŝin vidis, povis pensi, ke li vidas la patrinon; ... [FE 11]. Ĉar ĉiu amas ordinare personon, kiu estas simila al li, tial tiu ĉi patrino varmege amis sian pli maljunan filinon, kaj en tiu sama tempo ŝi havis teruran malamon kontraŭ la pli juna [FE 13]. Kiam tiu ĉi bela knabino venis domen, ŝia patrino insultis ŝin, kial ŝi revenis tiel malfrue de la fonto. “Pardonu al mi, patrino,” diris la malfeliĉa knabino, “ke mi restis tiel longe”. “Kion mi vidas!” diris ŝia patrino kun grandega miro. “Se estas tiel,” diris la patrino, “mi devas tien sendi mian filinon [FE 17]. “Mi volas ke vi tien iru,” diris la patrino, “kaj iru tuj!” [FE 19]. Apenaŭ ŝia patrino ŝin rimarkis, ŝi kriis al ŝi: “Nu, mia filino?” ― “Jes, patrino”, respondis al ŝi la malĝentilulino, elĵetante unu serpenton kaj unu ranon. ― “Ho, ĉielo!” ekkriis la patrino, “kion mi vidas? ― “Ho ve, sinjoro, mia patrino forpelis min el la domo” [FE 21]. La reĝido konsideris, ke tia kapablo havas pli grandan indon, ol ĉio, kion oni povus doni dote al alia fraŭlino, forkondukis ŝin al la palaco de sia patro, la reĝo, kie li edziĝis je ŝi. Sed pri ŝia fratino ni povas diri, ke ŝi fariĝis tiel malaminda, ke ŝia propra patrino ŝin forpelis de si; ... [FE 23]. Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj [FE 36]. mi hav'as la plej bel'a'n patr'in'o'n el ĉiu'j ― j’ai la plus belle mère de toutes [FG-fr 3]. mi hav|as la plej bon|a|n patr|in|o|n - я им�ю самую лучшую мать [FG-ru 3].

25

La knabinjo volas danci merkredo 20a de Oktobro 2010 je 14:51

La vort-trezoro de la Fundamento troviĝas en diversaj lokoj de tiu tekstaro. Kelkaj estas evidentaj, aliaj ne. Ni iom rigardu la "kaŝitajn" trezorojn.

Se oni volus klasifi trov-lokojn de radikoj en la Fundamento (1905) laŭ malkreskanta evidenteco aŭ kreskanta "kaŝiteco" oni povus starigi jenan liston:

1) Radikoj en ĝusta alfabeta pozicio en Universala Vortaro (UV 1893)

2) Radikoj en la vortlistoj fine de la lecionoj 5 - 42 en la Ekzercaro (FE 1898)

3) Radikoj en FE ekster la lecion-finaj vortlistoj de §§ 5 - 42, precipe do en la ekzemplo-frazoj

4) Radikoj en UV en malĝusta alfabeta loko

5) Radikoj en FE en la lecion-finaj vortlistoj de §§ 5 - 42 en malĝusta alfabeta loko

6) Radikoj en la kvin Fundamentaj Gramatikoj (FG)

7) Radikoj en la Antaŭparolo

8) Radikoj aliloke (? ĉu eble en la titolo - kontrolenda)

Tio kompreneble estas ne enhava rango-listo, sed nur pri la grado de trov-facileco. Ĉar principe ja ĉiuj partoj de la Fundamento estas samrangaj (pri la Antaŭparolo kaj eblaj alilokaj eroj ni ankoraŭ devas diskuti).

Intertempe mi apudmetis la radikojn el 1. kaj 2., t.e. mi kopiis la vortarajn artikoloj el la lecion-finaj vortlistoj de §§ 5 - 42 FE en la ĝustan alfabetan lokon de UV kaj plej parte aldonis la ekzemplo-frazojn el FE (ŝtupo 3.). Pri tio mi jam montris kelkajn ekzemploj al vi.

Aktuale mi okupiĝas pri ŝtupoj 4. kaj 5. Pri kio temas? Jen kelkaj ekzemploj, la ciferoj indikas la supre nomitajn ŝtupojn.

1) UV alfabete: danc' - danser | dance | tanzen | танцовать | tańczyć. —

2) FE vortlistoj: danci - danser | dance | tanzen | танцовать | tańczyć [FE 20].

Zamenhof, Fundamento, 9a eld.…

3) FE frazaro: Ŝi volas danci [FE 20].

4) UV nealfabete: o danc' - dance | der Tanz [UV ad’]. — danc'ad' - dancing | das Tanzen [UV ad’].

5) FE nealfabete: danco dance | der Tanz [FE 13 ad]. — dancado - dancing | das Tanzen [FE 13 ad].

La rezulto aspektas tiel:

-----

26








danc' - danser | dance | tanzen | танцовать | tańczyć. — danci - danser | dance | tanzen | танцовать | tańczyć [FE 20]. Ŝi volas danci [FE 20].

o danc' - dance | der Tanz [UV ad’]. — danco dance | der Tanz [FE 13 ad].

o danc'ad' - dancing | das Tanzen [UV ad’]. — dancado - dancing | das Tanzen [FE 13 ad].

-----

danc' kaj danc'ad' mi ĉerpis el la vortara artikolo pri ad' en la UV [UV ad'] (la transprenitajn elementojn mi substrekas tie ĉi):

ad' - marque durée dans l’action; ex. paf' coup de fusil ― paf'ad' fusillade | denotes duration of action; e. g. danc' dance ― danc'ad' dancing | bezeichnet die Dauer der Thätigkeit; z. B. danc' der Tanz ― danc'ad' das Tanzen | означаетъ продолжительность д�йствія; напр. ir' идти ― ir'ad' ходить, хаживать | oznacza trwanie czynności; np. ir' iść ― ir'ad' chodzić.

Same mi faris pri la artikolo ad' en la vortlisto fine de § 13 FE:

ad - marque durée dans l’action; ex. pafo coup de fusil ― pafado fusillade | denotes duration of action; e.g. danco dance ― dancado dancing | bezeichnet die Dauer der Thätigkeit; z.B. danco der Tanz

ado― danc das Tanzen | означаетъ продолжительность д�йствія: напр. iri идти ― iradi ходить, хаживать | oznacza trwanie czynności; np. iri iść -- iradi chodzić [FE 13].


Simile mi eltiris la ekzemplojn en la aliaj lingvoj (franca paf' / paf'ad', rusa kaj pola ir' / ir'ad) kaj metis ilin al la ĝusta alfabeta loko en UV. Jen la ekzemplo de paf':

paf' - tirer, faire feu | shoot | schiessen | стр�лять | strzelać. — pafi - tirer, faire feu | shoot | schiessen | стр�лять | strzelać [FE 38]. — pafi - tirer (coup de feu) | [angla mankas] | schiessen | стр�лять | strzelać [FE 16 il’].

o paf' - coup de fusil [UV ad’, aliaj lingvoj mankas]. — pafo - coup de fusil [FE 13 ad]. En la daŭro de kelke da minutoj mi aŭdis du pafojn [FE 40].

o paf'ad' - fusillade [UV ad’, aliaj lingvoj mankas]. ― pafado - fusillade [FE 13 ad]. La pafado daŭris tre longe [FE 40].

o paf'il' - fusil | gun | Flinte | ружье | strzelać. — pafilo fusil | [angla mankas] | Flinte | ружье | fuzya [FE 16 il’].

o paf'il'eg' - canon | cannon | Kanone | пушка | armata. — Antaŭ nia militistaro staris granda serio da pafilegoj [FE 38].

27




La unua serio post paf' estas el UV 1893. Post la longa streko sekvas la vortara artikolo el la fino de § 38 FE. En tiu kazo ambaŭ estas perfekte identaj. Post plia longa streko sekvas la serio prenita el la vortara artikolo pri il' fine de § 16 FE. Atentu, ke tie la franca iom varias: "tirer (coup de feu)", angla ekzemplo tute mankas (tie tondilo, ne pafilo). Mankas ankoraŭ la serio el UV il' (ankaŭ tie "tirer (coup de feu)"). Interesa estas ankaŭ la apudmeto de paf'il' el UV kaj pafilo el FE 16 il': En UV paf'il' la pola traduko estas strzelać, en UV il' = FE 16 il fuzya!

pafi do estas tradukita en ne malpli ol kvar lokoj en la Fundamento: En UV paf', en UV il', en FE 38 kaj en FE 16 il. Pafo krome en UV ad' kaj FE 13 ad. Kaj pelmelo preskaŭ ĉie, eĉ dancante: la angla dance povas signifi aŭ danci aŭ danco kaj bezonus artikolon "the dance" por senambiguo (prefere tamen iu aldono kiel "noun"). La germana Tanz ne estas ambigua, sed tamen ricevis (superfluan) artikolon "der Tanz" - Ups!

Fundamento en nederlanda tradu…

28




Nia (preskaŭ) duobla Universala Vortaro vendredo 8a de Oktobro 2010 je 07:38

La Fundamento de Esperanto (1905) havas diversajn vort-listojn: La Universala Vortaro (UV 1893) kaj tiuj ĉe la fino de la 42 lecionoj de la Ekzercaro (FE 1894 / 1898). Ni iom apudmetu ilin.

Plej multaj vortoj en UV ne estas "uzataj" en la Ekzercaro (FE). Mi hazarde elektis la unuajn dek vortojn de litero F (la ciferoj indikas la lecionojn):

fab' - fève | bean | Bohne | бобъ | bób, fasola. FE: (-)

fabel' - conte | tale, story | Mährchen | сказка | bajka. FE:(-)

fabl' - fable | fable | Fabel | басня | baśń. FE: (-)

fabrik' - fabrique | fabric | Fabrik | фабрика | fabryka. FE: (-)

facet' - facette | facet | Facette | грань | grań. FE: (-)

facil' - facile | easy | leicht | легкій | łatwy, lekki. FE: 4: Facila. 18: Oni ne forgesas facile sian unuan amon. facila facile | easy | leicht | легкій | łatwy, lekki. 22: Al homo, pekinta senintence, Dio facile pardonas. 42: En malbona vetero oni povas facile malvarmumi.

faden' - fil | thread | Faden (zum Nähen etc.) | нить | nić. FE: (-)

metal'faden' - fil de métal | thread, wire | Draht | проволока | drut. FE: metal' (-), faden' (-)

fag' - hêtre | beech-tree | Buche | букъ | buk. FE: (-)

fajenc' - faïence | delft ware | Fayence | фаянсъ | fajans. FE:(-)

Inter tiuj dek ni do trovas aplikon nur por facil', nome en lecionoj 4, 18, 22 kaj 42. Plej interesa estas la apero en la vort-listo fine de § 18, ĉar tie la vortara artikolo el la UV estas ripetita, tamen kun la adjektiv-indika litero -a: facila facile | easy | leicht | легкій | łatwy, lekki, tiel ke ne povas esti dubo pri la vort-klaso de facil'. Interese ankaŭ, ke ĉiuj tri aperoj en frazoj estas en adverba uzo (facile; en § 4 temas nur pri sol-vorta "Ekzerco de legado").

Ni ankoraŭ iru la inversan vojon, nome de FE 1894 / 1898 al UV 1893. Kion vi eble supozas komparante la du jar-indikojn, fakte ja okazis: FE estas pli juna ol UV, ĝi enhavas radikojn, kiujn UV ne registras. Eĉ pli:

"Ĝis publikigo de la Fundamento aperis kvar eldonoj de la Ekcerzaro. ...: la dua eldono (1898), poste reproduktita senŝanĝe (...), enkondukis multajn korektojn en la tradukoj, precipe en la anglaj. Sed la Universala Vortaro ne estis paralele modifita, tiel ke en la Fundamento tiuj du partoj ne konkordas inter si",

kiel skribas André Albault en sia "Enkonduka Notico" al la libroforma eldono de la Fundamento (1991, p. 15).

Jen kelkaj ekzemploj el § 5:

29


Ŭel diras: Pri: fabrik' - fabrique | fabric | Fabrik | фабрика | fabryka. FE: (-)

atentigis min angla vorto 'fabric' (Tio estus Ea 'ŝtofo') Se decas ŝanĝo, tie legiĝu 'factory'.

Bernardo respondas: Dankon pro via komento, Wel. Pri la angla "fabric" vi tute pravas:

1. FE 1898 *ne* korektas ĝin, sed

2. la Akademiaj Korektoj (1914) ja: make, manufacture

Entute oni devas konstati, ke la angla parto de UV estas tre nefidinda kaj pro tio malforta argumento por eltrovi la signifon de iu vorto el UV 1893. Kio levas principan demandon: Ĉu ĉiuj kvin lingvoj same gravas por difini la signifon de vorto el UV 1893? Mi opinias, ke ne. Kontraŭe, estas hirarkio:

1. rusa, 2. germana, 3. franca, 4. pola, 5. angla. Pri la rango de la pola mi tamen ne certas, sed mi ne konas studon, kiu klarigus ĝin. Ĉu eble iu el la legantoj?

31

http://www.ipernity.com/home/wel.wel�





Universala Vortaro aŭ Ekzercaro - kiun fidi pli? mardo 19a de Oktobro 2010 je 11:48

Per apudmeto de la vortaraj informoj en la tekstaro "Fundamento" (1905) ni konstatis surprize multajn malkoheraĵojn inter Universala Vortaro kaj Ekzercaro. Al kiu ni do "kredu"? La respondo estas simpla, sed ne aparte ĝojigos vin: Dependas ...

La lecion-finaj vort-listoj en la Ekzercaro (FE 1898) estas kvin jarojn pli junaj ol la Universala Vortaro (UV 1893). Kiel sciate UV estas eĉ pli maljuna, nome ĝi - kun nur malmultaj devioj - baziĝas sur la Meza Vortaro Esperanto-Germana de 1889 kaj tiu sur la samjara Rusa-Internacia. Nia unua supozo pro tio rajte povas esti "en dubo pro FE". Kaj tiel ofte estas:

Unua ekzemplo

UV: ĝentil' - gentil, poli | gentle | höflich | в�жливый | grzeczny.

FE: ĝentila - gentil, poli | polite, gentle | höflich | в�жливый | grzeczny [§ 15].

Krom la kutima difino de la vortklaso (ĝentila) tipa ekzemplo de plibonigita traduko al la angla, polite aldonita, eĉ (ĝuste) unualoke. FE - UV 1:0 do. Tio cetere ne estas ĉio, kion FE instruas pri ĝentil'. Jen la kompleta informo:

ĝentil' - gentil, poli | gentle | höflich | в�жливый | grzeczny. — ĝentila - gentil, poli | polite, gentle | höflich | в�жливый | grzeczny [FE 15].

o ĝentila - “Vi tute ne estas ĝentila,” diris la feino sen kolero [FE 19].

o ĝentile - Vi devas nur iri al la fonto ĉerpi akvon; kaj kiam malriĉa virino petos de vi trinki, vi donos ĝin al ŝi ĝentile [FE 17]. Hieraŭ mi renkontis vian filon, kaj li ĝentile salutis min [FE 20].

o ĝentileco - ... ĉar tio ĉi estis feino, kiu prenis sur sin la formon de malriĉa vilaĝa virino, por vidi, kiel granda estos la ĝentileco de tiu ĉi juna knabino [FE 15].

o malĝentila - “Ĉu mi venis tien ĉi,” diris al ŝi la malĝentila kaj fiera knabino, “por doni al vi trinki? [FE 19]

o malĝentile - “Estus tre bele,” respondis la filino malĝentile, “ke mi iru al la fonto!” [FE 19]

o malĝentilulino - “Jes, patrino”, respondis al ŝi la malĝentilulino, elĵetante unu serpenton kaj unu ranon.

o neĝentila - Knabo, vi estas neĝentila ― Sinjoro, vi estas neĝentila. ― Sinjoroj, vi estas neĝentilaj. [FE 16].

Dua ekzemplo

Pri plibonigita franca traduko:

UV: grav' - grave | important | wichtig | важный | waźny.

FE: grava - grave, important | important | wichtig | важный | ważny [§ 22].

32



Kaj jen la ekzemplo-frazoj por grav':

Mono havata estas pli grava ol havita [FE 22]. Tiu ĉi grava tago restos por mi ĉiam memorinda [FE 41]. Ni ĉiuj kunvenis, por priparoli tre gravan aferon; sed ni ne povis atingi ian rezultaton, kaj ni disiris [FE 42].

Tria ekzemplo:

UV: ---

FE: Germano - Allemand | German | Deutscher | Н�мецъ | Niemiec [§ 34].

Popol-nomoj tute mankas en UV, FE kontraŭe havas tutan serieton (germano, ruso, franco, turko, hebreo ...). 3:0 por FE do. Tamen rimarku la misajn majusklojn en la franca kaj rusa (popol-nomojn oni skribas minuskle en tiuj du lingvoj, majuskle en angla, germana kaj pola). Ankaŭ la majusklo en Esperanto ne bone sidas apud la minuskla uzo en la ekzemplo-frazoj. Jen ĉio pri Germano / germano:

Germano - Allemand | German | Deutscher | Н�мецъ | Niemiec [FE 34, mankas en UV]. Germanoj kaj francoj, kiuj loĝas en Rusujo, estas Rusujanoj, kvankam ili ne estas rusoj [FE 37]. La rusoj loĝas en Rusujo kaj la germanoj en Germanujo [FE 40].

o germana - Mi ne scias la lingvon hispanan, sed per helpo de vortaro hispana-germana mi tamen komprenis iom vian leteron [FE 34].

o Germanujo - La rusoj loĝas en Rusujo kaj la germanoj en Germanujo [FE 40].

Ni povas konkludi, ke ĝenerale FE estas pli fidinda kaj krome registras aldonajn radikojn mankantajn en UV (UV tamen havas multajn pliajn radikojn, kiujn FE ne uzas, ekzemple ĝib', gips', ĝiraf', gitar', glad', glan' ktp. ktp.). Tion vi aŭ devas kredi al mi aŭ vi mem kontrolas en la Apudmeta Inventaro de la Fundamenta Vort-stoko kaj rifutas mian unuan provizoran tezon. Tamen ne ĉiam FE estas fidinda:

UV: ho! - oh! | oh! och! | о! охъ! | o! och!.

FE: ho - oh! | oh! | o! och! | о! охъ! | o! och! [§ 21]

“Ho ve, sinjoro, mia patrino forpelis min el la domo”.

Tre duba, ĉu "o!" estas ĝusta germana, mi ĉiukaze skribus "oh!" kun -h-. Sed rigardu la artikolon el UV. Kio mankas? Ĝuste, vertikala streketo, tiel ke temas nur pri kvar lingvoj: franca | ? ? | rusa | pola. Probable la mankanta lingvo-disigilo devas esti enmetita inter "oh!" por la angla kaj "och!" por la germana (tiel faris la elektronika eldono en la retejo de la Akademio, sed tio ne estas la originalo, kie precize mankas la streketo). Bone do, ke FE aldonis "oh!" al la germana, malbone ke ĝi skribas ĝin neoportune per "o!".

Ho kaj ve!, Bernĉjo tute perdiĝas en streketoj, komoj kaj aliaj bagateloj - vi plendas (se vi eltenis legi ĝis tiu ĉi linio) - kaj - hm - vi probable pravas. Sed vi en viaj sunaj landoj eĉ ne imagas, kia aĉa vetero estas hodiaŭ mia-vilaĝe. Kvazaŭ kiel en §§ 39 kaj 42 de la Ekzercaro:

veter' - temps (température) | weather | Wetter | погода | pogoda. – vetero - temps (température) | weather | Wetter | погода | pogoda [FE 34]. Hodiaŭ estas bela frosta vetero, tial mi prenos miajn glitilojn kaj iros gliti [FE 34]. En la kota vetero mia vesto forte malpuriĝis;

33



tial mi prenis broson kaj purigis la veston [FE 39]. En malbona vetero oni povas facile malvarmumi [FE 42].

Mi iros sekigi mian pantalonon [*] kaj purigi miajn ŝuojn nun. Ĝis la!

------

[*] pantalon' - pantalon | pantaloon, trowsers | Hosen | брюки | spodnie. -- pantalono - pantalon | pantaloons, trowsers | Hosen | брюки | spodnie [FE 40]. En la poŝo de mia pantalono mi portas monujon, kaj en la poŝo de mia surtuto mi portas paperujon [FE 40].

-- La korekto de FE al pantaloons (plurale) estas ĝusta, ne ekzistas singularo de tiu historia kaj nuntempe ĝenerale ne plu uzata vorto. La Akademia Korekto (AK) de 1914 sugestas "legu: trowsers (sen la arkaa pantaloons)". Nek FE 40, nek AK tamen korektis la germanan tradukon: Devas esti Hose (singularo), ne Hosen (pluralo), ĉar en la germana la vorto ja havas singularon!


Cyril Brosch diras:

Tamen rimarku la misan majusklon en la franca (kaj probable ankaŭ misaj en rusa kaj pola, ĉu ne?).

Mi ne povas diri ion pri la rusa, sed en la pola Niemiec ks. kun majusklo estas ĝusta.

Rande: Dum kelkaj jaroj post la Dua Mondmilito oni skribis niemcy 'germanoj/ Germanio' kun minusklo por esprimo de la komprenebla malŝatego al ĉio germana.

Bernardo respondas: Dankon, Kirilo, pro plia klarigo pri la pola. Mi adaptos laŭe. Cetere, tiu "ho!"-ekzemplo probable nek vin nek certe min konvinkis kiel tre trafa ekzemplo, ke FE 1898 foje estas pli malbona ol UV 1893. Sed ho ve, la belan ekzemplon, kiun mi trovis antaŭe, mi forgesis kaj ne retrovis. Sed nun tamen ja:

prepozici' - préposition | preposition | Vorwort, Präposition | предлогъ | przyimek. —prepozicio - préposition | preposition | Vorwort | предлогъ | przyimek [FE 27].

Anstataŭ „la” oni povas ankaŭ diri „l’” (sed nur post prepozicio, kiu finiĝas per vokalo) [FE 27]. Ĉiuj prepozicioj per si mem postulas ĉiam nur la nominativon. Se ni iam post prepozicio uzas la akuzativon, la akuzativo tie dependas ne de la prepozicio, sed de aliaj kaŭzoj. ... tiel same ni ankaŭ diras: “la birdo flugis en la ĝardenon, sur la tablon”, kaj la vortoj „ĝardenon”, „tablon” staras tie ĉi en akuzativo ne ĉar la prepozicioj „en” kaj „sur” tion ĉi postulas, sed nur ĉar ni volis esprimi direkton ... en tiaj okazoj ni uzus la finiĝon „n” tute egale ĉu ia prepozicio starus aŭ ne. [FE 28]. Se ni bezonas uzi prepozicion kaj la senco ne montras al ni, kian prepozicion uzi, tiam ni povas uzi la komunan prepozicion „je”. Anstataŭ la vorto „je” ni povas ankaŭ uzi akuzativon sen prepozicio. [FE 29].

UV do tradukas prepozici' al la germana per Vorwort kaj Präposition (nuntempe apenaŭ iu ankoraŭ uzas "Präposition", se li volas esprimi "antaŭparolo" = Vorwort). FE 1898 havis 50:50-ŝancon, sed anstataŭ forlasi "Vorwort", ĝi erare forlasis "Präposition". Sed en la teksto-ekzemploj ĉiam kaj eksklusive temas pri prepozicio en la senco de la gramatika fak-vorto Präpositon! Tute klare, neniel disputeble, la traduko per "Vorwort" (antaŭparolo) en tiu kunteksto estas nuda kaj pura, anĝel-klara bovo-merdo. Poento do por UV kontraŭ FE.

34






Kara Bernarĉjo! lundo 18a de Oktobro 2010 je 17:48

Bernarĉjo? Nu, malbon-stila, klare! Sed ĉu laŭ-Fundamenta? Laŭ la UV 1893 ni rajtas gardi nur la unuajn "1-5" literojn de vira antaŭnomo, ĉu ne? Kaj jen B-e-r-n-a-r / ĉj-o - 6 literoj! Tamen ...

En la UV 1893 ni legas:

ĉj' - après les 1-5 premières lettres d’un prénom masculin lui donne un caractère diminutif et caressant; ex. Miĥael' ― Mi'ĉj' - | affectionate diminutive of masculine names; e.g. Johan' John ― Jo'ĉj' Johnnie | den 1-5 Buchstaben eines männlichen Eigennamens beigefügt verwandelt diesen in ein Kosewort; z. B. Miĥael' ― Mi'ĉj'; Aleksandr' ― Ale'ĉj' - | приставленное къ первымъ 1-5 буквамъ имени собственнаго мужскаго пола, превращаетъ его въ ласкательное; напр. Miĥael' ― Mi'ĉj'; Aleksandr' ― Ale'ĉj' - | dodane do pierwszych 1-5 liter imenia własnego męzkiego rodzaju zmienia je w pieszczotliwe; np. Miĥael' ― Mi'ĉj'; Aleksandr' ― Ale'ĉj' - .

Do en kvar referenc-lingvoj "1-5" literoj, en la angla neniu indiko. En franca, rusa kaj pola "unuaj literoj" en la germana tiu precizigo mankas. Jam nur tiu klarigo el la UV 1893 estas nekohera. Sed nun rigardu, kion ni trovas en la vortlisto fine de § 38 de la Ekzercaro (1898). La Apudmeta Inventaro de la Fundamenta Vorttrezoro rekte apudigas ĝin al UV:

ĉj, nj - après les 1-6 [!] premières lettres d’un prénom masculin (nj ― féminin) lui donne un caractère diminutif et caressant | affectionate diminutive of masculine (nj ― feminine) names | den ersten [!] 1-6 [!] Buchstaben eines männlichen (nj ― weiblichen) Eigennamens beigefügt, verwandelt diesen in ein Kosewort | приставленное къ первымъ 1-6 буквамъ имени собственнаго мужескаго (nj ― женскаго) пола, превращаетъ его въ ласкательное | dodane do pierwszych 1-6 liter imienia własnego męskiego (nj ― żenńskiego) rodzaju zmienia je w pieszczotliwe [FE 38].

La angla restis senŝanĝita, nur la ekzemplo Johan' - Jo'ĉj' forfalis. Sed ĉe la aliaj kvar lingvoj okazis inflacio inter 1893 kaj 1898: Nun ĉie estas la "unuaj 1-6" literoj. La precizigo "unuaj" estis aldonita ankaŭ al la germana.

Fine la (lasta) ekzemplo-frazo en § 38 FE estas:

"Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo)."

Se ni preterlasas la inajn kares-nomojn, laŭ-Fundamentaj do estas:

• Johano → Johanĉjo aŭ Joĉjo

• Nikolao → Nikolĉjo aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo

• Ernesto → Erneĉjo aŭ Erĉjo

• Vilhelmo → Vilhelĉjo aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo

el kiuj nur V-i-l-h-e-l / ĉj-o estas seslitera kiel B -e -r- n- a- r / ĉj - o.

37


Tiu tuta demandeto kompreneble estas "grava" kiel la har-aranĝo de Anna Löwenstein, do preskaŭ neniel. Bertil Wennergren en sia gramatiko PMEG saĝas per nura simpla frazeto "Kutime oni konservas ĉirkaŭ 1 ĝis 5 literojn". Kaj sen spuro da dubo tio sufiĉas por la praktiko. Tamen la afereto estas bela ekzemplo, kiel malkohera estas nia Fundamenta tekstaro, historie kreskigita dum la jaroj. Kaj pri ekzegezo de la Fundamento laŭ striktaj reguloj tie ĉi ja temas. Intelektula ludado eble nur, sed pli honesta ol sensciaj tromp-provoj de iuj malbonaj onkloj-akademianoj, kiuj ŝajnigas klarecon, kie klareco mankas.


Andreo Peetermans diras: Mi ŝatas uzi vortojn kiuj finiĝas per -injo, kiel amatinjo aŭ kompatindulinjo... Sed tio estas nur persona ludeto :-)

Bernardo respondas: Jes, Andreo, sed tre ŝatata inter Esperantistoj jam de cent jaroj. Serĉu ekzemple en EBEA je "kares" en ĉiuj kampoj kaj vi retrovos la malnovan diskuton pri tiu temo en "Lingva Kritiko" de 1932:

Klemm, E. (1932). Etjo. En: Lingva Kritiko 1932:1:04 (majo), p. [4]. [sufikso; -etjo; neologismo]. Proponas novan karesan sufikson ′-etj/′: patretjo, fratinetjo, hundetjo, avinetjo ktp.

De Maertelaere, Ach. (1932). Pri karesa sufikso. En: Lingva Kritiko 1932:1:02 (mar.), p. [4]. [sufikso; -j/; -ĉj/; -nj/]. Proponas novan karesan sufikson ′-j-′ "uzinda[n] almenaŭ por senseksaj nomoj" laŭ la ekzemplo de la Nederlanda: " ′[La knabino] diras ameme: Mia pupjo (pupetjo) dormu bone!′, same kiel ŝia patrinjo diras al ŝi je la enlitiĝo: ′Mia infanjo (infanetjo), dormu bone!′."

Plus la kutimaj rebataj respondoj de Steiner, Schattat, La Colla (′-j- kaj -etj- estas nepre malkonsilindaj.′). http://www.esperantoland.org/ebea

Ial la demand(et)o pri kares-nomoj regule kaj periode varmigas la korojn de verdstelanoj. Eĉ tiu ĉi iom randa artikoleto povis ĝoji pri relative multaj alklakoj, pli ol la multe pli grava pri la Apudmeta Inventaro en sama tempo-daŭro (http://www.ipernity.com/blog/37943/283254). Eble mi estonte uzu nur titolojn kiel "Aminjo kaj ŝia hundetjo", "Ĝojo-larmoj de amatinjo" ktp. por altiri legantojn ;-))

38

http://www.ipernity.com/home/andreaslovaniensis�



http://bertilow.com/pmeg/vortfarado/afiksoj/sufiksoj/chj.html




http://www.esperantoland.org/ebea/

La Fundamenta enhavo-tabelo kaj la angla - aŭ ĉu Angla? dimanĉo 26a de Septembro 2010 je 21:51

Iuj t.n. "Akademianoj" asertas, ke la Antaŭparolo ne apartenus al la Fundamento de 1905 - malprave. Sed kion pri la "Tabelo de Enhavo"? Ĉu parto de nia "lingvo-konstitucio" aŭ ekster ĝi?

La "Tabelo de enhavo"

En la Antaŭparolo Zamenhof skribas:

"... la sekvantaj tri verkoj estas rigardataj kiel fundamento de Esperanto: 1.) La 16-regula gramatiko; 2) la « Universala Vortaro »; 3) la « Ekzercaro ». Tiujn ĉi tri verkojn la aŭtoro de Esperanto rigardadis ĉiam kiel leĝojn [! kursivo en la originalo] por li, kaj malgraŭ oftaj tentoj kaj delogoj li neniam permesis al si (almenaŭ konscie) eĉ la plej malgrandan pekon kontraŭ tiuj ĉi leĝoj [!]; ..."

Fundamento, Enhavo-tabelo, 199… Kaj en la lasta frazo Zamenhof daŭrigas:

"Leĝan [!] sankcion ili [liaj ideoj pri la Fundamento] ricevos nur en tia okazo, se ili estos akceptitaj de la unua internacia kongreso de esperantistoj, al kiu tiu ĉi verko kune kun sia antaŭparolo estos prezentita."

Kiel konate, tiel okazis. Per la Bulonja Deklaracio la esperantistoj akceptis "tiun ĉi verkon", nome do Gramatikon, UV kaj Ekzercaron kune kun la Antaŭparolo kiel "Fundamento de Esperanto" (1905). La enhavo-tabelo do klare ne apartenas al la Fundamento, eĉ se ĝi troviĝas en la 1-a eldono Parizo 1905. Tiel avertas la reta eldono kaj ankoraŭ multe pli precize la libroforma, kiun oni prefere konsultu:

"... Aliparte, de la volumo de 1905, ni [= Albault] forigis ĉion, kio ne strikte apartenas al la Fundamento difinita de Zamenhof mem en la Antaŭparolo (A 11, 2): Gramatiko, Ekzercaro kaj Universala Vortaro kune kun la Antaŭparolo. Do, ni devis elĵeti reklampaĝon kaj la ĝeneralan titolpaĝon, reklamteksteton pri la Fundamenta Krestomatio ... kaj fine la Tabelon de enhavo ... Ilia ĉeesto klarigas, kial Wüster (1923) kaj pli frue Stojan (1912) erare alkalkulis unu kaj eĉ du pliajn vortojn (krestomatio kaj kompanio) al la nombro de la Fundamentaj vortoj. ..." (10-a eld. Pizo 1991, p. 26-27).

Banalaĵo, ĉu ne? La reklamo pri la Krestomatio, kiun enmetis la kompanio Hachette, ne apartenas al la kvazaŭ-leĝa Fundamento, eĉ se ĝi troviĝis en la sama libro. Same staras la afero pri la enhavo-tabelo.

Ĉu etno-nomoj kun majuskloj?

Sed nun rigardu, kion la sama Ak. André Albault, kiu verkis tiun klarigon, skribis en "Antaŭvorto al la 10-a eldono" (1991):

39



http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/antauparolo.html

http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/bulonja_deklaracio.html

http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko.html

http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/universala_vortaro.html

http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/ekzercaro.html


http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/notoj.html


"[1] Preparante tiun ĉi eldonon de la Fundamento, ni [Albault] faris al la 9-a eldono [1963] entute ok korektojn, specife al la etno-nomoj en paĝoj 142, 163, 165, 168, 205, 212, 226. Tiel "angl' (o)" fariĝas "Angl' (o), "franc' (o)" fariĝas "Franc' (o)", ktp. [= Germano, Hispano, Polo, Ruso, Turko]

[2] Tiu korektado, nome la majuskligo de la etno-nomoj, estis farita konforme al la vort-listoj kuŝantaj sur paĝoj 50 (104), 70 (124) kaj 74 (128), kaj ankaŭ al la Tabelo de Enhavo [!] sur paĝo 179 (233).

Fundamento, UV, 1991, "Anglo" [3] La etno-nomoj estas kolektivaj propraj nomoj aŭ "apelativoj", laŭ la termino sub kiu mi [Albault] priskribis aliloke tiun nom-klason: kiel tiaj ili ricevu majusklon konforme al la Fundamento.

[4] Plie estas pli bone kaj ofte pli klare, kiel montris Waringhien (PIV) kaj kiel sugestas la Tabelo de Enhavo [!] de la Fundamento mem, ke la rekte derivitaj adjektivoj konservu tiun majusklon.

[5] Ekz-e la Angla, la Franca: cetere neniu povas nei, ke lingvo-nomoj estas veraj propraj nomoj, eĉ se ni plej ofte disponas nur pri adjektivoj por ilin nomi: tamen estas kelkaj ŝatindaj substantivoj, kiel Esperanto, Sanskrito, Latino, por citi nur la plej konatajn."

Albault do pledas skribi anstataŭ "La angla reĝino parolas la francan", la frazon tiel: "La Angla reĝino parolas la Francan". Ĉu prave el la vidpunkto de la Fundamento?

Ĉu regulo pri majuskloj en la Fundamento?

1.) Eksplicitan regulon la Gramatiko ne enhavas. Oni devas dedukti el la ekzemploj de la Ekzercaro.

2.) La Tabelo de Enhavo, al kiu Albault referencas dufoje [!] en paragrafoj [2] kaj [4], ne apartenas al la Fundamento same kiel la reklamo de la kompanio Hachette. Temas pri ekster-Fundamenta argumento.

3.) "pli bone kaj ofte pli klare" estas ekster-Fundamenta argumento (eĉ se mi persone konsentas pri ĝi).

4.) Restas "la vortlistoj kuŝantaj sur paĝoj 104, 124 kaj 128", nome vort-klarigoj fine de §§ 20, 34 kaj 37 de la Ekzercaro, kvar okazoj de etno-nomoj kun majuskloj:

• uj - ... Turko Turc - Turkujo Turquie ... Turko Turk - Turkujo Turkey ktp. (same por germana, rusa kaj pola) (§ 20, p. 104)

• Hispano Espagnol - Spaniard - Spanier ktp. (§ 34, p. 124)

• Germano Allemand - German - Deutscher ktp. (§ 34, p. 124)

• Franco Français - Frenchman - Franzose ktp. (§ 37, p. 128)

Kontraŭ ili staras multaj frazoj el la Ekzercaro mem, ekzemple en

• § 16: "Ili estas rusoj."

40



• § 16: "ruso - russe | Russian | Russe | русскій | rossjanin".

• § 27: "La personoj, kiuj ne komprenas la uzadon de la artikolo (ekzemple rusoj aŭ poloj, ...)", do ne "Rusoj aŭ Poloj".

• § 27: "polo - Polonais | Pole | Pole | Полякъ | Polak".

• § 34: "Mi ne scias la lingvon hispanan, sed per helpo de vortaro hispana-germana mi tamen komprenis iom vian leteron".

• § 36: "La hebreoj estas Izraelidoj, ĉar ili devenas de Izraelo."

• § 36: hebreo - juif | Jew | Jude | еврей | żyd.

• § 37: "Germanoj kaj francoj, kiuj loĝas en Rusujo, estas Rusujanoj, kvankam ili ne estas rusoj."

• § 40: "La rusoj loĝas en Rusujo kaj la germanoj en Germanujo."

• ktp.

Kiu ŝatas, povas daŭrigi serĉante je etno-nomoj en la Ekzercaro.

Provizora resumo

1. Eksplicita regulo pri uzo aŭ ne-uzo de majuskloj ĉe etno-nomoj kaj ties derivaĵoj mankas en la Fundamento.

2. La troveblaj ekzemploj en la Ekzercaro foje uzas, foje ne uzas majusklojn ("la hebreoj estas Izraelidoj"). Temas pri unu el pluraj norm-kolizioj en nia "lingvo-konstitucio". Por kohere solvi ĝin necesas pli detala studo.

3. La referenco al la "Tabelo de Enhavo de la Fundamento mem" ŝajnigas esti argumento surbaze de la Fundamento. Fakte ĝi tia ne estas, ĉar la enhavo-tabelo ne apartenas al la Fundamento, eĉ se ĝi troveblas en la sama libro publikigita en 1905.


Cyril Brosch diras: Mi ne retrovis la fonton, sed ie Wennergren skribis, ke male la la propraj nomoj de landoj (k.s.), kiuj kompreneble aperas majuskle, vortoj kiel "franco", "ĉino" ktp. ne estas pli individuaj aŭ specifaj ol "najbaro" aŭ "ĉefo", ili estas simplaj apelativoj, kiujn oni skribu minuskle.

Mi plene konsentas kun tia opinio. Nur en la pluralo ili eble similas al propraj nomoj, se oni komprenas ekz. "rusoj" ne kiel individuaron, sed kiel unu tutaĵon, la popolon.

Mi pensas, ke la (malplimulta) apero de majusklaj nomoj de popolanoj ŝuldiĝas al etnolingva influo (ekz. de la pola).

Jens S. Larsen diras: Demando ja estas, ĉu la tuta distingo minuskloj/majuskloj ne estas nure tipografia afero, ne tuŝanta la lingvon kiel lingvon. Mi mem preferas ligi majuskligon al la radiko; do ne nur Danio, Dana, Dano, sed ankaŭ Danigi kaj elDanigi. Mi tion tamen ne uzas kiam mi redaktas la membroorganon de DEA, Esperanto en Danio ...

Andreas Kueck diras: Lau mi estas grave diferencigi inter jenaj du aferoj:

41







1) la el tri unuopaj verkoj konsistanta (lingva) fundamento (kun minuskla f) de Esperanto

2) la (unu) verketo "Fundamento de Esperanto" (kun majuskla F), t. e. libro, al kiu apartenas ankau la Antauparolo. En la Bulonja Deklaracio tekstas "la verketo 'Fundamento de Esperanto'". Sekve: Kune kun la akcepto de Bulonja Deklaracio estis ankau akceptita la Antauparolo. Jen interesa diskuto prie inter Akademianoj:

3) http://www.esperantio.net/index.php?id=198

Pri majuskloj kaj minuskloj che popolnomoj: Prie la Fundamento ne estas unueca. Ekzemple tekstas unuflanke "Mi ne scias la lingvon hispanan ..." (§ 34), "Germanoj kaj francoj, kiuj loghas en Rusujo, estas Rusujanoj, kvankam ili ne estas rusoj." (§ 37), "La rusoj loghas en Rusujo kaj la germanoj en Germanujo" (§ 40), "ruso [...] Russe" kaj "polo [...] Pole" (§ 27), aliflanke tamen "Turko Tuerke " (§ 20), "Hispano [...] Spanier [...] Germano [...] Deutscher " (§ 34) kaj "Franco [...] Franzose" (§ 37).

Bernardo respondas: Dankon al Cyril, Jens kaj Andreas pro la komentoj. Fokuso de mia intereso en la artikoleto estis ne tiom la eterna diskuto pri majuskloj, sed la fakto, ke la enhavo-tabelo ne apartenas al la Fundamento, kaj ke argumentado per ĝi estas ekster-Fundamenta argumentado (kio estas tute en ordo, sed oni ne veku la misan impreson, ke temus pri argumento surbaze de la Fundamento).

Pri la multaj detal-demandoj pri la majuskloj vd. EBEA: http://www.esperantoland.org/ebea serĉante je "majuskl" (ekz. Esperanto / esperanto, monat-nomoj, Angla /angla, Edama / edama fromaĝo, Ĝeneva Lago / Ĝeneva lago, tute neniu majuskloj, ĉar ne ekzistas en la araba ktp. ktp.).

Cyril Brosch respondas: Ho, jes, sed viaj argumentoj estas tiom konvinkaj, ke mi ne plu sentis bezonon ilin komenti. ;-)

42




http://www.esperantio.net/index.php?id=198




Ĉikani sub cipreso pri Deino dimanĉo 24a de Oktobro 2010 je 09:52

Ĉu vi jam divenis mian hodiaŭan temon, leginte la titolon? - ĉikani, Deino? Nu, temas pri ordinaraj, vulgaraj pres-eraroj en la Fundamento ... kaj iom pli.

En la Apudmeta Inventaro ni trovas:

-----

ĉikan' - cancaner | chicane | Klatschereien machen | сплетничать | rozsiewac plotki.

o Ĉi-ká-no [FE 2]. Cikano [FE 4, pres-eraro, legu Ĉikano].

cipres' - cyprès | cypress | Cypresse | кипарисъ | cyprys. — Ci-pré-so [FE 3].

De-í-no [FE 2, pres-eraro, legu Fe-í-no aŭ Di-í-no].

-----

ĉikan' laŭ la UV 1893 do verbo. Substantive ĝi estas uzata kiel "Ekzerco de legado" en §§ 2 kaj 4 de la Ekzercaro (FE 1898). En § 4 tamen mankas la cirkumflekso super la majuskla -C-. Ni jam scias, ke FE 1898 estas la 2-a eldono de la Ekzercaro. En § 4 (p. 4) de la 1-a eld. de 1894 ankoraŭ estis ĝusta: Ĉikano [1], same en la 3-a eld. 1900 samloke: Ĉikano. Vorto "cikano" ne ekzistas.

De-í-no estas plia prononc-ekzerco en § 2 FE. Ankaŭ tiu vorto ne ekzistas, kunmetaĵo de la prepocizio "de" kun "-ino" estas sensenca. La 1-a eld. 1894 ĉi-kaze ne helpas: Jam tie ni trovas "De-í-no". Same ne helpas la kunteksto:

Ju-ris-to. Kra-jó-no. Ma-jés-ta. Tuj. Dó-moj. Ru-í-no.

Prúj-no. Ba-lá-i. Pá-laj. De-í-no. Véj-no. Pe-ré-i [FE 2].

Evidente oni tie ĉi lernu la prononcan diferencon inter -i- kaj -j-, pli precize ke oni ne elparolu -j- se du vokaloj staras unu apud la alia (ru-ino, de-ino, pere-i ktp.). Tio ne helpas por decidi, kion Zamenhof celis per "Deino". Kaj fe'in' kaj Di' (tiel majuskle) troviĝas en la UV kaj plurloke en FE.


ĉigan' ankaŭ signife estas duba kaj malfeliĉa vortara artikolo el UV. FE ne helpas, havas ĝin nek en la lecion-finaj vort-listoj, nek en ekzemplo-frazo. La Akademiaj Korektoj (AK 1914) anstataŭigis la anglan chicane per cavil at, gossip mischievously (nu, pli precize, ili ja ne povas anstataŭigi, sed nur rekomendi "anstataŭ chicane legu cavil at, gossip mischievously"). Albault klarigas en siaj Lingvaj Rimarkoj (p. 317):

Origine dusignifa: 1. (laŭ franca, germana, rusa kaj pola kaj laŭ la AK de la angla) en 1963 jam arkaa por klaĉi. 2. (laŭ la angla kaj la AK de franca, angla kaj germana) Laŭetimologie: Intence fari al iu malhelpojn, fari malagrablaĵojn al iu por montri sian superecon (Kabe).

Kaj fakte, la AK proponas por la franca "anstataŭ cancaner legu chicaner", por la germana "anstataŭ Klatschereien machen legu schikanieren".

43





http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-buch?apm=0&aid=100084&teil=0203&seite=00000010&zoom=4





Elir-punkto kiel tiom ofte estas la Rusa-Internacia (RE 1889), tie p. 191: Cплетничать [ĉiuj vortaraj artikoloj en RE komenciĝas per majusklo; en UV ŝanĝita al normala minusklo] ĉikan'. Poste sekvas la kutima inversigo en la Meza Vortaro (MV 1889): ĉikan' Klatschereien machen. Tio estas tre stranga kaj plene nekutima germana. Normale estus klatschen, kiu tamen estas dusignifa (klaĉi kaj aplaŭdi). Nu, eble iu povas rakonti al ni iom pli pri la rusa cплетничать de 1889 kaj la samjara pola rozsiewac plotki.

Kiel ajn: Se ekzistus premio por la plej malsukcesita vortara artikolo en la Fundamento, ĉikan' certe estus kandidato.

Ĉe cipres' kontraŭe ĉio iris glate. Eĉ la germana traduko Cypresse estas laŭ la reguloj de la 1890-aj jaroj. Surbaze de la decidoj de la Dua Ortografia Konferenco de 1901 oni povis skribi kaj Cypresse kaj Zypresse. La formo kun -Z- estas la nun nura ĝusta. Same estas pri multaj aliaj vortoj el la UV: cigar' Cigarre → Zigarre, cigared' Cigarette → Zigarette, cirkuler' Cirkular → Zirkular (tamen apenaŭ plu uzata, nuntempe "bonlingve" Rundschreiben), cimbal' Cymbel aŭ prefere Zimbel (la germana Zimbel povas signifi tutan aron da historiaj kaj nuntempaj muzikiloj, kiel ĉiutaga vorto nun prefere Becken, Zimbel nur plu historia aŭ Biblia [2]). ktp. Ankoraŭ nuntempe aktuala tamen estas ekzemple cifer' Ziffer, cinabr' Zinnober kaj cinam' Zimmt (nuntempe tamen Zimt kun nur unu -n-).

Por fini jen ankoraŭ BK (Bernarda Korekto) de la titolo:

Anstataŭ la Fundamenta "Ĉikani sub cipreso pri Deino" legu "Klaĉi sub cipreso pri Diino".

------

[1] Rigardu la paĝon atente: Evidente la diakritoj super la majuskloj estis aldonitaj permane! Eĉ ne du estas identaj.

[2] Londona Biblio: Se mi parolus la lingvojn de homoj kaj anĝeloj, sed ne havus amon, mi fariĝus sonanta kupro aŭ tintanta cimbalo. (Nova [!] Testamento, Al la korintanoj 1, 13). Elberfeld-a Biblio de 1871: Wenn ich mit den Sprachen (O. Zungen) der Menschen und der Engel rede, aber nicht Liebe habe, so bin ich ein tönendes Erz geworden oder eine schallende Zimbel. La Lutera Biblio (1545/1912) tamen tiuloke ne uzas Cymbel / Zimbel, sed Schelle [!]: Wenn ich mit Menschen- und mit Engelzungen redete, und hätte der Liebe nicht, so wäre ich ein tönend Erz oder eine klingende Schelle.

44



http://de.wikipedia.org/wiki/Orthographische_Konferenz_von_1901

http://de.wikipedia.org/wiki/Zypressen

http://de.wikipedia.org/wiki/Zimbel

http://de.wikipedia.org/wiki/Cymbel

http://esp.scripturetext.com/1_corinthians/13.htm

http://e71.bibeltext.com/1_corinthians/13.htm

http://multilingualbible.com/1_corinthians/13-1.htm


Bernardo diras: Plia pres-eraro en UV 1893 oni trovas ĉe bar', nome la germana traduko de bar'il':

bar' - barrer | bar, obstruct | versperren | заграждать | zagradzać.

o bar'il' - haie | hedge | Zaum | заборъ | parkan.

Anstataŭ Zaum devas esti Zaun (kun -n). Ekzistas neniu AK, sed Albault jam vidis ĝin en siaj LIngvaj Rimarkoj, p. 315.

Cyril Brosch diras: Aldoniĝas plia preseraro (en la UV, ne ĉe vi, mi ĵus kontrolis en mia eldono): En la pola devus teksti "rozsiewać", do kun akcento sur la c.

Bernardo respondas: Dankon, Cyril. Kaj ankoraŭ plia dubindaĵo, tre probabla pres-eraro en § 4 FE: "Spino." anstataŭ "Ŝpino.", kvankam Spino same en la 1-a eld. 1894 kaj la 3-a 1900 (ligilojn vd. en la teksto). Sed:

La "Ekzerco de legado" en § 4 nur ripetas per normala skribo (partojn) de la Ekzercoj de legado el §§ 2 kaj 3. Tiel ekzemple:

bala' - balayer | sweep | fegen | мести, заметать | zamiatać. — Ba-lá-i [FE 2]. —Ba-lá-u [FE 3]. Balau [FE 4].

bon' - bon | good | gut | хорошій, добрый | dobry. -- bona - bon | good | gut | добрый | dobry [FE 8].

o bonaĵo — Bo-ná-ĵo [FE 2]. Bonaĵo [FE 4].

cent - cent | hundred | hundert | сто | sto. — cent - cent | hundred | hundert | сто | sto [FE 12].

o cento — Cén-to [FE 2]. Cento [FE 4].

ktp.

Ĉiuj 54 el 55 vortoj en FE 4 troviĝas jam en aŭ FE 2 aŭ FE 3. Eksklusive nur la sola Spino estus escepto. Apenaŭ povas esti dubo:

spin' - épine du dos, échine | spine, back-bone | Rückgrat | хребетъ | grzbiet. [Kp. Spino – FE 4, probabla pres-eraro, vd. Ŝpino]

ŝpin' - filer | spin | spinnen | прясть | prząść.

o ŝpino — Ŝpí-no [FE 3]. Spino [FE 4, pres-eraro, legu Ŝpino].

Tion eĉ Albault ne prikomentas. Sed oni tuj vidas ĝin per Apudmeta Inventaro.

45








La germana de Zamenhof: ĉu prusa germana aŭ aŭstra germana? lundo 25a de Oktobro 2010 je 18:52

Rakontinte pri la Zamenhofa traduko de plenaĝa per mündig, mi montris, ke tio jam estis malmoderna en la 1890-aj jaroj. Nu, bone, sed kie? Certe en Germanio, sed ĉu ankaŭ en Aŭstrio?

Hodiaŭ mi telefonis kun kolego en Vieno. Subite li uzis la vorton unmündig (neplenaĝa).

- Kio? Ĉu vi povas ripeti?

- He? Nu, unmündig, kompreneble - li ripetis en sia ĉarma onda akĉento viena.

- Ach so! - mi raŭke prusis.

Kiam mi remetis la aŭskultilon sur la aparaton, en mia menso ekformiĝis bildo de saĝa, afabla profesoro japana, kies prelegojn mi vizitis antaŭ multaj jaroj. Li mirinde bone parolis la germanan, tamen kun facile aŭskultebla melodio de Vieno, ĉar tie li lernis ĝin. Krome en liaj lecionoj daŭre iuj Rauchfangkehrer stumplis en Stiegenhaus, akcidentoj, kiujn miavilaĝe oni priskribus per Schornsteinfeger kaj Treppenhaus (kamen-purigistoj en ŝtuparejo). Kiam la memoro estis fariĝinta tute klara, mia iama instruisto rigardis min rekte en la okuloj.

§ 21 ABGB (1812)

- Zamenhof studis en Vieno, Bernardo, ne en Berlino - li trankvile kaj enigmo-vizaĝe diris.

- Eh ..., aligato, sinjoro profesoro - mi murmuris, sed li jam estis for.

Jes, en Vieno, do. Tie de post 1812 ĝis hodiaŭ validas la Ĝenerala Civila Kodo (ABGB). Kaj ĝi ankaŭ validis en tiuj partoj de nuntempa Polando, kiu apartenis al la Habsburga Monarkio ekde 1772 kaj 1795. Eĉ pli: Ĝi restis valida leĝo en Polando ĝis 1965! § 21 ABGB 1812 difinas

• Kinder: homoj malpli aĝaj ol 7 jaroj

• Unmündige: homoj malpli aĝaj ol 14 jaroj

• Minderjährige: homoj malpli aĝaj ol 24 jaroj

Nuntempe Minderjährige laŭ ABGB estas homoj malpli aĝaj ol 18 jaroj, Unmündige malpli aĝaj ol 14 jaroj. Sed ĝis nun la termino mündig ekzistas en la aŭstra (kaj svisa) leĝoj, sed ne en la germana [1]. Nu, Zamenhof ne estis juristo kaj certe ne volis imiti la sistemon de la aŭstra ABGB per plen'aĝ'. Sed ja la termino mündig estis ankoraŭ aktuala termino en la 1890-aj jaroj - se ne en Germanio, ja en la germana de Aŭstrio!

Uf! Ek, ni do relegu la germanan de la Fundamento, ĉu ni eble trovos pliajn aŭstrismojn. Ĉu "selbander" vere estis ĝenerale arkaa jam fine de la 19-a jarcento aŭ arkaa nur en Germanio, tamen ne jam en Aŭstrio? Kaj kion pri vezir' Vezier? Ĉu arkaismo aŭ aŭstra lingvo-uzo?

Rezoninte ĝis ĉi tie, mi komprenis, kial mia ŝatata japana profesoro rigardis min tiel enigmo-vizaĝe ... kaj kial li malaperis tiel rapide. Kiu helpos al mi nun?

46



http://www.ipernity.com/blog/37943/283952/comment/12280434#comment12280434



http://de.wikipedia.org/wiki/Allgemeines_b%C3%BCrgerliches_Gesetzbuch

http://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Gesetzesnummer=10001622

http://de.wikipedia.org/wiki/M%C3%BCndig





-----

[1] Escepto estas nur la titolo de § 1303 BGB: "Ehemündigkeit".


Thierry Salomon diras: Eble kelkaj aliaj strangaĵoj venas el arkaismaj germanaj vortoj pere de la jida lingvo.

Milokula Kato diras: Eble li provlegigis sian tekston al iu aŭstriano. Eble li havis ĉemane vortaron presitan en Vieno. Li estis studinta la germanan en la varsovia gimnazio. Kiu estis lia instruisto de la germana? Eble iu aŭ aŭstriano.

Pri la jida: mi certas ke la vorto mündig ne ekzistas en ĝi. Almenaŭ la tradukilo de Google tradukas la germanan mündig al la jida kiel FUN CAJT.

Bernardo respondas: Dankon al Thierry kaj Kato. Se mi ĝuste komprenas, tiu "fun cajt" laŭvorte en la germana estas "von Zeit", do homo "de tempo / de aĝo", ĉu?

Jens S. Larsen diras: Aŭstra kaj Jida influo al cetere orient-Prusa bazo... plus tendenco de arkaismo en la tiutempaj vortaroj, pli forta ol en la hodiaŭaj.

Bernardo respondas: Ĉe ŝtup'ar' - escalier, échelle | staircase | Treppe, Leiter | л�стница | schody, drabina (same en FE 19 -ar') estas "Treppe" (Germanio), ne "Stiege" (Aŭstrio).

Precipe ankaŭ via dua atentigo ŝajnas al mi grava, Jens. Bedaŭrinde mi ne jam sukcesis havigi al mi la Schmidt-vortaron:

http://www.ipernity.com/blog/37943/278588. Eble la Reĝa Biblioteko en Kopenhago havas ĝin (?)

Tie oni devus ekzemple serĉi je stup' - étoupe | tow | Hede | пакля | pacześ. "Hede" por mi estas tute malkomprenebla (vd. en la germana Vikipedio ĉe Werg: http://de.wikipedia.org/wiki/Werg), sed aperas en la Oeconomische Encyclopädie (1773 - 1858) de J. G. Krünitz:

"Hede, (die) Heede, ein vornehmlich in Niedersachsen übliches Wort, das Werk oder vielmehr Werrig, d. i. die verworrenen gröbern und kürzern Fasern des Hanfes und Flachses zu bezeichnen, welche im Hecheln davon abgesondert werden, besonders das Mittelwerrig, welches die zweyte Hechel gibt, wo dieses Wort in einigen Gegenden auch Heide lautet.

Daher das Bey= und Nebenwort heden, aus Hede verfertigt. Hedene Leinwand."

Por diri la veron: Eĉ tion mi ne komprenas kaj ne povus klarigi, kio estas Hede. Ĉiukaze do nord-germana vorto (!).

Cyril Brosch diras: Hm, mi tute ne komprenas, kial mündig estu arkaikaĵo en Germanio, por mi precipe ĝia neaĵo unmündig estas tute normala vorto, same pensas mia edzino, kaj ni certe ne estas aŭstrianoj. ;-)

47






http://www.gesetze-im-internet.de/bgb/__1303.html







http://de.wikipedia.org/wiki/Werg


Milokula Kato diras: Ne forgesu ke la lingvoj ŝanĝiĝas kun la tempopaso. Kio nun estas taksata kiel aŭstiaĵo eble estis kutima por la tuta germanparolantaro...

Rigardu: por signifi manĝejon kie oni estas priservata Z. prenis la rusan fremddevenan vorton restoracija => restoracio. Dume la rusa forĵetis ĉi tiun formon kaj alprenis iom alian restoran. Do la verda lingvo restis kun la antikvaĉa fundamentaĵo.

La samo okazis kun la vorto kupeo (=vagonero). La germana forĵetis (favore al Abteil) la francdevenan vorton, dum la nuntempaj francoj eĉ ne komprenas ĝin tiusence (compartiment). Nur la rusoj (eble iuj aliaj) uzas tiuforman vorton.

Jens S. Larsen respondas: La Dana vorto por kupeo estas "kupé". Ne ekzistas antikvaĉaj aŭ modernaĉaj vortoj, nur pli aŭ malpli vaste uzataj.

Milokula Kato respondas: Ankaŭ pri la "modernaĉaj" vortoj vi pravas.

Mi volis diri, ke la pasinttempaĵo plifortigas mian senton ke Esperanto estas io eksmoda. La sento estas ja tute subjektiva kaj individua, do mi ne respondecas pri ĝia publika esprimo, Nek temas ĉi-kaze pri praveco aŭ nepraveco.

Cezar (Kaiser)pro diras: Ankaŭ en orienta Germanio "unmündig" estas tute normala vorto, sed en iom alia ne tiom kategoria sed pli malŝata senco, min tio ankaŭ memoras pri esprimo de filozofo I.Kant el Orienta Prusujo, Königsberg: "die selbstverschuldete Unmündigkeit des Menschen " (la memkulpata infaneco de homo ( kiu mem kulpas, ke li ankoraŭ estas kvazaŭ infano kaj ne plenkreska konscia ŝtatcivitano.)

Mi supozas, ja scias, ke Zamenhof lernis la germanan unue el libroj, parte tial, ĉar ankaŭ lia patro jam regis ĝin, do L. L.Zamenhof okupiĝis pri la lernado de la germana longe antaŭ ol li praktikis ĝin ankaŭ parole en Vieno, sed influon tiu viena tempo sendube havis al li, kompreneble.

Mia precipa laŭdo pri tiu ĉi artikolo, kiu repensigas min pri ofte malatentata flanko de lingvoj. Mi trovis multajn faktojn pri B.Traven per tio, ke mi sekvis al liaj biografaj spuroj, foje foje mi ankaŭ kvazaŭ perdiĝis en ĝangalo de veroj kaj duonveroj, de mensogoj kaj fantaziaĵoj, kaj tamen la historia kaj biografia fonoj estas tre gravaj por pli bone kompreni homon.

Bernardo respondas: Dankon, Cyril kaj Cezar. Oni devas precizigi: plen'ag' - mündig (anstataŭ volljährig). En *tiu* kunteksto "mündig" en Germanio estas arkaa kaj estis tio jam en la 1890-aj. Pri aliaj formoj ("unmündig"), kuntekstoj kaj sencoj povas esti alie: http://www.ipernity.com/blog/bernardo/284536.

Cetere tute klara nord-germana vorto estas:

sabat' - samedi | Saturday | **Sonnabend** | суббота | sobota. — sabato - samedi | Saturday | **Sonnabend** | суббота | sobota [FE 20]. ― Hodiaŭ estas sabato, kaj morgaŭ estos dimanĉo [FE 20].

Du fojojn "Sonnabend" anstataŭ la sud-germana "Samstag" (nuntempe probable pli

48





http://www.ipernity.com/home/cezar�






kutima, almenaŭ tiu vorto, kiun oni kutime uzas en la televidaj novaĵelsendoj).

Restas malklara bildo, eble Jens pravas.

Pierre Levy diras: Lingvoj evoluas. La rusa ortografio de la Fundamento estas kaduka. Ankaŭ la pola trapasis plurajn reformojn. Pri la angla mi ne scias, sed estas probable, ke ankaŭ la angla de la Fundamento ne rigore respondas al la nuna. Ĉu tio signifas, ke la Fundamento estas kaduka?

Miaopinie nepre ne, kaj estus gravega eraro ŝanĝi la neŝanĝeblan Fundamenton tial, ke ĝiaj referencaj lingvoj evoluis. Iliaj kadukaĵoj estas kadukaj, sed la Fundamento devas resti senŝanĝa.

Ĉu oni devas do ignori tiujn evoluojn? certe ne. La solvo estas aparte aldoni konvenajn laŭbezonajn komentojn kiuj aktualigu la referencojn kaj konservas la neŝanĝeblecon de la Fundamenta Esperanto. Kiu ne komprenas la gravecon de neŝanĝebleco de normo por la Internacia Lingvo rajtas ja nomi sin esperantisto (neniu leĝo malpermesas tion), sed li ne estas konsekvenca esperantisto, nome konsekvenca defendanto de la uzo kaj disvastigo de la Internacia Lingvo. Esperanto ne estas "eksmoda" sed devas resti ekstermoda.

Bernardo respondas: Jes, Pierre, la rusan ortografion la rusa revolucia registaro ŝanĝis en 1918. Eta prezento pri la evoluo de la pola ortografio estus tre bonvena!

Mi tute konsentas, ke la Fundamento ne estas kaduka, sed historia dokumentaro. La lasta tre merit-plena (eĉ se nur parta) prikomento de André Albault okazis antaŭ preskaŭ 50 jaroj (1963). Estus bone havi pli modernan komentarion surbaze de la nuntempe pli bonaj esplor-kondiĉoj.

Nova komentario jes, ŝanĝo de la Fundamento - NE!

----

komentari' - commenter | comment | erläutern, commentiren | комментировать | komentować. [de: commentiren -> nuntempe kommentieren]

Bernardo diras: kamen'tub' -> nord-germana "Schornstein", ne aŭstra "Rauchfang":

kamen' - cheminée | fire-place | Kamin | каминъ | kominek. — kameno - cheminée | fire-place | Kamin | каминъ | kominek [FE 25]. ― Sur la kameno inter du potoj staras fera kaldrono [FE 25]

o kamen'tub' - cheminée | chimney | Schornstein | дымовая труба | komin.

tub' - tuyau | tube | Röhre | труба | rura. — tubo - tuyau | tube | Röhre | труба | rura [FE 40].

o tubeto - ... tubeto, en kiun oni metas cigaron, kiam oni ĝin fumas, estas cigaringo [FE 40].

o kamen'tub' - cheminée | chimney | Schornstein | дымовая труба | komin [UV kamen’].

49







Plena kruĉo, plena portreto, plena vortaro sabato 23a de Oktobro 2010 je 18:23

La Apudmeta Inventaro de la Fundamenta Vorttrezoro ĝojige progresas, kvankam daŭre kaj ĉiam oni povus interrompi, miri kaj rakonti historietojn pri veziroj, plenaj kruĉoj, plenaj portretoj - kaj pri akra manko de fidinda komentario pri nia Fundamento ...

Jen ĉio, kion nia baza lingvo-kodo (ŭaŭ!) instruas nin pri plen' (fonto AIFV, duobla ŭaŭ!):

plen' - plein | full | voll | полный | pełny. — plena - plein | full, complete | voll | полный | pełny [FE 11]. La pli juna filino, kiu estis la plena portreto de sia patro laŭ sia boneco kaj honesteco, estis krom tio unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi [FE 11]. Inter aliaj aferoj tiu ĉi malfeliĉa infano devis du fojojn en ĉiu tago iri ĉerpi akvon en tre malproksima loko kaj alporti domen plenan grandan kruĉon [FE 13]. ... glaso da vino estas glaso plena je vino [FE 32].

o plen'aĝ' - majeur | of full age | mündig | совершеннол�тній | pełnoletni.

o plen'um' - accomplir | accomplish | erfüllen | исполнять | spełniać. — plenumi - accomplir | fulfil, accomplish | erfüllen | исполнять | spełniać.) [FE 31 um’]. — Li tuj faris, kion mi volis, kaj mi dankis lin por la tuja plenumo de mia deziro [FE 31]. Ekzemple [por um']: plenumi, kolumo, manumo [FE 42]. Mi volonte plenumis lian deziron [FE 42].

Se vi paciencis legi miajn lastajn blogerojn vi tuj komprenas: post plen' sekvas la tradukoj, kiujn donas la Universala Vortaro (UV 1893). Ankaŭ (post la longa streko) la vort-listo fine de § 11 de la Ekzercaro (FE 1898) havas ĝin, aldonas la vort-kategorion per -a (plena) kaj kompletigas la anglan rubrikon, aldonante complete apud "full". Sekvas tri ekzemplo-frazoj el §§ 11, 13 kaj 32 FE.

La du lastaj havas, kion ni atendas: plena glaso (je vino), plena kruĉo (je akvo). La interesa estas la unua trafo, kie plen' ne estas uzata objekt-rilate, konkrete, sed figurative, metafore, abstrakte: "plena portreto". Evidente tio volas diri "la knabino fizionomie tute similas al sia patro". Oni miras, ke la Akademiaj Korektoj (AK) de 1914 notas por la angla: "plen' - full, complete". Hm, nu bone, tio estas nenio nova, tion la Fundamento ja mem havas en la vort-listo fine de § 11 FE - memkompreneblaĵo nur! Kio necesus, estus korekto de la germana! Ĉar (ankaŭ) la germana havas du vortojn por la du sencoj (objekt-rilata kaj metafora) de plen': voll kaj vollständig. Ekzemple: "ein volles Glas (Wein)", "ein voller Krug (Wasser)" (glaso kaj kruĉo), sed "ein vollständiges [sed ne volles!] Portrait", "ein vollständiges [sed ne volles!] Wörterbuch" (plena vortaro). Sed tian Akademian Korekton ni ĝis hodiaŭ ne havas! Nek "lingvan rimarkon" en la libro-eldono de André Albault.

Nu bone, tute konsekvenca la germana ne estas (kiu lingvo estas konsekvenca?). Ja ankoraŭ plian trafon pri plen' la Fundamento liveras: plen'aĝ' en la UV. Ankaŭ ĝi do ekzemplo de la ne-objekta, metafora uzo, tradukita germanen per mündig, kiu estas malmoderna, apenaŭ plu uzata vorto por volljährig. Jes, voll'jähr'ig, laŭvorte plen'aĝ'a, ne iu "vollständig jährig".

Kaj je la fino la kremo sur la torto: Ĵus mi asertis, ke mündig estus nuntempe malmoderna vorto. Kaj nun divenu sub kiu kap-vorto la Brockhaus-Enciklopedio, 14-a eld. de 1894-1896, traktas la temon. Ĉu sub mündig aŭ sub volljährig? Se vi aŭskultis al nia maljuna veziro, vi divenos ĝuste: sub volljährig! Jam en la epoko de Zamenhof tio kaj nur tio estis la adekvata traduko de plenaĝa, mündig jam tiujardeke ĉefe nur uzata en historia kunteksto. Neniu

50






http://www.retrobibliothek.de/retrobib/seite.html?id=136219

surprizo, se ni memoras pri la forta elinterna karaktero de la germana mallonge post la fondiĝo de la Imperio en 1871. Tiu "bonlingva" ideologio estis aparte forte realigitaj en tiuj sferoj, kiuj estis rekte submetitaj al la juna ŝtato: en juro kaj administrado, en la fervoja fako ktp. Kaj Volljährigkeit, plenaĝeco estas jura termino, do prioritate "pure" germanigita.

La germana de Zamenhof estas tiu de ĝentila maljuna onklo, el la fora epoko iam antaŭ la "renaciigo" de la popolo en 1871 - ĉarma, gemuta, sed iom malnove bakita.


Jens S. Larsen diras: Kiamaniere "volljährig" estas pli Germana ol "mündig"? Laŭ Dana vortaro, la vorto "myndig" estas pruntita el la Germana "mündig", kiu estas derivaĵo el "Mund" (buŝo).

Bernardo respondas: Ĝusta demando, dankon Jens. Fakte oni tiukaze ja ne anstataŭigis latin-franc-devenan vorton per german-devena kiel en multaj aliaj ekzemploj (Bürgerliches Gesetzbuch anstataŭ Zivilgesetzbuch - civila kodo, code civile; (Rechts)anwalt anstataŭ Advokat), sed unu german-devenan per alia german-devena "mündig" per "volljährig".

La precizan kialon mi ne jam trovis. Kiam oni ekpreparis unecan civilan kodon por la nova Imperio, mallonge post 1871, kiu fine ekvalidis la 1-an de januaro 1900, ekzistis du skoloj: la "german-jura" kaj la "romi-jura". La romi-jura ĉirkaŭ Savigny preskaŭ komplete venkis (nur ĉefe en la juro de asocioj kaj kooperativoj restis elementoj de la "germana" juro). Eble la termino "mündig" sonis tro german-jura, tiel ke oni kreis novan (?).

Do eble la ekzemplo mündig -> volljährig ne estas tre trafa. Tamen mian kernan tezon ("mündig jam ne plu moderna, kiam Z. uzis ĝin en la UV") tio ne tuŝas.

Cetere pri la etimologio de mündig el Mund (buŝo): miaopinie tre bela bildo, nome persono atingis aĝon, en kiu li aŭ ŝi kapablas paroli por si mem, ne plu bezonas aliulojn (ekz. gepatrojn), kiuj malfermas la buŝon. Nuntempe tamen probable preskaŭ neniu plu vidas la rilaton inter Mund kaj mündig, neniu plu tuj eksentas tiun bildon. Eble fine de la 19-a jarcento jam estis simila kaj "mündig" impresis fremde kaj ne plu senpere kompreneble dum "volljährig" ŝajnis pli memklariga, parola vorto - kio povus esti plia kialo, kial la civila kodo de 1900 uzis kaj ankoraŭ uzas ĝin (?)

Cyril Brosch diras: mündig ne devenas de Mund 'buŝo', sed de samsona, nun arkaikiĝinta substantivo kun la signifo "protekto, kuratoreco", kiu eble havas rilaton al la latina manus 'mano'. mündig do estas persono, kiu sama povas sin (jure) protekti.

Bernardo respondas: Jes, dankon, Cyril. Tiel ankaŭ klarigas la germana Vikipedio, kiu eksplicite rifuzas, ke etimologie mündig devenus de Mund: "Eine falsche Etymologie beschreibt die Ableitung vom Begriff Mund."

Sed kiel ajn, mi intertempe supozas tute alian klarigon: Por kompreni, kion Zamenhof kaj pro tio UV kaj FE diras, oni ja devas pensi en la germana de la 1890-aj jaroj, sed en la germana ne de Germanio, sed de Aŭstrio! Mi ne jam scias, ĉu tiu tezo estas ĝusta, sed estus tre danka por argumentoj por kaj kontraŭ. Legu tie ĉi: http://www.ipernity.com/blog/37943/285001.

51






http://de.wikipedia.org/wiki/M%C3%BCndigkeit

52





duope = selbander - la germana en la Fundamenta Gramatiko ĵaŭdo 21a de Oktobro 2010 je 23:18

Zamenhof surprize multe malkaŝas pri sia kono de la germana en la Germana Gramatiko: Li ne skribis la germanan de sia epoko, sed tiam jam arkaan version.

1. Germana skribo (fraktur-skribo) La titolo la de la Germana Gramatiko (G-de) en la Fundamento (1905) estas "Grammatik", sed ĝi ne estas skribita per nia nuntempa latina skribo, sed per la tiama fraktur-skribo. Bedaŭrinde mi ne povas imiti ĝin tie ĉi, ĉar Ipernity ne disponas pri tia tiparo (karaktraro). Mi provizore pro tio substrekas teksterojn skribitajn en la tiuepoke "fremda" latina alfabeto, dum tiuj en la historie "normala" fraktur-alfabeto restas sen substrekoj. La dua linio tekstas: „A) Das Alphabet.“. Eble vi miras, ke en unu linio oni miksas latinan skribon („A)“) kun germanan („Das Alphabet.“). Tio tamen estis sufiĉe kutima tiuepoke kaj ankaŭ en nia Fundamento. Sub la esperantaj literoj (latine) staras la korespondaj germanaj same latine! Eĉ la klarigo ĉe „Ŭ, ŭ“ estas latin-skribe: „kurzes u“, dum la "Anmerkung" (noto) denove estas german-skribe (frakture).

Pri la fraktur-alfabeto oni krome ĉefe devas scii, ke ekzistas du diversaj literoj -s- laŭ la pozicio. Dum en vortoj kiel "das" (difinita artikolo neŭtra) aŭ "es" (ĝi) la vort-fina -s- aspektas simila al la latina, en vortoj kiel "ist" (estas, 3-a persono singularo) aŭ "Akkusativ", la vort-interna -s- similas al vertikala streko, facile misinterpretebla kiel, kaj interŝanĝebla kun -f-.

Fundamento, Germana Gramatiko,…

2. Malnova ortografio de antaŭ 1901

La titolo de la posta ĉapitro atentigas nin pri alia aspekto. Ĝi tekstas "B) Redetheile". La germana, kiun uzas la Fundamento aperinta en 1905, estas skribita laŭ la malnova ortografio de antaŭ 1901. Kvankam en tiu jaro okazis konferenco, kiu ŝanĝis la ortografion, la Fundamento ignoris tiun evoluon kaj restis ĉe la malnova sistemo. La eble plej tipaj ŝanĝoj (inter aliaj) estas tiuj:

• muta -h- forfalis en -th-, do Redetheile en 1901 fariĝis Redeteile (tamen restis - malmoderne en la Fundamento)

• la verba finaĵo -iren fariĝis -ieren (kun -e- indikanta, ke temas pri longa -i-), same la adjektiva -irbar [G-de B.4: "undeklinirbar"] → -ierbar: de 1901 ĝuste "undeklinierbar".

• Hülfe [G-de B.3] → de 1901: Hilfe

• multaj -c- en latin-devenaj fremd-vortoj fariĝis -k-: Adjectiv → Adjektiv, decliniren → deklinieren

Post preskaŭ 100 jaroj cetere okazis plia ortografia reformo de 1996. Laŭ ĝi ni intertempe rajtas skribi "Alfabet" anstataŭ aŭ samrange kun "Alphabet" [G-de A], la germana do iom esperantiĝis (Delphin → Delfin → delfeno).

53


http://de.wikipedia.org/wiki/Fraktur_%28Schrift%29

http://de.wikipedia.org/wiki/Rechtschreibreform#Rechtschreibreform_der_deutschen_Sprache

http://de.wikipedia.org/wiki/Rechtschreibreform#Rechtschreibreform_der_deutschen_Sprache

http://de.wikipedia.org/wiki/Reform_der_deutschen_Rechtschreibung_von_1996

3. Ne plu kutimaj vortoj Kelkaj vortoj en la Germana Gramatiko hodiaŭ impresas strange aŭ estas tute ne plu kompreneblaj:

• B.2: "vermittelst der Präpositionen" → "durch Präpositionen" aŭ "mit Hilfe von Präpositionen" - tio estis la stilo de la epoko kaj neniel riproĉebla.

• B.4: op; z.B. du'op'e, selbander

Tiu "selbander" hodiaŭ nur plu estas komprenebla por filologoj-specialistoj. La retro-biblioteko, kiu enretigas historiajn germanajn enciklopediojn kaj similajn verkojn, trovas ĝin nur en Biblia konkordanco de 1890, do eĉ ne en la tiam gvida Meyers Enzyklopädie de 1885-1892! Ĝi aperas en la Malnova Testamento en Predikanto 4,8 de la Lutera Biblio de 1545 / 1912 [1]. Eĉ la plej ampleksa vortaro de la germana, tiuj de la fratoj Grimm (kiujn vi probable konas pro la fabeloj), verkita inter 1838 kaj 1961 (do dum 123 jaroj!) nomas ĝin arkaa por la malfrua germana!

Fundamento, Germana-Gramatiko,…

La stranga "selbander" cetere jam aperas en Regulo 4 de la Unua Libro de 1887 (p. 44-45). Ĝi estas skribita per latina skribo kaj vort-identa kun Regulo 4 de la Fundamenta Gramatiko krom jenaj ortografiaj ŝanĝiĝoj:

UL 1887 → FG 1905 → germana de 2010:

• undeclinirbar → undeklinirbar → undeklinierbar

• Adjectivs → Adjektivs → Adjektivs

• Ausserdem → Außerdem → Außerdem

• giebt → gibt → gibt

De kie tiuj kvar ŝanĝiĝoj en Regulo 4? En 1891 aperis surprize detala lerno-libro "Die Weltsprache Esperanto - Vollständiges Lehrbuch" (La Mondlingvo Esperanto - Plena Lernolibro) eldonita de Wilhelm Heinrich Trompeter (1839-1901) ĉe la presejo Tümmel en Nurenbergo. Ĝi estas en fraktur-skribo kaj ĝia teksto de Regulo 4 estas absolute identa kun tiu de la Fundamento, do inkluzivas ĉiujn kvar ortografiajn ŝanĝiĝetojn (p. 14-15). Tre probable, ke la germano (pruso) Trompeter donis la finan formon al la germana teksto, eble ankaŭ la bavara (frankonia) eldonisto Tümmel (?).

Sed ni revenu al selbander. Kompreneble povus esti hazardo, unu ekzemplo, eble mispaŝo nur. Mi ne tiel insistus, se ni ne trovus multajn pliajn ekzemplojn en la Universala Vortaro (1893) pri uzo de la germana, jam arkaa en 1905 kaj eĉ 1893. La klasika, sed ne sola ekzemplo estas la mezur-unuo "laŝto". Zamenhof ne ekkonis, ke en la kunteksto de gramatiko, por klarigi la uzon de la sufikso -op kaj traduki la esperantan vorton duope la germana vorto "selbander" por siaj samtempuloj jam estis nekutima, malmoderna, neadekvata. Aŭ ĉu li tamen ekkonis kaj tute intense uzis la Biblian vorton por krei iun specialan, antikvan, kvazaŭ-sanktan, "eternan" etoson? Ankaŭ en la rusa li ja tradukis vipuro ne per la vorto ĝenerala je la fino de la 19-a jarcento (змея), sed per vorto uzata nur en Biblia kaj poezia kunteksto (ехидна)! Aŭ ĉu la klarigo estas multe pli banala, nome, ke li,

Zamenhof, Plena Lernolibro, 18…

54




http://www.retrobibliothek.de/retrobib/index.html


http://www.retrobibliothek.de/retrobib/stoebern.html?werkid=100149

http://www.bibel-online.net/bibel_1_4/21.prediger/4.html

http://de.wikipedia.org/wiki/Deutsches_W%C3%B6rterbuch

http://urts55.uni-trier.de:8080/Projekte/WBB2009/DWB/wbgui_py?bookref=16,411,71&mode=&prefix=sel&patternlist=

http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-buch?apm=0&aid=100078&teil=0203&zoom=1&seite=00000044&ues=0&x=17&y=8





http://eo.wikipedia.org/wiki/Trompeter



elprovinte sian projekton antaŭ 1887, tradukis pecojn el la Malnova Testamento kaj tiu materialo fine eniris la Unuan Libron kaj la Fundamenton?

Malgraŭ selbander, mi tamen estas tute "kontenta" pri la germana en la Gramatiko. La presisto evidente disponis pri la speciala germana -ss-, nome la -ß- (B.3: heißt, weißer). La stilo estas bona, ĝi ekzemple lerte miksas elinternajn kaj eleksterajn germanajn vortojn (B.1: Mehrzahl = B.2: Plural).

Pri la UV la afero staras malsame: La presisto evidente nek disponis pri fraktur-skribo, nek pri -ß-: "Amboss" anstataŭ tiuepoke "Amboß" (ironie de post 1996 nun "Amboss"); aprob' - gut heissen, anstataŭ gutheißen (nuntempe gut heißen), arogant' - anmassend anstataŭ anmaßend de 1901 ĝis hodiaŭ, k.t.p. La germana en UV ne nur formale, sed ankaŭ enhave multokaze estas duba, multe malpli kontentiga ol en la Gramatiko (pafilo - Flinte [!? Gewehr!] k.m.a.).

Sed tio estas alia rakonto, kiun mi rakontu alian fojon....

----

[1] "Es ist ein einzelner, und nicht selbander, und hat weder Kind noch Bruder; doch ist seines Arbeitens kein Ende, und seine Augen werden Reichtums nicht satt." - Londona Biblio: "jen estas solulo, kaj neniun alian li havas; nek filon nek fraton li havas; kaj tamen ne havas finon lia laborado, kaj lia okulo ne povas satiĝi de riĉeco".

55



http://www.site-berea.com/c/sb/index.html

http://www.site-berea.com/c/sb/index.html

La sultano kaj lia veziro sabato 23a de Oktobro 2010 je 10:38

Vezir' estas Fundamenta radiko el la Universala Vortaro (UV 1893), sultan' ja aperas en la vortaro Rusa-Internacia (RE 1889), sed ne estis transprenita al UV. Kial la osmana oficisto ja estas Fundamenta, lia ĉefo ne?

sultan' ni trovas sur paĝo 197 de RE je Султанъ (post la ortografia reformo de 1917 skribita Султан - sultan, la litero -ъ- forfalis). Ĝi estas tre internacia, arab-devena vorto. Ĉiuj lingvoj skribitaj en latina, cirila aŭ greka alfabeto en Vikipedio havas iun formon similan al "sultan" (foje kun variaĵoj kiel Soldán, Soldà, Swltan, Sulttaani, Σουλτάνος ktp.). La aliajn alfabetojn mi ne povas legi. En la kvin referenc-lingvoj de la Fundamento ni havas fr: sultan | en: sultan | de: Sultan | ru: cултан | pl: sułtan.

Ĝia esperantigo do estas evidenta kaj starigas neniujn problemojn.

vezir' ankaŭ jam troviĝas en RE 1889 (p. 17): Визирь [vizir] vezir'. Ĝia adapto al la esperanta alfabeto tamen ne estas same evidenta, kiel montras la (sola) trafo en UV 1893: veziro - Wesir

vezir' - vizir | visier | Vezier | визирь | wezyr.

Pri tri transskribaj problemoj samtempe ĝi instruas:

1) v- : ruse в, pole w

2) -z- intervokala: laŭ skribo kaj prononco en franca, germana, rusa kaj pola, krome laŭ angla prononco

3) ve- : -e- laŭ pola kaj germana, kvankam franca, angla kaj rusa havas -i-, "eble por pli klare diferencigi la radikon disde vizier-", kiel supozas Ebbe Vilborg en sia Etimologia Vortaro (vol. 5, 2001). Kaj fakte en la (fine malsukcesinta) reform-projekto de 1894 Zamenhof proponis la formon visir-, kun -i- kaj -s-, pli internacia laŭ la referenc-lingvoj!

La neceso fiksi la definitivan formon de vezir' estis eĉ pli granda, ĉar ankaŭ en la referenc-lingvoj ja temas pri nura transskribo de fremdvorto el alia alfabeto (turka, araba, persa: یزو). Vikipedio notas por la germana jenajn kvin transskribojn "Wesir (ankaŭ Vesir, Vezir, Vizir oder Vizier)", por la rusa tiujn kvin "визи́рь (ankaŭ вазир, везер, везир, визир)". Laŭ tio do la unua vokalo povas esti aŭ -i-, aŭ -a- aŭ -e-! Simile en la angla (sep [!] variaĵoj) kaj franca (kvin). Nur la pola Vikipedio mencias nur unu solan formon wezyr.

Mallonge: Transskribo de vezir' estas duba, diskutebla kaj diskutita, transskribo de sultan' ne. Tial vezir' (prave) troviĝas en la Fundamento, sultan' ne.

Jarojn poste, en 1910 en Vaŝingtono, Zamenhof mem klarigis sian "politikon" listigi en la Fundamento precipe la dubajn kazojn:

56



http://eo.wikipedia.org/wiki/Sultano


http://de.wikipedia.org/wiki/Wesir

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%80%D1%8C

http://en.wikipedia.org/wiki/Vizier

http://fr.wikipedia.org/wiki/Vizir

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wezyr


"Kiam mi verkis la lingvon Esperanto, mi unue havis la intencon verki la tutan lingvon, kun ĉiuj detaloj, kaj mi penis traduki ĉiujn vortojn, kiuj troviĝas en la plena kaj multlingva vortaro de Schmidt. Sed mi rapide rimarkis, ke pli bone estus, ke, en la komenco, la lingvo havu nur siajn plej necesajn elementojn, kaj ke mi lasu al la vivo, aŭ al kompetenta akademio, la zorgon plenigi la aferon" [1].

La Lingva Komitato (antaŭulo de la Akademio) jam tre baldaŭ alprenis la defion kaj oficialigs la pli-malpli evidentan sultan' jam en la 1-a Oficiala Aldono al la Universala Vortaro en 1909 [2]:

sultan' sultan | sultan | Sultan | cултанъ | sułtan.

Tio tamen ne jam estas ĉio, kion la turka ministro instruas al ni - ho ne! Kiel ni vidis, la Vikipedioj notas kiel ĉefajn formojn nuntempajn en franca, angla, rusa kaj pola la formojn jam troveblajn en UV de 1893. Pri la germana estas malsame: UV Vezier, nuntempe Wesir. Nenia dubo, Vezier niaepoke estas arkaa (kaj pro tio ĝi okul-frapis min). Ĉu ĝi estis tia jam en 1889?

Pierer's Universal-Lexikon, 18…

En tiu jaro la unuan fojon aperis la vorto en la Meza Vortaro Esperanto-Germana (MV 1889), el kiu - la esperanta parto preskaŭ identa - en 1893 fariĝis nia Fundamenta UV: vezir' Vezier. Jen Vezier en germanaj enciklopedioj de la 19-a kaj 18-a jarcentoj:

• 1801 - Adelung, Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart (vol. 4, Seb-Z): Vezier, der — Der Vezier, (zweysylbig) ..., aus dem Türkischen Wessir oder Wisir, ...

• 1834-1838 - Damen Conversations Lexikon: Vezier, auch [ankaŭ] Wessir

• 1854-1857 - Herders Conversations-Lexikon: Vezier — Wesir (d.h. Stütze), ...

• 1857-1865 - Pierer's Universal-Lexikon, 4-a eld.: Vezier (Wesir ...)

• 1885-1892 - Meyers Konversationslexikon, 4-a eld.: Vezier, s. [vd.] Wesir. → Wesir (Vezier, Vizir, »Träger«), ...

• 1894-1896 - Brockhaus' Konversationslexikon, 14-a eld.: Vezier, türk. Titel, s. [vd.] Wesir und Großwesir. → Wesir (franz. und engl. Schreibart Vezier, eigentlich "Träger"),

• 1911 - Brockhaus - Kleines Konversations-Lexikon, 5-a eld.: Vezier, s. [vd.] Wesir.

La rezulto estas tre klara: Komence de la 19-a jarcento la domina formo en la germana estis la "fremda" formo Vezier laŭ tiama angla kaj franca (kiuj poste ankaŭ ŝanĝiĝis), nia nuna formo Wesir postranga. Meze de la jarcento ili estis pli-malpli samrangaj ("Vezier, ankaŭ Wessir"), de post 1871 la "pure germana" Wesir venkis, Vezier fariĝis arkaa kromformo.

Ne surprize! Post la fondo de la "Dua Regno" en Versajlo en 1871 ekestis la epoko de naciismo kaj imperialismo. La germana fariĝis forte "elinterna" lingvo, "fremd"-aspektaj vortoj estis ŝanĝitaj al "pure germanaj" aŭ transskribe (franca bureaŭx → Büro laŭ la prononco), aŭ per kunmetaĵoj de "simplaj samsignifaj vortoj" (Theater → Schauspielhaus, automatisch → selbsttätig, Appelationsgericht → Oberlandesgericht). Zamenhof (nask. 1859) finis la lernejan instruadon de la germana en 1879. Evidente li - vivante ekster germanlingvujo - neniam adaptiĝis al posta tiuepoke "moderna" germana kaj / aŭ uzis malnovan germanan literaturon. Lia germana en 1887, 1889, 1893 jam ne plu estis aktuala, sed historia kiel selbander aŭ la osmana ofico de ... vezir' Vezier.

57





http://de.academic.ru/dic.nsf/grammatisch/50441/Vezier

http://de.academic.ru/dic.nsf/damen/6778/Vezier

http://de.academic.ru/contents.nsf/conversations/

http://de.academic.ru/contents.nsf/pierer/


http://www.retrobibliothek.de/retrobib/schlagwort.html?wort=Wesir




http://de.academic.ru/dic.nsf/konversations_lexikon/77450/Vezier


-----

[1] Fundamento, 10-a eld. Pizo 1991, p. 11.

[2] Cit. laŭ Kück, OLEO 2008, p. 29; la rusa tie mankas, ĝin mi aldonis el RE 1889. Restas dubo pri la uskleco. Pro afabla atentigo de Stanislavo mi tie ĉi uzas minusklon -c-.


Stanislavo diras: Duboj mi majusklo estas troaj - ĉiuj nomoj de postenoj en la rusa estas skribataj minuskle. Escepton konsistigas nur tiuj en oficialaj dokumentoj (Prezidanto, Guberniestro, ktp).

Bernardo respondas: Dankon, Stanislavo, pro la klarigo! Mi ŝanĝis la tekston laŭe, vd. ankaŭ piednoton [2] ĉe la fino ;-))

58





Iom pri la pola en la Fundamento mardo 31a de Majo 2011 je 20:42

Mi petas vian helpon pri ortografiaj ŝanĝiĝoj en la polaj tradukoj de la Fundamento laŭ la modelo histori' - historya [UV] → historja [FE 10] → historia [nuna]. Jen eta listo de (eblaj) tiaj vortoj ...

Parolinte pri la interpreto de la Fundamenta radiko histori', ni vidis, ke Zamenhof ŝanĝis la polan tradukon en la Universala Vortaro de 1893 (UV) "historya" al "historja" en la Ekzercaro de 1898 (FE). La nuna skribo estas "historia".

Despero klarigis, ke "en la jaro 1936, oni reformis la polan ortografion. Ŝajnas, ke antaŭreforme oni skribis Marja, historja, Anglja en la pola de Varsovio kaj Marya, historya, Anglya en la pola de Krakovo. Laŭ la nuna ortografio oni skribas en la pola Maria, historia kaj Anglia".

Mi nek parolas la polan, nek trovis pliajn informojn pri ortografia reformo en la pola. Mi simple rigardis en la Apudmeta Inventaro de la Fundamenta Vorttrezoro, ĉu eble estas pliaj similaj okazoj. Jen, kion mi trovis. La unua formo ĉiam estas tiu trovebla en UV 1893, la dua en FE 1898, la tria la nuntempa. "--" signifas "traduko mankas":

• cikori' - cykorya → — → cykoria {BOT}.

• diplomatio - — → dyplomacja → dyplomacja [FE 32, mankas en UV].

• gvardi' - gwardya → — → gwardia.

• ĥemi' - chemia → chemia [FE 32] → chemia.

• histori' - historya → historja [FE 10] → historia

• kancelari' – kancelarya → — → kancelarja

• litani' – litanja → — → litania

• Mesi' - Messyasz → — → Mesjasz {RELI}.

• misi' – misya → — → misja

• mister' - misterya → — →misteria

• naci' - naród, nacya → naród, nacja [FE 27] → ??

• korporaci' - korporacya, cech → — → korporacja

• ofic'ej' - biuro, kancelarya → — → kancelarja.

• parti' – partya → — → partia.

• polic' - policya → policya [FE 37] → policja

• porci' – porcya → — → porcja

• premi' – premia → — → premia

• profesi' – profesya → — → profesja.

• provinc' - prowincya → prowincya [FE 37] → prowincja.

• redakci' – redakcya → — → redakcja.

• restoraci' – restauracya → — → restauracja.

• seri' - serya → serya [FE 30] → seria.

• situaci' - sytuacya, połoźenie → — → sytuacja.

59





• staci' – stacya → — → stacja.

• ŝtof' - sztof (miara) → materja, materjał [FE 14] → materia, materiał.

• Turk'uj' - Turcya [UV uj’] → Turcya [FE 20 uj’] → Turcja.

• unc' – uncya → — → uncja.

Kiel vi vidas, nur malmultaj radikoj el UV 1893 ankaŭ aperas en FE 1898. Interesa estas precipe diplomatio, kiu mankas en UV kaj estas nur enkondukita en FE 32, kie ĝi ricevis la modernan formon kun -j-, ne kun -y-.

chemia ja aperas ambaŭloke, sed ĉiam restis senŝanĝa kun -i-. Pri historio ni jam parolis. Interesa denove estas nacya [UV] → nacja [FE 27], ĉar ĝin Zamenhof same korektis kiel historio. Li tamen nek faris ĉe policya → policya [FE 37] → policja, nek ĉe prowincya → prowincya [FE 37] → prowincja. Ĉu pretervido? Neŝanĝita fine ankaŭ Turcya [UV uj’] → Turcya [FE 20 uj’] → Turcja. Ĉe ŝtof' la Ekzercaro enkondukas tute novan tradukon. Anstataŭ la germanismon sztof (de Stoff), materja kaj materjał, ambaŭ kun (moderna?) -j- anstataŭ -y-, simile kiel dyplomacja.

Inter 1893 kaj 1898 ni do trovas du evidentajn ŝanĝojn (historja, nacja), tri nove enkondukitajn kun j-skribo (diplomacja, materja kaj materjał) kaj tri neŝanĝojn (policya, prowincya, Turcya).

Ĉu iu povas klarigi?

60


Cyril Brosch diras: Mi pensas, ke la formoj kun -y- estis preterviditaj, ĉar ne ekzistas kialo, ke oni ŝanĝu"historja" sed lasu "policya".

Antaŭ la reŝtatiĝo de Polujo en 1918 ne ekzistis oficiala institucio, kiu unuecigus la skribmanierojn.

Bernardo respondas: Dankon pro viaj pensoj, Cyril. Eble vin interesas la artikolo pri ortografiaj reformoj en la pola, pri kiu atentigis Despero en komento al alia fadeno:

http://www.mimuw.edu.pl/polszczyzna/PTJ/b/b60_029-046.pdf. La plej grava laŭ Despero staras sur p. 34. Eble vi iam eĉ ŝatos verketi pri tiu temo en via blogo en Esperanto?

Cezar (Kaiser)pro diras: Mi faris la sperton, ke post bagateloj kaŝiĝas ofte ŝlosilo por pli bona kompreno de io grava. Tial mi tre bone komprenas, kial vin interesas tiaj ŝajne bagatelaj aferoj, en tiu artikolo mi lernis denove, ke jam la skribmaniero de io, povas pruvi, kiom serioze aŭ ne oni traktas iun, do en tiu ĉi kazo Zamenhofon. Certaj francoj en la historio de Esperanto foje tre orgojle traktis Zamenhofon, ĉar ili subtaksis lin. Se oni iom pli fosus en via temo, certe montriĝus, ke Z. ankaŭ en tiu afero agis tre konsciie.

Bernardo respondas: Jes, Cez, mi ne dubas pri tre konscia agado de Z. Kiu ne kredas, legu la Aldonon al la Dua Libro de 1888 - kvazaŭ revortumo de la Antaŭparolo al la Fundamento de 1905.

Min interesis precipe, ĉar mi jam iom verketis pri la germana de Z. en la Fundamento: http://www.ipernity.com/blog/37943/284008.

61




http://www.mimuw.edu.pl/polszczyzna/PTJ/b/b60_029-046.pdf



Pli blanka ol neĝo dimanĉo 6a de Novembro 2011 je 09:13

Ni vidis, ke la Fundamenta Gramatiko uzas tiun frazeron por klarigi la konjunkcion ol. Ĉu ĝi enhave tamen ne estas iom stranga? Pli blanka ol blanka fizike ne eblas. Evidente temas do pri metaforo. Sed de kie ĝi venas kaj kion ĝi signifas? ...

Pro packapo kaj pachoro kaj aliaj surprize multaj religiaj alludoj en la Fundamento ni tuj havas suspekton kaj do kontrolas en la Biblia Vortaro (1975-1984):

Blanka - Koloro, kiu estas simbolo de ĝojo (Koĥ 9:8), ĉasto (Jes 1.18) kaj ĉiela gloro (Mar 16:5, Ap 3:5; 19:14). La Biblio akcentas brilon kaj blankecon de estaĵoj venintaj el ĉielo (Jeĥ 9:2; Luk 24:4; Ag 10:30; Ap 4:4), Sanktuloj post purigo de pekoj (Jes 1:18; Psal 51:9 [legu 51:7]) kaj blankigo en sango de la Ŝafido formos blankan sekvantaron de la Venkinto (Ap 3:4s; 7:14).

Pli blanka ol neĝo

Jen la citaĵoj enhavantaj blanka kaj neĝo:

Jes 1.18: Venu, kaj ni faru inter ni juĝan disputon, diras la Eternulo: se viaj pekoj estas sangoruĝaj, ili fariĝos blankaj kiel neĝo; kaj se ili estas kiel skarlato, ili fariĝos kiel lano.

Psal 51:5-7:

1. Mi estas ja naskita en krimo; Kaj en peko gravediĝis per mi mia patrino.

2. Vi amas ja veron en la koro, Kaj en kaŝiteco Vi aperigas al mi saĝon.

3. Senpekigu min per hisopo [1], kaj mi fariĝos pura; Lavu min, kaj mi estos pli blanka ol neĝo.

Jen ĝi do. Zamenhof estus povinta klarigi la vorteton ol en § 3 FG per iuj infanecaj frazetoj kiel "kato estas pli granda ol muso" aŭ "leporo estas pli rapida ol testudo" aŭ iun el la 16 frazoj kun pli ... ol en la Ekzercaro. Sed tion li ne faris. Li alludis al la Bibliaj Psalmoj kaj per la ekzemplo diras al la leganto: "Mi konscias, ke mi estas eraranta kaj pekanta homo. Sed vi, mia Dio, kaŝe inspiris min al tiu ĉi verko. Se vi subtenas min, kaj purigas mian koron kaj strebon, mi ne eraris kaj sukcesos." La lingvo-klariga ekzemplo "pli blanka ol neĝo" estas tre densigita kaj reduktita kaŝa preĝo. Zamenhof petegas Dian subtenon por sia entrepreno, farita kun sincero kaj "vero en la koro".

Tre probable multaj el liaj samtempuloj ankoraŭ komprenis la alludon. Verŝajne ankaŭ la (katolikaj aŭ judaj) aŭtoroj de Plena Vortaro (PV 1930). Ĉu ili pro tio intence ellasis ĝin, ĉar tro religia lingvaĵo por vortaro de socialistaj "klas-batalantoj"? Kiel ajn: la ekzemplo "pli blanka ol neĝo" ĝis hodiaŭ mankas eĉ en la posteulo de PV, nome en nia nuna Plena Ilustrita Vortaro (PIV 2002, 2005).

------

62








http://www.unboundbible.org/index.cfm?method=searchResults.doSearch&version=esperanto_ucs2&Book=23O&from_chap=51&to_chap=51







[1] Hisopo - Nekonata vegetaĵo, malgranda kaj bonordora, kreskanta sur muroj (1 Reĝ 5:13). Eble kaporo aŭ specio de sovaĝa majorano. Izraelidoj uzis ĝiajn branĉojn ĉe aspergado de pordoj per sango de ŝafido antaŭ eliro el Egiptio (El 12:22), ĉe ceremonio de purigado de lepruloj kaj iliaj loĝejoj (Lev 14:4.51) kaj ĉe oferoj (Nom 19:6). ... (Biblia Vortaro 1975-1984).


Petro Desmet' diras: Amuza teksto!!! Vere!!! Kiel mi jam scias de infanaĝo, ĉar de tiam ĝi estas enpremita en mian tiam ankoraŭ tre molan, cerbon ... absolute ĉio iel estas preĝo!!! Sed vi devas foje nepre esplori ĉu la antaŭbibliaj homoj uzis la komparon... kaj plie... ĉu neĝo estas konata en tiuj regionoj? Ĉiuokaze mi laŭdas la PIV-istojn ke ili forigis el la nova PIV tian subfosan kontraŭkomunisman frazon!

Bernardo respondas: Hm, ĉu amuza, Petro? Mi verkis ĝin tute serioze ;-). Nu, ĉiukaze mi havas nur tre limigitan konon de la Biblio (kaj pro tio nepre ĝojas pri ĝustigoj kaj korektoj).

Ŝajne neĝo estis konata en la Bibliaj regionoj, almenaŭ la Biblio plur-foje mencias ĝin.

Ne la PIV-istoj forigis la frazeron, jam la PV-istoj en 1930 ne notis ĝin kaj PIV simple neniam korektis tion: www.ipernity.com/blog/37943/294663.

Tjeri diras: Neĝo neniam estas perfekte blanka. Kiam venontfoje vi vidos neĝon, bone obervu ĝin. Vi vidos, ke ĝi havs multajn nuancojn, brilajn, grizajn, bluajn... eĉ rozkolorajn.

Iam, en la jaroj 1950, reklamo de franca lesivo diris: PERSIL lave encore plus blanc. (Persil lavas ankoraŭ pli blanke: www.persil.fr/flash/marque.swf)

Cezar (Kaiser)pro respondas: Tiel estas, neĝo nur en imago tute blankas. La plej multajn versiojn pri neĝo havas tiuj popoloj, kiuj loĝas sur ĝi, la eskimoj, norduloj ktp...

Bernardo respondas: Hm, dankon Tjeri. Sed ni probable tamen konsentas, ke Z. uzas la neĝo-ekzemplon ne pro natur-sciencaj klarigoj, ĉu?

Simila Persil-reklamo ankaŭ ekzistis por la germana merkato ("Persil wäscht so weiß, weißer geht's nicht). El tio ekestis la moderna vorto "Persil-Schein" (Persil-atesto), t.e. atesto, ke iu estas "pure lavita", "blanka", t.e. senkulpa ("post akuzoj pro korupteco, politikisto XY nun ricevis Persil-ateston" - la akuzoj ne estis pruveblaj, sed tamen restas fortaj duboj).

Tio ideo pri "blanka" = senkulpa, senpeka kompreneble denove estas Biblia koloro-simbolo (pro tio ekzemple la onta nov-edzino portas blankajn vestojn ĉe la altaro). Iom pri koloro-simbolaro en religioj vd. tie ĉi: en.wikipedia.org/wiki/White#Religionkaj fr.wikipedia.org/wiki/Blanc#Symbolique.

63






http://www.persil.fr/flash/marque.swf



http://en.wikipedia.org/wiki/White#Religion

http://fr.wikipedia.org/wiki/Blanc#Symbolique

Enuo je la patrujo? Ĝemu kaj sopiru! dimanĉo 17a de Oktobro 2010 je 11:07

Kiam mi hieraŭ prezentis al vi la unuan artikolon pri patr' el mia planita "apudmeta eldono de la Fundamenta vort-trezoro" mi jam miris pri "enuo je la patrujo", trovebla en la kvin Gramatikoj en § 14. Spontanee mi pensis: Ĉu ne devus esti "sopiro je la patrujo"?

Jen, kion la diversaj partoj de la Fundamento (1905) enhavas pri enu':

enu' - s’ennuyer | annoy, weary | sich langweilen | скучать | nudzić się.

enu’o - enu'o je la patr'uj'o, regret de la patrie | a longing for one’s fatherland | Sehnsucht nach dem Vaterlande | тоска по родин� | tęsknota za ojczyzną [G 14]

Kaj jen, kion ni trovas pri sopir':

sopir' - soupirer après | fain, long for | sich sehnen | тосковать | tęsknić. – sopiri - soupirer | sigh, long for | sich sehnen | тосковать | tęsknić [FE 29]. Mi sopiras je mia perdita feliĉo (aŭ: mian perditan feliĉon) [FE 29].

Zamenhof, Fundamento, 9a eld.…

La vortlisteto fine de § 29 de la Ekzercaro (1898) malsamas do kaj pri la franca kaj pri la angla traduko de sopir' en la Universala Vortaro (1893). En la franca forfalis la prepocizio "après", en la angla "fain" estis anstataŭigita per "sigh". La Akademiaj Korektoj en 1914 plie ŝanĝis la anglan rubrikon per "long for, yearn", la germanan per "sich sehnen, seufzen" kaj la polan per "tęsknić, wzdychać". En la nuntempa germana seufzen simple signifas (ek-)ĝemi kaj la aldono ŝajnas al mi pli konfuziga ol klariga por homoj el 2010. La neklareco evidente originas en la du sencoj de la franca etimo soupirer: soupirer - (ek-)ĝemi, soupirer après la paix, le calme, quelqu'un - sopiri je paco, trankvilo, iu. Tion jam ekkonis De Beaufront, kiu - ĉu post korespondado kun Zamenhof? - klarigis en sia vortaro Esperanto-Franca (1902-1904): "soupirer (pas au physique, c'est : ekĝemi ; mais dans le sens moral d'exprimer une peine, un regret, un désir)" [ne en la korpa senco, tio estas ekĝemi, sed en la morala senco esprimanta penon, bedaŭron, deziron].

64

http://www.ipernity.com/home/petro_desmet�










Kaj tio perfekte kongruas kun la frazo en § 29 FE: "Mi sopiras je mia perdita feliĉo (aŭ: mian perditan feliĉon)." Nenia dubo: Devus esti "sopiro je la patrujo", paralele al "sopiro je mia perdita feliĉo". Tion klare indikas la tradukoj en la kvin Gramatikoj. "Enuo" en tiu kunteksto estas nete "malĝusta". Nu, ni tamen scias, ke laŭ difino kaj Bulonja Deklaracio, nenio povas esti "malĝusta" en la Fundamento. Temas do pri norm-kolizio. Kiel solvi ĝin?

Tre surprize, eĉ André Albault ne prikomentas la detalon, nek en siaj Lingvaj Rimarkoj en la libro-forma eldono de la Fundamento (1963/1991), nek en sia tiea Kompara Teksto de la Kvinlingva Fundamenta Gramatiko. Ĝi baziĝas precipe sur la traduko de la Gramatiko fare de Zamenhof mem, aperinta en la Fundamenta Krestomatio. Jen specimeno el § 14 G:

"14. Ĉiu prepozico havas [39] difinitan kaj konstantan signifon [40] [ĉĉ]; sed se ni devas uzi ian prepozicion kaj la rekta senco ne montras al ni, kian nome prepozicion ni devas preni, tiam ni uzas

la prepozicion je, kiu memstaran signifon ne havas [41] [dd]; ekz-e: ĝoj'i je tio (fagrp); rid'i je tio (fagr); enu'o je la patr'uj'o (fagrp); mal'san'a je la okul'o'j (p). ..."

Zamenhof, Unua Libro por Germa…

La piednotoj estas de Albault:

[39] La franca aldonas: en Esperanto; la angla aldonas: en la internacia lingvo.

[40] La franca aldonas: kiu fiksas ĝian uzon. Pri prepocizio da, vd. ...

[41] Pri je, vd. ...

[ĉĉ] Pri prepocizioj ... vd. Lingvaj Respondoj ...

[dd] Pri je vd. Lingvaj Respondoj n-ro 111 (fino de la artikolo).

"fagrp" signifas en ĉiuj kvin Gramatikoj. Ni do unurigarde vidas, ke krom la Pola Gramatiko ĉiuj havas la ekzemplon "ridi je tio", dum la Pola havas anstataŭe "malsana je la okuloj". Sed nian "enuo je la patrujo" ĉiuj havas - dum Albault komenton pri ĝi malhavas.

enu' troveblas jam en la Unua Libro de 1887, kaj en la posta § 14 (t.e. ekzemple en la germana eldono C.6, p. 47), kaj en la aldonita Vort,ar,o por German,o,,j (unu folio): "enu sich langweilen". sopir' tie ankoraŭ mankas inter sonor kaj sort. Ĝi eniris la lingvon nur per la vortaro Rusa-Internacia de 1889: тосковать sopir' (p. 204, kaj poste laŭ la kutima vojo tra Meza Vortaro - MV - Esperanto-Germana 1889 en UV 1893). Kie do okazis la eraro pri enu'? En la unua Unua Libro, la rusa. Albault ne jam disponis pri la bonega Etimologia Vortaro de Esperanto de Ebbe Vilborg. Por ni la eta enigmo dank' al nia sveda erudiciulo estas solvita en eĉ ne du minutoj:

Zamenhof, Lingvaj Respondoj, 1…

En volumo E-Ĵ (1991) ni legas sur p. 26:

65






http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-buch?apm=0&aid=100009&teil=0403&zoom=1&seite=00000204&ues=0&x=24&y=5


"La semantika malakordo inter la gramatika parto kaj la vortaro en Unua Libro - Rusa ... (gramatiko [p. 39] enuo "toska" [тоска] = "'sopiro', vortaro enu' "skuĉat'" [скучать] = 'enui') fontas en kroma senco de Rusa skuĉat' / скучать (kun prepozicio po plus lokativo, dativo = 'sopiri je'). El Unua Libro - Rusa transiris la signifo 'sopiro' al la respondaj sekcioj en Una Libro - Pola, Franca, Germana, kie ĝi aperas neeksplikebla."

Jes, neesksplikebla, tamen nun klarigita dank'al doktoro Vilborg. "Eraro" en nia laŭdifine senerara Fundamento, dekomenca malkoheraĵo neniam korektita de Zamenhof kaj post la Bulonja Deklaracio nun "eterna". Zamenhof klare konsciis pri tio, tamen por li pli gravis kontinueco ol ĝusteco: "Al ĉiu, kiu montros al mi ian nebonan esprimon en la Fundamenta libro, mi respondos trankvile: jes, ĝi estas eraro, sed ĝi devas resti netuŝebla, ĉar ĝi apartenas al la fundamenta dokumento, en kiu neniu havas la rajton fari ian ŝanĝon" (Antaŭparolo).

Vilborg, Etimologia Vortaro, v…

Eble vi ekĝemas pri la malfacileco interpreti la Fundamenton, eble vi sopiras je pli kohera baza dokumentaro, malsama al nia, kie kerno estas kovrita per pluraj postaj tavoloj kaj historiaj eraroj konservitaj kvazaŭ sub sedimentoj. Sed espereble vi ne enuis pri nia eta arkeologiaĵo, per kiu ni volis satigi la enuon - aŭ prefere sopiron - je la ĝusta kompreno de l' Fundamento.

66








Stanislavo diras: Bonega esploro! Antaŭ ol finlegi ĝin mi jam volis proponi la saman klarigon, sed estis anticipita de estimata Vilborg (je iuj 19 jaroj ;-).

Mi povas nur aldoni, ke en la nuntempa rusa lingvo pli ofte oni uzas la esprimon "mi (ni) enuas je vi", ĉar la esprimo "sopiri je iu" estas pli literatura kaj monras multe pli fortan senton. Samtempe ne oni povas diri, ke iu "suferis (mortis) pro enuo je iu/io" (almenaŭ en tiu senco), ĉar en tiaj kazoj oni uzas nur la vorton "sopiri".

Bernardo respondas: Dankon, Stanislavo, pro la aldonaj klarigoj pri la rusa. La iom amuza afero ja estas, ke por ne-rusoj "enuo je la patrujo" efikas tute male ol intensite per "sopiro je la patrujo". "enuo je / pri la patrujo" ja signifas, ke oni ne (plu) ŝatas ĝin, trovas ĝin teda, malsopiras je ĝi ;-))

Stanislavo respondas: Rusoj entute havas apartan senton de patriotismo. Mi jam menciis tion per malnova rusa anekdoto http://www.ipernity.com/blog/stanislavo-belov/268350.

Bernardo respondas: ;-)) Tion mi ial pretervidis, probable dum mia vojaĝo-periodo. Sed tiaj sentoj eble estas ne nur propraj al rusoj, ĉu ne?

Stanislavo respondas: Nu, verŝajne la mondo plenplenas je similaj enloĝataj sterkaĉoj ;-)

67









Kio estas vorto fremda? vendredo 11a de Novembro 2011 je 18:21

Ni scias, ke pro § 15 de la Fundamentaj Gramatikoj "vortoj fremdaj" estas aŭtomate Esperanto-vortoj. Genia regulo, ĉar "tiamaniere grandega nombro da vortoj fariĝas superfluaj por la lernado". Por apliki tiun regulon ni nur devas scii: Kio do estas vorto fremda? ...

Andreas atentigis, ke ekzistas tre diversaj respondoj al tiu simpla demando, referencante al rezolucio de la Esperanto-Forumo Z., kiu havas listeton de kvar diversaj respondoj. Ni do iom sisteme esploru la demandon.

1. La elir-punkto: § 15 de la Fundamentaj Gramatikoj (1905) Oficiala teksto de § 15 FG en Esperanto ne ekzistas. Ekzistas kvin tekstoj en franca, angla, germana, rusa kaj pola, kiuj ne estas centelcente egalaj pri detaloj, sed ja pri la kerno [1]. Por nia celo pro tio sufiĉas referenci al la traduko de la regulo fare de Zamenhof mem, kiun ni trovas en la Fundamenta Krestomatio (1903):

15) La tiel nomataj vortoj "fremdaj", t. e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fonto, estas uzataj en la lingvo Esperanto sen ŝanĝo, ricevante nur la ortografion de tiu ĉi lingvo; sed ĉe diversaj vortoj de unu radiko estas pli bone uzi senŝanĝe nur la vorton fundamentan kaj la ceterajn formi el tiu ĉi lasta laŭ la reguloj de la lingvo Esperanto.

En tiu Zamenhofa traduko mankas la du ekzemploj troveblaj en la oficialaj tekstoj, nome en la franca la vorto "tragedi-o", en la kvar aliaj la vorto "teatr-o". Ni do certe nur scias, ke tragedio kaj teatro estas "vortoj fremdaj" en la senco de la 15-a regulo.

Zamenhof, Fundamenta Krestomat…

2. La Unua Libro (1887) kiel komentaro pri § 15

§ 15 estas identa kun regulo C7 en la Unua Libro (UL de 1887). Ankaŭ ĝi ekzistis origine nur en la samaj kvin referenc-lingvoj, sed ne en Esperanto. Ankaŭ la tekstoj de C7 estas iom malsamaj inter si, sed ankaŭ pri ili por nia celo sufiĉas la citita traduko farita de Zamenhof kaj publikigita en la Fundamenta Krestomatio (FK de 1903).

Alie ol en la Fundamento, Zamenhof klarigas § C7 en la UL. Ni citas laŭ lia traduko en FK:

Krom tio mi donis komunan regulon, ke ĉiuj vortoj, kiuj jam fariĝis internaciaj (la tiel nomataj "fremdaj vortoj"), restas en la lingvo internacia neŝanĝataj, akceptante nur la internacian ortografion; tiamaniere grandega nombro da vortoj fariĝas superfluaj por la lernado; ekzemple : lokomotivo, redakcio, telegrafo, nervo, temperaturo, centro, formo, publiko, platino, botaniko, figuro, vagono, komedio, ekspluati, deklami, advokato, doktoro, teatro k. t. p., k. t. p.

La listo de ekzemploj estas malsamaj en la diversaj lingvo-versioj. La traduko al Esperanto baziĝas sur kaj estas identa kun la rusa UL, p. 10 (en la originalo en la rusa) kaj la pola UL p. 10 (en la originalo en la pola).

Jen la vortoj el la germana UL, p. 12 (en la originalo en la germana):

68




http://www.ipernity.com/group/170715/discuss/33866



http://www.gutenberg.org/cache/epub/8224/pg8224.html





advokato, astronomio, botaniko, centro, deklami, doktoro, ekspluati, figuro, formo, komedio, lokomotivo, motivo, nervo, platino, publiko, temperaturo, telegrafo, redakcio, vagono, [teatro] k. t. p., k. t. p.

Aldone do astronomio kaj motivo, dum teatro mankas.

En la franca UL, p. 11 ni trovas krome (en la franca) atomo, desinfekti, emancipi kaj monopolo. La angla UL, p. 11 havas neniujn pliaj ekzemplojn, sed nur ellasas kelkajn.

Aliloke (ekzemple germana UL, p. 19) Zamenhof donas ankoraŭ pliajn ekzemplojn:

... kaj ankaŭ vortoj "fremdaj", supozeble konataj al ĉiuj, ekzemple "tabako", "teatro", "fabriko" k. t. p. ...

Neniu dubo: Tiun klarigon Zamenhof densigis en regulo C7 (= § 15 FE) forstrekinte ĉiujn ekzemplojn krom teatro kaj en la franca ŝanĝante de komedio al tragedio.

3. Vortoj fremdaj en la Fundamento, la Rusa-Internacia kaj la Fundamenta Krestomatio

Plian ekzemplon Zamenhof eksplicite donas en sia fama Lingva Respondo n-ro 54 de 1904: "neniu povus protesti kontraŭ la uzado de la vortoj "aŭtoro", "telegrafo" k.t.p., kvankam ili ne troviĝas en la Universala Vortaro" (sed nome en la Antaŭparolo respektive la Ekzercaro de la Fundamento). Tiu respondo gvidas nian atenton al la grupo de Fundamentaj vortoj, kiuj tamen mankas en UV. Multaj laŭ la kompreno de la Fundamento do estas "vortoj fremdaj":

absolut-, adres-, aktiv-, alfabet-, arĥaism-, aŭtor-, aŭtoritat-, bal-, centim-, centr-, depend-, diplomat-, diplomati-, dogm-, doktor-, dokument-, energi- ktp. La kompletan liston vi trovas tie ĉi.

Eĉ pli granda la stoko de vortoj fremdaj fariĝas, se ni ankaŭ konsideras tiujn, kiujn - ekster-Fundamente - Zamenhof notis en sia vortaro Rusa Internacia de 1889. Jen kelkaj ekzemploj:

admiral-, advokat-, aerostat-, agent-, agit-, agoni-, akaci-, akademi-, akcent-, akci-, akciz- k.m.a., vd. la liston tie ĉi.

Se ni rigardas ankoraŭ la Fundamentan Krestomation de 1903, do antaŭ-Fundamenta, kun tekstoj de diversaj aŭtoroj, sed zorge redaktita de Zamenhof, ni trovas pliajn ekzemplojn de vortoj, kiuj por Zamenhof estis vortoj fremdaj. Jen kelkaj:

agronomi-, aligator-, amfor-, antropologi-, anatomi-, anonim-, antipod-, aristokrat-, aŭtomat- ktp., vd. jenan liston.

Ĉiuj tiuj vortoj estas do "vortoj fremdaj" en la senco de § 15. Alivorte "vortoj fremdaj" estas

• vortoj, kiuj jam fariĝis internaciaj - aŭ ankoraŭ alivorte

• vortoj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fonto.

4. Kiel difini, ĉu vorto jam fariĝis internacia, kiel difini la plimulton de la lingvoj?

Eĉ se ni nun havas sufiĉe larĝan bazon de ekzemploj, pri kiuj ni povas esti certaj, ke ili estas "vortoj fremdaj", restas la demando, kiujn lingvojn ni devas konsideri, mezurante "internaciecon". Zamenhof klarigas tion en UL p. 20-21 (germana eldono). Jen lia traduko de 1903. La elstarigoj estas de ni:

69








http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-buch?apm=0&aid=100078&teil=0203&zoom=3&seite=00000019&x=12&y=13




http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?apm=0&aid=e0b&datum=19070005&seite=00000554&zoom=2


... la vortaron mi kreis ne arbitre, sed kiom eble el vortoj konataj al la tuta klera mondo. Tiel ekzemple la vortojn, kiuj estas egale uzataj en ĉiuj civilizitaj lingvoj (la tiel nomatajn "fremdajn" kaj "teĥnikajn"), mi lasis tute sen ia ŝanĝo; el la vortoj, kiuj en malsamaj lingvoj sonas malegale, mi prenis aŭ tiujn, kiuj estas komunaj al du tri plej ĉefaj Eŭropaj lingvoj, aŭ tiujn, kiuj apartenas nur al unu lingvo, sed estas popularaj ankaŭ ĉe la aliaj popoloj; en tiuj okazoj, kiam la donita vorto en ĉiu lingvo sonas alie, mi penis trovi vorton, kiu havus eble nur signifon proksimuman aŭ uzon pli maloftan, sed estus konata al la plej ĉefaj nacioj (ekzemple la vorto "proksima" en ĉiu lingvo sonas alie; sed se ni prenos la latinan "plej proksima" (proximus), tiam ni vidos, ke ĝi, en diversaj ŝanĝoj, estas uzata en ĉiuj plej ĉefaj lingvoj; sekve se mi la vorton "proksima" nomos proksim, mi estos pli aŭ malpli komprenata de ĉiu klera homo); en la ceteraj okazoj mi prenadis ordinare el la lingvo latina, kiel lingvo duone-internacia. (Mi flankiĝadis de tiuj ĉi reguloj nur tie, kie tion ĉi postulis apartaj cirkonstancoj, kiel ekzemple la evito de homonimoj, la simpleco de la ortografio k. t. p.). Tiamaniere ĉe korespondado kun meze-klera Eŭropano, kiu tute ne lernis la lingvon internacian, mi povas esti certa, ke li ne sole min komprenos, sed eĉ sen bezono tro multe serĉadi en la vortaro, kiun li uzos nur ĉe vortoj dubaj.

Jen ni do havas trian difinon:

• vortoj, kiuj jam fariĝis internaciaj -

• vortoj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fonto -

• vortoj egale uzataj en ĉiuj civilizitaj lingvoj

kaj distingon inter vortoj "fremdaj" kaj "teĥnikaj".

Per "civilizitaj lingvoj" Zamenhof tradukas [de] Kultursprache, [en] languages of all civilised people, [fr] langues de peuples civilisés, [pl] jezikach cywilizowanych kaj [ru] civilizovannija jazikaĥ. Kion li precize celis per tiu historia nocio en 1887, mi ne sukcesis eltrovi. Almenaŭ la germana Kultursprache ŝajnas esti la malo de dialekto kaj nurbuŝa lingvo sen literaturo. Por multaj samepokuloj (inter ili multaj judoj) la jida - ĉu prave aŭ ne - estis la tipa kontraŭo de Kultursprache, dum tiutempaj germanaj enciklopedioj nomas ekzemple la ĉinan Kultursprache. Al tiu kompreno ŝajnas ankaŭ montri, ke "civilizita lingvo" havas konsiderindan stokon de "teĥnikaj" vortoj.

Kiel ajn, estas evidente, ke Zamenhof celis la "ĉefajn" eŭropajn lingvojn do lingvojn slavajn, ĝermanajn kaj latinidajn, kiuj ofte ĉerpis el la latina kaj/aŭ malnova greka. "Ĉefa" ŝajne ne (nur) en la senco de "havanta multajn parolantojn", sed "estanta grava fonto de fremdvortoj por aliaj lingvoj". "Fremdvorto" mem estas plia kalkeo el la germana tiel tipa por la lingvo-uzo de Zamenhof: Fremdwort. Ĝi mem estas elinternaĵo, germanigo de la latina vox peregrina, do laŭlitere (el-)migranta - kaj pro tio fremda - vorto, nome de iu lingvo al alia.

Sed ĉio tio malmulte helpas por ekzakte difini la "mezur-lingvojn". Evidente - krome - la nuntempa situacio estas multe pli komplika ol en 1887, ĉar multaj lingvoj forte evoluis post kiam ili fariĝis ŝtataj, administraciaj, lernejaj kaj universitataj lingvoj. "Matematika" certeco pli la apliko de la 15-a regulo apenaŭ estas atingebla kaj restas pridiskutinda "griza" tereno.

5. Konkludoj

1. La 15-a regulo de la Fundamentaj Gramatikoj bezonas interpreton helpe de la samteksta regulo en la Unua Libro kaj la tieaj motivoj donitaj de Zamenhof.

2. Kvankam Zamenhof plur-maniere priskribas, kio laŭ li estas "vorto fremda", neniu el tiuj difinoj fidinde ebligas kvazaŭ "maŝinan" aplikon de § 15.

70





http://woerterbuchnetz.de/DWB/?sigle=DWB&mode=Vernetzung&lemid=GF08670

3. Manke de klara difino, oni devas turni sin al la praktikaj ekzemploj donitaj en la Fundamento kaj aliloke, nome la ekzemploj en § 15 (= C7 UL), en la motivoj de UL, en la Fundamento ekster UV, en ekster-Fundamentaj zamenhofaj fontoj, kiel RE 1889 kaj FK 1903.

4. Laŭ la kompreno de Zamenhof, kiu fariĝis Fundamenta, "vorto fremda" estas vorto, kiun ĉiuj aŭ plej multaj slavaj, ĝermanaj aŭ latinidaj lingvoj "egale uzas". Al tiuj apartenas precipe, sed ne nur, la sciencaj kaj "teĥnikaj" vortoj formita surbaze de la latina kaj malnova greka. Vortojn el aliaj fontoj Zamenhof kaj la Fundamento nur konsideras, se ili estis alprenitaj de plimulto de slavaj, ĝermanaj kaj latinidaj lingvoj.

5. Postuloj konsideri ankaŭ lingvojn aliajn ol slavaj, ĝermanaj kaj latinidaj por mezuri "internaciecon" baziĝas nur sur la vortumo de § 15 FG kaj neglektas ĝian historian ekeston kaj signifon. En la praktiko ili tamen en multaj okazoj povas veni al la sama rezulto, kiel konvinke montris la studo de Kueck.

------

[1] Detalan analizon de la malsamaĵoj (ekzemple foje "lingvo internacia", foje - nur en la franca - "lingvo Esperanto" ktp.) vd. en la "Kompara teksto de la kvinlingva Fundamenta Gramatiko" de André Albault, p. 302-303 de la libro-eldono de la Fundamento, 9-a eld. 1963 kaj ĉiuj senŝanĝaj postaj represoj.


Andreas Kueck diras: Pri vort-internacieco jen la testo rekomendata de mi ekde 2009:

www.ipernity.com/blog/55667/177243 .

Tiu testo shajnas blufe simpla. Sed mi pruvis ghian taugecon por tio, ne tro ne-konserveme indiki vort-internaciecon, en www.ipernity.com/blog/55667/120693

perhelpe de specimeno de tiuj 606 vortoj, al kiuj en la Dua*) kaj Tria**) Oficialaj Aldonoj al Universala Vortaro estas oficiale atribuita internacieco. Temas kvazaue pri la tauga referenc-specimeno por normbazita lingvo, kiel Esperanto.

Cetere: Komparo (tamen kun alia specimeno de vortoj) kun studajho de Derks kaj propono de Velger estas tie: www.ipernity.com/blog/55667/339687 .

*) Cart, Théophile (1919): Dua Oficiala Aldono al Universala Vortaro. En: Esperantista Dokumentaro. Kajero trideka. Paris, Esperantista Centra Oficejo.

**) Grosjean-Maupin, Émile (1922): Tria Oficiala Aldono al Universala Vortaro. En: Oficiala Gazeto Esperantista, volumo 8, N-ro 5-6 (82-83). Paris, Esperantista Centra Oficejo, 153-164.

Bernardo respondas: Dankon, Andreas. Mi hieraŭ devis fini sen vortumi klarajn tezojn. Tion mi nur nun povis fari. Kerne: via testo laŭ mi baziĝas sur nova (re-) interpreto de § 15 FG, el historia vidpunkte ne pravigebla. La demando en plej multaj okazoj tamen estas probable teoria, ĉar eĉ per via testo oni venas al la sama rezulto, kiel vi konvinke montris.

Andreas Kueck respondas: Bernardo, vi skribas pri mia testo, ke ghi lau vi "bazighas sur nova (re-) interpreto

71





de § 15 FG, el historia vidpunkte ne pravigebla."

La konsiderado de ankau ne-Europaj lingvoj estas pravigebla eble ne el malnov-historia vidpunkto, tamen per tio, ke ankau la Akademio en sia studado pri la internacieco de landnomoj konsideris "ne nur la Latinidajn, Ghermanidajn kaj Slavajn lingvojn kune kun la ceteraj Europaj, sed ankau la Sanskritidajn kaj la Iranidajn, ankau la Afrikajn kaj Aziajn, kiel ekz-e la Indonezia"*).

Do: Se la Akademio interpretas Regulon 15 tiamaniere, ke konvenas konsideri ankau ne-Europajn lingvojn, kial do ne ankau mi?

*) Albault, André (1991): Oficiala Bulteno de la Akademio de Esperanto N-ro 11 –Aktoj de la Akademio III 1975-1991. Sablé-sur-Sarthe, Coconnier.

(ne disponigita en la interreto)

Bernardo respondas: Dankon, Andreas, mi havas ĝin antaŭ mi. La studo pri la landnomoj estas iom longa (p. 25-69). Al kiu paĝo vi referencas precize?

Andreas Kueck respondas: Pagho 61.

Bernardo respondas: Tie temas pri la demando, ĉu kore- signifas la orient-azia lando aŭ ties anoj (Koreo -> koreanoj aŭ koreo -> Koreio / Koreujo). Post I. Faktoj kaj II. Rimarkoj sekvas

"III. Internacieco

Ni konstatas, ke

a) ekzistas monda internacieco por la landnomo *Kore-: ĝi koncernas ne nur la Latinidajn, Ĝermanidajn kaj Slavajn lingvojn kune kun la ceteraj Eŭropaj, sed ankaŭ la Sanskritidajn kaj la Iranajn, ankaŭ la Afrikajn kaj Aziajn, kiel ekz-e la Indonezia. Ĉiuj devenas de la nomo de Korea dinastio Gaoli, pri kiu raportis Marco Polo ...".

Do tute ne temas pri ĝenerala principo por "vortoj fremdaj", sed pri tre specifa kazo de azi-devena land- aŭ popol-nomo, "tiuj iom apartaj propraj nomoj" (samloke p. 25). La ne-LĜS-lingvoj konfirmas laŭ tiu konstato la rezulton (landnomo, ne popol-nomo), kiun jam donas la LĜS-lingvoj.

Interesa en la senco de ĝenerala principo por "vortoj fremdaj" la konstato nur estus, se LĜS-lingvoj havus rezulton X, ne-LĜS-lingvoj rezulton Y. Tiam oni devus diskuti, kiu grupo decidas, ĉu oni daŭre sekvas la bildon de Z. kaj la Fundamento (nome, la LĜS-grupo decidas), ĉu tio estas ankoraŭ adekvata niaepoke ktp. Sed tiel ...

Andreas Kueck respondas: Sed la konsiderado de ne-Europaj lingvoj fare de la Akademio ne estas limigita al tiu speciala okazo, sed estas farita ankau en la "Statistiko pri landnomoj" de "Aktoj II"*):

"En la antaua artikolo mi aludis pri listo de 92 landnomoj. Surbaze de tiu listo estis starigita glosaro en 33 lingvoj, el kiuj 13 estas la 13 plej parolataj en la mondo kaj kune reprezentas pli ol la duonon de la parolanta homaro (nome la lingvoj angla, araba, bengala, china, franca, germana, hindia, hispana,

72





indonezia, itala, japana, portugala, rusa ..."

Per tio chi mi ne volas diri, ke en la apliko de Regulo 15 oni nepre devas konsideri ankau ne-Europajn lingvojn, sed tion, ke, se oni konsideras ankau tiajn lingvojn, oni povas pravigcele resendi al tio, ke tiajn konsideris ankau la Akademio.

Krome: Precipe pri la lando-au-landano-nomo-problemo okaze de "KOREO" kaj "EGIPTO" bonvole priatentu jenan Akademian decidon de 2003:

h.akademio-de-esperanto.org/decidoj/landnomoj/koreo_egipto.html .

*) h.akademio-de-esperanto.org/aktoj/aktoj2/landnomoj.html

Bernardo respondas: Mi konsentas pri via antaŭlasta paragrafo, Andreas. La Akademio *fakte* tiel agis koncerne la "iom apartaj propraj nomoj", nome la land-nomoj. Sed neniu (!) en la Akademio eĉ nur starigis la demandon, ĉu tia rezonado (konsidero ankaŭ de ne-LĜS-lingvoj por mezuri internaciecon) estas konforma al § 15. Diskuto pri tio aŭ argumentoj por tio tute mankas.

Se oni eĉ ne ekkonis evidentan interpret-demandon, kiom konvinka estas la aplikita ekzegez-metodo?

La *rezulto* povas tamen (hazarde) esti ĝusta, ĉar kiel vi montris en multaj kazoj tiu "mezur-metodo" donas la samajn rezultojn.

Andreas Kueck respondas: En La Letero de l' Akademio de Esperanto 1992/20 (kiu laumiascie ne estas lingvonormiga dokumento) Velger*) prezentas pri Regulo 15 diskutproponon, lau kiu oni ekzamenu la anglan, francan, germanan, hispanan, italan, portugalan kaj rusan pri preninteco kaj krome pesu chiujn sep ekzamenendajn lingvojn lau la nombro de iliaj gepatraj parolantoj. En rimarko (presita sub tiu diskutpropono) la tiama Akademi-prezidanto André Albault tamen esprimis rezervon, kiu estas konkludebla el interalie jeno: "... necesas konsideri la diversajn kategoriojn de 'internaciaj vorto' [...] la afero estas iom pli komplika, ol shajnas unuavide [...] Tion kaj multon oni devas studi pashon post pasho, neniel en rapideco!"

Per tio chi mi ne volas diri, ke en ne-lingvonormiga dokumento la Akademi-prezidanto forte malakceptis pri Regulo 15 proponon, lau kiu nur la chefaj Europaj lingvoj estas konsiderendaj, sed ke ghi almenau ne estis bonvenigata malfermbrake ...

*) Komparu mian artikolon en www.ipernity.com/blog/55667/339687 ,

lasta alineo de la chapitro "Komparo de la diversaj eldiroj pri vort-internacieco".

Andreas Kueck respondas: Bernardo, vi skribas: "La *rezulto* povas tamen (hazarde) esti ghusta ..."

"Ghusta" lau kiu mezurilo?

Bernardo respondas: Laŭ la LĜS-mezurilo.

Andreas Kueck respondas:

73



http://h.akademio-de-esperanto.org/decidoj/landnomoj/koreo_egipto.html

http://h.akademio-de-esperanto.org/aktoj/aktoj2/landnomoj.html






La LGhS-mezurilo esence lauas la Velger-proponon publikigitan en La Letero de l' Akademio de Esperanto 1992/20 (vidu mian komenton

www.ipernity.com/blog/37943/356990/comment/16331844#comment16331844).

Sed pri la la-plimulto-de-la-lingvoj-demando de Regulo 15 el tiu propono (kaj ankau ne el io alia) la Akademio ghis nun ne prezentis ion oficialan au utiligeblan ...

Bernardo respondas: Jes, tiel estas. Eble bedaŭrinde, eble ankaŭ saĝe kaj tute en la spirito kaj laŭ la konsilo de Zamenhof:

"En lingvaj demandoj ĉiu superflua “decido” katenas, kaj ni devas esti kun ĝi tre singardaj; decidojn” oni devas fari nur en okazoj de efektiva kaj senduba neceseco!"

(Lingva Respondo 1910: www.esperanto.org/Ondo/L-lr.htm. En la sesa eldono de 1962 tiu frazo cetere mankas en LR 148 C, kiu ĉesas per "opinioj kaj konsiloj absolute privataj" [!!])

Andreas Kueck respondas: Mi konas tiun Zamenhofan konsilon. Mankas tamen kriterio por tio, kiam decido estas "superflua" kaj kiam okazo estas "de efektiva kaj senduba neceseco" ;-)

Cetere: Ankau el historia vidpunkto oni povas pravigi konsideradon de ankau ne-Europaj lingvoj en la la-plimulto-de-la-lingvoj-demando de Regulo 15:

Siatempe Zamenhof konsideris la siatempe gravajn lingvojn, nome la LGhS-lingvojn. Per chi tio oni povas pro analogeco pravigi tion, ke ankau nuntempekonvenas, konsideri la nuntempe gravajn lingvojn, do eventuale ankau ne-LGhS-lingvojn.

Oni povus nomi chi tion "meta-interpretado". (Lingvoscience oni eble povus paroli ech pri aplikado de rigardmaniero diakrona*) anstatau sinkrona**).)

*) Oni konsideras la lingvan situacion en respektive la sama tempo, do ekzemple a) en la tempo de Zamenhof (gravaj estis nur la LGhS-lingvoj) kaj b) nun (gravaj estas ankau ne-LGhS-lingvoj).

**) Oni konsideras la lingvan situacion nur en la tempo de Zamenhof (gravaj estis nur la LGhS-lingvoj) kaj transigas la siatempan situacion al la nuna (ankau nun gravu nur la LGhS-lingvoj en la la-plimulto-de-la-lingvoj-demando de Regulo 15) kaj neglektas la historian evoluon rilate la gravecon de lingvoj.

LGhS-lingvoj: Latinidaj, ghermanaj kaj slavaj lingvoj

Bernardo respondas: Mi tute konsentas kun tiu rezonado. Z. en sia epoko celis la "meze-kleran Eŭropanon". Lia celo estis, ke "... tiamaniere grandega nombro da vortoj fariĝas superfluaj por la lernado ...". La celo post preskaŭ 125 jaroj restas la sama, sed nuntempe oni celas ĉiujn homojn.

Mi ja ankaŭ plurfoje substrekis, ke mia interpreto ne estas la lasta vorto, sed la historia. Ĝin konstati estas la unua paŝo. Sed per tio la afero ne estas finita. En plia paŝo oni devas decidi, ĉu oni interpretas § 15 state aŭ dinamike, kiel vi

74






http://www.esperanto.org/Ondo/L-lr.htm



priskribis.

Sed por ke ĉiuj tiuj konsideroj havu praktikan valoron kaj kiam okazo estas "de efektiva kaj senduba neceseco" decidi, ĉu oni sekvu la LĜS-mezurilon aŭ la Kueck-mezurilon, necesas kazoj, kie ambaŭ donas malsamajn rezultojn. Tiel longe, kiel ambaŭ venas al samaj konkludoj, oni ne devas decidi la demandon de la "ĝusta" mezurilo.

Andreas Kueck respondas: Supoze ke la LGhS-mezurilo rezultigas internaciecon por la granda plimulto de la 606 vortoj, pri kiuj la Akademio deklaris internaciecon en la Dua kaj Tria Oficialaj Adonoj al Universala Vortaro (kion mi tamen ne esploris):

Char la Kueck-mezurilo rezultigas internaciecon por nur proksimume la duono el tiuj vortoj (detaloj: www.ipernity.com/blog/55667/120693 ), la Kueck-mezurilo estas pli konservema, ol la LGhS-mezurilo.

Tio chi estas konfirmita en www.ipernity.com/blog/55667/339687 (tabelo 1),

en kiu per alia specimeno de vortoj mi komparis la Kueck-mezurilon kun interalie la Velger-mezurilo, kiu esence lauas la LGhS-mezurilon.

Bernardo diras: Nur rande mi volas atentigi, ke la UL 1887 kun ties klarigoj kaj motivoj helpas ankaŭ pri alia punkto kompreni tion, kion Zamenhof volis. Nome, la du enkondukaj frazoj al la UV tiel same troviĝas jam en la vortlistoj aldonitaj al UL. La germana versio estas vort-identa, la franca enhave identa, sed lingve iom polurita (ekzemple UL 1887 "mais il se sépare les uns des autres par des virgules" -> F-to 1905 "se séparent les uns des autres par de petits traits").

75






Aligatoro kaj agitatoro dimanĉo 25a de Septembro 2011 je 08:07

Nek aligator- nek agitator- aperas en la Fundamento de 1905, nek en la Universala Vortaro (1893), nek en la Ekzercaro (1898), nek en la kvin Gramatikoj aŭ la Antaŭparolo (1905). Kaj tamen ili estas Fundamentaj vortoj, ĉu? ...

Ĉu? Kiel povas esti? Pro § 15 de la Gramatikoj. Mi citas ĝin laŭ la traduko de Zamenhof en la Fundamenta Krestomatio (1903) [1]:

"15. La tiel nomataj vortoj "fremdaj", t. e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fonto, estas uzataj en la lingvo Esperanto sen ŝanĝo, ricevante nur la ortografion de tiu ĉi lingvo; sed ĉe diversaj vortoj de unu radiko estas pli bone uzi senŝanĝe nur la vorton fundamentan kaj la ceterajn formi el tiu ĉi lasta laŭ la reguloj de la lingvo Esperanto."

Tiu regulo, tute senŝanĝe, jam aperas en la kvin lingvo-eldonoj de la Unua Libro (UL) de 1887 kaj tie havas la numeron C7. Kion ĝi signifas? Zamenhof mem interpretas ĝin en la kvin UL. La kernan frazon mi denove citas laŭ lia traduko en la Fundamenta Krestomatio (1903) [2]: Zamenhof, Unua Libro

por Germa…

"Krom tio mi donis komunan regulon, ke ĉiuj vortoj, kiuj jam fariĝis internaciaj (la tiel nomataj "fremdaj vortoj"), restas en la lingvo internacia neŝanĝataj, akceptante nur la internacian ortografion; tiamaniere grandega nombro da vortoj fariĝas superfluaj por la lernado; ekzemple : lokomotivo, redakcio, telegrafo, nervo, temperaturo, centro, formo, publiko, platino, botaniko, figuro, vagono, komedio, ekspluati, deklami, advokato, doktoro, teatro k. t. p., k. t. p."

Por laŭeble minimumigi lernadon la tiel nomataj fremdaj vortoj do aŭtomate estas esperantaj vortoj, eĉ se ili ne estas eksplicite menciitaj en la Fundamento. Pro tio Zamenhof tute konsekvence ellasis ĉiujn "sultano-vortojn", nome ĉiujn internaciajn fremd-vortojn, kiuj facile "akceptas" aŭ "ricevas" la esperantan ortografion. Pro tio tragedio mankas en UV kaj nur aperas en § 15 FG franca, teatro ne estas registrita en UV, sed nur en § 15 FG angla, germana, rusa, pola kaj krome en § 32 FE ("Teatramanto ofte vizitas la teatron kaj ricevas baldaŭ teatrajn manierojn."), telegrafo nur en § 36.4 FE, sed ne en UV.

Aliaj internaciaj vortoj - konsekvence - tute mankas ne nur en UV, sed ankaŭ en ĉiuj aliaj partoj de la Fundamento, ekzemple botaniko el UL 1887. Tamen ĝi dekomence estas Fundamenta - ĉar esperanta vorto laŭ la 15-a regulo.

Kaj same estas pri nia titola aligatoro, registrita unuan fojon en la Jürgensen-vortaroj 1904 kaj poste aldonita al la UV per la 1-a Oficiala Aldono de 1909 - kio neniel ŝanĝas sian "juran" karakteron, sed nur klarige konfirmas, eksplicitas ion, kion ni jam scias pro § 15 FG.

Sed kion pri agitatoro? Jam la zamenhofa vortaro Rusa-Internacia (RE) de 1888 havas agit-, kiun la 2-a OA en 1919 oficialigis jene: "agit- (fig.)" (neniu traduko aŭ difino, neniu plia informo). Kiel jam antaŭe internaciiĝita "fremda vorto" agit- tamen ne estis transprenita al la vortaro Esperanto-Germana (EG) de 1888 kaj pro tio mankas en UV 1893 kaj do en la Fundamento. PIV 2005 difinas ĝin jene: "Varbi por politika, sociala, religia k.s. celo, ekscitante la sentojn ...". Konstanta ago do estas agitado, la persono, kiu konstante tiel agas agitadanto aŭ agitadisto, eble ankaŭ agitanto aŭ agitisto. Kaj agitatoro? Nu, ĝi estas

76












http://www.akademio-de-esperanto.org/akademia_vortaro/index.html?serchas=1&ajakso=0&hazardo=&tt=1316930457&ve=agit&vg=-&vr=jes&vp=jes&vs=jes&vm=jes&vl=jes&vf=jes&vk=jes&va=1&tradukofr=1&tradukoen=1&tradukode=1&tradukopl=1&tradukoru=1&tradukoes=

internacia vorto en la senco de § 15 FG - aŭ ĉu vi dubas pri tio? Jes, ĝi lezas la duan parton de la 15-a regulo ("... estas pli bone uzi senŝanĝe nur la vorton fundamentan kaj la ceterajn formi el tiu ĉi lasta laŭ la reguloj de la lingvo Esperanto"). Sed tiu parto estas nur rekomendo pri stilo ("pli bona"). Ĝi nek nuligas nek ŝanĝas la rezulton el la unua parto de § 15, nome ke agitatoro dekomence, eĉ sen eksplicita mencio estas esperanta, eĉ Fundamenta vorto. Cetere tuta aro de vortoj troveblaj en la UV sekvas la -(a)tor-tipon: aŭtor-, kantor-, kurator-, redaktor-. Kaj jen la -er-vortoj indikantaj personojn: inĝenier-, kancelier-, kelner-, kurier-, makler-, vizier-. En la Oficialaj Aldonoj estas pliaj, ekzemple konduktor- (6a), bankier- (6a), ŝofor- (8a) kaj ankoraŭ multaj aliaj ekster Fundamento kaj OA, ekzemple koĉer-.

Oni eble ne ŝatas tian vortojn kiuj indikas profesiulojn ("istojn") per fremdaj pseŭdosufiksoj, oni eble preferas koĉisto al koĉero, maklisto al maklero, kelnisto al kelnero [3], sed tio jam estas demando de stilo, do de gusto. Fundamentaj tiaj vortoj kiel agitatoro tamen estas.

------

[1] Fundamentaj estas nur jenaj tekstoj en franca, angla, germana, rusa kaj pola. Kiel oni facile vidas, ili iom malsimilas inter si. En la franca estas la ekzemplo tragedio, tragedia, en la aliaj lingvoj la ekzemplo teatro, teatra, en la ekster-Fundamenta esperanta traduko de 1903, ekzemplo tute mankas.

15. Les mots "étrangers" c.-à-d. ceŭ que la plupart des langues ont empruntés à la même source, ne changent pas en Esperanto. Ils prennent seulement l’orthographe et les terminaisons grammaticales de la langue. Mais quand, dans une catégorie, plusieurs mots différents dérivent de la même racine, il vaut mieŭx n’employer que le mot fondamental, sans altération, et former les autres d’après les règles de la langue internationale. Ex.: tragédie ― tragedi'o, tragique ― tragedi'a.

15. The so-called „foreign” words, i. e. words which the greater number of languages have derived from the same source, undergo no change in the international language, beyond conforming to its system of orthography. ― Such is the rule with regard to primary words, derivatives are better formed (from the primary word) according to the rules of the international grammar, e. g. teatr'o, „theatre”, but teatr'a, „theatrical”, (not teatrical'a), etc.

15. Sogenannte Fremdwörter, d.h. solche Wörter, welche die Mehrheit der Sprachen aus einer und derselben fremden Quelle entlehnt hat, werden in der internationalen Sprache unverändert gebraucht, indem sie nur die internationale Orthographie annehmen; aber bei verschiedenen Wörtern, die eine gemeinsame Wurzel haben, ist es besser, nur das Grundwort unverändert zu gebrauchen, die abgeleiteten Wörter aber ― nach den Regeln der internationalen Sprache zu bilden; z.B. Theater, teatr'o; theatralisch, teatr'a.

15. Такъ называемыя „иностранныя” слова, т.е. такія, которыя большинствомъ языковъ взяты изъ одного чужого источника, употребляются въ международномъ язык� безъ изм�ненія, принимая только ор�ографію этого языка; но при различныхъ словахъ одного корня лучше употреблять безъ изм�ненія только основное слово, а другія образовать по правиламъ международнаго языка (Прим�ръ: театръ ― teatr|o, но театральный ― teatr|a).

15. Tak zwane wyrazy „cudzoziemskie” t. j. takie, które większość języków przyjęła z jednego obcego źródła, nie ulegają w języku międzynarodowym żadnéj zmianie, lecz otrzymują tylko pisownię międzynarodową; przy rozmaitych wszakże wyrazach jednego źródłosłowu, lepiéj używać bez zmiany tylko wyrazu pierwotnego, a inne tworzyć według prawideł języka międzynarodowego (np. teatr/o ― teatr, lecz teatralny ― teatr/a).

77




[2] Ankaŭ la kvin lingvo-versioj de la UL 1887 iom varias inter si. En a germana versio de 1887 kompare al la esperanta traduko de 1903 ekzemple mankas la ekzemplo teatro, anstataŭe ĝi krome havas la ekzemplon astronomio.

[3] La mekanismo, jam antaŭ multaj jaroj priskribita de Ak. Karolo Piĉ, estas jena:

• kelner-o � keln-i � keln-ist-o

• ŝofor-o �ŝof-i �ŝof-ist-o

• agitator-o � agit-i � agit-ist-o

• koĉer-o � koĉ-i � koĉ-ist-o

La fremdlingvaj person-sufiksoj -er, -or, -ator- estas fortranĉitaj. La restanta radiko ricevas verban karakteron. Al la verbo estas aldonitaj la kutimaj esperantaj "sufiksoj".


Andreo Peetermans diras: Interese kaj trafe! Mi neniam uzas agitatoro kaj nomus ĝin raraĵo, sed mi akceptas ĝin kiel ekzistantan kaj uzeblan Esperantan vorton.

Anĉjo PacHorano (Andrea Fontana) diras: Tre interesa artikolo, kara Bernardo.

Mi esence samopinias kiel vi, pri pli malpli ĉio, kion vi skribis.

Nu, se mi bone komprenis (sed eble mi maltrafis ion), en nunaj bonlingvismaj medioj estas rifuzo, konsideri vortojn kiel "aligator-o" Fundamentaj aŭ oficialaj. Tio, eĉ se estas pli malpli akceptate la regulon 15an (sed mi ne bone komprenis ĝis kia punkto nunaj bonlingvistoj akceptas aŭ ne tiun laŭAntaŭparole devigan por ĉiuj regulon).

Mi ne komprenas kiel oni povas diri ke "fundamenteco" aŭ "oficialeco" ne estas eco de vortoj kiel "aligator-o" (la diskutado temis pri la vorto "spam-o": mi asertis ke ĝi ja estas fundamenta kaj/aŭ oficiala vorto de EO, pro la 15a regulo, kaj ke ĝi estas, do, ero de "pura" Esperanto - kvankam mi, pro NURAJ stilaj kialoj preferas la kunmetisman alternativon "trudmesaĝo", ĉar ĝi estas tuj komprenebla ankaŭ al ĉiuj, kiuj komplete malkompetentas pri informadiko - la respondo al mi donita, fare de Renato Corsetti, estas: "ni difinas "oficialaj" la vortojn oficialigitajn de la Akademio.")

Andreas Kueck diras: 1) Pri internaciaj vortoj Zamenhof ja esprimis, ke "lau la § 15 de nia gramatiko ili plene apartenas al nia lingvo jam de la unua momento de ghia naskigho" kaj "havas en nia lingvo (lau la § 15) la plenan rajton de ekzistado", sed nur pro tio chi ili ne estas "Fundamentaj"; vidu 2).

2) Lau la Sepa Oficiala Aldono al la Universala Vortaro (Akademio de Esperanto 1958) estas tiel:

"Fundamenta estas vorto trovebla en la 'Fundamento de Esperanto'. Ghi estas neshanghebla. Oficiala estas vorto aldonita al la 'Universala Vortaro' per decido de la Akademio au de la antaua Lingva Komitato."

3) Tial via konkludo pri ekzemple "botaniko" ("Tamen ghi dekomence estas Fundamenta - char esperanta vorto lau la 15-a regulo") lau mi estas erara.

4) "Kocher'" estas oficialigita nek per la Oka nek per iu alia Oficiala Aldono. Chu

78






interkonfuzo kun la oficialigita "shofor'"?

Anĉjo PacHorano (Andrea Fontana) respondas: Do, Andreas, viaopinie kiel oni nomu vortojn akceptendajn pro la 15a regulo? Fremdaj vortoj? Internaciaj vortoj? Tiaj nomoj/difinoj tamen ne komprenigus ke temas pri vortoj de EO pro la 15a...

Mmmm... Ĉu ni nomu ilin, *bonlingvisme*, "fundamentdekkvinregulinternacivortoj" (fundament-dek-kvin-regul-inter-naci-vort-o-j)?

Andreas Kueck respondas: Anchjo, tiajn vortojn mi ordinare nomas "internaciaj vortoj uzeblaj lau Regulo 15" au simple "internaciaj vortoj".

Cetere: Al Regulo 15 kaj bonlingvismo dedichas EFZ-2011-0002 Rezolucio de la Esperanto-Forumo Z pri variantoj de Esperanto (stato: 27-a de Februaro 2011) sian sesan alineon, listeron c) ( www.ipernity.com/group/170715/discuss/34540 ).

Bernardo respondas: Dankon al ĉiuj tri Andreas (amuza koincido, ĉu?). Pro tempomanko nun nur reago al la kvara punkto de Andreas: Jes, evidente, dankon, mi konfuzis kun ŝofor- kaj ŝanĝos laŭe. Tio tamen ne ŝanĝas la kernan tezon (via punkto 3). Pri ĝi espereble poste pli.

Bernardo respondas: Andreas, mi bedaŭrinde ne havas la kompletan tekston de la 7-a OA. Ĝi ankaŭ ne troveblas en via OLEO. Do, manke de kunteksto, oni ne ekscias, ĉu la Akademio en 1958 donis iujn argumentojn pri mia ĉi-tie tezo aŭ simple ripetis la tradician vort-uzon ("kion ni trovas en la Fundamento estas fundamenta, kion ni poste oficialigis estas oficiala").

Mia tezo ja estas: per la 15-a Z. ŝparis al si listigi ĉiujn tiujn internaciajn fremdajn vortojn ("sultano-vortoj") - li nur eksplicite listigis la dubajn kazojn ("veziro-vortoj"). Tamen la evidentaj 15-aj vortoj tute same apartenas al la Fundamento, same kiel la "dubaj" vortoj.

Andreas Kueck respondas: Bernardo, la Akademio en 1958 ne donis iujn argumentojn pri via chi-tiea tezo kaj simple ripetis la tradician vort-uzon.

Bernardo respondas: Dankon, Andreas. Do, la 7-a OA ne vidis la demandon kaj ne multe helpas pri ĝi. Tiutempe eĉ mankis studoj pri la ekesto de UV el RE -> EG (tie ĉi la forfalo de plej multaj internaciaj "fremdaj" vortoj) -> UV -> F-to (ĝenerala klaŭzo por "aŭtomate" "reenkonduki" ĉiujn internaciajn "fremdajn" vortojn per unu regulo anstataŭ teda listigo de ĉiu unuope).

Andreas Kueck respondas: Bernardo, la Sepa Oficiala Aldono al Universala Vortaro helpas tiom, kiom ghi oficiale klarigas la esprimojn "Fundamenta" kaj "oficiala" rilate vortojn.

79








Marcos Cramer diras: Tradicie oni en la Esperanto-studoj nomas "Fundamentaj" tiujn vortojn kiuj aperas en la Fundamento en la formo kiel ĝi publikiĝis en 1905 (do sen la Oficialaj Aldonoj), kaj "oficialaj" ĉiujn vortojn kiuj estas aŭ Fundamentaj aŭ aperas en Oficiala Aldono. Mi havas la impreson ke iuj kontraŭ-bonlingvismaj Esperantistoj nun strebas ŝanĝi tiun nomtradicion por gajni terenon en la debato pri bonlingvismo. Certe indas atentigi pri tio, ke malpravas tiuj bonlingvanoj, kiuj asertas ke nebonlingva lingvouzo estas kontraŭ-Fundamento, sed por tio ne necesas ŝanĝi la tradician terminaron Esperanto-sciencan.

Kiam Bernardo citis la duan parton de regulo 15, li forlasis la vorton "sed" kiu ligas ĝin al la unua parto. Tiu vorto laŭ mi klare indikas, ke la dua parto estu komprenata kiel limigo al la unua parto, kaj do ke oni ne tiel facilanime flankenŝovu ĝin kiel faris Bernardo ĉi-blogere.

Andreas Kueck respondas: Marcos, jes, pri la esprimoj "Fundamenta" kaj "oficiala" estas esence tiel, kiel vi skribas. (Pri tio, kio lau la Sepa Oficiala Aldono al Universala Vortaro estas vorto "Fundamenta" kaj vorto "oficiala", mi resendas al la listero 2) de mia komento

www.ipernity.com/blog/37943/347468/comment/15854412#comment15854412 ).

Marcos, vi skribis, ke vi "havas la impreson ke iuj kontrau-bonlingvismaj Esperantistoj nun strebas shanghi tiun nomtradicion por gajni terenon en la debato pri bonlingvismo."

Kiujn vi celas ("kontrau-bonlingvismaj Esperantistoj" ja celas almenau du)?

Bernardo respondas: Mi konsentas, Marcos, "ke malpravas tiuj bonlingvanoj, kiuj asertas ke nebonlingva lingvouzo estas kontraŭ-Fundament[a]". Ekzemple Ak. Renato Corsetti ofte asertas, ke la Fundamenton oni devas interpreti en la senco de "bonlingvismo" (t.e. lingvo-primitivismo). Sed tiel ne estas, male. "Bonlingvismo" staras ekster la Fundamento, ĉar ĝi enkondukas kromajn regulojn kaj limigojn, kiujn la Fundamento ne havas.

Por mi la demando, kiel oni tradicie nomas ion estas duaranga. Pli gravas adekvata interpreto de la Fundamento, do la enhava demando. Ĉu vi konsentas, ke la Fundamento eksplicite traktas precipe la dubajn kazojn, dum la klarajn ("sultano-vortojn") ĝi simple resumas per la 15-a regulo kaj ilustras per kelkaj malmultaj ekzemploj (en nia ekzemplo kantoro, kuratoro, redaktoro ...).

Vian interpreton de § 15.2 FG mi ne komprenas ("sed"). Ĉu vi dubas, ke "pli bone" en la dua parto estas (nur) rekomendo, dum la unua parto severa preskribo?

80







Ŭaŭ! ŭato, uato, vuato, vato, vatto, vatio, wato - ŭuj! merkredo 15a de Septembro 2010 je 21:17

Unu el la ŝatataj eternaj diskutoj inter fervoraj verdstelanoj estas la demando de antaŭvokala "ŭ" por transskribi anglan "w" kiel en la unuo de povo "watt" (energio de unu ĵulo dum tempo de unu sekundo). Nun la "bonlingva" guruo revarmigas la centjar-aĝan kaĉon. Malbonan apetiton!

La angla havas specifan fonemon "w" en vortoj kiel Watt (la skota inĝeniero James Watt, laŭ kiu la unuo de povo estas nomita), wharf (speco de kajo), west (okcidento), Whig (iama brita politika partio), Botswana k.m.a. La prononco estas simila al ŭa, ŭe, ŭi, ŭo, ŭu.

La Fundamento (1905) enhavas 52 vortojn entenantaj la literon "ŭ". Temas pri 50 vortoj kun "aŭ" kaj du kun "eŭ", nome Eŭropo kaj leŭtenanto. Ekzemplo por antaŭvokala ŭ ne ekzistas en ĝi.

Sed jam tri jarojn poste Rollet de l'Isle lanĉis la wharf-diskuton en sia Marista Terminaro (1908) kaj proponis waĉo (watch), warfo, westo, winĉo (winch) kiel "novaj teknikaj vortoj". Rhodes (Vortaro Angla-Esperanta 1908) notas ŭato kaj ŭatmetro, Boirac en sia inventario de la tiama esperanta meta-vortaro (Plena Vortaro 1909

Marista Terminaro 1908

) komentas ĉe "ŭ": "ĝia uzado kiel komenca litero ne ŝajnas rekomendinda" kaj en artikolo pri "w": "W, ne Esperanta, preskaŭ internacia, uzata de kelkaj aŭtoroj ĉe la komenco de vortoj anstataŭ ŭ aŭ v ...". Verax opinias en sia Enciklopedia Vortareto: "Oni rimarkos ... la uzon de la litero w [... neesperanta] en kelkaj vortoj de angla deveno internacie uzataj. Ŝajnas al ni nekonsilinde anstataŭigi tiun literon kiel komencliteron per ŭ, kiun Esperanto uzas nur post la vokaloj a kaj e. ...". Fine Grosjean-Maupin, en sia Suplemento al la Vortaro Esperanto-Franca (la "avino" de nia PIV) en 1910 donas ĝis tiam plej longan liston de w-vortoj: Walo aŭ Welo (brita etno, Welsh), wanto (ŝipa stajo), wigo (la iama brita partio), wisto (iu kartludo). Ĉe "w" li difinas: "w. litero kiu prononciĝas kiel konsonanta u (ŭ, angla w) uzata anstataŭ la komenca ŭ aŭ anstataŭ v en la kombinoj kv, gv apartenantaj al unu sama silabo".

Sekvis Ido kaj mondmilito. En la intermilita periodo oni preferis diskuti pri aliaj aspektoj (neologismoj!), post la dua mondmilito pri -ata/-ita. La diskuto de ĉ. 1910 jam estis plej parte forgesita, la malnovajn vortarojn povis konsulti nur malmultaj. En 1973 Ak. André Albault resumis la demandon kaj singarde - en formo de demando - denove pledis por "w" anstataŭ antaŭvokala "ŭ" [1]. En la 1980-aj la usona Ak. Bernard Golden revarmigis la temon, tiam sub la batal-krio "ĉu Bocvano aŭ Bocŭano?" kaj pledis por "Ŭaŝingtono", "Ŭagaduguo", "Sŭazilando", "Gŭatemalo" ktp., (i.a.) ĉar Zamenhof uzis la son-imitojn "ŭa" kaj "kŭaks" [2].

"Freŝa" (nu ja) vento venis per orient-aziaj, tiu-epoke precipe ĉinaj lok- kaj person-nomoj (Ŭaĉango, Ŭehajŭejo), sed ankaŭ japanaj konceptoj (ŭabio). Kaj en 2010 Ak. Renato Corsetti, tag-nokte strebanta "maleŭropigi" Esperanton nun do proponas la

etnamismojn nŭokmano kaj kŭanhoo. En sia konata "profunda" (nu ja) maniero li do "vj

Ch. Vérax, Enciklopedia Vortar… klarigas" al la verdstelaj amasoj:

81







http://en.wikipedia.org/wiki/Watt


http://en.wikipedia.org/wiki/James_Watt

http://en.wikipedia.org/wiki/Wharf

http://en.wikipedia.org/wiki/Whig_%28British_political_party%29

http://www.esperanto.mv.ru/MaristaTerminaro/MaristaTerminaro.html


http://eo.wikipedia.org/wiki/Plena_Vortaro

http://eo.wikipedia.org/wiki/Plena_Vortaro




http://en.wikipedia.org/wiki/Wuchang_District

http://en.wikipedia.org/wiki/Weihai

http://en.wikipedia.org/wiki/Wabi-sabi

http://groups.google.de/group/vtf-diskutejo/browse_thread/thread/37dc180dc1d245da

Mi scias pri la tradicia rusa-germana traktado de ŭ post konsonanto, kaj iugrade aprobas ĝin almenaŭ por la jam tradiciaj vortoj (Gvatemalo, ktp.). Aliflanke estas tre malfacile klarigi tiun regulon al ekstereŭropanoj, pro kio nun mi emas akcepti ĝin en nŭokmano kaj kŭanhoo. La afero ankoraŭ ne estas definitive solvita, mi pensas.

Ŭaŭ! Ŭuj! Imprese!

Dum kara Renateto, nia eminenta sekretario de la eĉ pli eminenta Akademio de Esperanto ankoraŭ defendas vjetnaman kulturon, vi kaj mi povas fari tion, kion simplaj esperantistoj faras de cent jaroj: eviti la demandon. Por la vjetnama fiŝ-saŭco nước mắm ("nŭokmano"), uzata kiel spicaĵo en multaj pladoj de la tiea kuir-arto, ili - nur ekzemple - diras "fiŝ-saŭco" kaj tiel evitas "diskriminacii" kontraŭ similaj fiŝ-saŭcoj en la kuir-artoj de Tajlando, Birmo, Kamboĝo, Laoso, Indonezio ktp., kie ili nomiĝas nam pla (��), ngan bya yay, nam pa, padaek, teuk trei ktp. Por la unuo de povo Watt ili - laŭ vetero kaj cetero - elektas unu el la formoj ŭato, uato, vuato, vato, vatto, vatio, wato - kaj krome iras al karaoko en parko. Svarmas diletantoj ankaŭ tie, sed ili estas pli amuzaj.

Grosjean-Maupin, Vortaro Esper…

----

[1] Albault, A[ndré]. Du literoj - multaj problemoj - pri la esperantaj j kaj ŭ. En: Scienca Revuo vol. 24 (1973), n-ro 2/3 (100/101), p. 51-64.

[2] Golden, Bernard. Refuto de la tezo de A. Albault kontraŭ la uzo de "ŭ" antaŭ vokalo. En: Eichholz, Rüdiger (ed.). Akademiaj Studoj 1985, p. 25-27. Komparu ankaŭ Golden, Bernard. La uzo de "ŭ" en la transskribo de koreaj propraj nomoj. En: Espero el Koreujo julio / aŭg. 1984.


Michael Lennartz diras: Nu jes, E-to estas eŭropa lingvo. Alia eŭropa lingvo nomata "la angla" akiris mondvastan agnoskon kiel trafika lingvo, sen ke iu opinias, ke oni maleŭropigu ĝin.

LyzTyphone respondas: >E-to estas eŭropa lingvo

...

Okej...? O_O

Bernardo respondas: Nu, ĉu eŭropa aŭ ne, la kerno de la grotesko ja estas, ke la "bonlingva" klano proponas eĉ anstataŭigi la Fundamentan vorton Februaro per "dua monato", sed samtempe la ĉefeto de tiu grupo de (nu ja) "gvidaj intelektuloj" proponas transskribon de vjetnama kuireja regionismo per "nŭokmano". Se la Cramer-ulo per iuj proceduraj truketoj ŝanĝas la PIV-an "blino" al la mini-difino "rusa patkuko" en Vikipedio - ĉu li - nur iom konsekvence - ne same devus meti "nŭokmano" de Corsetti sur la vort-ekzekutan liston de tiu sama Corsetti? Kiel ridindaj tiaj piaj kredantoj estas?

Cetere miaopinie nenio kontraŭas adapti la fiŝ-saŭcan spicaĵon, fakte do ĉiutagaĵon, kiun oni povas renkonti en ĉiu vjetnama restoracio en la mondo, al iu

82







http://en.wikipedia.org/wiki/N%C6%B0%E1%BB%9Bc_m%E1%BA%AFm







http://eo.wikipedia.org/wiki/Diskuto:Rusa_patkuko

http://eo.wikipedia.org/wiki/Diskuto:Rusa_patkuko

akceptebla esperanta formo (ĉu eble nuokmano aŭ nuokmamo - kial la -n- en la propono de Corsetti?). Sed pri transskribo el la vjetnama mi ne kompetentas.

Jens S. Larsen diras: Karaokeo, efektive ...

Bernardo respondas: Dankon, Jens. Mi scias, ke Vikipedio kaj Wells 2010 uzas "karaokeo" (http://eo.wikipedia.org/wiki/Karaokeo, Wells ja ofte nur estas presita Vikipedio kaj ne grava fonto), sed ekzemple Krause, GWED 2007 kaj la hispana de Fernando de Diego havas "karaoko" sen -e-. La rusa de Kondratjev havas nek unu nek la alian, same la itala de Minnaja. La dana de Bick/Larsen - ;-)) http://vortaro.dk/ordbog/sap/index_serĉu.php - kontraŭe havas "karaokeo" kun -e-. Ĉu vi havas argumentojn por la pli longa formo kun -e-, kiu prononce "e-o" ofte similas al "e-jo", ejo?

Jens S. Larsen respondas: Guglado per ["karaoko" +kaj +estas] donas 818 trovojn, dum ["karaokeo" +kaj +estas] donas "ĉirkaŭ 16.500".

Bernardo respondas: Jes, Jens, simile kiel la rezulto per la Guglo-fasado Kukolo: karaok-e-o: 11.800, karaoko: 512.

Strange nur: karaok-e-ejo: 74, karaokejo: 215

Do se temas pri pluformado, la instinkto tamen gvidas plimulton al evito de la karambolo "e-e". Nu, karaok-e-o certe estas pravigebla (kaj mi tiuforme notis ĝin antaŭ 20 jaroj el iu artikolo de Monato). Nuntempe, mi tamen provizore lasas la formon sen -e- (ĝis nun ankoraŭ neniu plendis, ke li aŭ ŝi ne komprenis min). Dankon pro la atentigo.

Cyril Brosch diras: La Fundamento instruas, ke ŭ estas uzata nur post a kaj e (kaj eble o, ekz. poŭpo). Ke oni povas uzi j, kiu ankaŭ estas dua parto de diftongoj, ankaŭ kiel konsonanton, ne implicas, ke oni povas tion fari kun ŭ.

Enkonduko de w kompreneble estus same kontraŭfundamenta, tie ja estas skribita The alphabet/Das Alphabet kun artikolo, do aldono de litero ne eblas.

Krom la pure formalaj kaŭzoj silabkomenca diferencigo inter [v] kaj [w] ne estas lingve dezirinda, ĉar vere malfacila por homoj, kiuj ne konas tion el la propra lingvo (mi havas tiajn spertojn en la angla kaj la pola; precipe, se vorto enhavas ambaŭ konsonantojn, ekz. wołowina [vOwO'vina] 'bovaĵo').

Aldone: Rigardu en la libron de Luciano Canepari "A handbook of pronunciation. English, Italian, French, German, Spanish, Portuguese, Russian, Arabic, Hindi, Chinese, Japanese, Esperanto" Munkeno: LINCOM Europa, 2005.

Li en la E-a ĉapitro proponas reformi la E-an ortografion, uzante ai kaj au por la diftongoj. Tio konfirmas la vokalan naturon de ŭ (kaj j) post vokaloj, oni ne simple povas uzi ĝin konsonantece.

Bernardo respondas:

83



http://eo.wikipedia.org/wiki/Karaokeo

http://vortaro.dk/ordbog/sap/index_ser%C4%89u.php



http://www.tekstoj.nl/kukolo/kukolo.htm



Mi precipe ŝatas la "ŭato"-ekzemplon, Cyril, ĉar ĝi ekzempligas tiom da aspektoj samtempe. Jen nur unu:

La historia tekstaro, kion ni nomas "Fundamento de Esperanto" (1905) neniam estis klara, ĉiam estis nekompleta, interpretinda kaj interpretenda. Kiu, kiel Corsetti, asertas, ke li celus, ke Esperanto "restu [!?] simpla [kaj] senescepta aŭ ne scias, pri kio li parolas, aŭ klopodas trompi. Intertempe Corsetti asertas: Certe mi ne bone konas la temon [la ŭ-demandon de la Fundamento], sed mi ne provas trompi. . Nu bone, li ne bone konas la Fundamenton, sed kial - damne - tiukaze li estas Akademiano, eĉ sekretario de la Akademio? Kaj kial li elverŝas sian nescion en dekoj da interretaj diskut-listoj?

Ĉiu mem povas legi, kiun la Fundamento diras pri "Ŭ, ŭ", nome:

Franca: ou bref (dans l’allemand "laut"

Angla: u as in "mount" (used in diphtongs)

Germana: kurzes u. Anmerkung: ŭ ― wie das kurze u in glauben (wird nur nach einem Vokal gebraucht)

Rusa: у (краткое). буква ŭ (которая употребляется только посл� гласной), произносится какъ корокое u въ н�мецкомъ слов� kaufen или въ латинскомъ laudo. Лица, не знающія никакой другой азбуки кром� русской, могутъ на первыхъ порахъ произносить h какъ русское х, а ŭ какъ русское у.

Pola: u (krótkie).

Cetere mi konsentas pri via dua paragrafo: Esperanto ankaŭ multajn aliajn sonojn ne havas, ne nur antaŭvokalan ŭ (kiel angla w). Nek ĝi havas - ekzemple -germanan ü / francan u, nek distingon inter mola kaj malmola ĥ ktp. Tion oni ja povas deziri kaj klopodi kontraŭbandi en la lingvon, sed tiam ne plu temas pri la Esperanto de la Bulonja Deklaracio de 1905.

Cyril Brosch respondas: Ho jes, pri la unusenca klarigo en la germana FG mi tute forgesis, tio ja ĉesigu ajnan diskuton!

Ke ekzistas kŭak aŭ simile ne povas esti argumento: Se mi klarigas la prononcon ekz. de la pola łobuz 'petolulo' per e-eca ŭobus, tio nenion diras pri la fonemiko aŭ ortografio de E-o.

Pri la Akademio kaj ties kompetento oni prefere tute silentu, ili oficialigis fuŝan vortfaradon, nekoheran klarigon de ata/ita...

Andreas Kueck diras: La demando pri permesata au malpermesata uo (26-a litero) en ne-postvokala pozicio estas traktata en la prelego "Fundamento de Esperanto: limoj kaj timoj"' de Geraldo Mattos. Ghia teksto estas en jena retejo:

http://host.uniroma3.it/laboratori/laat/konferencoj/2006-miljorini/index.htm (tie che la ligilo kun la supre donita prelegtitolo; temas pri doc-dosiero). Krome tiu prelego estas publikigita en Akademio de Esperanto (2008: 56-66).

Referenco:

Akademio de Esperanto (2008): "Vojoj de interlingvistiko: de Bruno Migliorini al la nuna tempo. Aktoj de la studtago en la universitato de Florenco 28-a de Julio 2006". En "Multlinguismo e Societa' 2008". Edistudio, Pisa.

84



http://groups.google.de/group/vtf-diskutejo/browse_thread/thread/e3b1acc16df7288



http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_franca.html

http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_angla.html

http://url/

http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_rusa.html

http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/gramatiko_pola.html



http://host.uniroma3.it/laboratori/laat/konferencoj/2006-miljorini/index.htm

Cyril Brosch respondas: Jen liaj argumentoj:

"1. La Franca Gramatiko bezonis nur klarigon pri la dekreskaj diftongoj, kiujn ĝi ne konas, kaj tiu klarigo aperas per germana vorto, dum la Pola bezonis nenian, ĉar ekzistas litero por tiu sono: la trastrekita lo."

Nu kaj?

"2. Estas multaj vortoj, kiuj finiĝas per tiu glitanto, sed en la Fundamento estas unu vorto, kiu komenciĝas per ĝi: ĝia nomo. Se la Fundamento mem ĝin uzas antaǔ vokalo, tia pozicio estas Fundamenta."

Tute fuŝa argumentado, la nomo de litero kompreneble ne apartenas al la kutima vortprovizo, sed estas lingvista elpensaĵo.

"3. La Ekzercaro prezentas en 2:16 la vorton majo, kiun ni devas legi ma.jo, kaj ne maj.o. El tio mi konkludas, ke la vortojn kontraǔa, kontraǔe, kontraǔi, kontraǔro kaj kontraǔu ni devas legi kon.tra.ǔa, kon.tra.ǔe, kon.tra.ǔi, kon.tra.ǔo kaj kon.tra.ǔu... Se tiuj du glitantoj komencas silabon, kohere ili rajtas komenci ankaǔ vorton!"

Ĝuste, sed ĉu oni vere prononcas kon.tra.ŭa? Mi forte dubas. Tio male montras, ke jkaj ŭ ne estas egalaj.

"4. La Germana kaj la Rusa Gramatiko informas, ke tiu sono aperas post vokalo, sed la Angla, ke tiu sono formas diftongojn, kaj tio en lingvo kun multaj diftongoj: wait [ǔejt].. Diftongon tamen povas estigi ĉiu el tiuj du konsonantoj: dekreskan en la vortoj aj kaj aǔ kaj kreskan en la vortoj ja kaj ǔa. La angla instruo ampleksas la germanan."

Inverse, la germana/rusa precizigas (kaj tiel limigas) la anglan. Ĉar la kvin versioj de la FG estas egalaj, validas la plej strika versio.

"5. Se la Fundamento mem sin kontraǔdiras, kaj tio restas supre pruvita, ni estas tute liberaj... Mi mem ne dubas, ke nia tradicio jam akceptis la vortojn kun kreska diftongo en ĝia komenco."

Danĝera aserto. Mi tre preferas la juristajn klarigojn de Velger pri dubaj kazoj en la Fundamento. Krome en la citita ekzemplo (§10 kontraŭ §16 la kontraŭdiro estas nur laŭvorta, ne laŭsenca, miaopinie).

"6. Se tiu posta diftongiga sono vere estus barata de la Fundamento, Zamenhof ne proponus vorton, kiu komenciĝas per ĝi: ǔa..."

Mi jam supre skribis, ke onomatopeaĵo neniel taŭgas kiel argumento.

Kaj Mattos estis eĉ prezidanto de AdE...

Andreas Kueck respondas: Cetere: En "Aktoj de la Akademio III 1975 - 1991" (ne interrete disponigita) estas publikigita "Studado pri landnomoj - Dua parto (1986 - 1989)", en kiu trovighas jena teksto verkita de Albaut (tiama Akademi-prezidanto): "Ni aldonu, ke cetere Zamenhof kaj en la Fundamento kaj aliloke klare diris, ke 'u [26-a litero]' povas esti uzata nur 'post vokalo'." Tiuj, kiuj volas "jure" argumenti kontrau uo (26-a litero) en ne-postvokala pozicio, povas resendi al tiu chi teksto publikigita en oficiala dokumento de la prilingve autoritata institucio (kvankam certe ne temas pri "decido"). Estas interese, ke Mattos ne almenau mencias tiun tekston.

Bernardo respondas:

85








Ups, Cyril, ni preskaŭ samtempe respondis en la sama senco ;-)). Nur ankoraŭ iom pri la unuaj du argumentoj de Mattos:

Kiel ni vidis, la pola gramatiko havas: "Ŭ ŭ - u (krótkie)", tiu estas "mallonga u", do perfekte la sama kiel en la germana gramatiko "kurzes u". Konflikto ne ekzistas. Se Z. volus indiki, ke temus pri la w-sono, li povus simple skribi "Ŭ ŭ - ł" (L kun trastreko) en la pola gramatiko. Sed tion li ne faris. La ĝusta konkludo el la konstato de Mattos estas do precize la kontraŭo de tio, kion li asertas (metode temas pri "argumentum e contrario", same metodo, kiun oni lernas en la unua semestro de tekst-interpreto).

Pri la argumento 2: Kiel Cyril dankinde atentigas ni trovas en § 1 de la Ekzercarojenon:

"§ 1 ALFABETO

Aa, Bb, Cc, Ĉĉ, Dd, Ee, Ff, Gg, Ĝĝ, Hh, Ĥĥ, Ii, Jj, Ĵĵ, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Rr, Ss, Ŝŝ, Tt, Uu, Ŭŭ, Vv, Zz.

Nomoj de la literoj: a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo, mo, no, o, po, ro, so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo".

El tiu sola apero de "ŭo" Mattos konkludas, ke "ŭ" povus aperi antaŭ vokalo. Tre formala kaj nekonvinka argumento. La serio nur indikas, kiel oni nomu la la literon, ne en kiu pocizio oni rajtas uzi ĝin. La specialan regulon pri la demando de pocizio ni trovas nur en la kvin versioj de la Gramatiko. "La pli speciala normo sur sia tereno forigas la pli ĝeneralan normon".

Cyril Brosch respondas: Jes, Bernardo, samtempe. Bone (kaj memfidige ;-)), ke niaj rezonadoj kongruas.

Tamen ŭo ja troviĝas en la Fundamento, nome en §1 de la Ekzercaro.

Dankon ankaŭ al vi, Andreas, pro la atentigo pri Aktoj III.

Bernardo respondas: ;-)) Se ni nun jam refutis preskaŭ ĉiujn argumentojn, tamen ankoraŭ tiujn:

arg. 1: Franca Gramatiko: "u bref (dans l’allemand "laut")", do denove "mallonga u", same kiel en la germana kaj pola tekstoj (konflikto ne ekzistas) plus aldona klarigo "kiel en la germana [vorto] "laut". Se Z. volus indiki la w-sonon, li facile povus skribi "ŭ - kiel en "oui" ". Sed tion li ne faris - sama argumentum el contrario kiel pri la Pola Gramatiko.

arg. 4: Metode pli interesa estas la interpreto de la Angla Gramatiko fare de Mattos:

"u as in "mount" (used in diphtongs)"

Unue, la ekzemplo "mount" (prononco "maunt") tute konformas al la ekzemplo-vortoj en la Gramatikoj germana ("glauben"), franca (uzas germanan "laut") kaj rusa (uzas germanan "kaufen"). Ĉie la germana -au- = esperanta -aŭ-. Konflikto ne ekzistas. Estas evidente, ke Z pensis pri germana "au", kopiis ĝin kaj volis laŭeble klare priskribi ĝin por parolantoj de la kvin lingvoj.

Due, la plusa, aldona klarigo "(used in diphtongs)" nur estas preciziga por anglo-lingvanoj, sed ne povas krei kontraŭan konkludon al la ĉefa difino "u as in mount". Parenteza difino ne larĝigas, sed nur precizigas, do mallarĝigas difinon.

Trie, Z. pensis pri germana "au" kiel en glauben, laut, kaufen. En la germana nur ekzistas jenaj kvar diftongoj: au (aŭ), ei, ai (aj), eu, äu (oj), ui (uj), ĉiuj estas

86









"dekreskaj" laŭ la terminaro de Mattos. Kaj kiam Z., kiu ne tre bone parolis la anglan, uzis la anglan vorton "dipthongs", kiu povas signifi kaj alkreskaj kaj dekreskaj diftongoj, li pensis pri la germanaj nur dekreskaj. Konflikto ne ekzistas. La kvin lingvo-versioj de la Gramatiko perfekte diras la samon.

Andreas Kueck respondas: Bernardo, mi opinias, ke argumentado surbaze de la supozo (kredeble ja fakto), ke Zamenhof "ne tre bone parolis la anglan" kaj "pensis pri la germanaj nur dekreskaj" diftongoj ne estas tre tauga el normscienca vidpunkto, chu? Kromajho: El "Meyers Konversationslexikon" (4-a eldono, 1885-1892)*) sekvas, ke jam tiam oni vastasence rigardis ankau tiajn parolson(kombin)ojn, kiujn Mattos nomas "kreskaj diftongoj", kiel "diftongojn" (almenau kiom tio koncernas la germanan terminon "Diphthong"). Oni nepre devas konsideri, ke chi-rilate la angla versio de la Fundamenta Gramatiko ("used in diphthongs") ne sendube koheras kun la rusa kaj germana versioj de la Fundamenta Gramatiko ("wird nur nach einem Vokal gebraucht"). La norm-interna konflikto nepre ekzistas, ech se oni ne konsideras la Fundamentan Ekzercaron § 1 (kiu kontraudire al la rusa kaj germana versioj de la Fundamenta Gramatiko prezentas la 26-an literon en ne-postvokala pozicio en la liternomo: "uo", al kiu la Akademio poste oficiale atribuis tion, esti "vorto" kaj Fundamenta) kaj krome francan kaj polan versiojn de la Fundamenta Gramatiko, kiuj ja entute ne limigas la eblajn poziciojn de la 26-a litero. Lau mi la konflikton solvu la Akademio per decido, almenau per rekomendo au malrekomendo.

*) http://www.retrobibliothek.de/retrobib/seite.html?id=104375

Bernardo respondas: Dankon pro la interesa referenco, Andreas. Sur p. 6 Mattos respondas i.a. al jena demando de vi:

"Laǔ mia [= Kueck] scio, nur en la angla, germana kaj rusa versioj de la Fundamenta Gramatiko estas eksplicite skribite, ke supersigna u estas uzata nur en diftongoj resp. post vokalo kaj ke tia limigo estas menciita nek en la franca versio nek en la pola versio. Ĉu el tio sekvas, ke Esperanto-vortoj, en kiuj supersigna u aperas nek en diftongo nek post vokalo (ekzemple "Gǔatemalo", "ǔono"), pro tio malobeas la Fundamenton? ..."

La opinio de Mattos estas: "... mia [= Mattos] respondo estas klara: ne, tute ne! La konsonanto ǔo estas egala al ĉiu alia, kaj povas esti uzata antaǔ kaj post vokalo. Jen miaj argumentoj: ...".

Sekvas ses argumentoj, sed - ho ve! - eĉ ne unu konvinkas min. Detala respondo bezonus tro da spaco por tiu ĉi komento (eble foje en aparta artikolo). Nur tiom: Argumento 3 estas la argumento de Albault el la supre menciita artikolo de 1973 (laŭaserte anta-ŭa, ne antaŭ-a), argumento 6 (Z. uzis la son-imiton ŭa) estas (ekster-Fundamenta) argumento el la supre menciita artikolo de Golden de 1985 (ambaŭ Mattos ne mencias [!?]).

Metode Mattos faras tri dikajn erarojn:

1. Li tute ignoras la historian aspekton de la Fundamento kaj ties ne-faka lingvaĵo (interpreto de la termino "diftongo" el la angla gramatiko laŭ modernaj konceptoj ["kreskaj kaj dekreskaj diftongoj"], ne laŭ la signifo antaŭ cent jaroj).

2. Mikso de Fundamentaj kaj ekster-Fundamentaj argumentoj ("Mi [= Mattos] mem ne dubas, ke nia tradicio jam akceptis la vortojn kun kreska diftongo en ĝia komenco.").

87






3. Sed plej grave, mise kaj malĝuste je 5: "Se la Fundamento mem sin kontraǔdiras, kaj tio restas supre pruvita [laŭ mi, Bernardo, ne], ni estas tute liberaj ...". Ne, sinjoro Mattos, certe ne. (Ŝajnaj) norm-kolizioj oni ne solvas per tio, ke oni deklaras "kontraŭdiraj, do ne ekzistantaj". Kiel oni ja faras, li povus legi ĉe Welger: http://www.ipernity.com/blog/37943/153527 (kiun li ŝajne ne konas):

"Normkolizioj estas solvataj per jenaj du metodoj: Se unu el la koliziantaj normoj estas pli altranga ol la alia, ĝi nuligas la malpli altrangan. Se ambaŭ normoj estas samrangaj, tiam la pli speciala normo (esceptoregulo) sur sia tereno forigas la pli ĝeneralan normon aŭ donas esceptan permeson."

Tian epok-faran ekkonon ĉiu studento de juro lernas en la unua semestro. Oni nur povas kap-skui pri tiu eĉ plej baza metoda nekono de Mattos.

Tonyo diras: La teksto de Bernardo entenis jenan aserton: "Ekzemplo por antaŭvokala ŭ ne ekzistas en [la Fundamento]", kaj de tiel sekvas iom longa argumentado. Sed, kiel oni jam atentigis, la frazo tute ne veras, kaj jam de la komenco aperas en la Fundamento vorto komencanta per "ŭ", nomo "ŭo". Mi ne scias kial Cirilo konsideras ke tiu ne estas esperanta vorto, sed elpensaĵo: ĝi ja evidente estas esperanta vorto, kiel pruvas la finaĵo. Aŭ ĉu vi rajtas elekti kiuj fundamentaj vortoj estas fuŝaj? Se tiel, ankaŭ ĉu mi rajtas elekti "miajn" fundamentajn vortojn? :-)

La diskuto pri la Fundamento ŝajnas al mi ofte tro simila al teologia diskuto, kvazaŭ ekzegezo de la Biblio. Sed la afero estas klara: vorto komenciĝanta per ŭ aperas tuj en la komenco de la Fundamento, kaj ĝi estas fundamenta.

Nu, ni ja povas diskuti pri oportuneco, kutimeco, kaj tradicio, sed tute ne pri fundamenteco.

Kiel al multaj hispanlingvanoj, mi konfesu ke al mi malplaĉas la uzo de "v" en vortoj kiel Gvatemalo, Gvadiano, Nikaragvo, Urugvajo, Gvadalupo, Gvadalaharo, ktp. Multaj hispaniaj riveroj komenciĝas per "Guad", kiu fakte devenas de la araba "ŭad" (en francaj adaptoj "oued"). La transiro al "Gvad" sonas tre strange. Mi ne nepre favoras la ŝanĝon al "u", kaj konsideras pli simpla la uzon de "u" (sen supersigno), sed esperantigo per v estu escepta.

Kiel oni povus prononci gvagvon (guagua)?

Bernardo respondas: Mi konsentas, Tonyo, pri via dua paragrafo. Jes, fakte, la Fundamento estas historia tekstaro de 1905. Kelkaj partoj aĝas de 1887. Ĝi estas skribita en ne plu aktualaj variantoj de kvin lingvoj. Ĝi enhavas regulojn pri la lingvo, preskribojn, normojn. Ĝi estas per la unua Universala Kongreso akceptita normaro, kvazaŭ leĝo pri la lingvo. Kelkajn punktojn ĝi ne aŭ apenaŭ traktas, pri aliaj ekzistas (ŝajnaj) kontraŭdiroj. Kiel ĉiu leĝo ĝi pro tio estas interpretinda kaj interpretenda.

La metodo, kiel interpreti kvazaŭ-juran tekston, evoluis el la interpreto de la Biblio, kiu simile enhavas preskribojn, regulojn, normojn (pensu pri la Dekalogo). La metodoj kiel fari tekst-interpreton (ekzegezon) de la Biblio estis konkretigita kaj adaptita al romia juro kaj de tie transprenita en ĉiuj eŭropaj jur-sistemoj. Ĝi havas aparte longan kaj alte evoluigitan tradicion en la juda kredo, en kiu radikas la pens-maniero de Zamenhof. Do, jes: "kvazaŭ ekzegezo de la Biblio", pli konkrete de la kvazaŭ-juraj priskriboj de la Biblio.

Unu el tiuj (ŝajnaj) kontraŭdiroj en la Fundamento estas la demando pri antaŭvokala ŭ. Ekzistas pri ĝi la supre citita peco el § 1 de la Ekzercaro ("Nomoj de la literoj: ... ŭo ...), pri kiu atentigis min Cyril, unuflanke, la supre cititaj klarigoj en la kvin

88





Gramatikoj, paragrafo A, aliflanke. Se ni izole rigardas nur la Ekzercaron, ni povus konkludi, ke ŭ kondutas kiel ĉiuj aliaj literoj en la tiea vico, do povas aperi aŭ antaŭ aŭ post vokalo. Se ni izole rigardas nur paragrafon A de la Gramatikoj, ni devas konkludi, ke ŭ povas aperi nur post vokalo. Temas do pri norm-kolizio.

Kiel ni devas solvi la (ŝajnan) kontraŭdiron inter la du reguloj? Laŭ la kutima, minimume dumiljara metodo de tekst-ekzegezo de (kvazaŭ-) juraj tekstoj: La pli speciala regulo derogas (forpuŝas, superpezas) en sia apliko-sfero la pli ĝeneralan regulon. Nia demando estas: "ĉu la litero ŭ povas esti uzata en antaŭvokala pocizio?". Tiun demandoj la Gramatikoj rekte, kohere kaj unuece respondas per "ne". § 1 de la Ekcerzaro ne rekte tuŝas la demandon. Ĝi nur preskribas, kiel oni nomu la literojn, sed ne en kiu pocizio ni rajtas uzi ilin. La preskriboj el la Gramatikoj do estas la pli specialaj pri la demando de pocizio (la preskribo el la Ekzercaro la pli speciala pri la demando de nomo). Rezulte povas esti neniu dubo, ke pri la demando de pocizio respondas nur la Gramatikoj, ne la (nur ŝajne kontraŭdira) Ekcercaro.

Bv. noti, ke ni neniel "elektas" laŭ nia plaĉo iun elementon, kiu subtenas nian opinion kaj intense prisilentas alian malsubtenan. Ni rigardis ambaŭ, konstatis (ŝajnan) kontraŭdiron kaj rilatigis ilin. Ja temas pri Fundamenteco, ne nur pri oportuneco aŭ tradicio.

Pri la problemo de transskribo de hispanaj loknomoj, kiuj ja enhavas la w-sonon (dum Esperanto ne distingas inter la sonoj v kaj w) mi (espereble) skribos aparte. Nur tiom: Jes, la sono-sistemo de Esperanto estas malsama ol tiu de la hispana. Sed jes, ĝi ankaŭ estas malsama al la sono-sistemo de plej multaj aliaj lingvoj, ekzemple ne konas germanan "ü", tiel ke ni havas Munkeno anstataŭ io simila al München, Monastero anstataŭ io simila al Münster kaj Dujseldorfo anstataŭ io simila al Düsseldorf. Tio estas la plej normala afero de la mondo kaj neniel specifa por transskribo el la hispana.

Cyril Brosch respondas: Dankon pro la eksplica klarigo, Bernardo!

Tamen ŝajne mi devas vin korekti en unu punkto: Nek la gramatiko nek aliaj partoj de la Fundamento preskribas, kiel kombini la E-ajn fonemojn. Tion oni devas tiri el la tuto de la E-aj leksemoj. Pri la silabstrukturo de E-o ekzistas artikolo de Marc van Oostendorp en Esperantologio 1

(http://www.math.uu.se/esperanto/oostendorp.pdf).

Cyril Brosch respondas: Tonyo, la o ĉe la literoj ne estas la substantiva finaĵo, vd.

http://bertilow.com/pmeg/gramatiko/oa-vortecaj_vortetoj/liternomoj.html - ŭo (ktp.) estas propra nomo. Ĝi estas ero de la lingvistika metalingvo kaj ne ekzistus sen tia.

Oni devas disigi la liternomojn de la priskribo de la fonema/fonetika sistemo, ekz. en la germana ekzistas kaj /s/ kaj /z/ (Rasen 'gazono' - Rassen 'rasoj'), tamen ekzistas nur unu liternonomo, prononcata [?Es]. En multaj lingvoj unu aŭ pli sonoj, kiuj havas propran literon, ne povas aperi vort- aŭ silabkomence, ekz. la pola y aŭ la turka ğ.

Tonyo respondas: La ekspliko de Bertilo estas ne tre konvinka; se ili estus propra nomo, oni uzusmajusklon. Mi ja konsentas ke temas pri iom specialaj nomoj, sed vere ili tie estas, tute en la komenco de la Fundamento.

89






http://www.math.uu.se/esperanto/oostendorp.pdf


http://bertilow.com/pmeg/gramatiko/oa-vortecaj_vortetoj/liternomoj.html


Mia ĉefa celo estas kontraŭi tiajn asertojn kiajn tiu en alia via mesaĝo:

La Fundamento instruas, ke ŭ estas uzata nur post a kaj e (kaj eble o, ekz. poŭpo). Ke oni povas uzi j, kiu ankaŭ estas dua parto de diftongoj, ankaŭ kiel konsonanton, ne implicas, ke oni povas tion fari kun ŭ.

Tute evidente, la Fundamento ne instruas tion.

Se la diskuto estus: "ĉu estas oportune kaj konforme al la tradicio de Esperanto uzi komencan ŭon?", tiam ni ja povas malsamopinion, sed pri la fundamenteco de la formo "ŭo" ne eblas diskuti.

Krome, se vi konsideras ke propraj nomoj povas havi aliajn regulojn, tiam ni revenas al alia diskuto, nome, ĉu ni povas diri Gŭatemalo. Fakte, kiel mi diris en pasinta komento, mi pli preferas la formon "Guatemalo". Ja pri tia solvo estas aliajekzemploj, kiel Ruando. Cetere, en la traduko de "Ebono", oni uzis la formon "Rvando"; kiel oni diable elparolas tion? :-)

Bernardo respondas: Kiel jam skribite en alia komento, Tonyo, mi malsam-opinias kun vi tiupunkte. Ni ne diskutas "pri la fundamenteco de la formo "ŭo": Evidente "ŭo" estas en § 1 de la Ekzercaro. Sed ni diskutas pri la regulo, kiun Mattos kaj vi deduktas el tiu nedisputebla fakto, nome

"Ĉar ni trovas en § 1 de la Ekzercaro "Nomoj de la literoj: ... ŭo, .." la Fundamento rajtigas nin uzi ŭ antaŭ la vokalo o (kiel en la korea mon-unuo ŭono) aŭ eĉ antaŭ ĉiuj vokaloj (ŭabio, Gŭatemalo) aŭ eĉ antaŭ ĉiuj literoj (ŭrestlingo)" (mi ne scias, pri kiu regulo vi precize pensas, vi ĝis nun ne vortumis ĝin).

Miaopinie tia regulo ne ekzistas, ne estas deduktebla el "Nomoj de la literoj: ... ŭo, ..", ĉar la pli speciala kaj eksplicita regulo el § A de la Gramatikoj aplikiĝas kaj forpuŝas ĝin, regas la demandon pri la pozicio.

Kiel mi ankaŭ jam skribis, miaopinie ĉiuj kvin Gramatikoj diras tiupunkte la samon (eĉ se kun malsama grado de ekspliciteco), ne nur "du aŭ tri" kiel opinias Andreas.

Cetere: En Lingvaj Respondoj (LR) 61 ĝis 64 (1962, p. 48-56) Z. traktas la demandon de transskribo de propraj nomoj. Rigardu LR 62, p. 55 el La Esperantisto 1891, p. 88-92 (92). ;-))

Andreas Kueck respondas: Tonyo, okaze de "Gvatemalo" la banano estas manghita: Tiu chi formo estas oficialigita. Sekve aliaj (similaj) formoj estas ne novaj vortoj, sed formoj novaj al "Gvatemalo", kiuj pro la oka alineo de la Antauparolo al la Fundamento postulas antau ekuzo ian aprobon de la Akademio. Io tia okazis ekzemple per la Akademia tolerdeklaro pri "konversi": Ghi estas formo nova al la oficiala "konversacii". La demando pri ne-postvokala 26-a litero koncernas do nur vortojn, kiuj estas nek oficialaj nek Fundamentaj. Tio trafas ekzemple pri "uonbulismo"/"vonbulismo" (lau mi internacia vorto uzebla lau Regulo 15).

Mi opinias, ke la demando pri la 26-a litero devas esti decidita de la Akademio, char:

1) Temas pri norm-interna konflikto: Nur du (eble tri) lingvoversioj de la Fundamenta Gramatiko limigas la uzadon de la 26-a litero je postvokala pozicio. Kontraste al tio en la Fundamenta Ekzercaro aperas la 26-a litero en ne-postvokala pozicio, nome en la liternomo, al kiu krome estas atribuita en oficiala Akademia dokumento tio, esti "vorto" kaj Fundamenta.

90





2) La normaro mem ne donas sufichajn instrukciojn por tio, kiel oni solvu norm-internajn konfliktojn. Ekzemple okaze de la apostrofado de la artikolo (t. e. alia norm-interna konflikto) evidentigas eksternorma klarigo de la normfarinto, ke ne nepre validas la principo, ke la plej limiga instrukcio estas decida.

Bernardo respondas: Dankon pro la klara resumo de via pocizio, Andreas (kaj nepre pro la serioza kaj stimula diskuto tuŝanta bazajn metodajn demandojn). Ni do esperu je la - nu ja -profunda saĝo de la CiCi-boys & Company. Kial cetere vi aŭ Tonyo aŭ Petro Desmedt aŭ Istvan Ertl aŭ Josef Hron aŭ aŭ aŭ ne estas Akademianoj, sed anstataŭe iuj disputitaj eks-politikistoj kiel Tonkin aŭ mez-nivelaj verkistinoj kaj edzinoj, kiuj miascie neniam publikigis ion profundan pri la Fundamento?

Andreas Kueck respondas: Bernardo, Cyril, Tonyo, Istvan, Josef: Chu ne estus bone, se ekzistus laborgrupo de tiaj esperantistoj, kiuj shatas pritrakti lingv- kaj normrilatajn demandojn tiel, kiel la Akademio de Esperanto (AdE) devus pritrakti ilin (do per racia jurscienca metodo surbaze de la por Esperanto valida normaro) kaj al kiuj AdE ankorau ne donis kontentigajn respondojn? Kion vi opinias?

Jenaj dokumentoj devas esti rigardataj kiel la por Esperanto valida normaro : "Bulonja Deklaracio"; verketo "Fundamento de Esperanto"; ghisnunaj decidoj k. s. de la Lingva Komitato kaj AdE. Nomon por tia laborgrupo mi ankorau ne proponas. Sed eble en la nomo estu la vorto "respondanta", char la laborgrupo ne nur okupighu pri demandoj, sed ankau donu respondojn; prefere ne per decidoj, sed per rekomendoj, malrekomendoj, konsiloj kaj malkonsiloj.

Bonvenaj al tia laborgrupo, se ghi naskighus, estus tiuj, kiuj malkontestas la supre menciitan normaron kiel validan por Esperanto kaj shatas kunlabori. Do ekzemple tiu, kiu opinias, ke "'kurta' kaj 'olda' atencas la principon de la Fundamento ke oni faras mal-vortojn per 'mal-'" (opinio de AdE-ano!) evidente ne deiras de la sama normaro, de kiu oni deiru kadre de la laborgrupo.

Mi pensas pri jenaj laborkampoj kaj respondindaj demandoj (krom tio, starigi statuton por la laborgrupo):

1) Kia estas la statuso de la Antauparolo al la "Fundamento de Esperanto"?

2) Kiel apliki Regulon 15?

3) Kiaj pozicioj de la 26-a litero estas permesataj?

4) Lau kiaj kriterioj vortoj estas oficialigindaj?

5) Esplori AdE-decidojn lau tio, kiom ili kontrauas superajn normojn (ekzemple maloficialigoj de vortoj: chu tio estas pravigebla per la normaro?).

6) Esplori Esperanto-rilatajn "iniciatojn" tiom, kiom iliaj principoj deflankighas disde la por Esperanto valida normaro.

7) Kontentige respondi aliajn lingvajn kaj prinormajn demandojn de kiuj ajn.

8) Atentigi pri ne-normkonformaj aferoj en lernmaterialoj.

9) Ellabori planon pri tio, kiamaniere povas esti instruata ne nur la lingvo Esperanto, sed ankau la al ghi rilata valida normaro.

10) Ellabori planon, por atingi, ke prilingve autoritata institucio estas organizajho demokratia kaj respektata.

Pri kelkaj aferoj oni jam trovas analizojn en Velger (1994). Chu ne indas daurigi

91

http://www.ipernity.com/home/tonyo�



lian laboron?

Referenco:

Velger, Helmuto (1994): Kontribuoj al la norma esperantologio. Enkondukoj • Ekspertizetoj • Kritikoj. Marburg, info-servo r. a.

Bernardo respondas: Dankon pro via jam detala propono kaj - ja - laborprogramo, Andreas. Eble tamen estas konsilinde skribi apartan artikolon pri ĝi kaj malfermi apartan diskut-fadenon. Mi supozas, ke tie ĉi inter pli ol 40 komentoj ĝi ne ricevos la atenton, kiun ĝi meritas.

Cetere sendube ankaŭ estus bonvena faro republikigi la "Kontribuoj" de Velger de 1994. Plej multaj legantoj probable nek konas ilin, nek povas havigi ilin.

Bernardo respondas: Andreas intertempe malfermis la diskuton pri "forumo por pritrakti lingvajn demandojn pri Esperanto per jursciencaj metodoj" tie ĉi: http://www.ipernity.com/blog/55667/277205.

Cyril Brosch respondas: Ne forgesu tie aliĝi, Bernhard! ;-)

Jens S. Larsen respondas: Oni povas fari tiom da laborgrupoj por kiom sufiĉas la emo kaj la energio, sed mi pensas ke necesas kompreni ke la Akademio estas nur la alarmbremso de la lingvokomunuma veturilo. Brue elpaŝi ĝi povas sencoplene nur kiam okazas iu ege, ege, ege grava atenco kontraŭ la lingva tradicio -- tiel grava, fakte, ke oni ne bezonas meriti Akademianan titolon por kompreni la danĝeron. La akcela laboro por Esperanto povas libere okazi ie ajn, ĉiel ajn, kaj ne bezonas la Akademion, eĉ se ĝi foje provizas oportunan forumon. Mi do malkonsentas pri via deka punkto, ĉar tre malgravas kiom demokratie la Akademio estas organizita (alia afero estas ekzemple UEA!). La lingvoevoluo ĉiuokaze pasas en rekta, neorganizita demokratio. Lingvistiko ne estas juro, kaj inverse. Ĉu la Akademio havas prestiĝon, estas demando pri ne tro grava avantaĝo, neniel pri neceso.

Laboro pri la ceteraj punktoj menciitaj de vi mi trovas tute utila, kaj se iuj volas labori pri ili kune anstataŭ aparte, ili estu benitaj. La naŭa punkto tamen enhavas gravan miskomprenon: Necesas instrui multe trans la normaron. Ĉiuj estas egalaj antaŭ la normo, sed iuj stilistoj simple estas pli bonaj kaj imitindaj ol aliaj. Tio estas profunde maldemokratia. Aliflanke, dum estas nur ia nombro da stilistoj komune admirataj inter tiuj kiuj emas havi opinion pri la afero, la unueco de la lingvo estas en plena sekureco. Pli ol esti instruita pri la normo gravas legi tiom da bona literaturo ke oni subkonscie ensorbas bonan stilon.

Ekzemple, bona stilo en Esperanto multe rilatas al vortordo. Esperanto uzas prepoziciojn, ne postpoziciojn, do prepoziciaĵon oni metas post tiun esprimon kiun ĝi modifas. Aliflanke la adjektivoj estas markitaj per -a en sia fino, do tiujn oni metas antaŭ la modifatan nomon. Tial oni ne diru, ekzemple:

(1) la al ĝi rilata valida normaro,

92






ĉar "al ĝi" estas subordigita al "rilata", sed do

(2) la rilata al ĝi valida normaro

aŭ eble plej bone

(3) la valida normaro rilata al ĝi.

Se oni deziras malakcenti "al ĝi", ĉar "ĝi" estas nura pronomo, (2) povas esti preferinda, sed neniaokaze (1).

Bernardo respondas: Diskut-listo, Jens, miaopinie ne estas taŭga formo: http://www.ipernity.com/blog/37943/278377/comment/11987751#comment11987751.

"LIngvistiko ne estas juro, kaj inverse": Evidente, probable ĉiuj konsentas. La Fundamento ne estas la tuta Esperanto, eĉ en 1905 jam ne plu estis. Oni devas distingi du aspektojn:

- la problemo de interpreto de la historia tekstaro "Fundamento", verkita inter 1887 kaj 1894 kaj akceptita en 1905 kiel baza "lingvo-konstitucio": Tiurilate juraj interpret-metodoj povas helpi (apud aliaj)

- la priskribo de la fakta nuntempa Esperanto: Tiurilate juraj interpret-metodoj neniel helpas.

Norma esperantologio de Helmut Welger dekomence nur volis esti metodo por interpreti la tekstaron "Fundamento", nenion pli.

Andreas Kueck diras: Tonyo, al mi la diskutoj pri la Fundamento shajnas malpli "tro simila[j] al teologia diskuto, kvazau ekzegezo de la Biblio", ol similaj al jursciencaj diskutoj. Kaj tiaj ili nepre estu pro la Antauparolo al la Fundamento mem: "La ideoj, kiujn mi [Zamenhof] supre esprimis pri la Fundamento de Esperanto, prezentas dume nur mian privatan opinion. Leghan sankcion ili ricevos nur en tia okazo, se ili estos akceptitaj de la unua internacia kongreso de esperantistoj, al kiu tiu chi verko kune kun sia antauparolo estos prezentita." (Kromajho: Tio, ke la Antauparolo estis kun-akceptita kadre de la akcepto de la Bulonja Deklaracio, neniel estas senescepte malkontestata:

http://www.ipernity.com/blog/55667/273178/comment/11705092#comment11705092 ).

Al chiuj: Al mi la afero pri permesata au malpermesata uo (26-a litero) en ne-postvokala pozicio neniel estas klara. Ambau "partioj" (unuflanke Mattos, aliflanke Albaut, Helmuto Velger, Bernardo kaj Cyril [kaj ankau Bertilo, kion mi scias pro aliaj chi-temaj diskutoj]) havas bonajn argumentojn. Mi ankorau estas ne-decidighinta kaj neutrale aldonas jenan konsiderendan fakton:

En la Sepa Aldono al la Universala Vortaro (de 1958) la Akademio prezentas liston de "Fundamentaj radikoj", al kiuj "apartenas [...] 83 komunaj vortoj". La emfazo estu che "vortoj", char en tiu listo aperas ankau la nomoj de la 28 literoj de Esperanto, do ankau "uo = nomo de la litero u, dudeksesa litero de la Esperanta alfabeto".

Per tio mi volas atentigi pri jeno: Se oni (lau mi tute prave) persistas pri tio, konsulti la validan normaron, por solvi la problemon de permesataj pozicioj de la 26-a litero, oni nepre devas konsideri, ke tiu oficiala dokumento de la prilingve autoritata institucio nomas la liternomon "uo" vorto. (Chu tio estas eraro, tio estas alia afero.) Alivorte: Ekzistas oficiala dokumento de la prilingve autoritata institucio, dokumento, en kiu la

93







koncerna liternomo estas nomata "vorto" kun Fundamenta radiko. Lau tio chi oficiale ekzistas Fundamenta vorto, en kiu la 26-a litero estas uzata en ne-postvokala pozicio.

Por kio la afero estas grava? Unue precipe por tio, kiel oni formu koncernajn novajn vortojn kaj kiel oni uzu koncernajn internaciajn vortojn en Esperanto. Al chi lastaj apartenas ekzemple "uonbulismo" (kun komenca 26-a litero), aperanta en ekzemple Jarlibroj de UEA. Due (pli ghenerale) pri la demando de pri-Esperanta norm-interpretado. Per tio, oficiale atribui al uo (26-a litero) la esprimon "vorto" kaj Fundamentecon, la prilingve autoritata institucio kreis (tre kredeble ne-konscie) model-okazon de normkolizi-solvo alia ol tio, kion prie Helmuto Velger kaj Bernardo proponas.

Cyril Brosch respondas: Dankon pro la atentigo, Andreas!

Ankaŭ propra nomo estas vorto, kaj la nomoj de la literoj formas ferman klason (ĉar ili ne bezonas vortkategorian finaĵon), kiu miaopinie same maltaûgas por analogiado kiel ekz. la tabelvortoj.

Laŭ la juraj principoj la vorto ŭo do estas valida escepto al la (malgraŭŝajne) klara instruo de la FG uzi ŭ nur post vokalo, sed ĝi ne validigas aliajn esceptojn.

Krome, bonega ideo de ADE (Akademio Diletanta/Delira/Deficita Esperanta) oficialigi jam oficialajn (ĉar Fundamentajn) elementojn!

Eble oni malfondu tiun klubon de intelektuloj, kiuj ŝajne havas tempon por elpensi fantaziaĵojn kiel la "vortefikon", sed ne por profesiiĝi lingvistike, ĝis kolektiĝos sufiĉe da seriozaj lingvistoj.

Pardonu la kuenzliadon.

Bernardo respondas: Estas precize pro tio, Andreas, ke mi tiom ŝatas la "ŭato"-ekzemplon, ĉar kiel mi jamskribis, ĝi estas ekzemplo por tiom da aspektoj.

Por respondi laŭeble sen ia kuenzliado (pri kiu mi tamen gaje ridis, Cyril :-)).

(1) Kio estas "Oficiala Aldono" (OA)?

En la Antaŭparolo de la Fundamento ni legas:

"2) Se ia aŭtoritata centra institucio trovos, ke tiu aŭ alia vorto aŭ regulo en nia lingvo estas tro neoportuna, ĝi ne devos forigi aŭ ŝanĝi la diritan formon, sed ĝi povos proponi formon novan,

kiun ĝi rekomendos uzadi paralele kun la formo malnova. Kun la tempo la formo nova iom post iom elpuŝos la formon malnovan, kiu fariĝos arĥaismo, kiel ni tion ĉi vidas en ĉiu natura lingvo. Sed, prezentante parton de la fundamento, tiuj ĉi arĥaismoj neniam estos elĵetitaj, sed ĉiam estos presataj en ĉiuj lernolibroj kaj vortaroj samtempe kun la formoj novaj, kaj tiamaniere ni havos la certecon, ke eĉ ĉe la plej granda perfektiĝado la unueco de Esperanto neniam estos rompata kaj

neniu verko Esperanta eĉ el la plej frua tempo iam perdos sian valoron kaj kompreneblecon por la estontaj generacioj."

Kaj en la tiea resumo de Zamenhof:

"Mi [Zamenhof] finas do per la jenaj vortoj:

1. ...

94







2. ...

3. ĝis la tempo kiam aŭtoritata centra institucio decidos pligrandigi (neniam ŝanĝi!) la ĝisnunan fundamenton per oficialigo de novaj vortoj aŭ reguloj, ĉio bona, kio ne troviĝas en la « Fundamento de Esperanto », devas esti rigardata ne kiel deviga, sed nur kiel rekomendata [kursivo en la originalo de Z.]."

En la plej oportuna kazo tia "aŭtoriata centra institucio" (ACI) el la vidpunkto de la Fundamento do povas "oficialigi" (t.e. aldoni al la Fundamento) nur "novaj vortojn aŭ regulojn", sed "neniam ŝanĝi" la vortojn kaj regulojn, kiuj de 1905 jam estas en tiu Fundamento.

(2) Ĉu la Akademio (AdE) estas tiu ACI?

Oni povas tre dubi, ĉu la AdE estas la ACI en la senco de la Fundamento. Ne pro iuj (asertitaj) mankantajn kvalifikoj de siaj membroj, sed pro pluraj aliaj kialoj, kiujn elmontri daŭrus tro longe tie ĉi (Z. esperis pri ekstermovada oficialigo, ekzemple fare de internacia organizo; la procedo por fariĝi Akademiano per kooptado estas netravidebla kaj maldemokrata, politburoeca k.a.). Sed egale, kiel oni respondas tiun demandon, ĉiukaze ŝanĝo de regulo de la Bulonja Fundamento de 1905 ne eblas, ĉu de ACI aŭ de iu cirklo de "esperantoj".

(3) Kiel oni devas interpreti la 7-a OA de 1958?

Necesas unue la originala teksto. Ĝi ekzistas nek kiel libro / broŝuro, nek en la reto. Eĉ la tre laŭdinda OLEO (Oficialaj lingvoelementoj de Esperanto), de Andreas Kueck 2008 (http://www.akueck.de/oleo.zip) ne helpas. Troviĝas tie neniu faksimilo de la orginalo (ĉu estas enkonduko al la 7-a OA, motivoj por "oficialigi" la litero-nomojn, troveblajn ja en la Ekzercaro, sed ne en la Universala Vortaro ktp.?).

Tamen laŭ tio, kion ni scias el malrektaj fontoj sen la originalo sub la okuloj, ŝajnas temi pri nenio alia ol jena:

El la Fundamenta paragrafo en la Ekzercaro:

"Nomoj de la literoj: a, bo, co, ĉo, do, e, fo, go, ĝo, ho, ĥo, i, jo, ĵo, ko, lo, mo, no, o, po, ro,

so, ŝo, to, u, ŭo, vo, zo".

la AdE faris vortarajn artikolojn laŭ la tipo:

“a = nomo de la litero a, unua litero de la Esperanta alfabeto“;

"bo = ..."

“ŭo = nomo de la litero ŭ, dudeksesa litero de la Esperanta alfabeto“;

"vo = ..."

“zo = nomo de la litero z, dudekoka litero de la Esperanta alfabeto“.

(citita laŭ OLEO 2008, p. 13-14). Se estas tiel, temas pri parafrazo (alivortumo) de la paragrafo el la Fundamento por meti la litero-nomojn en la ĝusta alfabeta loko de la vortaro. Ĉiam laŭ tiuj malrektaj fontoj ni devas supozi, ke la AdE tute ne volis tuŝi la demandon de antaŭvokala ŭ, sed simple penis meti ĉiujn vortojn el la Fundamento en vortaro (kelkaj radikoj de la Fundamento mankas en la UV, i.a. la litero-nomoj). Per tio ĝi agis tute Fundament-konforme: Ĝi nek volis, nek el la vidpunkto de la Fundamento rajtis, ŝanĝi ties regulon pri "ŭ".

Io nova per “ŭo = nomo de la litero ŭ, dudeksesa litero de la Esperanta alfabeto“ ne estis intencita, nek ekzistas. La sola celo estis havi ĉiujn vort-elementojn de la Fundamenta en alfabeta listo. Kerne ni reestas ĉe la jam skizita (ŝajna) konflikto

95


http://www.akueck.de/oleo.zip

inter paragrafo A de la Gramatikoj kaj § 1 de la Ekzercaro.

Andreas Kueck diras: Bernardo, la Antauparol-tekston "Nur iam poste, kiam la plej granda parto de la novaj vortoj estos jam tute matura, ia autoritata institucio enkondukos ilin en la vortaron oficialan, kiel 'Aldonon al la Fundamento'" mi komprenas tiel, ke la "autoritata institucio" povas ne nur rekomendi vortojn, sed efektive oficiale aldoni vortojn al la Fundamento. La de vi, Bernardo, citita oka alineo de la Antauparolo koncernas la rekomendadon de formoj novaj (kio kompreneble povas esti efektivigata ankau per oficialigado); lau mia kompreno tiu oka alineo ne koncernas la problemon pri la 26-a litero.

Efektive la liternomoj ne estis oficialigitaj. Estas tiel, ke "la Akademio nun decidis per tiu chi 'Sepa Oficiala Aldono al la Universala Vortaro' pri la fundamenteco de tiuj radikoj" (citajho el la "Enkonduko" de la Sepa Oficiala Aldono al la Universala Vortaro). Temas pri 118 radikoj, kiuj ne estas en la Universala Vortaro, el ili ankau la nomoj de la 28 Esperanto-literoj. (Krome la dirita aldono entenas liston de radikoj, kiuj per tiu aldono estis oficialigitaj, sed ili ne koncernas la problemon pri la 26-a litero.) La dirita aldono fizike konsistas el unu proksimume A4-formata folio de kvar proksimume A5-formataj paghoj 1 ghis 4.

La 28 liternomoj estas prezentitaj en "1-a Listo: Fundamentaj radikoj". Enkonduke de tiu listo tekstas: "Al ili apartenas: A. - 83 komunaj vortoj, el kiuj 47 jam estas entenataj en unu el la Oficialaj Aldonoj (kies numero estas montrita interkrampe) kaj tie difinitaj au tradukitaj. Por la aliaj la difino estas aldonita." Sub tio estas listigitaj interalie la 28 liternomoj.

La lau mi grava afero estas, ke oni povas resendi al oficiala Akademia dokumento, en kiu la liternomoj, ankau tiu de la 26-a litero, estas nomataj "vortoj" (almenau ne-rekte pro la subtitolo "A. - 83 komunaj vortoj"). Purjure oni povas argumenti: Ekzistas oficiala Akademia dokumento, lau kiu al "uo" (= nomo de la 26-a litero) estas atribuita tio, esti "vorto" kaj esti Fundamenta. Per tio ekzistas unu Fundamenta ekzemplo de vorto, en kiu la 26-a litero havas ne-postvokalan pozicion. Per tio chi el jura vidpunkto ekzistas Fundamenta vorto kiel kontrauekzemplo al la instrukcioj de la germana kaj rusa (kaj eble ankau angla) versioj de la Fundamenta Gramatiko pri permesataj pozicioj de la 26-a litero. Cyril, chu lingvoscience estas bone, nomi liternomon "vorto", tio estas alia afero, kiu en purjura analizo ne ludu rolon.

Kie en la por Esperanto valida normaro estas preskribite, ke okaze de norm-interna konflikto oni devas solvi la aferon tiel, kiel Helmuto Velger kaj Bernardo prie klarigas? Se tia preskribo ne estas trovebla en la por Esperanto valida normaro, povas esti ja ankau tiel, ke okaze de norm-interna konflikto trafas la malplej limiga interpreto.

Bernardo respondas: Mia kompreno de la Antaŭparolo, Andreas, estas jena:

(1) La ACI principe rajtas - sub la kondiĉo prezentita malsupre sub (2) -pliampleksigi la tekston de la Fundamento de 1905 mem. Per la decido kaj publikigo de la "aldonoj" nova Fundamento anstataŭigas la antaŭan version. Nuntempe post la 9-a OA ni havas do Fundamenton kun stato de 2007. Tio nun estas nia aktuale valida "lingvo-leĝo". Se ni hipoteze akceptas, ke la AdE estus tia ACI el tiu kompreno sekvas:

- ni ne disponas pri aktuala kunigita teksto de nia nuntempe valida lingvo-leĝo, nek kiel libro, nek en la reto. Ni disponas nur pri la iama, origina teksto de la Fundamento de 1905.

96






- Se la kondiĉoj sub (2) estas plenumitaj, aldonoj al la Fundamento havas la saman juran valoron kiel reguloj enestantaj en la origina teksto de 1905. "aidos/o" ekzemple el la 9-a OA estas tute samranga kiel "am' " el la Fundamento 1905, kvazaŭ oni enmetus ĝin en la UV jam en 1905. Aldonoj de la ACI ne estas io malpli atentinda, ili ŝanĝas la tekston de la Fundamento mem, ili fariĝas Fundamenta, estas la Fundamento (kontraŭe do al la ĝenerala kompreno, ke la "Fundamento" estus nur la tekstaro de 1905). La informo, ke iu aldono estas el la 7-a, 8-a aŭ 9-a OA havas nur historian kaj interpret-helpan, ne juran intereson.

- La interpreto de aldonita teksto sekvas la ĉiam samajn regulojn de ekzegezo de jura teksto laŭ la vorto-senco, sintakso, kunteksto, motivoj, historia ekesto.

(2) Por ke Oficiala Aldono fariĝu parto de la baza lingvo-leĝo de Esperanto tamen nepras, ke la ACI decidis en la kadro de sia kompetento, kiun donis al ĝi la Bulonja Deklaracio per la origina Fundamento de 1905. Se la ACI transpaŝus siajn kompetentecojn, la publikigita decido de la ACI ne fariĝus parto de la lingvo-leĝo (aŭ eĉ "lingvo-konstitucio") nomita "Fundamento". Ekzemplo: Se la Gramatikoj de F 1905 preskribas pri la pluralo per -j "Der Plural bekommt die Endung j" (kaj same en la aliaj lingvoj), kaj la ACI decidus: "pluralo de substantivoj havas la finaĵon -i" (kiel en Ido) tiam ĝi transpaŝus sian kompetenton, ĉar la Antaŭparolo rajtigas la ACI nur "pligrandigi" la "ĝisnunan [= ĝis 1905] fundamenton per oficialigo de novaj vortoj aŭ reguloj", sed "neniam ŝanĝi" ĝin.

La Fundamento havas vastan kampon de "netuŝeblaj" reguloj, normoj do kun "eterna" karaktero. Ĉiu aldono devas esti kontrolita, ĉu entute temas pri nura aldono aŭ ne vere pri ŝanĝo de "eterna" normo, por kiu eĉ la ACI ne estas rajtigita.

Ni apliku tiun interpreton al nia demando pri la pozicio de "ŭ": Tute ne gravas, kiel la 7-a OA vortumas la regulon “ŭo = nomo de la litero ŭ, dudeksesa litero de la Esperanta alfabeto“, ĉu kiel "Fundamenta radiko", ĉu kiel "komuna vorto". La regulo pri la pozicio de ŭ apartenas al la reguloj kun "eterna" karaktero (ĉar en F 1905), kaj eĉ ACI ne estas rajtigita ŝanĝi ĝin. Se ni interpretus ĝin laŭvorte kiel "vorto" ĝi kontraŭus la eternan regulon A de la Gramatikoj kaj ne eniris la tekston de F 1958. Ni do nur povas interpreti ĝin en la lumo de la eterna regulo A de la Gramatikoj.

Rezulto: Mallerta vortumado, kiu nur volas konfirmi per aliaj vortoj, kiun regulo A de la Gramatikoj jam diras.

Cyril Brosch diras: Andreas:

"Kie en la por Esperanto valida normaro estas preskribite, ke okaze de norm-interna konflikto oni devas solvi la aferon tiel, kiel Helmuto Velger kaj Bernardo prie klarigas?"

Nenie, tio sekvas el ĝeneralaj principoj. Se mi malpermesas al aliaj parki sur mia privata parkejo kaj aldonas, ke mia najbaro Marko tamen povas parki tie sian VW-on, tio ne estas pravigo por aliaj Markoj aŭ VW-veturigantoj fari la samon. :-)

Ĉu do la liternomoj aperis kiel "radikoj"? Tio estus miopinie fuŝa, ĉar laŭ la tradicia terminologio "radikoj" estas finaĵbezonaj.

Andreas Kueck respondas: Sed kontraste al la situacio pri la 26-a litero en la Fundamento ne estas norm-interna konflikto en via ekzemplo, Cyril.

Cetere: Estas alia norm-interna konflikto, en kiu lau Zamenhofa klarigo (publikigita en Waringhien 2002, 6a eld.: 75) ghuste ne decidas la plej limiga instrukcio trovebla

97



http://www.akademio-de-esperanto.org/decidoj/9oa.html



en la Fundamento: "... apostrofi la artikolon oni povas nur post prepozicio, kiu finighas per vokalo. Sed la neobservado de tiu chi regulo, kiu estis donita ne en la gramatiko, sed nur en la 'Ekzercaro' (§ 27), estas ne eraro, sed nur peko kontrau la boneco de la stilo." Tie la principo evidente estas rango ene de la partoj de la Fundamento: Se okaze de norm-interna konflikto en la Ekzercaro trovighas la plej limiga instrukcio, sed la Fundamenta Gramatiko permesas ion malpli limigan, neobservado de la plej limiga instrukcio ne estas eraro. Per kio ni kun certeco scias, ke okaze de la norm-interna konflikto pri la 26-a litero ne ankau validas principo alia ol tiu, ke la plej limiga instrukcio trovebla en nur du (eble tri) lingvoversioj de la Fundamenta Gramatiko estas decida? Eble Zamenhof dirus (sekvas fikcia aserto): "... uzi la 26-an literon oni povas nur post vokalo. Sed la neobservado de tiu chi regulo, kiu estis donita ne en chiuj kvin lingvoversioj de la gramatiko kaj krome estas ne-observata en la 'Ekzercaro' (§ 1), estas ne eraro, sed nur peko kontrau la boneco de la stilo."

Referenco:

Waringhien, Gaston (2002, 6a eldono): Lingvaj respondoj. Konsiloj kaj opinioj pri Esperanto. Marmande, Francaj Esperantaj Eldonoj.

Bernardo respondas: La afero estas eĉ pli "terura", Andreas. Ne nur estas la demando pri eventuala rango inter la tri partoj de F 1905, sed simile ankaŭ pri eventuala rango inter la kvin lingvoj. Se ni konsideras la ekeston de la UV tra RE 1889 -> MV 1889 -> UV 1893 -> UV 1905 kaj konsideras, ke la ĉefa lingvo de Z estis la rusa, poste probable la germana (aŭ ĉu pola??), poste franca kaj laste angla - ĉu ili vere havas la saman interpretan gravecon?

Pri la misoj en la angla Zamenhof ja eĉ atentigas en la Antaŭparolo: "Tial lalegantoj ne miru, ke ili trovos en la nacia traduko de diversaj vortoj en tiu ĉi libro (precipe en la angla parto [!!]) tute nekorektite tiujn samajn erarojn, kiuj sin trovis en la unua eldono de la «Universala Vortaro» [1893]".

Surprize, kiel malmulte ni scias pri nia kara F 1905 post pli ol 100 jaroj (nu, tiaj Ak. "korifeoj" kiel Corsetti kaj Cramer - la CiCi-boys - certe instruos al ni).

Bernardo respondas: Jes, Cyril, ĉiu (jura aŭ alia) teksto baziĝas sur ekster-teksta antaŭkompreno. F 1905 ne liveras la ŝlosilon, kiel interpreti ĝin ĝuste. Estas "ĝeneralaj principoj", kiel kompreni / interpreti tekston, simile kiel ekzegezo de la Biblio aŭ de leĝoj.

La "kvazaŭ-jura" interpreto de Helmut Welger laŭ mi rezultigas koherajn respondojn. Ĝis nun mi ne trovis unu solan ekzemplon, kie ĝi fiaskus. Kaj ja estas okul-frape kiom ofte Zamenhof parolas pri "leĝo" kaj "regulo" en la mallonga Antaŭparolo.

Andreas Kueck respondas: Bernardo, lau la metodo de Helmuto Velger pri solvado de norm-internaj konfliktoj oni devas konsideri ankau la interpreton (la intencon) de la farinto de la normo. Estas tiel, ke okaze de la norm-interna konflikto pri la 26-a litero evidente ne estas Zamenhofa interpreto. Sed estas Zamenhofa interpreto pri alia norm-interna konflikto, nome pri la apostrofado de la artikolo. La chi-rilata Zamenhofa klarigo evidentigas ion pri la principo pritrakti norm-internajn konfliktojn: Ne nepre validas la principo, ke la plej limiga instrukcio decidas. Se tion chi oni konsideras por la norm-interna konflikto pri la 26-a litero, oni ankau ne simple povas deiri de tio, ke la plej limiga instrukcio estas decida.

98






Bernardo respondas: Kvankam vi supre intertempe jam resumis vian pozicion, Andreas, mi tamen ŝatas ankoraŭ uzi la eblecon, iom rezoni pri la Lingvaj Respondoj (LR), al kiuj oni ofte senkritike kaj ne-historie referencas.

(1) Ni havas diversajn variantoj de LR, kiuj en detaloj estas eĉ kontraŭdiraj (vipero / vipuro): http://www.ipernity.com/doc/bernardo/7935866, http://www.ipernity.com/doc/bernardo/7976878 kaj "La rusa serpento": http://www.ipernity.com/blog/37943/247666. La unua problemo estas do difini, kiuj estas la "ĝustaj" LR.

(2) LR estas nesistemaj, laŭokazaj respondoj el sufiĉe longa periodo, parte de antaŭ 1905, parte de post 1905. Kelkaj estas skribitaj por publikigo en gazetoj, kelkaj nur en privataj leteroj aŭ eĉ nur pk al unuopuloj. Tre dube, ke Z. dediĉis al ĉiuj saman gradon de atento kaj pripensado. "Pesi" ilin ĉiukaze estas malfacila.

(3) Se ni velgerumus, t.e. interpretus laŭ la metodo de la t.n. "norma esperantologio" (kvazaŭ-jura interpreto de la Fundamento) LR-on 84 C pri "reunuigi l' homaron" de La Revuo, decembro 1906 (al ĝi vi referencas), ni konstatus:

- En la Antaŭparolo de nia lingvo-konstitucio Z. skribas:

"kaj li [Zamenhof] petas, ke la okuloj de ĉiuj esperantistoj estu ĉiam turnataj ne al li [Z.], sed al tiu ĉi libro [Fundamento]. Ĝis la tempo, kiam ia por ĉiuj aŭtoritata kaj nedisputebla institucio decidos alie, ĉio, kio troviĝas en tiu ĉi libro, devas esti rigardata kiel deviga por ĉiuj; ĉio, kio estas kontraŭ tiu ĉi libro, devas esti rigardata kiel malbona, se ĝi eĉ apartenus al la plumo de la aŭtoro de Esperanto [Z.] mem.

- En § 27 Ekzercaro ni legas:

"Anstataŭ 'la' oni povas ankaŭ diri 'l' ' (sed nur post prepozicio, kiu finiĝas per vokalo)".

Tio estas pli konkreta ol § 16 de la Gramatikoj, kie ni legas

"16. Les terminaisons des substantifs et de l’article peuvent se supprimer et se remplacer par une apostrophe. Ex.: Ŝiller’ (Schiller) au lieu de Ŝiller'o; de l’ mond'o au lieu de de la mond'o"

(kaj same en la aliaj lingvoj). Sed § 27 Ekzercaro ne estas kontraŭa aŭ konflikta al § 16 Gramatikoj. Ja la ekzemplo tie estas "de la -> de l' ". § 27 Ekz. nur konfirme ĝeneraligas la ekzemplon el § 16 Gram.

- En LR 84 C Z skribas: "Sekve en prozo tiu ĉi regulo [el § 27 Ekz] devas esti observata, sed en versoj ... la neobservado de la supre donita regulo (aŭ pli ĝuste konsilo [!]) ne estas eraro ...".

Nu, mia respondo al kuracistoj Zamenhof kaj lia opinio en 1906 estus citaĵo de tiu sama kuracisto Zamenhof en la Fundamento 1905:

"ĉio, kio estas kontraŭ tiu ĉi libro, devas esti rigardata kiel malbona, se ĝi eĉ apartenus al la plumo de la aŭtoro de Esperanto [Z.] mem".

Ni sekvu lian peton, "ke la okuloj de ĉiuj esperantistoj estu ĉiam turnataj ne al li [Z.], sed al tiu ĉi libro [Fundamento]".

Petro Desmet' diras: Kaj nepre ankaŭ tiun ĉi frandaĵon mi devos klopodi digesti...... kaj ankaŭ mi devos legi

99



ĉiujn komentojn........ Mia Dio!

Cyril Brosch diras: Bonega diskuto, sed ĝi komencas iom rondiri. Mi do provas resumi miajn pensojn, precipe, kial ŭ ne aperu en aliaj pozicioj ol post vokalo, nun ne respondante individue al la argumentoj.

a) pure lingvoscienca vidpunkto (kvazaŭ temus pri normala lingvo):

ŭ aperas nur post a, e kaj marĝene post o, sed ne post i, u aŭ alipozicie. Interjekcioj kaj liternomoj ĝenerale ne estas modeloj por allaseblaj pozicioj. Punktofinofacilege.

b) esperantologia vidpunkto (konsiderante la specialan leĝan bazon de la Fundamento):

La FG, §1, en iom nekohera maniero preskribas la uzadon de ŭ nur post vokalo. Se ŭestus normala konsonanto kiel j, Zamenhof povus ĝin priskribi multe pli facile (per franca ou(i), angla w, pola ł*), sed tion ne faris, evidente ĉar ĝi ne estu tia.

La liternomo ŭo kaj onomatopeaĵoj kiel ŭa, se Fundamentaj, estas unuopaj esceptoj, samkiel ci estas unuopa escepto al la kompleto de la personaj pronomoj. Tiaj vortoj ne pravigas la uzadon de novaj pronomoj/ŭ-vortoj.

c) pri propraj nomoj:

Oni devas distingi inter asimilitaj kaj neasimilitaj propraj nomoj. La unuaj estas radikoj, do bezonas finaĵon kaj obeu la foneman sistemon de Esperanto (laŭ §15 FG): Gvatemal/o, "bebo" enhavas du B-ojn [boojn], la aliaj laŭ ĝenerala praktiko aperas aŭ litere senŝanĝe (Guatemala) aŭ estas transskribataj (kutime ĉe nelatinaj skriboj: Ĥruŝĉov, sed ankaŭ Gŭatemala eblas por klarigi la prononcon**). Gŭatemal/o estas groteska hibrido.

d) pri normkolizioj:

La kazoj de ŭ kaj de la apostrafado de la artikolo ne estas identaj. Ĉe ŭ ĝenerala regulo malpermesas ĝian nepostvokalan uzadon, dum posta aldono permesas unuopajn vortojn.*** Ĉe la artikolo la ĝenerala regulo permesas ĝian mallongigon, dum posta pli speciala regulo donas ĉefan uzadkampon de tiu unua regulo.

Oni devas ĉi tie konsideri la koncepton de Zamenhof: Kiel "gramatikon" li komprenis preskaŭ nur la morfologion (kiu leĝiĝis en la FG), ĉion alian li opiniis "stilo" (kies modelo estas la Ekzercaro). Tiu - alie ol la gramatiko - rajtas iom varii kaj evolui (novaj kaj malnovaj formoj restu tamen egalaj kaj validaj). Tial ekzistas reala, sed ne leĝa (kion kredigis la Analiza Skolo) diferenco inter la unuopaj partoj de la Fundamento.

*Malgranda sedo: En la teatra kaj orientpola elparoloj ł ne estas [w], sed vela [L\] kiel en la rusa.

**Fakte ĉe hispana gu ja temas pri labiovelaro, do unu fonemo, kiun E-o devas disigi en du. Laŭ la modelo de senvoĉa qu > kv oni preferas por tio gv, sed eblus ankaŭ gu(gu.a.te.ma.lo) kiel ekz. en la germana.

***Mi ne volas vin enuigi, tamen mi devas denove substreki, ke liternomoj estas plena abstraktaĵo, kiu ne apartenas al la vera lingvo.

Tonyo diras: Ankaŭ por fini (tro multaj komentoj en blogoj finfine iomete perdigas la legantojn), mi

100





resumu mian opinion:

- Mi ja konscias ke la tradicio de la lingvo ne favoras la sisteman uzon de antaŭvokala ŭ, sed oni ne povas diri ke ĝi estas kontraŭfundamenta, kaj ĝi estas uzebla kiam cirkonstancoj aŭ originaj lingvoj igas tion konvena (ekz, ĉinaj geografiaj nomoj)

- Ĉe hispan- aŭ portugaldevenaj geografiaj vortoj, kombino Gv- estas tre maloportuna. Geografiaj nomoj estas sufiĉe ŝanĝeblaj kaj ŝanĝataj, kaj neniu povas diri ke iam la g(v/u/ŭ)atemala movado estos sufiĉe forta, kaj komencos uzi novan varianton. Por novaj ne firmigitaj esperantigoj, precipe de vortoj komenciĝantaj per Guad- mi favoras esperantigon per u (sen supersigno). Kaj Gvineo estas unu el la plej absurdaj vortoj de nia lingvo.

- Tion ĉi mi diras iom teorie, kaj ĝi ne estas unu el la ĉefaj aferoj kiujn mi prioritatigus eĉ el lingva vidpunkto. Fakte, por mi la tuta sistemo de geografia nomado estas malkomforta, precipe el socipolitika vidpunkto. Mi sufiĉe longe pritraktis la aferon en: http://www.ipernity.com/blog/tonyo/95415

Fine, mi ne tro adoremas nian Akademion (sed eĉ malpli la hispanlingvan!), kiel mi skribis antaŭnelonge http://www.delbarrio.eu/blo/2010/08/akademioj-de-la-lingvo

Ĝin mi ne konsideras sufiĉe grava gvidilo

(sed tiukampe mi eĉ malpli adoras min mem ;-))

Bernardo diras: Dankon al Cyril kaj Tonyo pro la resumoj kaj la serioza diskuto. Kompreneble mi ankaŭ ĝojus, se Petro ankoraŭ trovus tempon por kontribui enhave.

Cetere mi ankaŭ ĝojas, ke nia interŝanĝo de argumentoj kaj konceptoj trovis profundan atenton ankaŭ ekster tiu ĉi fadeno, vd. ekzemple tie: http://www.ipernity.com/blog/41683/267942/comment/11865399#comment11865399 ;-))

Michael Lennartz diras: Bonŝance Z. estis kuracisto (kvankam hodiaŭaj kuracistoj ne estas tero-bazitaj homoj).

Mi komprenis el la diskuto, ke lingvisto, juristo, matematikisto aŭ komputilisto neniam kreus taŭgan, praktike funkciantan lingvon pro norm-obeemo, detalemo kaj harfendado.

Al A. Kueck: Bonvolu uzi la x-sistemon dum skribado, ĉar ipernity aŭtomate transskribas ĝin al E-literoj. Tiu -h-skribado aspektas kripla.

Bernardo respondas: Nu klare, Michael, tiaj diskutoj pri metodaj demandoj de teksto-ekzegezo de la Fundamento probable ne gravas por plej multaj homoj, kiuj simple volas apliki, uzi kaj ĝui taŭgan kaj praktike funkciantan Esperanton. Ili problabe neniam legas la Fundamenton kaj simple imitas la modelon el lernolibroj, gazetoj kaj konversacio -kaj ... punkto-fino, tio sufiĉas por ili. Tute en ordo.

Sed oni ja rajtas foje de iom pli proksime rigardi la Fundamenton, pri kiu tiom da homoj daŭre parolas. Tion ni faris en tiu ĉi fadeno. Krom la instruo, kiun vi eltiris, oni povus eltiri i.a. jenajn:

1.) La Fundamento estas historia tekstaro parte malklara, nekompleta kaj

101



http://www.delbarrio.eu/blo/2010/08/akademioj-de-la-lingvo/




kontraŭdira. Ĝi ne liveras la ŝlosilon, kiel interpreti ĝin.

2.) Eĉ ne ekzistas unueca opinio, kiuj tekstoj apartenas al la Fundamento, nek kio estas la aktuala versio de ĝi (ĉu tiu de 1905 aŭ de 2007?).

3.) Malfidu al iu, kiu asertas "Mi celas tiun Esperanton, kiu estas tie [en la Fundamento]. Li aŭ ne scias, pri kio li parolas, aŭ klopodas trompi, ŝajnigante klarecon, kie klareco mankas.

4.) La statuto de la Akademio postulas "fidelecon al la Fundamento". Tio kompreneble estas sensenca, se oni ne scias, al kiu dokumento Akademianoj devas esti fidelaj.

5.) Ekzistas "eternaj", neŝanĝeblaj reguloj en la Fundamento kaj aliaj, pri kiuj ŝanĝoj eblas.

Kaj ankoraŭ multaj pliaj instruoj (ekz. pri la mismetodo de Mattos interpreti la Fundamenton ktp.).

Jes, Michael, lingvistoj, juristoj kaj matematikistoj estas trejnitaj kaj alkutimiĝintaj rezoni surbaze de klaraj nocioj, difinoj, erigi kompleksajn demandojn en unuopaj sub-demandoj kaj surbaze de ĝenerale akceptita metodo veni al konkludoj. Por multaj aliaj profesiuloj tio ne same gravas. Maristo antaŭ nelonge skribis tre belan (kaj herezan) teksteton pri tio:

"Jes, estas fakto, ke esperanto estas malfacilega lingvo, kaj esperanitstoj rapide sukcesas en ĝi, ne danke al gramatiko aŭ lingva strukturo, sed danke al ilia obseda strebo. ... Esperanto postulas de homo la plej malfacilan agon - pensi analize kaj konstrue. Aliaj lingvoj postulas plejparte memori vortojn, regulojn kaj eksterregulajn nuancojn. Esperantistoj ĉiam diris, - "Ho! Vi ne plu devas memori aron da malregilaĵoj! Simple pripensu dirotan kaj konstruu konvenan vorton por uzo!" Jes, tio veras. Sed tio ne estas pli facila vojo por plejparto de homoj, sed nur por homoj havantaj analizecan kaj profundopensan menson. Por publiko tiu ĉi lingvo estas multe pli teda kaj nekomprenebla. Se pripensadi tion en informscienca flanko, Esperanto postulas pli da cerba potenco ol ordinara lingvo, ĉar estas evidente, ke algoritma ciklo prilaboriĝas pli daŭre ol triviala elmemorigo de datumo. Apoginte al tiu analogio (mi [Maristo] emas kompari homan menson kun komputadaj sistemoj) mi [Maristo] malkovras, ke Esperanto ne estas bona solvo por kliŝe ... pensanta majoritato."

Andreas Kueck respondas: Michael, antau kelkaj monatoj tiu "grandioza" funkcio de Ipernity preskau frenezigis min pro "Cŭhaven". Post kelkaj horoj da eksperimentado mi tamen sukcesis aperigi "Cuxhaven". - Amike, Andreas, malamiko de ikskodacho kaj ghismedola ho-isto.

Cyril Brosch respondas: Muŝbugrula demando:

La Fundamento tekstas "Bei mangelnden Typen im Druck ersetzt man ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ durch ch, gh, hh, jh, sh, u."

Ĉu do ne estas kontraŭfundamente ne uzi la ĉapelitajn literojn, kiam tio estas ebla (kiel en Ipernity)?

A-moke,

Kirilo (kiu neniam uzas la x-sistemon, kiu estas ĉiuokaze kontraŭfundamenta krom por malneto komputila)

102




http://www.akademio-de-esperanto.org/faktoj/statuto.html



La x en Cŭxhaven oni ricevas per duobla xx, sed kiel oni forigas la ŭ?

antaŭ 19 monatoj

Jens S. Larsen respondas: Kopiante la tekston al alia lingvoversio de Ipernity. Aŭ tradukante al Kukshaveno.

Andreas Kueck respondas: "Cuxhaven" mi aperigas per metado de & #65279 ; (sen spacetoj) inter la u kaj x.

Mia "hejma presejo" (nomo: "Presejo Andreas") , per kiu mi presas miajn verkojn laulitere, ankau miajn kontribuojn en Ipernity (ili kompreneble estas verkoj!), utiligas laserpresilon sen (pres-)tipoj. Trafas do lauvorte "okaze de mankantaj tipoj en la presado"! Por tio la Fundamenta Gramatiko (almenau la germana versio) ech instruas, ke "... oni anstauigas [la supersignajn literojn] per ch ..." Ghuste per mia anstatauigado mi do sekvas la Fundamentan instruon :-)

Cetere: Jen la Zamenhofa klarigo de lia regulo (Respondo 45, “La Revuo”, 1908, Augusto; publikigita en Warienghien 2002, 6a eld.: 47): "La fundamentaj reguloj de nia lingvo permesas presi 'h' anstatau supersigno; sed kio estas permesata por presado, tio estas permesata ankau por skribado. Tiel same, kiel neniu povas protesti, se vi skribos ekzemple per artifikaj gotaj literoj anstatau per literoj ordinaraj, au per literoj presaj anstatau skribaj, tiel same ankau neniu povas protesti, se vi skribos per 'h' anstatau supersignoj."

Prezentado de Esperanto-teksto en ikskodo ne nepre estas kontrau-Fundamenta: "Nur kiam la cirkonstancoj ne permesas uzi la ghustajn supersignojn, kaj kiam pro apartaj bezonoj la Fundamenta anstataua skribsistemo (ch, gh, hh, jh, sh, u) ne estas oportuna, oni povas anstatauigi la supersignajn literojn per aliaj signoj au signokombinoj. Tian anstatauigon, kiam ghi estas nura teknika rimedo, ne celanta reformon de la ortografio de Esperanto, kaj kiam ghi neniel kauzas konfuzon, oni ne rigardu kiel kontrau-Fundamentan" (fonto: Akademio de Esperanto - OFICIALAJ INFORMOJ - Numero 6 - 2007 01 21 publikigita en

http://h.akademio-de-esperanto.org/oficialaj_informoj/oficialaj_informoj_6_2007.html ).

Sed chiuokaze estas tiel, ke tiu, kiu prezentas Esperanto-tekston en ikskodo, per tio chi montras, ke lau li la cirkonstancoj venkis Esperanton: Se estus inverse, li ja skribus la Esperanto-tekston au en la Fundamenta anstataua skribsistemo (ch, gh, hh, jh, sh, u) au kun la ghustaj kromsignoj.

Referenco:

Waringhien, Gaston (2002, 6a eld.): Lingvaj respondoj. Konsiloj kaj opinioj pri Esperanto. Marmande, Francaj Esperantaj Eldonoj.

Cyril Brosch respondas: Dankon pro la klarigoj, Andreas!

Tamen en la FG troviĝas nur la supersigna skribado kaj la escepta regulo, kiun mi citas. Eĉ la lingva respondo de Zamenhof estas eksterfundamenta (kaj bone montras, ke Z ne estis ekstrema fundamentisto, sed agis laŭ sana prudento).

Pri la x-sistemo ekzistas artikoleto de Welger, kiun mi ne retrovis en la Reto, do mi kopias ĝin kiel blogeron: http://www.ipernity.com/blog/144366/278963

103




http://h.akademio-de-esperanto.org/oficialaj_informoj/oficialaj_informoj_6_2007.html

http://h.akademio-de-esperanto.org/oficialaj_informoj/oficialaj_informoj_6_2007.html


Andreas Kueck respondas: Cyril, lau mi ne temas pri "escepta regulo", sed pri regulo, kiu difinas la Fundamentan anstatauan skribsistemon. Surbaze de tiu regulo oni povas pravigi chiun tekston skribitan en tiu chi skribsistemo: Neniu povas malpermesi la prezentadon de Esperanto-teksto en tia skribsistemo, kiu lau la Fundamento estas uzata por la presado okaze de mankantaj tipoj.

Cetere: En la FG trovighas ne nur la kromsigna skribo, sed ankau la Fundamenta anstataua skribsistemo: En la germana versio mankas la hoketo en "u - wie das kurze ...". Kredeble temas pri pres-eraro - sed tio estas diskutebla afero (normkonflikto ktp.).

Cetere 2: En privata korespondado kun Helmuto Velger (kaj ankau en iu forumo) ankau li interpretis la normon tiel, ke la Fundamenta anstataua skribsistemo estas universale uzebla. Li uzis alian argumentadon, ol mi. Eble mi retrovos tion.

Bernardo respondas: Eĉ se ne kontraŭa al la Fundamento, Andreas, tiu hoho-ado tamen estas ĝena kaj arkae aspektanta sistemo, en Ipernity facile evitebla. Mi ĉiam devas superigi mian malemon tamen legi tiel skribitajn tekstojn. Tute superflue vi probable forpuŝas legantojn. Sed pri gusto disputi ne indas.

Michael Lennartz respondas: Dankon por via respondo, mi komprenas vin.

Michael Lennartz diras: Mi kompreneble konsentas, ke E-to ne estas facila lingvo. Ĉi-fadene mi pensas, ke tiu diskuto estas bona por homoj, por kiuj elserĉas la (internajn) regulojn de la lingvoj. Ili faru tion.

Sed mi sentas mankon en tio, ke E-to ne estas nur regularo, sed ankaŭ interkonsento pri kutimoj inter homoj, kaj tiu interkonsento ne estas katenigebla per reguloj. Por "naturaj" lingvoj tio estas memkomprenebla, ĉu unue ekzistis la lingvo, nur poste la reguloj. En E-to ni kutime konatiĝas unue pri reguloj, nur poste pri la - permesu tiun esprimon - popola lingvo.

Surprizas min, ke eĉ la plej fundamentaj fundamentalistoj malobeas la regulon 11: "Zusammengesetzte Wörter entstehen durch einfache Anreihung der Wörter, indem man sie durch hochstehende Striche trennt." Jam de la komenco de la lingvo neniu uzas streketojn por dispartigi kunmetitajn vortojn.

Aldone: (Im Briefwechsel mit solchen Personen, die der internationalen Sprache schon mächtig sind, fallen die hochstehenden Striche zwischen den verschiedenen Theilen der Wörter weg.) --> Jes, laŭfundamente: Nur skribante leterojn oni ne uzas la streketojn.

Ĉiu elektas nur tiujn regulojn de la fundamento kiel batalilojn, kiuj konvenas al la propra opinio. Neniu obeas la kompletan fundamenton.

Bernardo respondas: Dankon, Michael, ke vi atentigas kaj substrekas, ke en tiu ĉi fadeno ni intense limigis nin al interpreto de la Fundamento kaj tuŝis la postan evoluon nur rande (do ni intense ne argumentis "kiel ajn la statuso de 'ŭato' laŭ la Fundamento, ĝi ĉiukaze havas preskaŭ cent-jaran historion, estas tradicia formo en Esperanto". Tio estas

104








dua, posta nivelo de argumentado kaj oni ne miksu la ebenojn.

Pri la streketoj de regulo 11 Cyril jam diris ĉion necesan: Se oni ĝuste interpretas la ŝajnan konflikton inter regulo 11 kaj la Ekzercaro, estas kohera sistemo (la nocion "im Briefwechsel" - "dum korespondado" oni devas interpreti larĝasence).

Simile punkto cetere pri la manskribitaj literoj. Neniu skribas kaj probable neniu iam skribis tiel: http://www.ipernity.com/doc/bernardo/7319538.

Bernardo respondas: Ups, Michael, verkante pri mia lasta artikoleto pri la enhavo-tabelo kaj la demando de majuskloj ĉe etno-nomoj (http://www.ipernity.com/blog/37943/278231), mi relegis la noton al Regulo 11, al kiu vi referencas. Jen la originala teksto, fotokopiita el la 1-a eldono de 1905 (en malnova germana fraktur-skribo kaj malnova ortografio):

"1. Im Briefwechsel mit solchen Personen, die der internationalen Sprache schon mächtig sind, oder in Werken, die für eben solche Personen bestimmt sind; fallen die hochstehenden Striche zwischen den verschiedenen Theilen der Wörter weg."

"oder in Werken, die für eben solche Personen bestimmt sind" (aŭ en verkoj, kiuj celas tiajn personojn).

Komparu kun la reta versio:

"1. Im Briefwechsel mit solchen Personen, die der internationalen Sprache schon mächtig sind, [... mankas ... ] fallen die hochstehenden Striche zwischen den verschiedenen Theilen der Wörter weg."

Via argumento: "Nur skribante *leterojn* oni ne uzas la streketojn. - Ĉiu elektas nur tiujn regulojn de la fundamento kiel batalilojn, kiuj konvenas al la propra opinio. Neniu obeas la kompletan fundamenton" do estas senbaza. Vi simple uzis malkompletan kaj malĝustan tekston (ne via kulpo, sed la kulpo de la Akademio, kiu prizorgas la tekston en la interneto!).

La reta versio de la Akademio estas nekompleta kaj nefidinda! Bv. ĉiam uzi la libro-eldonon!!

Cyril Brosch respondas: Hehe, eĉ tajpi ili ne kapablas! :-D

Cyril Brosch diras: @Bernhard kaj Michael:

"Esperanto postulas de homo la plej malfacilan agon - pensi analize kaj konstrue"

Kiel jam aliaj atentigis en simila diskutfadeno de lernu.net rilate tiajn eldirojn: Por homoj, kiujn ne interesas gramatikumado, E-o ne estas io alia ol aliaj lingvoj. Analizi kaj konstrui estas agoj, kiujn ĉiu homo faras senkonscie milfoje dum parolado, prenu la ekzemplon (de mia ŝatata kolegino Sabine Ziegler) de la ŝvaba "Säule". Ĉiu ordinara germano facile tradukas tion al germana "Schweinchen", tio tamen postulas tre kompleksan analizon, anstataŭigon kaj formadon de lingvaj signoj.

Pro tio min tute ne konvinkas la asero de maristo.

Pli ĝenerale: Lingvistaj planlingvoj kiel Novial ne malpli bonas* ol E-o pro la profesio de siaj inventantoj, sed ĉar tiuj deiris de fakte malĝustaj antaŭsupozoj pri la funkciado de lingvo aŭ precipe lingvokomunumo, kion Zamenhof intuicie komprenis multe pli bone.

105







*Jes, mi estas konvinkita, ke E-o kiel internacia interkompreniga lingvo estas la plej bona el ĉiuj proponoj ankaŭ sub lingva vidpunkto, ne nur socilingvistika. Tamen tio ne havis grandan influon al ĝia venko kontraŭ la konkurantoj.

@Michael

Estas por mi daŭre nekompreneble, ke Zamenhof ne volis ŝanĝi eĉ la plej malgrandan detalon de la verketoj formontaj la Fundamenton, kvankam ili enhavis kaj faktajn kaj preserarojn kaj mallertajn formulaĵojn kiel tiu, kiun vi citas.

Estas klare, ke la leteroj donas nur ekzemplon (por la plej kutima maniero de tiutempa korespondado), kaj la Ekzercaro mem, kiu ne uzas la streketojn, permesas ties ellason.

Tamen nun tiaj neklaraj frazoj (same ĉe ŭ) necesigas longajn ekzegezojn, sed mi malakceptas la aserton, ke ankaŭ seriozaj esploristoj de la Fundamento prenas nur la regulojn konvenajn por si - sed ili jes ja formas propran vidpunkton, kiu ne nepre laŭlitere kongruas kun ĝi.

Michael Lennartz diras: "prenu la ekzemplon (de mia ŝatata kolegino Sabine Ziegler) de la ŝvaba "Säule". Ĉiu ordinara germano facile tradukas tion al germana "Schweinchen", "

HÄ? Mi ne vidas komunan inter tiuj du vortoj.

Zamenhof estis praktikulo, ne fundamentisto. Lia intenco estis simpla: Ne malhelpi la evoluon de la lingvo, sed tamen certigi, ke E-to restu tiu lingvo, kiun li verkis. Tio eblas laŭ la senco, sed ne laŭ la skribita vorto. Li faris grandan eraron, pensante (jen mia imago), ke iam estos grupo de fakuloj, kiu kunsidos por ŝanĝi al E-ton al tiu unu helplingvo, kiu poste estos akceptata de ĉiuj landoj. Tiu kunveno nek okazis, nek okazos.

Konklude mi komprenas la fundamenton kiel idon de ĝia tempo.

Cyril Brosch diras: Säule = porketo, ne kolono. ;-)

Michael Lennartz diras: Kaj oni ne forgesu, ke E-to ekde la komenco de ĝia ekzisto estis minacata per la reformemo de multaj personoj. Hodiaŭ novaj planlingvoj estas pli malpli eksperimentoj, sed en la unuaj tri jardekoj de Esperanto Z. permanente batalis kontraŭ reformemo - kaj tiutempe ne ekzistis tiom la gazetoj kaj libroj, kiuj zorgis por certa stabileco de la lingvo. La 16 regulojn kaj la tutan fundamenton oni *devas" rigardi el la vido de Z., kiu zorgis pri la unueco, stabileco kaj "daŭripovo" de sia lingvo.

@Cyril: Nu jes, mi ne estas "ordinara germano", sed denaska sakso-anhaltano.

106





Internacia ĵurnalo de geografio en Eŭropo de juristoj dimanĉo 24a de Oktobro 2010 je 19:10

Kio komuna pri tiu kvin ĉefaj vortoj? Ili ĉiuj eksklusive kaj nure aperas en la "Ekzercoj de legado" de §§ 2 ĝis 4 de la Ekzercaro. Pli ol la vorto, la Fundamento do ne malkaŝas pri ili. Jen la kompleta listo ...

Ĝi alfabete komenciĝas per balo, kiun mi jam prezentis al vi.

balo - Bá-lo [FE 2].

Eŭropo — Eŭ-ró-po [FE 3].

geografio — Ge-o-gra-fí-o [FE 3].

juristo — Ju-ris-to [FE 2]. Juristo [FE 4].

ĵurnalo — Ĵur-nálo [FE 2].

patento — Pa-tén-to [FE 3].

Paŭlino — Paŭ-lí-no [FE 3].

sceno — Scé-no [FE 2]. Sceno [FE 4].

sistemo — Sis-té-mo [FE 3].

sofismo — So-fís-mo [FE 3]. Sofismo [FE 4].

teorio — Te-o-rí-o [FE 3].

zoologio — Zo-o-lo-gí-o [FE 3].

Krome estas pluraj kunmetaĵoj kiel internacia — In-ter-na-cí-a [FE 3]. Internacia [FE 4]. Ja UV havas inter kaj naci', sed internacia nur en la Ekzercoj de legado. Pliaj ekzemploj por "eksklusivaj", ne-UV-aj kunmetaĵoj estas bonaĵo, heroino, pachoro, packapo, paculo k.a.

Fine troviĝas fiziko en FE 3. Sed ĝi ankaŭ troviĝas tradukita en FE 32:

fiziko - physique | physics | Phsyik | физика | fizyka [FE 32, mankas en UV]. Fi-zí-ko [FE 3]. Diplomatiiston oni povas ankaŭ nomi diplomato, sed fizikiston oni ne povas nomi fiziko, ĉar fiziko estas la nomo de la scienco mem [FE 32].

Surprize eble, ke estas tiom da "modernaj", internaciaj vortoj, kiujn ni tiom ofte uzas - pli ofte ol multaj el la "ekzotikaj" vortoj de la UV (fistul', flanel', frak', fraksen' ktp.).

107







Cyril Brosch diras: "phyique | phyics | Phyik | физика | fizyka "

Iu koboldo ŝtelis al vi tri s. :-)

Bernardo respondas: Dankon, Cyril. Same en la ne tre fidinda reta versio de la Fundamento tie ĉi: http://www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/ekzercaro.html. Mi korektos laŭe.

Cetere: kobold' - farfadet | gnome | Kobold | домовой (духъ) | poczwara, dyabełek apartenas al la plimulto de vortoj, kiuj troviĝas nur en UV 1893 kaj en neniu alia parto de la Fundamento.

108









Packapo kaj pachoro mardo 1a de Novembro 2011 je 09:22

Antaŭ jaro ni jam miris pri tiuj du strangaj vortoj el §§ 2 kaj 4 de la Fundamenta Ekzercaro kaj iom klopodis diveni, kion ili probable signifas. Intertempe la enigmeto probable estas solvita ...

La solaj trafoj pri la du kunmetaĵoj en la Fundamento troveblas en la "Ekzercoj de legado" (§§ 2-4 FE):

o pachoro — Pac-hó-ro [FE 2].

o packapo — Pac-ká-po [FE 2]. Packapo [FE 4].

Pli ni ne ekscias. Ili servas al instruo de ĝusta prononco: pac-horo (disigita c-h) kaj pac-kapo (disigita c-k). Grava instruo ekzemple por german-lingvanoj kiuj havas oftan ch (ich, Buch) kaj ck (packen), kiujn oni tamen ne elparolas c-h aŭ c-k kiel en Esperanto.

Dum estas klare, ke tia instruo estas utila, ne estas same klare, kial Zamenhof elektis precize tiujn du vortojn kaj ne ekzemple senchava (c-h) kaj kruckavaliro (c-k) aŭ io simila. Por kompreni tion, ni devus koni iliajn precizajn signifojn [1].

Albert Schweitzer (1875-1965)

La pli facila estas pachoro, laŭvorte tradukebla al la germana per Friedensstunde. Serĉante je tio en la reto ni trovas i.a. en prediko de Albert Schweitzer (1898-1948) jenan frazon:

"Nur der ist stark für den kommenden Tag, der am Abend die Friedensstunde im Gebet erlebt."

("Nur tiu estas forta por la venonta tago, kiu vespere spertas la pachoron dum preĝado.").

Paŭsaĵo (kalkeo) do de la germana Friedensstunde kaj ni povas difini:

pachoro = (arkaa) paŭza, ofte vespera horo, dum kiu oni ne laboras, sed preĝas kaj meditas.

Pli malklara estas packapo, germane paŭse, laŭvorte Friedenskopf. Kaj Frieden kaj Kopf havas multajn signifojn en la germana. Ekzemple ekzistas tipa montara roko en sudokcident-germana Palatinato, kiu nomiĝas Friedenskopf. Tiun lok-nomon

(toponimon) Zamenhof tamen certe ne celis. Parolinte pri la Granda Vortaro Germana-Esperanta (GVGE 1894) kun ĝia Abdünstungshaus, kaj pri la Vezier (veziro), ambaŭ arkaaj jam en la 1890-aj jaroj, ni jam vidis, ke ni devas serĉi en vortaroj kaj enciklopedioj de la unua duono de la 19-a jarcento, prefere ĉe Joachim Heinrich Campe. Reta versio bedaŭrinde ekzistas nur ĝis litero E, por kontroli ĉu Campe havas Friedenskopf ni devus viziti bibliotekon. Sed ni ja scias, ke Campe baziĝas sur la enciklopedio de Adelung de 1793 ss. Tie ni trovas pri Friede i.a.:

Joachim Heinrich Campe (1746-1…

109








http://eo.wikipedia.org/wiki/Albert_Schweitzer



http://www.sportpfalz.de/tipps/naturdenkm%E4ler_ma.htm



http://www.zeno.org/Adelung-1793/K/adelung-1793-00-0000

2. Figürlich, Ruhe des Gemüthes, Abwesenheit aller heftigen und unangenehmen Empfindungen. Er kennt keine andern Wünsche, als das Verlangen nach einem immer festern Frieden des Gewissens. Der süße Frieden, den man im Schooße seiner Familie genießet. Auch in der Deutschen Bibel kommt es in der Bedeutung derjenigen Gemüthsruhe, welche aus der Üeberzeugung eines versöhnten Gottes fließet, sehr häufig vor. ...

(Fig. Trankvilo de la animo, foresto de ĉiuj fortaj kaj malagrablaj sentoj. Li ne havas aliajn dezirojn krom la deziro je ĉiam pli forta paco de la konscio. La dolĉa paco, kiun oni ĝuas en la sino de la propra familio. Ankaŭ en la germana Biblio ĝi [la vorto paco] ofte aperas en la signifo de tiu trankvilo de la animo, kiu originas el la konvinko pri repaciga Dio. ...).

Johann Christoph Adelung Kaj persono kun tia trankvilo de la animo pro la sento vivi en harmonio kun sia Dio estas packapo.

En nia diskuto de antaŭ jaro ni tre probable lasis nin tro gvidi de la ĉefa moderna signifo de Friede, kiu celas pacon inter homoj kaj ŝtatoj. Sed por tiu signifo la sama § 2 FE havas propran vorton:

o paculo — Pa-cú-lo [FE 2].

Probable ne estas multaj duboj, ke tiu vorto signifas "pacema homo", kio celas al la signifo paco inter homoj kaj ŝtatoj. La afero pri packapo fariĝas kohera, se ni kontraste al "paculo" deiras de la nuntempe pli malofta signifo "paco inter kredanto kaj lia Dio". Probabla klarigo ankaŭ pro tio, ĉar plurloke en la Fundamento ni trovas religieman lingvaĵon, alludojn al la Biblio ktp. (vd. selbander, ехидна, Preĝu al la Sankta Virgulino [FE 37.23], Venu, ni atendas vin, Savonto de la mondo [FE 22.8]. ktp.).

Adelung, vol. 1, 1793 Sed ankoraŭ alia klarigo estas pensebla. La Biblia Vortaro (1975-

1984) klarigas:

"Kapo - En metafora senco la Biblio uzas tiun terminon parolante pri homoj, kiuj marŝas en fronto (Re 28:13, 44; Jes 9:14). Ankaŭ Kristo posedas rajton de unueco antaŭ ĉiuj estoj 'la kapo de ĉiu viro estas Kristo'. Laŭ Paŭlo Kristo estas kapo de la Eklezio (Kol 1:18; Ef 1:22)."

En tiu senco packapo do estas pac-gvidanto, -ĉefo, -princo, -reĝo.

Mirinda rezulto, ĉu? Anstataŭ ekzemple senchava kaj kruckavaliro, same aŭ eĉ pli taŭgaj por simple klarigi la prononcon de c-h kaj c-k, Zamenhof elektis du vortojn el la sfero de religio kaj kredo: packapo kaj pachoro.

Biblia Revuo, 6-a jaro 1970

------

[1] Ekzistas samepokaj tradukoj de la Ekzercaro al la franca de De Beaufront (1896) kaj al la angla de Joseph Rhodes (1903), sed ambaŭ ne tradukas la "Ekzercojn de legado" en §§ 2-4 FE.

110












http://www.ipernity.com/doc/bernardo/11021541


Edmund Grimley Evans diras: Nu, ankaŭ "kruckavaliro" apartenas certagrade al la sfero de religio kaj kredo ...

Mi demandis al tekstaro.com, kiujn vortojn enhavantajn "ch" aŭ "ck" Zamenhof efektive uzis, kaj ne trovis multajn. Mi trovis neniun vorton kun "ch", kaj kun "ck" nur: komerckonsilano, komerckonsilanedzino, malickoruloj, scienckomprenantajn. Povas esti, ke Zamenhof ne konis la vorton "senchava", kiu hodiaŭ ŝajnas tiel ofta. Eble li preferus "spicherbon", "kuracherbon" aŭ ... "prononchelpon"?

antaŭ 5 monatoj

Bernardo respondas: Dankon, Edmund, pro la interesa listeto de zamenhofaj ck-vortoj! Mia preferata estas komerckonsilanedzino (!!), paŭsaĵo de la arkaa germana "Kommerzienrats-gattin" ;-)). Sed ankaŭ malickoruloj estas bela kunmetaĵo, ĉu?

Jes, spic-herbo kaj kurac-herbo ŝajnas tute bonaj alternativoj al pac-horo -Fundamentaj elementoj, mallongaj, internaciaj kaj pro tio pedagogie "facila" por komenca leciono.

"prononc-helpo" al mi ankaŭ ŝajnas bona, sed prononc- ne estas Fundamenta. Z. uzis plian paŭsaĵon el la germana

o el'parol' - prononcer | pronounce | aussprechen | произносить | wymówić.

el'parol'i -> tute laŭvorte aus'sprech'en.

antaŭ 5 monatoj

Michael Lennartz diras: Kaj persono kun tia trankvilo de la animo pro la sento vivi en harmonio kun sia Dio estas packapo.

Iom arbitra klarigo, mi pensas, sed mi ne havas alian. Restas la demando jam pli frue farita: Kiom grava estis la germana lingvo por Zamenhof? Mankas al mi ĉiu scio pri la jida lingvo (kiu estas okcident-ĝermana). La germana influo al la stilo de Z. kredeble estas nedubebla, eble tiu esence jida. Aliflanke - tio estas ĉefe teoria demando.

antaŭ 5 monatoj

Edmund Grimley Evans respondas: Laŭ mia kompreno, Zamenhof multe tradukis el la germana, inkluzive de verkoj originale verkitaj en aliaj lingvoj (angla, dana, ...), kaj en tiu epoko ne estis multe da skriba literaturo en la jida, do la germana kaj la jida supozeble influis lin en malsamaj manieroj, unu kiel skriba kaj la alia kiel parola lingvo.

antaŭ 5 monatoj

Stanislavo respondas: Mi forte dubas pri malmulteco de jidaj skribaj verkoj tiutempe. Kiom mi scias, en la Z-epoko ekzistis sufiĉe vigla jida literaturo, aparte en Pollando kun ties grandega juda komunumo. Funkciis judaj eldonejoj kaj laboris multaj verkistoj, ĵurnalistoj, ktp.

Bernardo respondas: Mi kontrolis en jida-angla vortaro en la reto ĉe head (kop de germana Kopf) kaj

111











peace (ŝolem de hebrea ŝalom), sed ne trovis ion. Nu, ĝi ne estas tre ampleksa: www.yiddishdictionaryonline.com.

Bernardo respondas: Dankon, Michael. Mi hodiaŭ matene devis iom rapide forlasi la domon kaj nur nun povis enmeti foton kaj ligilojn kaj krome aldonan argumenton el § 2 FE: jen paculo, jen packapo (laŭ mia interpreto paculo = homo pacema al aliaj homoj, packapo = homo, en kies kapo regas paco, kiu do vivas en harmonio kun sia Dio). Bv. relegi la lastajn kvar paragrafojn.

Sendube la Esperanto de Z. (kaj de la Fundamento) estas pli proksima al la germana ol nia moderna Esperanto, vd. la ekzemplojn en tiu diskuto (komerckonsilanedzino, elparoli k.m.a.).

desespero diras: Se pachoro iam estis la plej ofta vorto kun "ch", la "h-sistemo" por anstataŭigi ĉapelitajn literojn ne suferas seriozajn problemojn krom ĝia malallogeco.

Edmund Grimley Evans respondas: Tamen, en Monato, ekzemple, estas amaso da nacilingvaj nomoj kun "ch", do tie la distingo inter "ĉ" kaj "ch" iom utilas.

Bernardo respondas: Jes, kompreneble oni povas elturniĝi per la h-sistemo. Sed kial, diable? Mi simple ne ŝatas ĝin, simile kiel mi ne ŝatas Mueller, se temas pri Müller.

Michael Lennartz respondas: Al mi la h-sistemo jam kaŭzis longan serĉadon.

Iam, komence de mia esperantisteco, mi legis la vorton "senchava". Mi miris, kial en teksto kun multaj supersignoj subite aperas tiu c-h-kombinaĵo. Dum kelka tempo mi serĉis en la vortaroj la vorton "senĉava" - vane. Nur tiam mi komprenis, ke ĝi estas kunmetaĵo de "senc-hava".

De tiam mi malŝatas la h-sistemon.

Bernardo diras: Pro la artikolo pri "kapo" en la Biblia Vortaro mi aldonis ankoraŭ plian hipotezon ĉe la fino de la blogero: pac-kapo = pac-gvidanto, pac-ĉefo, pac-princo, pac-reĝo. Ĉu pli probabla?

Cezar (Kaiser)pro respondas: Jes, pli probabla. Ankaŭ pacobstinulo certe ne estus tute malĝusta. Tiu kiu havas pacideojn enkape kaj ne nur surlipe. Iu, kiu obstinas pri pacideoj. Sed certe ĉiuj jam nomitaj supozoj kunfluas en tiu esprimo, kiu dependas ankaŭ de la kunteksto.

112

http://www.yiddishdictionaryonline.com/








Li volas iri al balo de packapoj ĵaŭdo 21a de Oktobro 2010 je 09:06

Balo estas tiel simpla vorto, ke vi eble neniam dubus, ke ĝi ne estus Fundamenta. Kaj via PIV ja konfirmas tion per asterisko: " * bal/o. Plezurkunveno, en kiu viroj kaj virinoj dancas kune ...". Ĝuste, sed kie ĝi troviĝas en la Fundamento?

- Nu, en Universala Vortaro (UV 1883) probable, ĉu?

- Ne, tie ne, alikaze mi ja ne demandus.

- Tiukaze verŝajne en la lecion-finaj vortlistoj de §§ 5 - 42 de la Ekzercaro (FE 1898)?

- Denove maltrafo! Divenu plu!

- Hm, laŭ nia listo de evidenteco aŭ "kaŝiteco" trie do en FE ekster la lecion-finaj vortlistoj de §§ 5 - 42, precipe do en la ekzemplo-frazoj, ĉu tie?

- Jes, en la infana serĉ-ludo "varma - malvarma" mi dirus "varmiĝas" (vi alproksimiĝas). Sed kie precize? Ĉu ekzemplo-frazo kiel "Ŝi volas danci [FE 20]"?


- Hm?

- Nu, mi ne longe plu torturu vin: Inter la frazaro de FE estas kelkaj iom specialaj kaj apartaj eroj, nome la "Ekzercoj de legado" en §§ 2 - 4. §§ 2 kaj 3 aspektas tiel:

Al. Bá-lo. Pát-ro. Nú-bo. Cé-lo. Ci-tró-no. Cén-to. Sén-to. Scé-no. Scí-o. Có-lo. Kó-lo. O-fi-cí-ro. Fa-cí-la. Lá-ca. Pa-cú-lo ... [FE 2].

Per tio oni do lernu la ĝustan prononcon de la literoj A, B kaj C kaj kiel distingi ilin de similaj sonoj:

A: Al.

B: Bá-lo. Pát-ro. Nú-bo.

C: Cé-lo. Ci-tró-no. Cén-to. Sén-to. Scé-no. Scí-o. Có-lo. Kó-lo. O-fi-cí-ro. Fa-cí-la. Lá-ca. Pa-cú-lo

Ĉ: Ĉar. ... ktp. ĝis

KV: Ak-vo. Ko-ké-to. Li-kvó-ro.

CK: Pac-ká-po.

Kaj tie do, la dua vorto de § 2 estas "Bá-lo". Kaj tio estas cent-elcente ĉio, kion la Fundamento diras pri la danc-kunveno: "Bá-lo", ne pli, ne malpli. Tre simpla, eble la plej simplaj sonoj de la mondo, kiujn infanoj unue lernas: ba. Tial ĝi enestas FE 2. Sed ĝi ne estas tradukita, nek ie en FE, nek en UV. Tio kompreneble ne estas iu sensacia malkovro.

113







Jam la samtempuloj vidis tion kaj oficialigis ĝin en la Unua Oficiala Aldono (1909) al la Universala Vortaro (kaj poste ankoraŭfoje en la Sepa 1958) [*].

§§ 2 kaj 3 FE kune enhavas 213 tiajn prononc-ekzercojn, § 4 pliajn, kiuj tamen estas skribitaj laŭregule (Citrono. Cento. Sceno. Balau. Ŝanceli ktp.). Inter ili troviĝas pluraj surprizoj, ekzemple la faka termino "sofismo" [FE 4, mankas en UV] kaj tiaj strangaj kunmetaĵoj kiel "Pac-ká-po" - kio ajn tio estu.

-----

[*] Kück en OLEO 2008 klarigas: "La unua aldono aperis en 1909. Kvar jarojn antaŭe la Fundamento estis akceptita kiel leĝo de Esperanto kadre de la Bulonja Deklaracio. La unua aldono ampleksas 806 lingvoelementojn. Aliĝas 55 lingvoelementoj, kiuj jam aperis en la Fundamento aŭ Antaŭparolo al ĝi. ... La listo de la per la unua aldono oficialigitaj vortoj laŭaspekte similas al la Universala Vortaro ...: De la Esperanto-vorto estas donita nur la radiko. Sekvas tradukoj en la francan, anglan, germanan, rusan kaj polan ... . " Kaj tio fariĝis el "Bá-lo" [FE 2] en la 1-a OA:

bal' - bal | ball, dancing | Ball (Tanz) | балъ | bal.

Kück daŭrigas (p. 14). „Krome estas deklaritaj Fundamentaj [per la 7-a OA 1958] la jenaj 47 radikoj (interkrampe: numero de la oficiala aldono, en kiu la koncerna radiko estas listigita): ... “bal' (1)“; ...“.

114



http://www.akademio-de-esperanto.org/akademia_vortaro/index.html?serchas=1&ajakso=0&hazardo=&tt=1287656667&ve=bal&vg=-&vr=jes&vp=jes&vs=jes&vm=jes&vl=jes&vf=jes&vk=jes&va=1&tradukofr=1&tradukoen=1&tradukode=1&tradukopl=1&tradukoru=1&tradukoes=1


Jens S. Larsen diras: Nu, la malo de militkapo, evidente .... :-)

Bernardo respondas: Ach so! ;-)) (proksimume: "ho, tiel!", "ho, nun mi komprenas!" - estis la ĉiama respondo de mia itala najbarino antaŭ multaj jaroj kaj pli-malpli ĉion, kion ŝi kapablis diri en la germana - nu bone, ŝi kutime diris "ak so" anstataŭ "aĥ so" ;-))

Blazio VAHA (n.s. WACHA, Balázs) respondas: En Esperanto ekzistas "Aha", ŝajne ankaŭ Ahem. Kaj pri kompreno de aludo: Ehe.

Sed ... germana Aĥ so estas jam uzata ankaŭ en Esperanto, almenaŭ de germanaj esperantistoj. "Objektivisma lingvistiko" tiajn aferojn devus noti.

Esperantaj interjekcioj (propraj) ekzistas, sed tre multaj instruantoj simple ne instruas ilin.

Ej kia kutimo!

Cezar (Kaiser)pro diras: Certe temas pri skulpturo de kapo, tiuj estas eĉ tre pacemaj:), neniam diras aĉan vorton al iu alia esperantisto, por ekzemplo:)

Bernardo respondas: ;-)) Jen ĉio pri pac' el UV kaj FE, la stranga packapo aperas eĉ dufoje (!) kaj ankaŭ "pac-hó-ro" ne estas tre klara:

pac' - paix | peace | Friede | миръ | pokój, spokój. — Pac-hó-ro [FE 2]. Pac-ká-po [FE 2]. Packapo [FE 4]. Pa-cú-lo [FE 2].

Cezar (Kaiser)pro diras: Serioze dirate: Packapo estas taŭga vorto por iu, kiu estas movata de la ideo pri paco, se ni vere volus rigardi ĝin strangaĵo, ni devus forigi multajn pliajn vortojn el Esperanto, kiuj ne sekvas al rigora logiko. Sed lingvo estas pli ol nur laŭregula rigora skeleto de lingvo, lingvo devas esti pli ol nur logika, ĝi devas esti ankaŭ kaprica, nelogika, tiel kiel la vivo, el kiu ja fontas ĉiu lingvo. Packapo estas simple iu, kiu estas esence pacmovata, dume aliaj ĉiam pensas pri sekso, li pensas plej ofte pri paco, turnas pacpensojn en sia kapo. Kompreneble tia ulo estas plej ofte tre pensema, kaj la pensado okazas kutime en la kapo. Do, ni ne devas diri nepre packapulo, packapo sufiĉas por kompreni pri kio temas. Packapo estas vorto kun certa humuro. Kiu ne konas homojn, kiuj estas nur plu pensoj, kiuj tute forgesas, ke ili havas ankaŭ korpon. La tipaj idealistoj el la filozofio,kiuj tute forgesas, ke homo devas manĝi kaj trinki, se li volas esti je daŭro filozofo. Se tia ulo vere volas efektivigi sian idealismon, povas okazi, ke li eĉ malsatmortas:) Tio povas okazi ankaŭ al certa packapo, kiu nur plu pensas pri la paco kiel ideon sen krei la realan bazon por iu paca agado. Jen homo sen brakoj, piedoj aŭ ventro, jen nur plu kvazaŭ figuro el sciencfikcia romano: cerbo en vitroglaso, kiu estas nutrata per mineraloj ks, estaĵo tamen kun la speciala spleno pri eterna paco.

115











La Feino dimanĉo 6a de Novembro 2011 je 19:02

"Unu vidvino havis du filinojn ...". La sola literatura teksto en la Fundamenta Ekzercaro estas fabelo en §§ 11, 13, 15, 17, 19, 21 kaj 23. Ĝi memorigas pri Maljunulino Holle de fratoj Grimm, sed ĝia origino tamen estas alia ...

Jam en la Dua Libro de 1888 Zamenhof tradukis fabelon, nome "La Ombro" de Anderssen (§ 17). Eĉ jam en pra-Esperanto li uzis tiun rakonton. Ankaŭ por la 1-a eldono de la Ekzercaro de 1894 li elektis fabelon, nome nian "Feinon", kiu en 1905 fariĝis Fundamenta. Ankaŭ ĝi estas traduko, la originalo estas la franca Les Fées de Charles Perrault (1628-1703), unue publikigita en ties Contes de mère l’Oye de 1697 [1].

Ĝi baziĝas sur simil-tema itala fabelo de Ĝiambattista Basile (1575-1632), publikigita postmorte en napola dialekto en Lo cunto de li cunti (La fabelo de la fabeloj, 1634-1636, de 1674 nomita Il Pentamerone). Basile estas rigardata kiel la unua grava fabelo-rakontisto de Eŭropo, kiu influis krom Perrault i.a. la fratojn Grimm.

Perrault prenis la temon kaj adaptis ĝin al la gusto de la kulturitaj francaj legantoj de sia epoko. Konforme al la tekst-tipo "fabelo" li uzis tre facilan, iom intence malmodernan lingvaĵon. Tio, la mallongo de la teksto kaj la fakto, ke oni povas ĝin facile dividi en eĉ sep partetoj, faris ĝin taŭga kiel instrua ero por la Ekzercaro. Tamen restas la demando, kial Zamenhof elektis fabelon ĝuste de Perrault kaj ne de - ekzemple - Anderssen, Grimm aŭ iuj ali-landaj konataj fabelo-kolektantoj? - Ni ne scias [2].

Charles Perrault

Jen sekvas la Esperanto-traduko de Zamenhof el la Fundamento, en kiu intermetite estas la originalo de Charles Perrault en modernigita franca laŭ Wikisource [3]. Kiel vi vidas, la traduko estas tre proksima de la originalo. Kelkajn malsamaĵojn mi substrekis (à une grande demi lieue � laŭvorte: bona duona mejlo ktp.). Fine de la fabelo Perrault aldonis du "moralojn" (konkludojn, instruojn). Ilin Zamenhof ellasis kaj ne tradukis. Vi trovos ilin ĉe la fino de la kompara teksto.

------

[1] Jen ankoraŭ germana traduko, se vi volas kompari.

[2] Dek jaroj poste, en la jaro 1904, aperis traduko de ok aliaj fabeloj de Perrault en la serio "Kolekto Esperanta Aprobita de D-ro Zamenhof" ĉe Hachette en Parizo. Verkis ĝin iu "sinjorino Sarpy", pri kiu ni nur scias, ke ŝi estis profesorino (do instruistino) aprobita de la Franca Societo por la Propagando de Esperanto. Pro korekto de la traduko de Sarpy, Zamenhof do havis denove kontakton kun la fabeloj de Perrault.

[3] Samloke vi trovas ankoraŭ francan eldonon de 1843 kaj la originalon de 1697 en malnova franca ortografio.

------

116






http://eo.wikipedia.org/wiki/La_Maljunulino_Holle

http://eo.wikipedia.org/wiki/La_Maljunulino_Holle

http://eo.wikipedia.org/wiki/Fratoj_Grimm


http://esperanto.davidgsimpson.com/librejo/dualibro.html#cover





http://eo.wikipedia.org/wiki/Charles_Perrault

http://eo.wikipedia.org/wiki/Charles_Perrault

http://de.wikipedia.org/wiki/Giambattista_Basile

http://fr.wikisource.org/wiki/Les_F%C3%A9es

http://www.maerchenlexikon.de/texte/te480-001.htm

http://eo.wikipedia.org/wiki/Rakontoj_pri_Feinoj

http://fr.wikisource.org/wiki/Contes_du_temps_pass%C3%A9_%281843%29_-_Les_F%C3%A9es_-_page_2

http://fr.wikisource.org/wiki/Histoires_ou_Contes_du_temps_pass%C3%A9_%281697%29

La feino / Les Fées

Unu vidvino havis du filinojn [FE 11.1]. La pli maljuna estis tiel simila al la patrino per sia karaktero kaj vizaĝo, ke ĉiu, kiu ŝin vidis, povis pensi, ke li vidas la patrinon; ili ambaŭ estis tiel malagrablaj kaj tiel fieraj, ke oni ne povis vivi kun ili [FE 11.2]. La pli juna filino, kiu estis la plena portreto de sia patro laŭ sia boneco kaj honesteco, estis krom tio unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi [FE 11.3].

Il était une fois une veuve qui avait deŭx filles ; l'aînée lui ressemblait si fort et d'humeur et de visage, que qui la voyait voyait la mère. Elles étaient toutes deŭx si désagréables et si orgueilleuses qu'on ne pouvait vivre avec elles. La cadette, qui était le vrai portrait de son Père pour la douceur et pour l'honnêteté, était avec cela une des plus belles filles qu'on eût su voir. La feino / Les fées

Ĉar ĉiu amas ordinare personon, kiu estas simila al li, tial tiu ĉi patrino varmege amis sian pli maljunan filinon, kaj en tiu sama tempo ŝi havis teruran malamon kontraŭ la pli juna [FE 13.1]. Ŝi devigis ŝin manĝi en la kuirejo kaj laboradi senĉese [FE 13.2]. Inter aliaj aferoj tiu ĉi malfeliĉa infano devis du fojojn en ĉiu tago iri ĉerpi akvon en tre malproksima loko kaj alporti domen plenan grandan kruĉon [FE 13.3].

Comme on aime naturellement son semblable, cette mère était folle de sa fille aînée, et en même temps avait une aversion effroyable pour la cadette. Elle la faisait manger à la cuisine et travailler sans cesse. Il fallait entre autres choses que cette pauvre enfant allât deŭx fois le jour puiser de l'eau à une grande demi lieue du logis, et qu'elle en rapportât plein une grande cruche.

En unu tago, kiam ŝi estis apud tiu fonto, venis al ŝi malriĉa virino, kiu petis ŝin, ke ŝi donu al ŝi trinki [FE 15.1]. “Tre volonte, mia bona,”; diris la bela knabino [FE 15.2]. Kaj ŝi tuj lavis sian kruĉon kaj ĉerpis akvon en la plej pura loko de la fonto kaj alportis al la virino, ĉiam subtenante la kruĉon, por ke la virino povu trinki pli oportune [FE 15.3]. Kiam la bona virino trankviligis sian soifon, ŝi diris al la knabino [FE 15.4]: “Vi estas tiel bela, tiel bona kaj tiel honesta, ke mi devas fari al vi donacon” [FE 15.5] (ĉar tio ĉi estis feino, kiu prenis sur sin la formon de malriĉa vilaĝa virino, por vidi, kiel granda estos la ĝentileco de tiu ĉi juna knabino) [FE 15.6]. “Mi faras al vi donacon,” daŭrigis la feino, “ke ĉe ĉiu vorto, kiun vi diros, el via buŝo eliros aŭ floro aŭ multekosta ŝtono.” [FE 15.7].

Un jour qu'elle était à cette fontaine, il vint à elle une pauvre femme qui la pria de lui donner à boire. - Oui-dà, ma bonne mère, dit cette belle fille ; et rinçant aussitôt sa cruche, elle puisa de l'eau au plus bel endroit de la fontaine, et la lui présenta, soutenant toujours la cruche afin qu'elle bût plus aisément. La bonne femme, ayant bu, lui dit : - Vous êtes si belle, si bonne, et si honnête, que je ne puis m'empêcher de vous faire un don (car c'était une Fée qui avait pris la forme d'une pauvre femme de village, pour voir jusqu'où irait l'honnêteté de cette jeune fille). Je vous donne pour don, poursuivit la Fée, qu'à chaque parole que vous direz, il vous sortira de la bouche ou une Fleur, ou une Pierre précieuse.

117



http://www.ipernity.com/home/desespero�





Kiam tiu ĉi bela knabino venis domen, ŝia patrino insultis ŝin, kial ŝi revenis tiel malfrue de la fonto [FE 17.1]. “Pardonu al mi, patrino,” diris la malfeliĉa knabino, “ke mi restis tiel longe” [FE 17.2]. Kaj kiam ŝi parolis tiujn ĉi vortojn, elsaltis el ŝia buŝo tri rozoj, tri perloj kaj tri grandaj diamantoj [FE 17.3]. „Kion mi vidas!“ diris ŝia patrino kun grandega miro [FE 17.4]. „Ŝajnas al mi, ke el ŝia buŝo elsaltas perloj kaj diamantoj! [FE 17.5] De kio tio ĉi venas, mia filino?” [FE 17.6] (Tio ĉi estis la unua fojo, ke ŝi nomis ŝin sia filino) [FE 17.7]. La malfeliĉa infano rakontis al ŝi naive ĉion, kio okazis al ŝi, kaj, dum ŝi parolis, elfalis el ŝia buŝo multego da diamantoj [FE 17.8]. „Se estas tiel,“ diris la patrino, „mi devas tien sendi mian filinon [FE 17.9]. Marinjo, rigardu, kio eliras el la buŝo de via fratino, kiam ŝi parolas; ĉu ne estus al vi agrable havi tian saman kapablon? [FE 17.10] Vi devas nur iri al la fonto ĉerpi akvon; kaj kiam malriĉa virino petos de vi trinki, vi donos ĝin al ŝi ĝentile.” [FE 17.11].

Les Fées - Édition Curmer (184… Lorsque cette belle fille arriva au logis, sa mère la gronda de revenir

si tard de la fontaine.

- Je vous demande pardon, ma mère, dit cette pauvre fille, d'avoir tardé si longtemps ; et en disant ces mots, il lui sortit de la bouche deŭx Roses, deŭx Perles, et deŭx gros Diamants. - Que vois-je ? dit sa mère tout étonnée ; je crois qu'il lui sort de la bouche des Perles et des Diamants ; d'où vient cela, ma fille ? (Ce fut là la première fois qu'elle l'appela sa fille.) La pauvre enfant lui raconta naïvement tout ce qui lui était arrivé, non sans jeter une infinité de Diamants. - Vraiment, dit la mère, il faut que j'y envoie ma fille ; tenez, Fanchon, voyez ce qui sort de la bouche de votre sœur quand elle parle ; ne seriez-vous pas bien aise d'avoir le même don ? Vous n'avez qu'à aller puiser de l'eau à la fontaine, et quand une pauvre femme vous demandera à boire, lui en donner bien honnêtement.

“Estus tre bele,” respondis la filino malĝentile, “ke mi iru al la fonto!” [FE 19.1] ― “Mi volas ke vi tien iru,” diris la patrino, “kaj iru tuj!” [FE 19.2] La filino iris, sed ĉiam murmurante [FE 19.3]. Ŝi prenis la plej belan arĝentan vazon, kiu estis en la loĝejo [FE 19.4]. Apenaŭ ŝi venis al la fonto, ŝi vidis unu sinjorinon, tre riĉe vestitan, kiu eliris el la arbaro kaj petis de ŝi trinki (tio ĉi estis tiu sama feino, kiu prenis sur sin la formon kaj la vestojn de princino, por vidi, kiel granda estos la malboneco de tiu ĉi knabino) [FE 19.5]. “Ĉu mi venis tien ĉi,” diris al ŝi la malĝentila kaj fiera knabino, “por doni al vi trinki? [FE 19.6] Certe, mi alportis arĝentan vazon speciale por tio, por doni trinki al tiu ĉi sinjorino! [FE 19.7] Mia opinio estas: prenu mem akvon, se vi volas trinki.” [FE 19.8] ― “Vi tute ne estas ĝentila,” diris la feino sen kolero [FE 19.9]. „Bone, ĉar vi estas tiel servema, mi faras al vi donacon, ke ĉe ĉiu vorto, kiun vi parolos, eliros el via buŝo aŭ serpento aŭ rano.“ [FE 19.10]

Il me ferait beau voir, répondit la brutale, aller à la fontaine. Je veŭx que vous y alliez, reprit la mère, et tout à l'heure. Elle y alla, mais toujours en grondant. Elle prit le plus beau Flacon d'argent qui fût dans le logis. Elle ne fut pas plus tôt arrivée à la fontaine qu'elle vit sortir du bois une Dame magnifiquement vêtue qui vint lui demander à boire : c'était la même Fée qui avait apparu à sa sœur mais qui avait pris l'air et les habits d'une Princesse, pour voir jusqu'où irait la malhonnêteté de cette fille. - Est-ce que je suis ici venue, lui dit cette brutale orgueilleuse, pour vous donner à boire, justement j'ai apporté un Flacon d'argent tout exprès pour donner à boire à Madame ! J'en suis d'avis, buvez à même si vous voulez. - Vous n'êtes guère honnête, reprit la Fée, sans se mettre en colère ; hé bien ! puisque vous êtes si peu obligeante, je vous donne pour don qu'à chaque parole que vous direz, il vous sortira de la bouche ou un serpent ou un crapaud.

118





Apenaŭ ŝia patrino ŝin rimarkis, ŝi kriis al ŝi: “Nu, mia filino?” [FE 21.1] ― “Jes, patrino”, respondis al ŝi la malĝentilulino, elĵetante unu serpenton kaj unu ranon [FE 21.2]. ― “Ho, ĉielo!” ekkriis la patrino, “kion mi vidas? [FE 21.3] Ŝia fratino en ĉio estas kulpa; mi pagos al ŝi por tio ĉi!” [FE 21.4] Kaj ŝi tuj kuris bati ŝin [FE 21.5]. La malfeliĉa infano forkuris kaj kaŝis sin en la plej proksima arbaro [FE 21.6]. La filo de la reĝo, kiu revenis de ĉaso, ŝin renkontis; kaj, vidante, ke ŝi estas tiel bela, li demandis ŝin, kion ŝi faras tie ĉi tute sola kaj pro kio ŝi ploras [FE 21.7]. ― „Ho ve, sinjoro, mia patrino forpelis min el la domo“ [FE 21.8].

D'abord que sa mère l'aperçut, elle lui cria : - Hé bien, ma fille ! - Hé bien, ma mère ! lui répondit la brutale, en jetant deŭx vipères, et deŭx crapauds. - ô Ciel ! s'écria la mère, que vois-je là ? C'est sa sœur qui en est cause, elle me le payera ; et aussitôt elle courut pour la battre. La pauvre enfant s'enfuit, et alla se sauver dans la Forêt prochaine. Le fils du Roi qui revenait de la chasse la rencontra et la voyant si belle, lui demanda ce qu'elle faisait là toute seule et ce qu'elle avait à pleurer. Hélas ! Monsieur c'est ma mère qui m'a chassée du logis.

La reĝido, kiu vidis, ke el ŝia buŝo eliris kelke da perloj kaj kelke da diamantoj, petis ŝin, ke ŝi diru al li, de kie tio ĉi venas [FE 23.1]. Ŝi rakontis al li sian tutan aventuron [FE 23.2]. La reĝido konsideris, ke tia kapablo havas pli grandan indon, ol ĉio, kion oni povus doni dote al alia fraŭlino, forkondukis ŝin al la palaco de sia patro, la reĝo, kie li edziĝis je ŝi [FE 23.3]. Sed pri ŝia fratino ni povas diri, ke ŝi fariĝis tiel malaminda, ke ŝia propra patrino ŝin forpelis de si; kaj la malfeliĉa knabino, multe kurinte kaj trovinte neniun, kiu volus ŝin akcepti, baldaŭ mortis en angulo de arbaro [FE 23.4].

Le fils du Roi, qui vit sortir de sa bouche cinq ou six Perles, et autant de Diamants, la pria de lui dire d'où cela lui venait. Elle lui conta toute son aventure. Le fils du Roi en devint amoureŭx, et considérant qu'un tel don valait mieŭx que tout ce qu'on pouvait donner en mariage à un autre, l'emmena au Palais du Roi son père où il l'épousa. Pour sa sœur elle se fit tant haïr que sa propre mère la chassa de chez elle ; et la malheureuse, après avoir bien couru sans trouver personne qui voulût la recevoir alla mourir au coin d'un bois.

Moralité Les Diamants et les pistoles

Peuvent beaucoup sur les Esprits ;

Cependant les douces paroles

Ont encore plus de force, et sont d'un plus grand prix.

Autre Moralité L'honnêteté coûte des soins,

Elle veut un peu de complaisance,

Mais tôt ou tard elle a sa récompense,

Et souvent dans le temps qu'on y pense le moins.

119



Andreo Peetermans diras: Antaŭ ol legi tiun ĉi kontribuon, mi (tro naive) supozis la Fundamentan fabeltekston originalaĵo, do mi devas danki al via esploremo :-)

Bernardo respondas: Dankon pro via honnêteté, Andreo. Ĉe mi estis simile ĝis hieraŭ ;-)). Mi pensis, ke ĝi estus iu slava / rusa variaĵo de Maljunulino Holle kaj estis surprizita, ke ĝi estas itala (napola) / franca.

Ĉu eble tia teksto apartenis al la kanono de franca literaturo kutima en rusaj lernejoj en la 19-a jarcento?

desespero diras: Laŭ rusa Vikipedio, oni aperigis rakontojn de Perrault en la rusa jam en 1768. Сказки о волшебницах с нравоучениями (Moralinstruaj rakontoj pri sorĉistoj ).

Interesa blogero kiel la antaŭa, dankon.

Bernardo respondas: Dankon pro la indikoj, Desespero. Vi antaŭ kelkaj monatoj montris al ni, ke Z. tradukis "La Ombron" surbaze de kaj germana kaj rusa tradukoj (www.ipernity.com/blog/37943/330596/comment/14834996#comment14834996). Ĉu pri la Feino estas malsame? Ĉu nur surbaze de la franca originalo? Kial ĉe Perrault elsaltas *du* rozoj, *du* perloj kaj *du* diamantoj, dum ĉe Z. po *tri*. Stranga inflacio, ĉu?

desespero respondas: Mi ne scias, sed vikipedie,

ru.wikisource.org/wiki/Волшебница_(Перро,_перевод_Тургенева)

oni povas legi rusan tradukon de Les Fées. La eldondato de la rusa libro estas 1866 kaj la tradukisto ne estis alia ke Ivan Turgenjev (jen kovrilo), la fama verkisto de Patro kaj Filoj, esperantigita de Kabe en 1909.

Ĉi-kaze Turgenjev tradukis: "две розы, два жемчуга и два больших алмаза" (do "du rozoj, du perloj kaj du grandaj diamantoj").

Bernardo respondas: Tre interesa, Desespero, nekredeble, Turgenjev mem!

Mi ankoraŭ klopodis iom postsekvi la ekeston de la Feino kaj kontrolis, ĉu ĝi eble jam aperis en "Esperantisto" kiel literatura kontribuo. Ŝajne ne. Sed en la kajero de la 15-a de Sept. 1894 (n-ro 9 [57]) sur p.130 ni trovas ion pri la fono de la Ekzercaro:

La tuta jarkolekto 1894 estas plena pri la reform-diskuto. La eldono de novaj verkoj stagnis, ĉar ĉiuj atendis la rezulton de la voĉ-donado pri la proponitaj reformoj. Pri la ĉefa voĉ-dono raportas la kajero de Aŭgusto 1894 - ĝi konfirmis la ĝisnunan Esperanton kaj rifutis la reform-proponon. Intertempe Z. kreis "Bibliotekon", t.e. abonon de novaj eldonaĵoj, kaj tiel (parte) solvis la problemon financi novajn eldonaĵojn.

120







http://ru.wikisource.org/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%BB%D1%88%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B0_

http://ru.wikisource.org/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%92%D0%BE%D0%BB%D1%88%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BA%D0%B8_%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%80%D0%BE.jpg&filetimestamp=20070311074258


http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?apm=0&aid=e0a&datum=18940005&zoom=2&seite=00000130&ues=0&x=9&y=7

Apenaŭ ekestinte klareco pri la onta (= inta) formo de Esperanto, Z. elpaŝis per Hamleto, Ekzercaro kaj GVGE. Mi pro tio supozas, ke li havis la Ekzercaron jam preta en la tirkesto kaj nur retenis ĝin ĝis post la konfirmo, ke Esperanto restus senŝanĝa.

desespero diras: Pri la konado de Perrault en rusa kulturo, Zamenhof verkis la Ekzercaro en 1894 kaj en 1890 unuafoje ludis en Sankt-Peterburgo baleto La dormanta belulino de Ĉajkovskij laŭ teksto de la franca fabelverkisto.

KaGu:-}pro diras: La ĉenrakonto aŭ felietono "La feino" en FdE mi ĉiam atribuis al HC Andersen. :-)

Nun ankaŭ mi scias pli bone. Dankon pro la interesa raporto pri la deveno.

Bernardo respondas: Ne dankinde, KaGu. ;-)) Fakte mi - alie ol ekzemple "La Ombron" de Anderssen -neniam aparte ŝatis la fabelon, nek enhave, nek lingve. Ĝi iel restas pala, ne atento-kapta. Restas ekzemple neklare, kial la patrino forsendis la malafablan filinon [FE 23.4]. Mankas al ĝi magio, ĝi estas antaŭvidebla kaj la moral-instruo tro evidenta.

Lingve mi eĉ pli ŝatas la tradukon de Z. ol la originalo. Vd. ekzemple "ayant bu" (banala "trinkis", "estanta trinkinta") -> pli poezia "trankviligis sian soifon". Sed eble tio estas, ĉar mi pli "sentas" Esperanton ol la franca (?).

Tjeri diras: "trankviligis sian soifon", tio supozigas, ke la feino soifis. Tamen, ne pro tio ŝi petis akvon... nur por provi la knabinan bonecon.

Krome, en la franca la esprimo "bonne femme" signifas "simpla virino" sen iu ajn ideo pri boneco. En moderna franca lingvo, tiu esprimo eĉ enhavas malestiman nuacon.

Traduttore ... traditore

Mi simple tradukus: la virino trinkinte diris...

Bernardo respondas: Dankon, Tjeri, pro via komento. Mi esperis, ke vi reagus helpante nin pri la franca.

Tre probable vi pravas. Turgenjev tradukas jene: Старушка отпила воды да и говорит, do laŭvorte - se mi bone komprenas - La maljunulino prenis buŝplenon da akvo / gustumis la akvon kaj diris ...

Kial do la pli libera traduko ĉe Z.? Kial tri perloj ktp. anstataŭ du? Apenaŭ penseble, ke tio estas pretervido. Ĉu pro didaktaj kialoj, nome ke Z. volis ekzerci -ig aŭ "sian" en la kazo de "trankviligi sian soifon"? Pri alia kialo mi ne povas diveni ...

Tjeri diras:

Li ankaŭ ŝanĝis bufojn (crapaud) al ranoj (grenouille)... estus interese kontroli la besteton en la versio de Turgenjev.

Bernardo respondas: Jes, kaj dum la franca alternas: il vous sortira de la bouche ou un *serpent* ou un crapaud [19.10] al en jetant deŭx *vipères*, et deŭx crapauds [21.2], Z. ambaŭ

121











tradukas per serpento, kvankam la UV havas vipero / vipuro (laŭ la eldono).

Tio ne baziĝas sur germana traduko, almenaŭ ne sur tiu ĉi:

www.maerchenlexikon.de/texte/te480-001.htm. Tie fidele "eine *Schlange* oder eine Kröte aus dem Mund fällt" kaj "indem es zwei Vipern und zwei Kröten ausspie".

Miraklo sekvas miraklojn ;-))

Bernardo respondas: змея или жаба - две змеи и две жабы, Tjeri, do serpento kaj bufo ĉe Turgenjev. Ja pli fidele bufo (kaj ne rano), tamen kiel ĉe Zamenhof forfalo de la alterno serpento -> vipero.

ĵeromo diras: mi iam notis kelkajn detalojn pri tiu teksto, al kiuj oni povus aldoni pliajn ("honesta" en la franca de la 17a jarcento = ĝentila, bonmora...)

la fabeloj de perrault tre popularis en francio, kaj tiagrade, ke eldonoj kun erara teksto kaj eventuale sen aŭtornomo abundis, interalie en la "bluaj libroj" (popolaj libroj disvendataj de kolportistoj en kamparoj). zamenhof ŝajne legis sufiĉe fidelan tradukon, sed ĉu li mem sciis pri la deveno de la rakonto ni ne povas diri. ankaŭ en franca lingvo la titolo ofte estas ŝanĝita al "la feino" anstataŭ "la feinoj", ĉar rolas unu sola feino.

ke "Basile [...] influis krom Perrault i.a. la fratojn Grimm" mi legas unuafoje, kaj tio miaopinie bezonus seriozajn apogojn. egale bone povas esti, ke iliaj fabelaroj ĉiu siaflanke fiksis rakontojn ricevitajn diversloke de la buŝa tradicio, aŭ ke ili miksis folkloran kaj beletran influojn.

(parenteze: gardu vin pri deŭx veŭx amoureŭ mieŭ... ankaŭ la franca havas sinsekvon u+x.)

Bernardo respondas: Merci, Ĵeromo, tre leginda blogereto.

D'abord: jes, tio estas program-eraro de Ipernity. Per u+xx devus aperi la ĝusta franca d-e-u-x ktp. sed anstataŭe aperas d-e-ŭ-x. Mi pardonpetas pro tio. Almenaŭ mi nun aldonis la kelkajn mankantajn vort-finajn -x. Ne perfekte, sed iom pli bone.

Pri tiu "naïvement" tradukinda ne per "naive", sed per "senartifike", "senkaŝe" estas simile en la germana. Ĉe Goethe, Die Leiden des jungen Werthers, la protagonisto diras pri la virino, al kiu li enamiĝis: "soviel Weisheit bei soviel Einfalt" (tiom da saĝeco akompanita de tiom da ..."). Einfalt, adjektivo einfältig, nuntempe signifas "simpla", "stulta", kiu ne sidas bone apud saĝa. La afero fariĝas klare, se oni scias, ke en la epoko de Goethe ĝi signifis, "senartifika", "rekta", "serioza", "netrompema", "honesta". Mi do tute konsentas kun la konkludo en via blogero:

"tradukante el fremda lingvo oni kontrolas sencojn per vortaroj. tradukante el malnoviĝinta stato de sia propra lingvo, oni kredas, ke oni komprenas, kaj fakte miskomprenas."

Nelaste tio estas ankaŭ ofta fonto de misinterpretoj de la Fundamento ;-))

Multaj fabeloj de Perrault (tamen ne Le Fées) ankaŭ fariĝis tre popularaj en Germanio. Oni tamen kutime ne konsciiĝas pri la fonto. "Majstro Kato" aŭ la "Kato piedvestitaj per botoj" estas tre konata, dum multaj ordinare ne scias, ke ili estas de

122

Perrault: eo.wikibooks.org/wiki/Rakontoj_pri_Feinoj.

Tiun aserton pri la influo de Basile sur Perrault kaj Grimm mi transprenis el iu Vikipedia-artikolo, sed nun ne rapide retrovas la precizan fonton por kontroli, ĉu oni tie referencas al iu detal-studo.

Bernardo diras: P.S.: Ke Z. tradukis nur la unuan "fils du Roi" [21.7] per "filo de la reĝo", sed ĉiujn postajn per "reĝido" laŭ mi havas instruan, didaktikan kialon: Li volis ekzercigi la legantojn pri -ido. Ne laŭeble senpeka kaj fidela traduko estis lia celo, sed kreo de facila, instrua legaĵo por lernantoj de Esperanto.

123


Pra-, Fundamentaj kaj aliaj ekzercoj ĵaŭdo 4a de Novembro 2010 je 21:56

Ni jam scias, ke nia Pra-Ekzercaro troviĝas en la Dua Libro de 1888. Ni iom apudmetu ĝin al nia Ekzercaro de 1894/1898, kiu fariĝis parto de la Fundamento de Esperanto en 1905.

§ 8 de la Fundamenta Ekzercaro (FE) klarigas la kazojn, en la tradicia latina terminaro de nominativo ĝis ablativo:

La patro estas bona [FE 8.1 - nominativo]. ― Jen kuŝas la ĉapelo de la patro [FE 8.2 - genitivo]. ― Diru al la patro, ke mi estas diligenta [FE 8.3 - dativo]. ― Mi amas la patron [FE 8.4, akuzativo]. ― Venu kune kun la patro [FE 8.5 - ablativo 1]. ― La filo staras apud la patro [FE 8.6 - ablativo 2]. ―

Kaj jen la sama temo en § 2 de la Dua Libro (DL):

Jen estas la patro [DL 2.1 - nominativo]. — Mi aŭdas la voĉon de la patro [DL 2.2 - genitivo 1]. — Mi ricevis donacon de la patro [DL 2.3 - genitivo 2]. — Diru al la patro, ke mi estas sana [DL 2.4 - dativo 1]. — Ni iros al la patro [DL 2.5 - dativo 2].

Tie la serio finiĝas, ekzemplo por akuzativo kun "patro" mankas. Anstataŭe ni trovas kompleksan frazon: "Karolo aĉetis por sia kuzino horloĝeton kun tri montrantoj [DL 2.6]". Ŭaŭ! Amuze la "montrantoj", germanismo ("Zeiger") por "montriloj (de horloĝo)". Sed la kerna instruo (akuzativo havas n-finaĵon) ie perdiĝas inter multaj aliaj informoj. Kiel pli klare kaj simple en la plej bona senco fariĝis en la Ekzercaro: Mi amas la patron. Ankaŭ la frazo por lerni la genitivon en 1894 estas pli bona. Per la strukturo de "jen kuŝas" Zamenhof evitas jam tiuloke enkonduki la akuzativon kiel en "mi aŭdas la voĉon de la patro".

§ 9 FE profundigas la bazajn instruojn pri la kazoj el § 8. Jen unu, duone rekte transprenita:

Ni vidas per la okuloj kaj aŭdas per la oreloj [FE 9.5]. ― Ni vidas per la okuloj [DL 2.7].

En § 10 temas pri komparacio:

El ĉiuj miaj infanoj Ernesto estas la plej juna [FE 10]. ― Mi estas tiel forta, kiel vi [FE 10]. ― El ĉiuj siaj fratoj Antono estas la malplej saĝa [FE 10].

— Aŭgusto estas bona, Mario estas pli bona ol Aŭgusto, sed Ernestino estas la plej bona el ĉiuj miaj gefratoj [DL 2.11].

De tie do la personaj nomoj ne registritaj en UV, sed nur troveblaj en FE.

Lern-temo de § 12 estas nombroj:

• Sesdek minutoj faras unu horon, kaj unu minuto konsistas el sesdek sekundoj [FE 12.12].

• Sesdek minutoj faras unu horon, kaj dudek kvar horoj faras unu plentagon [DL 3.1].

Nu, kaj tiel plu. La plej grava (kaj la sola, klare ne pridiskutita) ŝanĝo inter DL 1888 kaj FE 1894, 1898, 1905 tamen troviĝas aliloke, nome en la Aldono al la Dua Libro:

124


" ... 2) La sola ŝanĝo, kiun mi trovas necesa fari mem, estas: anstataŭ "ian," "ĉian," "kian," "nenian," "tian"— devas esti: "iam," "ĉiam," "kiam," "neniam," "tiam" (por malegaligi la vortojn "ian" etc. kaj "ia,n" etc)."

Kaj de tiam (ne plu tian) ni skribas kaj parolas pri "... tiam, kiam ..." anstataŭ "... tian, kian ...".

Kaj per tio finiĝis la eksplicitaj, evidentaj ŝanĝoj de Esperanto. Per la Aldono al la Dua Libro de 1888 Esperanto laŭ Zamenhof estis preta:

"1) La lingvo internacia restas senŝanĝa en tiu formo, en kiu ĝi estas proponita de mi; fari en ĝi iajn laŭvolajn ŝanĝojn mi de nun jam ne havas la privilegion; tiu ĉi privilegio apartenas al la internacia kongreso de instruituloj, kiu estas esperata pro la iniciativo de la Amerika Filozofia Societo; se la intencita kongreso ne efektiviĝos, tiam poste (sed ne antaŭ kvin jaroj de nun) la amikoj de l' lingvo internacia faros mem internacian kongreson, kiu havos la privilegion fari en la lingvo ŝanĝojn kaj bonigojn."

Kaj tiel okazis ... sed nur deksep jarojn poste, erst en 1905! La Kongreso de la amikoj de l' lingvo internacia tamen esence neniel ŝanĝis la Esperanton de 1888 - nur konfirmis per dokumentaro, kiun ni nomas "Fundamento de Esperanto".


Stanislavo diras: "erst en 1905"?

Ĉu "unue en 1905"?

Bernardo diras: erst = ne pli frue ol:

http://www.ipernity.com/blog/37943/286788/comment/12457130#comment12457130.

Stanislavo respondas: Ho, tiel! Mia elprovo brili per restaĵetoj de mia iama kono de la germana laŭte malsukcesis. Mi tristas...

Ŭel diras: Mi devas konsenti kun vi, kara Stanislavo, ĉar 'Ho, tiel!' bone povus esti 'Acĥ so!' :)

125


Ĉiu "tial" havas sian "kial" - nia unua proverbaro merkredo 3a de Novembro 2010 je 07:34

Ni scias pri la Proverbaro Esperanta kaj ni ekkonis proverbon pri aglo kaj pasero en la Ekzercaro de nia Fundamento. Sed kiu estas nia unua proverbar(et)o?

La unua libro tute skribita en la Esperanto estas la Dua Libro, aperinta komence de 1888, do eĉ ne jaron post la Unua Libro de 1887. Ĝi servis plurajn taskojn. I.a. ĝi estas kolekto de "Lingvaj Respondoj". Reage al sia Unua Libro, Zamenhof ricevis multajn prilingvajn demandojn. Tiom, ke li decidis respondi ilin ne (nur) korespondante individue, sed kolektante ilin en la Dua Libro por respondi kolektive. Tiel la ekzercoj en la Dua farigis nia pra-Ekzercaro, malgrand-parte laŭvorte, plejparte nur laŭsence, grand-parte enhave senŝanĝita, et-parte alia. Unu sola ekzemplero:

En § 12 de la Ekzercaro (1894/1898) ni trovas la frazon: "Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua [FE 12, mankas en UV].

La sama ekzemplo estas en DL 1888 (p. 18): Georg,o Vaŝington,o est,is nask,it,a la du,dek du,a,n Februar,o,n (aŭ: je l’ du,dek du,a Februar,o) de l’ jar,o mil sep,cent tri,dek du,a.

Dua Libro, 1888 -Popoldiroj

En 1888 Georgo Vaŝingtono do estis plene esperantigita (kun o-finiĝo ĉe Vaŝington'), en 1894 ne plu (detalo, kiu kaŭzis multajn diskutojn). Cetere ĉiuj propraj nomoj en la Dua estas zorge aŭ esperantigita aŭ ricevis apostrofon, se la o mankas.

Sed la Dua Libro estas ankoraŭ multe pli riĉa. En § 18 ĝi enhavas areton de 15 "popoldiroj", kiuj kune formas nian unuan proverbaron. Jen ili:

1. Ĉiu "tial" havas sian "kial."

2. Popolo diras—Dio diras.

3. Kia patrino, tia filino.

4. Kiu vivos, tiu vidos.

5. Se infano ne krias, patrino ne scias.

6. Pelu muŝon tra l' fenestro, ĝi venos tra l' pordo.

7. En sia urbeto neniu estas profeto.

8. Kiu iras trankvile, iras facile.

9. Post la faro venas saĝo.

10. Kiu ne salutas per ĉapo, salutos per kapo.

11. Ne diru "hop" antaŭ salto.

12. Antaŭe intencu kaj poste komencu.

13. Ne tiel terura estas la diablo, kiel oni lin pentras.

14. Kia la festo, tia la vesto.

15. Restu tajloro ĉe via laboro.

126

La aglo kaj la pasero tamen tie mankas, same kiel la ovo kaj la bovo: "Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota" [FE 22] - "Pli valoras tuj ovo ol poste bovo" [Proverbaro, n-ro 2008].

127







amik,o ven,is – iom pri nia pra-Ekzercaro mardo 2a de Novembro 2010 je 21:05

Eble vi jam pensis, „ho, kiaj banalaj kaj infanecaj ekzemploj-frazoj troviĝas en la Ekzercaro“. Tiukaze vi devus koni nian pra-Ekzercaron, lingve pli kompleksan, sed pedagogie malpli rafinitan ...

Kiel sciate la 1-a eldono de la Ekzercaro aperis meze de 1894. Ĝia antaŭulo, kiun mi titole nomis „pra-Ekzercaro“ estas la Dua Libro, aperinta komence de 1888 (DL). Ĝi enhavas, post antaŭparolo 20-pecan ekzercaron. Zamenhof skribas (p. 16):

"La venontajn apartajn pecojn mi donas, [por] ke la lernantoj povu ripeti praktike la regulojn de l’ gramatiko internacia kaj kompreni bone la signifon kaj la uzon de l’ sufiksoj kaj prefiksoj." Dua Libro, 1888, § 4

Jam nur tiu enkonduka frazo montras tipajn ecojn de l’ Dua Libro: Uzo de la gramatikaj fak-vortoj „sufikso“ kaj „prefikso“ (en FE erst en § 30), dufoja uzo de „de l’“ anstataŭ „de la“, inversigo de la kutima vort-ordo (SPO – subjekto, predikato, objekto). Ne tiel banala, sed jam sperta kaj lerta lingvaĵo, ĉu ne?

Ni iom rigardu la unuan „pecon“ (Ekzercon).

Amik,o ven,is (= unu el la amik,o,j ven,is). –

Ĉar temas pri instru-cela ekzerco, Zamenhof disigas la lingvo-elementojn tie ĉi (kaj malsame kiel en la antaŭparolo) per komoj. La unua frazo evidente temas pri la regulo, ke nedifina artikolo ne ekzistas (Gramatikoj 1,2). La aranĝo de la temoj sekvas do la aranĝon en la Gramatikoj (G). Tio devigas Zamenhof, enkonduki multajn gramatikajn erojn, ankoraŭ nekonatajn al lernanto en tiu komenca fazo.

La amik,o ven,is (= la kon,at,a amik,o, aŭ la amik,o, kiu,n oni atend,is). –- Don,u al mi libr,o,n. –- Don,u al mi la libr,o,n, kiu,n vi promes,is al mi. – Tiu ĉi ĝarden,o est,as am,at,a lok,o de bird,o,j. – La fenestr,o est,as am,at,a lok,o de la bird,o,j (= ni,a,j bird,o,j). –-

Ĉe tiuj kvin pecoj ni do lernu la uzon de la difina artikolo (G 1,1). Frazo 2 kontrastas kun frazo 1: Amiko venis – La amiko venis. Simila kontraŭmeto ĉe frazoj 3-4 kaj 5-6: libron – la libron kaj birdoj – la birdoj. Sed kiom da gramatikeroj la Dua Libro bezonas por klarigi tion (participoj, imperativo, akuzativo, relativ-frazo, tabel-vortoj, posesiv-pronomoj, numeraloj ktp.)! Komparu kun § 5 FE, do la koresponda unua ekzerco post la alfabeto kaj la „ekzercoj de legado“:

Dua Libro, 1888 - Popoldiroj

Patro kaj frato. ― Leono estas besto. ― Rozo estas floro kaj kolombo estas birdo. ― La rozo apartenas al Teodoro. ― La suno brilas. ― La patro estas sana. ― La patro estas tajloro.

128


http://www.ipernity.com/home/kgesperanto�







Multe pli simpla oni probable apenaŭ povas ekzempligi § 1 G. Tia simpleco do estas pedagogia progreso, ne malprogreso. Sed ni daŭrigu § 1 DL. Sekvas ne per-ekzempla, sed „klar-teksta“, eksplicita klarigo pri la „artikulo“ (nuntempe „artikolo“):

[7] La vort,o „la“ est,as nom,at,a „artikul,o“ [!]; ĝi est,as uz,at,a tian [!!], kian [!!] ni parol,as pri objekt,o,j kon,at,a,j. [8] Anstataŭ „la“oni pov,as ankaŭ dir,i „l’“, se ĝi ne est,os mal,bon,son,e. – [9] Se iu ne kompren,as bon,e la uz,o,n de la artikul,o [!], li pov,as tut,e ĝi,n ne uz,i, ĉar ĝi est,as oportun,a sed ne neces,a.

La serio de tempo-rilataj tabel-vortoj komence finiĝis je –an (... tian, kian ...). Legu nun „... tiam, kiam ...“, simile „artikolo“ anstataŭ „artikulo“. Sed aparte de tio: Ĉu io tintas en via memoro? Jes, kompreneble, la dua parto de § 1 DL 1888 fariĝis la unua parto de § 27 FE 1894! Diferencojn mi substrekas:

[1] La artikolo „la” estas uzata tiam, kiam ni parolas pri personoj aŭ objektoj konataj. [2] Ĝia uzado estas tia sama kiel en la aliaj lingvoj. [3] La personoj, kiuj ne komprenas la uzadon de la artikolo (ekzemple rusoj aŭ poloj, kiuj ne scias alian lingvon krom sia propra), povas en la unua tempo tute ne uzi la artikolon, ĉar ĝi estas oportuna sed ne necesa. [4]. Anstataŭ „la” oni povas ankaŭ diri „l’” (sed nur post prepozicio, kiu finiĝas per vokalo).

En frazo 1 estas prave aldonita „parolas pri personoj“. Precizigo nur, ja ankaŭ § 1,1-2 DL parolas pri „amiko“, do persono.

Frazo 2 estas „nova“ kaj ... tro ĝenerala. En § 1 de la franca Gramatiko ni trovas rimarkon, ke la uzo de la artikolo estas la sama kiel en la franca aŭ germana (do ne en „aliaj“ lingvoj), en la rusa Gramatiko „sama kiel en la franca, germana kaj aliaj lingvoj“.

Frazo 3 pri la homoj, kiuj ne komprenas la uzadon de la artikolo, fariĝis pli malvasta per „en la unua tempo“. Krome aldoniĝis la parenteza ekzemplo pri la unu-lingvaj rusoj aŭ poloj. El tio sekvas: Iam ĉiuj ja lernu la uzadon de la artikolo, eĉ parolantoj de tiuj lingvoj, kiuj ĝin ne havas.

Frazo 4 fine traktas la temon de § 1,8 DL (la -> l’). En 1888: „permesita, se ne malbonsona“, en 1894 duoble pli malvaste kaj eksplicite: „sed nur [1-e] post prepozicio, kiu [krome 2-e] finiĝas per vokalo“. En 1888 do defendebla estis la frazo „Kun bruo oni malfermis la pordegon, kaj l’ kaleŝo enveturis en la korton“, en 1894 ne plu (vd. § 38 FE: „kaj la kaleŝo ...“).

Resumete ni konstatas pri tiu unua ekzerco de la Dua Libro 1888 grandan progreson per la prilaboro en la Ekzercaro de 1894. Progreso ne nur pedagogia, sed ankaŭ konkretiga, klariga pri la gramatika enhavo kaj rilata al pli sistema prezento. Tiu konstanta fajlado pri la materialo cetere tiam ne ĉesis, sed Zamenhof daŭrigis ĝin por la 2-a eldono de la Ekzercaro 1898 (kiu fariĝis la Fundamenta de 1905), krome en sia traduko de la Gramatikoj al Esperanto por la Fundamenta Krestomatio (1903).

Ĉu „banalaj kaj infanecaj ekzemplo-frazoj en la Ekzercaro“ – jes, kompreneble, estis granda peno kaj lernado alveni al tiaj – ni prefere diru pli afable - simplaj frazoj.

129




http://www.ipernity.com/home/jxeromo�


Cyril Brosch diras: "(en FE erst en § 30)"

Ĉu piĉismo, ĉu malatenteto? ;-)

Bernardo respondas: ;-) Piĉismo intensa; erst = ne pli frue ol; nur = ne pli ofte ol unu fojo. Nova homo -nova vorto.

130






Centimo, pfenigo kaj kopeko estas moneroj lundo 1a de Novembro 2010 je 08:49

Parolinte pri la propraj nomoj en la Fundamento, mi jam anoncis, ke mi okaze volas trakti la tieajn mon-unuojn. Jen titole la plej riĉa trov-loko ...

Temas pri frazo el la (antaŭlasta) § 41 de la Ekzercaro, kiu enestas jam en ties unua eldono de 1894 (p. 42) kaj senŝanĝe fariĝis Fundamenta en 1905. La nomoj de la tri poke valoraj moneroj franca, germana kaj rusa tamen ne estas tradukitaj en la vort-listo fine de leciono 41, nek troviĝas en la UV 1893. Pli ol tiun frazeton la Fundamento ne havas. Krome troviĝas nur franko, same senŝangita de 1894:

franko ― Por ĉiu tago mi ricevas kvin frankojn, sed por la hodiaŭa tago mi ricevis duoblan pagon, t. e. (= tio estas) dek frankojn [FE 14, mankas en UV]. Kvar metroj da tiu ĉi ŝtofo kostas naŭ frankojn; tial du metroj kostas kvar kaj duonon frankojn (aŭ da frankoj) [FE 14].

Dek aŭstraj groŝoj, 1994

Por la franca (kaj svisa) mon-unuo ni do havas paron: 1 franko = 100 centimoj. Kion pri la rusa? 100 kopekoj = 1 rublo. Sed ne, rublo mankas kaj en la Ekzercaro kaj en UV (ĝin oficialigis erst la 1-a Oficiala Aldono de 1909). Kaj la germana? 100 pfenigoj = 1 marko. Ja la UV havas mark', tamen en alia signifo:

mark' - marque | mark | Marke, Briefmarke | марка | marka,

kio laŭ PIV 2002 estas "speciala signo, metita sur io kaj servanta por rekonigi kaj distingigi ĝin ...", do ĉiukaze ne mon-unuo. La mon-unuo marko de Germanio kaj Finnlando ĝis la enkonduko de la eŭro kiel kontanta mono en 2002 ĝis hodiaŭ ne estas oficialigita. Tamen la UV havas

groŝ' - gros | groat | Groschen | грошъ | grosz.

Groŝo i.a. estis germana monero, nome 1 groŝo = 10 pfenigoj. Sed inter 1815 kaj 1860 (kaj denove 1924-1939 kaj de 1950 ĝis nun) ĝi ankaŭ estis aŭ estas pola monero, nome 100 groŝoj = 1 zloto, krome aŭstra (1924-1938, 1945-2001), 100 groŝoj = 1 ŝilingo. Zloto tamen mankas en UV, same kiel marko aŭ ŝilingo. Dum ĉi-lasta estis oficialigita en 1909 (1-a OA, tamen celinta la britan monon), zloto kaj marko neniam estis oficialigitaj. Stranga elekto, ĉu ne? Kaj fariĝas eĉ pli stranga: Nek guldeno nek talero, dolaro aŭ pundo en la UV, liro tie nur en la senco de la antikva muzikilo, krono nur kiel kapo-ornamaĵo de regnestro, helero mankas. Sed ja:

Unu pola groŝo, 1949 denar' - denier | denier, penny | Denar | динарій | denar.

Ne konfuzu denaro kun la moderna monero dinaro (Serbio, Irako; mankas en UV). Ĝi estas antikva monero el la romia epoko. Mono-nomoj el la epoko de Zamenhof do nur tre maldense kaj nesisteme troveblaj, sed antikva monero ja. Kio estas tio? Ĉu vi havas "suspekton"? - Jes, prave: Plurloke en la Biblio, Nova Testamento, i.a.:

• "Kaj kontraktinte kun la laboristoj po unu denaro por la tago, li ilin sendis en sian

131








http://de.wikipedia.org/wiki/Groschen

vinberejon" (Londono Biblio, Mateo 20,2).

• "Montru al mi la tributan moneron. Kaj ili alportis al li denaron" (Mateo 22,19).

La Lutera Biblio 1545/1912 tiuloke cetere tradukas per "Groschen" [1], sed groŝo ne troviĝas en la Londona Biblio (1926). Ĉu Zamenhof enmetis la vorton groŝo en la UV [2] eble tute ne por la en 1893 jam iama pola monero, anstataŭigita en 1860 per rubloj kaj kopekoj, nek pro la dek-pfeniga germana monero, sed pro iu frua prov-cela traduko el la Biblio? Ni ne scias, sed mi ne estus plene surprizita, se estus tiel.

Ni tamen revenu ankoraŭfoje al nia titola ekzemplo-frazo el la antaŭlasta Ekcerzo 41. Kial ni havas tian strangan frazeton kun (rekorde!) eĉ tri (!) eksterseriaj vortoj nek klarigitaj aŭ tradukitaj rekte ĉe la fino de la Ekzerco, nek in UV? La ĉefa, surfaca lerno-celo en § 41 estas sufiksoj:

ebl': fleksebla, rompebla, travidebla, manĝebla, nekomprenebla, nelegeble, eble, nekredeblan, kompreneble, kredeble (frazoj 1-8)

ind': kredinda, laŭdinda, memorinda (frazoj 9-11)

em': laborema, ŝparema, babilema, kriema, ekkolerema, pardonema, venĝema (12-13).

Frazo 14 resumas tiujn tri "subĉapitrojn" jene: "Li estas tre kredema: eĉ la plej nekredeblajn aferojn, kiujn rakontas al li la plej nekredindaj homoj, li tuj kredas" (em', ebl', ind').

Kaj nun nia monero-frazo enkondukas novan subĉapitron pri la lasta, en la Ekzercaro ne jam traktita sufikso, nome pri

er': Centimo, pfenigo kaj kopeko estas moneroj. ― Sablero enfalis en mian okulon. ― Li estas tre purema, kaj eĉ unu polveron vi ne trovos sur lia vesto. ― Unu fajrero estas sufiĉa, por eksplodigi pulvon. (frazoj 15-18).

Frazo 15 do unuavice servas por klarigi mon'er'o (pro tio ne eblis franko - marko - rublo). Sed kiel ni jam vidis ĉe la aglo, la Ekcercoj kutime instruas plurajn punktojn samtempe. Tie ĉi ekzemple estas evidente, ke la apudmeto de la malfacila paro polvo / pulvo en frazoj 17 kaj 18 ne estas hazardo. Tamen la Centimo-frazo sidas strange. La lecion-fina vort-listo uzas la ekzemplon de sablo / sablero por klarigi er'. Kaj tion ni atendus kiel unu frazo. Tiam ankaŭ estus certa ordo de pli konkretaj al pli abstraktaj (kutime do pli "malfacilaj") objektoj: sablero - polvero - fajero - monero. Sed tiel ne estas. Ne nur pro la mankantaj tradukoj, sed ankaŭ pro la pozicio la monero-frazo aspektas iel enflikita.

Kion ĝi krome instruas? - Nomoj de mono kaj moneroj estu adaptitaj al la alfabeto de Esperanto. Ili estas "normalaj" vortoj deklinacieblaj, do ne propraj nomoj kiel Vaŝington. Pro tio ili estu skribitaj minuskle kaj ricevu o-finiĝon.

Nu bone, sed kio pri tiu adapto al Esperanto? Neniu problemo pri centimo kaj kopeko. Strange tamen ja estas pfenigo el germana Pfennig. La kutima transskribo estus Pfennig → *fenigo (kp. pole fenig), same kiel Pfosten → fosto, pfeifen → fajfi, pflegen → flegi, pfuschen → fuŝi, ktp. Fakte ĝi estas la sola vorto en PIV, kie -pf- aperas en unu silabo (krome nur grap/frukto kaj eble son-imitaĵo kiel pff ...). Ĝi pro tio estas la plej malofta prononcero en Esperanto, multe pli malofta ol ekzemple -ĥ- kaj ĝenerale - mi supozas - ignorita kaj anstataŭe elparolita *fenigo. Ankaŭ ĝia deveno, fine, estas nekutima. Ĝi nome ne iris la kutiman padon (ne *pfadon � Pfad) RE 1889 → MV 1889 → UV 1893, sed originas el la Poŝa Lernolibro por Rusoj (1890), el la suĉ-infana epoko de Esperanto do, kiam rekoneblo

132




http://www.ipernity.com/home/wel.wel�



en skribita teksto estis ankoraŭ multe pli grava ol en nia nuntempa pli memstara kaj sendependa, nia pli matura Esperanto.

... neniun mi iam konscie trompis eĉ pri la valoro de unu helero. (Z).

-----

[1] "Und da er mit den Arbeitern eins ward um einen Groschen zum Tagelohn, sandte er sie in seinen Weinberg". En la Sinoda Traduko al la rusa (1876) tamen "denaro": "и, договорившись с работниками по динарию на день, послал их в виноградник свой".

[2] Ĝi iris la kutiman vojon de RE 1889 (p. 35) tra MV 1889 (p. 26) al UV 1893.


Stanislavo diras: Mi aldonu, ke groŝo estas ankaŭ la rusa monero. En Rusio ĝi uzatis ekde la mezo de la 17-a jarcento kaj egalis al du kopekoj. En Pollando de la 19-a jarceto ĝi egalis al la duono de kopeko. Eĉ nun tiu ĉi vorto estas vaste uzata en ĉiutaga rusa lingvaĵo kiel alinomo de malgrande pagata laboro aŭ mizera prezo (vendi ĉion kontraŭ groŝoj; salajri groŝojn; vivi per groŝoj, ktp).

Bernardo respondas: Plian fojon tre koran dankon al vi, Stanislavo, ke vi prenas la tempon por klarigi al ni pri historiaj rusaj aferoj. Mi tion ne sciis, kaj mi ĉiam ĝuas legi viajn interesajn klarigojn. Dankon.

133


http://st.scripturetext.com/matthew/20.htm






Pfenigo por Mario kaj Jozefo merkredo 27a de Oktobro 2010 je 07:03

Personaj nomoj en la Fundamento aperas nek alfabete en UV 1893, nek en la lecion-finaj vort-listoj de FE 1898, sed nur en kelkaj ekzemplo-frazoj kaj kaŝite en UV, la Gramatikoj (Ŝillero) kaj la Antaŭparolo. Jen ĉiuj nomoj en la Fundamento ...

Propraj nomoj estas raraj besteto en la Fundamento. Estas nur kvar urbo-nomoj: Berlino, Parizo, Varsovio kaj Nov-Jorko. Neniuj riveroj, eĉ ne Rejno aŭ Vistulo, neniu montaro, eĉ ne la Alpoj (ja Zamenhof konfesas: "En nia lando sin ne trovas montoj, sed nur montetoj [FE 38]"). Apenaŭ familiaj nomoj, sed ja - eble surprize multaj - personaj nomoj. Jen la listo.

1. Personaj nomoj

1.1. Viraj personaj nomoj

Aleksandro ― Aleksandro ne volas lerni, kaj tial mi batas Aleksandron [FE 9].

Antono ― El ĉiuj siaj fratoj Antono estas la malplej saĝa [FE 10].

Aŭgusto ― Aŭgusto estas mia plej amata filo [FE 22].

Ernesto ― El ĉiuj miaj infanoj Ernesto estas la plej juna [FE 10]. ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38].

Georgo ― Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua [FE 12].

Izraelo ― La hebreoj estas Izraelidoj, ĉar ili devenas de Izraelo [FE 36].

Johano ― La mano de Johano estas pura [FE 8]. ― Mi konas Johanon [FE 8]. ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38].

Jozefo ― Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas la batanto kaj Jozefo estas la batato [FE 22].

Ludoviko ― Ludoviko, donu al mi panon [FE 8].

Nikodemo ― Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas la batanto kaj Jozefo estas la batato [FE 22].

Nikolao ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38].

Paŭlo ― Paŭ-lí-no [FE 3].

134

Petro ― Petro, Anno kaj Elizabeto estas miaj gefratoj [FE 36].

Stefano ― Mia frato diris al Stefano, ke li amas lin pli, ol sin mem [FE 18].

Teodoro ― La rozo apartenas al Teodoro [FE 5].

Vilhelmo ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38].

1.2 Virinaj personaj nomoj

Anno ― Petro, Anno kaj Elizabeto estas miaj gefratoj [FE 36].

Berto ― Li fianĉiĝis kun fraŭlino Berto [FE 39].

Elizabeto ― Petro, Anno kaj Elizabeto estas miaj gefratoj [FE 36].

Emili’ - Emili' [UV nj’].

Henriet' - Henrietta [UV nj’ angla].

o Henri'nj', He'nj' - Hetty [UV nj’ angla]

Klaro ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38].

Mario ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38].

...o...Marinjo ― Marinjo, rigardu, kio eliras el la buŝo de via fratino, kiam ŝi parolas ... [FE 17].

Paŭlino ― Paŭ-lí-no [FE 3].

Sofio ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38].

2. Familiaj nomoj

Kalvino ― Luteranoj kaj Kalvinanoj estas kristanoj [FE 37].

Lutero ― Luteranoj kaj Kalvinanoj estas kristanoj [FE 37].

Petro ― Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn; mi ankaŭ tre amas iliajn (infanojn) [FE 18].

135



Ŝiller’o – Schiller [FG 16 franca (nur tie la traduko), angla, germana kaj pola, mankas en UV, mankas en FG 16 rusa].

Vaŝington ― Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua [FE 12].

Zamenhof – L. ZAMENHOF [A, mankas en UV].

Krome estas kelkaj familiaj nomoj, de kiuj ni nur ekscias la komencan literon - sed ankaŭ, ke ni skribu familiajn nomojn majuskle:

A. ― La doktoredzino A. vizitis hodiaŭ la gedoktorojn P. [FE 36].

N. ― Gesinjoroj N. hodiaŭ vespere venos al ni [FE 36].

P. ― La doktoredzino A. vizitis hodiaŭ la gedoktorojn P. [FE 36].

3. Geografiaj nomoj

3.1. Urbo-nomoj

Berlino ― Li venigis al si el Berlino multajn librojn [FE 39, mankas en UV].

London’o – London [FG 13 angla, mankas en UV]. — London’o’n – to London.

Nov-Jork - New York [UV an’ angla] ― Nov-Jorko - New York [FE 37 an’ angla].

o Nov-Jork'an' - New Yorker [UV an’ angla] ― Nov-Jorkano - New Yorker [FE 37 an’ angla].

Parizo – Paris ― mi ir'as Pariz'o'n - je vais à Paris [FG 13 franca]. ― Morgaŭ mi veturos Parizon (aŭ en Parizon) [FE 28, mankas en UV].

o Parizano - La Parizanoj estas gajaj homoj [FE 37, mankas en UV].

Varsovi' - [FE 37 an’] - Varsovio [A].

o Varsovi'an' - Warschauer | Варшавянинъ | Warszawianin [UV an’]. — Varsoviano Warschauer | Варшавянинъ | Warszawianin [FE 37 an’].

3.2 Kontinentoj

Eŭropo ― Eŭ-ró-po [FE 3]

------

Pri mon-unuoj en la Fundamento legu tie ĉi: "Centimo, pfenigo kaj kopeko estas moneroj".

136



Bernardo diras: Nu, kompatindajn Izraelon (person-nomo, ne geografia nomo) Emili' kaj Henrieton mi forgesis hodiaŭ matene (ili estas iom kaŝitaj en FE kaj UV je nj'). Same Nov-Jorko kaj Varsovio, kiu servas kiel ekzemploj en UV por an' (Varsovio en la germana, rusa kaj pola, Nov-Jorko nur en la angla, neniu urbo en la franca).

Tonyo diras: Ĉu vere "Petro" en tiu ekzemplo estas familia nomo? Mi emus supozi ke temas pri propra nomo, kaj ke la vorto Sinjoro povas akompani tiajn nomojn.

Kaj jen harfendaĵo: Kiel vi scias ke Kalvino kaj Lutero estas la ĝustaj formoj? Eble laŭ la FE la ĝustaj nomoj estus Kalvin kaj Luter, ĉar ja la alia aperanta familinomo estas Vaŝington... Do, mi ne kuraĝas konsenti ke Kalvino kaj Lutero estas fundamentaj

Bernardo respondas: Vi plene pravas, Tonyo. Ankaŭ mi hezitis pri ambaŭ viaj aspektoj.

Sinjoro Petro - ĉu familia aŭ persona nomo? En "Petro, Anno kaj Elizabeto estas miaj gefratoj [FE 36]" ne estas dubo: persona nomo. Ĉu krome familia nomo en "sinjoro Petro" dependas de la kutimoj de la unuopaj lingvoj. Mi tie ĉi provizore decidis laŭ la germana modelo. En tiu lingvo ni havas tutan aron de nomoj, kiuj povas esti ambaŭ laŭ la kunteksto kaj pozicio, ekzemple Heinz (formo de Henriko), Otto aŭ Ernst (Ernesto): Plej ofte (sufiĉe disvastigitaj) personaj nomoj, sed foje ankaŭ familia nomo. "Sinjor(in)o" en nuntempa germana ĉiam iras kun familia nomo, kutime ne kun persona. Sed tiel ne ĉiam estis. Nuntempe nepre "Fräulein Müller", sed en la epoko de Z. ankaŭ "Fräulein Bertha". Klare estas, ke personaj nomoj en la germana estas la pli aĝaj, dum familiaj nomoj estas historie nur relative nova fenomeno.

Bedaŭrinde mi ne konas la kutimojn en la rusa (kaj pola). Mi emas supozi, ke la rusa kutimo ĉi-punkte decidas. Mallonge do: Mi ne scias.

Pri Kalvin / Kalvin' / Kalvino kaj Luter / Luter' / Lutero: Ni ne povas scii. Gravas nur, kiu staras malantaŭ la streko: Tio estas pedante kaj skrupule la Fundamenta teksto neŝanĝita (se ne foje okazis neintencita eraro al mi). Kiu staras antaŭ la streko estas mia redakto kaj interpreto. Tiel mi faris el la sola Fundamenta informo "Paŭ-lí-no" [FE 3] -> Paŭl'o. Ĉu prave? Probable, sed afero de interpretado. La sola Fundamenta informo, kiun ni havas, estas "Luteranoj kaj Kalvinanoj estas kristanoj [FE 37]". Mia unua redakto estis Luterano kaj Kalvinano (mi metas ĉiujn vortojn el ekzemplo-frazoj en la nominativon singularan aŭ en la infinitivon - kio kompreneble estas ... interpretado). Eble mi denove ŝanĝu al Luterano kaj Kalvinano? Ĉiukaze mi devos atentigi pri tio en la enkonduko.

Bernardo diras: Ni ja scias, ke la Ekzercaro 1894/1898 baziĝas sur la "pra-Ekzercaro", nome la Dua Libro de 1888: http://www.ipernity.com/blog/37943/286788.

Kaj nun rigardu la originan frazon en § 3 DL 1888 (p. 18):

Georg,o Vaŝington,o est,is nask,it,a la du,dek du,a,n Februar,o,n (aŭ: je l’ du,dek du,a Februar,o) de l’ jar,o mil sep,cent tri,dek du,a.

137








Georgo Vaŝingtono, kun -o ĉe Vaŝingtono!

Stanislavo diras: Mi ekprovu iom klarigi la aferon. Plejparto da rusoj malhavis familinomojn ĝis la malaperigo de la servutismo en la mezo de la 19-a jarcento. En vilaĝoj eĉ nun multaj vilaĝanoj konas unu la alian precipe laŭ kromnomoj kaj familiaj ligoj. Ili demandas pri nekonata homo unue: "Kies ŝli estas?" (tio estas - kies parenco).

Do plejparto da rusaj familinomoj derivatas de personoj nomoj, se diri ĝuste - de patronomoj. Ordinara plena nomo de ruso aspektas tiel: Petr (persona nomo) Petroviĉ (patronomo) Petrov (familinomo). Do plej disvastiĝintaj familinoj finiĝas je -ov, ĉar ili kvazaŭ respondas la demandon: "Kies ŝli estas?" Tial mi ne sukcesis rememori iun familinomon, kiu sonus kiel persona nomo. Ili havas interligiĝon, sed ĉiam diferenciĝas per finaĵoj: plej ofte -ov (Petrov), iom malpli -in (Petrin), ankoraŭ malpli -iĉ (Petriĉ) ktp. Ne eblas renkonti viron, kiu nomiĝus Petr Petr, sed nur Petr Petrov, aŭ Petr Petrin, aŭ Petr Petriĉ.

Bernardo respondas: Hm, spasibon, Stanislavo. Do, ŝajne "Sinjoro Petro kaj lia edzino" ne estas tre bone klarigebla laŭ tiu nom-kultura fono. Ni do devas daŭrigi la serĉon.

Stanislavo respondas: Ne dankinde, kara:) Mi aldonu, ke nomi iun nur laŭ nomo en Rusio oni povas nur sufiĉe proksima konato aŭ orgojla estraĉo (al subuloj), aŭ plenaĝulo rilate al infano. Ĝis la revolucio de 1917 anoj de la cara familio nomiĝis nur laŭ nomo kaj patronomo (ekz. "la granda duko Sergej Nikolajeviĉ" - ĉar ili ĉiuj havis la komunan familinomon "Romanov"). Tamen eĉ ilin oni ne povis prezenti kiel "sinjoro Petr", nur kiel "la granda duko Petr Ivanoviĉ".

138






... ĉion per la dek fingroj de siaj manoj merkredo 1a de Junio 2011 je 08:12

Ni jam vidis, ke en § 18 de la Dua Libro de 1888 enestas listeto de proverboj ("popoldiroj"). Io simila mankas en la Fundamento. Tamen la Ekzercaro jen kaj jen havas fiks-formajn frazojn, kiujn oni povas rigardi proverbojn, sentencojn aŭ aforismojn ...

Pri kelkaj apenaŭ ekzistas duboj, ekzemple pri la pasero kaj la aglo (malsupre n-ro 11), pri aliaj oni eble povas diskuti, ĉu ili vere estas proverboj (ekzemple n-roj 4, 13).

proverb' - proverbe | proverb | Sprichwort | пословица | przysłowie.

"Popola maksimo, enhavanta konsilon aŭ konstaton pri ia ĝenerala, psikologia aŭ morala veraĵo: proverbo estas sperto, proverbo estas averto (Z); konado de proverboj estas necesa por perfekta konado de la lingvo (Z)." (PIV 2002)

Jen la listeto el la Ekzercaro [paragrafo, frazo]:

1. Al leono ne donu la manon [7.3]. Zamenhof, Proverbaro, 1961 2. Resti kun leono estas danĝere [7.5].

3. Kiu kuraĝas rajdi sur leono? [7.6]

4. Du homoj povas pli multe fari ol unu [12.1].

5. Li faris ĉion per la dek fingroj de siaj manoj [12.4].

6. Oni ne forgesas facile sian unuan amon [18.19].

7. Morti pro la patrujo estas agrable [20.23].

8. Al homo, pekinta senintence, Dio facile pardonas [22.4].

9. La tempo pasinta jam neniam revenos; la tempon venontan neniu ankoraŭ konas [22.8].

10. Mono havata estas pli grava ol havita [22.12].

11. Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota [22.13].

12. Honesta homo agas honeste [25.11].

13. Mi sopiras je mia perdita feliĉo (aŭ: mian perditan feliĉon) [29.7].

14. La korpo estas morta, la animo estas senmorta [31.6].

15. Ŝteliston neniu lasas en sian domon [37.15].

16. Malsaĝulon ĉiu batas [37.20]. Bourgois, Kvarlingva Proverbar… 17. Timulo timas eĉ sian propran ombron [37.21].

18. Unu fajrero estas sufiĉa, por eksplodigi pulvon [41.18].

139






Petro Desmet nun havas prespreta Proverbaro Oklingva en Esperanto kun ekvivalentoj (ĉar pri tradukoj oni ja ne povas paroli, se temas pri proverboj) en la lingvoj rusa, pola, franca, germana, esperanta, nederlanda kaj hungara. Antaŭĝoju baldaŭ teni ĝin sub la okuloj.


desespero diras: Bona novaĵo estas la eldono de 7+ lingva proverbaro de Petro Desmet ' kaj eble estus interese kolekti malsamajn okajn kolumnojn. Mi aldonas ĉi tie ligilon al la Proverbaro Esperanta de Zamenhof por kiuj, kiel mi, ne havas la eldonon de Stafeto.

Bernardo respondas: Ha, tre bone, dankon pro la ligilo, Despero. Se mi havos tempon, mi eble volas kompari, ĉu iuj el la frazetoj de la Ekzercaro eniris ankaŭ la Proverbaron.

140



http://www.ipernity.com/blog/petro_desmet/329262



http://www.helsinki.fi/%7Ejslindst/proverbaro.html


La bovo, la azeno kaj la aglo sabato 30a de Oktobro 2010 je 06:29

Post kiam mi pli-malpli estis fininta la apudmeton de la vortoj troveblaj en la diversaj partoj de la Fundamento, interesis min, kiujn vortojn el kiuj fakoj ĝi notas. Jen iom pri bovo, azeno, aglo kaj aliaj bestoj, bestegoj kaj bestetoj ...

Kiel unua paŝo mi aldonis fako-indikilon "{ZOO}", kiu signu zoologiajn vortojn troveblajn en la Fundamento. Se ni lasas flanke la tre ĝeneralajn vortojn best' kaj bird' kaj rigardas nur la radikojn notitajn je la komencaj literoj A kaj B, ekestas la suba listo, kiun mi - tre laikule - iom ordigis laŭ grando de la bestoj.

Facile ni povas konstati, ke plej multaj best-vortoj aperas nur en Universala Vortaro (UV 1893), sed ne ankaŭ en la Ekzercaro (FE 1898). Inter 23 en UV A-B, nur 3 krome estas ankaŭ en FE. Al la esceptoj apartenas azen', kiu servas kiel Ekzerco de legado en § 3 FE kaj bov', kiu estas plia "kvarfontaĵo", ĉar notita kaj en UV kaj en lecion-fina vortlisto de FE 33, krome kiel ekzemplo en la artikoloj pri id' en UV kaj FE. Kiel plej multaj kvarfontaĵoj ankaŭ bov' malsame estas traktita, nome tradukita en UV en la ĝusta alfabeta loko al la germana per Ochs [nuntempe ĝuste Ochse] kaj Stier, dum Stier ("vir-bovo") forfalis en la aliaj trov-lokoj (la Akademiaj Korektoj proponas Ochs kaj Rind).

Zamenhof, Proverbaro Esperanta…

Pluraspekte instrua estas aglo, kiu aperas en jena ekzemplo-frazo:

- "Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota [FE 22]".

1. En § 22 temas pri la participoj kaj la aglo lernigu al ni la iom maloftan pasivan participon futuran (ot'). Ekzistas nur unu plia ekzemplo pri ot' en § 22 nome "Homo, kiun oni devas juĝi, estas juĝoto" [1].

2. Samtempe la aglo helpas al ni memorigi la iom randan vorton pasero. Temas pri malgranda kanto-birdo tre vastigita kaj kutima en Eŭropo. En Berlino foje ekzistis Esperanto-koruso, kiu nomis sin "la verdaj paseroj".

3. Ankaŭ pri interpunkcio la aglo instruas. La komo antaŭ ol ne estas pres-eraro, sed sisteme tiel uzata en la Ekzercaro. Nuntempe ni probable emas forlasi ĝin.

4. Plej grava aspekto tamen estas, ke la frazo estas proverbo! Ĝia germana ekvivalento estas "Besser den Spatz in der Hand als die Taube auf dem Dach" (pli bone pasero en la mano ol kolombo sur la tegmento). Ĝi do volas diri "prefere oni certe akiru malgrandan avantaĝon aŭ sukceson ol pli grandan, tamen nur estontan aŭ eblan, kiu eble neniam realiĝos". Sed surprize: La aglo-pasero-proverbo mankas en la Proverbaro Esperanta (2-a eld. 1974)!

Sed ni revenu al la listo de la 20 bestoj troveblaj nur en UV. Kelkajn vi certe konas, aliajn probable ne, eĉ se vi estas bona aŭ tre bona parolanto de Esperanto (akcipitro, alciono, ardeo, bramo!?). Nia unua konstato do plian fojon estas: Nekredeble, kiuj randaj vortoj troviĝas en UV! Ĉe ne malmultaj mi eĉ la germanan tradukon ne komprenis (bram' - Brassen) kaj devis unue kontroli, ĉu entute temas pri besto aŭ pri planto! Sed ĝuste, ĉar ĝi estas randa kiel abaĵuro, ĝi tiom malkaŝas. Unue, kvankam Vikipedio donas ne malpli ol ses germanajn vortojn ("Brachse, ankaŭ Brachsen, Brachsme, Brasse, Bresen aŭ Blei"), la

141




http://eo.wikipedia.org/wiki/Pasero

http://eo.wikipedia.org/wiki/Akcipitro

http://eo.wikipedia.org/wiki/Alciono

http://eo.wikipedia.org/wiki/Ardeo

http://eo.wikipedia.org/wiki/Bramo_%28fi%C5%9Do%29

http://de.wikipedia.org/wiki/Brachse


Zamenhofan "Brassen" ĝi ne havas. Eble temas do pri termina arkaismo aŭ - pli probable - pri simpla eraro: anstataŭ la singularon Brasse, Zamenhof notis (nur en la germana) la pluralon Brassen. Arkaa kiel selbander tre evidente estas ankaŭ alk' - Elennthier (!), kiu nuntempe estas Elch, aŭ balen' - Wallfisch (!), kiu nuntempe estas Wal. Due bram' kun ĝiaj multaj regionaj tradukoj al la germana estas bona kandidato por eble eltrovi pli pri la demando, ĉu Zamenhofa germana estas nord- aŭ sudgermana (aŭstra). Sed la karp-simila, dolĉ-akva fiŝo bramo - trie - ankaŭ enhave estas "arkaa", malmoderna: En la epoko de Zamenhof ĝi estis ŝatata, ĉiutaga kaj tre kutima kiel manĝaĵo. Nuntempe, almenaŭ en Germanio, oni apenaŭ plu manĝas ĝin pro ĝiaj multaj fiŝ-ostoj. Pro ŝanĝo de nutro-kutimoj el ĉiutagaĵo fariĝis speciala nocio, kiun kutime plu konas nur fakuloj, ekzemple fiŝ-kaptistoj.

Kaj tiaj vortoj svarmas en UV (vestaĵoj, mezur-unuoj, veturiloj ktp.). Sed pri tio eble alian fojon pli ...

-----

Mamuloj

• apr' - sanglier | wild boar | Eber | боровъ, вепрь, кабанъ | wieprz. {ZOO}

• alk' - élan | elk | Elennthier | лось | łoś. {ZOO}

• azen' - âne | ass | Esel | оселъ | osioł. — A-zé-no [FE 3]. {ZOO}

• balen' - baleine | whale | Wallfisch | китъ | wieloryb. {ZOO} — o balen'ost' - baleine | whale-bone | Fischbein | китовый усъ | fiszbin.

• bov' - boeuf | ox | Ochs, Stier | быкъ | byk {ZOO}. — bovo - bœuf | ox | Ochs | быкъ | byk [FE 33]. ― bovo - bœuf | ox | Ochs | быкъ | byk [FE 36 id’]. ― Mi havas bovon kaj bovinon [FE 33]. Ĉevalido estas nematura ĉevalo, kokido ― nematura koko, bovido ― nematura bovo, birdido ― nematura birdo [FE 36]. o bovido - veau | calf | Kalb | теленокъ | cielę [FE 36 id’]. — Ĉevalido estas nematura ĉevalo, kokido ― nematura koko, bovido ― nematura bovo, birdido ― nematura birdo [FE 36].

• bubal' - buffle | buff, buffle | Büffel | буйволъ | bawół. {ZOO}

Birdoj

• akcipitr' - autour | hawk | Habicht | ястребъ | jastrząb. {ZOO}

• agl' - aigle | eagle | Adler | орелъ | orzeł. {ZOO} — aglo - aigle | eagle | Adler | орелъ | orzeł [FE 22]. Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota [FE 22].

• alaŭd' - alouette | lark | Lerche | жаворонокъ | skowronek. {ZOO}

• alcion' - alcyon | halcyon | Eisvogel | зимородокъ | zimorodek. {ZOO}

• anser' - oie | goose | Gans | гусь | gęś. {ZOO}

• arde' - héron | heron | Reiher | цапля | czapla. {ZOO}

Fiŝoj

• angil' - anguille | eel | Aal | угорь (животное) | węgorz. {ZOO}

• bram' - brême | bream | Brassen | лещъ | leszcz. {ZOO}

Reptilioj

142




• aspid' - aspic | asp, adder | Natter | аспидъ (зм�й) | żmija. {ZOO}

• boa' - boa | boa | Riesenschlange | боа, удавъ | boa. {ZOO}

Amfibioj

• buf' - crapaud | toad | Kröte | жаба | ropucha. {ZOO}

Artropodoj

• akar' - mite | mite | Milbe | клещъ, червь | kleszcz, ślepak. {ZOO}

• arane' - araignée | spider | Spinne | паукъ | pająk. {ZOO}

Insektoj

• abel' - abeille | bee | Biene | пчела | pszczoła. {ZOO}

• akrid' - sauterelle | grass-hopper | Heuschrecke | саранча | szarańcza. {ZOO}

• blat' - blatte (ins) | scab | Schabe | тараканъ | karaczan. {ZOO}

• burd' - bourdon | humblebee | Hummel | шмель | trzmiel. {ZOO}

-----

[1] Jen la kompleta artikolo pri ot':

ot' - marque le participe futur d’un verbe passif | ending of fut. part. pass. in verbs | bezeichnet das Participium fut. pass. | означаетъ причастіе будущаго времени страдательнаго залога | oznacza imiesłów bierny czasu przyszłego. — ot - marque le participe futur d’un verbe passif | ending of fut. part. pass. in verbs | bezeichnet das Participium fut. pass. | означаетъ причастіе будущ. времени страд. залога | oznacza imiesłów bierny czasu przyszłego [FE 22].

o invitota - Li estas invitota. Li estis invitota. Li estos invitota. Li estus invitota. Estu invitota. Esti invitota [FE 25].

o juĝoto - Homo, kiun oni devas juĝi, estas juĝoto [FE 22].

o kaptota - Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota [FE 22].

o konstruota - Laŭ la projekto de la inĝenieroj tiu ĉi fervojo estas konstruota en la daŭro de du jaroj; sed mi pensas, ke ĝi estos konstruata pli ol tri jarojn [FE 25].

143


Michael Lennartz diras: Nu jes, vortaroj spegulas la vivon de certa tempo. Tiutempe tiuj estis pli gravaj bestoj, ol ili nun estas.

Ĉu iu jam skribis sciencan verkon pri la rilato inter vrtoj kaj manĝo-kutimoj? Mi memoras, ke vi verkis artikolon pri "pleto". Ankaŭ tiu vorto estas ligita al sia tempo.

Bernardo respondas: Mi ne konas tian verkon, Michael. La (eble) surpriza afero ja estas, ke eĉ bestoj povas "malmoderniĝi". Nu kompreneble ne la bestoj mem, sed la signifo de iu besto por homoj.

Multe pli facile oni trovas tiajn malmodernajn vortojn ekzemple en la "fako" vestoj. Se mi sukcesos mi iam volos skribi pri tio. Jen jam simil-tema peceto, kiu tamen ne rilatas al la UV: http://www.ipernity.com/blog/37943/123763.

Pri la temo "vortaro kiel spegulo de certa epoko kaj socio" mi jam skribis okaze de la GDR-aj vortaroj de Krause: http://www.ipernity.com/blog/37943/150076. La ekzemplo pri la Fundamenta plet' troviĝas tie ĉi:

http://www.ipernity.com/blog/37943/272877.

Tonyo diras: Tre interese. Kiam oni legas ĉiujn kune, la elekto de vortoj ja aspektas vere arbitra.

Bernardo respondas: "la elekto de vortoj ja aspektas vere arbitra".

Jes, povas esti, eble tamen ne. Mi ankoraŭ esperas, ke ni fine malkovros iun sistemon malantaŭ la - unuarigarde - stranga elekto de Z. Estas pluraj hipetezoj, kial Z. enmetis iun vorton en UV 1893:

1.) ĉar la vorto estas "bezonata", ĉar (en la tiama epoko) ĉiutaga kaj ofta (azeno, bovo, aglo, bramo, hundo ...).

2.) ĉar li uzis iun vorton kiel modelo por elmontri iun transskribo-regulon (alaŭdo -pli-malpli malsama en ĉiuj kvin referenc-lingvoj, esperantigo do surbaze de la scienc-latina Alaudidae [Alaŭdedoj], sed ankaŭ la veziro).

3.) ĉar Z. bezonis ĝin rilate al iu traduko, precipe el la Biblio (la en la 1890-aj jam historia muzikilo lir' - lyre | lyre | Leier, Lyra | лира | lira, azeno en Genezo 49,11 kaj 14 kaj aliloke).

4.) ĉar Z. bezonis ĝin por mildigi la akran rigardon de la cara cenzuristo en RE 1889 kaj MZ 1889 (ĉambelan' - chambellan | chamberlain | Kammerherr | камергеръ | szambelan).

5.) ĉar li komence klopodis komplete traduki plur-lingvan vortaron (tiun de Schmidt), nur poste ŝanĝis sian planon, sed decidis ne forĵeti la jam faritan traduk-laboron.

6.) ĉar ili estis ĉiutagaj en la profesia vivo de Z. kiel kuracisto (ĉarpi' - charpie | lint for a wound | Charpie | корпія | skubanka. ĉano - ofta kaŭzo de okul-vundoj?).

7.) pro kombino de diversaj motivoj.

8.) pro pura arbitro (miogalo? - http://www.ipernity.com/doc/bernardo/8360286)

144










9.) ... aliaj motivoj?

Tonyo diras: La proverbo en la hispana tekstas "más vale pájaro en mano que ciento volando", "pli valoras birdo enmane ol cento flugante". Kurioze estas, el lingva vidpunkto, ke "pájaro" estas ĝenerala vorto, tre uzata, sen klara ekvivalento en Esperanto, ĉar ĝi aludas la malgrandajn birdojn, ĉefe kantemajn, pli malpli identigeblajn kun la paseriformaj bidoj. Ĝi do rilatas al "pasero", sed estas multe pli ĝenerala. La vorto estas tre konvena por urbanoj ne konataj la nomojn de la birdoj.

Kompreneble, en nia epoko, homoj emas pli valorigi flugantajn birdetojn...

Bernardo respondas: La stranga afero, Tonyo, pri la pasero kaj la aglo ja estas, ke en la Proverbaro, aperinta unue en La Revuo 1909-1910, Z. tute ŝanĝis la bildon: "Pli valoras tuj ovo ol poste bovo" (n-ro 2008)! Tio ja estis aldono al la kvar-lingva proverbaro de la patro (rusa, pola, franca, germana) aperinta kajer-forme ek de 1905. Mi ne havas ĝin, do ne povas diri, ĉu "ovo kaj bovo" eble estas la kutima bildo en la slavaj lingvoj aŭ ĉu "indiĝena" elpensaĵo de Z.

Ŝajne ankaŭ la germana ne havas semantikan ekvivalenton por "pasero". Plej proksime probable "Singvögel" (kant-birdoj, kiu implicas, ke ili estas malgrandaj).

Helena Tylipska diras: Homoj kutimas manĝi precipe kokinajn ovojn, do laŭ mi pli taŭgas : "Pli valoras tuj ovo ol poste kokino", aŭ eble temas pri bovaj ovoj? :-))

Bernardo respondas: Mi ne vere ŝatas imagi al mi tion, Helena, mi ankoraŭ devas "digesti" la ŝokon pri la boacoj: http://www.ipernity.com/blog/37943/288317 ;-))

145








Bone traktita vendredo 29a de Oktobro 2010 je 19:36

Kiu estas la plej ofte tradukita vorto de la Fundamento? Eta helpo: Ĝi aperas en ne malpli ol sep [!] diversaj lokoj. Ĉu vi scias? Nu, bone, mi malkaŝos ...

Kaj la venkinto estas ... bon'. Jen la historio de la sepfontaĵo:

bon' aperas en la Universala Vortaro (UV 1893) en la ĝusta alfabeta loko. Ĝi ankaŭ aperas en la lecion-fina vort-listo de § 8 de la Ekzercaro (FE 1898). Krome ĝi servas kiel ekzemplo en UV je la artikolo pri la adverba finiĝo "e" (nur en la angla), je ec' kaj mal'. Fine kiel ekzemplo por ec' kaj mal' en la lecion-finaj vort-listoj de FE. Entute do ses kaj kvinona trovlokoj! Rekordo! Kvarfontaj vortoj troveblas pluraj, ekzemple estim', patr', kant' k.a. - bon' tamen elstaras.

Ĉu unuecaj tradukoj? Ne, kompreneble ne! Rigardu la rusan:

• UV bon' → хорошій, добрый (ambaŭ vortoj)

• UV mal', FE 11 mal' → хорошій (nur la unua)

• UV ec', FE 11 ec', FE 8 → добрый (nur la dua)

Akademia Korekto ne ekzistas, nek Lingva Rimarko de André Albault, kiu klarigus al ni tiun strangaĵon. Mia magra rusa - bedaŭrinde - plian fojon ne sufiĉas por helpi. Kiel malbone estas prikomentita nia fundamenta lingvo-konstitucio! Nova komentario dezirindegas.

Jen la tuta vortara artikolo pri bon' kun ĉiuj trov-lokoj en la Fundamento (krom la Antaŭparolo) laŭ la Apudmeta Inventaro:

-----

bon' - bon | good | gut | хорошій, добрый | dobry. — bona - bon | good | gut | добрый | dobry [FE 8]. ― bon' - good [UV e angla]. ― bon' - bon | good | gut | добрый | dobry [UV ec’] — bona bon | good | gut | добрый | dobry [FE 11 ec’]. ― bon' - bon | [angla mankas] | gut | хорошій | dobry [UV mal’]. — bona - bon | good | gut | хорошій | dobry [FE 10 mal’]. ― La patro estas bona [FE 8]. Bonaj infanoj lernas diligente [FE 9]. Mi deziras al vi bonan tagon, sinjoro! [FE 10]. Bonan matenon! [FE 10]. El ŝiaj multaj infanoj unuj estas bonaj kaj aliaj estas malbonaj [FE 12]. “Tre volonte, mia bona,”; diris la bela knabino [FE 15]. Kiam la bona virino trankviligis sian soifon, ŝi diris al la knabino: “Vi estas tiel bela, tiel bona kaj tiel honesta, ke mi devas fari al vi donacon” [FE 15]. Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota [FE 22]. Li estas bona parolanto [FE 31]. La ekstero de tiu ĉi homo estas pli bona, ol lia interno [FE 31]. Ligno estas bona brula materialo [FE 31]. Mia onklino estas bona virino [FE 33]. La regnestro de nia lando estas bona kaj saĝa reĝo [FE 37]. Nia urbo havas bonajn policanojn, sed ne sufiĉe energian policestron [FE 37]. Nia regimentestro estas por siaj soldatoj kiel bona patro [FE 37].

o bon'e - bien | well | gut | хорошо | dobrze [UV e]. ― La tranĉilo tranĉas bone, ĉar ĝi estas akra [FE 16]. “Bone, ĉar vi estas tiel servema, mi faras al vi donacon, ke ĉe ĉiu vorto, kiun vi parolos, eliros el via buŝo aŭ serpento aŭ rano.” [FE 19]. Se la lernanto scius bone sian lecionon, la instruanto lin ne punus [FE 20]. Ni estu gajaj, ni uzu bone la vivon, ĉar la vivo ne estas longa [FE 20]. Sed estas bone uzadi la vorton „je” kiel eble pli malofte [FE 29]. La montritajn naŭ vortojn ni konsilas bone ellerni, ĉar el ili ĉiu povas jam fari al si grandan serion da aliaj pronomoj kaj adverboj [FE 30].

146





o bonaĵo — Bo-ná-ĵo [FE 2]. Bonaĵo [FE 4].

o bon'ec' - bonté | goodness | Güte | доброта | dobroć [UV ec’]. — boneco - bonté | goodness | Güte | доброта | dobroć [FE 11 ec’] — La pli juna filino, kiu estis la plena portreto de sia patro laŭ sia boneco kaj honesteco, estis krom tio unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi [FE 11]. Li amas tiun ĉi knabinon pro ŝia beleco kaj boneco [FE 35].

o malbona – mauvais | evil | schlecht | дурной | zły [FE 10 mal’]. ― Malbonaj infanoj amas turmenti bestojn [FE 33]. En malbona vetero oni povas facile malvarmumi [FE 42].

o malboneco - ... tio ĉi estis tiu sama feino, kiu prenis sur sin la formon kaj la vestojn de princino, por vidi, kiel granda estos la malboneco de tiu ĉi knabino [FE 19].

o malbonigi ― Oni tiel malhelpis al mi, ke mi malbonigis mian tutan laboron [FE 33].

o bongusta ― Mi manĝis bongustan ovaĵon [FE 35].

o bonsoneco - ... se la bonsoneco aŭ la klareco postulas, oni povas ankaŭ preni la tutan vorton, t. e. la radikon kune kun ĝia gramatika finiĝo [FE 27].

-----

147



Spurante ĉanon en lago de trankvilaj ondoj dimanĉo 13a de Decembro 2009 je 19:30

Spurinte ĉanon ni jam vidis, ke la Universala Vortaro (UV) el la Fundamento de 1905 aperis fine de aŭgusto 1893, eĉ se kiel eldonjaro sur la titolpaĝo estas notita 1894. UV estas preskaŭ identa kun la Meza Vortaro Esperanto-Germana (MV, n-ro 21 de 1889), kiu ankaŭ registras ĉanon...

Detalan studon pri la diferencoj inter ambaŭ vortaroj jam faris Reinhard Haupenthal antaŭ kvardek jaroj (Scienca Revuo de junio 1968, p. 71-72). Tiel ekzemple abon-, azot-, bark-, ĉiel- kaj korespond- mankas en MV, sed troveblas en UV. Inverse, antilop-, hemorojd- kaj ĥamelon- jam troviĝis en MV, sed ne estis transprenita al UV.

MV ja, sed UV ne MV ne, sed UV ja

anker- (iu mezur-unuo)

abon-

antilop-

arb’et- arb’et’aĵ-

paf’ark- azot-

bark-

ĉiel-

fotograf- fe’in-

hemorojd-

ĥameleon-

ĥan-

jod-

kalkan’um- korespond-

ojstr- sign’o de poŝt’o (=poŝtmarko)

prez-

sevrug- sekund-

el’sid’i (= kovi)

ŝmir’aĵ-

ŝovel’il-

mal’ŝpar- ŝtat-

sub’ŝtof-

ŝton’eg-

ŝtop’il-

vid’iĝ-

vitr’o de fentsr’o (tiel!)

Komparo inter EGM kaj UV, 1968

148








La aliaj diferencoj koncernas ŝanĝitajn tradukojn al la germana, ŝanĝo de uskleco (MV: Ĉiel’ir- � UV: ĉiel’ir, sed inverse MV pask-, pentekost- � UV Pask-, Pentekost-) k.s., kiujn ni lasu flanken por la momento.

Se ni rigardas la malmultajn ŝanĝojn, ni do konstatas: internaciismojn kaj kunmetitajn vortojn elen, bazajn vortojn (radikojn!) de la ĉiutaga vivo kaj koresponda realo enen.

Zamenhof klarigas tiun politikon en la antaŭparolo: „doninte vorton radikan, mi jam ne devis doni la vortojn, kiuj laŭ la reguloj de la lingvo internacia estas kreataj de tiu ĉi vorto radiko [kio klarigas la forigojn de kunmetaĵoj]; tiel ankaŭ mi ne donis multajn vortojn, kiuj estas egale uzataj en ĉiuj lingvoj kaj jam per si mem konataj de ĉiuj [kio klarigas la forigon de internaciismoj laŭ la 15-a regulo]“. Franca Esperantisto, 1959,

p.…

Sur la dua paĝo de la enkonduko la – ebla – surprizo: „la pli plena vortaro ... tute ne devas esti absoluta aŭtoritato... . Sen ŝanĝo devas resti nur la vortoj, kiuj sin trovas en la malgranda vortareto (aldonita al la lernolibro [t.e. la Unua Libro])“; ĉiujn ceterajn vortojn mi donis en la plena vortaro en tiu formo, en kiu mi persone ilin ordinare uzas, kaj se la leganto trovos, ke tiu aŭ alia vorto estos kreita de mi ne bone, li povas uzi alian formon anstataŭ la formo kiun mi donis“.

Ĉu tio ne sonas kvazaŭ la enkonduko al la Fundamento de 1905? Ĉu tio ne estas la sama metodo? Malgranda kerna deviga vortaro de 1887 plus „privataj“ proponoj de Zamenhof de 1889. Jen la unua ŝtupo aŭ ondo. El la „privataĵoj“ de 1889 fariĝis la seslingva UV de 1893/1894 - la dua ondo. En 1905 ĝi ekestis parto de la Fundamento – la tria ŝtupo aŭ ondo. Post ĝi la „privataj“ rekomendoj en la Jürgensen-vortaroj kaj la vortaroj rusaj - la kvara ondo en trankvila lago. Metode kaj enhave apenaŭ io ŝanĝiĝis de la Meza Vortaro de 1889. Nia Fundamento baze estas de 1889! Mirinda persistemo de l’ sinjor’ Z.

MV 1889, Antauxparolo 1

P.S.: Multe pli detalan komparon inter Plena Vortaro Rusa-Esperanta (RE, n-ro 17) 1889 (senŝanĝa represo 1896), MV (n-ro

1) 1889 kaj UV 1893 (n-ro 64) vi trovas en: Ludovikito. Iam kompletigota plena verkaro de L.L. Zamenhof, kajero 1-bis, p. 190-203. Tre leginda ankaŭ la artikolo de Paul Ciliga en Franca

Esperantisto 1959, p. 51-52 (vd. la bildojn).

Franca Esperantisto, 1959, p.…

2

MV 1899, Antauxparolo 2

149











Bernardo diras: Se vi interesiĝas ankoraŭ pli pri la rilatoj inter la vortaretoj aldonitaj al la Unua Libro (1887-1888), la unua "granda" vortaro de Esperanto, Rusa-Internacia (ER 1889), ties malgranda frato MV 1889 kaj fine UV 1893, parto de nia Fundamento de 1905, legu jenan artikolon de Petro: http://www.ipernity.com/blog/petro_desmet/212658.

Petro Desmet' diras: Tre interesa via konstato, komento, atentigo ke la U.V. estas la traduko de la Meza Germana, kaj ke do la germana lingvo estu prioritata en difino de signifo de radiko(j). Mi zorge atentos tion! Sed... tamen ... mi esperas ke vi ne apartenas al la ĉina gento, ĉar ĉinoj ja estas konvinkitaj (tion mi spertis) ke tute ne eblas pensi se oni ne konas la ĉinan, ke do ĉiu homo konas la ĉinan. Kaj do vi povus esti tentata same rezoni pri germana! Eĉ se Zamenhof do unue verkis tiun vortareton, li tamen certe ne pensis germane, kaj certe ne vere tute profunde konis ĝin kiel denaskulo! Kial tiu germana estis niu pli-malpli unua vortaro? Kiu instigis? Kiu iniciatis? ... = Kiu zorgis financajn eblecojn? Laŭ mi treege grave estus ... kaj vi donas pliajn argumentojn.... retrovi la veran fonton, kaj laŭ via atentigo iĝas li kaj pli verŝajne ke temas pri germana libro... do, i.a. retrovi en Esperanto la artikolon pri tiu supozata fontlibro kiun Zamenhof uzis/konsultis. Ĉu vi ion memoras pri la artikoleto?

Bernardo respondas: Ne, ne, Petro. Mi jam diferencigis en via spaco: 1. Ĉu vorto trovebla en la vortaretoj de la Unua Libro? Tiam ru, de, fr, pl, en estas samrangaj (en tiu intersekvo). 2. Se radiko troveblas nur en la Rusa-Internacia (RE 1889) kaj poste en la preskaŭ samtempa Meza Vortaro Germana-Esperanto (MV 1889), tiam por la semantiko plej gravas la unue rusa, due germana. Malpli gravas la sekundaraj (duaŝtupaj) UV-lingvoj franca, pola kaj plej malgrave la angla.

Mi supozas, ke la malamplekso de MV estas ŝuldata al du tre praktikaj kialoj: 1. Zamenhof ne plu havis monon por dua ampeksa vortaro; 2. Preni nur parton de la vorto-stoko el RE faciligis kaj plirapidigis cenzuran permeson. En "Esperantisto" Zamenhof eksplicite klarigas, kiel li prenis MV kiel bazo de UV: ĉar pro la cirila skribo kaj la tiama disvastigeco de lingvoj la germana pli taŭgus ol la rusa. Li bedaŭras, ke li ne povis preni la francan aŭ anglan, sed la germanan li simple pli bone sciis ol la du aliaj.

Do li pensis ruse kaj skribis germane. Kaj poste li tradukis tiun miksaĵon al franca, pola kaj angla.

Petro Desmet' respondas: Dankon pro klarigoj.... Ĉio ja ŝajnas tre logika..... Ĉu finfine Esperanto tamen estus logika lingvo? Kun plej koraj salutoj! Kaj bondezirojn por ĉiuj sekvontaj jaroj, pri kiuj mi esperas ke ili estos tre multaj.

150






Se vi scius, kia ĝi estas, vi ĝin pli estimus merkredo 27a de Oktobro 2010 je 21:02

Estim' apartenas al la manpleno da vortoj, kiujn la Fundamento diversloke tradukas kvarfoje! Per apudmeto ni iom povas rigardi en la laborejon de Zamenhof ...

Jen la artikolo en la Apudmeta Inventaro. Mi tie ĉi ŝanĝas la aranĝon por pli facile ekvidigi la kernon:

1. estim' - estimer | esteem | schätzen | уважать | poważać.

2. estim' - estimer | [angla mankas] | schätzen | уважать | powaźać [UV mal’].

3. estimi - estimer | esteem | schätzen | уважать | poważać [FE 10 mal’].

4. estimi - estimer | esteem | schätzen, achten | уважать | szanować [FE 26].

Linio 1. estas la enskribo en la Universala Vortaro (UV 1893). 2. estas la artikolo pri mal' en la UV; estim' servas kiel ekzemplo por klarigi mal': estim' - mal'estim' apud bon' - mal'bon'. Nur la angla iras propran vojon: "denotes opposites; e. g. alt' high ― mal'alt' low". Hm, kial?

Linioj 3. kaj 4. apartenas al la Ekzercaro [FE 1898]. Ni do saltis en la tempo kaj retroviĝas kvin jarojn pli malfrue. Ĉe la artikolo pri mal' en § 10 de la Ekzercaro nun ankaŭ la angla havas la ekzemplon de estim' (kaj de bon' - mal'bon'; la ekzemplo de alt' - mal'alt' forfalis): "denotes opposites; e.g. bona good ― malbona evil; estimi esteem ― malestimi despise". Per tio ĉiuj kvin lingvoj nun uzas la samajn ekzemplojn.

En la (supozeble) lasta ŝtupo de prilaboro, en § 26 FE, al la germana traduko estas (prave) aldonita "achten". La Akademiaj Korektoj (1914) akceptis tion, eĉ inversigis "achten, schätzen" (ĉefa signifo laŭ tio do "achten", nur duarange "schätzen"). Nur nun, kiam FE prezentas ekzemplo-frazon, la pola anstataŭigas "poważać" per "szanować". Akademia Korekto pri tio ne ekzistas kaj mi bedaŭrinde nenion povas diri pri la ŝanĝo. La ekzemplo-frazo en § 26 cetere estas (preskaŭ) nia titolo:

- Se vi scius, kiu li estas, vi lin pli estimus [FE 26].

Ĉar estim' ja servas pro klarigi mal' ni ankaŭ havas du seriojn de mal'estim'. Ili estas identaj, nur la angla, mankanta en UV 1893, en FE 1898 estas aldonita:

• mal’estim’ - mépriser | [angla mankas] | verachten | презирать | gardzić [UV mal’] ―

• malestimi - mépriser | despise | verachten | презирать | gardzić [FE 10 mal’].

Kaj FE 33 fine ankoraŭ prezentas frazo-ekzemplon por malestimi:

― Ni forte malestimas tiun ĉi malnoblan homon [FE 33].

Nekredeble, kiom unu sola vorto povas malkaŝi, ĉu ne? Kiu ŝatas, povas postsekvi en la diversaj eldonoj de la Ekzercaro, kiam prezice la ŝanĝoj okazis. Estas kiel Albault instruis al ni antaŭ preskaŭ duona jarcento (Fundamento, 9-a eld. 1963): En la unua eldono de la Ekzercaro de 1894, p. 9 ankoraŭ 'stas la stato de la UV 1893, t.e. je mal' ni trovas en la angla la ekzemplon de alta - malalta. Sed en la 2-a eld. 1898 ni trovas la staton de la Fundamento de 1905 kun bona kaj estimi. Jen la senŝanĝa 3-a eld. 1900 en la kolekto de inkunabloj, p. 9. Inter 1894 kaj 1898 Zamenhof do modernigis la Ekzercaron. Estas la sama periodo, kiam okazis la reform-diskuto en Esperantisto en 1895. Ĝi devigis lin ankoraŭfoje

151








detale trakribri la tutan vort-materialon. Kvankam li pluevoluigis § 26, li tamen lasis la aliajn trov-lokojn, kiel ili estis en 1893 kaj 1894. Pro tio ni de 1905 havas nekoheran Fundamenton. Se estas duboj, ni prefere (sed ne blinde) baziĝu sur la pli moderna FE 26 anstataŭ la en 1898 jam malaktuala UV 1893.


Bernardo diras: Intertempe mi konstatis, ke la ekzemplo de estim' ne estas hazardo. Se oni esploras aliajn "kvar-fontajn" vortojn, oni facile vidas, ke FE 1898 sekvas la planon, prezenti laŭeble la samajn ekzemplojn en ĉiuj kvin lingvoj, do alproksimigi la lingvo-versiojn. Tiel:

UV 1893 in' - angla: bovo -> bovino FE 1898 in' - angla: patro -> patrino, bovo / bovino estas forstrekita

Per tio la ekzemplo patro -> patrino unuece troviĝas en ĉiuj kvin lingvoj.

Tio tamen ne ĉie sukcesis. Ĉe ek' en la UV ĉiuj lingvoj krom la angla havas la ekzemplon de kanti - ekkanti. Kaj tiel restis eĉ post la korektoj en FE 1898:

UV 1893: ek'kant' commencer à chanter | [angla mankas, tie nur kri' - ek'kri'] | einen Gesang anstimmen | зап�вать | zaśpiewać [UV ek’].

FE 1898: ekkanti - commencer à chanter | [angla mankas, tie nur krii - ekkrii] | einen Gesang anstimmen | зап�ть | zaśpiewać [FE 21 ek’].

Cyril Brosch diras: Mi devis demandi mian edzinon, ĉar mi tute ne konis poważać (la kutima vorto por "estimi" estas szanować), kaj laŭ ŝia lingvosento la diferenco inter la du vortoj estas tia, ke szanować esprimas pli-malpi "senti respekton" (pri familianoj, personoj, kiujn oni konas,...), dum poważać enhavas pli grandan distancon, estimon de iu idolo aŭ altranga persono, eble ĝi pli similas al la germana achten.

En la vortaro mi krome trovis, ke poważać "iam" (kiam?) ankaŭ rilatis al objektoj (do "ŝati"). Se tio validis ankoraŭ en la tempo de Zamenhof, eble li anstataŭgis la dusencan poważać per la pli klara szanować.

Bernardo respondas: Dankon, Cyril (kaj ankaŭ al via edzino ;-). Estus do plia indico, ke Z. uzis la reeldonon de la Ekzercaro en 1898 por trakribri kaj plibonigi la vort-stokon. Se via supozo en la lasta paragrafo estas ĝusta (kaj laŭ mi ĝi estas tre probabla), la motivo do estis senambiguigo.

Eble mi iam havos tempon por skribi kelkajn liniojn pri la metodoj de senambiguigado en UV. Vd. ekzemple:

muŝ' - mouche | fly (a) | Fliege | муха | mucha. angla fly: aŭ flugi aŭ muŝo, senambigua pro "a fly".

o not'o (muzik'a) - note (de musique) | note (mus.) | Note (Mus.) | нота | nuta [UV not’].

Esperanto, franca, angla, germana: muzika noto, do ne (en la germana) lerneja aŭ diplomatia ktp. (cetere la sola trov-loko de muzik' en la Fundamento, nekredeble, ĉu ne?)

Helena Tylipska diras:

152











En pola lingvo la vortoj "poważać" kaj "szanować'' estas sinonimoj, do samsignifaj (aŭ kun apenaŭ percepteblaj nuancoj) - respekti, estimi (kontrolita en pola vortaro)

Bernardo respondas: Dankon Helena. Tiu samsignifeco probable estas la moderna uzo, ĉu ne? Ĉu ĝi tia estis jam en la 1890-aj jaroj? Ĉu vi havas ideon, kial Z. ŝanĝis la polan tradukon inter 1893 kaj 1898? Ĉu intenso, korekto, senambiguigo, ĝustigo aŭ simpla hazardo, pretervido, spontanea (nov-) traduko?

Bernardo respondas: P.S. ankoraŭ: Kiel vi spontanee tradukus la ekzemplo-frazon "Se vi scius, kiu li estas, vi lin pli estimus [FE 26]" al la pola: per "poważać" aŭ per "szanować''?

153



Historieto pri historio lundo 30a de Majo 2011 je 19:41

Ĉe ofendi ni vidis, ke foje estas malfacile difini la precizan signifon de Fundamenta vorto klarigita nur per tradukoj al la kvin referenc-lingvoj. Devus esti pli facile, se ni havas aplikon de vorto en ekzemplo-frazoj de la Ekzercaro, ĉu? Jes ..., tamen foje ankaŭ ne ...

Tia vorto estas historio. Jen, kion ni trovas en la Fundamento (1905) pri ĝi:

histori' - histoire | history, story | Geschichte | исторія | historya. [UV 1893] —

historio - histoire | history, story | Geschichte | исторія | historja [FE 1898, § 10]. ―

Rakontu al mia juna amiko belan historion [FE 10.6]. Mi rakontos al vi historion [FE 18.6]. ― Li rakontis al mi historion tute nekredeblan [FE 41.6]. —

La pola traduko en 1893 kun -y- en 1898 kun -j-, nuntempe ŝajne kun -i- (?). Eble iu, kiu regas la polan, povas klarigi tion al ni (ĉu pres-eraro, ĉu ortografia reformo?). Alegorio de historio

En la germana kaj franca la termino historio havas (kaj havis en 1893) plurajn signifojn: rakonto, pasinteco, priskribo de pasinteco kaj la scienca branĉo kiu priskribas kaj interpretas la pasintecon - kaj eble ankoraŭ pliaj. Pri la rusa kaj pola mi ne scias.

Ĉu do ankaŭ en Esperanto laŭ la Fundamento la senco estas kaj "rakonto" kaj "pasinteco" ktp.? Pri eĉ tri ekzemplo-frazoj ni disponas, dismetitaj tra la tuta Ekzercaro en §§ 10, 18 kaj 41. Sed, ho ve, ili ĉiuj estas tre similaj kaj esence nur instruas "rakonti historion", kiu klare signifas "rakonti rakonton". Nenio kiel "La historio de Esperanto komenciĝis en 1887" aŭ "ŝi studas historion en la universitato". Ĉu interpretebla do nur kiel rakonto?

La angla kontraŭstaras. Ĝi sola distingas inter story, t.e. rakonto, kaj history, do la senco de pasinteco. Ĉu ni do tamen pravis uzi ĝin ankaŭ tiusence dum la lastaj preskaŭ 125 jaroj? Kiel ofte helpas kontroli en nia Pra-Ekzercaro, do en la Dua Libro de 1888:

1. Anstataŭ provi praktike ... ili parolis pri la fiziologio kaj historio de l' lingvoj vivaj ... [DL I.]

2. La historio de la civilizado estas tre interesa [DL 7].

3. Mirinda estas la historio de lia familio: la avo mortis je ia nekomprenebla malsano, havante la aĝon de dudek naŭ jaroj; la avino mortigis sin mem en atako de malprudento; la patro elfalis el fenestro de tria etaĝo kaj mortiĝis; la patrino estis mortigita de ŝia propra servantino. [DL 13].

4. Ne tiel la perdo de l' ombro mem lin ĉagrenis, kiel tio, ke en la malvarmaj landoj estas rakontata unu ĉiukonata historio pri homo sen ombro [DL 17].

5. Sed kiu konas iom la historion de la lingvoj, tiu komprenos, ke tiu timo estas tute senfonda ... [DL Ald.].

154



http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia


Kvin trafoj, tri en la senco de "pasinteco", nur unu en la senco de "rakonto", unu duba, sed probable en la senco de "rakonto" (n-ro 3 - damne, kiajn historiojn kuracisto Z. iam rakontis por klarigi -iĝ kaj -ig!? Bizara kiel diskuto en ReVo!).

Post DL 1888 la kutima vojo de RE 1889 tra MV 1889 al UV 1893.

La Esperanto-Franca de Beaufront (1901) ĉi-kaze ne multe helpas:

histori, histoire (tion ni jam scias), sed aldonas historiskribanto, historien - kion ajn signifis historien antaŭ cent jaroj, ĉu rakontisto, ĉu historiisto.

Kara Kabe unuan fojon difin-vortaras (1909):

Historio. Rakonto pri gravaj memorindaj faktoj: La historio de la mezaj jarcentoj. Historia - 1. Kiu rilatas historion; pri historio: historia verko. - 2. Efektiva, notita de la historio: historia fakto. - 3. Pri kiu oni posedas fidindajn sciigojn: historiaj tempoj. Historiisto. Verkisto historia, specialisto pri historio: Herodoto.

Nenio plu pri "Rakontu al mia juna amiko belan historion.", la senco de rakonto eĉ ne menciita! Kaj nuntempe? Kvin difinoj en PIV 2002, tri pri historia historio, du pri (mensog-) rakontoj - tute laŭ la uzo de Zamenhof, kiu tamen ne trovis mencion, eĥon en la Ekzercaro.

"Nu, bone, kia banala historio pri ŝajn-problemo. Kaj do?".

"Nenio, kara leganto. Nur tiom: la Ekzercaro okaze povas erar-gvidi. Necesas, ĉiam interpreti la Fundamenton en sia tuteco kaj historia kunteksto."

Kaj krome: Ja, mi volis skribi historieton por rakonti al vi pri la mirinda familio mortita, mortigita, mortiĝita - krim-rakonto kvazaŭ kiel ĉe Hanna.

-----

P.S.: Ĉu vi cetere scias, kio fariĝis el la familia dramo en § 13 de la Dua Libro survoje al la Ekzercaro? Ne plu servantino-murdistino, sed simpla akcidento de iom pli fora parenco. Jen:

Mia onklo ne mortis per natura morto, sed li tamen ne mortigis sin mem kaj ankaŭ estis mortigita de neniu; unu tagon, promenante apud la reloj de fervojo, li falis sub la radojn de veturanta vagonaro kaj mortiĝis [FE 39.11].

Daŭre stranga (kaj ne tro bonstila) frazo, sed - nu ja - ne tiom klaĉa kaj ŝoka ...

155






Stanislavo diras: Bona esploreto! Aldonu, ke en la rusa la vorto "historio" havas sufiĉe vastan sencon: de "historia scenco" ĝis "rakonto" kaj "okazaĵo" entute. Estro al laboranto: "Tedigis min viaj historioj! Ne babilaĉu, sed iru kaj laboru!" Edzo al edzino: "Ĉu vi scias, kia historio okazis al mi ĉi-vespere?" Estas vaste uazata idiomo: "Engluiĝi al historio" (do emabarasiĝi, mistrafi feliĉon) kiu sonas preskaŭ same kiel "eniri historion" (eterniĝi pro gloraj agoj). Do ekz. mi ofte diras ŝerĉe: "Kiel ajn, ni almenaŭ trafos historion" kaj tio sonas dusence. Mi supozas, ke (krom alie) ruslingva Zamenhofo komprenis ĉi vorton ankaŭ sufiĉe vaste.

Bernardo respondas: Dankon, Stanislavo. Mi esperis, ke vi unu plian fojon helpus nin pri la rusa. Ĉiujn viajn ekzemplojn oni sam-maniere ankaŭ en la germana povus esprimi per "Geschichte". Ŝajne ĝia semantiko estas tre simila al tiu de исторія. Mi ne dubas, ke Z. uzis "historio" same kiel исторія. Li pensis pri исторія kaj skribis "historio", perfekta paŭso de rusa kaj germana.

Klare (kaj - nekutime - eĉ trifoje) dokumentita en la Fundamento tamen estas nur la signifo de "rakonto". Strange, ke la preskaŭ sama frazo estas ripetita trifoje, kvankam la Ekzercaro kutime estas tre ŝparema, malmulte redunda. Facile Z. ja estus povinta varii, ekzemple per "Rakontu al mia juna amiko belan *fabelon." "Mi rakontos al vi *okazaĵon." "Li rakontis al mi *ion tute nekredeblan".

Ĉiukaze en kombino kun rakonti, "historio" preskaŭ ne havas propran signifon:

rakonti historion - rakonti ion - diri rakonton - legi rakonton - rakonti pri.

desespero diras: Mi ne parolas la polan, sed en la jaro 1936, oni reformis la polan ortografion. Ŝajnas, ke antaŭreforme oni skribis Marja, historja, Anglja en la pola de Varsovio kaj Marya, historya, Anglya en la pola de Krakovo. Laŭ la nuna ortografio oni skribas en la pola Maria, historia kaj Anglia. Interesa artikolo, wie immer.

Bernardo respondas: Dankon, Despero, tio estas por mi tre gravaj informoj. Mia ideo estas, ke iam oni (ĉu mi?) plivastigas la Apudmetan Inventaron de la Fundamenta Vorttrezoro al speco de komentario pri la Fundamento. En la enkonduko oni kompreneble iom klarigu pri la evoluo de la referenc-lingvoj (ortografiaj reformoj de la germana en 1901 kaj 1996, de la rusa en 1918 kaj nun ankaŭ de la pola). Bedaŭrinde mi nenion pli detalan trovis pri tio. Ĉu vi havas rekomendon pri retejo?

desespero respondas: Mi sciis pri reformo de pola ortografio kaj trovis kelkajn detalojn en pola Vikipedio. Pliaj detaloj pri la ŝanĝo de j, y per i mi legis en Edward Polański:Reformy ortografii polskiej – wczoraj, dziś, jutro (Polaj ortografiaj reformoj: hieraŭ, hodiaŭ, morgaŭ) rete legebla tie ĉi(bv. legu paĝon 34 de la PDF-dosiero kaj vi komprenos malgraŭ vi ne scipovas la polan. Tion mi scias ĉar mi ankaŭ ne scipovas la polan). Ŝajnas ke tiu ĉi artikolo enhavas bonan bibliografion pri la pola ortografio, sed nur en la pola.

156











http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_ortografii_polskiej

http://www.mimuw.edu.pl/polszczyzna/PTJ/b/b60_029-046.pdf

Bernardo respondas: Dankon, Despero. Intertempe mi iom serĉis en la Apudmeta Inventaro, ĉu estas pliaj kazoj kiel historya - historja - historia. Jen mia "rikolto":

"Inter 1893 kaj 1898 ni do trovas du evidentajn ŝanĝojn (historja, nacja), tri nove enkondukitajn kun j-skribo (diplomacja, materja kaj materjał) kaj tri neŝanĝojn (policya, prowincya, Turcya)."

Detalojn vd. tie ĉi: http://www.ipernity.com/blog/37943/329304. Espereble pol-lingvano ankoraŭ povos klarigi.

desespero respondas: Poloj klarigos en vian novan artikolon, sed la tri neŝangitaj vortoj enhavas "y" post "c". Legu la suban citaĵon. «z wyjątkiem po c,

s, z» signifas «krom post c, s, z». Jen citaĵo:

1) Ustalenie pisowni i/j W wyrazach typu Maria, diecezja postulowano stałe pisanie i z wyjątkiem po c, s, z (np. Francja, pasja, diecezja, żeby uniknąć wymowy Franća, paśa, dieceźa). Zalecono więc pisownię emocja, pasja, sjesta, Azja, ale: biologia, symbioza, pietyzm, pianino, fortepian, Austria, mania. W dwóch wyrazach pozwolono na oboczność: Maria i Maryja, triumf i tryumf. W ten sposób została pozytywnie rozstrzygnięta kwestia i/j, o której Akademia Umiejętności w uchwale z 1918 r. oświadczała, że „kwestya ta była niezawodnie najdrażliwszym przedmiotem w pisowni polskiej” (zob. Walczak 1995: 230).

desespero diras: Cetere, ankaŭ la rusa ortografio estis reformita en 1918, do post la forpaso de Zamenhof, kaj malaperis literoj �, � kaj І, tiel oni nun skribas en la rusa история kaj ne исторія.

Bernardo respondas: Jes, tio estas iom priskribita ankaŭ germane tie ĉi:

http://de.wikipedia.org/wiki/Russische_Rechtschreibreform_von_1918.

Sed nenio pri ortografia reformo en la pola:

http://de.wikipedia.org/wiki/Rechtschreibreform

#Rechtschreibreformen_in_anderen_Sprachen.

desespero diras: Pri la malapero de litero � oni povas legi eĉ en Vikipedio: «Kontraŭkomunista propagando eĉ diris ke bolŝevikoj forigis la literon ĉar ĝi similis al kruco aŭ kirko, sekve estis "tro kristana". Pro tio la litero estis uzata ekster Rusio de rusaj fuĝintoj ĝis ĉirkaŭ 1950.»

Laŭ rusa Vikipedio, por bolŝevikoj litero � estis simbolo de «blanka inteligencio». Mi ne scias la verajn kialojn de ĝia malapero, eble Stanislavo povas klarigi ilin.

Bernardo respondas: Sonas kiel la bonlingva bando ĉirkaŭ Corsetti: grek-latinaĵoj eĉ se zamenhofaj estas simbolo de "blanka inteligencio" :-((

157









http://de.wikipedia.org/wiki/Russische_Rechtschreibreform_von_1918

http://de.wikipedia.org/wiki/Rechtschreibreform#Rechtschreibreformen_in_anderen_Sprachen

http://de.wikipedia.org/wiki/Rechtschreibreform#Rechtschreibreformen_in_anderen_Sprachen


http://eo.wikipedia.org/wiki/Jatj

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D1%A2


Stanislavo respondas: Lingvan reformon kaŭzis troa komplikeco de la rusa ortografio tiutempa kaj ĝi okazis en 1918, antaŭ la apero de tiaj nocioj kiel "blankulo" kaj "ruĝulo", la enlanda milito tiam nur komenciĝis. Pli malgrandaj reformoj okazis ankaŭ poste (ekz. en1956) kaj antaŭ du-tri jaroj eldono de novaj vortaroj, inkluzivintaj novajn normojn, elvokis grandan socian resonancon. Ekz. la vorto "kafo" estis de vira gento (kion nur malmultaj konis kaj sekvis), sed iĝis neŭtra (kiel ĉiuj samsonaj fremdaj vortoj en la rusa). Multaj konsideris tion profanigo de la rusa lingvo.

Bernardo respondas: "Profanigo", alivorte "malsanktigo", Stanislavo, tre bone trafas kaj priskribas la tutan neracian kaĉon ĉirkaŭ tiaj ortografiaj diskutoj. Mi bone memoras la kverelojn pri la lasta ortografia reformo de la germana en 1996. Ho, ke oni - terure, imagu -allasis kiel paralela kromformo (!) "Delfin" apud "Delphin" ... kvazaŭ la mort-sonorilo de la tuta civiliziita mondo ektintis. Nia sankta kulturo rande de kolapso. Cunamo de inko verŝita por defendi kristanan okcidenton. :-((

Plej konata tamen estas alia anekdoteto. En la granda unueciga reformo de 1901 oni i.a. forstrekis multajn mutajn -h-, ekzemple el Thür fariĝis Tür (pordo), el Rathhaus Rathaus (urbo-domo), el Thor Tor (pordego). Kun unu escepto: Thron (trono) restis Thron, laŭaserte ĉar imperiestro Vilhelmo 2-a mem kaj persone intervenis per iu "Mi ne permesas, ke oni skuas mian tronon". Kaj tiel restis ĝis hodiaŭ! Eĉ post preskaŭ cent jaroj la germanoj estis tiel impresitaj kaj terurigitaj de la imperiestra malpermeso, ke ili eĉ en la reformo de 1996 obeeme sekvis ĝin. T*h*ron do por bonaj demokratoj de 2011, kiaj ni ja laŭaserte estas: http://de.wikipedia.org/wiki/Thron.

desespero diras: Dankon pro viaj klarigoj!

158



http://de.wikipedia.org/wiki/Thron


Serpenta nesto mardo 28a de Decembro 2010 je 10:12

Jam ni ekkonis unu probleman serpenton en la Universala Vortaro (UV) de 1893: vipero / vipuro. Sed estas plia. Ankaŭ kolubr' estas plur-rilate stranga kaj mistera serpento.

Ĉion, kion ni ekscias en la Fundamento (1905) pri kolubr', ni trovas en UV 1893:

kolubr' - couleuvre | adder, snake | Hausschlange | ужъ | wąż

La Apudmeta Inventaro montras, ke la radiko ne aperas en la aliaj partoj de la Fundamento, precipe do ne en la Ekzercaro de 1898 (FE). kolubr' iris la kutiman vojon al UV: unuan fojon ĝi estas registrita en la vortaro Rusa-Internacia (RE 1889: ужъ kolubr'; rusa ortografio de post 1918 уж, la -ъ forfalis), poste inversigita en la Meza Vortaro Esperanto-Germana (MV 1889: kolubr' Hausschlange), fine la tradukoj al franca, angla kaj pola aldonitaj en UV 1893.

Etimologie ĝi devenas de la latina coluber, colubra, kiu donis francan couleuvre, italan colubro kaj hispanan culebra (probable el hind-eŭropa radiko kun la signifo "fleksiĝanta", "kurbiĝanta" [?]).

Simile kiel ĉe la "rusa serpento" elirpunkto de interpreto do estas la kompreno de la vorto en la rusa, kiel ĝi estis uzata en la 1880-aj jaroj. Jam la germana traduko en MV 1889 per Hausschlange ("doma serpento") estas duba. La Akademiaj Korektoj de 1914 proponas "Natter (giftlose ~)" [senvenena]. Hausschlange ne plu estas kutima, rekte komprenebla vorto, ĝi ekzemple mankas en la difin-vortaro de la germana lingvo de Wahrig (1975/1980). Eĉ pli: Jam la tiuepoka enciklopedio de Meyer (4-a eld. 1885-1892) ne havas propran artikolon pri ĝi nek klarigas ĝin ĉe Schlangen (serpentoj), sed uzas ĝin nur dufoje en kunteksto kun Afriko. Jen pri "afrika religio": "... kontraŭe la nigruloj buĉ-oferas al la spiritoj de siaj prauloj ..., kiujn ili kredas vidi en la formo de sendanĝeraj domaj serpentoj" [1]. Natter ankaŭ en la plej fidinda Enciklopedia Vortaro de Wüster (1928) kaj la moderna Esperanto-germana de Krause (1999).


Eĉ malpli helpas la francaj kaj anglaj tradukoj. La Esperanto-franca vortaro de Louis de Beaufront de 1901, kiu klarigas multajn dubajn kazojn surbaze de rekta korespondado kun Zamenhof, senkomente nur ripetas la enskribon de UV 1893: kolubro - couleuvre. La anglaj tradukoj de UV 1893 kiel (espereble) konate ĉiam estas la plej malfidindaj. Tiel estas ankaŭ ĉi-kaze: adder etimologie estas la sama vorto kiel la germana Natter; snake estas simple la supernocio serpento. Sed kiu(j)n serpentojn la angla traduko precize celas? La vortaro Esperanto-angla de Millidge (1912) tradukas per "common snake (harmless), coluber", tiu de Butler (1967) per "group of harmless snakes [grupo de sendanĝeraj serpentoj]" > whip (rat) snake (Coluber)", Wells 1969 per "(harmless) snake", 2010 per "coluber, racer (snake)". Neniu do havas "adder" el la UV 1893.

Butler, Vortaro Esperanto-Angla…

159













Fine ankaŭ la pola traduko ne helpas. La vortaro pola-esperanta de Antoni Grabowski de 1910 tradukas wąż simple per ... serpento (!?). La alidirekta Esperanto-pola de Michalski (1959, 1991) havas "kolubr/o zool. połoz (wąż)" (połoz ŝajne egalas al Natter [?]).

Okul-frapas la difinoj de la diversaj tradukoj en la koncernaj tiu-lingvaj Vikipedioj aŭ difin-vortaroj. Estas preskaŭ nur unu komuna elemento: Temas pri zoologie tre malprecizaj vortoj, kutime por senvenenaj serpentoj, foje tamen ankaŭ por venenaj. Kelkaj lingvoj kontrastas ĝin kun la venenaj viperoj, en kelkaj lingvoj ĝi havas kaj ĝeneralan, popularan kaj specifan sencon, jen celas specion, jen grupon de serpentoj. Nia unua difin-vortaro, tiu de Kabe (1911) havas "Kolubro (Zool.). Speco de nedanĝera serpento (Coluber)", kio estas rekta kontraŭa al la angla adder, sinonimo por la venena vipero (Fulcher kaj Long Angla-Esperanta 1921, 1985 konsekvence tradukas ĝin per "vipuro, vipero", Wells 2010 per sola "vipuro").

Grabowski, Vortaro pola-Espera…

Simile kiel pri la malgrandaj fiŝoj ankaŭ pri la serpentoj estas iom senesperiga situacio en UV: nek ekzistas fidindaj tradukoj, nek unueca nocio-sistemo en la referenc-lingvoj. Ni do sidas en la pudingo, kie ni jam vidis, ke foje ni uzas etimologie similajn vortojn, kies komuna fasado trompas nin pri la malsamaj sencoj aŭ nociaj enhavoj, ligitaj al la similaj terminoj.

Kial entute tiu por ni ŝajne relative faka vorto en la Fundamento? Sergio Pokrovskij miaopinie indikas la ĝustan vojon: "Ĵus mi pensis, ke la enigma germana traduko en UV (= hejma serpento) ekzakte respondas al la antikva funkcio de ... mi diru ruse уж, ĉar la esperanta formo ne estas fidinda (Natrix natrix, angle "grass snake", PIVe "natriko"): ĝi iam estis "hejmbesto" kiu iam havis la rolon kiun poste transprenis katoj: ekstermadi la musojn en la domo kaj en la grenejoj. Pri tiu ĝia rolo konserviĝis spuroj en la

sa folkloro. ...". Jes, ni ne tro-interpretu la "zoologian taksonomion" de UV. Zamenhof tradukis vortojn el sia tiuepoka ĉiutagaĵo, eble el fabeloj, rakontoj, mitoj, sed li ne celis zoologian

ekzaktecon. Indiko por tio estas, ke en la germana Vikipedio la stranga termino Hausschlange aperas ĉefe nur en kunteksto de

ru

Fulcher, Long, Vortaro Angla-E…

litova mitologio.

Fine do nia kara PIV (2002, 2005) iel defendeble kaj argumenteble resumas centjarajn pripensojn: "Serpento (Coluber kaj parencaj genroj), senvenena, ... manĝanta precipe musojn, ranojn, fiŝojn k.s. ...". Kaj tio ŝajne estas pli-malpli la signifo de ужъ / уж. Dezirinde estas nur referenco al natriko.

-----

[1] Meyer-enciklopedio 1885-1892: ... dagegen schlachten die Kaffern den Geistern ihrer Vorfahren (Amahlozi), die sie unter der Gestalt unschuldiger Hausschlangen zu sehen glauben, Opfer. ...".

160










http://de.wikipedia.org/wiki/Egl%C4%97,_die_K%C3%B6nigin_der_Nattern


Tjeri diras: Viaj notoj estas ĉiam interesegaj.

Tamen pri ĉi temo, mi konas efikan difinon, kiun ĉiu saĝa homo, kiu promenadas en eŭropa kamparo devus koni:

-vipuro, havas fendforman pupilon, etajn skvamojn sur triangula kapo, kaj mallongan voston

-kolubro havas rondforman pupilon, tri aŭ kvar grandajn skvamojn sur ovala kapo, kaj longan voston.

Krome, kiam serpento havas longecon pli ol 70 centimetroj, temas pri kolubro.

Kompreneble, tio validas nur en Eŭropo.

Bernardo respondas: Dankon Tjeri, pro via ĝentila laŭdo. Surbaze de mia "bombasta" (legu "kvazaŭ-nula") kono de bestoj, mi prefere ne volas okulumi kun serpentoj por eltrovi, ĉu ili havas fend- aŭ rondformajn pupilojn ;-))

Ĉu vi povus ion diri pri la uzo de "couleuvre" en nuntempa franca (vd. mian suban komenton al la klarigo de Tonyo pri la hispana "culebra")? Antaŭdankon!

antaŭ 15 monatoj

Tonyo diras: Por mi, "culebra" estas bone konata vorto, iel nedifinita, signifanta malgrandan serpenton, ne multe danĝeran, eble hejman aŭ apudriveran. Miaj patroj uzis ĝin probable pli ofte ol "serpiente", kiu estas pli klera, eble minaca. Se mi provas memori de mia infanaĝo, mia panjo probable dirus "cuidado con las culebras" pli ofte ol kun la serprentoj, probable ĉar en mia regiono nur estas kolubroj kaj vipuroj, kaj serpentoj estus tiuj pli danĝeraj el foraj landoj.

Tamen, mi apenaŭ uzus la vorton nun, kaj miaj filoj eĉ pli malofte, se entute.

Bernardo respondas: Dankon, Tonyo, pro via rimarko, kiu plifortigas mian supozon, ke pri "kolubro" ankaŭ rolas iu aspekto de arkaismo en la referenc-lingvoj (eble Tjeri povas ion diri pri tio, ĉu oni en nuntempa franca ankoraŭ ĝeneral-lingve uzas "couleuvre" aŭ ion alian, ekzemple "serpent"?).

Tekstaro (http://tekstaro.com/serchi) trovas nur du trafojn pri kolubr-, ambaŭ en metafora senco, kie ni hodiaŭ probable uzus "serpent-":

"... Uzante ĉiun meblon kiel remparon, sin ŝovante kiel kolubro en interspacon kuŝantan inter ili, ĝis nun Matildo sukcese glitis for de la manoj de sia persekutanto ..."

" ... Sed Matildo memoris, ke ŝi iam konis junulinon altkreskan, belmovan, maldiktalian, havantan kolubrajn ondoliniojn; kaj nun ŝi retrovis virinon dikan, pezan, grasiĝantan, malfacile moviĝantan; dum ŝia vizaĝo, iam tiel ĉarma, estis kovrita de flavaj makuloj, kiuj ĝin malbeligis. ..."

Ambaŭ trafoj estas de la frua originala romano "Kastelo de Prelongo" de 1907, verkita de la franco Henri Vallienne. Mia tezo estas, ke kolubro estas pli-malpli

161







http://tekstaro.com/serchi/

forpuŝita de serpento en Esperanto kaj ŝajnas esti simila en la hispana.

Tjeri diras: Ĝenerale en Francio homoj ne scias kiel distingi kolubrojn de vipuroj. Do ĝenerale ili parolas pri "serpento". Sed ĉiuj (almenaŭ samaĝaj kiel mi, ĉar ni lernis tion en lernejo) scias, ke tiuj serpentoj pri kiuj ili parolas, estas ĉu vipuroj ĉu kolubroj.

Notinde estas, ke ekzistas konataj de ĉiu franlingvaj esprimoj:

"avaler des couleuvres" (engluti kolubrojn), ricevi ofendojn sen reago, kredi ion, eĉ nekredeblan, sen reago.

"langue de vipère" (vipura lango), iu, kiu misparolas, klaĉas, pri aliuloj.

"nid de vipère" (vipura nesto, notu: ne serpenta nesto), loko kie estas fiularo.

Bernardo respondas: Se mi bone komprenas, Tjeri, do kiel mi supozis: Ankaŭ en la franca "couleuvre" perdis terenon al "serpent" kaj estas uzata precipe nur plu en fiksitaj parol-unuaĵoj, frazeologiaĵoj, kie vortoj kutime plej longe "transvivas". Dankon pro via rapida respondo. "nid de vipère" en la germana cetere "Schlangennest", ne "Vipernnest", do precize inverse kiel en la franca, tamen kun sama signifo.

Stanislavo diras: Mi ne estas spertulo pri serpentologio, tamen, kiel oni diras en la rusa, "aldonu miajn kvin kopekojn" al la temo. Mi dubas pri "hejmeco" de kolubro kaj argumentoj de Pokrovskij, kiu referencis al iu malnova tradicio. Rusaj vilaĝanoj entute scias pri serpentoj tre malmulte (mi mem iam loĝis en vilaĝo) kaj plejparto da ili (krom spertaj ĉasistoj certe) ne sukcesus diferencigi vipuron de kolubro. En ambaŭ kazoj ili simple jelpas kaj forkuras aŭ bastonas kurbiĝantan voston. Ĉiuj scias, ke uĵ (уж) estas nevenena kaj sendanĝera, sed per tio konoj priaj finiĝas.

Mi neniam aŭdis pri hejmaj serpentoj kaj ne renkontis tiajn menciojn en rusa folkloro. En rusaj domoj ĉiam estis sufiĉe da katoj por kontraŭmusaj celoj. En fabeloj de Pavel Baĵov, verkitaj surbaze de tiuj de rusaj loĝantoj de Uralo kaj lokaj indiĝenoj, renkontiĝas ofte Granda Poloz (Великий Полоз) - grandega kolubro (en la rusa полоз = уж), sed ĝi loĝas sub montaroj kaj laŭkondute pli similas al drakoj, ol al hejmaj bestoj. En rusaj fabeloj foje aperas serpento - ĉiam sovaĝa kaj saĝa - sed ĝi ne loĝas en homaj hejmoj.

La rusa vorto "уж" estas ofte uzata nun, ĝin konas preskaŭ ĉiuj, sed nur malmultaj vidis tiun beston kaj eĉ pli malmultaj povus rekoni ĝin. Kaj mi risku supozi, ke urbano Zamenhof mem sciis ne pli multe.

Bernardo respondas: Dankon, Stanislavo. Hm, strange, kial sinjoro Pokrovskij referencas al rusa folkloro, kiu laŭ vi - historiisto - ne ekzistas (!??).

Pri la germana "Hausschlange" mi ne jam trovis plian informon. Eble ĝi simple estis kontrastita al "Feldschlange" (kamp(ar)a serpento)?

Mi supozas, ke Z. bezonis la vorton por traduko de tiu litova mitologia rakonto: http://eo.wikipedia.org/wiki/Egl%C4%97,_la_re%C4%9Dino_de_serpentoj. La germano Thomas Pusch tradukis ĝin en Vikipedio per "serpento" (en la germana aŭ Schlange aŭ Natter), sed la ruso Valentin Melnikov parolas pri "Piceo, la reĝino de kolubroj estas poemo de litova klasikulino Salomėja Nėris (1904–1945) laŭ popola

162





http://eo.wikipedia.org/wiki/Egl%C4%97,_la_re%C4%9Dino_de_serpentoj

fabelo. ..." (http://www.esperanto.org/Ondo/Recenzoj/R-lit132.htm). Sed kiel dirite, nur supozo.

Stanislavo respondas: Mi ne scias kial Pokrovskij uzis tiun strangan argumenton. En la rusa folkloro antaŭlonge plej famiĝis unu serpento - Zmej Goriniĉ (Serpento Montara), sed ĝi simbolis malicon, malbonon kaj pli similis al drako. En Esperanto oni povas vidi ĝin en la verko de fratoj Strugackij "Lundo komenciĝas sabate" (en amuza rolo certe).

Pri Zmej Goriniĉ (germane) http://de.wikipedia.org/wiki/Slawischer_Drache

Bernardo respondas: Dankon, Stanislavo!

KaGu:-}pro diras: Eble iom ekster la temo, tamen, jen kelkaj vortoj kiuj rilatas al serpentoj, trovataj en Ordbok Svenska - Esperanto de Ebbe Vilborg.

snok = kolubro (Natrix natrix) (uzebla pri aĉe scivolema persono)

orm = serpento (serpentes) = bestoj apartenata al la ordo serpento. (nefidinda persono)

huggorm = vipuro (vipera berus) (atakemulo)

Kobra = kobro (Elapidae) venena kolubro (rapimovanta kaj danĝera ulo)

pyton = pitono apartenas al la familio boao (boidae) (malbona odoro / fetoro)

glasögonorm = (Naja Naja) estas venena kolubro kun "okulvitroj". (studemulo)

Reptil = rampulo (reptilis) (rapidmova )

ĉiuj bestoj plimalpli "serpentumas" kiam ili moviĝas.

Eĉ se mi ne vidas la bestojn, la vortoj estas uzeblaj je priskribo de homtipoj kaj iliaj agmaniero ;-)

Ekzemple: "Li estas kolubro, kiu metas sian muzelon en ĉies aferojn".

Bernardo respondas: Dankon, KaGu, pro la citaĵoj el la vortaro de Ebbe Vilborg (rete ankaŭ tie ĉi: http://www.algonet.se/~eldona/ordbok/hittaord.html). Jen kelkaj pliaj serpentoj (PIV lit. A-C):

akroĥordo, anakondo, aspido, bazilisko (fabela serpento), boao, botropo, bungaro, cerasto ktp.

Surprize multaj, ĉu ne?

Stanislavo respondas: Aldonu nur, ke la vorto "aspid" estas ĝis nun uzata en la rusa (precipe maljunuloj-vilaĝanoj aŭ en apartaj esprimceloj) kiel sinonimo de la vorto "malbonulo, aĉulo, sangosuĉulo".

KaGu:-}pro diras: Nu, iom strange, kiam mi legas la vorto "aspid" mi ekpensis pri la sveda vorto "äsping" kiu estas "vipurino".

163






http://www.esperanto.org/Ondo/Recenzoj/R-lit132.htm


http://de.wikipedia.org/wiki/Slawischer_Drache




http://www.algonet.se/%7Eeldona/ordbok/hittaord.html



Stanislavo respondas: Eble temas pri iu malnova vorto, devenanta el Biblio, ĉu? "Vipuro" en la rusa estas sinonimo de "perfidulo, aĉulo entute". De tio derivatas la rusaj vortoj "гад", "гадкий" ktp.

164


Mankas en Universala Vortaro dimanĉo 30a de Oktobro 2011 je 11:03

Kiel ni scias, oni trovas aron da vortoj en la Fundamento, kiu tamen mankas en la Universala Vortaro (UV de 1893). Jen la kompleta listo.

La Fundamento konsistas el jenaj kvar partoj:

1. Antaŭparolo (1905)

2. Kvin Gramatikoj (1887-1901)

3. Ekzercaro (2-a eld. 1898)

4. Universala Vortaro (1-a eld. 1893)

En ĉiu el la tri unuaj partoj ni trovas vortojn, kiuj mankas en la alfabeto listo en UV [1]. Tion konstatis kaj publikigs jam la samtempuloj de Zamenhof antaŭ 1910. Ĉar tiu literaturo tamen estas malfacile akirebla, mi listigas ĉiujn elementojn tie ĉi, citante el la Apudmeta Inventaro de la Fundamenta Vorttrezoro (AI), kiu montras kie precize la elementoj aperas kaj la kuntekston, en kiuj ili aperas. Manskriba alfabeto en la

Funda…

La en UV mankantajn elementojn oni povas klasifi jene:

1. Propraj nomoj de personoj, landoj, popoloj, mezur- kaj mon-unuoj

2. Internaciaj vortoj laŭ la 15-a regulo

3. Kelkaj tabel-vortoj

4. Kelkaj aliaj elementoj, ekzemple la interjekcio "fi!" aŭ la mallongigo "t.e.".

UV notas kelkajn (malmultajn) kunmetaĵojn kaj derivaĵojn, ekzemple

o antaŭ'tuk' - tablier, devantier | apron | Schürze | передникъ | fartuch.

En la aliaj partoj de la Fundamento troveblas pliaj, kiuj tamen mankas en UV, ekzemple "antaŭparolo", "internacia" ktp. Ili ne estas listigita malsupre.

Same ne estas listigitaj la liter-kombinoj por anstataŭigi la diakritajn literojn (ch, gh, jh, hh, sh, u - FG A), nek la "Nomoj de la literoj" (a, bo, co, ĉo ĝis u, ŭo, vo, zo - § 1 FE).

Ĉar laŭ la lasta frazo de la Antaŭparolo la Fundamento akiris "leĝan sankcion" per la Bulonja Deklaracio, ĉiuj elementoj en la sekva listo ĝuas la saman kvazaŭ-leĝan statuson kiel tiuj enestantaj en la Universala Vortaro.

------

[1] Eĉ en la dufraza enkonduko al UV troveblas la vorto "ideo", kiu mankas en la alfabeta listo!

------

165















Fundamentaj elementoj mankantaj en UV

A-B

absolute – [A, mankas en UV] ... sed ĝis tiu tempo la fundamento de Esperanto devas plej severe resti absolute senŝanĝa [A 1.3]. Mi diris, ke la fundamento de nia lingvo devas esti absolute netuŝebla, se eĉ ŝajnus al ni, ke tiu aŭ alia punkto estas sendube erara [A 6.1].

adres’ ― [FE 42, mankas en UV].

o adresita - El la tri leteroj unu estis adresita: al Lia Episkopa Moŝto, Sinjoro N.; la dua: al Lia Grafa Moŝto, Sinjoro P.; la tria: al Lia Moŝto, Sinjoro D.

aktiva ― El la dirita regulo sekvas, ke se ni pri ia verbo ne scias, ĉu ĝi postulas post si la akuzativon (t. e. ĉu ĝi estas aktiva) aŭ ne, ni povas ĉiam uzi la akuzativon [FE 29, mankas en UV].

Aleksandro ― Aleksandro ne volas lerni, kaj tial mi batas Aleksandron [FE 9, mankas en UV].

alfabeto ― ALFABETO [FE 1, mankas en UV]. {GRAM}. Rim: La titolo "ALFABETO" mankas en FE, 2-a eld. 1898 kaj estis aldonita por la reeldono en la F-to en 1905.

angl’ – [A, mankas en UV]. Tial la legantoj ne miru, ke ili trovos en la nacia traduko de diversaj vortoj en tiu ĉi libro (precipe en la angla parto) tute nekorektite tiujn samajn erarojn, kiuj sin trovis en la unua eldono de la « Universala Vortaro » [A 4.2].

Anno ― Petro, Anno kaj Elizabeto estas miaj gefratoj [FE 36, mankas en UV].

Antono ― El ĉiuj siaj fratoj Antono estas la malplej saĝa [FE 10, mankas en UV].

arĥaism’ – [A, mankas en UV] Kun la tempo la formo nova iom post iom elpuŝos la formon malnovan, kiu fariĝos arĥaismo, kiel ni tion ĉi vidas en ĉiu natura lingvo [A 8.2]. Sed, prezentante parton de la fundamento, tiuj ĉi arĥaismoj neniam estos elĵetitaj, sed ĉiam estos presataj en ĉiuj lernolibroj kaj vortaroj samtempe kun la formoj novaj, ... [A 8.3].

Aŭgusto ― Aŭgusto estas mia plej amata filo [FE 22, mankas en UV].

aŭtor’ – [A, mankas en UV] ― Tiujn ĉi tri verkojn la aŭtoro de Esperanto rigardadis ĉiam kiel leĝojn por li, kaj malgraŭ oftaj tentoj kaj delogoj li neniam permesis al si (almenaŭ konscie) eĉ la plej malgrandan pekon kontraŭ tiuj ĉi leĝoj ... Tial, por meti finon al ĉiuj malkompreniĝoj kaj disputoj, kaj por ke ĉiu esperantisto sciu tute klare, per kio li devas en ĉio sin gvidi, la aŭtoro de Esperanto decidis nun eldoni en formo de unu libro tiujn tri verkojn, kiuj laŭ silenta interkonsento de ĉiuj esperantistoj jam de longe fariĝis fundamento por Esperanto ... ... ĉio, kio estas kontraŭ tiu ĉi libro, devas esti rigardata kiel malbona, se ĝi eĉ apartenus al la plumo de la aŭtoro de Esperanto mem.

aŭtoritat’ – [A, mankas en UV].

o aŭtoritata - ... tiam aŭtoritata komitato, interkonsente elektita de tiuj registaroj, havos la rajton fari en la fundamento de la lingvo unu fojon por ĉiam ĉiujn deziritajn ŝanĝojn, ... [A 1.2]. Ĝis la tempo, kiam ia por ĉiuj aŭtoritata kaj nedisputebla institucio decidos alie ... [A 3.4]. ... per konsiliĝado kun tiuj personoj, kiuj estas rigardataj kiel la plej aŭtoritataj en nia

166






lingvo ... [A 7.1]. ... ia aŭtoritata institucio enkondukos ilin en la vortaron oficialan, kiel «Aldonon al la Fundamento» [A 7.2]. Se ia aŭtoritata centra institucio trovos ... [A 8.1]. ... aŭtoritata centra institucio ... [A 12].

o aŭtoritateco - ... ia centra institucio, kiu havos nedisputeblan aŭtoritatecon por la tuta esperantistaro [A 9.4].

balo - Bá-lo [FE 2, mankas en UV].

Berlino - Li venigis al si el Berlino multajn librojn [FE 39, mankas en UV].

Berto ― Li fianĉiĝis kun fraŭlino Berto [FE 39, mankas en UV].

Bulonj’ – Pli detale mi parolos pri tio ĉi en la Bulonja kongreso [A 6.5] [A, mankas en UV].

C-D

centimo ― Centimo, pfenigo kaj kopeko estas moneroj [FE 41, mankas en UV].

centr’ – [A, mankas en UV] Se ia aŭtoritata centra institucio trovos, ke tiu aŭ alia vorto aŭ regulo en nia lingvo estas tro neoportuna, ĝi ne devos forigi aŭ ŝanĝi la diritan formon, sed ĝi povos proponi formon novan, kiun ĝi rekomendos uzadi paralele kun la formo malnova [A 8.1]. ... fari tion ĉi (...) povas ne apartaj personoj, sed nur ia centra institucio, kiu havos nedisputeblan aŭtoritatecon por la tuta esperantistaro [A 9.4]. ... ĝis la tempo kiam aŭtoritata centra institucio decidos pligrandigi (neniam ŝanĝi!) la ĝisnunan fundamenton per oficialigo de novaj vortoj aŭ reguloj, ĉio bona, kio ne troviĝas en la « Fundamento de Esperanto », devas esti rigardata ne kiel deviga, sed nur kiel rekomendata [A 12].

ĉial - Aldonante la literon „ĉ”, ni ricevas vortojn komunajn: ĉia, ĉial, ĉiam, ĉie, ĉiel, ĉies, ĉio, ĉiom, ĉiu [FE 30, mankas en UV].

ĉies — Aldonante la literon „ĉ”, ni ricevas vortojn komunajn: ĉia, ĉial, ĉiam, ĉie, ĉiel, ĉies, ĉio, ĉiom, ĉiu [FE 30, mankas en UV].

ĉiom - Aldonante la literon „ĉ”, ni ricevas vortojn komunajn: ĉia, ĉial, ĉiam, ĉie, ĉiel, ĉies, ĉio, ĉiom, ĉiu [FE 30, mankas en UV].

dependi - dépendre | depend | abhängen | завис�ть | zależeć [FE 28, mankas en UV]. Ĉiuj prepozicioj per si mem postulas ĉiam nur la nominativon. Se ni iam post prepozicio uzas la akuzativon, la akuzativo tie dependas ne de la prepozicio, sed de aliaj kaŭzoj [FE 28.2].

diplomato - Diplomatiiston oni povas ankaŭ nomi diplomato [FE 32, mankas en UV].

diplomatio - diplomatie | diplomacy | Diplomatie | дипломатія | dyplomacja [FE 32, mankas en UV]. Diplomatiiston oni povas ankaŭ nomi diplomato [FE 32].

o diplomatiisto - Diplomatiiston oni povas ankaŭ nomi diplomato [FE 32, mankas en UV].

dogm’ – [A, mankas en UV]. —

o dogma - ... la verko perdus sian eksterordinare necesan karakteron de dogma fundamenteco, ... [A 4.6].

167



doktoro - docteur | doctor | Doctor | докторъ | doktór [FE 36, mankas en UV].

o gedoktoroj - La doktoredzino A. vizitis hodiaŭ la gedoktorojn P. [FE 36].

o doktoredzino - La doktoredzino A. vizitis hodiaŭ la gedoktorojn P. [FE 36]. — DL 1888: Ŝi ne estas doktorino, sed nur doktoredzino [DL 11].

dokument’ – [A, mankas en UV] — ... jes, ĝi estas eraro, sed ĝi devas resti netuŝebla, ĉar ĝi apartenas al la fundamenta dokumento, ... [A 4.7]. Sed la « Fundamento de Esperanto » devas troviĝi en la manoj de ĉiu bona esperantisto kiel konstanta gvida dokumento [A 5.5].

E-F

Elizabeto ― Petro, Anno kaj Elizabeto estas miaj gefratoj [FE 36, mankas en UV].

energi’ ― [mankas en UV].

o energia — Nia urbo havas bonajn policanojn, sed ne sufiĉe energian policestron [FE 37, mankas en UV].

o energie — Tiun ĉi tre gravan principon la esperantistoj volu ĉiam bone memori kaj kontraŭ la ektuŝo de tiu ĉi principo ili volu ĉiam energie batali, ... [A 1.5, mankas en UV].

Ernesto ― El ĉiuj miaj infanoj Ernesto estas la plej juna [FE 10, mankas en UV]. ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38].

Esperanto ― Kiam nia lingvo estos oficiale akceptita de la registaroj de la plej ĉefaj regnoj kaj tiuj ĉi registaroj per speciala leĝo garantios al Esperanto tute certan vivon kaj uzatecon kaj plenan sendanĝerecon kontraŭ ĉiuj personaj kapricoj aŭ disputoj, ... [A 1.2]. ... sed ĝis tiu tempo la fundamento de Esperanto devas plej severe resti absolute senŝanĝa ... [A 1.3] Laŭ silenta interkonsento de ĉiuj esperantistoj jam de tre longa tempo la sekvantaj tri verkoj estas rigardataj kiel fundamento de Esperanto ... [A 2.1]. Tiujn ĉi tri verkojn la aŭtoro de Esperanto rigardadis ĉiam kiel leĝojn por li, ... [A 2.2] ... li esperas, ke pro la bono de nia afero ankaŭ ĉiuj aliaj esperantistoj ĉiam rigardados tiujn ĉi tri verkojn kiel la solan leĝan kaj netuŝeblan fundamenton de Esperanto [A 2.3]. ... la aŭtoro de Esperanto ... [A 3.3]. ... fundamento por Esperanto ... [A 3.3]. ... la aŭtoro de Esperanto ... [A 3.4]. ... la libro «Fundamento de Esperanto» ... [A 3.5]. La «Fundamento de Esperanto» tute ne devas esti rigardata kiel la plej bona lernolibro kaj vortaro de Esperanto [A 5.1]. Kiu volas perfektiĝi en Esperanto ... [A 5.2]. [Pliaj samspecaj trafoj en A, ne registrita tie ĉi]. — En la lingvo "Esperanto" ni vidas la estontan lingvon de la tuta mondo [FE 22, mankas en UV]. Ekzercaro de la lingvo internacia ‚Esperanto’ [antaŭ FE 1].

o esperantisto - Tiun ĉi tre gravan principon la esperantistoj volu ĉiam bone memori ... [A 1.5]. Laŭ silenta interkonsento de ĉiuj esperantistoj ... [A 2.1]. ... li esperas, ke pro la bono de nia afero ankaŭ ĉiuj aliaj esperantistoj ĉiam rigardados tiujn ĉi tri verkojn kiel la solan leĝan kaj netuŝeblan fundamenton de Esperanto [A 2.3]. ... ĉiu esperantisto havu la plenan certecon, ke leĝodonanto por li ĉiam estos ne ia persono, sed ia klare difinita verko [A 3.2]. [Pliaj samspecaj trafoj en A, ne registritaj tie ĉi].

o esperantistaro - ... fari tion ĉi (post matura prijuĝado) povas ne apartaj personoj, sed nur ia centra institucio, kiu havos nedisputeblan aŭtoritatecon por la tuta esperantistaro [A 9.4].

168



Eŭropo — Eŭ-ró-po [FE 3, mankas en UV]. — DL 1888: Hispanujo estas parto de Eŭropo [DL 15].

fi - fi donc! | fie! | pfui! | фи, тьфу | fe! [FE 26, mankas en UV]. — Fi, kiel abomene! [FE 26]

fiziko - physique | physics | Physik | физика | fizyka [FE 32, mankas en UV]. Fi-zí-ko [FE 3]. Diplomatiiston oni povas ankaŭ nomi diplomato, sed fizikiston oni ne povas nomi fiziko, ĉar fiziko estas la nomo de la scienco mem [FE 32].

o fizikisto - Diplomatiiston oni povas ankaŭ nomi diplomato, sed fizikiston oni ne povas nomi fiziko, ĉar fiziko estas la nomo de la scienco mem [FE 32].

fotograf’ ― La fotografisto fotografis min, kaj mi sendis mian fotografaĵon al mia patro [FE 32, mankas en UV].

o fotografaĵo - La fotografisto fotografis min, kaj mi sendis mian fotografaĵon al mia patro [FE 32, mankas en UV].

o fotografisto - La fotografisto fotografis min, kaj mi sendis mian fotografaĵon al mia patro [FE 32, mankas en UV].

Franco - Français | Frenchman | Franzose | Французъ | Francuz [FE 37, mankas en UV]. Germanoj kaj francoj, kiuj loĝas en Rusujo, estas Rusujanoj, kvankam ili ne estas rusoj [FE 37].

franko ― Por ĉiu tago mi ricevas kvin frankojn, sed por la hodiaŭa tago mi ricevis duoblan pagon, t. e. (= tio estas) dek frankojn [FE 14, mankas en UV]. Kvar metroj da tiu ĉi ŝtofo kostas naŭ frankojn; tial du metroj kostas kvar kaj duonon frankojn (aŭ da frankoj) [FE 14]. {MON}

G-H

geografio — Ge-o-gra-fí-o [FE 3, mankas en UV].

Georgo ― Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua [FE 12, mankas en UV].

Germano - Allemand | German | Deutscher | Н�мецъ | Niemiec [FE 34, mankas en UV]. Germanoj kaj francoj, kiuj loĝas en Rusujo, estas Rusujanoj, kvankam ili ne estas rusoj [FE 37]. La rusoj loĝas en Rusujo kaj la germanoj en Germanujo [FE 40].

o germana - Mi ne scias la lingvon hispanan, sed per helpo de vortaro hispana-germana mi tamen komprenis iom vian leteron [FE 34].

o Germanujo - La rusoj loĝas en Rusujo kaj la germanoj en Germanujo [FE 40].

hebreo - juif | Jew | Jude | еврей | żyd [FE 36, mankas en UV]. La hebreoj estas Izraelidoj, ĉar ili devenas de Izraelo [FE 36].

Hispano - Espagnol | Spaniard | Spanier | Испанецъ | Hiszpan [FE 34, mankas en UV].

o hispana ― Mi ne scias la lingvon hispanan, sed per helpo de vortaro hispana-germana mi tamen komprenis iom vian leteron [FE 34].

169





o Hispanujo ― Mi vojaĝas en Hispanujo [FE 26]. Mi vojaĝas en Hispanujon [FE 26].

I-J

ide' – [A, mankas en UV] La ideoj, kiujn mi supre esprimis pri la Fundamento de Esperanto, prezentas dume nur mian privatan opinion [A 13.1]. – Vortoj, kiuj formas kune unu ideon, estas skribataj kune, sed dividataj unu de la alia per streketo, tiel ekzemple la vorto « frat'in'o », prezentante unu ideon, estas kunmetita el tri vortoj, el kiuj ĉiun oni devas serĉi aparte [UV Enk. 2].

instituci’ – [A, mankas en UV] Ĝis la tempo, kiam ia por ĉiuj aŭtoritata kaj nedisputebla institucio decidos alie, ĉio, kio troviĝas en tiu ĉi libro, devas esti rigardata kiel deviga por ĉiuj ... [A 3.4]. ... ia aŭtoritata institucio enkondukos ilin en la vortaron oficialan, kiel «Aldonon al la Fundamento» [A 7.2]. Se ia aŭtoritata centra institucio trovos, ke tiu aŭ alia vorto aŭ regulo en nia lingvo estas tro neoportuna ... [A 8.1]. ... nur ia centra institucio ... [A 9.4]. ... aŭtoritata centra institucio ... [A 12].

Johano ― La mano de Johano estas pura [FE 8, mankas en UV]. ― Mi konas Johanon [FE 8]. ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38].

Jozefo ― Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas la batanto kaj Jozefo estas la batato [FE 22, mankas en UV].

jur’ – [mankas en UV]

o juristo — Ju-ris-to [FE 2, mankas en UV]. Juristo [FE 4].

ĵurnalo — Ĵur-nálo [FE 2, mankas en UV].

K-L

Kalvin’ ― [FE 37, mankas en UV].

o Kalvinano - Luteranoj kaj Kalvinanoj estas kristanoj [FE 37, mankas en UV].

kilometro ― {MEZ} Tiu ĉi rivero havas ducent kilometrojn da longo [FE 32.8, mankas en UV]. DL 1888: Tiu ĉi rivero havas ducent naŭdek kvar kilometrojn da longo [DL 3.5].—

kompetent’ – [A, mankas en UV]. ... kiuj estas eldonitaj de niaj plej kompetentaj amikoj por ĉiu nacio aparte ... [A 5.3].

kongres’ - [A, mankas en UV]. Pli detale mi parolos pri tio ĉi en la Bulonja kongreso [A 6.5]. Leĝan sankcion ili [= la ideoj] ricevos nur en tia okazo, se ili estos akceptitaj de la unua internacia kongreso de esperantistoj, al kiu tiu ĉi verko kune kun sia antaŭparolo estos prezentita [A 13.2].

kontrol’ – [A, mankas en UV]. [la diversaj lernolibroj kaj vortaroj], ... kiuj la plej gravaj estas eldonitaj tre bone kaj zorgeme, sub mia persona kontrolo kaj kunhelpo [A 5.3].

170





o kontrolilo — La «Fundamento de Esperanto» devas troviĝi en la manoj de ĉiu esperantisto kiel konstanta kontrolilo, kiu gardos lin de deflankiĝado de la vojo de unueco [A 5.5].

kopeko ― Centimo, pfenigo kaj kopeko estas moneroj [FE 41, mankas en UV]. {MON}

literatur’ – [A, mankas en UV]. ... la netuŝebleco de la fundamento nur garantios al ni konstante, ke tiu perfektiĝado fariĝados ne per arbitra, interbatala kaj ruiniga rompado kaj ŝanĝado, ne per nuligado aŭ sentaŭgigado de nia ĝisnuna literaturo, sed per vojo natura, senkonfuza kaj sendanĝera [A 6.4]. ... sed tiuj ĉi vortoj devas esti nur rekomendataj, ne altrudataj; oni devas ilin uzadi nur en la literaturo [A 7.1].

London’o – London [FG 13 angla, mankas en UV]. — London’o’n – to London.

Ludoviko ― Ludoviko, donu al mi panon [FE 8, mankas en UV].

Lutero ― [FE 37, mankas en UV].

o Luterano - Luteranoj kaj Kalvinanoj estas kristanoj [FE 37].

M-N

Mario ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38, mankas en UV].

o Marinjo ― Marinjo, rigardu, kio eliras el la buŝo de via fratino, kiam ŝi parolas ... [FE 17, mankas en UV].

materialo - matière | material | Stoff | матеріялъ | materjał [FE 31, mankas en UV]. Ligno estas bona brula materialo [FE 31].

metro – {MEZ} Kvar metroj da tiu ĉi ŝtofo kostas naŭ frankojn; tial du metroj kostas kvar kaj duonon frankojn (aŭ da frankoj) [FE 14, mankas en UV]. Alportu al mi metron da nigra drapo (Metro de drapo signifus metron, kiu kuŝis sur drapo, aŭ kiu estas uzata por drapo) [FE 32].

miliono ― Tiu ĉi urbo havas milionon da loĝantoj [FE 14.3, mankas en UV].

naiva - naïf | naïve | naiv | наивный | naiwny [FE 17, mankas en UV]. ― Li estas nelerta kaj naiva provincano [FE 37].

o naive ― La malfeliĉa infano rakontis al ŝi naive ĉion, kio okazis al ŝi [FE 17, mankas en UV].

o naiveco - Mi ridas je lia naiveco (aŭ mi ridas pro lia naiveco, aŭ: mi ridas lian naivecon) [FE 29, mankas en UV].

nenial - Aldonante la prefikson „nen”, ni ricevas vortojn neajn: nenia, nenial, neniam, nenie, neniel, nenies, nenio, neniom, neniu [FE 30, mankas en UV].

neniom - Aldonante la prefikson „nen”, ni ricevas vortojn neajn: nenia, nenial, neniam, nenie, neniel, nenies, nenio, neniom, neniu [FE 30, mankas en UV].

171





Nikodemo ― Kiam Nikodemo batas Jozefon, tiam Nikodemo estas la batanto kaj Jozefo estas la batato [FE 22, mankas en UV].

Nikolao ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38, mankas en UV].

O-P

oficial’ – [A, mankas en UV].

o oficiala - Nur la supre nomitaj tri verkoj publikigitaj en la libro « Fundamento de Esperanto », devas esti rigardataj kiel oficialaj [A 3.5]. ... por ke li bone ellernu kaj per ofta enrigardado konstante memorigadu al si, kio en nia lingvo estas oficiala kaj netuŝebla ... [A 5.4]. ... por ke li povu ĉiam bone distingi la vortojn kaj regulojn oficialajn ... [A 5.4]. ... ia aŭtoritata institucio enkondukos ilin en la vortaron oficialan, kiel «Aldonon al la Fundamento» [A 7.2].

o oficiale - Kiam nia lingvo estos oficiale akceptita de la registaroj de la plej ĉefaj regnoj ... [A 1.2].

o oficialigo - ... ĝis la tempo kiam aŭtoritata centra institucio decidos pligrandigi (neniam ŝanĝi!) la ĝisnunan fundamenton per oficialigo de novaj vortoj aŭ reguloj ... [A 12].

paradoksa – [A, mankas en UV]. — ... nun mi diros pri tio ĉi nur kelkajn vortojn, por ke mia opinio ne ŝajnu tro paradoksa [A 6.5].

paralele – [A, mankas en UV]. — Se ia aŭtoritata centra institucio trovos, ke tiu aŭ alia vorto aŭ regulo en nia lingvo estas tro neoportuna, ĝi ne devos forigi aŭ ŝanĝi la diritan formon, sed ĝi povos proponi formon novan, kiun ĝi rekomendos uzadi paralele kun la formo malnova [A 8.1].

Parizo – Paris ― mi ir'as Pariz'o'n - je vais à Paris [FG 13 franca]. — Morgaŭ mi veturos Parizon (aŭ en Parizon) [FE 28, mankas en UV].

o Parizano - La Parizanoj estas gajaj homoj [FE 37, mankas en UV].

patento — Pa-tén-to [FE 3, mankas en UV].

Paŭl’ — Paŭ-lí-no [FE 3, mankas en UV].

o Paŭlino — Paŭ-lí-no [FE 3, mankas en UV].

Petro ― Petro, Anno kaj Elizabeto estas miaj gefratoj [FE 36, mankas en UV]. Sinjoro Petro kaj lia edzino tre amas miajn infanojn; mi ankaŭ tre amas iliajn (infanojn) [FE 18].

pfenigo ― Centimo, pfenigo kaj kopeko estas moneroj [FE 41, mankas en UV]. {MON}

polo - Polonais | Pole | Pole | Полякъ | Polak [FE 27, mankas en UV]. La personoj, kiuj ne komprenas la uzadon de la artikolo (ekzemple rusoj aŭ poloj, kiuj ne scias alian lingvon krom sia propra), povas en la unua tempo tute ne uzi la artikolon ... [FE 27].

172




prefikso - préfixe | prefix | Präfix | приставка | przybranka [FE 30, mankas en UV]. {GRAM} — Aldonante la prefikson „nen”, ni ricevas vortojn neajn: nenia, nenial, neniam, nenie, neniel, nenies, nenio, neniom, neniu [FE 30].

princip’ – [A, mankas en UV]. Tiun ĉi tre gravan principon la esperantistoj volu ĉiam bone memori kaj kontraŭ la ektuŝo de tiu ĉi principo ili volu ĉiam energie batali, ĉar la momento, en kiu ni ektuŝus tiun principon, estus la komenco de nia morto [A 1.5]. Mi montris en principo, kiamaniere la severa netuŝebleco de la « Fundamento » gardos ĉiam la unuecon de nia lingvo, ... [A 9.1].

projekto - projet | project | Entwurf | проектъ | projekt [FE 25, mankas en UV]. Laŭ la projekto de la inĝenieroj tiu ĉi fervojo estas konstruota en la daŭro de du jaroj; sed mi pensas, ke ĝi estos konstruata pli ol tri jarojn [FE 25].

R-S

rezultato - résultat | result | Ergebniss | результатъ | rezultat [FE 42, mankas en UV]. Ni ĉiuj kunvenis, por priparoli tre gravan aferon; sed ni ne povis atingi ian rezultaton, kaj ni disiris [FE 42].

ruso - russe | Russian | Russe | русскій | rossjanin [FE 16, mankas en UV]. Ili estas rusoj [FE 16]. La personoj, kiuj ne komprenas la uzadon de la artikolo (ekzemple rusoj aŭ poloj, kiuj ne scias alian lingvon krom sia propra), povas en la unua tempo tute ne uzi la artikolon [FE 27]. Germanoj kaj francoj, kiuj loĝas en Rusujo, estas Rusujanoj, kvankam ili ne estas rusoj [FE 37]. La rusoj loĝas en Rusujo kaj la germanoj en Germanujo [FE 40].

o Rusujo - Germanoj kaj francoj, kiuj loĝas en Rusujo, estas Rusujanoj, kvankam ili ne estas rusoj [FE 37]. La rusoj loĝas en Rusujo kaj la germanoj en Germanujo [FE 40].

o Rusujano - Germanoj kaj francoj, kiuj loĝas en Rusujo, estas Rusujanoj, kvankam ili ne estas rusoj [FE 37]. — DL 1888: Ne ĉiu rusujano estas ruso [DL 9].

sankci’ – [A, mankas en UV]. Leĝan sankcion ili [= la ideoj] ricevos nur en tia okazo, se ili estos akceptitaj de la unua internacia kongreso de esperantistoj, al kiu tiu ĉi verko kune kun sia antaŭparolo estos prezentita [A 13.2].

sceno — Scé-no [FE 2, mankas en UV]. Sceno [FE 4].

Ŝiller’o – Schiller [FG 16 franca (nur tie la traduko), angla, germana kaj pola, mankas en UV, mankas en FG 16 rusa].

sistemo — Sis-té-mo [FE 3, mankas en UV].

Sofio ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38, mankas en UV].

sofismo — So-fís-mo [FE 3, mankas en UV]. Sofismo [FE 4].

speciala - spécial | special | speciell | спеціальный | specjalny [FE 19, mankas en UV].

173


o speciale - Certe, mi alportis arĝentan vazon speciale por tio, por doni trinki al tiu ĉi sinjorino! [FE 19].

Stefano ― Mia frato diris al Stefano, ke li amas lin pli, ol sin mem [FE 18, mankas en UV].

sufikso - suffixe | suffix | Suffix | суффиксъ | przyrostek [FE 30, mankas en UV]. Ekster tio el la diritaj vortoj ni povas ankoraŭ fari aliajn vortojn, per helpo de gramatikaj finiĝoj kaj aliaj vortoj (sufiksoj); ekzemple: tiama, ĉiama, kioma, tiea, ĉi-tiea, tieulo, tiamulo k. t. p. (= kaj tiel plu) [FE 30]. La sufikso «um» ne havas difinitan signifon, kaj tial la (tre malmultajn) vortojn kun «um» oni devas lerni, kiel simplajn vortojn [FE 42].

T-U

t. e. - ― Por ĉiu tago mi ricevas kvin frankojn, sed por la hodiaŭa tago mi ricevis duoblan pagon, t. e. (= tio estas) dek frankojn [FE 14, mankas en UV]. ... oni prenas ordinare la purajn radikojn, sed, se la bonsoneco aŭ la klareco postulas, oni povas ankaŭ preni la tutan vorton, t. e. la radikon kune kun ĝia gramatika finiĝo [FE 27]. ... sed nur ĉar ni volis esprimi direkton, t. e. montri ... [FE 28]. El la dirita regulo sekvas, ke se ni pri ia verbo ne scias, ĉu ĝi postulas post si la akuzativon (t. e. ĉu ĝi estas aktiva) aŭ ne, ni povas ĉiam uzi la akuzativon [FE 29].

teatro - theâtre | theatre | Theater | театръ | teatr [FE 32, mankas en UV]. Teatramanto ofte vizitas la teatron kaj ricevas baldaŭ teatrajn manierojn [FE 32].

o teatra - Teatramanto ofte vizitas la teatron kaj ricevas baldaŭ teatrajn manierojn [FE 32].

o teatramanto - Teatramanto ofte vizitas la teatron kaj ricevas baldaŭ teatrajn manierojn [FE 32].

tekst’ – [A, mankas en UV].

o kunteksta - ... komparante la kuntekstan tradukon en la aliaj lingvoj, oni facile trovos la veran sencon de ĉiu vorto [A 4.5].

telegraf’ ― Mi gratulis telegrafe la junajn geedzojn [FE 36.4, mankas en UV]. — DL 1888: Li korespondas telegrafe kun ĉiuj agentoj [DL 7].

Teodoro ― La rozo apartenas al Teodoro [FE 5, mankas en UV].

teorio — Te-o-rí-o [FE 3, mankas en UV].

ties - Se ni aldonas la literon „t”, ni ricevas vortojn montrajn: tia, tial, tiam, tie, tiel, ties, tio, tiom, tiu [FE 30.4, mankas en UV].

tragedi’o – tragédie [FG 15 (franca), mankas en UV].

o tragedi'a - tragique [FG 15 (franca), mankas en UV].

V-Z

valor’ – [A, mankas en UV]. — ... neniu verko Esperanta eĉ el la plej frua tempo iam perdos sian valoron kaj kompreneblecon por la estontaj generacioj [A 8.3].

174

Vaŝington ― Georgo Vaŝington estis naskita la dudek duan de Februaro de la jaro mil sepcent tridek dua [FE 12, mankas en UV]. ― [DL 1888, p. 18]: Georg,o Vaŝington,o est,is nask,it,a la du,dek du,a,n Februar,o,n (aŭ: je l’ du,dek du,a Februar,o) de l’ jar,o mil sep,cent tri,dek du,a.

Vilhelmo ― Johanon, Nikolaon, Erneston, Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 38, mankas en UV].

Zamenhof – L. ZAMENHOF [A, mankas en UV].

zoologio — Zo-o-lo-gí-o [FE 3, mankas en UV].


Bernardo diras: La lasta paragrafo de la Antaŭparolo tekstas:

"La ideoj, kiujn mi supre esprimis pri la Fundamento de Esperanto, prezentas dume nur mian privatan opinion. Leĝan sankcion ili ricevos nur en tia okazo, se ili estos akceptitaj de la unua internacia kongreso de esperantistoj, al kiu tiu ĉi verko **kune kun sia antaŭparolo** estos prezentita."

Tiel okazis kaj per la Bulonja Deklaracio tiu kvar-peca dokumentaro (= FG, FE, UV, **kune kun sia antaŭparolo**) ricevis "leĝan sankcion":

"4. Esperanto havas neniun personan leĝdonanton kaj dependas de neniu aparta homo. Ĉiuj opinioj kaj verkoj de la kreinto de Esperanto havas, simile al la opinioj kaj verkoj de ĉiu alia esperantisto, karakteron absolute privatan kaj por neniu devigan. **La sola unu fojon por ĉiam deviga por ĉiuj esperantistoj fundamento de la lingvo Esperanto estas la verketo «Fundamento de Esperanto», en kiu neniu havas la rajton fari ŝanĝon.** Se iu dekliniĝas de la reguloj kaj modeloj donitaj en la dirita verko, li neniam povas pravigi sin per la vortoj «tiel deziras aŭ konsilas la aŭtoro de Esperanto». Ĉiun ideon, kiu ne povas esti oportune esprimita per tiu materialo, kiu troviĝas en la «Fundamento de Esperanto», ĉiu esperantisto havas la rajton esprimi en tia maniero, kiun li trovas la plej ĝusta, tiel same, kiel estas farate en ĉiu alia lingvo. Sed pro plena unueco de la lingvo al ĉiuj esperantistoj estas rekomendate imitadi kiel eble plej multe tiun stilon, kiu troviĝas en la verkoj de la kreinto de Esperanto, kiu la plej multe laboris por kaj en Esperanto kaj la plej bone konas ĝian spiriton."

Bernardo respondas: Ups, leginto demandis, ĉu la Antaŭparolo apartenas al la Fundamento kaj se jes kial. Intertempe li bedaŭrinde forviŝis sian komenton.

Bedaŭrinde tial, ĉar pri tiu demando ekzistas iom vasta miskompreno en la publiko, eĉ ĉe kelkaj Akademianoj. Ekzemple Ak. Sergio Pokrovskij daŭre asertas tion. La pli bonaj argumentoj miaopinie tamen nepre donas la rezulton, ke *ja* la Antaŭparolo estas samranga parto de la Fundamento, ne nur iu "meta-teksto".

Bernardo diras: El la sinonimaj "kune kun" aŭ "inkluzive", Edmund, oni miaopinie nenion povas konkludi. Z. en 1905 simple klopodis esprimi sin per laŭeble simplaj kaj bazaj vortoj (inkluziv- estas oficialigita erst per la 2-a OA 1919).

175







En la enkonduko al la libro-eldono de la Fundamento (de 1961 ĉiam tra ĉiuj represoj senŝanĝe sur p. 16) Albault skribas, ke la unua eldono de Hachette elvenis en julio 1905, do ĝustatempe, por ke la kongresanoj havis ĝin sub la okuloj en aŭgusto 1905. Mi konsentas kun vi: Plej natura interpreto estas, ke per la Bulonja Deklaracio ili voĉdonis por tio, kion ili tenis en la manoj, nome por ĉiuj kvar partoj inkluzive la Antaŭparolon.

Estas plia argumento por tiu interpreto: La kongresanoj *ne* akceptis du paragrafojn el la malneto de la Bulonja Deklaracio kaj forstrekis ilin. Sed § 4 pri la Fundamento ili akceptis senŝanĝe kaj senrezerve, tiel kiel Z. proponis ĝin. Do la UK ne nur silente kapjesis al la proponoj de Z., sed aktive ŝanĝis la Deklaracion - tamen ne en la punkto pri la Fundamento.

Fakte Z. uzas la vortojn "fundamento" (minuskle) kaj "Fundamento" (majuskle) en diversaj sencoj en la Antaŭparolo:

Antaŭ la 9-a de aŭgusto 1905, kiam la 1-a UK voĉdonis pri lia propono (inkluzive de la Antaŭparolo) ekzistis tri diversaj broŝuroj, aparte eldonitaj:

- UV, 1-a eld. de 1893 (sur la titol-paĝo erare indikita 1894), 2-a eld. 1896 (kun unu sola ŝanĝo je vipuro / vipero).

- FE, 1-a eld. de 1894, 2-a forte ŝanĝita eld. 1898, 3-a kaj 4-a eld. senŝanĝe laŭ la stato de 1898.

- Gramatikoj, baze la stato de 1887 (Unua Libro), la definitiva germana teksto de 1891.

Tiuj tri apartaj libretoj estis tradicie rigardataj kiel la (minuskla) "fundamento" (bazo, kerno) de Esperanto. Per aldono de la Antaŭparolo de julio 1905 kaj la akcepto per la Bulonja Deklaracio ĉiuj kvar eroj fariĝis nova libro, nomita (majuskle) "Fundamento" (propra nomo). Precize tion priskribas la Antaŭparolo, kiam ĝi unue parolas pri la (minuskla) fundamento (kerno, bazo) kaj en la lasta paragrafo pri la (majuskla) "Fundamento" (la tekstaro oficiale akceptita per la Bulonja Deklaracio), Kontraŭdiro miaopinie ne ekzistas.

La tuta disputo cetere havas pli teorian ol praktikan valoron. Kiel la listo montras, la demando reduktiĝas al tio, ĉu manpleno de internaciaj vortoj laŭ la 15-a regulo, troveblaj nur en la Antaŭparolo, estas rigardataj Fundamentaj aŭ ne: absolut-, angl-, arĥaism-, aŭtor-, aŭtoritat- ktp.

Interesa la disputo ĉefe estas pro metodaj demandoj de tekst-interpreto (ekzegezo). Iuj Akademianoj (ekzemple Pokrovskij) ĝis hodiaŭ asertas, ke la Antaŭparolo "apartenas al la meta-nivelo, kaj difinas la rolon de la Fundamentaj tekstoj. Tamen ĝi mem ne apartenas al la "objekta nivelo" ...". Nu, la Bulonja Deklaracio tiel ne diferencigas.

Tiaj provoj redukti la kvar-eran tekstaron nomitan "Fundamento de Esperanto" al tio, kion "oni" "ŝatas" estas iom oftaj en la historio de Esperanto. Laŭ kelkaj la "Ekzercoj de legado" (§§ 2-4 FE) ne havas la saman interpretan valoron kiel aliaj tekst-partoj, la t.n. "Analiza Skolo" akceptis kiel Fundamento nur la Gramatikojn kaj la UV kaj forĵetis la tutan Ekzercaron ktp.

Miaopinie ĉio erara kaj malĝusta.

Andreas Kueck diras: Respondon vi trovos tie:

www.ipernity.com/group/170715/discuss/32890 .

176


Bernardo respondas: Dankon pro atentigo pri la Rezolucio de la Esperanto-Forumo Z. Plia argumento tie: la Bulonja Deklaracio akceptis la "Fundamenton", la Antaŭparolo staras post tiu titolo, do evidente estas parto de ĝi.

Grava ankaŭ estas la atentigo, ke la Akademio jam en 1958 (!) konfirmis la evidentan fakton, ke la Antaŭparolo estas samranga ("leĝe deviga") parto de la Fundamento:

"La 'Fundamento de Esperanto' fakte konsistas el 4 partoj: la 'Antaŭparolo', la 'Gramatikoj' (en 5 lingvoj), la 'Ekzercaro' kaj la 'Universala Vortaro'. En la unuaj tri partoj troviĝas pluraj radikoj, kiuj ne estas entenataj en la U. V. kaj la Akademio nun decidis per tiu ĉi 'Sepa Oficiala Aldono al la Universala Vortaro' pri la fundamenteco de tiuj radikoj."

Bernardo diras: Alia ofte neglektita teksteto de la Fundamento estas la du-fraza enkonduko al la Universala Vortaro, kiu tekstas:

"UNIVERSALA VORTARO

DE LA

LINGVO INTERNACIA

ESPERANTO

Ĉion, kio estas skribita en la lingvo internacia Esperanto, oni povas kompreni kun helpo de tiu ĉi vortaro. Vortoj, kiuj formas kune unu ideon, estas skribataj kune, sed dividataj unu de la alia per streketo, tiel ekzemple la vorto « frat'in'o », prezentante unu ideon, estas kunmetita el tri vortoj, el kiuj ĉiun oni devas serĉi aparte."

kaj estas tradukita al la kvin referenc-lingvoj franca, angla, germana, rusa kaj pola: www.akademio-de-esperanto.org/fundamento/universala_vortaro.html.

Tie ni trovas ekzemple plian trafon de "ideo" (mankas en la alfabeta listo de UV, krome nur en la Antaŭparolo) kaj la kunmetaĵon "streketo", kiu aperas nur unu solan fojon en la Fundamento, nome en tiu dua frazo de UV Enk.

177




Scropheln - stranga malsano mardo 31a de Majo 2011 je 12:06

Averaĝ-klera germano de la 21-a jarcento probable neniam aŭdis la vorton Scropheln, troveblan en la Universala Vortaro (UV 1893). Temas pri historie grava, sed nuntempe tre malofta malsano, per kiu kuracisto Z. instruas transskribon de latinaj medicinaj terminoj ...

Scropheln. Unue vi devas memori, ke Zamenhof intense lasis la malnovan germanan ortografion de antaŭ 1901. En la Antaŭparolo al la Fundamento de julio 1905 li skribas:

"... Tial la legantoj ne miru, ke ili trovos en la nacia traduko de diversaj vortoj en tiu ĉi libro (precipe en la angla parto) tute nekorektite tiujn samajn erarojn, kiuj sin trovis en la unua eldono de la «Universala Vortaro» [de 1893; A 4.2]. Mi permesis al mi nur korekti la preserarojn; sed se ia vorto estis erare aŭ nelerte tradukita, mi ĝin lasis en tiu ĉi libro tute senŝanĝe; ĉar se mi volus plibonigi, tio ĉi jam estus ŝanĝo, kiu povus kaŭzi disputojn kaj kiu en verko fundamenta ne povas esti tolerata [A 4.3]. ...".

De 1901 i.a. kutime c → k, de la plia ortografia reformo de 1996 ofte ph → f, kio donas al Scropheln la novan fasadon Skrofeln. En tiu formo vi trovas ĝin en Vikipedio kaj lernas, ke la moderna termino estas Skrofulose. Iam oni pensis, ke ĝi estas speciala formo de tuberkulozo, nuntempe oni opinias ĝin speco de alergio. Dum en la mez-epoko ĝi estis tre disvastigita, precipe ĉe infanoj, kiel la knabo sur la foto, ankaŭ la koncepto multe pli vasta, nia-epoke ĝi preskaŭ malaperis en centra Eŭropo. Samtempe malaperis la ĝenerala scio pri ĝi kaj pro tio la kono de la vorto ĉe averaĝ-klera germano de la 21-a jarcento.

Scrofula - skrofolo

skrofol' - scrofules | scrofula | Scropheln | золотуха | skrofuły, zołzy {MED}.

RE 1889 → MV 1889 → UV 1893, neniu alia trafo en la Fundamento. Etimologie probable de la latina scrofa + latina diminuitivo -ul + pluralo → scrofulae, "porkinetoj". Tre internacia vorto en la latinidaj, ĝermanaj kaj slavaj lingvoj de la mondo de Zamenhof, kiu povus sultan-facile forfali sam-kiel aliaj internaciismoj facile formeblaj laŭ la 15-a regulo sur la vojo de la Rusa-Internacia al la Universala Vortaro, se ... se ne okazus la vokal-ŝanĝo de internacia skroful-, tiel la formo en la (malsukcesinta) reform-projekto de 1894 kaj en Ido, al la Esperanto-tipa skrofol-, por eviti (ŝajn-) karambolon kun la esperanta sufikso -ul. Simila fenomeno de "falsaj parencoj" do kiel internacia *delfin kaj esperanta delfen-, postrestaĵo el la frua epoko de nia lingvo, transforma proceso, kiun oni hodiaŭ plej parte ne plu aplikas.

Kion pri aliaj malsanoj en la Fundamento? Du ni jam menciis, nome alergio kaj tuberkulozo. La unua estas oficialigita erst en la (ĝis nun lasta) 9-a Oficiala Aldono al la Universala Vortaro (OA) de 2007 kaj klarigita (nur) per difino:

alergi/o - Malsano kaŭzita de forta reago de la imunsistemo kontraŭ substancoj, kiuj normale estas sendanĝeraj, ekzemple manĝaĵoj, poleno, polvo k.s.

La duan oficialigis la Akademio jam en la 3-a OA de 1921 kaj difinis ĝin per tradukoj al franca, angla, germana, pola, hispana, itala kaj portugala, dum traduko al la rusa mankas:

178


http://de.wikipedia.org/wiki/Skrofulose


http://io.wikipedia.org/wiki/Skrofulo



tuberkuloz/o - tuberculose | tuberculosis | Tuberkulose | gruźlica | tuberculosis | tubercolosi | tuberculose

Kiel vi vidas, ni precipe lernas ion pri intervokala -z- anstataŭ internacia -s-. Tamen en UV ni trovas ne tiun jam en la epoko de Zamenhof pli konatan malsanon, sed la strangan skrofol'. Ĝin najbaras plia malsano niatempe plej konata el romanoj kaj rakontoj pri la "epoko de malkovroj", sed feliĉe apenaŭ plu el la praktika vivo, nome

skorbut' - scorbut | scurvy | Scorbut | цынга | szkorbut {MED} [RE - MV] -

malsano pro manko de vitamino C, je kiu suferis precipe maristoj. La vorto estas transskribita el latina scorbutus de neklara etimologio.

Kaj ankoraŭ plia malnova plago, infekta febro atakante precipe infanojn:

morbil' - rougeole | measles | Masern | корь | odra {MED}

RE - MV, de latina morbilli, morbus = malsano plus latina diminuitivo -il plus latina pluralo -i. Notu, ke Zamenhof lasis la "falsan parencon" je -il kaj ne ŝanĝis al ekzemple -el (-i- → -e-) kiel en delfeno.

Ĉu sufiĉe do historietoj kaj rakontoj pri medicinaj terminoj en la Fundamento? Fakte mi planis trilogion, sed verdire estas multe pli da materialo el la profesia mondo de kuracisto Z. Foje li eĉ rekte raportas pri siaj spertoj:

infekt' - infecter | infect | anstecken | заражать | zaraźać. — infekti - infecter | infect | anstecken | заражать | zarażać [FE 39].

o infekta ― Post infekta malsano oni ofte bruligas la vestojn de la malsanulo [FE 39.6].

Atendante kvaran parton de trilogio-plus vi jam povas ĝoji, ke li ne estis reprezentanto de asekuro! Imagu, kion vi tiukaze legus en ĉi blogo!

Jen la unuaj du partoj:

• Sana Esperanto (pri la radiko san-)

• Kata medicino de kuracisto Z. (pri grek-devenaj medicinaj terminoj)

179

http://eo.wikipedia.org/wiki/Skorbuto

http://eo.wikipedia.org/wiki/Morbilo




Kata medicino de kuracisto Z. sabato 28a de Majo 2011 je 18:23

Kata- estas malnov-greka intensiga prefikso (el-, fin-), trovebla en multaj grek-latinaĵoj de la Fundamento (1905) aŭ ĉe Zamenhof: katafalko, katakombo, katalepsio, katalogo, kataplasmo ktp. Ni rigardu la medicin-rilatajn kata-vortojn. ...

La alfabete unua trafo en la Universala Vortaro de 1893 (UV) estas kataplasmo:

kataplasm' - cataplasme | poultice | Kataplasma | припарка | kataplazm {MED}. — [AK 1914] Umschlag, Pflaster.

La germana traduko estis ĝustigita al Umschlag, Pflaster en la Akademia Korekto de 1914 (AK). Ĝi kuris la kutiman vojon de la Rusa-Esperanta de 1889 (RE) tra la inversigo en la samjara Meza Esperanto-Germana (MV) al UV 1893. Ĝin tuj sekvas kataro:

katar' - catarrhe | catarrh | Schnupfen, Katarrh | насморкъ, катаръ | katar {MED}

Wüster, Zamenhof-radikaro, 192… sen AK (nuntempe en la germana apud Katarrh ankaŭ Katarr) laŭ

sama vojo RE � MV � UV. Same la sekva apartenas al tiu grupo:

katarakt' - cataracte (yeŭx) | cataract | Staar (Augenkrankheit) | катаракта | katarakta {MED}.

AK precizigis la anglan laŭ la modelo de la franca kaj germana al cataract (eye), por distingi la okul-malsanon de "grandega akvo-falo". Denove RE � MV � UV, neniu apliko en aliaj partoj de la Fundamento. La moderna germana ortografio estas "(grauer) Star", sed kompreneble ankaŭ ekzistas (kaj ekzistis en 1889 / 1893) en tiu lingvo la medicina fak-vorto Katarakt, mankanta en UV. Estas surprize, ke tia scienca internaciismo "atingis" UV, ĉar pro la "sultano kaj lia veziro" ni ja bone scias, ke de RE al MV estis forstrekita plej multaj radikoj, facile formeblaj laŭ la 15-a regulo (krome rusaj regionismoj kiel urjadniko). En MV kaj pro tio en UV kutime estas registritaj nur la dubaj kazoj diskuteblaj, sed ne klaraj, senproblemaj vortoj kiel "sultano". Sed tamen ja la simile senproblema katarakt'.

"Sed mi rapide rimarkis, ke pli bone estus, ke, en la komenco, la lingvo havu nur siajn plej necesajn elementojn, kaj ke mi lasu al la vivo, aŭ al kompetenta akademio, la zorgon plenigi la aferon", Zamenhof klarigis en 1910. Aha, kaj al tiaj elementoj apartenas "katarakt'" (!?) - mirinde!

180





http://de.wikipedia.org/wiki/Katarrh

http://de.wikipedia.org/wiki/Katarakt_%28Medizin%29



Dume la nerva malsano katalepsio, same jam en RE 1889 (каталепсія), ne estis transprenita en UV 1893, sed ja registrita en la 1-a Oficiala Aldono de 1909 - denove kun ne plu aktuala germana elinternaĵo "Starrsucht" anstataŭ la nuntempe pli kutima internaciismo Katalepsie.

Se ni vastigas nian serĉon al aliaj grekaj pseŭdo-sufiksoj, ni trovas la saman bildon. Jen la ekzemplo de hiper- (tro): Neniu medicina internaciismo kun hiper-, facile formebla laŭ la 15-a regulo, en la Fundamento, sed diversloke ĉe Zamenhof: hiperemio (troa sango-kvanto en organo, malo de anemio), hipermetropio (en oftalmologio: malklara vido de proksimaj objektoj), ambaŭ uzitaj en la fak-traduko "Kronika Katara Konjunktivito", publikigita en la Fundamenta Krestomatio (1904) kaj ambaŭ poste registritaj en la Plena Vortaro Esperanta-Rusa de 1909 (ER). Notinte la de li uzitan medicinan terminon hiperemio, kuracisto Zamenhof sisteme kaj laŭplane tuj samvortare enkondukis ties antonimon (terminon kun mala

signifo), nome anemio (ER 1909).

Kato, Lernolibro pri oftalmolo…

La faktoj estas evidentaj: Sciencaj grek-latinaj internaciismoj estas kaj Fundamentaj kaj ĉiukaze - sen spuro de dubo - Zamenhofaj.


Stanislavo diras: Bona artikoleto! Mi povas nur konfirmi, ke ĉiuj menciitaj grekdevenaj vortoj estas daŭre uzataj en la rusa, do estus facile komprenataj sentraduke ruslingvanoj.

Bernardo respondas: Dankon pro la afabla laŭdo kaj konfirmo pri la rusa, Stanislavo.

181




http://de.wikipedia.org/wiki/Katalepsie

http://de.wikipedia.org/wiki/Hyper%C3%A4mie

http://de.wikipedia.org/wiki/Hypermetropie






Sana Esperanto sabato 28a de Majo 2011 je 10:19

Jam delonge mi volis iom rakonti pri la multaj medicin-rilataj vortoj en la Fundamento. Ja Zamenhof estis kuracisto, eĉ se sen akademia grado de "doktoro de medicino". Sed, ho ve, estas tro da vortoj por kutim-longa artikoleto en Ipernity. Do, almenaŭ ni parolu pri unu sola, tamen plur-role specifa vorto ...

... nome pri san'. Ĝi estas kvazaŭ la alfa kaj omega de la Fundamento, ĝia komenco kaj fino. Kiel konate paragrafoj 2-4 de la Ekzercaro (1896) estas "Ekcercoj de legado". La unua pri-gramatika ĉapitro estas § 5 pri la difina artikolo. Ties sesa frazo tekstas "La patro estas sana". Ĝi estas pluevoluigita vortumo de la samcela instru-frazo el nia "Pra-Ekzercaro", nome el la Dua Libro de 1888 (DL): Diru al la patro, ke mi estas sana [DL 2]. En § 20 ĝi ankoraŭfoje aperas en la frazo: Se mi estus sana, mi estus feliĉa [FE 20]. Ankaŭ tio havas antaŭulon en DL: Se mi nur estus sana, mi estus tute kontenta [DL 5].

La Universala Vortaro (1893) de la Fundamento (1905) tradukas san' tiel:

Universala Vortaro, 1894 (ĝust… san' - sain, en santé | healthy | gesund | здоровый | zdrowy.

Sed kiel ofte, la Ekzercaro (1896) iom korektas, precizigas ĝin, aldonante la kroman anglan tradukon "well":

sana - sain, en santé | well, healthy | gesund | здоровый | zdrowy [FE 5].

Ne estas la unua korekto. san' jam aperas en la Unua Libro de 1887 (UL), apartenas do al niaj plej fruaj vortoj. Jen la tradukoj en la vortaretoj aldonitaj al la divers-lingvaj eldonoj de UL en la intersekvo de apero (rusa, pola, franca, germana, angla):

san - здоровый [1-a eld.] | здоровый [2-a eld.] | zdrowy | sain | gesund | sound, sane, healthy [pra-n-ro 5].

182









Kiel vi vidas, en la ses jaroj inter UL 1887 kaj UV 1893, Zamenhof aldonis al la franca "sain" krome "en santé" kaj forstrekis "sound" kaj "sane" en la angla, por en 1896 fine aldoni "well". Pola, rusa kaj germana tradukoj restis samaj en 1887, 1893 kaj 1896.

Tiom pri la komenco. Kion pri la fino? Nu, san' denove aperas en la plej lasta frazo de la Ekzercaro (§ 42.12). Ĝi kvazaŭ resumas ĉiujn instruojn pri vortfarado per longa listo de eblaj kombinoj de san' kun "sufiksoj", vd. la suban artikolon el la Apudmeta Inventaro. Ne ĉiuj estas tuj kompreneblaj sen kunteksto, ekzemple "sanulaĵo". Aliaj jam relative abunde troveblas en DL 1888, precipe en la traduko de "La Ombro (mirrakonto de Andersen')" (§ 17), ekzemple sano, saniĝi, malsano.

Nu, kuracisto (ne doktoro) Zamenhof certe pravis: Bona sano estas "A kaj O" de ĉio. Hans Christian

Andersen (1805-… Vivu longe kaj en sano [DL 19].

-----

Apudmeta Inventaro: san'

san' - sain, en santé | healthy | gesund | здоровый | zdrowy. — sana - sain, en santé | well, healthy | gesund | здоровый | zdrowy [FE 5]. — [UL] san - здоровый [1-a eld.] | здоровый [2-a eld.] | zdrowy | sain | gesund | sound, sane, healthy [pra-n-ro 5]. — La patro estas sana [FE 5.6]. — Se mi estus sana, mi estus feliĉa [FE 20]. Sano, sana, sane, sani, sanu, saniga, saneco, sanilo, sanigi, saniĝi, sanejo, sanisto, sanulo, malsano, malsana, malsane, malsani, malsanulo, malsaniga, malsaniĝi, malsaneta, malsanema, malsanulejo, malsanulisto, malsanero, malsaneraro, sanigebla, sanigisto, sanigilo, resanigi, resaniĝanto, sanigilejo, sanigejo, malsanemulo, sanilaro, malsanaro, malsanulido, nesana, malsanado, sanulaĵo, malsaneco, malsanemeco, saniginda, sanilujo, sanigilujo, remalsano, remalsaniĝo, malsanulino, sanigista, sanigilista, sanilista, malsanulista k. t. p. [FE 42.12]. — [DL 2] Diru al la patro, ke mi estas sana. — Se mi nur estus sana, mi estus tute kontenta [DL 5].

o sano ― Vi ankoraŭ tute perdos la sanon [DL 17]. Vivu longe kaj en sano [DL 19].

o saniĝi ― "Via reĝida moŝto jam komencis tute saniĝi!" respondis la ombro [DL 17]. "Via konata malsano de tro bona vidado estas perdita; vi saniĝis … [DL 17]. "Kiel!" pensis la reĝidino, "ĉu mi efektive saniĝis? … [DL 17].

o malsana ― Li estas morte malsana, li ne vivos pli, ol unu tagon [FE 31]. Venigu la kuraciston, ĉar mi estas malsana [FE 39]. — [DL 4] La ĉapisto ne venos, ĉar li estas malsana. — Li estas senespere malsana, kaj savi lin povas nur ia miregindaĵo [DL 13].

o malsano ― Post infekta malsano oni ofte bruligas la vestojn de la malsanulo [FE 39.6]. ― … la avo mortis je ia nekomprenebla malsano, havante la aĝon de dudek naŭ jaroj [DL 13]. Mi veturas en banejon, ĉar mia barbo ne volas kreski kiel ĝi devus, tio ĉi ankaŭ estas malsano, kaj barbon oni devas havi! [DL 17]. Ili venis en banejon, kie sin trovis multaj alilanduloj kaj inter tiuj ĉi unu tre bela reĝidino, de kiu la malsano estis tio, ke ŝi tro bone vidis, kaj tio ĉi estas tre danĝere [DL 17]. "Via malsano estas tio, ke vi ne havas ombron!" [DL 17]. "Via konata malsano de tro bona vidado estas perdita; vi saniĝis … [DL 17]. Tiu ĉi banejo estas vere por mia malsano la plej helpa! [DL 17].

183








o malsaniĝi — Elirinte el varma ĉambro sur la malvarman korton, ŝi malvarmumis kaj malsaniĝis [DL 15]. Fine li efektive malsaniĝis [DL 17]. … ne malsaniĝu hodiaŭ, kian [post 1889: kiam] ni volas je l' vespero festi nian edziĝon [DL 17].

o malsanulo ― Post infekta malsano oni ofte bruligas la vestojn de la malsanulo [FE 39.6].

o malsanulejo — [DL 11] Nia fidela servanto mortis en la malsanulejo.

-----

Daŭrigo de trilogio pri medicin-rilataj terminoj en la Fundamento kaj ĉe Zamenhof:

• Kata medicino de kuracisto Z. (pri grek-devenaj medicinaj terminoj)

• Scropheln - stranga malsano (pri latin-devenaj medicinaj terminoj)


184




Michael Lennartz diras: Mia revo estas granda reta vortaro, kiu spegulas ne nur (N)PIV-on, sed ankaŭ la evoluon de la lingvo tra diversaj versioj de PIV, la naskiĝon kaj fontojn de la unua apero de radikoj ktp. En tiu ankaŭ ĉi tiu via laboro trovus neston.

Bernardo respondas: Dankon Michael. Ankaŭ mi ŝatus havi tian "Historian Vortaron", ĝis nun ankoraŭ mankanta en Esperanto. Reinhard Haupenthal faris kelkajn prepar-laborojn, sed ĝis nun nenio publike aperis. Pri la radikoj uzitaj de Zamenhof ni tamen jam de 1927 disponas pri la "Zamenhof-Radikaro", ankoraŭ havebla ĉe UEA: http://www.ipernity.com/doc/37943/5034658. Pri la granda resto mankas komparebla verko.

Stanislavo diras: Interese estas, ke en la rusa la vorto "sana" ankaŭ uzatas, kvankam precipe en faka sfero. Ekz. plej malalta medicinisto nomiĝas "санитар" (sanitaro aŭ sanitarino), medicinista aviado - "санавиация"), senigado de infektoj en ejo - "санация", ktp.

Bernardo respondas: Dankon, Stanislavo. Kiel en la germana "Sanitäter":

http://de.wikipedia.org/wiki/Sanit%C3%A4ter.

HORVÁTH János András diras: Tre riĉa inventaro, interesa kaj utila legaĵo helpas la ekzercadon al ĉiuj. Pluraj apudmeta vorto pensigis min metante en frazo. Mi dankas al vi la artikolon kaj la eblon legi ĝin.

Bernardo respondas: Volonte, János András. Mi multe lernis pri la Fundamento verkinte la Apudmetan Inventaron. Ju pli mi okupiĝis pri ĝi, des pli mi ekestimis ĝin, eĉ se jen kaj jen estas mankoj. Rigardu ekzemple en UV 1893 je "respond' ":

respond' - répondre | reply | antworten | отв�чать | odpowiadać. — [respondi –mankas en FE 19-21] — „Estus tre bele,“ respondis la filino malĝentile, „ke mi iru al la fonto!“ [FE 19.1]. Kial vi ne respondas al mi? [FE 20.13]. „Jes, patrino“, respondis al ŝi la malĝentilulino, elĵetante unu serpenton kaj unu ranon [FE 21.2].

o respondo ― Ĉu li donis al vi jesan respondon aŭ nean? [FE 31.18]

o respond'ec' - responsable | responsal | Verantwortlichkeit | отв�тственность | odpowiedzialność — [AK] responsability.

"respondi" (kun la infinitiva -i) devus troviĝi en la lecion-fina vortlisto de § 19 ("... respondis la filino ĝentile ..."), sed tie ĝi estas forgesita, eĉ en la 2-a korektita eld. 1898 de la FE (!).

"respond'ec'", tiel la kunmetaĵo en UV 1893, dekomence estis fuŝa: la angla "responsal" probable tute nek ekzistas, nek iam ekzistis, sed estas fantazia formo (?). Ĝin la Akademiaj Korektoj de 1914 (AK) ĝustigis al "responsability". Sed la franca "responsable" ĝis hodiaŭ ne kongruas kun la ali-lingvaj tradukoj. Aŭ ĝi estas adjektivo "respondeca" aŭ substantivo "respondeculo". "respondeco" devus esti

185








http://de.wikipedia.org/wiki/Sanit%C3%A4ter



"responsabilité", kiel en germ., rusa kaj pola kaj post 1914 angla. Strange, ke AK pretervidis tion!

brilanto*pro diras: Eble vi scias, ke "sana" en la finna signifas "vorto" - do bone kongruas al via privortaj.. eseoj :)

Bernardo respondas: Ha, beleta koincido. Ne, Brilanto, tiun finnan vorton por "vorto" mi ne konis. Dankon pro la instruo!

brilanto*pro respondas: Hm.. momente mi legas librojn de Roman Schatz, kiu naskiĝis trans la Konstanca lago en Überlingen a. B. (dum mi en Überlingen a. R., nun urboparto de Singen/Htwl., kie Roman evidente ankaŭ loĝis dumtempe), konatiĝis 1986 en Berlino kun finnino, sekvis ŝin al Finnlando kaj nun estas la "plej fama germano en Finnlando". Li skribas ia. librojn pri Finnlando, pri sia kariero, reĝisoras en radio, televido ktp. - kaj tiel pontas inter la finna kaj germana humoroj kaj mondrigardoj.

Se vi havas eblecon (verŝajne troveblas en bibliotekoj aŭ kiel malmultekosta poŝlibro - mi mendis ĉe bookdepository.com, kiu sendas tutmonde sen afranko kaj iom malpli koste ol aliloke) konatiĝi kun lia mondo, povus esti interese al vi..

186





Verstoj, pudoj kaj desatinoj ĵaŭdo 14a de Julio 2011 je 18:36

Verstoj kaj pudoj estas historiaj rusaj mezur-unuoj, jen de distanco, jen de pezo. Ambaŭ el RE 1889. Dum versto fariĝis fundamenta, pudo (preskaŭ) perdiĝis kiel rusismo survoje al MV 1889 � UV 1893. ...

Pudo (пуд, pud) egalas proksimume al 16,38 kilogramojn. Ĝi estis uzita en Rusio kaj Ukrainio de la 12-a jarcento ĝis oficiala abolo en USSR en 1924. Nuntempe ĝi estas uzata nur plu en specifaj cirkonstancoj, ekzemple pri globhanteroj por sporto. Ŝajne ekzistas nur unu sola zamenhofa trafo de uzo en ekster-vortara, literatura teksto, nome en la traduko de la Revizoro (1907) [1]:

"... ĉiun kanajlon komerciston mi imposte devigos, ke li liveru po tri pudoj da vakso. Ho, mia Dio, mia Dio!"

Tiu afabla sinjoro, kiu estas tiel ekscitita, ke li erare tuj poste surmetas ĉapel-skatolon anstataŭ ĉapelon, do volas devigi siajn subulojn liveri preskaŭ funtocenton, ĉ. 50 kilogramojn, da vakso.

Pri versto UV 1893 instruas:

verst' - verste | verst | Werst | верста | wiorsta.

Iom strange, ke tia vorto, ĉiam nur adaptita el la rusa al la aliaj lingvoj, do vorto laŭ la 15-a regulo, eniris UV 1893 kaj ke ĝin ne trafis la sultano-sorto.

Ĝi de la epoko de Petro 1-a egalas al 1066,78 metroj, do iom pli ol kilometro. Ĝin ni trovas surprize ofte, ekzemple en la traduko de Kabe (1909) de la verko Patroj kaj Filoj de Turgenjev. Jen nur unu ekzemplo:

"... Li posedas, dek kvin verstojn de la gastejo, belan bienon de ducent kamparanoj, aŭ farmbienon de dumil “desiatinoj”. ...".

Uf, ĵus unu falŝtono klarigita, jen samfraze jam la sekva: desiatino. La kunteksto klarigas, ke devas temi pri iu mezur-unuo de spaco. Probable dumil desiatinoj estas sufiĉe granda, ĉar ja temas pri "bela bieno de ducent kamparanoj". Piednoto klarigas "Proksimume unu hektaro". Dankon, sed kiom estas hektaro?

Versto eĉ Fundamenta, pudo almenaŭ PIV-a, pri desiatino nenio, eĉ ne en la Granda Krause 1999. Sed Vikipedio helpas: desiatino (десятина) egalas al 2400 kvadrat-saĵenoj.

- Ho, ne, ne ankoraŭ alia!

- Trankvile, paciencu, ... kaj 2400 kvadrat-saĵenoj estas proksimume 1,1 hektaro (ha! s-ro Kabe pravis) aŭ precize 10925,3975 m². Hektaro do egalas al 10.000 kvadrat-metroj aŭ alivorte al 100 aroj.

- Vi ekfrenezigas min, Bernardo!

187

http://en.wikipedia.org/wiki/Pood

http://tekstaro.com/prenitutantekston.pl?nomo=la-revizoro

http://de.wikipedia.org/wiki/Werst

http://tekstaro.com/prenitutantekston.pl?nomo=patroj-kaj-filoj&id=e200011&ignorifremdajhojn=1&uzisignetojn=0&hazardo=taED8nPE&serchesprimo=%20verst#e200011

http://de.wikipedia.org/wiki/Alte_Ma%C3%9Fe_und_Gewichte_%28Russland%29

http://eo.wikipedia.org/wiki/Aro_%28mezurunuo%29

Hm, kiel klarigi pli facile. Do hektaro estas kvadrato de 100 metroj x 100 metroj. Eble vi imagas futbalan terenon. En internaciaj turniroj ĝi grandas 68 m x 105 m. Se vi imagas ĝin iom pli mallonga kaj kompense pli larĝa ...

- Ne, dankon, sufiĉas kun viaj frenezaĵoj.

- Jes, kara leganto, vi tute pravas. Pri mezur-unuoj oni povas perdi la kapon. Prefere ni trinku sesonan ĝilon da brando - por ke vi ne kredu, ke nur rusaj mezur-unuoj estas kap-rompiloj.

------

[1] Sed ja ankoraŭ en "El vivo de ĉukĉoj" kaj "La Ondo", vd. Tekstaron.

-----

P.S.: Jen ankoraŭ ĉiuj - se mi ne pretervidis iujn - dekunu mezur-unuoj el la Fundamento 1905 (tiujn pri tempo mi ellasas, ekz. sekundo, minuto, horo ktp.). Ne ĉiuj troveblas en la Universala Vortaro (UV 1893), kelkaj (metro, kilometro!) troviĝas nur en la Ekzercaro (FE) de 1896, kelkaj estas ie bone kaŝitaj (funto kaj kilogramo en UV ĉe "da"!). Kelkaj jam troviĝas en la Dua Libro (DL) de 1888 (kilometro). Mi pro tio citas el la Apudmeta Inventaro:

funt' - livre | pound | Pfund | фунтъ | funt. — funto - livre | pound | Pfund | фунтъ | funt [FE 31]. — Por ĉiu aĉetita funto da teo tiu ĉi komercisto aldonas senpage funton da sukero [FE 31.21].

o funt'o da viand'o - a pound of meat [UV da]

fut' - pied (mesure) | foot | Fuss (Mass) | футъ | stopa.

kilogram’ – kilogram'o da viand'o - ein Kilogramm Fleisch | килограмъ мяса | kilogram mięsa [UV da].

kilometro ― Tiu ĉi rivero havas ducent kilometrojn da longo [FE 32.8, mankas en UV]. DL 1888: Tiu ĉi rivero havas ducent naŭdek kvar kilometrojn da longo [DL 3.5].—

lod' - demi-once | half an ounce | Loth | лотъ | łut.

mejl' - mille (mesure itinéraire) | mile | Meile | миля | mila.

metro – Kvar metroj da tiu ĉi ŝtofo kostas naŭ frankojn; tial du metroj kostas kvar kaj duonon frankojn (aŭ da frankoj) [FE 14.11, mankas en UV]. Alportu al mi metron da nigra drapo (Metro de drapo signifus metron, kiu kuŝis sur drapo, aŭ kiu estas uzata por drapo) [FE 32.6].

stof' - stofe (mesure) | stofe (measure) | Stof (Hohlmass) | штофъ | sztof (miara).

uln' - aune | ell, yard | Elle | локоть | łokieć.

unc' - once | ounce | Unze | унція | uncya.

verst' - verste | verst | Werst | верста | wiorsta.


188


http://en.wikipedia.org/wiki/Gill_%28unit%29

http://tekstaro.com/


http://de.wikipedia.org/wiki/Stof#Raumma.C3.9Fe


David Snpro diras: Kutime oni uzas unupudan kaj dupudan pezilojn

http://marykuda.narod.ru/p14/i0007rp.jpg

Ankaŭ estis Eklezia Desjatino, la imposto kiu estis pagita al eklezio. La dekono de enspezo.

http://ru.wikipedia.org/wiki/

%D0%A6%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%

D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%82%D0

%B8%D0%BD%D0%B0

Bernardo respondas: Dankon, David. Sur la pezo en la foto, al kiu vi referencas, oni vidas la literon ф, do funto. Pro tio mi intertempe ankoraŭ aldonis aliajn mezur-unuojn el la Fundamento en P.S. Ili estas instruaj ne nur pri historiaj aferoj, sed precipe ankaŭ el terminologia vidpunkto. Nome preskaŭ ĉiuj estas samaj terminoj, kiuj tamen reprezentas malsamajn nociojn ("pudingo-vortoj"). Ekzemple la germana Stof (stofo) en Prusio egalis al 1,145 litroj (vorto, kiu mankas en la Fundamento!), en Bavario al 0,267 litroj. Oni neniam povas simple traduki ilin, sed ĉiam devas esplori, kion ili precize signifis dum difinita epoko en difinita regiono, regno aŭ ŝtato.

Kial entute la stranga stofo ja en la Fundamento, la multe pli necesa litro ne? Nu, litro estas normigita, internacia kaj facile formebla laŭ la 15-a regulo. Stofo servas nur kiel kontrasto al ŝtofo (Petro iam atentigis, ke la Fundamento precipe ankaŭ estas konstru-plano, kiel oni kreu terminojn).

Milokula Kato respondas: dekonaĵo en la Biblio.

David Snpro respondas: Jes

Bernardo respondas: Jes, David kaj MK, ankaŭ en la Biblio oni trovas multajn mezur-unuojn, ne plu rekte kompreneblajn, vd. ekz. Eliro 29,40:

[Jen tio, kion vi metos sur la altaron: ...] ... kaj por unu ŝafido dekonon de efo da delikata faruno, miksita kun kvarono de hino da elpistita oleo, kaj kvaronon de hino da vino por verŝoferi.

1 efo = laŭ PIV mezur-unuo por sekaĵoj, 36,4 litroj

1 hino = mezur-unuo por likvoj, ĉ. 6 litroj (PIV)

Eliro 16,36:

Kaj omero estas dekono de efo

1 omero = 1/10 efo = mezurunuo por greno k.s., ĉ. 3,5 litroj.

Stanislavo diras: Antaŭrevolucia mezuraro en Rusio prezentis veran "zooparkon" kun diversspecaj "bestoj" - rus- kaj fremddevenaj. Jen iom pri ilia stato en la fino de la 19-a jarcento

189





http://marykuda.narod.ru/p14/i0007rp.jpg

http://ru.wikipedia.org/wiki/%0B%D0%A6%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%25%0BD0%B0%D1%8F_%D0%B4%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%82%D0%0B%B8%D0%BD%D0%B0









(Zamenhofa tempo)..

Mezuroj de pezo. Plej fundamenta estis funt (409,512 gr).

Zolotnik - 96 dolej (ruse - dola, eo = parto) - 4,27 gr. 96 zolotnik = 1 funto.

Dola - 44,43 gr.

Lot - 12,8 gr (1/3 da funto).

Pud - 16 kg 380 gr 495 mg. 1 pud - 40 funtoj.

Berkovec - 163,8 kg (10 pudoj).

Mezuroj de areo. Desjatina - 1,09 hektaro.

Kvadrata versto - 1,138 kv. km.

Kvadrata milo - 55,762 kv. km.

Mezuroj de longo. Arŝin - 71,12 cm.

Verŝok - 4,445 cm. Do 1 arŝin = 16 verŝok aŭ 28 djujm.

Djujm - 2,54 cm.

Linija (eo = linio) - 2,54 mm. 1 djujm = 10 linioj.

Toĉka (eo = punkto) - 0,254 mm. Do 1 punkto = 0,01 linio aŭ 0,001 djujm.

Saĵenj - 213,36 cm. 1 saĵenj = 3 arŝin.

Versta - 1066,8 metroj. 1 versto = 500 saĵenj.

Mezuroj de enhavo. Vedro - 12,3 litroj.

Ŝtof - 1,23 litro. 1 vedro = 10 ŝtof.

Botelo vina - 0,76875 litroj. 1 vedro = 16 boteloj.

Botelo vodka (aŭ kruĉo milka) - 0,6149 litro. 1 vedro = 20 boteloj.

Sorokovka - 0,3074 litro. 1 vedro = 40 sorokovka.

Sotka - 0,123 litro. 1 vedro = 100 sotka.

Ŝkalik - 61,5 mililitro. 1 sotko = 2 ŝkalik.

Ekzistis ankaŭ multaj aliaj, malpli ofte uzataj mezuroj (ekz. entute estis 16 specoj de saĵenj). En Pollando estis permesite uzi pliajn mezurojn.

Mi esperas, ke tiu malgranda ekskurso estos utila por vi, karaj amikoj.

Bernardo diras: Dankon, Stanislavo. Tre interesa. Eble vi foje simple volas rapide ekran-ruli tiun artikolon: http://de.wikipedia.org/wiki/Alte_Ma%C3%9Fe_und_Gewichte. Mi vetas, ke averaĝa nuntempa germano eĉ ne konas kvin elcentojn el la tie menciitaj nomoj kaj mezur-unuoj. La sola hubo (Hufe, Hube - http://eo.wikipedia.org/wiki/Hubo - areo de agroj) havas ok diversajn signifojn laŭ la regionoj kaj epokoj (prusa, magdeburga, slava, flandra, frankonia, kulma hubo). Ĉiu malgranda germana ŝtateto, foje ĉiu unuopa foiro havis siajn propajn mezur-unuojn kaj kutimojn. Inverse la sama mezur-

190



http://de.wikipedia.org/wiki/Alte_Ma%C3%9Fe_und_Gewichte

http://eo.wikipedia.org/wiki/Hubo

unuo havis plej diversajn nomojn laŭ la regiono: Scheffel, Schaff, Schäffel, Simber, Sümber, Sümmer, Simmer (buŝelo, efo, ambaŭ en PIV).

Fidindega fonto de plago por historiisto ;-))

Stanislavo respondas: Ho jes, vera frenezajo :-). Rusio unuiĝis multe pli frue ol Germanio, do tio iom helpis unuecigi ankaŭ mezur-unuojn. Eble mi iam verkos similan artikolon pri il en eo-Vikipedio.

Bernardo respondas: Jes faru, Stanislavo. Certe interesa. Mi ne multe scias pri rusa historio, sed ŝajne la unuecigoj de la mezur-unuoj fare de Petro 1-a estis unu el liaj gravaj modernigaj projektoj (?).

Cetere ne malofte pez-unuoj, precipe por valoraj aferoj kiel arĝento, poste evoluis al mon-unuoj, ekzemple "marko" en Germanio aŭ taeloj en Ĉinio: http://www.ipernity.com/blog/bernardo/330999. Do oni povas rigardi mon-unuojn specifajn kazojn de mezur-unuoj.

Bernardo diras: Ha, ankoraŭ. La fama "laŝto", kontraŭ kiu la prezidanto de la Akademio John Wells tiel senscie kaj neadekvate polemikis (http://www.ipernity.com/blog/37943/151716), kompreneble ankaŭ troveblas en la supre menciita artikolo: "[Iama] mezur-unuo de volumeno aŭ pezo por sekaj varoj en norda Eŭropo" (tio probable estas pli bona ol tiu de PIV, kie precipe mankas la "iama" kaj laŭ kiu ĝi estas nur "brita"). Krome ĝi rilatas precipe la ŝarĝon de ŝipoj (de tie la nomo Last - ŝarĝo). Kaj jen la "tradukoj":

1 laŝto = 30 buŝeloj = 32,98 hl (Hamburgo),

1 laŝto = 16,69 hl (Danlando)

1 laŝto = 3000 kg (Bremeno kaj Hamburgo)

1 laŝto = 2000 kg = 2 tunoj (cetera Germanio)

191





Ĉu oni povas ofendi leĝon? sabato 23a de Majo 2009 je 08:37

"ofend-" estas vorto el la Universala Vortaro (UV) de 1894, kiu oficialiĝis kiel parto de la Fundamento de Esperanto en 1905. Sed kion ĝi precize signifas?

La teksto en la UV estas "ofend' offenser | offend | beleidigen | обижать | obraźać, krzywdzić". Bedaŭrinde, ĝi estas tre malklara elirpunkto. Franca kolego skribis "Almenaŭ la franca kaj la angla tradukoj de tiu radiko klare enhavas la sencon, inkluzive juran (ofendi leĝon, ktp.), por kiu mi uzas ĝin. En la franca, oni diras "offenser la loi" (ofendi la leĝon)". Male la germana ne kovras tiun sencon. Ne eblas diri "das Gesetz beleidigen", sed ja "das Gesetz verletzen". Ĉu do eblas diri "ofendi la leĝon" en Esperanto? Kaj laŭ kiu interpreta metodo oni eltrovas la "ĝustan" sencon de la esperanta radiko "ofend-"?

Se ni supozas, ke la regulo estus, ke iu senco devas troviĝi en ĉiuj kvin lingvoj samtempe (plej malgranda komuna minimumo), tiam oni ja povus "ofendi sentojn", sed ne "ofendi leĝon", ĉar tiu senco ne estas kovrita de la germana.

Broccatelli, Vortaro Esperanto…

Se ni supozas, ke la regulo estus, ke la plejmulto de la font-lingvoj decidas, ni jam scius "ofendi leĝon": franca: jes, angla: jes, germana: ne, rusa: ? pl: ? Estus iel kiel ĉe futbalo, ekzemple 3 : 2 aŭ 2 : 3.

Se ni supozas, ke la regulo estus, eĉ unu sola lingvo sufiĉas, tiam oni ja povas "ofendi leĝon", ĉar la franca havas tiun sencon. Krome aldoniĝas la demando, kiun francan, anglan, germanan, rusan, polan ni devas apliki: Ĉu la lingvojn de 1894, ĉu tiujn de 2009? Almenaŭ la germana intertempe forte ŝanĝiĝis multrilate kaj ofte ankaŭ semantike.

La ĝustan interpreton oni neniel povas trovi per apliko de iu asertita "logiko, komuna al la tuta homaro". Simile kiel en la ekzemplo de "grapolbombo" la fonto-lingvoj simple malsame klasifikas la mondon: Laŭ la franca "ofendi leĝon": jes, laŭ la germana: ne. Temas pri tradicio, ne pri logiko.

Rezulte: La simpla referenco al la UV de 1894 ne multe helpas, se oni ne liveras la ŝlosilon, kiel interpreti ĝin.

Se la Fundamento ne helpas, ni serĉas gvidon en aliaj fontoj, kutime do unue ĉe Zamenhof.

La japano Rihej Nomura kompilis mirindan verkon, nepre rekomendindan "Zamenhofa Ekzemplaro - La uzado de vortoj kaj la esprimoj el la verkoj de L.L. Zamenhof" (Nagoya: Nagoja Esperanto-Centro 1989). Ĉe Nomura troviĝas neniu Zamenhofa ekzemplo pri "ofendi leĝon".

Kabe, Vortaro de Esperanto 191…

De Smedt atentigas pri la difin-vortaro de Kabe 1910, 1911, 1925, 1984 (ĉiam senŝanĝa), ĉar ĝi estas la plej fidinda difin-vortaro de samepokulo de Zamenhof: "Montri malrespekton, malestimon al iu per agoj aŭ vortoj". Ĉe Kabe do kiel en la germana: Oni povas ofendi personon, sed ne abstraktaĵon kiel leĝon.

Inter 1910 kaj 1934 la senco ŝajne plivastiĝis:

192








Plena Vortaro (PV, 2-a rev. eld. 1934, 1-a 1930) donas jenajn difinojn:

Ofendi (tr). 1 Kolerigi aŭ ĉagreni iun malrespektante ties dignon: vi ... ktp. 2 Malrespekti, malobservi sciencan regulon aŭ veron: ofendi fonetikan leĝon; tio ofendas mian lingvan senton [z]; mi ankoraŭ ofendis la geografion (Kp MALOBEI, ROMPI, TRANSPAŜI, KONTRAŬI)

La Enciklopedia Vortaro de Wüster el la sama tempo (1923 ss) informas:

ofend-i f 2 beleidigen, verletzen (vgl. aflikti, lezi 2)

Tio tamen ne estas same klara kaj eksplicita kiel PV 1934 (nur "kp. lezi 2").

Ĉar PV fakte estis la tiama komuna bazo kaj ĉefa referenc-verko por vortaroj de multaj lingvoj, oni trovas la PV-uzon en diversaj vortaroj, ekz. en Butin, Esperanto-germana 1952 "(gegen etwas) verstoßen", en Michalski, Esperanto-pola 1959-1991 ("li ofendis gramatikajn regulojn") ktp., tamen ne en ĉiuj PV-tradukoj (ekz-e ne en la sveda de Nylen 1933).

Sed jam PIV 1970 revenas al la malvasta senco:

*ofendi (tr.) 1. Kolerigi aŭ ĉagreni iun, malrespektante ties dignon:

[sekvas ekzemploj]. 2. Malrespekti (senton): ~ ies pudoron; tio ~ mian lingvan senton [Z].

Kaj tiel same en PIV 2002 kaj PIV 2005 ĝis hodiaŭ. Kaj la nova generacio de vortaroj de la tipo Esperanto-xy-lingvo, kiuj baziĝas sur PIV plej parte denove fidele sekvas, ekzemple Broccatelli Esperanto-itala 1984, de Smedt Esperanto-nederlanda 2004 ktp.

Michalski, Vortaro Esperanto-P…

Fine de tiu promeneto ni do povas konstati: En la epoko de Zamenhof oni ne "ofendis leĝojn" laŭ la franca uzo. Tion oni faris nur ek de la 1920-aj jaroj kaj kun PV 1930/1934. Waringhien, tiom ofte draŝita pro asertita troa naturalismo kaj trofrancecemo, korektis tion en PIV 1970 kaj regvidis al Zamenhofa uzo. La naciaj vortaroj iom post iom sekvis kaj sekvas

Nun venas junaj entuziasmuloj kaj kreas Retan Vortaron. Kiel bazon ili volas uzi PIV-on, sed SAT ne donas la permeson, sed ja donas la permeson uzi PV-on de 1930/1934. La ReVo-uloj strebegas "malfrancigi" kaj "tutmondigi" ReVo-n, sed daŭre instruas pri "ofendi" ... la "francecan" uzon de "ofendi regulon", eĉ "ofendi geografion"! Precize la stato de 1930! Pro la novaj teknikaj eblecoj, juna generacio ricevos la staton de 1930 sur la mobilaj telefonoj, modernaj retaj vortaroj kiel la nova nepala vortaro de Razeno (2008) ekzemple aŭtomate referencas al ReVo kaj do baze al PV de 1930 ktp.

Petro de Smedt, Vortaro nl-eo-…

Pri kio mi volas atentigi vin?

1. Estas kurioza fakto, ke moderna tekniko resendas nin enhave al la "mezepoko" de Esperanto, nome al la 1920-aj jaroj.

2. La "ĝusta" interpreto de la Fundamento neniel estas klara aŭ evidenta, precipe ne la interpreto de la seslingva listo Esperanta - franca - angla - germana - rusa - pola de la Universala Vortaro de 1894.

193





http://www.ipernity.com/home/janosandras�







http://www.reta-vortaro.de/revo/

http://reta-vortaro.de/revo/art/ofend.html#ofend.0i


3. Teoria studo, kiel ekstrakti la "ĝustajn" precizajn signifojn el tiu vortlisto ĝis hodiaŭ mankas.

4. Nura vortlistoj de la tipo "ofendi - offend" aŭ "offend - ofendi" ne nur ne helpas ĝuste paroli Esperanton, sed eĉ estas misgvidaj kaj erarigaj - precipe por komencantoj.


V I Z I László* diras: Surbaze de tiaj aspektoj de nia lingvo ĉia ekzameno estas komedio. Kiel mi sciu, kiel oni cecidos pri mia rezulto en ia ekzameno? Ja ĉiu ekzamenanto decidos laŭ sia propra gusto. Similaj ekzemploj abundas.

Esperanto certe devus havi ununuran oficialan gramatikan regularon, kaj ununuran oficialan difin-vortaron (semantikan vortaron), ĉar sen ili oni ne povas paroli pri scio aŭ nescio, nur pri gustoj. Tiel la aspekto de Esperanto estas malserioza.

"Ofendi leĝon" ankaŭ por mi estas tute evidenta esprimo, sed mi ne kuraĝas ĝin uzi, ĉar mi scias, kelkaj priridus min. Tial mi uzas: "malobservi leĝon" kaj "malobei leĝon". Sed miaj lernantoj estas senhelpaj, ĉar ĉiun ekzistantan esprimon neniel mi povas instrui al ili, kaj tiujn nuancojn neniel oni povas klare trovi en ĝenerale uzataj vortaroj.

Bernardo respondas: Ĉu eble "ofendi leĝon" por vi estas "tute evidenta esprimo", ĉar vi eble pensas pri la hungara "megsért"? Sed Szerdahely / Koutny, Hungara-Esperanta Vortaro 1996, ja tute fidele kaj ĝuste informas "megsért 1. ... 2. (érzelmileg) ofendi, aflikti; 3. (közrendet) rompi, atenci, malobservi, malobei". Ĉu tio ne estas tute kaj modele klara? Almenaŭ multe pli klara ol la nura "offenser ofendi" de la Granda Vortaro Franca-Esperanto de Le Puil / Danvy 1992 aŭ la same nuda "offend ofendi" de la Wells-listo. Do, la hungaraj lernantoj ja disponas pri vortaro, kie ili povas klare trovi la ĝustan (modernan) uzon.

Mi rekomendas: 1. Tre frue alkutimiĝi lernantojn al laboro kun PIV 2002/2005. Ili devas koni ĝin kaj perdi la "naturan" hezitemon, eĉ "timon" konstante konsulti ĝin. 2. Malfidi al ReVo: Ĝi retrokatapultas uzanton en la esperantan mezepokon.

V I Z I László* respondas: Mi emfazis, ke mi ne uzas "ofendi" en tiu senco, mi nur asertis, ke tia uzo estus ja "logika", ĉar kiu malobservas/malobeas la leĝon, tiu certe "malrespektas" ĝin, kaj ofendi signifas ĝuste konkretiĝon de malrespekto.

Aliflanke ni jam konsentis, ke lingva logiko diferencas de "simpla" logiko, do mia noto ne estis diskuto, nur rimarko.

Uzi PIV-on por instruado oni povus malfacile, ja neniu lernanto oferus monon (tiom multe) por ĝi, kaj mi neniam ellasus mian ekzempleron el miaj propraj manoj. Eble vi tro alte taksas la kapablojn, kaj precipe la diligentecon de la lernantoj. En Hungario plej multaj lernas ne pro entuziasmo, sed por akiri diplomon.

Lernantoj eĉ "Szerdahelyi" vortaron ne havas, nur "Pechan".

Bernardo respondas: Jes, László, vi pravas, ĝi estas "logika" en la senco de "ekzistas semantika rilato". Mi konsentas, ke ni konsentas.

Kompreneble ankaŭ mi ne postulas, ke la lernantoj aĉetu PIV-on, mi pruntedonas mian. Ke ili eĉ ne uzas la vortaron de Szerdahelyi mi jam "antaŭtimis". Pechan

194

http://www.ipernity.com/home/brilanto�









baze ja ankaŭ estas Plena Vortaro kun Supl. (1954). Nu, ili almenaŭ eksciu, ke ekzistas pli ol tio.

Fine estas tute normale en ĉiu lingvo-kurso (ankaŭ de aliaj lingvoj), ke nur malmultaj restas kaj fariĝas aktivaj parolantoj de la lernita lingvo. Se mi vidas, kiom malmultaj kolegoj en mia laborejo aŭdacas diri simplan frazon en la angla post minimume ok aŭ naŭ jaroj da lerneja instruo ... nekredeble!

Fernando Maia Jr. diras: Bernardo, mi konsentas, ke ofendi leĝon ne estas la plej pura esprimo. Sed mi trovas ĝin akceptebla, ĉar ĝi entenas bonan metaforon laŭ mi. Mi tuj komprenus tiun esprimon, kvankam ĝi ne estas tiel komuna en la portugala (same mi komprenus vundi leĝon). Sed vundi kaj ofendi laŭ mi povas enteni tiun signifon, ke la ofendo/vundo eble ne estis vola, dum alia esprimo kia ataki leĝon signifus voloplenan agon.

Nu, kvazaŭ-metaforoj aŭ "per-asociaj" uzoj.

La ceteraj komentoj viaj estis tre pravaj, inkluzive la lastaj vortoj.

Bernardo respondas: Dankon, Fernando. Laŭ PIV 2002 lezo 2: Damaĝo, kaŭzita al ies rajtoj, propraĵoj kc. lezi 2: ... lezi ies rajtojn. Jes metaforoj, tamen vundi ĉi-kuntekste prefere ne. Kial ne simple sekvi la modelojn kaj rekomendojn de PIV pri tiu punkto? Malgraŭ ĉiuj (ofte tro facil-animaj) kritikoj, ĝi baziĝas sur longa tradicio (lezi jam en Wüster 1923 ss, vd. en la teksto, do estas centprocente ĉerpita el la literaturo kaj ne "inventita" de Wüster). Miaopinie estas superflue ĉion ĉiam denove voli reinventi.

Cezar (Kaiser)pro diras: "Ofendi la leĝon" sonas strange por esperantisto, sed estas ne nur nelogika esprimo, sed ankaŭ konciziga. Oni povas rigardi la esprimon elipso. Ofendi la leĝ(donant)on. Do tiaj ofte uzataj esprimoj estas ankaŭ metodo por ŝpari tempon kaj parolenergion. Regurdaĵoj de konataj faktoj tiel eviteblas. Tamen mi ofte evitas tiajn esprimojn en Esperanto, ĉar mi ne scias, ĉu jam ekzistas komuna opinio pri tio. En ĉiu kazo ni devas esti tre atentemaj, se ni juĝas tiajn esprimojn. Ili ofte ne estas tiom nelogikaj, kiom ni supozas unuamomente. Laborlingvoj sen metaforaj parolturnoj tute ne imageblus. Koncizigoj de koncizigoj tie estas ĉiutaga fenomeno, eble ne tre racia metodo, sed tre efektiva metodo por ŝpari tempon: Mr.Doolittle sur konstruejo de loĝdomo ridindigus sin, se li dirus ekz.. Tre ŝatata sinjoro Miller, bonvolu doni al mi la martelon. Tie oni diras simple. 'La martelon!' La emfazan gradon de tiu peto substrekas la laŭa mieno de la petanto:).

Petro Desmet' diras: Kio mankas en diversaj opiniesprimoj, minimume se la ideo estas "ke tia uzo ne estas bona", estas: se ni ne rajtas diri tiel.... kiel ni diru do? Mi supozas ke ofte oni uzos "respekti" (ne respekti do! anst. ofendi; aŭ eĉ malrespekti). Ĉiuokaze lau PIV2005 oni uzu ofendi nur rilate al persono, se mi bone komprenis (mi ne tre longe pripensis). Mi komprenus la frazon "ofendi leĝon"... do akceptus ĝin... sed eble pensus ke temas pri malzorga (tre ofta! tre ofta! tre ofta! eĉ... regula!) parolado?

Cezar (Kaiser)pro diras: Certe vi pravas, sed la homoj ne parolas tiel, kiel gramatikistoj deziras tion:). (Tial ni

195






bezonus alian E-popolon:). La leĝon ofendi oni ne vere povas, sed la leĝdonantojn, kiuj rigardas sin kiel la leĝo, do certa moko aŭ troa ŝtatfideleco kunsvingas en la parolesprimo, ĉu? Mi uzas la parolturnon nur ironie.

Bernardo respondas: Jes, Petro, vi pravas - "ofendi la leĝon" nuntempe estas simple malbona stilo, nome francismo aŭ latinidismo, ĉar laŭ PIV 2002/2005 same kiel laŭ Kabe oni (principe) nur povas ofendi iun, ne ion. Estas plia ekzemplo, kiel PIV "malfrancigis Esperanton" kompare al PV 1934. Laŭ PIV 2002 la ĝusta vorto sekvas la germanan metaforon: "* rompi 4 Fari, ke io ne plu havu efikon: ~i sian promeson (Z), sian vorton (Z), kontrakton (Z), negocon; ~i la Fundamenton (Z), ~i la leĝon [!], la sabaton -> malobservi, transpaŝi." Perfekte laŭ la germana modelo: sein Versprechen brechen, sein Wort brechen, das Gesetz brechen. "rompi la sabaton" = mallongigita esprimo por "rompi la preskribon / leĝon de la juda religio, ke oni ne laboru dum sabato".

Kaj PIV 2002 ja ankaŭ indikas (preskaŭ-) sinonimojn: malobservi, transpaŝi la leĝon kaj plue ekzistas malrespekti, malobei la leĝon kaj eble ankoraŭ pliaj. Do tuta listo de sinonimoj. Ke oni tamen foje legas la laŭ PIV malbonan "ofendi la leĝon" estas, aŭ ĉar parolantoj de latinidaj lingvoj aŭ de la angla simple paŭsas siajn kutimojn, t.e. transprenas la pli vastan semantikan kampon de to offend, offenser ktp. al Esperanto, aŭ ĉar ili sekvas neklarajn vortlistojn kiel tiuj de Wells aŭ ĉar ili sekvas iun el la multaj malnovaj PV-klonoj kiel ekzemple Michalski. La (franca) kolego, kiu atentigis min pri la temo havas pli ol 75 jaroj kaj esperantiĝis sub la gvido de PV 1934, mi sub la gvido de PIV 1970. Li estis tute surprizita, ja ŝokita, ke "ofendi leĝon" laŭ la nunaj PIV-oj estas malrekomendinda (kaj arde defendis "ofendi").

Bv. noti, ke "rompi" estas same Fundamenta vorto kiel "ofendi" (kaj same neklaras la preciza signifo laŭ la Universala Vortaro: romp' rompre, casser | break | brechen | ломать | łamać). Bv. noti plue, ke kaj rompi kaj ofendi estas same "logikaj" aŭ (pli ĝuste) "mallogikaj" - rompi laŭ la germana kaj Zamenhofa tradicio, ofendi laŭ la frangla / latinida tradicio. 'stas interkonsento, konvencio, ne logiko. Sed - bedaŭrinde - la konvencion oni ofte ... rompas, malobservas, malrespektas, malobeas, ne sekvas, transpaŝas, lezas, ignoras, eĉ, sed prefere ne, ofendas aŭ vundas.

Petro Desmet' respondas: Mi preferus diri. la gramatikistoj priskribas lingvon kiel ili deziras ke ĝi estu.... Kaj homoj nur pli malpli zorge parolas. Cetere mi rimarkis ke en tiu kazo de obeo aŭ neobeo de leĝo oni uzas fakte nur verbojn figure, verbojn kiuj normale rilatas al homoj: obei, sekvi, peki kontraŭ, observi .... Cetere, pri ĉiu radiko en la U.V. oni povus longe diskuti, kaj ankaŭ eĉ faris tion. Ekzemple la uzo de "trovi" en Mi trovas ŝin bela..... estas nepre diskutebla, kaj verŝajne eĉ ne sankciita de la Fundamento (Kabe mencias ĝin, kiel duan signifon: opinii iun ia). (skribita responde al Cezaro).

V I Z I László* diras: Laŭ "filozofia logiko" certe malobei estas la plej klara esprimo, ja regulo/leĝo estas konstanta ordono, kaj ordonon oni malobeas. Ni preferu eble tiun varianton..

La vorton "rompi" mi ne memoras renkonti en tiu senco, kvankam laŭ la hungara lingvo ĝi estas komprenebla "megszegni a törvényt".

Petro Desmet' respondas: Tre interesa demando por plia pensado. Sed tia estas lingvoj! Mi bezonis kvar jarojn por finfine trovi ĝustan nederlandan tradukon por la fundamenta "krispo". Mi aldonas

196





la -o pro la fakto ke la nacilingvaj tradukoj en U.V. estas substantivoj. Eĉ la piv-istoj (Goninaz) eĉ en la franca ne plu konas la ĝustan signifon (Goninaz vidas en ĝi, lau la nuntempa Petit Larousse iun francan (aĉan) manĝon).

V I Z I László* respondas: Vi (aŭ Goninaz) konfuzmiksis "krispo" kun "krespo".

brilanto*pro respondas: Se jam vortaristoj aŭ gramatikistoj konfuziĝas - kion diri pri "ordinaraj" homoj..?

Bernardo respondas: Ne, ne Robert, ne kredu ĉiun rapidan nepripensitaĵon de László. Ne temas pri konfuzo inter la patkuko "krespo" (ne-Fundamenta vorto, france crêpe) kaj la Fundamenta "krisp' fraise | ruff | Krause, Gekröse | брыжи, брыжейка, курчавость | kreza", sed nur pri la ĝusta interpreto de tiu "krisp' ...". Kaj la franca kaj la angla tradukoj estis korektitaj de la Akademio jam antaŭ la unua mondmilito (sed publikigita erst en 1922), vd. la Akademian Vortaron. La mallonga versio estas: ondoforma kolumo laŭ la modo de la renesanco ([Hals-]Krause) iom similas al ondoformaj intestoj (Gekröse). La moderna franca uzo nur plu celas la manĝaĵon faritan el tiuj intestoj (al tiu alludas Petro per "iu franca (aĉa) manĝo"). Multe pli detale kaj pli bone legu en la artikolo de Petro: Fundamentaj Ŝtonoj de Falpuŝiĝo!.

Kaj kion fari "ordinaraj homoj"? Ili precipe malfidu al la modaj kriĉoj, ke tio aŭ jeno estus "kontraŭfundamenta". La seslingva vortlisto de la UV neniel estas evidenta kaj facile interpretebla. Jam antaŭ 100 jaroj dekoj da plej spertaj esperantistoj en la tiama Lingva Komitato (la nuna Akademio) penis eltrovi la "ĝustan" interpreton. Kaj plej ofte "ordinaraj homoj" trovas la rezulton de tiuj jardekoj de pripensado kaj interpretado simple konsultante PIV-on. Oni nur devas ja konsulti ĝin.

Cyril Brosch diras: Malfrua aldono: Mi ne povas prijuĝi la rusan vorton, sed la polaj "obraźać, krzywdzić" kongruas kun la germana "beleidigen", ili ne estas aplikeblaj al la kunteksto de leĝo.

Bernardo respondas: Dankon, Cyril, tre interese. Bone, ke fine iu kontribuas, kiu kompetentas pri la pola. Ĉu eble pro tio ni trovas la malvastan sencon en la difin-vortaro de la pol-lingva Kabe? (Cetere iom kiel distanca ŝako tie ĉi: la venonta movo okazas nur post 15 monatoj ;-))

Cyril Brosch respondas: Mi intertempe kontrolis en kutima rusa vortaro: "malobei (leĝon)" estas kaj en la rusa kaj en la pola /naruŝa-t/-ć/ (hehe, bone, ke ili estas tre similaj), dum la rusa обижать/обидеть kiel la polaj vortoj ekvivalentas al la malvastsenca germana.

Mi pensas, ke la atesto de la tri lingvoj, kiujn Z konis plej bone, sufiĉas por fiksi la sencon de ofend' kiel malpli vastan ol la angla kaj francaj tradukoj. Ĉu Z havis alian eblecon ol uzi tiujn pli vastajn vortojn? Eble li ne plene konsciis pri la kromaj uzoj.

197

http://www.ipernity.com/home/dave_sn�



http://www.ipernity.com/home/dave_sn�





http://www.akademio-de-esperanto.org/akademia_vortaro/index.html?serchas=1&tt=1243652786&ve=krisp&vg=-&vr=jes&vp=jes&vs=jes&vm=jes&vl=jes&vf=jes&vk=jes&va=1&tradukofr=1&tradukoen=1&tradukode=1&tradukopl=1&tradukoru=1&tradukoes=1&tradukoit=1&tra

http://www.akademio-de-esperanto.org/akademia_vortaro/index.html?serchas=1&tt=1243652786&ve=krisp&vg=-&vr=jes&vp=jes&vs=jes&vm=jes&vl=jes&vf=jes&vk=jes&va=1&tradukofr=1&tradukoen=1&tradukode=1&tradukopl=1&tradukoru=1&tradukoes=1&tradukoit=1&tra




198


Trovante en unu eldono alian tradukon ol en alia ... sabato 5a de Novembro 2011 je 12:28

Laŭ la Fundamentaj Gramatikoj kaj la Universala Vortaro, la vorteto ol servas en komparacioj: pli blank'a ol neĝ'o (§ 3 FG). Sed la Ekzercaro (FE) kaj la Antaŭparolo (A) konas ankaŭ alian uzon ol nur tiun. ...

§ 3 FG en ĉiuj kvin referenc-lingvoj, UV, idente la vort-listo fine de § 10 FE kaj ne malpli ol 16 (!) ekzemplo-frazoj en FE instruas, ke ol rolas en komparacio: pli ... ol aŭ malpli ... ol. Sed tamen ni devas ĉiam interpreti la tutan Fundamenton, inkluzive de la Antaŭparolo kaj la Ekzercaro. Kaj jen kion ni trovas:

... trovante en unu eldono alian tradukon ol en alia, la uzanto ne havus la certecon, ke mi morgaŭ ne faros ian alian ŝanĝon, kaj li perdus sian konfidon kaj apogon [A 4.6]. ―

Kiam vi venos al mi, li jam antaŭe diros al mi la veron (aŭ li estos dirinta al mi la veron; aŭ antaŭ ol vi venos al mi, li diros al mi la veron) [FE 24.6].

Evidente tie ĉi ne temas pri komparacio (en unu eldono alia traduko ol en alia, antaŭ ol vi venos). Ĉu do kontraŭ-Fundamentaj frazoj en la Fundamento? Tio laŭdifine ne ekzistas. Laŭ la Bulonja Deklaracio ni sekvu (ĉiujn) "regulojn kaj modelojn donitajn en la Fundamento". Kontraŭdiro ekzistus nur, se ni subkomprenas iun "nur", legante § 3 FG, UV kaj § 10 FE. Tio estas ofta miskompreno en diskutoj pri ĝusta interpreto de la Fundamento. Unue ni do konstatas, ke eksplicita "nur en komparacioj" ne ekzistas. Due en la franca la aldono "(dans une comparaison)" nur disambiguigas la plursencan francan que, kiu ja ankaŭ povas esti tradukita per ke. Do ankaŭ el tio ni ne povas konkludi iun "ol nur en komparacioj".

Anstataŭe ni devas peni meti ĉiujn eksplicitajn regulojn kaj maleksplicitajn modelojn en iu harmonia sistemo senkontraŭdira. PIV solvis tion tiel, ke ĝi konstatis la malsamajn uzojn de ol kaj unue klarigas ĝin tre abstrakta:

• ol. Konjunkcio, esprimanta diferencon.

Poste ĝi en 1 traktas la uzon de (mal)pli ... ol, pri kiu ni ne havas dubojn laŭ la Fundamento. Sed en 2 sekvas: "por enkonduki diferencon inter du ebloj, ecoj k.s." - kio klarigas en unu eldono alia traduko ol en alia (la ekzemplo bedaŭrinde mankas). En 3 venas la subgrupo "por signi diferencon de tempo: antaŭ ol vi venos al mi ..." (la ekzemplo bedaŭrinde signita nur Zamenhofa, dum ĝi estas Fundamenta). Finiĝas per ankoraŭ kvara subgrupo (ol ke, ol kiam ktp.).

Ĉio ĉi ŝajnas al mi tute lojala al kaj neriproĉebla el la vidpunkto de la Fundamento. La ekzemplo kun antaŭ ol cetere estas nenio nova. Ĝi precize tiel troveblas jam en la 1-a eldono de la Ekzercaro de 1894. Eĉ pli: Simila konstruo ni jam povas legi en la antaŭparolo al la Dua Libro de 1888:

"Antaŭe ol fini la antaŭparolon, mi permesas al mi ripeti ankoraŭ la peton, kiun mi jam esprimis en mia unua verko [Unua Libro de 1887] ...". Kaj plie:

D-ro S*, kiu skribas sub la nomo de d-ro Esperanto, estas tre modesta en siaj postuloj kaj proponas sian lingvon al la publika kritiko tra la tempo de unu jaro, antaŭ ol li donos al ĝi la finan formon.

199







Kaj jen surprize multaj ekzemploj por la "diferenco inter du ebloj, ecoj k.s." el la Dua Libro (DL 1888), nia "pra-Ekzercaro":

• La malsupra parto de tiu ĉi domo estas alie kolorita ol la supra [DL 14].

• En la varmegaj landoj la suno radias alian varmegon, ol ĉe ni [DL 17.1.1].

• Mi intencas fianĉiĝi, mi povas nutri pli ol unu familion! [DL 17].

• Ŝi tuj ekvidis, ke la nova veninto estas tute alia persono, ol ĉiuj ceteraj [DL 17].

• Tio ĉi estas vere io tre multekosta, sed mi amas vivi alie ol ĉiuj! [DL 17].

Mirinda persistemo kaj neŝanĝemo de Zamenhof, eĉ se tiu funkcio de ol trovis nur magran esprimon en la Fundamento.

------

La artikolo el la Apudmeta Inventaro pri ol:

ol - que (dans une comparaison) | than | als | ч�мъ | niź. [AK 1914] чем (при сравнит, степени).

ol - que (dans une comparaison) | than | als | ч�мъ | niź [FE 10]. —

• Le „que” du comparatif se traduit par ol ... Ex.: pli blank'a ol neĝ'o ― plus blanc que neige [FG 3-fr].

• The word „than” is rendered by ol, e. g. pli blanka ol neĝo, „whiter than snow” [FG 3-en].

• Das Wort "als" heißt ol. Z.B.: pli blank'a ol neĝ'o, weißer als Schnee [FG 3-de].

• слово „ч�мъ” переводится ol. (Прим.: pli blank|a ol neĝ|o б�л�е сн�га) [FG 3-ru].

• wyraz „niż” tłomaczy się przez ol. Przykład: Pli blank/a ol neĝ/o bielszy od śniegu [FG 3-pl].

Ol [FE 3]. —

1. ... trovante en unu eldono alian tradukon ol en alia, la uzanto ne havus la certecon, ke mi morgaŭ ne faros ian alian ŝanĝon, kaj li perdus sian konfidon kaj apogon [A 4.6]. ―

2. Lakto estas pli nutra, ol vino [FE 10.15].

3. Mi havas pli freŝan panon, ol vi [FE 10.16].

4. Ne, vi eraras, sinjoro: via pano estas malpli freŝa, ol mia [FE 10.17].

5. Du homoj povas pli multe fari ol unu [FE 12.1].

6. La sepan tagon de la semajno Dio elektis, ke ĝi estu pli sankta, ol la ses unuaj tagoj [FE 12.15].

7. Mia frato diris al Stefano, ke li amas lin pli, ol sin mem [FE 18.13].

8. Fluanta akvo estas pli pura, ol akvo staranta senmove [FE 22.1].

9. Mono havata estas pli grava ol havita [FE 22.12].

10. Pasero kaptita estas pli bona, ol aglo kaptota [FE 22.13].

200



11. La reĝido konsideris, ke tia kapablo havas pli grandan indon, ol ĉio, kion oni povus doni dote al alia fraŭlino, ... [FE 23.3].

12. Kiam vi venos al mi, li jam antaŭe diros al mi la veron (aŭ li estos dirinta al mi la veron; aŭ antaŭ ol vi venos al mi, li diros al mi la veron) [FE 24.6].

13. Laŭ la projekto de la inĝenieroj tiu ĉi fervojo estas konstruota en la daŭro de du jaroj; sed mi pensas, ke ĝi estos konstruata pli ol tri jarojn [FE 25.10].

14. Li estas morte malsana, li ne vivos pli, ol unu tagon [FE 31.7].

15. La ekstero de tiu ĉi homo estas pli bona, ol lia interno [FE 31.13].

16. Liaj lipharoj estas pli grizaj, ol liaj vangharoj [FE 31.25].

17. Rekta vojo estas pli mallonga, ol kurba [FE 33.10].

18. Urbanoj estas ordinare pli ruzaj, ol vilaĝanoj [FE 37.3].


Andreas Kueck diras: Bernardo, vi skribas: "Sed tamen ni devas chiam interpreti la tutan Fundamenton, inkluzive de la Antauparolo kaj la Ekzercaro."

Bonvole priatentu, ke koncerne siajn gramatikon kaj lingvostilon la Antauparolo per si mem ne estas senpere lingvonormiga (sed nur ne-rekte, nome kiel ekzemplo de la lingvostilo de Zamenhof). Komparu, kion Velger trafe skribis en chapitro 5.1.1 de siaj "Kontribuoj al la norma esperantologio": "El A11.2 [...] evidentighas, ke la Antauparolo estas legho kaj apartenas al la Fundamento. Tamen ghi lau sia celo ne estas senpere lingvonormiga (gramatika, vortenkonduka), sed 'metagramatika' kaj institucia regularo. Krome, lau A11.2 kune kun A11.1 ghiaj 'ideoj' - do ne ghia lingvo! - ricevis leghan sankcion."

Konkrete: Via unua citajho ("... trovante en unu eldono alian tradukon ol en alia ...") ja fontas el la verketo "Fundamento de Esperanto", sed nur pro chi tio ghi ne estas Fundamenta koncerne siajn gramatikon kaj lingvostilon. Koncerne lingvostilon kaj gramatikon validas jeno (citita el la Antauparolo; oni notu la minusklon komence de "fundamento"): "Lau silenta interkonsento de chiuj esperantistoj jam de tre longa tempo la sekvantaj tri verkoj estas rigardataj kiel fundamento de Esperanto: 1.) La 16-regula gramatiko; 2) la 'Universala Vortaro'; 3) la 'Ekzercaro'."

Jens S. Larsen diras: Antaŭ ol = Pli frue ol. (Strikte dirite, do, ĉiam devus esti "antaŭe ol").

Simile, Preferi ol = Pli ŝati ol.

201






Patro nia kaj la bopatrino sabato 16a de Oktobro 2010 je 11:36

Eldono de nia Fundamento (1905), kiu apudmetas ĉiujn trafojn de ĉiu unuopa radiko el la Universala Vortaro (UV 1893), la Ekzercaro (FE 1898) kaj la kvin Gramatikoj (FG) ŝajne ne ekzistas. Jen mi skribis ĝin por unu sola radiko, nome por patr'. Eble vi same miros kiel mi mem.

Kion mi faris? Mi deiris de la artikolo pri patr' en la UV 1893, kiu estas

patr' - père | father | Vater | отецъ | ojciec

Rekte sub ĝi staras unu sola kunmetaĵo kun patr', nome

patr'uj' - patrie | fatherland | Vaterland | отечество | ojczyzna

Ĉu tio estas ĉio? Ne! Jam nur en la UV mem patr' ankoraŭ aperas en la vortaraj artikoloj pri bo', ge' kaj in', krome en la artikolo pri 'j (tie nur en la angla rubriko patr'o'j fathers). Do, ne unusola trafo, sed 1 + 4 trafoj.

Poste mi serĉis je patr' en FE 1898. Kiel atendite ĝi tie troviĝas kun la vortklas-indika vokalo -o, do patro (vortlisto al § 5). La tradukoj al la kvin referenc-lingvoj estas identaj kun tiuj de UV. Sed ankaŭ en FE ĝi aperas ne nur je patro, sed same ankaŭ (servante kiel ekzemplo) je in', bo' kaj ge'. Krome ĝi aperas ofte en la frazetoj de la Ekzercaro, vidu la listigon sube. Fine ĝi ankaŭ aperas en la kvin Gramatikoj, nome en § 2 kaj § 6.

La kunmetaĵo patr'uj' el la UV estas uzata en § 20 de la FE, en la (enhave stulta) antaŭlasta frazo 23: "Morti pro la patrujo estas agrable". Ĝi tamen ne aperas en la vortlisto fine de § 20 (ĝi devus aperi inter morti kaj petoli), sed estis forgesita tie. Ĝi ja krome estas uzata en § 14 de la Gramatikoj ("enuo je la patrujo"). Sed komparu la tradukon en la rusa Gramatiko (FG-ru) kun la rusa traduko en la UV: Jen родин� en FG-ru, jen отечество en UV (!?). Denove mi ne sufiĉe bone regas la rusan por ke mi povus doni klarigon pri tio.

patr'uj' kiel dirite estas la sola kunmetaĵo de patr' aparte notita en UV apud la ĉefa radiko patr'. Sed aliloke en la Fundamento ni tamen trovas tutan serion de kromaj ok patro-kunmetaĵoj: patrino en la UV mem je -in, gepatroj je ge-, bopatro kaj bopatrino en UV je bo', baptopatro en la UV je bapt', duonpatro en UV kiel memstara kunmetaĵo alfabete je D (!? tre stranga enlistigo, aspektas iel algluita), duonpatrino, same kiel bogepatroj tamen nur en la Ekzercaro. Tiu ĉi foje rolas eĉ kiel eta difin-vortaro, komparu § 36: "Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj". Kaj fine la kunmetaĵon patrino ni ankaŭ trovas en la rusa kaj franca Gramatikoj: Dum la rusoj havas "la plej bonan patrinon", la francoj havas "la plej belan patrinon el ĉiuj". Pri la alilandaj patrinoj ni nenion ekscias, nek pri ties bopatrinoj.

-----

Jen mia apudmetaĵo el la diversaj partoj de la Fundamento

patr' - père | father | Vater | отецъ | ojciec [UV +bo’ +ge’ +in’ +j patr'o'j fathers]. patro - père | father | Vater | отецъ | ojciec. [FE 5, FE 10 in’, FE 33 bo’, FE 36 ge’]. la patr'o ― le père; al la patr'o ― au père, de la patr'o ― du père, la patr'o'n ― le père (à l’accusatif, c.-à-d. complément direct), per la patr'o'j ― par les pères ou au moyen des pères, la patr'o'j'n ― les pères (accus. plur.), por la patr'o ― pour le père, kun la patr'o ― avec le père, etc. [FG-fr 2]. la patr'o far'as ― le père fait [FG-fr 6]. patr, „father”; la patr'o, „the father”; la patr'o'n, „the

202

http://www.ipernity.com/home/eszperanto�





father” (objective), de la patr'o, „of the father”; al la patr'o, „to the father”; kun la patr'o, „with the father”; la patr'o'j, „the fathers”; la patr'o'j'n, „the fathers” (obj.), por la patr'o'j, „for the fathers” [FG-en 2]. la patr'o far'as, „the father does” [FG-en 6]. la patr'o, der Vater; al la patr'o, dem Vater; la patr'o'n, den Vater; la patr'o'j'n, die Väter (Akkusativ) [FG-de 2]. la patr'o far'as, der Vater macht [FG-de 6]. patr|o отецъ, al patr|o отцу, patr|o|n отца (винит. пад.), por patr|o|j для отцовъ, patr|o|j|n отцовъ, (винит. пад.) [FG-ru 2]. la patr|o far|as отецъ д�лаетъ [GF-ru 6]. patr/o ojciec, al patr/o ojcu, patr/o/n ojca (przypadek czwarty), por patr/o/j dla ojców, patro/j/n ojców (przyp. czwarty) [FG-pl 2]. la patr/o far/as ojciec czyni [FG-pl 6].

Patro kaj frato. ― La patro estas sana. ― La patro estas tajloro [FE 5]. La patro estas bona. ― Jen kuŝas la ĉapelo de la patro. ― Diru al la patro, ke mi estas diligenta. ― Mi amas la patron. ― Venu kune kun la patro. ― La filo staras apud la patro. ― La patro estas en la ĉambro. [FE 8]. De la patro mi ricevis libron, kaj de la frato mi ricevis plumon. ― La patro ne legas libron, sed li skribas leteron [FE 9]. La patro donis al mi dolĉan pomon [FE 10]. La pli juna filino, kiu estis la plena portreto de sia patro laŭ sia boneco kaj honesteco, estis krom tio unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi [FE 11]. Li estas mia onklo, ĉar mia patro estas lia frato [FE 18]. Kiam mia patro venos, diru al mi antaŭe la veron (aŭ estu dirinta al mi la veron) [FE 24]. Ekzemple, ni povas diri “obei al la patro” kaj “obei la patron” (anstataŭ “obei je la patro”) [FE 29]. La fotografisto fotografis min, kaj mi sendis mian fotografaĵon al mia patro [FE 32]. La edzino de mia patro estas mia patrino kaj la avino de miaj infanoj [FE 33]. Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj [FE 36]. La patro de mia edzino estas mia bopatro, mi estas lia bofilo, kaj mia patro estas la bopatro de mia edzino [FE 36]. Nia regimentestro estas por siaj soldatoj kiel bona patro [FE 37]. Ĉu vi amas vian patron? [FE 41].

patr'uj' - patrie | fatherland | Vaterland | отечество | ojczyzna [UV patr’]. enu'o je la patr'uj'o ― regret de la patrie [FG-fr 14]. enu'o je la patr'uj'o, „a longing for one’s fatherland” [FG-en 14]. enu'o je la patr'uj'o, Sehnsucht nach dem Vaterlande [FG-de 14]. enu|o je la patr|uj|o - тоска по родин� [FG-ru 14]. enu/o je la patr/uj/o - tęsknota za ojczyzną [FG-pl 14]. Morti pro la patrujo estas agrable [FE 20].

bapt'o'patr' - parrain | god-father | Pathe, Taufvater | крестный отецъ | chrestny ojciec. [UV bapt’]

bogepatroj - Li fianĉiĝis kun fraŭlino Berto; post tri monatoj estos la edziĝo; la edziĝa soleno estos en la nova preĝejo, kaj la edziĝa festo estos en la domo de liaj estontaj bogepatroj [FE 39].

bo'patr' - beau-père | [angla: bo’patr’in] | Schwiegervater | тесть, свекоръ | teść [UV bo’]. bopatro - beau-père | [angla: bopatrino] | Schwiegervater | тесть, свекоръ | teść [FE 33 bo’]. La patro de mia edzino estas mia bopatro, mi estas lia bofilo, kaj mia patro estas la bopatro de mia edzino [FE 36].

bo'patr'in' - mother-in-law [UV bo’]. bopatrino - mother-in-law [FE 33 bo’]

du'on'patr' - beau-père | step-father | Stiefvater | отчимъ | ojczym [UV du'on'patr']. duonpatro - beau-père | step-father | Stiefvater | отчимъ | ojczym [FE 33].

duonpatrino - Lia duonpatrino estas mia bofratino [FE 33].

ge'patr'o'j - les parents (père et mère) | parents | Eltern | родители | rodzice [UV ge’]. gepatroj – les parents (père et mère) | parents | Eltern | родители | rodzice [FE 36 ge’]. Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj [FE 36]. Johanon, Nikolaon, Erneston,

203

http://www.ipernity.com/home/fernandomaiajr�




Vilhelmon, Marion, Klaron kaj Sofion iliaj gepatroj nomas Johanĉjo (aŭ Joĉjo), Nikolĉjo (aŭ Nikoĉjo aŭ Nikĉjo aŭ Niĉjo), Erneĉjo (aŭ Erĉjo), Vilhelĉjo (aŭ Vilheĉjo aŭ Vilĉjo aŭ Viĉjo), Manjo (aŭ Marinjo), Klanjo kaj Sonjo (aŭ Sofinjo) [FE 37]. Ŝi edziniĝis kun sia kuzo, kvankam ŝiaj gepatroj volis ŝin edzinigi kun alia persono [FE 39].

patr'in' - mère | mother [UV bo’] | Mutter | мать | matka [UV in’]. patrino - mère | mother | Mutter | мать | matka [FE 10 in’]. La pli maljuna [filino] estis tiel simila al la patrino per sia karaktero kaj vizaĝo, ke ĉiu, kiu ŝin vidis, povis pensi, ke li vidas la patrinon; ... [FE 11]. Ĉar ĉiu amas ordinare personon, kiu estas simila al li, tial tiu ĉi patrino varmege amis sian pli maljunan filinon, kaj en tiu sama tempo ŝi havis teruran malamon kontraŭ la pli juna [FE 13]. Kiam tiu ĉi bela knabino venis domen, ŝia patrino insultis ŝin, kial ŝi revenis tiel malfrue de la fonto. “Pardonu al mi, patrino,” diris la malfeliĉa knabino, “ke mi restis tiel longe”. “Kion mi vidas!” diris ŝia patrino kun grandega miro. “Se estas tiel,” diris la patrino, “mi devas tien sendi mian filinon [FE 17]. “Mi volas ke vi tien iru,” diris la patrino, “kaj iru tuj!” [FE 19]. Apenaŭ ŝia patrino ŝin rimarkis, ŝi kriis al ŝi: “Nu, mia filino?” ― “Jes, patrino”, respondis al ŝi la malĝentilulino, elĵetante unu serpenton kaj unu ranon. ― “Ho, ĉielo!” ekkriis la patrino, “kion mi vidas? ― “Ho ve, sinjoro, mia patrino forpelis min el la domo” [FE 21]. La reĝido konsideris, ke tia kapablo havas pli grandan indon, ol ĉio, kion oni povus doni dote al alia fraŭlino, forkondukis ŝin al la palaco de sia patro, la reĝo, kie li edziĝis je ŝi. Sed pri ŝia fratino ni povas diri, ke ŝi fariĝis tiel malaminda, ke ŝia propra patrino ŝin forpelis de si; ... [FE 23]. Patro kaj patrino kune estas nomataj gepatroj [FE 36]. mi hav'as la plej bel'a'n patr'in'o'n el ĉiu'j ― j’ai la plus belle mère de toutes [FG-fr 3]. mi hav|as la plej bon|a|n patr|in|o|n - я им�ю самую лучшую мать [FG-ru 3].

204




Butlero, la pleton, bonvolu! sabato 4a de Septembro 2010 je 07:43

Pleto estas plia stranga vorto en la Fundamento de Esperanto. Nek tre klaras ĝia deveno, nek la esperantigo, nek la preciza (iama) signifo - ja socio kaj lingvoj ŝanĝiĝis dum la lasta jarcento.

"Tuj kiam ili eksidis en ledotegitaj apogseĝoj, eniris lakeo alportante pleton da teo kaj bakaĵoj", ni legas en la unua originala romano de H.A. Luyken, Paŭlo Debenham (1912, p. 18), pri vizito en profesora vilao de riĉa antaŭurbo de Londono. Eĉ se ni ne komprenus la vorton "pleto", sed ja la aliajn, ni tuj divenus la objekton. Alia demando estas, ĉu ni facile trovas la ĝustan vorton por ĝi en iu lingvo, ĉar koni aĵon kaj koni ties nomo estas du tute malsamaj aferoj, kiuj ne nepre koincidas, kiel prave instruis al ni Petro Desmedt. La mensa bildo antaŭ niaj "internaj" okuloj, la objekto kiel tia ni nomas nocion, la vorto per kiu ni parolas pri tiu nocio, ni nomas terminon.

Ĉar la roman-intrigo okazas en Londono de ĉ. 1910, mi tuj pensis, ke pleto eble originus de la angla "plate" (telero). Iom simila al granda telero pleto ja estas. PIV 2002 difinas ĝin jene:

Luyken, Paŭlo Debenham, 1912/1…

* plet/o. Plato el ligno, metalo, plasto k.a., kiu servas por alporti telerojn, pladojn, glasojn, tasojn: Clemency de surprizo preskaŭ renversis la ~on de teo (Z).

Rimarku, ke en tiu difino troviĝas tri tre similaj vortoj: pleto - plato - plado. La asterisko (*) signifas, ke pleto estas vorto el la Fundamento de Esperanto de 1905:

plet' - plateau | teaboard | Präsentirteller | подносъ | taca.

Ĉar mia ĉefa lingvo estas la germana, mi tuj vidas, ke Präsentirteller estas skribita laŭ la malnova ortografio de antaŭ 1901. En tiu jaro okazis la fama Dua Ortografia Konferenco en Berlino. Ĝi i.a. decidis, ke fremdvortoj kun la sufikso -iren kiel präsentiren estonte estu skribitaj -ieren (la plusa, muta -e- indikas, ke temas pri longa -i-), do präsentieren. Tiel restis ĝis hodiaŭ, la lasta ortografia reformo de 1996 tiun detalon ne ŝanĝis, nuntempe do Präsentierteller. Ni do konstatas,

menhof uzis en la Fundamento en 1905 tiujare jam malaktualan ortografion de la germana! Li ne modernigis sian vortliston en la tri ĝis kvar jaroj inter 1901 kaj 1905.

ke ZaFundamento en nederlanda tradu…

Se vi iom konas la rusan, vi simile tuj vidas, ke подносъ (podnos) estas malaktuala. De post la rusa ortografia reformo de 1918 oni nuntempe skribas поднос, la litero "ъ" forfalis. Tion Zamenhof kompreneble ne povis anticipi, ĉar li mortis jam en 1917. Sed ankaŭ la Akademio ĝis hodiaŭ neniam eldonis Akademiajn Korektojn por ĝisdatigi la germanan kaj rusan tradukojn.

205












http://de.wikipedia.org/wiki/Orthographische_Konferenz_von_1901

http://de.wikipedia.org/wiki/Reform_der_deutschen_Rechtschreibung_von_1996

http://de.wikipedia.org/wiki/Russische_Rechtschreibreform_von_1918

Ankaŭ pri la franca kaj angla tradukoj vi eble miras. Prave! La francan la Akademio konkretigis al "plateau (ustensile)", la anglan korektis al "tray, salver" (vd. la Akademian Vortaron).

Sed tio ne jam estas ĉio: La germanan Präsentierteller oni hodiaŭ preskaŭ nur plu uzas en fiksa parolturno. La ĉiutaga vorto estas Tablett aŭ Servierbrett. Probable ne plu estas sufiĉe da lakeoj kaj butleroj en germanaj familioj, ke Präsentierteller estus ankoraŭ sufiĉe ofte uzata.

Nu bone, de kie do venas tiu multfoje korektita kaj ankoraŭ korektenda artikolo en la Universala Vortaro (UV) de la Fundamento? Se vi iom sekvis tiun blogon, vi scias, ke la genealogio de UV estas jena:


Fundamento 1905 <- UV 1893 <- Meza Vortaro Esperanto-Germana 1889 (MV) <- Plena Vortaro Rusa-Esperanta 1889 (RE)

Tiuj ĝeneralaj rilatoj ankaŭ validas por pleto. Ĝi jam troveblas en RE de 1889, aperinta nur du jarojn post la Unua Libro de 1887: подносъ plet'. Kiam la ruslingva Zamenhof kreis la terminon plet' li pensis pri la nocio подносъ.

La etimologion de ĉiuj radikoj el la Fundamento ni trovas en la Etimologia Vortaro de Ebbe Vilborg (vol. N-R 1995):

"Ĝenerale oni donas kiel etimon francan plateau [plató] ([fontindikoj]), certe ĉar ĝi estas la ununura vorto en la fontlingvoj, kiu signife akordas kun la esperanta vorto. Franca plateau supozeble donus *plat/o (...); ĉar tiu formo - kiel ankaŭ plad/o - estis okupita, Z ŝanĝis a > e, probable laŭ la prononco de angla plate [pleit] "telero". (Estas tamen imageble ke Z. konsciante ke 'pleto' estas efektive speco de 'plato' (...), deiris de tiu esperanta vorto sen konsideri la francan.) ...".

Unu plian fojon ni do konstatas, ke en la Fundamento estas multaj "superfluaj" vortoj. Facile Zamenhof povus kontentiĝi pri ekzemple "servo-plato". Tamen li enkondukis propran radikon, eĉ malfacile lerneblan, ĉar facile interkonfuzeblas pleto - plato - plado. Kontraste Volapuko havas bötöm. Böt venas de angla butler kaj -

öm signifas -ilo, bötöm do laŭvorte "butlerilo", kiu miaopinie ankaŭ estas plaĉa kaj taŭga por neformala enfamilia lingvaĵo ŝerca.

Cherpillod, Vortaro Esperanto-…

Se en via grandburĝa vilao venontan fojon vi demandas la butleron alporti pleton da teo kaj bakaĵoj vi eble ŝatas rezonadi, ke Esperanto fakte ne estas 122-vorta lingvo-ludilo, sed lingvo kun 125-jara tradicio.

206






http://www.akademio-de-esperanto.org/akademia_vortaro/index.html?serchas=1&ajakso=0&hazardo=&tt=1283585049&ve=plet&vg=-&vr=jes&vp=jes&vs=jes&vm=jes&vl=jes&vf=jes&vk=jes&va=1&tradukofr=1&tradukoen=1&tradukode=1&tradukopl=1&tradukoru=1&tradukoes=







Stanislavo diras: Ankoraŭfoje mi estas mirigita per tiom ampleksa esploro pri unu vorto. Jes, mirakla afero estas scienco. Cetere, mia edzino ja verkis la diploman esploron pri la angla partikulo "to"... Dankon pro tiom bongusta pleto-plado!

Bernardo respondas: Dankon pro via afabla reago, Stanislavo. Fakte ne estis granda afero, mi ja nur devis rapide kontroli en kvin konsult-libroj (PIV, Fundamento, RE, EVE kaj la vortaro Esperanta-Volapuka), ĉiuj nur du metrojn for de mia komputila klavaro. Kaj la serĉo ĉiam sekvas la saman modelon, kiun ni jam vidis ĉe la Fundamenta "ĉano". Oni do dekomence jam povas supozi, kien la esplor-vojo probable kondutos.

Pli interesa ol ĉiuj unuopaj vortoj randaj kiel "falbalo", "ĉano" kaj "pleto" estas la Desmeta demando pri la "konstru-plano" (legu lian falbalo-artikolon). Mi ripetas tie ĉi la miaopinie plej gravajn pripensojn de Petro:

"Pravigo de Fundamenteco.

Unu el la kialoj de mia [= de Smedt-a] okupiĝo pri la Fundamento estas ke mi deziras imagi al mi la krompensojn, kiujn Zamenhof ... ne vortigis, sed preskaŭ certe jes ja havis! Nur post kelkaj jaroj mi finfine bone konsciis pri la titolo de la verko: fundamento; sur tio oni ja devas ankoraŭ konstrui!!! Sed, nur antaŭ kelkaj semajnoj mi konsciis ke nia fundamento enhavas pli ol nur la fundamento, ĝi enhavas ankaŭ la konstruplanon de la ... konstruotaĵo. ...

Kaj nia falbalo apartenas, verŝajne, al la konstruplano.

Unue ĝi ilustras la dekkvinan regulon: se iu vorto el si mem povas esti konsiderata internacia… senskrupule enigi ĝin en la lingvon, post adapto de ortografio eventuale.

Due, ĝi ilustras ke foje arĥaikaj vortoj tre taŭgas por enigo en esperanton. Jes, oni povus pensi pri volanto aŭ pri volano… sed la ekzisto de la radiko vol’ estas iom ĝena. Plie, Zamenhof ne volis iri la vojon de Vola (= world) pük (= speak/speach) kaj amputi elementojn ĝis nerekoneblo.

Trie, ĝi ilustras ke oni bezonas vorton por io se oni pri ĝi deziras paroli, eĉ por la plej negravaj, la plej neglektindaj, la plej simplaj aferoj. Se oni vidas la fundamenton kiel “la tutan Esperanton” tiam oni vere en fundo mensa mispensas! Se oni vidas en ĝi ridindan ludilan infanaĵon, oni tute same funde mense mispensas! ...

Kvare: Tre probable Zamenhof konsciis pri la "pli normala" vorto volant (volano; volanto), sed ankaŭ konsciis pri plia problemeto. Eĉ se la vorto estus sameinternacia kiel falbala/o ... ĝi tamen tre malsame prononciĝas en diversaj lingvoj. [sekvas ekzemploj]. Ĉu Zamenhof pripensis tion. Mi supozas ke jes, sed certa mi ne estas. ...".

Tiu demando pri la "kaŝita plano", pri la meta-sistemo torturas min tage kaj nokte (nu bone, preskaŭ - lastan fojon en decembro 2009 ;-)). "Pleto" ŝajnas al mi bela plia ekzemplo por "superflua", "neracia" vorto el la Fundamento. Ĉu malforta momento de Z. aŭ inverse tute intensa agado por doni modelon, por malrekte instrui kiel plivastigi la esperantan vortaron?

Se ĝi estas tute intensa, tio estus forta argumento kontraŭ ĉia "bonlingvisma" (pli ĝuste "malbononkla") minimalismo (imagu, ke iu proponus nove enkonduki "pleto" hodiaŭ!).

207




Pardonu la longecon de tiu respondo.

Stanislavo diras: Hm, mi ne scias, kion aldoni... Unuflanke, efektive ofte ankaŭ mi alfrontas tiun problemon - mankon de necesaj vortoj en Esperanto por esprimi iujn realaĵojn (nociojn). Aliflanke, verŝajne troa multvorteco de la lingvo povus fortimigi lernontojn, kiuj jam spertis problemon pri tio en nacilingvoj. Tamen, laŭ mi, pli bone estus havi precizajn terminojn por ĉiuj nocioj, alie la lingvo iĝas netaŭga por praktika uzado kaj transformiĝas en infanludilon aŭ babililon rememorantaj la faman (por ruslingvanoj) lingvaĵojn de Elljo-kanibalino el la romano "12 seĝoj" (poste mi nepre skribos pri tio).

Petro Desmet' diras: Nu, kara, pleto venas de la angla plate, kompreneble...... sed mi legos morgaŭ denove, mi vidas ke mi ankaŭ devas legi la komenton ĉi antaue! Mi ĵus iomete rigardis kaj konstatis do ke vi referas al tekstoj miaj.... nu, mankas tempo por serioze relegi, mi faros, kiel mi jam diris, morgaŭ en Antverpeno....

Stanislavo diras: Kaj mi aldonu, ke la rusa vorto "поднос" ĝis nun estas sufiĉe vaste uzata, ekzemple en restoracioj. Same vaste oni uzas la verbon "подносить" (alporti), de kiu ĝi verŝajne originas.

Bernardo respondas: Laŭvorte "alportilo" do, ne "butlerilo" kiel en Volapuko. Interese, Stanislavo, dankon!

Petro Desmet' respondas: Mi foje verkos artikoleton pri tiu neproblemo de vortprovizo.... Vi donis al mi kelkajn ideojn, kiujn mi uzos....

Russ Williams diras: En la komuna memserva manĝejo en lernejo dum SES (Someraj Esperanto-Studoj en Slovakujo) en 2009, ni uzis la vorton "pleto" ofte dum ni portis niajn telerojn, forkojn, glasojn kaj tiel plu sur tiaj plataj aĵoj. Estis tie ke mi ekkonis la vorton.

Milokula Kato diras: pleto = plat (fr)?

Bernardo respondas: Je ne sais pas. Mi emas kredi al Vilborg, vd. la artikolon.

208









Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto dimanĉo 13a de Novembro 2011 je 09:07

Ĉu estas ĝuste uzi "pli poste" aŭ ĉu devas esti simpla "poste" aŭ ĉu dependas de la situacio kaj de tio, kion oni volas esprimi? ...

Per Aarne Fritzon atentigas pri diskuto pri tiu demando en Libera Folio, ekestinta pro artikoleto de Antonio Valén en la hispana Esperanto-periodaĵo "Boletín", kies argumentojn li detale refutas.

Valén asertas:

"En esperanto ne eblas uzi la formon *pli poste, ĉar ĝi estas absurda. Oni do ne diru Nun estas la oka, poste estos la oka kaj duono, kaj *pli poste estos la naŭa, sed simple ...kaj (ankoraŭ) poste estos la naŭa, aŭ ...kaj pli malfrue estos la naŭa."

Joxemari Sarasua atentigas en la diskuto en Libera Folio:

"Tamen, “pli poste” kaj “pli posta(j)” estas vaste uzataj de multe da ĉia-tempaj kaj divers-paroĥaj aŭtoroj, i.a.: Albault, Auld, Baghy, Beaucaire, Bernard, Boulton, De Diego, Engholm, Fernández, Lagrange, Lapenna, Nervi, Nilsson, Piĉ, Piron, Privat, Steele, Szathmári, Szilágyi, Thorsen, Vallienne kaj eĉ Waringhien mem (en lia Esperanta-franca vortaro oni legas: “pli poste : plus tard”). Ĉu ni plu insistu, malgraŭ la efektiva uzado, pri ĝia neĝusteco aŭ eble ni ĝin enhejmigu en la lingvon kiel plian “nelogikaĵon” de E-o?"

Kaj fakte, se vi serĉas je "pli poste" ekzemple en www.tekstaro.com, vi trovos multegajn ekzemplojn. Strange tamen, se vi ordonas "serĉu nur en Zamenhofaj tekstoj", vi trovos eĉ ne unu ekzemplon, same kiel en la Fundamento. Simila rezulto, se vi serĉas nur en la tekstoj el la rusa periodaĵo "La Ondo" aŭ en la romano Metropoliteno de la ruso Varankin aŭ ankoraŭ ĉe la pol-lingvano Kabe. Ĉe ĉiuj tri: nul trafoj.

Mi pro tio supozas, ke la ekvivalentoj de "poste" en la rusa (kaj eble en aliaj slavaj lingvoj?) unuflanke, en ĝermanaj kaj latinidaj lingvoj aliflanke kondutas malsame. Oni komparu:

• [de]: spät � später

• [en]: late � later

• [fr]: tard � plus tard

• [es]: tarde � más tarde

En ĉiuj tiuj lingvoj oni uzas komparacian formon. Tiun modelon la parolantoj de tiuj lingvoj tendencas aŭtomate paŭsi al Esperanto. Pro tio la forta emo de germanoj diri "Li paliĝis de timo kaj *pli poste [später] li ruĝiĝis de honto" (kaj mi vetas, ke vi povas trovi ekzemplon por tiu uzo en mia propra blogo).

Sed simile kiel la "diabla vorteto" po, ankaŭ poste - jen mia tezo - sekvas la slavan modelon. Modelo, kiu cetere ne estas fremda al ekzemple la germana: Sufiĉas silente traduki la esperantan poste en la germana kapo per dann, danach, hinterher, nachher, anschließend anstataŭ per später. Ĉiuj kvin vortoj aŭtomate kaj perfekte donas la klasikan Zamenhofan, nome slavan uzon.

Hinterher ist man immer schlauer. - Poste oni ĉiam scias pli bone.

209



http://www.liberafolio.org/2011/esperanto-insulo-volas-konstrui-ponton-inter-kontinentoj#1320572356

http://esperanto.es/hef/lingvaj-anguloj/68-artikolo/227-lingva-angulo-9-poste-sed-ne-pli-poste

http://www.ipernity.com/blog/fritzon/357362

http://www.ipernity.com/blog/fritzon/357362

http://esperanto.es/hef/lingvaj-anguloj/68-artikolo/227-lingva-angulo-9-poste-sed-ne-pli-poste



Ĉu mia tezo estas ĝusta? Tiam ni poste (anschließend!) ankoraŭ povas diskuti, ĉu io povas esti malĝusta, kion granda plimulto uzas en tiu "malĝusta" maniero. Mi almenaŭ klopodos sekvi la klasikan modelon de Zamenhof kaj laŭeble ellasi pli antaŭ poste. Sed ĉu mi sukcesos, mi ne scias. Ja la subkonscia pelo de la gepatra lingvo estas forta.

------

Kiel jam kutime, jen ĉio pri post el la Apudmeta Inventaro por via informo. Evidente la titolo de tiu ĉi blogero estas § 39.2 de la Ekzercaro.

post - après | after, behind | nach, hinter | посл�, за | po, za, poza, potem. — post - après | after, behind | nach, hinter | посл�, за | po, za, potem [FE 14]. — Kun la tempo la formo nova iom post iom elpuŝos la formon malnovan, ... [A 8.2]. ... post matura prijuĝado ... [A 9.4]. — Miaj fratoj havis hodiaŭ gastojn; post la vespermanĝo niaj fratoj eliris kun la gastoj el sia domo kaj akompanis ilin ĝis ilia domo [FE 18.15]. Anstataŭ „la” oni povas ankaŭ diri „l’” (sed nur post prepozicio, kiu finiĝas per vokalo) [FE 27.4]. Se ni iam post prepozicio uzas la akuzativon, la akuzativo tie dependas ne de la prepozicio, sed de aliaj kaŭzoj [FE 28.2]. El la dirita regulo sekvas, ke se ni pri ia verbo ne scias, ĉu ĝi postulas post si la akuzativon ... [FE 29.8]. „Da” post ia vorto montras, ke tiu ĉi vorto havas signifon de mezuro [FE 32.14]. Tuj post la hejto la forno estis varmega, post unu horo ĝi estis jam nur varma, post du horoj ĝi estis nur iom varmeta, kaj post tri horoj ĝi estis jam tute malvarma [FE 38.3]. Li fianĉiĝis kun fraŭlino Berto; post tri monatoj estos la edziĝo; la edziĝa soleno estos en la nova preĝejo, kaj la edziĝa festo estos en la domo de liaj estontaj bogepatroj [FE 39.3]. Post infekta malsano oni ofte bruligas la vestojn de la malsanulo [FE 39.5].

o poste — Nur iam poste, kiam la plej granda parto de la novaj vortoj estos jam tute matura, ia aŭtoritata institucio enkondukos ilin en la vortaron oficialan, kiel «Aldonon al la Fundamento» [A 7.2]. — ... trie mi petas vin ankaŭ poste prunti al mi, kiam mi bezonos monon [FE 14.6]. Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto [FE 39.2].

o postmorgaŭ — Hieraŭ estis vendredo, kaj postmorgaŭ estos lundo [FE 20.5].


Stanislavo diras: Evidente vi pravas. Kutime en la rusa oni diras simple: "poste" (потом, после) kaj tio sufiĉas. Ekz.: "Mi manĝis ovon, poste birdon kaj poste viandon". Similsence oni uzas la vorton "pli malfrue". "Mi manĝis ovon, pli malfrue birdon...". Diri "pli poste" (более позднее, более после, более потом) estas tute neeble.

Bernardo respondas: Dankon pro via klarigo pri la rusa, Stanislavo. Tute aparte de tio: Mi envias vian apetiton ;-))

Stanislavo respondas: Ne enviu, kara, post la fino de ĉi diskuto vi mem ekhavos ĝin - iom pli poste...

Michael Lennartz diras: [de]: spät � später

Er kam spät. - Li venis malfrue.

Seine Frau kam noch später. - Lia edzino venis eĉ pli malfrue.

210

http://www.ipernity.com/blog/37943/357477#commenform





Mi tradukus "poste" en la germanan prefere per "danach". Fakte kaj en la germana kaj en E-to estas delikata diferenco inter "post tio" kaj "pli malfrue". "Pli malfrue" esprimas pli longan daŭron inter la unua kaj la dua okazaĵo.

Sed kiu ankoraŭ atentas delikatajn diferencojn en lingvo?

KaGu:-}pro diras: La vorto "post" ŝajne estas prepozicio, kiu indikas tempopunkton "pli malfruan ol alia tempopunkto".

Laŭ la diskuto mi ekhavis la impreson, ke eĉ aldono de la finaĵoj -a kaj -e estas eraraj ĉar ĝi kreas adjektivon kaj adverbon de prepozicio.

Mia demando estas: Ĉu oni rajtas aldoni la vortklasindikajn vortetojn al radiko, kiun oni klasifikis esti "prepozicio" (pozicio antaŭ).

Ekz. Je posta tempopunkto mi ekkonsciis, ke adjektivoj povas esti komparataj per "pli" kaj "plej". La sama regulo validas por adverboj, ĉar poste mi estis informata, ke oni povas kompari adverbojn per la vortoj "pli" kaj "plej".

Do, kiel lingva diletanto, mi demandas min: Ĉu la vortoj "posta" kaj "poste" estas prepozicioj aŭ tempoindikantaj vortoj apartenantaj al la vortklasoj adjektivoj kaj adverboj.

Se tiuj vortoj estas adjektivo kaj adverbo, ilin oni tute "logike" povas kompari per la vortoj; "pli" kaj "plej".

Michael Lennartz respondas: Jes, oni povas. Neniu regulo, rekoemmendo aŭ kutimo malpermesas, ke ni aldonas "aoiou" -ojn al memstara radiko. Nur la logiko povas malhelpi tion.

Ni rigardu tri okazaĵojn:

La patrino aĉetas nutraĵojn.

La patrino kuiras manĝon.

La patrino manĝas (kun la infanoj).

Do: La patrino aĉetas nutraĵojn, poste ŝi kuiras manĝon, kaj pli poste ŝi manĝas. Estas sinsekvo, kion ni esprimas.

Ni same povas diri:

La patrino aĉetas nutraĵojn, poste ŝi kuiras manĝon, kaj post tio ŝi manĝas.

Bernardo respondas: Jes, Michael, laŭ la germana kompreno antaŭe kaj poste havas gradojn de komparado, do povas ricevi "pli" kaj "plej". Sed en aliaj lingvoj tio ŝajne ne estas same. Por tiuj lingvoj antaŭe kaj poste estas vortoj kiel morta aŭ graveda: aŭ oni estas graveda aŭ ne - jes aŭ ne, iom aŭ iom pli graveda ne eblas. ;-))

Bernardo respondas: Jes, KaGu, laŭ la Fundamento ni rajtas aldoni (i.a.) -e, -a aŭ -o al prepocizioj. Tio montras la du jam cititaj ekzemploj pri poste el la Ekzercaro, sed ankaŭ multaj aliaj, ekzemple pri antaŭ-e (vd. malsupre). Do tio certe ne estas erara.

Se ni aldonas -e validas § 7 FG (en la traduko de Z. en FK 1903: La adverboj finiĝas per "e"; gradoj de komparado kiel ĉe la adjektivoj), kiu resendas al § 3 FG (... La komparativo estas farata per la vorto "pli", la superlativo per "plej" ...). Laŭ tio do

211





teorie eblas: poste - pli poste - plej poste kaj analoge antaŭe - pli antaŭe - plej antaŭe. Eblas, se tiuj teorie eblaj esprimoj havas sencon (estas "logikaj"). Kaj pri tio ŝajne ekzistas malsamaj komprenoj en la slavaj lingvoj kompare al la ĝermanaj kaj latinidaj (kp. morta - pli morta - plej morta, fina - pli fina - plej fina - ambaŭ kutime ne havas sencon, ĉar morta estas morta, fina fina; simile graveda, nula ktp.).

Jen ĉio pri antaŭe en la Fundamento. Ekzemplo por "pli antaŭe" ne ekzistas:

o antaŭe ― Kiam vi vidis nin en la salono, li jam antaŭe diris al mi la veron (aŭ li estis dirinta al mi la veron) [FE 24.4]. Kiam vi venos al mi, li jam antaŭe diros al mi la veron (aŭ li estos dirinta al mi la veron; aŭ antaŭ ol vi venos al mi, li diros al mi la veron) [FE 24.6]. Mi ne farus la eraron, se li antaŭe dirus al mi la veron (aŭ se li estus dirinta al mi la veron) [FE 24.8]. Kiam mia patro venos, diru al mi antaŭe la veron (aŭ estu dirinta al mi la veron) [FE 24.10]. ... sed nur ĉar ni volis esprimi direkton, t. e. montri, ke la birdo sin ne trovis antaŭe en la ĝardeno aŭ sur la tablo kaj tie flugis, sed ke ĝi de alia loko flugis al la ĝardeno, al la tablo ... [FE 28.3]. Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, aŭ kiun oni uzas por vino ... [FE 32.5].

Neniu trafo por "pli antaŭe" en la Zamenhofaj tekstoj troveblaj en www.tekstaro.com. Nur kvin trafoj ĉe aliaj aŭtoroj, sed ĉiuj en la loka senco de "pli antaŭe(n)" laŭ la tipo:

"Stanislav diris kaj ŝovis sian kapon pli antaŭen kaj fiksnajlis min per siaj okuloj."

KaGu:-}pro respondas: " (kp. morta - pli morta - plej morta, fina - pli fina - plej fina - ambaŭ kutime ne havas sencon, ĉar morta estas morta, fina fina; simile graveda, nula ktp.). "

Jes kelkaj vortoj indikas ion absolutan staton, kiu ne povas esti plibonigata aŭ gradigata ;-)

La problemo ŝajnas esti la difino de la signifoj de "posta" kaj "poste". Se tiuj vortoj priskibas iun absolutan staton, tiam oni ne kombinu la vortojn per "pli" kaj "plej" alie; jes.

Ke Zamenhof ne mencias la kombinojn "pli poste" aŭ "pli posta" probable devenas de lia lingvostilo. Li ŝajne ne sentis bezonon uzi esprimon kiu eble sentis al li nelogika pro influo de siaj propraj lingvoj. Mi ankaŭ konsultis "Lingvaj respondoj" kaj en tiu libro ne estas menciita "pli poste" nur "poste"

Feliĉe troviĝas multaj manieroj esperimi sin per Esperanto, kiuj permesas al la uzanto eviti esprimmanierojn kiujn li perceptas kiel "nelogikaj".

La absoluta postulo estas, ke oni esprimi sin per vortoj kiuj estas komprenata de la leganto aŭ la aŭskultanto.

Mi ĵus aŭdis la vorton "nelg-e", kiu laŭ PIV estas mallongigo de la vorto "nelonge". Por mi "pli nelge" kaj "plej nelge" ne tute kontraŭas mina "lingvosenton" ;-) t.e. mi ne evetitos tiun vorton je sama fervoro kiel la Diablo evitas "fulmofajron". ;-)

Stanislavo diras: Mi aldonu, ke en la rusa adverboj ĝenerale ne estas uzataj kun komparativoj. Oni povas diri "bone" kaj "pli bona", sed ne inverse.

desespero diras: En la hispana, ni diras "después" [poste], sed ne eblas "más después" [pli poste]

212





Per Aarne Fritzon diras: Verkonte mian blogeron, ankaŭ mi ja unue serĉis en www.tekstaro.com, ĉu troviĝas zamenhofaj ekzemploj. La fakto, ke li ŝajne neniam uzis la formon “pli poste”, certe estas rimarkinda, kaj – tion mi ne kaŝu – sufiĉe surprizis min tiam.

Nur nun mi venis al la ideo, fari la saman serĉon pri “pli malfrue”, kaj trovas unu solan zamenhofan ekzemplon:

“Volapük aperis tiam, kiam la entuziasmo de la publiko por la nova ideo estis ankoraŭ tute freŝa, kaj Esperanto, dank’ al financaj malfacilaĵoj de la aŭtoro, aperis antaŭ la publiko kelkajn jarojn pli malfrue kaj renkontis jam ĉie pretajn malamikojn.”

(Strange tamen, se li tra tuta sia verkaro nur unufoje bezonis nuancigi rilaton similan al tiu en la supra ekzemplo. Ŝajne li cetere trovis ĉiam sufiĉa nudan “poste”, ĉu li celis “dann, danach, hinterher, nachher, anschließend”, ĉu “später”. Aŭ ĉu eble li trovis kaj foje uzadis ankoraŭ iun tute alian vortumon, kiun ni en tiu ĉi diskuto ĝis nun preteratentis?)

En ĉiu okazo, mi trovas plene konvinka vian analizon, ke Zamenhof mem sekvis pure slavan modelon por ĉi tiaj esprimoj.

Mi tamen ne trovas vian komparon kun “po” tre trafa.

Dum “poste” estas derivaĵo, “po” estas baza lingvero, konscie enkonstruita en la lingvon ekde la komenco por plenumi certajn funkciojn. La sintaksaj reguloj regantaj la uzon de “po” povas esti nekutimaj por anoj de iuj neslavaj lingvoj, sed ili estas tute klaraj laŭ ekzemploj kaj reguloj eksplicite formulitaj de Zamenhof.

Por ”poste” ni ne havas ion tian – nur nul-ekzemplon: Ni povas konstati, ke Zamenhof neniam uzis “pli poste”, sed ni ankaŭ ne trovas ajnan opiniesprimon lian por aŭ kontraŭ tiu esprimo. Ni tamen scias, ke li iam uzis almenaŭ la esprimojn “pli alte”, “pli supre”, “pli proksime”, “pli profunde” kaj “pli norde”, kiuj argumenteble estas precize analogaj el vidpunkto de logika strukturo.

Do ni ne povas scii, ĉu la zamenhofan neuzon de “pli poste” kaŭzas a) konscia kondamno, b) stila prefero persona aŭ nur c) senkonscia lingva instinkto slave farbita.

Mia persona takso estas, ke temas pri b) kaj/aŭ c). Mi ne sukcesas imagi, ke Zamenhofon vere iel ajn povus ĝeni konsekvenca aplikado de la 7-a regulo, precipe konsiderante ke tiel la lingvo restas pli simpla, pli nuanca kaj – kiel dirite – kie entute estus la malutilo? La ĉi-rilata logiko de la slavaj lingvoj estas kompreneble perfekte taŭga por ili, sed postuli konsekvencan aplikon de ĝi en Esperanto nur senbezone malfaciligus la lingvon sen alporti ajnan avantaĝon.

Vi enkondukas alian gravan aspekton de la temo, kiun mi je mia nuna bedaŭro ne atentis en mia unua trakto - nome la diferencon inter “dann, danach, hinterher, nachher, anschließend” kaj “später”. Jen precize, pri kio temas!

Fakte la PIV-difino de “poste” = “pli malfrue” estas eĉ tre misgvida, ĉar “poste” vere plej ofte uzatas ĝuste en la signifo de la germanaj “dann, danach, hinterher, nachher, anschließend” aŭ la anglaj “then, next, after that, afterwards”. “Pli poste” do respondas al “später” kaj “later” en la senco absoluta de frazoj kiel la angla “they used to laugh about it later”, dum “pli malfrue” respondas al la senco relativa, kiel en “the tickets were delivered much later than promised”. (Pro tio la zamenhofa ekzemplo de “pli malfrue” supre citita laŭ mia lingvosento ŝajnas ne tre natura nacilingva pausaĵo, kiun li ŝajne evitis uzi en aliaj okazoj.)

(Bonvolu cetere pardoni, ke mia rego de la germana estas tro malbona por ke mi kuraĝu eĉ provi prezenti tiulingvajn ekzemplajn frazojn!)

213





Do ankaŭ mi ne aprobus vian ekzemplon “Li paliĝis de timo kaj *pli poste [später] li ruĝiĝis de honto”, kie la posteco simple ne estas ankoraŭ sufiĉe plia. Sed pri tio ja ne temis la malaprobo de Valén ktp, kiu estas absoluta kontraŭ ajnokaza uzo de “pli poste”.

La ambicion perfekte modeli sian propran stilon laŭ tiu de Zamenhof certe ne eblas riproĉi. Sed akre kritiki aliajn nur ĉar ili aplikas la internan logikon de Esperanto – en tiu ĉi kazo la 7-an regulon kaj la naturan analogion kun similaj adverboj – estas afero tute alia.

Bernardo respondas: Kiel jam skribite malsupre, mi konsentas pri via opinio, Per Aarne. Pri "po" la malfacilaĵo estas, ke la pli malfrua FE kaj la pli frua UV ne harmonias, vd. tie ĉi: www.ipernity.com/blog/bernardo/287434. Mi intertempe ankoraŭ aldonis la ligilon al la blogero.

Per Aarne Fritzon respondas: Eble la zamenhofaj intencoj pri “po” do fakte estas malpli tute klaraj ol ili estas eksplicite formulitaj … Mi konfesu, ke al mi persone tiu vorteto certe kaŭzis multe da konfuzo tra la jaroj, kaj mi daŭre rilatas al ĝi kun certa nerveco! Mi trastudos tiun vian tekston kun granda intereso, same kiel aliajn en via paĝaro, kiun mi ĝojas nun esti malkovrinta!

Bernardo respondas: Simile ĉe mi. Mi ĉiam devas bone pripensante kontroli, ĉu mia intuitiva uzo estas ĝusta. Nu, ni ne estas la solaj, kiuj "suferas" pro tio, eĉ en Literatura Mondo estas trovebla malĝusta uzo de "po" ;-))

Se vi volas, vi povas konfesi viajn lingvo-peketojn en nia eta konfes-budo - kaj ne forgesu prognozi eternan punon por ili en la verda infero: www.ipernity.com/blog/bernardo/235972 ;-))

Per Aarne Fritzon respondas: Bonega iniciato! Ankaŭ mi volas fari sinceran konfeson, sed unue devas zorge inventari la mallumajn kaŝejojn de mia peze ŝarĝita konscienco ...

Bernardo diras: Sub la blogero de Per Aarne, Ĵeromo intertempe komentis, aldoninte plian interesan aspekton:

"cetere la ĉaso al superfluaj "pli"-oj riskas esti supermezure sukcesa. ĉu ĉiuj "plibonigi" "plivastigi" "pliĝustigi"... vere praviĝas? ĉu en multaj okazoj ne sufiĉus bonigi, vastigi, ĝustigi...? "pli" estas simple unu el tiuj intensigaj vortoj, kiujn oni facile trouzas."

www.ipernity.com/blog/56318/357362/comment/16334463#comment16334463.

V I Z I László* diras: Nenia grava problemo estas. La uzado teorie dependas de la intenco. Se oni deziras listigi agojn unu post la alia, estas konvena formo "poste", se oni volas kompari la diversajn tempojn de agoj, oni povas diri "pli poste": Unue venis Maria, Petro venis pli poste (ol Maria). Aperas nur nuanca diferenco: Unue venis Maria, poste venis Petro.

Oni ne faru problemon tie, kie ne estas problemo. Kio ne kolizias kun konkreta

214









regulo, aldone eĉ estas ofte uzata, tio estas gramatike senerara. Aliflanke pri gustoj diskuti estas sensencaĵo. Mi eble neniam uzis la formon "pli poste", sed ĝi estas bone komprenebla, kaj havas specialan guston.

Bernardo respondas: Do vi esence same konkludas kiel Per Aarne, László: Neniu kialo por akra kritiko de homoj, kiuj uzas "pli poste". Dankon pro via opinio.

Min ankoraŭ interesas: Kiel estas en la hungara? Ĉu simile kiel en la rusa (Diri "pli poste" (более позднее, более после, более потом) estas tute neeble)?

V I Z I László* respondas: En la hungara ne ekzistas "pli poste", ĉar la koncernaj du hungaraj vortoj (azután, utána) strukture ne permesas aldoni komparacian finaĵon. Sed en Esperanto nenia regulo malpermesas uzi "pli". Cetere ne estas vero, ke "pli pli malfrua" estus sensencaĵo. Kie troviĝas regulo, ke oni ne rajtas uzi komparacion je la vorteto "pli"? Tiu esprimo logike sgnifas "multe pli malfrua", "en pli alta grado pli malfrua", "la sekva post la pli malfrua", kaj nur pro certaj prozodiaj kialoj mi ne proponus tiun "pli pli" formon.

Mi emfazas, ke mi ankoraŭ neniam en mia vivo uzis la esprimon "pli poste", sed ĝi enhavas nenian gramatikan aŭ logikan problemon.

En la hungara ankaŭ la ekvivalentoj de "baldaŭ" ne povas ricevi komparacian finaĵon (nemsokára, rövidesen), do neniu konkreta lingvo estas etalono por la strukturaj kutimoj de Esperanto. La esprimojn: "pli baldaŭ" kaj "plej baldaŭ" mi jakutime uzas en E-o.

Bernardo respondas: Dankon pro viaj klarigoj, László. Do Szathmári kaj Szilágyi, kiujn Joxemari mencias kiel uzantoj de "pli poste", uzis ĝin, kvankam la hungara strukture ne permesas aldoni komparacian finaĵon.

Per Aarne Fritzon diras: Urĝa novaĵbulteno: Inter la uzantoj de “pli poste” iom neatendite nun povas kalkuliĝi ankaŭ L.L. Zamenhof! En sia ĵusa diskutero en Libera Folio la trovinto Lenio Marobin indikas jenan citaĵon el La Esperantisto n-ro 41 (1891):

“[…] tial respondinte al la demandanto mem per mallonga poŝta karto, ni ofte, se la demandata objekto ne estas tre grava, donas la respondon en la gazeto kelkajn monatojn pli poste, ol la demando estis farita.” [Respondo al S-ro K. en Dinaburgo].

Por posedantoj de la “Originala Verkaro” (1929), ĝi estas trovebla sur paĝo 104.

Bernardo respondas: Vere "urĝa", Per Aarne ;-))

Sed dankon pro la atentigo. Estas ĝuste, tiu teksto troveblas en OV 1929, p. 104 de Dietterle. *Sed* la cito en OV estas evidente malĝusta. De la monata "La Esperantisto" aperis

1889: 3 n-roj

215







http://www.liberafolio.org/2011/esperanto-insulo-volas-konstrui-ponton-inter-kontinentoj/talkback/1321209582


1890: 9 n-roj

1891: 11 n-roj

sume 23 n-roj ĝis nov./dec. 1891. N-ro 41 de 1891 ne ekzistas.

N-ro 41 estas la maja numero 1893 (tiam la titolo estis jam "Esperantisto" sen la artikolo):

anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?apm=0&aid=e0a&datum=18930005&zoom=2&seite=00000065&ues=0&x=13&y=3

sed tie la citaĵo ne troviĝas. Mi ne trovis la precizan lokon, al kiu OV referencas. Jen por serĉemuloj la kompleta kolekto: anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?apm=0&aid=e0a&zoom=2.

Bernardo respondas: Ha, nun tamen ja: anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?apm=0&aid=e0a&datum=18910053&seite=00000007&zoom=2 (dekstre, malsupre).

Ĝusta cito do: 2-a jaro 1891, n-ro 3 (marto), p. 23.

"... donas la respondon en la gazeto kelkajn monatojn pli poste, ol la demando estis farita."

Joxemari Sarasua respondas: Dankon pro la ĝusta referenco, Bernardo.

Digresie, eĉ pli interesa kaj atentinda estas la konata respondo de Zamenhof al iu. s-ro N. en Vilno (ĝi aperas ankaŭ en la "Lingvaj Respondoj" de 1927), tuj sub la citita teksto:

"Sed entute ni konsilas pli uzadi ĉiam formojn simplajn anstataŭ kunmetitaj. Kunmetado de vortoj estas karaktera eco de la lingvo germana, kaj al tiu ĉi lingvo ĝi efektive donas grandan riĉecon de formoj; sed en nia lingvo la vortoj pleje estas pli naturaj kaj pli bonsonaj se ili estas ne kunligataj, sed uzataj aparte."

Bernardo respondas: Jes, Joxemari, Esperanto ne estas "ventŝirmilfostgarnaĵo-lingvo": www.ipernity.com/blog/bernardo/243789 ;-))

Vladimír Türk*pro diras: Mi konsentas kun Stanislavo: en la ĉeĥa oni uzas "poste" kaj komparacie "pli malfrue". Tamen certe ne temas pri gramatika eraro, eble pri stila.

Sten Johansson diras: Laŭ mia opinio plej gravas, ĉu la esprimo havas sencon aŭ ne. Evidente "pli poste" povas havi sencon, se oni komparas kun io okazanta malpli poste. Ekz. Mi manĝis, poste mi promenis kaj pli poste mi dormis. Tamen ŝajnas al mi, ke la plej multaj uzoj de "pli poste" ne estas tiaj, sed simple enhavas redundan "pli". Nu, tio ne estas tre terura; ni ofte elbuŝigas kromajn vortojn ne nepre necesajn. Sed ŝajnas al mi pli klare kaj elegante eviti "pli", se ĝi nenion aldonas al la senco. Ankaŭ la zamenhofa frazo ŝajnas simpligebla: "... donas la respondon en la gazeto kelkajn monatojn pli poste, ol la demando estis farita." => "... donas la respondon en la gazeto kelkajn monatojn post kiam la demando estis farita." Mi pensas ke "pli poste ol" hodiaŭ ne tre oftas.

216






http://www.ipernity.com/home/goulo�




http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?apm=0&aid=e0a&zoom=2

http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?apm=0&aid=e0a&zoom=2


http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?apm=0&aid=e0a&datum=18910053&seite=00000007&zoom=2

http://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno-plus?apm=0&aid=e0a&datum=18910053&seite=00000007&zoom=2





(Fakte, se oni logike analizas la Zamenhofan frazon, ĝi ŝajnas signifi, ke la demando okazas poste, kaj la respondo pli poste. Tamen Zamenhof sendube ne havis tempon tiel zorgege pensadi antaŭ ĉiu respondo...)

Bernardo diras: Se mi tiras miajn tre personajn konkludojn el la multaj argumentoj kaj aspektoj de tiu ĉi diskuto, mi pensas, ke Per Aarne (kaj aliaj) tute pravas: Demando de stilo, do de gusto, sed neniu eraro. Ĉiukaze tiel randa kaj diskutebla punkto, ke la fortaj asertoj de kelkaj en Liberaj Folioj al mi ŝajnas neadekvataj. - Ĉiukaze mi multon lernis kaj tre dankas por ĉiuj informoj kaj opinioj.

Raŝi diras: En la portugala, kiam oni diras: "Mi iros al la banko kaj poste al restoracio", signifas ke la dua ago okazos TUJ POSTE la unua.

Kiam oni diras: "Mi iros al la banko kaj pli poste al restoracio", povas esti ke, inter la banko kaj restoracio, oni povos iri al ie.

Pri la esperanta tradicio, mi nur povas legi alies sperton.

217




Elsarku ni erarojn merkredo 2a de Novembro 2011 je 17:56

Ĉu vi vintro-prepare jam sarkis vian ĝardenon? Ĉu vi jam elsarkis ĉiujn trud-herbojn kaj finis la laboron? Ĉu vi do elsarkis vian ĝardenon? - La - lingve ĝustaj - respondoj povas esti nur jes, jes, ne! Jen kial ...

En la Apudmeta Inventaro de la Fundamenta Vorttrezoro ni trovas:

sark' - sarcler | weed | gäten | полоть | pielić. — [AK] weed (vb.) — [RE].

Pro "[RE]" ni ekscias, ke sark' la unuan fojon estis registrita en la Zamenhofa vortaro Rusa-Internacia de 1889 (RE): полоть sark'.

Kiel kutime poste sekvis la inversigo al la Meza Vortaro Esperanto-Germana de Zamenhof (MV 1889). Sur tiu vojo forfalis nur multaj internaciaj vortoj laŭ la 15-a regulo ("sultano-vortoj") kaj iuj rusismoj, kiel urjadniko ktp., sed ne sark': sark' gäten.

Poste Zamenhof aldonis la francan, polan kaj anglan, tiel ke el MV 1889 fariĝis UV 1893, kiu fariĝis parto de la Fundamento en 1905. Fine sekvis disambiguigo de la angla traduko per la Akademia Korekto - AK 1914 (aldono de la indiko "verbo").

Kabe, Vortaro de Esperanto 191…

La germana traduko "gäten" estas plia ekzemplo por la Zamenhofa germana, jam malmoderna en la 1890-aj. Tiel ĉe Adelung 1793 kaj lastfoje en la enciklopedio de Pierer 1857. Poste nur plu nia nuna moderna formo "jäten". Strange, ke mankas AK 1914 pri tio. En la norda malalt-germana oni prononcis jäten, sed skribis gäten; en la alt-germana de meza kaj suda Germanio oni elparolas g- kiel g- kaj (fuŝ-)prononcis laŭe; fine oni adaptis la (sudan) altgermanan skribon al la malaltgermana prononco: el gäten fariĝis jäten, tiel ke oni nun ankaŭ en la sudo prononcas "ĝuste".

Sed ni revenu al la signifo. Z. pensis do pri полоть kaj skribis sark'. Stanislavo klarigas al ni, ke ni trovas zamenhof-epokajn signifojn de rusaj vortoj en la gvida vortaro de Vladimir Dal (1801-1871), kiu aperis en kvar volumoj inter 1863 kaj 1866 kaj nun estas rete konsultebla. Laŭ tio en la rusa de ĉ. 1890 eblis sarki legomejon (bedojn) kaj trudherbojn, dum oni nuntempe plej ofte diras "trasarki bedojn, legomejojn" kaj "elsarki herbaĉojn" (detalojn vd. en la komento de Stanislavo malsupre).

En la germana gäten / jäten estas simila kiel en la tiama rusa: Oni povas kaj "einen Garten jäten" (sarki ĝardenon) kaj "Unkraut jäten" (sarki trud-herbon). Ankaŭ en la franca ŝajne estas kiel en la (iama) rusa kaj germana: Ambaŭ objektoj eblas post sarcler (dankon pro via konfirmo aŭ ĝustigo).

Vladimir Dahl (1801-1871)

Kabe tamen en 1909 notas nur:

Sarki. Purigi de malbonaj herboj: sarki ĝardenon.

218









http://www.zeno.org/Adelung-1793/A/G%C3%A4ten?hl=gaten

http://images.zeno.org/Pierer-1857/K/big/pierer-1857-007-0010.png

http://images.zeno.org/Pierer-1857/K/big/pierer-1857-007-0010.png


http://eo.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Dal

http://www.slovardalja.net/

dum la senco de "elsarki trud-herbon" mankas.

Ekzistas paŭsa pelo unusencigi, disambiguigi la dusencecon de la vorto, pli konkrete de ĝia aspekto. Pro tio oni aldonis el-. Nun estas tute klare, elsarki oni povas nur la herbon, ne la ĝardenon - elsarki, eltiri, elŝiri la tutan ĝardenon el la tera grundo povus nur fabela giganto malafabla. ...

... Tamen ne! - Tute klare la demando per aldono de el- (por la elŝiro de la herbo) ne fariĝis, ĉar el- mem estas plursenca laŭ la tipoj eltiri / ellerni - jen el- signifas movon eksteren, jen fin-, plen-, tut-.

Elsarki sekvas la eltiri-tipon (movon eksteren, nome la herbon el la grundo), ne la ellerni-tipon (plene, tute, komplete sarki la ĝardenon, fin-sarki la ĝardenon). "Logika" tio ne estas, nur tradicia. PIV 2005 lojale priskribas tiun tradicion [1].

- Kaj kion pri la formo sark- mem?

- Jes vi pravas. Ĝi estas nekutima, probable misa. En la reform-projekto de 1895 Z. prave korektis ĝin al sarkl- (kun la fina -l- forfalita). Sed nun la sen-lo-a sark- estas Fundamenta kaj pro tio "eterna". Ne la sola akcidenteto survoje de la Rusa-Internacia al la Fundamento kaj certe ne la plej grava.

- Jes, mi jam sarkis mian ĝardenon.

- Jes, mi jam elsarkis ĉiujn trud-herbojn.

- Ne, mi ne elsarkis mian ĝardenon (mi ja ne estas malafabla giganto), sed jes, mi fin-sarkis ĝin. Vintro povas veni nun.

- Nu bone, tiam mi ĝojus, se vi sarkus tiun blogeron kaj elsarkus ĉiujn erarojn. Antaŭdankon al vi!

-------

[1] el- III. Prefikso montranta: 2 Ĝisfinan plenumon de ago: eltrinki botelon (Z); ellerni (Z [ĝuste F]) (tute plene lerni); elkreski (Z); elfini; elĉerpi (Z) (ĉerpi ĝis nenio restas); elkoni; ellabori (Z [ĝuste F]) (labori ĝis perfekteco); elaŭskulti (Z) (ĝisfine); elpagi (Z) tute pagi; elmortigi; elporti (Z) (ĝisfine toleri); eluzi (Z) (uzi ĝisekstreme, difekti per la uzado); elfrotita (Z) (forigita, difektita per la frotado); elbruli (Z); elbaki (Z); neniu povas liajn okulojn elteni (Z). RIM. Oni ne ĉiam povas uzi el en tiu senco, ĉar pova ekzisti konfuzo inter la propra [= montranta direkton de la interno eksteren] kaj la aspekta signifoj de el (ekz. eldoni); oni provis aliajn prefiksojn (tra-, sat- (Biblio), fin- (Biblio), tut-) sed neniu estis sufiĉe taŭga, por ĝeneraliĝi.

Kiel oni facile vidas, plej multaj inter la menciitaj el-kombinoj estas paŭsaĵoj de la germana:

• el'trink'i - aus'trink'en

• el'lern'i - aus'lern'en (kutime nur plu en einen Beruf auslernen = fini meti-lernadon, fariĝi submajstro)

• el'kresk'i - aus'wachs'en (kutime nur plu en ausgewachsen = adultiĝita, plen-aĝa)

• el'fin'i - [--]

• el'ĉerp'i - aus'schöpf'en

219




• el'kon'i - aus'kenn'en (kutine nur en sich auskennen = tute bone koni urbon, metion, fakon ktp.)

• el'labor'i - aus'arbeit'en

• el'aŭskult'i - [--]

• el'pag'i - aus'zahl'en

• el'mort'ig'i - komparebla, sed laŭstrukture ne identa al aus'rott'en

• el'port'i - aus'halt'en (ekz. dolorojn, ofendojn)

• el'uz'i - aus'nutz'en

• el'frot'it'a - [--]

• el'brul'i - aus'brenn'en

• el'bak'i - aus'back'en

• el'ten'i - aus'halt'en

------

Jen informcele la artikolo pri "el" en la Apudmeta Inventaro. Komparu la el-kombinojn laŭ la tipoj eltiri / ellerni. Ĉe elpensi ne estas tute klara ĉu el- signifas elen venanta aŭ kompletiga. Ĝi estas kalkeo de la germana aus'denk'en - el'pens'i:

el - de, d’entre, é-, ex- | from, out from | aus | изъ | z. — el - de, d’entre, é-, ex- | from, out from | aus | изъ | z [FE 10]. — El [FE 2]. — ... kaj el kiuj la plej gravaj estas eldonitaj tre bone kaj zorgeme, sub mia persona kontrolo kaj kunhelpo [A 5.3]. ... estas bone ĉiam peni uzadi nur vortojn el la «Fundamento» [A 7.1]. ― El ĉiuj miaj infanoj Ernesto estas la plej juna [FE 10.18]. El ĉiuj siaj fratoj Antono estas la malplej saĝa [FE 10.20]. La pli juna filino ... estis krom tio unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi [FE 11.3]. El ŝiaj multaj infanoj unuj estas bonaj kaj aliaj estas malbonaj [FE 12.5]. ... unu minuto konsistas el sesdek sekundoj [FE 12.12]. Por miaj kvar infanoj mi aĉetis dek du pomojn, kaj al ĉiu el la infanoj mi donis po tri pomoj [FE 14.15]. ... “ke ĉe ĉiu vorto, kiun vi diros, el via buŝo eliros aŭ floro aŭ multekosta ŝtono.” [FE 15.7]. Kaj kiam ŝi parolis tiujn ĉi vortojn, elsaltis el ŝia buŝo tri rozoj, tri perloj kaj tri grandaj diamantoj [FE 17.3].

o eldoni — ... la aŭtoro de Esperanto decidis nun eldoni en formo de unu libro tiujn tri verkojn [A3.3].

o eldonita — [lernolibroj kaj vortaroj], ... kiuj estas eldonitaj de niaj plej kompetentaj amikoj [A 5.3].

o eldono — Tial la legantoj ne miru, ke ili trovos ... tiujn samajn erarojn, kiuj sin trovis en la unua eldono de la « Universala Vortaro » [A 4.2]. ... trovante en unu eldono alian tradukon ol en alia ... [A4.6].

o eliri — “ke ĉe ĉiu vorto, kiun vi diros, el via buŝo eliros aŭ floro aŭ multekosta ŝtono.” [FE 15.7].

o elĵetita — ... tiuj ĉi arĥaismoj neniam estos elĵetitaj, sed ĉiam estos presataj en ĉiuj lernolibroj kaj vortaroj samtempe kun la formoj novaj, ... [A 8.3].

o ellerni — ... por ke li bone ellernu ... [A 5.4].

220





o el'met' - exposer | expose | ausstellen | выставлять | wystawiać [UV met’].

o el'parol' - prononcer | pronounce | aussprechen | произносить | wymówić [UV parol’].

o el'pend'aĵ' - enseigne | ensign | Aushängeschild | выв�ска | szyld [UV pend’].

o el'pens' - inventer | invent | erfinden | изобр�тать | wymyśleć [UV pens’].

o el'port' - supporter | bear, support | ertragen | выносить | znosić [UV port’].

o elpuŝi — Kun la tempo la formo nova iom post iom elpuŝos la formon malnovan, kiu fariĝos arĥaismo, kiel ni tion ĉi vidas en ĉiu natura lingvo [A 8.2].

o elsalti — Kaj kiam ŝi parolis tiujn ĉi vortojn, elsaltis el ŝia buŝo tri rozoj, tri perloj kaj tri grandaj diamantoj [FE 17.3].

o el'spez' - dépenser | spend (expenses) | verausgaben | расходовать | wydawać [UV spez’].


Stanislavo diras: Hm, jen plia demando.

En la klariga vortaro de Dal (plej aŭtoritata de mezo de la 19-a jarcento ĝis mezo de la 20-a) oni skribas: "ПОЛОТЬ, палывать гряды, хлеб, сорную траву, дергать с кореньями негодную траву, очищая посев, посадку, вырывать глушь" (eo: SARKI, sarkadi bedojn, grenon, trudherbojn, pluki kun radikoj herbaĉon, purigante semadejon"). Do tiutempe eblis sarki legomejon kaj trudherbojn.

Samtie: "ВЫПАЛЫВАТЬ, выполоть что, ополоть, очистить от сорной травы" (eo: ELSARKADI, elsarki ion, purigi je herbaĉo).

Samtie: "ПРОПАЛЫВАТЬ, прополоть грядки, выполоть, выбрать сорную траву; проредить полотьем. -ся, страдат. Пропалывание, прополотие, пропол, действ. по глаг. (eo: TRASARKADI, trasarki bedojn, elsarki, elpreni herbaĉon).

En la klariga vortaro de Oĵegov (plej aŭtoritata de la mezo de la 20-a jarcento): "полоть, полю, полешь; полотый; несов., что. очищать от сорных растений,а также удалять их откуда-н. п. грядки. п. лебеду. ii сов. выполоть, -лю, -лешь; -отый. ii сущ. полка, -и, ж. п прил. полольный, -ая, -ое (спец.)" (eo: sarki... purigi je herbaĉoj kaj ankaŭ forigi ilin de ie, sarki bedojn...").

Nun oni plej ofte diras "trasarki bedojn, legomejon" kaj "elsarki herbaĉojn".

Mi esperas, ke tio iom klarigos la aferon...

Bernardo respondas: Tre koran dankon, Stanislavo pro la klarigo pri ПОЛОТЬ, sed ankaŭ pri Dal. Mi reskribis la koncernan paragrafon laŭ viaj informoj, aldonis bildon de Dal kaj ligilojn al Vikipedia artikolo pri li, fine al la reta versio de lia vortaro. Jen ankoraŭ plia dic.academic.ru/searchall.php?SWord=&s=1&t=1&d=1.

Michael Lennartz diras: Kiu fonto estas "[Ax.y]"? Mi supozas: [1914: AK]

221






http://dic.academic.ru/searchall.php?SWord=&s=1&t=1&d=1


Bernardo respondas: Ne, Michael, Antaŭparolo 1905, paragrafo, frazo, ekzemple A 4.6.

desespero diras: Mi ne konis vorton sarki antaŭ ol mi legis vian artikolon, sed ĵus eklegis romanon Resurekto de Tolctoj kaj tuj, en la unua frazo, mi trovis ĝin denove: «malgraŭ tio ke ili sarkis ĉiun herbeton».

Ĉi-kaze, la rusa verbo ne estas полотъ, sed счищатъ-счистить.

Nu, jen la unua longa kaj ne tro simpla frazo de la romano en la rusa:

«Как ни старались люди, собравшись в одно небольшое место несколько сот

тысяч, изуродовать ту землю, на которой они жались, как ни забивали камнями

землю, чтобы ничего не росло на ней, как ни счищали всякую пробивающуюся

травку, как ни дымили каменным углем и нефтью, как ни обрезывали деревья и

ни выгоняли всех животных и птиц, - весна была весною даже и в городе.»

Kaj jen kiel Viktor Sapoĵnikov esperantigis ĝin:

«Malgraŭ tio ke kelkaj centmiloj da homoj, kuniĝintaj en malgranda loko, klopodis kripligi la teron, sur kiu ili svarmis, malgraŭ tio ke ili ŝtonozis la teron por ke nenio kresku sur ĝi, malgraŭ tio ke ili sarkis ĉiun herbeton, malgraŭ tio je ili fumis per karbo kaj nafto, malgraŭ tio ke ili pritranĉis arbojn kaj forpelis ĉiujn bestojn kaj birdojn – la printempo printempis eĉ en la urbo.»

Stanislavo respondas: Laŭ mi tradukisto iom devojiĝis de la originalo. La traduko ne tre suferis pro tio, sed kaj ne gajnis ankaŭ. Mi tradukus "forpurigis", ĉar tio centprocente transdonas sencon kaj formon de la originalo. Se Tolstoj uzis tiun iom malkutiman vortkombinon, do verŝajne li havis por tio kialon kaj laŭ mi indus sekvi lin.

desespero diras: Mi samopinias, sed esperantigi tolstojan romanon ne estas facila tasko.

Milokula Kato diras: Kiel Dal sed ne Dahl, kiel li mem skribis sian nomon latinlitere? Li ja estis dandevena.

Bernardo respondas: Ho, ĉu li mem faris tiel, MK? El dana Dahl ("valo", ĉu ne, germane Tal) fariĝis ruse Даль kaj je reskribo al latina alfabeto Dal. Verdire mi ne multe pripensis la aferon, sed sekvis la esperantan, germanan kaj anglan Vikipedion, kiuj havas ion kiel "alternatively transliterated as Dahl". Sub la bildo mi hezite uzis tiun formon: Dahl ;-))

222



http://www.ipernity.com/home/fritzon�







La Schmidt-vortaro de Zamenhof lundo 27a de Septembro 2010 je 22:13

"Kiam mi verkis la lingvon Esperanto, mi unue havis la intencon verki la tutan lingvon, kun ĉiuj detaloj, kaj mi penis traduki ĉiujn vortojn, kiuj troviĝas en la plena kaj multlingva vortaro de Schmidt. ...

... Sed mi rapide rimarkis, ke pli bone estus, ke, en la komenco, la lingvo havu nur siajn plej necesajn elementojn, kaj ke mi lasu al la vivo, aŭ al kompetenta akademio, la zorgon plenigi la aferon".

Tiel André Albault citas en sia bonega "Ĝenerala Enkonduka Notico" al la 10-a eld. de la Fundamento 1991 el Zamenhofa deklaro antaŭ kunsido de la Lingva Komitato dum la 6-a Universala Kongreso (Vaŝingtono 1910) [1]. En piednoto Albault aldonas: "La aludita aŭtoro tre verŝajne estas Joseph Albert Ernst SCHMIDT el Lejpcigo (1769-1851), germano-rusa gramatikisto kaj leksikologo (el informo de S-ro R. Jossinet, Parizo)".

Relative facile oni povas konstati, ke persono kun tiu nomo ne ekzistis. Schmidt, kiu kutime indikis sian nomon per nura "J.A.E. Schmidt" fakte nomiĝis Johann Adolph Erdmann Schmidt, sed li ja vivis de 1769 ĝis 1851, ja estis doktoro de filologio, lektoro, docento, profesoro ĉe la universitato de Lepsiko pri nov-greka kaj rusa lingvoj, ja estis tradukisto kaj interpretisto el la rusa, skribis lernolibrojn kaj gramatikojn pri la rusa kaj nov-greka kaj - ho ve! - sennombrajn vortarojn. Eĉ nur la meta-katalogo de la nord-germanaj bibliotekoj GBV listigas 92 verkojn de J.A.E. Schmidt, el kiuj pli ol 25 aperis ankoraŭ post lia morto. Jen nur kelkaj el liaj vortaroj (la jaroj indikas la unuan eldonon):

Zamenhof-vortaro Esperanto-ger…

• 1812, 1823, 1839, 1842: Rusa - Germana - Rusa (diversaj vortaroj, ne reeldonoj)

• 1825, 1829: Novgreka - Germana - Novgreka

• 1834: Pola - Rusa - Germana

• 1834: Pola - Rusa

• 1836: Rusa - Pola - Germana

• 1837, 1839: Franca - Germana - Franca

• 1837: Franca - Novgreka - Germana (jen la titol-paĝo)

• 1840: Germana - Novgreka - Franca

• 1847: Franca - Pola - Franca

Se ni do provizore supozas, ke ni trovis "nian" Johann Adolph Erdmann Schmidt (Schmidt bedaŭrinde estas unu el la plej oftaj nomoj en la germana) - al kiu "plena kaj multlingva vortaro de Schmidt" Zamenhof referencis en 1910? Multlingva, aŭ almenaŭ trilingva, estas la Rusa - Pola - Germana de 1836 aŭ la Pola - Rusa - Germana de 1834, se ni lasas ekster konsidero la trilingvajn kun la novgreka. La aperjaroj 1836 aŭ 1834 klarigus, kial Zamenhof uzis en la UV tiom da germanaj vortoj jam eksmodaj en 1893.

223






http://gso.gbv.de/DB=2.1/SET=1/TTL=82/SHW?FRST=81



http://kvk.ubka.uni-karlsruhe.de/hylib-bin/kvk/nph-kvk2.cgi?maske=kvk-last&lang=de&title=KIT-Bibliothek%3A+Karlsruher+Virtueller+Katalog+KVK+%3A+Ergebnisanzeige&header=http%3A%2F%2Fwww.ubka.uni-karlsruhe.de%2Fkvk%2Fkvk%2Fkvk-header_de_2010_03.h








http://medusa.libver.gr/bitstream/123/1482/3/GRVER_000000000000000508.jpg


Elektronika Google-libro de la Rusa - Pola - Germana ne ekzistas, tiel ke facila komparo kun la Universala Vortaro (UV 1893) de nia Fundamento ne eblas. Ni do devus iri la ŝtonan vojon havigi ĝin kaj apudmeti al UV. Ĉu eble ideo por pluvemaj tagoj? Agrablan aŭtunon al ĉiuj!

-----

P.S.: Intertempe ja estas rete konsultebla la Plena Vortaro Rusa-Germana kaj Germana-Rusa de J.A.E. Schmidt el la jaro 1866. Sed ĝi ŝajne ne estas tiu, kiun alludas Zamenhof.

------

[1] Fundamento, 10-a eld. Pizo 1991, p. 11, piednoto 3. Jam nur pro la enkonduko kaj notoj de Albault indas preferi la libro-eldonon al la nefidinda reta versio.

224






http://www.europeana.eu/portal/record/09428/D856D3D5E1B6ECE297B51F6A285D67B91F78BEEA.html


Fromaĝo estas tre ŝatata, el lakto estas ĝi farata merkredo 15a de Junio 2011 je 18:50

Kelkaj vortoj dekomence ĝis hodiaŭ simple ĉiam denove kaŭzas dubojn. Tia estas ŝat', nia eble plej ofte flikita Fundamenta radiko ...

Ĉio komenciĝas en la Rusa-Internacia de 1889:

дорожить, ŝat'

Memorigas pri germana schätzen, tamen probable baziĝas sur jida ("jud-germana") shatzn. En la Meza Vortaro Esperanto-Germana de 1889:

ŝat' viel halten, grossen Werth legen [= viel halten von, großen Wert legen auf]

kaj samloke la unua kunmetaĵo:

mal'ŝat' gering schätzen, vernachlässigen.

Tiel do en la Universalan Vortaron de 1893, aldoninte francan, anglan kaj polan tradukojn:

ŝat' - estimer | esteem | viel halten, grossen Werth legen | дорожить | cenić, oceniać, szacować.

o mal'ŝat' - négliger | neglect | gering schätzen, vernachlässigen | пренебрегать | zapoznawać.

Neniu ekzemplo-frazo en la Ekzercaro (1898) aŭ en la Antaŭparolo (1905).

Beaufront hezitis, demandis la "doktoron". Li respondis. Ekestis iuspeca "lingva respondo" en la vortaro Esperanto-franca de 1901:

ŝat', faire cas de, priser (ce mot rend logiquement notre verbe français „aimer“, quand il signifie simplement priser. Ex.: J’aime l’étude, les arts, la solitude, les fleurs, le vin, les fruits, etc. Mi ŝatas la lernadon, la artojn, la solecon, la florojn, la fruktojn, k.t.p.) [Beaufront]

Kaj pliaj kunmetaĵoj:

malŝati, dédaigner, faire peu de cas de [Beaufront].

ŝato, considération (qu’on a pour qqn.) [Beaufront].

o ŝatateco, considération (qu’on en jouit) [Beaufront].

Ne sufiĉis. Lingva Respondo (LR) fariĝis necesa en 1911:

"La vorton “ŝati” mi [Zamenhof] uzas ordinare en la senco de “rigardi kiel valoran, kiel gravan”. Ekzemple: la gazetoj tre ŝatas la kunlaboradon de aŭtoroj gloraj, sed tute ne ŝatas la kunlaboradon de komencantoj [LR 53, Oficiala Gazeto, IV, 1911, p. 221]".

225








La ekzemplo "ŝati kunlaboradon" bone harmonias kun "ŝati lernadon, artojn, solecon, florojn, fruktojn", ĉu? Ĉiam temas pri aĵo aŭ ado. Sed la klarigo "rigardi kiel valoran, kiel gravan" eble ne estas same trafa kaj klara. Ankaŭ povus esti persono, kiun oni ŝatas.

Fine do la Akademiaj Korektoj en 1914:

ŝat' - estimer, apprécier | prize, value | schätzen, Wert legen auf | дорожить, ценить | - [AK].

Korektoj aŭ aldonoj en kvar el la kvin lingvoj, nur la pola restis neŝanĝita. Kaj strange: Kvankam la germana estas tute nova, la sola traduko de la frazoj el Beaufront kaj la LR mankas. Ĉiujn oni tradukus per mögen. Kaj ĉu en la angla ne mankas like (I like flowers and wine)? Surprize ankaŭ, ke la franca ne transprenis la tradukon de Beaufront. Sed jen malŝati:

mal'ŝat' - dédaigner, faire peu de cas de | hold of no value, not care about | gering schätzen, vernachlässigen | - | mieć za nie (lekceważyć) [AK].

Ĉi-kaze nur la rusa restis neŝanĝita kompare al UV 1893. La franca simple transprenas la proponon de Beaufront (kion ĝi sufiĉe ofte faras, sed kompreneble tute kaŝe, ja Beaufront intertempe fariĝis la Judaso de Esperantujo). Plej stranga estas la germana. Ĝi ja havas Akademian Korekton, sed tiu korekto nenion korektas! Ĝi precize ripetas la staton de 1893. Kial? Ĉu konfirmo? Krome "nicht mögen", per kiuj oni tradukus ĉiujn ekzemplo-frazojn, same mankas ĉe malŝati.

Rekorda flikado, ofte uzata vorto ĉe Z. ("Fromaĝo estas tre ŝatata, El lakto estas ĝi farata", Fabeloj IV) kaj tamen ĝi ĉiam denove kaŭzis diskutojn, dubojn, novajn proponojn; semantike ie inter ami, estimi, respekti, aprezi, apreci kaj eble ankoraŭ aliaj.

Dum respektive por parolantoj de la germana estas danĝera faligilo, ŝati ne kaŭzas grandajn problemojn. Oni pensas mögen kaj diras ŝati, kaj plej ofte estas en ordo. Ĉu pro la proksimeco de jida shatzn al la germana?


Elbertinumpro diras: Wer sich für der Entstehung von Wörtern interessiert - dem wird dieser Vergleich gefallen - mir ist das zu kompliziert -

Bernardo respondas: Ach so kompliziert ist das alles nicht, Elbertinum. Wenn man mal das Grundprinzip verstanden hat, wiederholt sich die Auslegung des Fundamento doch immer wieder. Es ist halt ein historisch gewachsenes und deshalb nicht immer koheräntes Dokument. Aber wenn man den Entstehungspfad nachläuft, kommt man meistens doch zu einem einigermaßen klaren Bild. In meinem Blog gibt's dafür eine Menge Beispiele.

Der Witz bei ŝati ist, dass das eigentlich Gemeinte (mögen, like, lutij), wie es sich eindeutig aus Anwendungssätzen ergibt, keinen Niederschlag in den Wortlisten gefunden hat. Ganz erstaunlich ...

Stanislavo diras: Ankaŭ por ruslingvanoj "ŝati" kaj "ami" ofte kolizias, ĉar en la rusa tiujn nociojn transdonas la sama vorto "lubitj".

226



http://www.ipernity.com/home/tuurq�








Bernardo respondas: Simile en la germana: "Ich mag Blumen" - "Ich liebe Blumen" (ĉi-lasta erstas pli forta).

Se mi bone vidas, tiu "lubitj" tamen mankas en ĉiuj etapoj (RE, UV, AK), simile kiel la germana "mögen" aŭ la angla "like", ĉu?

"Enigmo sekvas enigmon" ;-))

Stanislavo respondas: Tamen ĝi jam estas en la 24-leciona lernolibro de M.J. Bartoŝevickij, eldonita en 1909. Li proponas al legantoj jenajn parojn: ami - любить; ŝati - ценить [=konsideri valora. - komento mia]. Jen pdf-versio http://img1.liveinternet.ru/images/attach/b/0/3581/

3581631_lernolibro24lecionojmalpeza.pdf

Blazio VAHA (n.s. WACHA, Balázs) respondas: Ĉu iuj el la Rusaj vortaroj ne konsideras ankaŭ la Rusan verbon *uvaĵatj*?

Stanislavo respondas: Ĉi vorto signifas iom alion - "estimi, respekti". Do mi povas ne ŝati prezidanton, sed mi estimas lin kiel estron de la lando kaj kuraĝan homon.

Blazio VAHA (n.s. WACHA, Balázs) respondas: Ja tebja uvaĵaju, no nje ljublju - tio ne estas sufiĉe ĝojiga frazo, ĉu?

Stanislavo respondas: Jes, sed ofte okazas nome tiele...

Aldonu, ke la frazo "Ĉu vi estimas min?" estas klasika por rusaj alkoholuloj - de ĝi ofte komenciĝas konfliktoj kaj interbatado, kiujn kaŭzas negativa respondo aŭ suspekto pri tio. Se oni anstataŭigus tie la vorton "uvaĵatj" per "lubitj", do oni riskas esti malvere komprenata kaj do batata eĉ pli kruele :)

Cyril Brosch diras: Eble temas pri "etimologia traduko"*, nome ke pro la forma kaj devena simileco oni tradukis ŝati per schätzen, kaj la aliaj lingvoj orientiĝis je la germana.

*Tio estas sufiĉe ofta kutimo en historia lingvistiko, ekz. la hindeŭropa radiko *pesd-signifas "furzi mallaŭte" (dum *perd- estas "furzi laŭte", kompreneble onomatopeaĵoj: psssd - prrrd), sed en la germana literaturo oni trovadas la tradukon "fisten" (sona kaj senca kontinuanto de *pesd-), kiun apenaŭ iu uzas aŭ eĉ konas.

Bernardo respondas: Mirinda mondo de lingvistiko, kiu malkaŝas la plej intimajn sekretojn de l' homaro, ĉu eble eĉ kun indiko de decibeloj? ;-))

Ne, sed serioze, Cyril. Bela ekzemplo kaj kompreneble ankaŭ mi ne konis la germanan vorton "fisten".

Mi klopodis trovi ion pri shatzn / schazn / shatsn (transskriboj al latina alfabeto svarmas). Jen schazn estas tradukita per angla "estimate (verb)", estimate (noun) = opschazung, opschazn (do germane Abschätzung, das Abschätzen). "to like" estas

227




http://img1.liveinternet.ru/images/attach/b/0/3581/%0B3581631_lernolibro24lecionojmalpeza.pdf

http://img1.liveinternet.ru/images/attach/b/0/3581/%0B3581631_lernolibro24lecionojmalpeza.pdf







tradukita per lib hobn, gefeln (do lieb haben, gefallen). Sed ankaŭ en tiu reta vortaro angla-jida-angla mankas ekzemplo-frazoj, do ne vere ĝi helpas: http://www.lingvosoft.com/English-Yiddish-Dictionary.

Cezar (Kaiser)pro diras: Mi trovas tion tre bona, ke ekzistas ambaŭ vortoj. Tia diferencigo tre necesas, ĉar ni ja ne ĉion povas ami, plej ofte ni estas sobraj homoj, tia estas nia "normala stato", kaj tiumomente ni ne amas ion, sed ŝatas ion. Amo estas nekalkulebla stato, bombo, kiu ĉiumomente povas eksplodi, ofte kun malagrablaj sekvoj, sed ŝati ion oni ankaŭ povas sen tuj devi freneziĝi pro tiom da amo:) Tiel mi ankaŭ povas ŝati iun amikinon sen tuj devi salti kun ŝi en liton. Ofte tiu ŝatateco estas pli agrabla ol se oni estas pasie amata, sen voli tion, ĉu ne? Tio povas eĉ timigi. Sed iun ŝati ni ĉiam povas, sen devi timi iujn fatalajn sekvojn, sen tuj devi deklari ĉion nia amprojekto, nur ĉar ni ŝatas ion. "Ŝati" estas pli diskreta ol "ami".

Cezar (Kaiser)pro respondas: Jes, tio trafas la kernon, estas ekzakte la ŝatateco. Tiom mi ankoraŭ scias el mia lerneja tempo:)

Bernardo diras: Jen kiel klarigas ĝin Butler eo-en 1967:

*ŝat-i [UV] (alte taksi pri graveco aŭ valoro): appreciate, enjoy, have a high opion of, prize, relish, think highly of, treasure, value; like (in this sense only). ~i honoron pli ol monon. ~i kuraĝon, ordon, prudenton, scion (Se 418, 8/10): sian vivon (Jg 9/17); la vorton de virino pli ol glavon (If 93/14). Ŝteletiston oni batas, ŝtelegiston oni ~as (P). ~i ricin-oleon kiel medikamenton. ~o, appreciation, high opinion of. ~a, appreciative. ~ata, esteemed, valued, worthy, etc. Via ~ata letero. ~ata edzino (OD 25/24). ~ateca, appreciation, esteem, good opinion. [Common misuse to be avoided: Mi ~us sugesti (= I should appreciate hinting!) instead of Mi proponas (volas proponi)]. As an empirical rule, avoid using ŝati before an infinitive: this will obviate the worst misuses of the word. � For the meanings of ami, ŝati, see aimer, schätzen, in French and German dictionaries. For translations of "like" see agrabl, am, amet, amik, antipati, aprob, dezir, estim, frand, gust, inklin, kontent, kunsent, plaĉ, prefer, pren, simil, simpati, taks, tre, trov, -us, vol, volont, in this volume. Also (LR/42); BE 1932/198, 1940/217.

Mirinda listo de senco-rilataj vortoj. Bone, ke ĝi nun estas senkoste elŝutebla: http://www.ipernity.com/blog/37943/308471.

228



http://www.lingvosoft.com/English-Yiddish-Dictionary/




Telegrafe kaj teleregile mardo 23a de Aŭgusto 2011 je 21:09

Telegraf' estas fundamenta vorto, teleregilo vorto por tiu moderna kesteto kun butonoj, per kiuj vi ŝaltas / malŝaltas televidilon, adaptas la laŭtecon ktp., eĉ ne ekstarante de la sofo, do de distanco. Tamen: Ĉu bona esperanta vorto?

Telegraf' jam troveblas en nia "pra-Ekzercaro", la Dua Libro de 1888: Li korespondas telegrafe kun ĉiuj agentoj [DL § 7]. Kiel plej multaj internaciaj vortoj, facile kaj senprobleme formeblaj laŭ la 15-a regulo de la Fundamenta Gramatiko (la "sultano-vortoj"), ĝi mankas en la Universala Vortaro de 1893, sed aperas iom kaŝite en la Ekzercaro de 1898 kaj pro tio estas Fundamenta de 1905: Mi gratulis telegrafe la junajn geedzojn [FE § 36.4].

PAG, 4-a eld. 1980

Ĝi estas facile analizebla etimologie: kunmetaĵo de la greka radiko graf' (= skribi) kun la prefikso tele- (= je distanco). Du grek-devenaj eroj faris novan vorton tre internacian - ĉio en ordo.

Malsame pri teleregilo: Jen kombino de fremdlingva tele- kun la Fundamentaj eroj reg-il-o. Malnova diskuto de jardekoj temas pri la demando: Ĉu tio eblas? Aŭ ĉu oni rajtas kaj povas kombini nur fremdlingvajn erojn kun aliaj fremdlingvaj - tele'graf-.

La demando ne estas banala, ĉar tiuj fremdlingvaj (ofte grek-devenaj) elementoj svarmegas en multaj lingvoj kaj pro tio ankaŭ en Esperanto. Vd. tiun liston pri grek-devenaj radikoj en la germana, kiu estas pli-malpli sama en Esperanto (antropo-logio, bio-logio, eko-logio, filo-logio ktp.).

La grek-devenan tele- oni kutime nomas prefikso, t.e. afikso metita antaŭ la ĉefan elementon: tele'graf- ("je distanc - skribi"). Foje oni ankaŭ nomas esperantajn erojn kiel ek-, eks-, ge- ktp. "prefiksoj", elementojn kiel er', ul', an' sufiksoj. Sed, ĉu prave? Jen kion la Fundamento havas pri prefiks':

prefikso - préfixe | prefix | Präfix | приставка | przybranka [FE 30, mankas en UV]. {GRAM} — Aldonante la prefikson „nen”, ni ricevas vortojn neajn: nenia, nenial, neniam, nenie, neniel, nenies, nenio, neniom, neniu [FE 30].

Kaj jen kion ĝi havas pri la fratino de prefikso, nome pri la postmetita afikso, do pri sufikso:

sufikso - suffixe | suffix | Suffix | суффиксъ | przyrostek [FE 30, mankas en UV]. Ekster tio el la diritaj vortoj ni povas ankoraŭ fari aliajn vortojn, per helpo de gramatikaj finiĝoj kaj aliaj vortoj (sufiksoj); ekzemple: tiama, ĉiama, kioma, tiea, ĉi-tiea, tieulo, tiamulo k. t. p. (= kaj tiel plu) [FE 30]. La sufikso «um» ne havas difinitan signifon, kaj tial la (tre malmultajn) vortojn kun «um» oni devas lerni, kiel simplajn vortojn [FE 42].

Ambaŭ estas sultano-vortoj, facile adapteblaj internaciismoj kaj pro tio mankas en UV, sed ja aperas en la Ekzercaro. En la difinoj aperas plia termino, nome "vorto". Do ni legu ankaŭ la artikolon pri ĝi (mallongigite tie ĉi):

vort' - mot | word | Wort | слово | słowo, wyraz. {GRAM} — [vorto - mankas en FE 15] — ... Vortoj kunmetitaj estas kreataj per simpla kunligado de vortoj; oni prenas ordinare la purajn

229





http://de.wikipedia.org/wiki/Liste_griechischer_Wortst%C3%A4mme_in_deutschen_Fremdw%C3%B6rtern

radikojn, sed, se la bonsoneco aŭ la klareco postulas, oni povas ankaŭ preni la tutan vorton, t. e. la radikon kune kun ĝia gramatika finiĝo [FE 27.5]. ... La montritajn naŭ vortojn [t.e. la tabel-vortoj iu, io, ia, iam ktp.] ni konsilas bone ellerni, ... [FE 30.2]. Se ni aldonas al ili la literon „k”, ni ricevas vortojn demandajn aŭ rilatajn: ... [FE 30.3]. Se ni aldonas la literon „t”, ni ricevas vortojn montrajn: ... [FE 30.4]. Aldonante la literon „ĉ”, ni ricevas vortojn komunajn: ... [FE 30.5]. Aldonante la prefikson „nen”, ni ricevas vortojn neajn: ... [FE 30.6]. ... Ekster tio el la diritaj vortoj ni povas ankoraŭ fari aliajn vortojn, per helpo de gramatikaj finiĝoj kaj aliaj vortoj (sufiksoj); ekzemple: tiama, ĉiama, kioma, tiea, ĉi-tiea, tieulo, tiamulo k. t. p. ... [FE 30.10]. ... la ... vortojn kun «um» oni devas lerni, kiel simplajn vortojn [FE 42.9].

Kiel ni vidas, regas sufiĉe granda terminara kaoso (ĉu -ulo vorto aŭ sufikso en tiam-ulo?) [1]. Sed laŭ la Fundamento ekzemple ek-, eks-, ge- ne estas prefiksoj. Prefiksoj estas nur nen- antaŭ la tabel-vortoj (nen-io, nen-iam ktp.) kaj eble k- (kio, kiam), t- kaj ĉ- (ĉiu, ĉie).

Nu, ne tre grave, kiel ni nomas la beston, gravas kiel ĝi bojas. Kaj la specifa eco de ĉiuj niaj Fundamentaj "afiksoj" (krom eble -nj' kaj -ĉj', kiujn mi lasas flanke tie ĉi) estas ... ke ili ne estas afiksoj! Nome ili estas "vortoj" kiel ĉiuj aliaj vortoj ankaŭ. Tiel ilin nomas cetere la 11-a regulo de la Gramatiko: vapor-ŝip-o, vorto kunmetita el tri vortoj, la "finiĝo" -o konsiderata kiel vorto!

La esenca eco estas, ke niaj elementoj kondutas kiel ĉiuj aliaj radikoj ("vortoj") ankaŭ. Ili povas aperi antaŭ aŭ malantaŭ vorto, ekzemple knab'et'o, sed et'burĝ'o. Oni povas ilin libere kombini kun aliaj simil-specaj vortetoj: "Vidante la ĉarman pluŝ-urson ŝi subite re'et'ul'in'iĝ'is kaj gaje ekkriis". Zamenhof, Lingvaj

Respondoj, 1… Pri la fremdaj elementoj importitaj de aliaj lingvoj laŭ la 15-a regulo, kiel tele- tio kutime ne eblas. Se ni analize dishakas kunmetitan fremdvorton kiel tele-graf', la elemento graf' (skribi) kolizias kun nia nobelo graf'. Simile ĉe bio-grafo (biografiisto) kaj multaj aliaj.

Ĉu ni do principe kaj tute ne rajtas kombini fremdlingvajn afiksojn kun nia origine esperanta vort-trezoro? Nu, foje la karambolo, la kunpuŝiĝo kun esperantaj radikoj ne okazas, kiel en tele-reg-il-o aŭ tele-vid-il-o, bio-gas-o aŭ eko-turism-o. Eĉ pli: Ĉu en biogaso bio- vere estas (dependa, ne memstara) fremdlingva prefikso kiel en biografio aŭ biologio aŭ ne pli ĝuste simpla mallongigo de biologia gaso, simile kiel aŭtobremso (aŭtomobila bremso, bremso de aŭtomobilo). Ĉu ne same pri ekoturismo (ekologia turismo)? Ĉu la Akademia sepopo, kiu verkis la subnivelan "raporton" eble simple maltrafis la problemon?

Ha, nun fariĝas interesa, sed ho ve!, jam la blogero atingis sufiĉan longon. Do eble pli en esperebla diskuto aŭ iam en plia parto.

------

[1] En Lingva Respondo LR-52 "Pri la vortoj kun pseŭdosufiksoj" de 1911, Zamenhof nomas "pseŭdosufikso" la latin-devenajn finiĝojn -cio kaj -toro en ekzemple civilizacio kaj redaktoro kaj konkludas: "... se iu diras, ke la formoj pseŭdosufiksaj estas kontraŭ-Esperantaj ... mi opinias, ke li eraras. ... laŭ la § 15 de nia gramatiko ili plene apartenas al nia lingvo jam de la unua momento de ĝia naskiĝo. ... ankoraŭ dum longa tempo multaj el tiuj pseŭdosufiksaj vortoj estos pli oportunaj, pli naturaj kaj pli kompreneblaj, ol la ilin anstataŭontaj vortoj "pure Esperantaj". ...". Eĉ tiun fonton la "Akademia" sepopo ĉirkaŭ Corsetti ne citas en sia "raporto", kvankam ĝi estas facilege trovebla en la libro-forma eldono de la Fundamento,

230




nome en la komentoj de la iama Ak-prezidanto Albault. Ĉu iu el la "Akademianoj" konsultis la libron?

Cetere, pri la zamenhofa "pseŭdosufikso" de 1911 estas simila demando. "pseŭdonimo" - senproblema, ĉar ambaŭ elementoj pure grek-devenaj. "pseŭdonomo" - miksaĵo inter greka prefikso kaj "pure esperanta" vorto. Ĉu ni - lingve - do rajtas diri "pseŭdoakademianoj"?


Petro Desmet' diras: Mi tre bedaŭras ke PIV foje traktas tiajn elementojn en tiu maniero! Ĝi estas unu el la malmultaj aferetoj kiuj ĝenas min en PIV, sed mi ĉiam trovis pli bone .... silenti pri ĝi. Laŭ mi ili eĉ tute ne apartenas al la etimologio de Esperanto, nur al, se oni absolute volas, la praetimologio. La etimologio de la plejoftecradiko kiun Esperanto transprenis. Poste eble pli.... se mi havos tempon. Tute konsentas do kun via teksto.... krom la uzo de "etimologio" kie ĝi devus esti "pra...". Cetere.... ĉu vi rimarkis ke en mia vortaro estas la vorto teleputino ..... por traduki "call-girl"? (Mi metis ĝin ŝerce, vi scias ja ke mi estas multe malpli serioza homo ol vi!, sed... fakte ĝi estas tute bone uzebla ...ĉar komprenebla, ĉu?

Bernardo respondas: Nu, la Ak-buboj ĉirkaŭ la guruo Corsetti elfosis la malnovegan temon kaj tiel diletante traktis ĝin, ke silenti ne plu ŝajnas al mi ĝusta reago. Vd. tie ĉi: http://www.ipernity.com/blog/37943/342210.

Manfredo diras: La vorto "reetuliniĝi" tre plaĉas al mi. Mi tuj skribus vian frazon kiel ekzemplofrazon en "tatoebo". Ĉu mi rajtas? :-)

Bernardo respondas: Jes, kompreneble, Manfredo, mi ĝojas, ke la (kunmetita) vorto plaĉas al vi.

Bernardo diras: Se vin interesas la temo pli profunde, legu la diskuton tie ĉi: http://www.ipernity.com/group/170715/discuss/119532.

Andreas Kueck diras: Jen mia chi-rilata artikolo:


Milokula Kato diras: Oni bonvole readresu ĉiujn prilingvajn demandojn al la brazilaj samideanoj. Tiuj el ili, kiuj praktikas spiritismon elvoku la Majstron kaj demandu lin. Tio pli preferindas ol blinde divenaĉi.

Petro Desmet' respondas: Mi apogas vian ideon. Haleluja!

Tonyo diras:

231













Mi senprobleme iam uzis la vorton "teleregilo" en iu blogero. Interalie ĉar (pardonu la tute flankan komenton) ĝin inventis esperantisto proksimume samtempe kun la Fundamento!

http://www.delbarrio.eu/2006/09/cent-jaroj-de-la-teleregilo.htm

Vidu la mencion en la germana Vikipedio:

http://de.wikipedia.org/wiki/Leonardo_Torres_Quevedo#Funkfernsteuerung:_der_Telekino

Bernardo respondas: Dankon, Tonyo, pro atentigo pri viaj tre interesaj kaj legindaj blogeroj. Tie ĉi http://www.delbarrio.eu/2006/06/la-plej-grava-hispana-inventisto-kaj.htm la ligilo al la pdf ne plu funkcias, sed probable estas la sama teksto al kiu referencas Vikipedio: http://eo.wikipedia.org/wiki/Leonardo_Torres_Quevedo, nome tiu ĉi: http://www.delbarrio.eu/torresquevedo.htm.

Jes, mi komprenis vian blogeron same tute senprobleme. "teleregilo" ankaŭ en la Granda Krause Germana-Esperanta 2007 je "Fernbedienung".

Prave vi atentigas, ke mankas ĉia historia esploro en la subnivela "raporto" de la "romantika Sekcio" (http://www.ipernity.com/blog/bernardo/342210). Corsetti, Cramer kaj Komp. ja eĉ ni trovis la zamenhofan "pseŭdosufikson" en LR-52 de 1911 (kiu kompreneble estas respondo al Christaller en ties vortaro Germana-Esperanta de 1910). Anstataŭe ili "saĝas" pri "biodiverseco, prefere vivaĵdiverseco" (n-ro 60).

Nu, se tiaj "kulturaj gigantoj" kiel Corsetti kaj Cramer kontraŭstatute ion konsilas, ni povas plenrajte simple ignori ĝin.

Milokula Kato diras: Mi ie ajn replikis pri la "telereglilo" = teler + eg + (l) + ilo. Tipe franceca "eltrovo", inda eniri la pluplifranciĝantan ontan reeldonon de PIV.

La francoj jam provis enkonduki "teleŝarĝi" en la senco "elŝuti el la reto"; mi du- aŭ trifoje vidis tion en iliaj bultenoj.

"Bonan kuraĝon" al ĉiuj teleregil-uzantoj kaj "bonan tagfinon" al ĉiuj aliaj ;-)

Bernardo respondas: Estis tie ĉi, MK:

http://www.ipernity.com/blog/37943/342210/comment/15595857#comment15595857("longaj fingroj" kaj "povo"). Kaj mi jam atentigis, ke teleregilo troviĝas i.a. en la Granda Krause Germana-Esperanta kaj en la Hispana-Esperanta de de Diego: "mando a distancia, telekomandilo; teleregilo; zapilo". Do almenaŭ du gravaj vortaroj ne estas same ŝokitaj pri "franceco" kiel vi. Kion vi proponas krom "longaj fingroj". Ĉu zapilo?

Marcos Cramer diras: Mi opinias ke "tele-" estas unu el la malmultaj neoficialaj afiksoj, kiuj meritas oficialigon. Ĝi estas ankaŭ la sola afikso kiu aperas inter la oficialigindaĵoj de la bonlingva grupo (bonalingvo.org/index.php/Radikoj_oficialigindaj), kiu kiel sciate havas tre rigorajn principojn rilate la akcepton de neoficialaj lingvo-elementoj. Do la vorton "teleregilo" mi opinias bona Esperanto (kvankam ĝis nun neoficiala), dum preskaŭ ĉiujn aliajn neoficialajn afiksojn mi konsiderus evitindaj, do uzeblaj nur tiam, kiam ili estas fakte estas radikeroj kaj ne afiksoj (kaj kiam la radiko, de kiu ili estas eroj, estas vere uzinda ankaŭ el radikŝparema vidpunkto).

La kialo por konsideri "tele-" oficialiginda estas la fakto, ke ĝi tre utilas por nomi

232








http://www.delbarrio.eu/2006/09/cent-jaroj-de-la-teleregilo.htm

http://de.wikipedia.org/wiki/Leonardo_Torres_Quevedo#Funkfernsteuerung:_der_Telekino


http://www.delbarrio.eu/2006/06/la-plej-grava-hispana-inventisto-kaj.htm

http://eo.wikipedia.org/wiki/Leonardo_Torres_Quevedo

http://www.delbarrio.eu/torresquevedo.htm




diversajn modernajn ilojn kaj teĥnikojn, por kiuj oni sen ĝi nur tre malfacile trovas sufiĉe koncizajn kaj precizajn esprimojn. La plej multaj aliaj neoficialaj afiksoj tamen estas facile anstataŭgieblaj. Ekzemple "eko-" estas plej ofte anstataŭigebla per "ekologia" aŭ "ekologi-" sen signifŝanĝo kaj kun nur nesignifa plilongigo de la esprimo. Anstataŭigo de "tele-" per "distanc-" aliflanke ofte ne konservas la signifon. Kaj "tele-" ankaŭ igas aliajn novradikojn nenecesaj, ekzemple "faksi" povas esti anstataŭigata per "telekopii".

Andreas Kueck respondas: Marcos, ordinare internaciaj vortoj*), kiel ekzemple "tele'", ne estas oficialigindaj, char ili estas uzeblaj lau Regulo 15. "Ordinare" signifas: Ne estas problemoj pri konkurantaj formoj kaj/au draste malsamaj signifoj en la prenintaj lingvoj. Tamen "tele'" eble ja estas oficialiginda pro la jena kialo: La Akademio de Esperanto, Sekcio pri Faka Lingvo, opinias grava (sed ne nepre senescepte sekvenda) jenan principon: "Grava principo estas, lau la opinio de la Sekcio pri faka lingvo, ke oni ne kunmetu sciencajn vortelementojn (tele, mikro k. t. p.) kun elementoj el la chiutaga lingvajho."**) Sed por oportune nomi aferojn, kiel ekzemple "teleregilo", oni devas deflankighi disde tiu principo. Oficialigo de "tele'" do ne estus malbona.

*) "Vortoj" en la senco de la al la Universala Vortaro enkonduka teksto, lau kiu "frat'", "in'" kaj "o" estas vortoj.

**) www.akademio-de-esperanto.org/verkoj/faka_lingvo_raporto20110415.pdf ; miaj konkludoj el ghi:

www.ipernity.com/blog/55667/342565 .

233


http://www.akademio-de-esperanto.org/verkoj/faka_lingvo_raporto20110415.pdf

La rusa serpento mardo 4a de Majo 2010 je 21:12

Pri vipuro kaj ĝia paralela formo vipero esperantistoj ŝategas diskutadi dum jardekoj - iom tede remarĉante la ĉiam samajn argumentojn sen spureto de novaj ekkonoj. Pli interesa estas la rusa traduko de vipero / vipuro ...

Per la centjara diskuto pri la ĝusta formo de vipero / vipuro mi ne ŝatas longe tedi vin, vi trovas la bazajn donitaĵojn en la libro-forma eldono de la Fundamento sur paĝo 343 ("Lingvaj Rimarkoj" de la iama prezidanto de la Akademio André Albault): De 1889 ĝis 1896 la origina formo uzita de Zamenhof estis viper-, tiel en la 1-a eldono de la Universala Vortaro (UV) de 1893 (sur la titol-paĝo 1894), poste - en la 2-a eldono de la UV de 1896 - la formo estis ŝanĝita al vipur-, ĉu intense, ĉu pro neglekto (ĉu preseraro?). Tiu dua-eldona vipur- estis oficialigita de la Unua Universala Kongreso en 1905. En la 8-a Oficiala Aldono 1974 la Akademio oficialigis ankaŭ la originan unua-eldonan formon viper-. Ĉu eble por eterne varmigi vanan disputemon de "samideanoj" Zamenhof donis pri tiu detalo eĉ du "Lingvajn Respondojn". Unu ŝajne subtenanta la vipurulojn (vd. supre), la alia ŝajne la viperulojn (vd. malsupre). Kiel ajn - laŭ via gusto vi do povas nomi tiun venenan serpenton aŭ vipur- aŭ viper- - kaj povas esti certa, ke generacioj de esperantistoj jam pledis por via pozicio per bonaj argumentoj. Agrabla gajno-gajno-situacio.

Zamenhof, Lingvaj Respondoj, 1…

Tiel - espereble - konate kaj ... tede. Pli interesa estas la rusa traduko en la Fundamento, nome ехидна (eĥidna). Laŭ informo de Ak. Sergio Pokrovskij ĝi estas slavona vorto Biblia. Nuntempe ĝi ne estas uzata komunlingve krom por krei specialan stilan efekton. Kaj tiel ankaŭ jam estis - ĉiam laŭ sinjoro Pokrovskij - antaŭ 120 jaroj. Klarige li referencas al Mallonga Enciklopedia Vortaro en la rusa aperita inter 1890 kaj 1906 (la ortografio estas ŝanĝita al la moderna, sed la enhavo tiuepoka). Tie la specifa Biblia vorto ехидна - kiel kutima en konciza vortaro - tute ne aperas, nur la ĝeneral-lingva "гадюки" (gadjuki), Viperidae (singulare гадюкa).

Se tiel estas, kial Zamenhof tiel eraris tradukinte viper- al sia plej forta lingvo, la rusa? Jen mia hipotezo.

Zamenhof interesiĝis pri la Biblia slavona vorto ехидна kaj tradukis ĝin en la unua granda vortaro de Esperanto, la rusa-esperanta RE 1889 per "viper-". Pri la realaj serpentoj li tute ne interesiĝis, гадюкa mankas en la ĝusta alfabeto loko en RE 1889, p. 29. Ĝis tie ĉi, ĉio estis en ordo.

Nun venis la inversigo en la Meza Vortaro Germana-Esperanta (MV 1889): viper' - Viper. Ankaŭ tio ne kaŭzis problemojn, ĉar la germa-na, malsame kiel la rusa, ne havas du formojn (Biblian kaj ĝeneral-lingvan) por la serpento.

La eraro okazis, kiam Zamenhof faris el MV (eo->de) 1889 la Universalan Vortaron UV (eo -> de+xy) 1893, t.e. aldonis francajn, anglajn, rusajn kaj polajn tradukojn al MV. En tiu momento li devus aŭ skribi

Lippmann; Lingvaj Respondoj (g…

viper' - vipère - viper - Viper - гадюкa, (Biblio aŭ arkaika) ехидна - źmija

234




http://slovari.yandex.ru/dict/brokminor/article/17/17958.html

http://slovari.yandex.ru/dict/brokminor/article/11/11692.html





aŭ nur anstataŭi la specialan ехидна per la ĝeneral-lingvan гадюкa - ĉar pro la inversigo kaj la aldono de la aliaj lingvoj la semantiko preciziĝis. De nun ĝi celis la ĝeneralan vorton, ne plu la specialan vorton uzitan en Biblio kaj troveblan nur en la rusa, sed ne en la aliaj lingvoj. Zamenhof tre probable do falis en la kaptilon de l' ne-inversigeblo. Ĉar nur malofte la semantiko de vortoj el du lingvoj estas precize 1:1, nur tre atente eblas inversigi vortliston - banalaĵo, kiun ni konu jam de la ĉarma mamulet' de l' Ak-prez.

Ĉu ĝusta tiu hipotezo? Kaj kial - strange - dum 120 jaroj ne aperis "Akademia Korekto" pri tiu punkto. En la Albault-aj eldonoj de la Fundamento (1963, 1991) ĝi mankas sur p. 277. Ĉu simple ĉar en la Akademio pro politikaj kialoj dum jardekoj ne estis aktivaj rusoj?


Stanislavo diras: Mi iom haste trarigardis vian artikolon, kara amiko, sed ekestis ĉe mi eta demando -ĉu ехидна efektive egal(i)as al гадюка? Ja temas pri diversaj bestoj: ekidna http://eo.wikipedia.org/wiki/Ekidno kaj http://eo.wikipedia.org/wiki/Vipero

Stanislavo diras: Kvankam en la rusa traduko de Biblio ĝis nun estas uzata la vorto ехидна - kie temas pri змея.

Bernardo respondas: Dankon, Stanislavo, pro viaj komentoj. Vi kompreneble pravas, en la moderna rusa ехидна signifas precipe ekidno. Sed vd. la vortklarigon tie ĉi: http://ru.wikipedia.org/wiki/

%D0%95%D1%85%D0%B8%D0%B4%D0%BD%D0%B0_

(%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F):

mitologia signifo kaj Biblia: http://ru.wikipedia.org/wiki/

%D0%95%D1%85%D0%B8%D0%B4%D0%BD%D0%B0_

(%D0%91%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%8F) (Ехидна (Библия) ). Probable estas tiu, kiun Zamenhof tradukis per "viper-" en 1889, ĉu?

235


http://www.ipernity.com/blog/37943/247666#commenform


http://eo.wikipedia.org/wiki/Ekidno

http://eo.wikipedia.org/wiki/Vipero



http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%85%D0%B8%D0%B4%D0%BD%D0%B0_

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%85%D0%B8%D0%B4%D0%BD%D0%B0_

http://ru.wikipedia.org/wiki/%0B%D0%95%D1%85%D0%B8%D0%B4%D0%BD%D0%B0_

http://ru.wikipedia.org/wiki/%0B%D0%95%D1%85%D0%B8%D0%B4%D0%BD%D0%B0_

Kokkathundo pafas, azeno trafas merkredo 9a de Decembro 2009 je 23:24

Plur-aspekte stranga vorto en la Universala Vortaro (UV 1894) de la Fundamento de Esperanto (1905) estas "ĉan' - chien de fusil | cock | Hahn (am Schiessgewehre) | курокъ | kurek". La Akademiaj Korektoj poste precizigis la anglan kaj polan tradukojn laŭ la franca kaj germana: "cock (of a gun)" kaj "kurek (przy fuzji)". Sed de kie venas ĉano?

Se vi ne jam komprenis, pri kio temas, rigardu la bildon de 1908 el la Provo de Marista Terminaro, kie vi trovas ĉano supre live.

PIV 2005 difinas: „1. En malnovaj pafiloj, elstara peco, kiu tenis la silikon, per kies frapo kontraŭ ŝtalo ekfajreris kaj ekbrulis la pulvo. 2. En modernaj fusiloj, ŝtala peco, kiu liberigite de la ellasilo, plirapidigas per sia maso la movon de la perkutilo.“

Leginte nur ĝis tie ĉi ni jam povas konstati:

1. Ĉano apartenas al la surprize granda grupo de tute randaj kaj tre specifaj vortoj en la UV, kiuj ne aparte estas „bezonataj“ por baza konversacio inter pacaj batalantoj. Aliaj konataj ekzemploj estas falbalo aŭ versto (iu rusa longo-unuo). UV nur parte, probable eĉ ne prioritate servas kiel baza stoko de - laŭ oftec-kriterioj - plej nepre lernindaj vortoj. Petro de Smedt atentigis, ke ĝi precipe ankaŭ estas (kaŝita) konstru-plano, kiel krei bezonatajn vortojn. Nur iuj Akademianinoj, kiuj ne kompetentas pri sia temo, rakontas ion alian al vi.

ĉano

2. La UV estas historia dokumento interpretinda. Se vi komprenas la germanan, vi tuj vidas, ke „Hahn (am Schiessgewehre)“ ne plu estas nuntempa lingvo-uzo. Hodiaŭ oni dirus „(am Schießgewehr)“ (dativa –e preskaŭ ĉiam forfalas, -ss- niaepoke estas –ß-) aŭ uzus tute aliajn vortojn, ekzemple „(bei Schusswaffen)“ oder „(an Handfeuerwaffen)“ (tiel la germana difin-vortaro de Wahrig 1980).

3. La franca unuflanke kaj la angla kaj germana aliflanke metafore uzas diversajn bestojn. En la unua chien (laŭvorte hundo), en la du alia cock aŭ Hahn (laŭvorte koko). La metaforo de koko por la elstara peco evidente baziĝas sur la formo, kiu iam iel similis al tiu besto, vd. malsupre. Ĉu latinida "hundo" pro la subita "ekbojado"? Kok' kaj hund' reprezentas du koncepto-familiojn: Latinida, kiu krome havas italan cane kaj portugalan cão kaj ĝermanida, kiu krome havas nederlandan haan kaj svedan hane (på gevär) (vortaro Esperanto-sveda 1897), sed ankaŭ - surprize - katalanan gallet (gall = koko). La slavajn курокъ | kurek mi ne sufiĉe bone komprenas. Grabowski 1910 tradukas kurek krom per ĉano ankaŭ per „ventoflageto“, „ventomontrilo“. Ĉu ŝajne do neniu alludo al besto? Ankaŭ tiu-ekzemple do malsamaj konceptoj kiel ni trovis ilin ekzemple ĉe la grapol-bombo kaj la salt-kastelo.

Grabowski, Vortaro pola-Espera…

236


http://www.akademio-de-esperanto.org/akademia_vortaro/index.html?serchas=1&tt=1260395618&ve=%C4%89an&vg=-&vr=jes&vp=jes&vs=jes&vm=jes&vl=jes&vf=jes&vk=jes&va=1&tradukofr=1&tradukoen=1&tradukode=1&tradukopl=1&tradukoru=1&tradukoes=1&tradukoit=1&


http://www.esperanto.mv.ru/MaristaTerminaro/MaristaTerminaro.html









http://www.esperanto.cat/vortaro/vortaro.pdf



Zamenhof pontis la francan chien kaj la germanan Hahn per ĉano. Ĉu do franc-germana, fra-mana kompromiso, franca komenciĝo ch-, germana finiĝo –ahn fariĝis ch-ahn, ĉan-? Ĉu iom simila al ĝardeno kun franca/itala komenciĝo kaj angla finiĝo? Ni ne scias precize. Cherpillod en sia Konciza Etimologia Vortaro

de 2003 ja asertas „kompromiso inter ...“. La pli detala Etimologia Vortaro de Vilborg (EVE 1989) preferas alian klarigon. La mallongigojn mi malŝlosis:

Germana revolvero de 1590

"ĈAN/O (Fundamenta radiko; trovebla en la Plena Vortaro Rusa-Internacia de 1889): Franca chien, Itala cane. Miksita formo kun komencsono bazita sur Franca kaj Itala vokalismo. Pli serĉita ŝajnas la hipotezo de Waringhien, Lingvo kaj Vivo, 1959, p. 80, ke ĉan/o estas kompromiso inter Franca chien kaj Germana Hahn. Rimarku, ke kan- estis samtempe akceptata kun alia signifo. Reform-Esperanto de 1894 kanet-. Ido hano, Interlingue clave (...), Interlinguao cane. ..."

Pri almenaŭ du punktoj indas pripensi post legado de tiu artikolo. Unue ni ĵus lernis, ke la strange "artefarita" miksformo ĉano ekzistas jam en la 1-a eldono de la zamenhofa Plena Vortaro Rusa-Internacia de 1889, do aperis nur du jarojn post la publikigo de la Unua Libro en 1887. La 2-an (senŝanĝan) eldonon vi povas konsulti tie ĉi, ĉan- vi trovos sur paĝo 86: "Kурокъ ĉan'.".Ĝi do apartenas al la plej fruaj vortoj, estis forĝita de Zamenhof en epoko, kiam li ankoraŭ relative senĝene kreis vortojn "kompro-misajn", sed pro tio kun pli alta grado de "artefariteco", eĉ koste de "internacieco".


Tiu metodo estis kritikata meze de la 1890-aj jaroj, kio rezultis en la Reform-Esperanto de 1894, kie la "artefarita" ĉano estas anstataŭigita per kanet-: El germana hundo fariĝis latina kano, surbaze de ĝi kreita la latinida metafora uzo kan'et-. La reform-proponoj de 1894 tamen ne trovis plimulton per voĉdonado inter la legantoj de la periodaĵo "La Esperantisto". La konservemuloj venkis la reformemulojn. [Mi intertempe ĝustigis la sekvajn asertojn en la dua duono de tiu ĉi paragrafo; bv. vd. la komentojn] Tiun decidon ankoraŭ

samjare protokolas kaj fiksas la UV. Konsekvence ĝi notas eĉ randan vorton kiel ĉano, simple ĉar ĝi estis "atakita", kritikita kaj pridiskutita. La UV ĉefe do estas protokolo de la rezulto de lingva disputo, "paco-traktato" pri la atingita fronto ĉe batal-halto. Konsiderite tiel, ne plu estas tro surprize, ke la vort-konsisto de UV ne estas tre kohera en la senco de "plej oftaj kaj plej bezonataj vortoj por baza konversacio". Ĝi ĉefe ankaŭ estas "anti-libro", la fundamento de la kontraŭ-reformismo. Konsekvence oni devus ĝin multe pli ofte legi kaj interpreti kune kun kaj kontraŭ la reform-proponojn de 1894. [Mi intertempe ne plu asertas tion, bv. vd. la komentojn.]

Zamenhof, Plena Vortaro Rusa-E…

237

http://www.ipernity.com/home/elbertinum�




http://www.ipernity.com/doc/andyflorida/3150607





Se ni ne havus tiel malnovegan terminon por la pafila mekanismo, sed devus krei ĝin nuntempe, mi ne dubas, ke ni decidus nek por kaneto, nek por koketo, nek por ĉano. Laŭ la angla kaj nederlanda oni probable ekuzus ion kiel "marteleto" (hammer, hamer) kaj ĉano retrovus sin sur la vort-ekzekuta listo de la Akademiaj lingvo-komisaroj.

Por fine reveni al Vilborg: Lia EVE krome atentigas pri la hispana gatillo (laŭvorte „kateto“), kiu havus la saman

signifon kiel ĉano. Mi tamen dubas. La vortaro de De Diego tradukas ĝin per ellasilo, la vortaro de Flores la samsignifan portugalan gatilho per malstreĉilo. Estas tiu parto de man-pafilo kiel revolvero aŭ pistolo, sur kiu vi metas vian montro-fingron kaj ekpafas tirante ĝin, vd. la bildon.

Revolvero MKL1888

Kiel ajn, la rimarko de Vilborg helpas al ni kompletigi nian titolon: Kokkathundo pafas. Mankas nur la azeno. Nu, estas tiu, kiu uzas pafilojn. Pacan antaŭkristaskon al vi ĉiuj.

238









http://www.esperanto.es/hef/index.php?option=com_wrapper&Itemid=154

http://vortaro.brazilo.org/vtf/



José Pinto de Sousa diras: Laŭ la "Konciza Etimologia Vortaro" de André Cherpillod: ĉano estas kompromiso inter la franca vorto "chien" (hundo, ĉano) kaj la germana vorto "Hahn" (koko, ĉano, krano).

Laŭ la "Etimolologia Vortaro de Esperanto" de Ebbe Vilborg: el la franca "chien" kaj la itala "cane"; ĉano estas miksita formo kun komencsono bazita sur franca kaj itala vokalismo. Pli serĉita ŝajnas la hipotezo de Waringhien (en "Lingvo kaj Vivo"), ke ĉano estas kompromiso inter la franca vorto "chien" kaj la germana vorto "Hahn" -kiel transprenas Cherpillod.

José Pinto de Sousa

Bernardo respondas: Dankon, José, pro via komento. Mia unua teksto kun ĉiuj bildoj kaj ligiloj jam estis preta, sed poste perdiĝis en la Iper-nirvano. Ĝis kiam mi reverkis ĝin, vi jam ĉion diris pri la etimologia diskuto. Obligado!

Nomus Nimbus diras: Interesa artikolo, dankon. Tamen: La "germana revolvero de 1590" estas laŭ mi "germana pistolo de 1590".

Bernardo respondas: Dankon pro la demando, ĉu revolvero aŭ pistolo? Mi ne estas fakulo pri historiaj armiloj kaj fidis al germana Vikipedio (http://de.wikipedia.org/wiki/Revolver), kie oni nomas ĝin "früher Radschlossrevolver" - kio ajn tio estas (?).

Nomus Nimbus diras: Revolvero estas pafilo kun cilindro en kiu oni metas plurajn kartoĉojn, kiujn oni rule remetas antaû la paftubo en la pafilo.

Nu, homoj tre malofte distingas inter "pisitolo" kaj "revolvero" Mi kredas, ke la vorto "re-volv-ero" havas latinan fonon. :-) Mi pensas pri la aŭtomobilo "Volvo" kiu laŭdire signifas "mi rulas" :-)

Bernardo respondas: Nu, Nimbus, via difino celas modernajn revolverojn. En 1590 la konstru-manieroj de tiaj pafiloj iom deviis, kiel la germana Vikipedio klarigas.

Interese cetere ankaŭ estas serĉi "ĉanon" en ekstervortara, literatura kunteksto. Tekstaro donas (nur) kvar trafojn, ĉiuj "premi ĉanon", do ĉiuj (!) evidente malĝustaj (oni celas "premi ellasilon"). Tri trovoj originas de Kastelo de Prelongo de la franco Henri Vallienne de 1907, do el epoko, kiam ankoraŭ preskaŭ ne ekzistis vortaraj helpoj, tiel ke la misuzo estas pardonebla. La kvara datas de 1970/1974 kaj estas malpli pardonebla (Kruko kaj Baniko el Bervalo).

Malfidinda kiel kutime ankaŭ denove la t.n. Reta Vortaro (ReVo), kiu tradukas germanen "Abzug [?! ne!, tio estas ellasilo aŭ malstreĉilo!], Hahn [jes, nur tio estas ĝusta]".

Nomus Nimbus respondas:

239










http://de.wikipedia.org/wiki/Revolver



http://tekstaro.com/serchi/

http://tekstaro.com/prenisekciojn.pl?nomo=kastelo-de-prelongo&tipo=

http://tekstaro.com/prenitutantekston.pl?nomo=kruko-kaj-baniko

http://www.reta-vortaro.de/revo/


Jes, vi pravas. Mia priskribo rilatas al modernaj armiloj.

La ellasa meĥanismo de la "revolvero" de 1590 probable havas radon el ŝtalo. Tiu rado havas dentojn, kiuj frotas pecon da pirito, kiun la "hundo" tenas inter siaj "makzeloj". Je tiu rotacio estiĝas fajreroj, kiuj ekbruligas la pulvon en la pulvoĉambreto. Vidu la bildojn ĉe: http://en.wikipedia.org/wiki/Wheellock

Ĉar la ellasilo de meĥanismo rotaciigas blokitan radon kun dentoj el malmoligita ŝtalo, je pafo, eble ne estas tute erare nomi la pistolon "revolvera pistolo".

Tamen, laŭ mi, oni kutime nomas pafilon, kiun oni manipulas nur per unu mano, "pistolo". En la angla lingvo oni nomas ĉi tiun pafilon "wheellock pistol"

Bernardo respondas: Mi tre dankas pro viaj klarigoj pri la diversaj mekanismoj. Eĉ vi ankaŭ donas ideon, kial kelkaj latinidaj lingvoj nomas ĉanon "hundo". Ŝajne "Radschlossrevolver" en la germana estas "wheellock pistol" en la angla (?). Strange, ke la sama (?) pafilo por germanoj estas revolvero por angloj pistolo, ĉu ne? Sed tiel ja ofte estas. Iu objekto havas karakterizaĵojn de du aliaj, staras ie meze inter ili. Dependas do de la nocio-sistemo, t.e. de tio, kiujn kategoriojn oni kreas.

Karulo (Karles) * respondas: En la hispana "revolver" (kun akcento ĉe la fino) signifas, pli malpli, "kirli". En pli rekta traduko "re-volver" estas "re-veni".

La revolveroj do, estas pistoloj kun enkonstruita "tamburo" kiu kirlas aŭ revenas plurfoje al sia komenca pozicio.

Noto: kun akcento ĉe la antaŭlasta - revólver - venas al la signifo "revolvero"

Bernardo diras: Kvankam mi jam referencis al la artikolo de Petro de Smedt en mia teksto ("Petro de Smedt atentigas"), mi tamen ŝatas remeti ĝin tien ĝi, ĉar ĝi estis la origino de miaj supraj pripensoj. Petro diskutas la randan, maloftan, tamen Fundamentan vorton "falbalo" kaj rezonas, kial damne tia efemeraĵo troveblas en la Fundamento:

"Pravigo de Fundamenteco. Unu el la kialoj de mia [= de Smedt-a] okupiĝo pri la Fundamento estas ke mi deziras imagi al mi la krompensojn, kiujn Zamenhof ... ne vortigis, sed preskaŭ certe jes ja havis! Nur post kelkaj jaroj mi finfine bone konsciis pri la titolo de la verko: fundamento; sur tio oni ja devas ankoraŭ konstrui!!! Sed, nur antaŭ kelkaj semajnoj mi konsciis ke nia fundamento enhavas pli ol nur la fundamento, ĝi enhavas ankaŭ la konstruplanon de la ... konstruotaĵo. ...

Kaj nia falbalo apartenas, verŝajne, al la konstruplano. Unue ĝi ilustras la dekkvinan regulon: se iu vorto el si mem povas esti konsiderata internacia… senskrupule enigi ĝin en la lingvon, post adapto de ortografio eventuale. Due, ĝi ilustras ke foje arĥaikaj vortoj tre taŭgas por enigo en esperanton. Jes, oni povus pensi pri volanto aŭ pri volano… sed la ekzisto de la radiko vol’ estas iom ĝena. Plie, Zamenhof ne volis iri la vojon de Vola (= world) pük (= speak/speach) kaj amputi elementojn ĝis nerekoneblo. Trie, ĝi ilustras ke oni bezonas vorton por io se oni pri ĝi deziras paroli, eĉ por la plej negravaj, la plej neglektindaj, la plej simplaj aferoj. Se oni vidas la fundamenton kiel “la tutan Esperanton” tiam oni vere en fundo mensa mispensas! Se oni vidas en ĝi ridindan ludilan infanaĵon, oni tute same funde mense mispensas! ... Kvare: Tre probable Zamenhof konsciis pri la "pli normala" vorto volant (volano; volanto), sed

240

http://en.wikipedia.org/wiki/Wheellock




ankaŭ konsciis pri plia problemeto. Eĉ se la vorto estus same internacia kiel falbala/o ... ĝi tamen tre malsame prononciĝas en diversaj lingvoj. [sekvas ekzemploj]. Ĉu Zamenhof pripensis tion. Mi supozas ke jes, sed certa mi ne estas. ..."

Nu, al tiu eblaj kialoj por tiaĵoj kiel "falbalo" mi aldonis pliajn: Protokolo de iamaj diskutoj, "anti-libro" kontraŭ la reformemuloj de 1894.

Russ Williams diras: Dankon pro la artikolo - mi ekde longe ne sentis min certa pri tio, cxu "ĉano" ankaŭ uzeblas kiel "ellasilo" aŭ ne, pro ofta tia misuzo (mi nun komprenas). Tiu bildo el lamarista terminaro tre helpe klarigas!

Petro Desmet' diras: Mi devos kelkfoje legi kaj relegi vian artikolon, pri kiu mi treege dankas, kaj treege kontentas. Mi nun ne tuj povas reagi....

Petro Desmet' diras: Mi nur povas, hodiaŭ, ripeti ke mi devos serioze studi la artikoleton kaj la reagojn! Mi havas ideojn, sed devos unue pli klare ordigi ilin. Bastien (naŭlingva leksikono etimologia) mencias la cane (itala) kaj cao (portugala, kun tildo sur a!) ... . Mi neniam tro fidas Cherpillod, ĉar unue: esperanta etimologio/etimoj komenciĝas nur ĉe Esperanto! li priparolas praetimojn, kaj ofte kulpas pri t.n. popoletimologio! Mi havas la impreson, sed mi povas erari, ke li "inventas laŭ propra intuitiva rezonado" ofte. .... Etimologio ja estas verŝajne la plej danĝera fako en tiu rilato! (kaj instiga!). Zamenhof uzis la metodon de "plejoftanto" .... laŭ la maniero kiun Bastien sugestas... almenaŭ tio estas mia impreso. Sed... pri ĉio ĉi mi poste amplekse skribos, mi esperas. Atentu: mi trovas vian artikolon, vian kontribuon, (kaj ankaŭ iujn reagojn) treege valoraj kaj interesaj.

Bernardo respondas: Dankon pro ĉiuj reagoj. Mi esperas baldaŭ legi pli pri la demandeto de Petro. Jen la libro de Bastien, al kiu Petro referas:

http://www.ipernity.com/doc/bernardo/6803707.

Tonyo diras: Mi konfirmas ke la gatillo en la hispana (kateto) estas la ellasilo, laŭ la supra bildo. La ĉano nomiĝas "martillo" (martelo), laŭ tio kion mi ĵus kontrolis en diversaj paĝoj (tiu ĉi ne estas tre ofta vorto, dum "gatillo" ja estas).

Bernardo respondas: Dankon Tonyo, pro via afabla konfirmo. Mi esperas ankoraŭ, ke rus- aŭ pollingvano povos klarigi al ni kurek kaj курокъ.

Bernardo diras: Mi tamen devas ĝustigi mian supozon pri „anti-libro“. Ĉar jam multaj legis kaj komentis mian artikoleton, mi faras tion per tiu ĉi plia komento kaj ne en la teksto mem, kie mi nur enmetis averton.

1.) Mi lasis min trompi de la indiko sur la UV, kie ni legas „VARSOVIO. PRESEJO de A. GINS. Str. Nowa-Zielna No 47. – 1894.“. Fakte la UV estis preta jam fine de aŭgusto 1893. En „Esperantisto“, „Monata gazeto de la lingvo internacia ‚Esperanto’“,

241











4-a jaro, n-ro. 9 (45), „Nurnbergo 15-a Septembro 1893“, p. 131 Zamenhof informis:

„En la fino de Aŭgusto eliris jam el la presejo la multajn fojojn demandita „Universala Vortaro de la lingvo internacia Esperanto“. ... La „Universala Vortaro“ prezentas la tradukon de la tuta „Meza Vortaro“ (verko n-ro 21) samtempe en la lingvoj franca, angla, germana, rusa kaj pola. ... Ni enprenis ĝin en la „Nomaron de la verkoj“ sub n-ro 64. Oni povas ĝin ricevi de L. Zamenhof.“.

La UV do estas de aŭgusto 1893, ne de 1894, kiel indikita sur la titol-paĝo. La diskuto pri Reform-Esperanto tamen nur komenciĝis en la kajero de januaro 1894. La UV do estas pli aĝa ol Reform-Esperanto. Sekve ĝi ne povas esti reago al ĝi. Mia kerna hipotezo („anti-libro“) estas historie senbaza.

2.) La „Meza Vortaro (verko n-ro 21) estas „Wörterbuch der Internationalen Esperanto-Sprache, Warschau 1889“. Kaj fakte, UV (preskaŭ) idente kaj sklave sekvas ĝin kun ĉiuj randaj vortoj kiel nia ĉan-, sed krome ekzemple ĉambelan- kaj ĉarpi- (?!! Zamenhof estis kuracisto!). Mi komparis nur la vortojn komenciĝante per „ĉ“: La Meza (MV) de 1889 kaj la Universala de 1893 estas (preskaŭ) identaj, inkluzive ĉiuj ne plu aktualaj germanaj vortoj en la malnova ortografio (pri la malmultaj diferencoj inter MV 1889 kaj UV 1893/1894 mi eble iam rakontos).

3.) Ni do povas memori: La UV de nia Fundamento akceptita dum la 1-a Universala Kongreso de 1905 aperis fine de aŭgusto 1893, eĉ se sur la titolpaĝo estas indikita 1894. Enhave ĝi tamen preskaŭ komplete estas nenio alia ol la „Meza Vortaro Esperanto-Germana“ de 1889 (aperinta du jarojn post la Unua Libro de 1887), al kiu Zamenhof aldonis tradukojn en la franca, angla, rusa kaj pola, „kaŝinte“ la germanan originalon ie en la mezo.

Tiu konstato tre probable ne estas nova (mi ne povas imagi, ke post 125 jaroj neniam jam vidis tion), sed ĝi ankaŭ ne estas banala. Nome sekvas el ĝi tuta aro da demandoj, precipe la demando „se la tradukoj al franca, angla, rusa kaj pola estas nur duagrada surbaze de la originala traduko al la germana, ĉu la germana de 1889 ne devas esti la elir-punkto de ĉia preciza fikso de la signifo de esperanta vorto en UV kaj Fundamento, ĉu ĝi ne devas havi prioritaton super la aliaj kvar lingvoj, ekzemple se temas pri demandoj kiel pri „ofend- beleidigen“?“.

Mi tre volonte aŭdos viajn opiniojn.

Bernardo respondas: Estas, kiel mi supozis. Jam en 1959 Paul Ciliga komparas i.a. RE 1887 (n-ro 17), ĝian magran fraton MV 1887 (n-ro 21) kaj UV 1893 (n-ro 64): Entute 485 radikoj troveblaj en RE 1887 mankas en UV 1893 (!). Bv. legi ti ĉi: http://www.ipernity.com/blog/bernardo/211819. Pliajn diskuterojn vi trovas per la faka bibliografio EBEA: http://www.esperantoland.org/ebea serĉante je "fundament".

antaŭ 2 jaroj

Petro Desmet' diras: Laŭ mi, sed mi estas simplulo, la ĉano sufiĉe rekte, sufiĉe regule, sufiĉe logike... venas de tiuj cano, kaj cao (kun tildo sur a). Logike tiuj vortoj kondukus al kano, sed.... sur la kano (en la kanaro) jam sidis kaj gaje fajfis la kanbirdo! Plie.... Zamenhof tre atentis la ortografion, pli ol la prononcojn, kaj ne tro ŝatis tro damaĝi la ortografiajn bildojn... iom strange, ĉar finfine Zamenhof ja kutimis diversajn ekzotikajn (?) litersistemojn, kiuj, cetere, ofte tre libere transliterumas nebarbarajn vortojn! En la k/c-kazo li tamen ŝajnas ne heziti (vidu cetere la antaŭparolon de Bastien pri tio!).Tiu aversio kontraŭ interliterigo jam tuj estas videbla en la elekto de la alfabeto. Logike la supersignoj estas ja parencaj al la slava moligo de konsonantoj... kaj la logika formo

242








por ĵ estus estinta z kun ĉapeto! Plejparte de tiuj ĵ-vortoj tamen en aliaj lingvoj komenciĝas per j. Tial do Zamenhof elektis ĵ, iom ekster la serio! Temas ja pri vorto, unu el malmultaj, kiu internacie tre ĥameleonas. Eble mi menciu ke en la nederlanda estas esprimo por "pafi" (ekpafi fakte) : de haan overhalen. Pro tio, multaj homoj, inter kiuj mi, ofte pensas ke tiu koko/haan/ĉano indikas la ellasilon. Tiu ĉi estas iu provizora pritrakto, ĉar mi ne ankoraŭ funde studis ĉiujn interesajn tekstojn ĉi supre. Pri la fidindeco de la Marista Terminaro, kaj pri ĝia rilato al U.V. mi havas dubojn.

Utile verŝajne estas rigardi la difinojn de Kabe kaj Verax.

Kabe: ĉano: parto de pafilo, per sia frapo eksplodiganta la kartoĉon.

Verax: ĉe armilo, peco, kiu frapas sur la prajmo kaj kaŭzas la eksplodon.

Bernardo, pri via emo doni al la germana la rangon de ĉeflingvo en la U.V.: jam de jaroj mi klopodas retrovi artikolon, verŝajne en Revuo Esperanto, en kiu iu komunikis ke li verŝajne trovis la libron kiu estis la fonto de la Zamenhofa U.V. (laŭ mia memoro iu..... jes, ja, germana libro, almenaŭ parte) sed mi ĝis nun ne retrovis tiun artikolon. Se iu leganto scius pri ĝi... bv. sciigi!

Bernardo respondas: Dankon, Petro, pro via reago. Ni diskut(et)as plurajn subtemojn.

1. La etimologio de "ĉano": Vi do tendencas al la opinio de Vilborg, ke temas pri transskribo de la latinida "cano". Ĉar "kano" jam estis uzata, "okupita" por alia signifo, Z. devis ŝanĝi la komencan literon por eviti homonimon: kano, cano, ĝano, ĉano, do ĉano. Tre ofta kaj tre kutima metodo de Z. Ke ĝi memorigas pri *ahn eble estas pura koincido, eble ne. Eble ne temas pri motivoj aŭ - aŭ, sed kaj - kaj. Bedaŭrinde mi ne posedas la verkon de Waringhien, Lingvo kaj Vivo, kaj ne povas relegi, ĉu li donas pliajn argumentojn por sia supozo.

2. La preciza signifo de ĉano: Nu, la Marista, Kabe, Verax kaj PIV ĉiuj donas la saman difinon: 'stas la marteleto, ne la ellasilo.

3. Ĉu prioritatoj inter la kvin lingvoj de la UV?: Tio meritas pritrakton en aparta artikolo. Tiu ĉi fadeno jam havas daŭrigon en "Spurante ĉanon en lago de trankvilaj ondoj". La kerna ideo tie estas: La UV konsistas el samcentraj (eĉ koncentraj) cirkloj kiel ĉe arbo: La vortaretoj de la Unua Libro (en kvin lingvo-versioj) 1887, plus vortoj el la la MV 1889 = la UV 1893 kun malmultaj ŝanĝoj = la UV de la Fundamento 1905 (kaj sekvis la Jürgensen- kaj la rusaj vortaroj). Konsekvenco: Se entute, iu prioritato por fiksi la precizan signifon de esperanta radiko la germana povas havi nur por tiuj vortoj el la MV 1889, kiuj ne jam troviĝas en la vortaretoj de 1887. Sed la detaloj estas multe pli komplikaj, ĉar MV 1889 ja estas nur (ĉefe pro varbaj celoj?) reduktita versio de la samjara rusa-esperanta. Kaj la rusan Z. parolis pli bone ol la germanan. Ach so! ;-))

Petro Desmet' diras: Jes, jam aldono.... kaj prefere en aparta kadro. Mi konsultis nia van Dale (norma nederlanda vortaro) kaj tradukas: ĉano (kompare) (ĉe pafiloj) kurba movebla parto, sur kiu antaŭe troviĝis la fajroŝtono, kiu eksplodigis la pulvon en la pulvotenejo, poste la martelo kiu frapas la prajmon aŭ la perkutilon kaj tiel kaŭzas la pafadon.

El kio mi konkludas: ... unue: kial "kompare" ... mi, sed mi jam diris ke mi estas negenia, mi vidas neniun kompareblon inter tiu jam-ne-plu-tro-klare-kaj-unusence-indikebla parto de pafilo kaj "koko", ĉar en tiu vortaro ja temas pri la nederlanda homonimo de koko. Due: ĉu vere la fajroŝtono eksplodigis? aŭ ĉu nur la fajrero kaŭzita de la frapado de la fajroŝtono sur.... mi ne scias kion....? Sed tiuj pripensoj

243



http://www.ipernity.com/home/manfredo�







estas fruktoj de la kutima muŝkribrado, ĉu?

Estas klare ke la afero dum la tempo evoluis. Supozeble en la komenco la ellasilo kaj la ĉano estis unu sola peco.... kaj tiam ludas la "pars pro toto" (oni nomas iun aferon per la nomo de unu el ĝiaj partoj) ... kaj krome, ĉiam ludas la grado de perfecteco/precizeco en la parolado!

Ankaŭ mi nun ne celas verki iun sciencan artikoleton, sed nur enkomputiligi spontanee kelkajn pripensetojn.

La vortaro citas tri esprimojn/frazetojn: de haan overhalen, spannen - de haan in rust zetten. La unua duopo: streĉi la ĉanon: tute klara temas ne pri la ellasilo, sed pri la parto kiun Marista nomas ĉano(n), sed "overhalen" tie temas nepre pri la ellasilo: ekpafi; do identeco inter ĉano kaj ellasilo (aŭ interŝanĝo?) kaj pri la dua oni povas, haleluja!, dankon al Dio!, diskuti/disputi! Mi traduko: ripozigi la ĉanon ....

Gekaraj, bone ripozigu vian ĉanon! (signifo de la esprimo: zorgi ke oni ne kontraŭvole pafu! sed.... vi povus ankaŭ kompreni: zorgi pacon!)

Mi plie konsilas konsulti la Bildvortarojn, esperantan kaj nacilingvajn (en Esperanto Tabulo 87an).

Cetere, mi ripetas: ĉu mi ne jam diris ke la Fundamento povas liveri materialon por tutjara kurso?

Bernardo respondas: Kaj tio, Petro, estas la kvara subtemo: Kio precize signifis "Hahn (am Schiessgewehre)" en 1889? Mia unua respondo estus: Por Z. tio, kio signifis "курокъ" el la Rusa-Internacia (RE) de 1889 (kiu rus-lingvano povas klarigi ĝin al ni?). Krome mi kutime konsultas Meyers Konversationslexikon Verlag des Bibliographischen Instituts, Leipzig und Wien, Vierte Auflage, 1885-1892, ĉar ĝi redonas la mondo-scion de la epoko de RE, MV kaj pro tio UV. Eĉ se iu ne povas legi la malnovan germanan skribon aŭ komprenas la lingvon, la tieaj bildoj tre bone klarigas, kial iuj lingvoj ekhavas la ideon, la asociadon de "koko", aliaj de "hundo" (vd. kiel ĝi en fig. 3 tenas la fajro-ŝtonon en la "faŭko", kiel jam Nomus Nimbus klarigis al ni).

Grava peto: Ĉu iu povas indiki ret-adresojn por similaj enciklopedioj de la 1880-1900 en la franca, angla, rusa aŭ pola?

Nu, cetere, Petro, ke la komercantaj nederlandanoj ne bone distingas inter ĉano kaj ellasilo, ne 'stas vera surprizo, ĉu? Ili fariĝis famaj ja ne pro la milit-profesio, sed pro komerco, kanaloj kaj ŝipoj ;-)

Sed serioze denove (kaj jen la kvina subtemo): Kial Z. opiniis, ke ĉano estas tiel grava vorto, ke li enigu ĝin en RE 1889 kaj en ties magra frateto MV 1889? Kaj pri tiaj vortoj kiel "ŝtato" kaj "korespondi" li nur pensis verkante la UV en 1893! Ĉu li havis pacienton, kiu suferis pro okul-malsano, ĉar iu ĉano raŭke kokerikis? Ĉu la ĉano-problemo kovris specialan ĉapitron en la tiamaj medicinaj lernolibroj? Ĉu iu jam verkis pri la surprize multaj medicin-rilataj vortoj en UV (ĉarpio!)?

Bernardo diras: Intertempe vi trovas artikoleton pri plia surprize randa vorto el RE -> MV -> UV -> Fundamento, nome pri "pleto" tie ĉi: http://www.ipernity.com/blog/37943/272877.

244







http://www.retrobibliothek.de/retrobib/seite.html?id=107628&imageview=true


La sultano kaj lia veziro sabato 23a de Oktobro 2010 je 10:38

Vezir' estas Fundamenta radiko el la Universala Vortaro (UV 1893), sultan' ja aperas en la vortaro Rusa-Internacia (RE 1889), sed ne estis transprenita al UV. Kial la osmana oficisto ja estas Fundamenta, lia ĉefo ne?

sultan' ni trovas sur paĝo 197 de RE je Султанъ (post la ortografia reformo de 1917 skribita Султан - sultan, la litero -ъ- forfalis). Ĝi estas tre internacia, arab-devena vorto. Ĉiuj lingvoj skribitaj en latina, cirila aŭ greka alfabeto en Vikipedio havas iun formon similan al "sultan" (foje kun variaĵoj kiel Soldán, Soldà, Swltan, Sulttaani, Σουλτάνος ktp.). La aliajn alfabetojn mi ne povas legi. En la kvin referenc-lingvoj de la Fundamento ni havas fr: sultan | en: sultan | de: Sultan | ru: cултан | pl: sułtan.

Ĝia esperantigo do estas evidenta kaj starigas neniujn problemojn.

vezir' ankaŭ jam troviĝas en RE 1889 (p. 17): Визирь [vizir] vezir'. Ĝia adapto al la esperanta alfabeto tamen ne estas same evidenta, kiel montras la (sola) trafo en UV 1893:

veziro - Wesir

vezir' - vizir | visier | Vezier | визирь | wezyr.

Pri tri transskribaj problemoj samtempe ĝi instruas:

1. v- : ruse в, pole w

2. -z- intervokala: laŭ skribo kaj prononco en franca, germana, rusa kaj pola, krome laŭ angla prononco

3. ve- : -e- laŭ pola kaj germana, kvankam franca, angla kaj rusa havas -i-, "eble por pli klare diferencigi la radikon disde vizier-", kiel supozas Ebbe Vilborg en sia Etimologia Vortaro (vol. 5, 2001). Kaj fakte en la (fine malsukcesinta) reform-projekto de 1894 Zamenhof proponis la formon visir-, kun -i- kaj -s-, pli internacia laŭ la referenc-lingvoj!

La neceso fiksi la definitivan formon de vezir' estis eĉ pli granda, ĉar ankaŭ en la referenc-lingvoj ja temas pri nura transskribo de fremdvorto el alia alfabeto (turka, araba, persa: یزو). Vikipedio notas por la germana jenajn kvin transskribojn "Wesir (ankaŭ Vesir, Vezir, Vizir oder Vizier)", por la rusa tiujn kvin "визи́рь (ankaŭ вазир, везер, везир, визир)". Laŭ tio do la unua vokalo povas esti aŭ -i-, aŭ -a- aŭ -e-! Simile en la angla (sep [!] variaĵoj) kaj franca (kvin). Nur la pola Vikipedio mencias nur unu solan formon wezyr.

Mallonge: Transskribo de vezir' estas duba, diskutebla kaj diskutita, transskribo de sultan' ne. Tial vezir' (prave) troviĝas en la Fundamento, sultan' ne.

Jarojn poste, en 1910 en Vaŝingtono, Zamenhof mem klarigis sian "politikon" listigi en la Fundamento precipe la dubajn kazojn:

245





http://eo.wikipedia.org/wiki/Sultano


http://de.wikipedia.org/wiki/Wesir

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%80%D1%8C

http://en.wikipedia.org/wiki/Vizier

http://fr.wikipedia.org/wiki/Vizir

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wezyr


"Kiam mi verkis la lingvon Esperanto, mi unue havis la intencon verki la tutan lingvon, kun ĉiuj detaloj, kaj mi penis traduki ĉiujn vortojn, kiuj troviĝas en la plena kaj multlingva vortaro de Schmidt. Sed mi rapide rimarkis, ke pli bone estus, ke, en la komenco, la lingvo havu nur siajn plej necesajn elementojn, kaj ke mi lasu al la vivo, aŭ al kompetenta akademio, la zorgon plenigi la aferon" [1].

La Lingva Komitato (antaŭulo de la Akademio) jam tre baldaŭ alprenis la defion kaj oficialigs la pli-malpli evidentan sultan' jam en la 1-a Oficiala Aldono al la Universala Vortaro en 1909 [2]:

sultan' sultan | sultan | Sultan | cултанъ | sułtan.

Tio tamen ne jam estas ĉio, kion la turka ministro instruas al ni - ho ne! Kiel ni vidis, la Vikipedioj notas kiel ĉefajn formojn nuntempajn en franca, angla, rusa kaj pola la formojn jam troveblajn en UV de 1893. Pri la germana estas malsame: UV Vezier, nuntempe Wesir. Nenia dubo, Vezier niaepoke estas arkaa (kaj pro tio ĝi okul-frapis min). Ĉu ĝi estis tia jam en 1889?

Pierer's Universal-Lexikon, 18…

En tiu jaro la unuan fojon aperis la vorto en la Meza Vortaro Esperanto-Germana (MV 1889), el kiu - la esperanta parto preskaŭ identa - en 1893 fariĝis nia Fundamenta UV: vezir' Vezier. Jen Vezier en germanaj enciklopedioj de la 19-a kaj 18-a jarcentoj:

• 1801 - Adelung, Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart (vol. 4, Seb-Z): Vezier, der — Der Vezier, (zweysylbig) ..., aus dem Türkischen Wessir oder Wisir, ...

• 1834-1838 - Damen Conversations Lexikon: Vezier, auch [ankaŭ] Wessir

• 1854-1857 - Herders Conversations-Lexikon: Vezier — Wesir (d.h. Stütze), ...

• 1857-1865 - Pierer's Universal-Lexikon, 4-a eld.: Vezier (Wesir ...)

• 1885-1892 - Meyers Konversationslexikon, 4-a eld.: Vezier, s. [vd.] Wesir. → Wesir (Vezier, Vizir, »Träger«), ...

• 1894-1896 - Brockhaus' Konversationslexikon, 14-a eld.: Vezier, türk. Titel, s. [vd.] Wesir und Großwesir. → Wesir (franz. und engl. Schreibart Vezier, eigentlich "Träger"),

• 1911 - Brockhaus - Kleines Konversations-Lexikon, 5-a eld.: Vezier, s. [vd.] Wesir.

La rezulto estas tre klara: Komence de la 19-a jarcento la domina formo en la germana estis la "fremda" formo Vezier laŭ tiama angla kaj franca (kiuj poste ankaŭ ŝanĝiĝis), nia nuna formo Wesir postranga. Meze de la jarcento ili estis pli-malpli samrangaj ("Vezier, ankaŭ Wessir"), de post 1871 la "pure germana" Wesir venkis, Vezier fariĝis arkaa kromformo.

Ne surprize! Post la fondo de la "Dua Regno" en Versajlo en 1871 ekestis la epoko de naciismo kaj imperialismo. La germana fariĝis forte "elinterna" lingvo, "fremd"-aspektaj vortoj estis ŝanĝitaj al "pure germanaj" aŭ transskribe (franca bureaŭx → Büro laŭ la prononco), aŭ per kunmetaĵoj de "simplaj samsignifaj vortoj" (Theater → Schauspielhaus, automatisch → selbsttätig, Appelationsgericht → Oberlandesgericht). Zamenhof (nask. 1859) finis la lernejan instruadon de la germana en 1879. Evidente li - vivante ekster germanlingvujo - neniam adaptiĝis al posta tiuepoke "moderna" germana kaj / aŭ uzis malnovan germanan literaturon.

246






http://de.academic.ru/dic.nsf/grammatisch/50441/Vezier

http://de.academic.ru/dic.nsf/damen/6778/Vezier

http://de.academic.ru/contents.nsf/conversations/

http://de.academic.ru/contents.nsf/pierer/


http://www.retrobibliothek.de/retrobib/schlagwort.html?wort=Wesir




http://de.academic.ru/dic.nsf/konversations_lexikon/77450/Vezier

Lia germana en 1887, 1889, 1893 jam ne plu estis aktuala, sed historia kiel selbander aŭ la osmana ofico de ... vezir' Vezier.

-----

[1] Fundamento, 10-a eld. Pizo 1991, p. 11.

[2] Cit. laŭ Kück, OLEO 2008, p. 29; la rusa tie mankas, ĝin mi aldonis el RE 1889. Restas dubo pri la uskleco. Pro afabla atentigo de Stanislavo mi tie ĉi uzas minusklan -c-.


Stanislavo diras: Duboj mi majusklo estas troaj - ĉiuj nomoj de postenoj en la rusa estas skribataj minuskle. Escepton konsistigas nur tiuj en oficialaj dokumentoj (Prezidanto, Guberniestro, ktp).

Bernardo respondas: Dankon, Stanislavo, pro la klarigo! Mi ŝanĝis la tekston laŭe, vd. ankaŭ piednoton [2] ĉe la fino ;-))

247








Respektive merkredo 15a de Junio 2011 je 10:33

Mult-disputata estas respektiv-a el la 2-a Oficiala Aldono 1919. Simile kiel po ĝi apartenas al niaj dekomence "akcidentitaj" vortoj. ...

1. Ĉu respektiv-a estas Fundamenta?

Dependas de via kompreno de la nocio "Fundamenta". Ĝi troviĝas nek en la Universala Vortaro (UV 1893), nek en la Ekzercaro (FE 1898), nek en la kvin Gramatikoj, nek en la Antaŭparolo (A 1905). Ĝi do ne troveblas en la dokumentaro submetita al la unua Universala Kongreso en Bulonjo-apud-Maro en 1905. Sed ĝi ja troviĝas en la "2-a Oficiala Aldono al la Universala Vortaro" (2-a OA 1919). Laŭ via kompreno de la Antaŭparolo ĝi do ja estas Fundamenta, ĉar per la oficialigo fare de la Akademio ĝi fariĝis parto de la UV same kiel am' aŭ bon' - kun sama statuso (Fundamenta en larĝa senco); aŭ ĝi ne estas Fundamenta, ĉar ĝi ne troviĝas en la Fundamento laŭ la stato de aŭgusto 1905 (Fundamenta en mallarĝa senco) [1].

2. Kion instruas la 2-a OA 1919 pri respektiva?

Tion: "respektiv-a". Punkto. Nenion pli. Jürgensen, Zamenhof,

Vortaro E…

Ĝi apartenas al la malfeliĉa "Definitiva listo de internaciaj vortoj, kiuj laŭ § 15 de l' Fundamento estas esperantaj". Tiu listo kun 476 vortoj nek havas tradukojn, nek difinojn. Foje estas indikoj pri fakoj aŭ unu-vortaj klarigoj laŭ la modelo "gem-o (min.)", "kabriolet-o (veturilo)", "kirŝ-o (trinkaĵo)". Sed ĉe respektiv-a estas "respektiv-a" [2]. Punkto, fino.

3. Ĉu respektiva estas zamenhofa?

En proza teksto, en kunteksto Z. tre probable ne uzis la vorton [3]. Simile kiel pizango ĝi originas el la t.n. "Germanaj Vortaroj" de Jürgensen kaj Pagnier, "unter Redaktion von Dr. Zamenhof" (sub redakto de Z.). Pri la malforta grado de zamenhofeco ("redakto") ni jam diskutis. Post la skanado de la fruaj jarkolekto de Germana Esperantisto fare de Internacia Esperanto-Muzeo en Vieno ni povas kaj devas esti ankoraŭ pli konkretaj. Ni nome devas distingi inter la unua kaj la dua eldono de la vortaro Esperanto-Germana (EG I kaj EG II; la 3-a kaj 4-a eld. senŝanĝe estas identaj kun la 2-a). En Germana Esperantisto 1907, p. 57, Z. klarigas:

248








"... La unua eldono de la diritaj vortaroj estis redaktitaj de mi, kaj ĉiuj novaj vortoj, kiuj tie aperis, estis donitaj de mi (kiel privata rekomendo). Sed kiam oni devis presi novan eldonon, tiam la eldonantoj, dezirante, ke ilia vortaro ne estu malpli plena ol diversaj aliaj esperantaj vortaroj, decidis enpreni en siajn vortarojn diversajn vortojn, kiuj estas komune uzataj en la esperanta literaturo, sed ne estis presitaj en la unua eldono de la germanaj vortaroj. Ĉar la diritaj vortoj prezentas ne ian novan kreaĵon, sed simple nur vortojn komune konatajn kaj komune uzatajn, kaj tiujn vortojn la eldonantoj prezentis al mi manuskripte antaŭ la presado, tial, kiam la eldonantoj demandis mian opinion, mi respondis al ili, ke mi nenion havas kontraŭ la enpreno de la novaj vortoj ..." (nia kursivigo [4]).

Kaj precize tia vorto estas respektiv-. Mankas en la unua eldono, estis "enprenita" en la duan, manuskripte prezentita al Z. kaj kapjesita.

Ĉu respektiva estas zamenhofa? Dependas de via difino de la nocio "zamenhofa". Laŭ la kriterioj de la Zamenhof-Radikaro de Wüster 1927: ne!

4. Kion instruas EG II pri respektiv-?

Zamenhof, Vortaro Germana-Espe…

Tion: "respektiv-e, respektiv".

Ni do vidas, ke origine EG II notis ĝin kiel adverbo, ne kiel adjektivo, kiel faris la 2-a OA. Fine ni do havas interpret-helpon, eĉ se nur unu-vortan, nome la germanan "respektiv". Sed, ho ve, ĝi estas erara! Evidente oni ne celis la mez-epokan latinan respektiv, sed respektive. Tion ni tuj lernas el la inversigo de EG II en la vortaro Germana-Esperanta (GE II):

"respektive respektive"

Nu, bone, fine bazo por interpreti nian esperantan vorton. Nur du tute etaj problemetoj plu: Unue la germana respektive fariĝis malofta, ne tre kutima plu. La (laŭforme internacian) latinaĵon forpelis la "pure germana" elinternaĵo beziehungsweise, tamen kun sama semantiko, nur nova fasado sur la sama domo, nova etikedo sur la olda kukumujo. - Kaj la dua? Mi bedaŭras, sed ... ĝi estas dusenca (kaj estis tia antaŭ jarcento). Kaj surbaze de nura "respektiv-e, respektiv � respektive respektive � respektiv-a" ni simple ne povas decidi, ĉu ambaŭ germanaj signifoj fariĝis oficialaj, eble eĉ Fundamentaj. - Uf! - Jes, ega uf! Kion ajn la Germanaj Vortaroj aŭ pli poste la Akademio volis instrui al ni, ni ne povas konstati.

5. Kion ni nun faru?

- Simple sekvu PIV-on kiel konvencio kaj registro de mult-jardeka uzo:

respektiv/a [2a]. Tia, ke ĝi respondas al unu sola el la priparolataj objektoj, dum aliaj paralele respondas al ĉiu el la ceteraj priparolataj objektoj; propra al ĉiu: la ~sinteno de ĉiu el la akuzitoj; remetu tiujn librojn en ilian ~an lokon; la ~a nombro de la voĉoj de ĉiu kandidato decidas pri [...]. ~e. En ~a maniero: en triangulo ĉiu el la anguloj A, B, C respondas ~e al ĉiu el la lateroj a, b, c (t.e. A al a, B al b, C al c). RIM. Oni ne uzu tiun adverbon kun la simpla senco de aŭ.

- Kaj la germanoj?

249




- Ili konsciiĝu, ke la esperanta respektive estas malpli vasta ol la germana respektive, kiel prave atentigas la rimarko en PIV. Temas (parte kaj plej ofte) pri falsa amiko por german-lingvanoj. La Granda Krause 2007 bone klarigas ĝin:

respektive ... Konj. a) oder [auch] aŭ [ankaŭ]; umg auch für "oder vielmehr" aŭ pli ekzakte [dirite] b) beziehungsweise respektive.

beziehungsweise (Abk. bzw.) Konj. a) kennzeichnet paarweise Zuordnung respektive b) oder [auch] aŭ [ankaŭ]; sie wird Donnerstag bzw. Freitag zu uns kommen ŝi venos jaŭdon al ni aŭ [eble] vendredon; ich bin mit ihm bekannt bzw. befreundet mi konas lin, ja eĉ amike rilatas al li.

- Kaj la hungaroj?

- Por ili ŝajne simile problema kiel por la germanoj [5]. Sed tion devus klarigi hungar-lingvano.

- Iu formo de respektiv- do aperas en respektive ĉiu eldono de la Germanaj Vortaroj krom la du unuaj.

- Jes, tiel!

------

[1] Vd. jam la diskuton en tiu ĉi fadeno.

[2] Vd. Kück, Oficialaj lingvoelementoj de Esperanto (OLEO), 2008, p. 10 kaj 32, kiel pdf elŝutebla tie ĉi.

[3] Ĝi troviĝas nek ĉe Rihej Nomura, Zamenhofa Ekzemplaro, 1989, nek en Tekstaro. PIV 2002 ne notas zamenhofan ekzemplon. Teorie ĝi povus troviĝi en iu letero aŭ parolado de Z., sed ĝis nun ŝajne neniu trovis ion tian.

[4] Por pli bone kompreni tion iom enigman klarigon ("eldonantoj", "deziris enpreni" ktp.) oni legu Germanan Esperantiston 1906, p. 110: Eldonistoj estis la fratoj Borel, la revizion faris precipe Paul Christaller.

[5] Golden, Bernard (1984). La misuzo de ′respektive′. Heroldo de Esperanto 1984 Mar. 30, 60:4-5 (1727-1728), p. 5.

250



Michael Lennartz diras: Pri fonto [2]:

Mi rifuzas legi longajn h-koditajn tekstojn. Por mi tio estas turmentado. Vivu unikodo!

Bernardo respondas: OLEO, Michael, malgraŭ la ĝena (kaj tute superflua) h-transskribo, tamen estas valora kaj konsultinda verko.

brilanto*pro diras: .. diras forumano Z - aŭ ĉu komitatano Z? (Pardonu, mi ne povis reteni tiun..).

Bernardo respondas: ;-)) Ne pardoninde, Brilanto, vi ja tute pravas, ironii pri mia iom "aveca" frazeto. Mi ĉiam bedaŭras, ke tia grava kaj bona laboro kiel OLEO kaŭzas kompreneblajn sentojn de "ho, bonvolu ne" kiel ĉe Michael. Ankaŭ mi ĉiam devas devigi min, tamen legi ĝin. Strange, ke senkulpaj -h- povas kaŭzi tiel fortajn emociojn, ĉu?

brilanto*pro respondas: Kompreneble estiĝas maksimume fortaj emocioj, se oni asertas, ke ĉio alia kontraŭas la fundamenton de la lingvo, do estas kontraŭleĝa uzado.

Ordinara homo sentas sin sufiĉe atakata, se oni faras tiajn riproĉojn pri eksterleĝeco kaj nenormeco.

Ridinda iĝas la afero, se oni pensas, kiom Zamenhof mem uzis "la sole ĝustan manieron skribi la lingvon" - aŭ se oni serioze aplikas fundamentan principon, ke unu litero havas ĉiam senŝanĝe unu sonon kaj inverse - ke vorto kiel chehho do estu legata "co ho e ho ho o" aŭ "c-heh-ho", ne "ĉeĥo"..

[Se tiu unusoneco ne estus baza principo, la tuta ideo pri tegmentaj literoj - ja estus vana ridindaĵo, vivu idistoj kaj aliaj lingvoreformuloj..

Kompreneble eblas imagi tion stulta: la finna havas baze nur unu "s"-sonon, kaj la esperanta prononco estas ege malfacila al finnoj - sed baza trajto de Eo nun enhavas tiajn sonojn, neŝanĝeble laŭ la difinita fundamento, do necesas akcepti la lingvon tia.]

Andreas Kueck diras: Pri la "ghusta" uzo de "respektive" estis interesa diskuto antau nelonge en tiu forumo:

http://groups.google.com/group/la-bona-lingvo/browse_thread/thread/be16484ae1a793c0

La lau mi esencaj demandoj estas:

Chu oni uzu "respektive" lau la angla modelo (A)? Au chu lau la germana modelo (G)?

A: Johano, Teodoro kaj Marko havas 10, 15 kaj 20 spesojn, respektive.

[Submodelo estas meti "respektive" antau "10, 15 ..."]

G: Johano, Teodoro kaj Marko havas 10 respektive 15 respektive 20 spesojn.

251



http://www.ipernity.com/home/spearhed357�




Kio farighas el tio, se Teodoro havas ne 15 spesojn, sed 5 eurojn kaj 7 dolarojn?

A (kun aldona modifo lau la hispana modelo): Johano, Teodoro kaj Marko havas 10 spesojn, 5 eurojn kun 7 dolaroj, kaj 20 spesojn, respektive. ???

G: Johano, Teodoro kaj Marko havas 10 spesojn respektive 5 eurojn kaj 7 dolarojn respektive 20 spesojn.

Alia demando: Se oni rajtas uzi lau la germana modelo "respektive", chu ghi chiam havu akuzativon post si (analoge al "koncerne" k. s.)?

Bernardo respondas: Hu, Andreas, mi esperis, ke iu komentus kaj reagus al viaj demandoj, ĉar mi ne sentas min kompetenta pri tio. Probable necesas iom pli detala studo pri ĝi, ĉu? Ĉu la klarigoj en PIV ne sufiĉas? Espereble iu povos ankoraŭ ion diri pri tio.

Andreas Kueck respondas: En http://www.tekstaro.com mi ne trovis uzojn de "respektive" fare de Zamenhof. Lau mia unua impreso (sen detala esplorado) la trovitaj uzoj fare de aliuloj estas pli oftaj lau la angla modelo (kun tamen antaumetita "respektive", do lauskeme de "respektive A kaj B"; la plene angla skemo estas "A and B, respectively"):

"La produktado de Bulgario kaj Rumanio reduktighis je 25-30 procentoj, en Rusio kaj Ukrainio — respektive je 50 kaj 60 procentoj."

Jen ekzemplo, kiu lauas la germanan modelon (lauskeme de "A respektive B"):

"... ni ekrimarkas ke SOV- kaj SVO-lingvoj koincidas kun Pst- respektive Pre-lingvoj."

Ambau ekzemploj estas eltiroj el artikoloj de "Monato".

Chu ni pritraktu la aferon en la Esperanto-Forumo Z

( http://www.ipernity.com/group/170715/discuss )?

Pierre Levy diras: La difino en PIV (2005) nur konfirmas la difinon en PV (1934). Sesdek ok jaroj, tio eble estas sufiĉa por fiksi difinon. Mi ĉiam uzis la vorton laŭ tiu difino.

La adverbo "respektive" postulus post si akuzativon, se ĝi rezultus de iu verbo "respektivi", kies senco por mi estus enigma. Ĝin povas tamen sekvi akuzativo, se la senco tion postulas. Ekzemple:

"Tri kondamnitojn oni malsame ekzekutis: oni pendigis, mortpafis kaj senkapigis respektive la unuan, la duan kaj la trian."

La akuzativo tie sekvas la adverbon "respektive" sed ne rilatas al ĝi. Ne tre necesa ŝajnas al mi plia pritrakto pri tiu afero.

Elma diras: Portugale ni uzas respectiva kaj respectivo e respectivamente Esse respectivo assunto. Essa respectiva forma... Respectivamente o assunto é agradavel... Saluton el Elma

Bernardo respondas: Jes, dankon Elma. Jen kiel klarigas ĝin Túlio Flores:

252



http://www.ipernity.com/home/berga�


http://esperanto.davidgsimpson.com/librejo/dualibro.html#cover

respektiva (que diz respeito a cada um dos objetos tratados) respectivo

respectivo adj. (que diz respeito a cada um dos objetos tratados) respektiva.

"respektive" mankas (http://brazilo.org/vortaro/vtf).

Cezar (Kaiser)pro diras: "Respektive" estas interalie vorto, per kiu oni volas pruvi, ke oni regas la galimation de fanfaronaj sciencistoj. (cez)

Kiel junulo mi regule legis la vortolistojn je la fino de la libroj. Sed "respektive" estis vorto, kiu neniam vere kaptis mian atenton. Mi neniam penis kompreni ĝin, car tiu vorto tro flaris je fanfaronado pri la sciado de kriptaj vortoj. Krome mi ne ŝatas ĝin, ĉar ĝi estas tipa burokratovorto, kreita de iu buroa stalono, kiu volupte turmentas la subulojn per tute superfluaj nekonataj vortoj nur por humiligi ilin:)

En Esperanto la uzo de la vorto estas evidente bone solvita.

Andreas Kueck diras: Dankon por viaj komentoj. Sed ili ne vere trafas la kernon de la afero. Mi shatus scii la bonan manieron uzi "respektive".

Supoze ke

Johano havas 10 spesojn;

Teodoro havas 15 spesojn;

Marko havas 20 spesojn.

Tion chi oni certe oni povas bone esprimi jene kun utiligo de "respektive":

"Johano, Teodoro kaj Marko havas respektive 10, 15 kaj 20 spesojn."

Unua demando: Chu alternative oni povas ankau bone diri:

"Johano, Teodoro kaj Marko havas 10 respektive 15 respektive 20 spesojn."?

Supoze ke Teodoro havas ne 15 spesojn, sed 5 eurojn kaj 7 dolarojn. Pliaj demandoj:

Kiel oni esprimas tion chi kun utiligo de "respektive"?

Chu chi-cele jena frazo estas bona:

"Johano, Teodoro kaj Marko havas respektive 10 spesojn, 5 eurojn kaj 7 dolarojn kaj 20 spesojn."?

Kio pri jena frazo:

"Johano, Teodoro kaj Marko havas 10 spesojn respektive 5 eurojn kaj 7 dolarojn respektive 20 spesojn."?

Jens S. Larsen respondas: | Unua demando: Chu alternative oni povas ankau bone diri:

| "Johano, Teodoro kaj Marko havas 10 respektive 15 respektive 20 spesojn."?

Ne, "respektive" estas simple la malo de "po". Ne indas ripeti "respektive" -- oni aldonu ĝin fine, se oni forgesis ĝin komence.

| Supoze ke Teodoro havas ne 15 spesojn, sed 5 eurojn kaj 7 dolarojn. Pliaj demandoj:

| Kiel oni esprimas tion chi kun utiligo de "respektive"?

253

http://www.ipernity.com/home/goulo�





| Chu chi-cele jena frazo estas bona:

| "Johano, Teodoro kaj Marko havas respektive 10 spesojn, 5 eurojn kaj 7 dolarojn kaj 20 spesojn."?

Necesas aldoni komon antaŭ "kaj". Parolante oni apenaŭ sukcesus ne gesti por klarigi la sencon.

| Kio pri jena frazo:

| "Johano, Teodoro kaj Marko havas 10 spesojn respektive 5 eurojn kaj 7 dolarojn respektive 20

| spesojn."?

Tio sonas kiel se ili havas kune entute 10 spesojn, kiuj valoras diverse en iliaj malsamaj hejmlandoj.

Andreas Kueck respondas: Jens, interesa aserto, ke "'respektive' estas simple la malo de 'po'". Anstatau "respektive" oni povas do diri "malpoe", chu ne? Mi chiam pensis, ke "po" taugas nur por egalaj distribuoj de samspecaj aferoj, ekzemple: "Johano, Teodoro kaj Marko havas po 40 taleroj" (= chiu el la tri havas 40 talerojn). Oni povus demandi, kion precize mal-igas "mal'" en "malpoe": Chu temas pri "malegala distribuo de samspecaj aferoj"? Au chu pri "egala maldistribuo de samspecaj aferoj"? Au chu pri "egala distribuo de malsamspecaj aferoj"?

Ne vere estas konvinke, ke la klareco de "Johano, Teodoro kaj Marko havas respektive 10 spesojn, 5 eurojn kaj 7 dolarojn, kaj 20 spesojn" dependas de la komo antau la dua "kaj". Se oni hazarde ne konas la anglan modelon kaj anglan interpunkcion, oni apenau divenas la sencon ... Devas esti alia solvo. Kion vi opinias pri:

"Johano, Teodoro kaj Marko havas respektive 10 spesojn, 5 eurojn kun 7 dolaroj kaj 20 spesojn."

kaj

"Johano, Teodoro kaj Marko havas respektive 10 spesojn, 5 eurojn plus 7 dolarojn kaj 20 spesojn."?

Kiel oni esprimas la aferon en la angla?

Bernardo respondas: Jen la artikolo en Butler eo-en 1967

(http://www.ipernity.com/blog/37943/308471):

respektiv-a [OA2], Respective, each's own, pertaining to each, individual (with reference to each). Metu ilin en iliajn ~ajn lokojn. La ~aj pozicioj (each to each) de du steloj. Niaj ~aj devoj, our several obligations. ~e, -ly. � Respektive (abbreviated to resp.) is often misused.

En la frazo "Johano, Teodoro kaj Marko havas 10 spesojn respektive 5 eurojn kaj 7 dolarojn respektive 20 spesojn." mi pro stilaj kialoj tute ne uzus respektive, sed vortumus tiel:

"Johano havas 10 spesojn, Teodoro 5 eurojn kaj 7 dolarojn, Marko fine 20 spesojn."

Laŭ mi nur ŝajn-problemo. La unuan ekzemplon kun la klara rilatigo J - 10, T - 15, M -20 Jens laŭ mi bone klarigis (dankon!). Pri la "malo". Miaopinie vi, Andreas, tro

254












interpretas la frazon de Jens. Klare estas, ke "po" kaj "respektive" ambaŭ rilatigas (i.a.) objektojn al homoj

- Mi donas al J, T kaj M po 10 spesoj.

- Ĉar J jam havis 5, T 10 kaj M 20, ili nun havas respektive 15, 20 kaj 30 spesojn.

Andreas Kueck respondas: Dankon, Bernardo. Kredeble estas senc-have sekvi viajn ekzemplojn.

Cezar (Kaiser)pro diras: Ĉu ne estas afero de bona stilo simple eviti tiun apenaŭ uzatan vorton kaj esprimi sin pli klare? Helpe de "ĉiu", po, ktp... Nu, mi ne volas juĝi tion, sed mi persone ne uzus la vorton.

255




Ĉu oficiala vorto estas fundamenta vorto? vendredo 26a de Aŭgusto 2011 je 07:00

Tradicie ni distingas inter „fundamentaj“ kaj „oficialaj“ vortoj. La unuaj troveblas en la Fundamento de 1905, la aliaj en la Oficialaj Aldonoj (OA) de 1909 ĝis 2007. Kion signifas tiu distingo precize?

La demando

Precipe Plena Ilustrita Vortaro (PIV 1970, 2002, 2005) distingas inter „fundamentaj“ kaj „oficialaj“ vortoj (t.e. lingvo-elementoj). Al la „fundamentaj vortoj“ apartenas laŭ tiu tradicio ĉiuj esperantaj lingvo-elementoj troveblaj en unu el la kvar partoj de la Fundamento laŭ la stato de 1905, troveblaj do en la Universala Vortaro (UV), la Ekzercaro, la Antaŭparolo aŭ la Gramatikoj. Kontraste oni parolas pri „oficiala vorto“, se temas pri lingvoelemento, „kiun la Akademio de Esperanto aŭ la antaŭa Lingva Komitato decidis aldoni al la Universala Vortaro“.

Tiu tradicia distingo inter fundamentaj kaj oficialaj vortoj insinuas, ke la fundamentaj havus pli altan interpretan kvaliton ol la oficialaj. Ĝi kreas la impreson ĉe la publiko, ke la oficialaj lingvo-elementoj, do tiuj, kiujn Lingva Komitato aŭ Akademio aldonis al la UV post 1905, havus nur duan rangon malantaŭ la fundamentaj, sed ne estus samrangaj. Tiu ĝenerala impreso estas fortigita pro la fakto, ke ĝis hodiaŭ ekzistas nur libroforma eldono de la Fundamento laŭ la stato de 1905, kio en la kazo de la UV signifas laŭ la stato de 1893. Ne ekzistas libro-forma eldono de la Fundamento laŭ la stato de 2007, nome Fundamento, en kies UV estas integrita ĉiuj vortelementoj aldonitaj al la UV per la naŭ Oficiala Aldonoj kaj la tri unu-elementaj aldonoj (tamen ja ekzistas la reta datum-bazo "Akademia Vortaro", kiu kunigas kaj UV 1893 kaj la naŭ OA). Ĉu do la klasika vort-trezoro de UV 1893 havas pli altan rangon ol la inter 1909 kaj 2007 al UV 1893 / 1905 aldonita vort-trezoro?

Kion diras la Fundamento pri tiu demando?

Nur la Antaŭparolo tuŝas la temon en du frazoj:

- Nur iam poste, kiam la plej granda parto de la novaj vortoj estos jam tute matura, ia aŭtoritata institucio enkondukos ilin en la vortaron oficialan, kiel «Aldonon al la Fundamento» [A 7.2].

- ... ĝis la tempo kiam aŭtoritata centra institucio decidos pligrandigi (neniam ŝanĝi!) la ĝisnunan fundamenton per oficialigo de novaj vortoj aŭ reguloj, ĉio bona, kio ne troviĝas en la «Fundamento de Esperanto», devas esti rigardata ne kiel deviga, sed nur kiel rekomendata [A 10.4].

Ni supozu, ke la iama Lingva Komitato kaj posta Akademio de Esperanto estus tiu "aŭtoritata (centra) institucio". Ĝi do "enkondukos novajn vortojn en la vortaron oficialan", kaj per oficaliga decido "pligrandigas la ĝisnunan fundamenton", do tiun de 1905.

La vorto-senco estas tute klara: La novaj vortoj fariĝas parto de la Fundamento, kiu per tio - kompare al la komenca stato de 1905 - fariĝas pli ampleksa.

Tiu kompreno de la Antaŭparolo ankaŭ harmonias kun la plano de Zamenhof pri la Fundamento kaj precipe pri UV. Li volis fiksi nur komencan minimumon kaj lasi la kompletigon al la evoluo kaj la "vivo". Ja la ĉefa kialo de la Fundamento estas trovi ekvilibron inter stabileco ("absoluta", "severa" "netuŝeblo") kaj ebleco al "konstanta riĉigado" [A 6.3-4]).

256






Konsekvencoj

La konsekvencoj de tiu interpreto estas evidentaj.

1. La lingvo-elementoj aldonitaj al la Universala Vortaro fare de Lingva Komitato aŭ Akademio inter 1909 kaj 2007 fariĝis Fundamentaj; laŭ ilia interpreta valoro ili estas tute samrangaj al la lingvo-elementoj enestantaj en la Fundamento jam en 1905.

2. La lingvo-elementoj aldonitaj per la OA al la Fundamento inter 1909 kaj 2007 per enkonduko en la oficialan vortaron ekhavas la saman statuson de "netuŝeblo" kiel la lingvo-elementoj, kiuj enestis jam en 1905.

3. La tradicia distingo inter "fundamentaj" kaj "oficialaj" vortoj estas erariga. Ĝi indikas nur, kiam lingvo-elemento fariĝis fundamenta. Ĉar la Fundamento estas lingvo-konstitucio ("leĝo"), la preskriba, "kvazaŭ-jura" karaktero de la lingvo-elementoj enkondukitaj per OA estas tute sama por ĉiuj elementoj, sendepende kiam ili estis enkondukitaj en la vortaron oficialan, ĉu jam en 1905, ĉu erst en 2007, ĉu iam inter tiuj jaroj.

4. Ni ne disponas pri aktuala libro-eldono de la Fundamento. Ni disponas nur pri libro-eldono de la Fundamento je stato de 1905. Ĝi estas malkompleta, ĉar mankas ĉiuj vortoj aldonitaj al UV inter 1909-2007.

5. Plej multaj interpretoj de la Fundamento sin bazas sur malĝusta, nome malaktuala dokumentaro, nome sur la Fundamento laŭ la stato de 1905, dum ili devus bazi sin sur la Fundamento laŭ la stato de 2007. Estas kvazaŭ - ekzemple - germana juĝejo bazus juran decidon sur la Civila Kodo de 1900 anstataŭ sur la multege ŝanĝita versio de 2011.

Novaj demandoj ekestantaj pro tiu interpreto

Se la supre skizita interpreto estas ĝusta - kaj mi tre petas viajn komentojn, ĉu mi ion pretervidis aŭ pro iu kialo eraras - ekestas pliaj demandoj, precipe

ĉu Akademia decido povas nuligi la fundamentecon de lingvo-elemento aldonita al la origina Fundamento de 1905 aŭ al iu el la postaj versioj?

Aŭ ĉu male regas la principo "unu fojon enkondukitan en la Fundamento, por ĉiame parto de la Fundamento"?


Jozefo E. Nagy diras:

Kara Bernardo, kun mia tuta respekto, kiom ajn malaktuala, la Fundamento estas la dokumento akceptita en la unua Universala Kongreso en 1905. Nek pli, nek malpli. Tio respondas viajn du lastajn demandojn - se mi bone nombris ilin:

1) Oni ne povas "enkonduki" ion ajn en la "origina Fundamento" , kiu estas tiu akceptita en 1905. Oni povas nur "aldoni", kio ne estas la sama afero, kiel "enkonduki".

2) La Akademio povas nuligi la fundamentecon de neniu lingvo-elemento de la origina Fundamento, sur kiu ĝi simple ne havas aŭtoritaton. Kiel diris iam Baghy, "tuŝu ĝin nur la Mephisto!" Sed, ĉar ja ĝi oficialigis ilin, ĝi povas nuligi la "oficialecon" de kiu ajn lingvo-elemento aldonita en kiu ajn posta versio.

257


Bernardo respondas: Dankon pro viaj komento kaj argumentoj, Jozefo. Pri via unua punkto enkonduki -aldoni:

Mi ja nur simple transprenis la terminojn de la Antaŭparolo: "... ia aŭtoritata institucio enkondukos ilin en la vortaron oficialan, kiel «Aldonon al la Fundamento» [A 7.2]."

Ĉu vi havas dubojn, ke la "vortaro oficiala" estas tiu de la Fundamento 1905, do precipe la UV, sed ankaŭ Ekzercaro, Antaŭparolo kaj la Gramatikoj?

Kiel vi interpretas la frazon: "... aŭtoritata centra institucio decidos pligrandigi (neniam ŝanĝi!) la ĝisnunan fundamenton per oficialigo de novaj vortoj ..."? -pligrandigi, ĝisnunan! - pligrandigi, do aldoni samspecajn elementojn, ĉu?

Ĉu ni kunsentas, ke la kerna eco de la fundamentaj lingvo-elementoj estas, ke ili principe estas netuŝeblaj, do havas - laŭ la normoj de la Fundamento - iun "eternan" karakteron?

Se estas tiel, kio okazas al la aldonitaj, en la vortaron oficialan enkondukitaj lingvo-elementoj per ĝuste tiu aldono / enkonduko? Ĉu ili ricevas la specifan statuson de netuŝeblo, de "eterna" karaktero, kiun havas la vortoj en la Fundamento 1905 aŭ ne?

Probable ni konsentas, ke ne gravas, kie la aldonitaj elementoj troveblas, ĉu enmetitaj en la ĝustan alfabetan ordon de la UV, ĉu en aparta aldono, ĉu en tute alia dokumento. Gravas, ĉu ili akiras la specifan karakteron aŭ ne.

Se ili ja ekhavas tiun specifan statuson de netuŝeblo per la aldono, per kio ili malsamas al la elementoj en la Fundamento 1905 krom per tio, ke ili ricevis la specifan statuson pli malfrue kaj ne per la sankciigo fare de 1-a UK, sed per sankciigo fare de la "aŭtoritata institucio", kiun en 1905 kreis la 1-a UK, tiel deleginte sian leĝ-donan povon al la Lingva Komitato (poste AdE). Vd. tie ĉi: http://www.akademio-de-esperanto.org/aktoj/aktoj1/historio.html-

Bernardo respondas: Mi hieraŭ estis interrompita kaj devis rapide fini mian respondon, Jozefo. Do resume mi opinias, ke la 1-a UK ne nur donis kvazaŭ-leĝan statuson al la Fundamento (vd. la lastan frazon de la Antaŭparolo: "Leĝan sankcion ili [la ideoj de Z.] ricevos nur en tia okazo, se ili estos akceptitaj de la unua internacia kongreso de esperantistoj, al kiu tiu ĉi verko kune kun sia antaŭparolo estos prezentita."), sed ankaŭ kreis la Lingvan Komitaton (LK) laŭ la propono de Z. kaj taskigis ĝin estonte kontroli la "riĉigado" de la lingvo kaj kompletigo de la Fundamento. De tiam laŭorda decido de LK (poste AdE) anstataŭas "deklaracion" de UK. La konsekvenco estas, ke laŭorda OA donas al la novaj vortoj la saman statuson kiel la vortoj en la "nula aldono" (mi ŝatas la terminon de Jens, dankon al li). Ili fariĝas "fundamentaj".

Ankaŭ pri via dua punkto mi malsamopinias. Se la ĵus en la antaŭa paragrafo priskribita premiso estas ĝusta, OA-vortoj per la aldono en laŭorda proceduro ekhavas la saman statuson kiel F-to-vortoj. Tiukaze ili estas submetitaj al la samaj reguloj kiel vortoj enestantaj jam en la Fundamento kun stato de 1905. Kaj pri tiuj la Antaŭparolo estas tre klara:

"Se ia aŭtoritata centra institucio trovos, ke tiu aŭ alia vorto aŭ regulo en nia lingvo estas tro neoportuna, ĝi ne devos forigi aŭ ŝanĝi la diritan formon, sed ĝi povos proponi formon novan,

kiun ĝi rekomendos uzadi paralele kun la formo malnova. Kun la tempo la formo nova iom post iom elpuŝos la formon malnovan, kiu fariĝos arĥaismo, kiel ni tion ĉi

258


vidas en ĉiu natura lingvo. Sed, prezentante parton de la fundamento, tiuj ĉi arĥaismoj neniam estos elĵetitaj, sed ĉiam estos presataj en ĉiuj lernolibroj kaj vortaroj samtempe kun la formoj novaj, kaj tiamaniere ni havos la certecon, ke eĉ ĉe la plej granda perfektiĝado la unueco de Esperanto neniam estos rompata kaj neniu verko Esperanta eĉ el la plej frua tempo iam perdos sian valoron kaj kompreneblecon por la estontaj generacioj."

Ekzemplo: Iam la Akademio "oficialigis" (= faris fundamenta) la vorton "spontane-" (3a OA 1921). Nuntempe multaj preferas la formon "spontan-" (sen -e-). Neniu akademia plimulto povos simple ŝanĝi "spontane-" al "spontan-". Male, "spontane-" eterne restas fundamenta. Validas la regulo "iam en la Fundamento, eterne en la Fundamento".

Kontraŭ via aserto la Akademio *ne* havas la povon, la aŭtoritaton "nuligi la oficialecon" (= la apartenon al la Fundamento) de iu lingvo-elemento, ĉar ĝi iam oficialigis tiun lingvo-elementon. Jen nur la sola laŭ-Fundamenta vojo: "ĝi ne devos forigi aŭ ŝanĝi la diritan formon, sed ĝi povos proponi formon novan, kiun ĝi rekomendos uzadi paralele kun la formo malnova".

Petro Desmet' diras: Laŭ mi: foje ene, ĉiam restu ene... Mi supozas ke vi scias, rimarkis, ke en mia vortaro mi tute ne distingas inter zamenhof-fundamenta kaj oficiala. Mi indikis ĉiujn per steleto, sendistinge (sed ne senerare).

Jozefo E. Nagy respondas: Kara Petro, ĝuste en ĉi tiu punkto ni malkonkordas: La Akademio ne povas enigi, sed nur aldoni. Kaj alia aspekto: ne ekzistas io kia " zamanhof-fundamenta". Ekzistas la Fundamento, sankciigita en 1905, por ĉiam netuŝebla kaj neŝangebla. Ekzistas la Zamenhofa uzo, kiu fakte duobligis la Fundamentajn vortojn. Kaj ekzistas la "oficialaj" vortoj, kaj tamen ekzistas "zamenhofaj" vortoj ankoraŭ ne oficialigitaj. Laŭ mi, ni nepre devas distingi ilin.

Petro Desmet' respondas: Vi skribas ke ni "nepre" devas distingi .... sed vi ne klarigas! vi ne diras kial ni nepre devas distingi. Jes, por filologia studo, jes..... sed por normala ordinara (nepejorative!) uzanto.... laŭ mi, tute ne. La uzo de kunmetaĵo zamenhof-fundamenta .... estis hazardaĵo, neintencita. Mi deziris skribi fundamenta, sed erare jam skribis zamenhofa (kio, mi bone scias, vere ne estas sama afero). Do mi pensas ke ĉio en via teksto dependas de la signifo de "ni" ..... ĉu?

Jens S. Larsen diras: Oni ĉiuokaze uzas nur tiujn vortojn kiujn oni povas memori kaj kiujn oni opinias trafaj. Kiel tio rilatas al ilia oficialeco? Eĉ la fundament-fundamentaj radikoj (aŭ, se vi volas, tiuj de la nula aldono) lastinstance estas nur rekomendoj. Se oni mem faras vortaron, povas esti sciinde kiuj radikoj estas oficialaj -- sed tiam gravas ankaŭ en kiu aldono ili oficialiĝis. Ĝenerale, ju pli malnova kaj Zamenhofa la radiko, des pli aŭtoritata; tamen la Zamenhofa radikaro sufiĉas por neniu nuntempe, kompreneble.

Bernardo respondas: Jes, Jens, vi kompreneble pravas el praktika vidpunkto. Multaj vortaroj, ekzemple tiuj de Krause, ja tute ne (plu) notas la statusojn (fundamenta de 1905, de 1923, de 2007 ktp.), multaj esperantistoj diras, ke "tut-egalas", kion diras la "Akademio" kaj

259


tamen bone kaj trankvile vivas.

Sed se ni foje serioze klopodas interpreti la Fundamenton de 1905, tiu plej baza demando "kio diable apartenas al la Fundamento", kio precize estas nia "lingvo-konstitucio" ne estas evitebla. Cetere ĝi havas multajn aspektojn:

1. Al la Fundamento samrange apartenas la kvin Gramatikoj (plej malnova parto, parte jam de 1887), la UV (stato 1893), Ekzercaro (stato 1898) kaj Antaŭparolo (stato 1905).

2. Al la Fundamento nek apartenas la tabelo de enhavo, nek la reklamo por la Fundamenta Krestomatio en la 1-a eld.:


3. Al la Fundamento - samrange - apartenas la naŭ OA kaj la 3 unu-elementaj aldonoj.

4. La netuŝeblo / eterno de la Fundamento validas nur por Esperanto, tamen ne por la referenc-lingvoj (!), ekzemple en UV kaj pluraj OA (la demando, kiun statuson havas la Akademiaj Korektoj de 1914 [1922-1923]).

Min nur mirigas, ke la Statuto de la Akademio eĉ ne difinas, kio precize estas la Fundamento, kies principojn ĝi devas gardi kaj protekti (art. 1 al. 1: "sendependa lingva institucio, kies tasko estas konservi kaj protekti la fundamentajn principojn de la lingvo Esperanto kaj kontroli ĝian evoluon.").

Kiel oni povas plenumi taskon tiel malklare difinitan? Juĝi laŭ iu tekst(ar)o, pri kiu ne estas klare, kion ĝi ampleksas.

Andreas Kueck diras: Mi rekomendas legi la chi-rilatan chapitron "20. Oficialaj 'Aldonoj al la Fundamento'", t. e. Velger (1994: 31ff).

Unu el liaj konkludoj estas, ke la fare de la Akademio maloficialigo de la antaue oficialigita vorto "koncentra" estas "kontraukonstitucia, do nevalida normo" pro la "neabrogaciebleco de oficialaj vortoj" (neabrogaciebleco: ne-nuligebleco).

Li tamen koncedas, ke la maloficialigo*) "povas esti interpretata kiel simpla malrekomendo koncerne 'koncentra' kaj rekomendo koncerne 'samcentra'".

*) La maloficialigo tekstas jene: "La vorto koncentra perdas sian oficialecon: ghian signifon oni jam de longe esprimas per: samcentra" (Albault 1976).

Krome:

Lau la Sepa Oficiala Aldono al la Universala Vortaro (Akademio de Esperanto 1958) estas tiel:

"Fundamenta estas vorto trovebla en la 'Fundamento de Esperanto'. Ghi estas neshanghebla. Oficiala estas vorto aldonita al la 'Universala Vortaro' per decido de la Akademio au de la antaua Lingva Komitato."

La interesa demando estas, chu tiu chi teksto estas jure valida, char ghi ja fakte estas aldono al la Antauparolo al la Fundamento de Esperanto kaj lau Velger (1994: 31) aldonoj al la Antauparolo "jure ne eblas".

Referencoj:

Akademio de Esperanto (1958): Sepa Oficiala Aldono al la Universala Vortaro. En: "Oficiala Bulteno de la Akademio de Esperanto N-ro 1 Decembro 1958". (Loko, presejo: ne-indikitaj).

260





Albault, André (1976): Oka Oficiala Aldono al la Universala Vortaro. En: Oficiala Bulteno de la Akademio de Esperanto N-ro 10 – Aktoj de la Akademio II 1968-1974. Northgate, Blackburn, Lancashire, The Blackburn Press. Redono de la enhavo en elektronika formo:

http://h.akademio-de-esperanto.org/aktoj/aktoj2/8oa.html 27-a de Augusto 2011.

Velger, Helmuto (1994): Kontribuoj al la norma esperantologio. Enkondukoj -Ekspertizetoj - Kritikoj. Marburg, info-servo r. a. Redono de la enhavo en elektronika formo estas elshutebla tie:

http://groups.google.com/group/la-bona-lingvo , tiea ligilo

"Dateien herunterladen" ("elshuti dosierojn").

Bernardo respondas: Apartan dankon al vi, Andreas, pro via grava atentigo. La iama retejo de Helmut Welger nun ankaŭ legeblas tie ĉi: http://web.archive.org/web/20080723224402/http://www.info-servo.de/enhavo.htm (tre koran dankon al Gilles Hutereau, kiu atentigis pri tio: http://www.ipernity.com/blog/37943/153527/comment/15340888#comment15340888

).

Mi estas iom fiereta, ke mi venis al la sama konkludo kiel la korifeo Welger, sen antaŭe legi lian tekston (kio kompreneble estas grava peko al serioza studo - nu, feliĉe la rezulto estas la sama). Jen lia teksto:

"19. Oficialaj "Aldonoj al la Fundamento"

La Fundamento distingas inter vortoj kaj reguloj oficialaj unuflanke kaj privataj aliaflanke (vd. Fundamento A3.5, A5.3, krome § 4 frazo 2 de la Bulonja Deklaracio[26]). Nur tiuj vortoj kaj reguloj estas "oficialaj" en tiu senco, kiuj trovighas en la Fundamento mem. "Oficialeco" en tiu senco do estas samsignifa kun "fundamenteco"; por ne konfuzi tiun fundamentan "oficialecon" kun aliaj specoj de oficialeco, ni uzu simple la esprimon "fundamenteco".

Al la Fundamento plenrajte apartenas ankau la "Aldonoj al la Fundamento":

Fundamento A7.5 Nur iam poste, kiam la plej granda parto de la novaj vortoj estos jam tute maturaj, ia autoritata institucio enkondukos ilin en la vortaron oficialan, kiel "Aldonon al la Fundamento".

Fundamento A10.4 Ghis la tempo kiam autoritata centra institucio decidos pligrandigi (neniam shanghi!) la ghisnunan fundamenton per oficialigo de novaj vortoj kaj reguloj, chio bona, kio ne trovighas en la "Fundamento de Esperanto", devas esti rigardata ne kiel deviga, sed nur kiel rekomendata.

La kunteksto, chefe A10.4, klare montras, ke ne nur novaj vortoj, sed ankau novaj reguloj povas esti enkondukataj per tia "Aldono". Novaj vortoj kaj reguloj, kiuj ne trovighas en "Aldono al la Fundamento", ne estas fundamentaj, ech se ili surbaze de iu alia, eksterfundamenta normo en iu alia rilato estas "oficialaj" (ekz. eldiro de iu esperantista organizo au instanco, oficiala lau ties propra statuto). Temas tie ne pri fundamenteco, sed pri alia speco de oficialeco. Lau la terminologio de la Fundamento ankau tiaj "oficialaj" eldiroj povas esti "privataj", nome ne apartenantaj al la Fundamento.

Pro la normo A7.5 (vd. supre) la aldonoj nepre devas porti la nomon "Aldono al la Fundamento". Eksplicite A7.5 ja temas nur pri la enkonduko de novaj vortoj; sed ni prenu tion kiel analogieblan ekzemplon validan ankau por la aldono de novaj reguloj. Ne ekzistas bona norma kialo rezervi la nomon "Aldono al la Fundamento" al la enkonduko de novaj vortoj. Ankau la klareco postulas, ke oni chian aldonon al la Fundamento eksplicite tiele nomu, char alie oni ne klare kaj sendube scius, chu la nova regulo havu la rangon de fundamenteco; okaze de dubo ghi ne havas tiun rangon. Ankau "oficiala"

261






rekomendo au malrekomendo de la Akademio de Esperanto estas, en la senco de la fundamenta jura terminologio, nur privata, se ghi ne eksplicite estas enkondukita kiel "Aldono al la Fundamento". Akcepteble estas, nomi la aldonon lau tiu parto de la Fundamento, kiun ghi suplementas, do "Aldono al la Fundamenta Gramatiko", "Aldono al la Ekzercaro", "Aldono al la Universala Vortaro". Aldonoj al la Antauparolo jure ne eblas, char la diritaj reguloj koncernas nur la kernon de la Fundamento, la Fundamenton en malpli vasta senco, nome la Gramatikon, la Ekzercaron, kaj la Universalan Vortaron (vd. A2)[27], sed ne la Antauparolon mem.

Lau A10.4 (vd. supre) kaj A8.1 la Akademio povas nur pligrandigi, sed neniam shanghi la Fundamenton. Tio signifas, ke ghi povas enkonduki novajn vortojn kaj regulojn, sed ne rajtas forigi iujn jam oficialajn vortojn au regulojn - ech ne tiujn, kiujn ghi mem enkondukis! La malnovaj oficialaj vortoj kaj reguloj chiukaze neabrogacieble pluekzistas paralele kun la novaj (A8.1)[28]. Okaze de kontraudiro, permesa regulo ne forigus, sed praktike senefikigus samkoncernan malpermesan regulon.

Pro la neabrogaciebleco de oficialaj vortoj, ekz. "koncentra" restas oficiala, spite al jena kontraukonstitucia, do nevalida normo:

Oka Oficiala Aldono al la UV, II.B/1. La vorto koncentra perdas sian oficialecon: ghian signifon oni jam delonge esprimas per: samcentra.[29]

Tamen la citita frazo ne nepre estas tute sensignifa; ghi povas esti interpretata kiel simpla malrekomendo koncerne "koncentra" kaj rekomendo koncerne "samcentra".

Estus bone, se chiuj novaj eldonoj de la Fundamento estus presataj kun chiuj ghis tiam publikigitaj "Aldonoj al la Fundamento", char tiuj aldonoj estas legitimaj partoj de la Fundamento. Ne koni ilin signifas ne bone koni la aktuale validan Fundamenton; kaj tio estas malobeo al jena regulo:

Fundamento A10.2 Pro la unueco de nia afero chiu bona esperantisto devas antau chio bone koni la fundamenton de nia lingvo.

Hodiau tio signifas, ke chiu esperantisto devas bone koni ankau la Plenan Ilustritan Vortaron, char ghi enhavas chiujn oficialigitajn radikojn. Tial ghi iusence estas parto de la Fundamento."

(Fonto: http://web.archive.org/web/20070928121718/http://www.homaranismo.info/Kontribuoj.htm)

Cyril Brosch diras: Tre interesa artikolo, kun kies konkludoj mi 100-%-e samopinias.

Min ĉiam ĝenis, ke ne ekzistas "plena eldono" de la Fundamento vortaro, de la 1905-a vortostoko kaj la aldono en alfabeta listo.

Bernardo respondas: Dankon, Cyril, pro via reago. Tia "plena eldono" pro la bonega laborego de la ne-Akademiano ;-)) Andreas Kück Oficialaj Lingvo-Elementoj de Esperanto (OLEO) ja nun ekzistas en formo de la "Akademia Vortaro" (vd. la ligilon en mia teksteto; mi tamen ŝatus havi ĝin *ankaŭ* en iu tekst-formo, ne nur kiel datum-bazo).

Kiel baza mia titola demando estas, oni i.a. vidas per tio:

Kiel konate, Z. forstrekis plej multajn internaciajn vortojn, facile formeblajn laŭ la 15-a regulo ("sultano-vortojn": http://www.ipernity.com/blog/37943/284425), kiam li inversigis la vortaron Rusan-Esperantan (RE) de 1889 al la Meza Vortaro Esperanto-Germana, MV 1889, kiu poste per aldono de rusa, franca, angla kaj pola fariĝis UV 1893, fine Fundamenta en 1905. La 1-a OA de 1909, do ankoraŭ kun la

262


kunago de Z., tamen "riparis" tion, kaj ĉefe aldonis ĉiujn tiujn en 1889 forstrekitajn internaciismojn, ofte grek-devenajn, al la UV, ekz. jenajn du anti-vortojn de Zamenhof:

antipati' antipathie | antipathy | Abneigung | antypatja.

antipod' antipode | antipodes | Antipode | antypod.

Kiam ni diskutis pri tele- (http://www.ipernity.com/blog/bernardo/342753) ni nur trovis unu solan Fundamenton ekzemplon (telegraf') ie kaŝite en la Ekzercaro, sed ne en UV. Sed se ni prenas kiel bazon la Fundamenton de 1905 plus la OA-ojn ekestas tute alia bildo de la fundamenta vort-trezoro, multe pli proksima al la de Z. intencita kaj praktikita.

La Fundamento de 1905 donas al ni "oblikvan", nekompletan bildon pri nia baza vort-trezoro, ĉar ĝi principe traktas nur la "dubajn" kazojn ("veziro-vortojn": http://www.ipernity.com/blog/37943/284425). Sed la senproblemaj kiel antipati' aŭ antipod' estas same Fundamentaj kaj nur pro misinterpreto de la Fundamento ŝovitaj en iu duaranga pozicio.

Kiujn ili fakte ne havas ...

Andreas Kueck respondas: La "Akademia Vortaro" jam ekzistis ankau antau "OLEO", sed post chi ties publikigo ghi estis draste pliampleksigita.

Por ekhavi superrigardon pri chiuj Fundamentaj kaj oficialaj vortoj en presita tekstformo nuntempe, oni devas havigi al si jenon kaj laubezone presi por si:

1) La verketon "Fundamento de Esperanto"; ghi estas achetebla; redono de la enhavo en elektronika formo:

http://h.akademio-de-esperanto.org/fundamento/index.html

2) "OLEO"; ghi estas senkoste elshutebla tie:

http://www.akueck.de/oleo.zip .

Ghi redonas la vortojn oficialigitajn per la Unua ghis Sepa Oficialaj Aldonoj al la Universala Vortaro

3) "Aktoj II"; ghi estas achetebla; redono de la enhavo en elektronoika formo tie:

http://www.akademio-de-esperanto.org/aktoj/aktoj2/Aktoj_de_la_Akademio_II_1968-1974.pdf ;

ghi entenas la Okan Oficialan Aldonon al la Universala Vortaro kaj krome la Bazan Radikaron Oficialan

4) "Akademio de Esperanto - Oficialaj Informoj N-ro 8 2007 02 10"; ghi estas elshutebla tie:

http://h.akademio-de-esperanto.org/oficialaj_informoj/Oficialaj_Informoj_de_AdE_-_numero_8_2007_-_9OA.pdf ;

ghi entenas la Nauan Oficialan Aldonon al la Universala Vortaro.

Estonte eble ekzistos Akademia verko kovranta la Oficialajn Aldonojn Unuan ghis Nauan, char estas chi-rilata referenco en

http://h.akademio-de-esperanto.org/verkoj/faka_lingvo_raporto20110415.pdf :

"Akademio de Esperanto (2008). La Oficialaj Aldonoj al la Universala Vortaro. Oficialaj Aldonoj Unua ghis Naua (1909–2007) korektitaj kaj reeldonitaj. Projekto –

263



http://www.helsinki.fi/%7Ejslindst/proverbaro.html

versio de la 19a de Junio 2008."

Ankorau ghi ne estas publikigita laumiascie.

Bernardo respondas: Dankon pro la tre helpa superrigardo, Andreas.

Dankon ankaŭ pro la precizigo / ĝustigo. Do via OLEO "nur" "draste pliampleksigis" la Akademian Vortaron (AV).

La pdf de Aktoj II ne estas kopiebla, sed protektita!

Jes, la mencion de tiu projekto pri nova eldono de la OA-1 ĝis -9 mi ankaŭ kun intereso notis. Se la Akademianoj jam disponas pri io tia, kial la "romantika" Sekcio ne uzis ĝin? - http://www.ipernity.com/blog/bernardo/342210.

Nu, se ni konsentas, ke la ĝusta teksto de la Fundamento, stato 2007, estas kombino de ĉiuj tiuj dise troveblaj tekstoj, do A 1905, FG 1887 ss, FE 1898, UV 1893 plus OA-1 (1909) ĝis OA-9 (2007), tiam la Sekcia raporto pri bio- kaj eko-kompreneble devus ankaŭ citi tiun materialon kaj ne nur referenci al PAG, PIV, PMEG ktp.

Jen ekzemple pri tele- (vd. tie ĉi: http://www.ipernity.com/blog/37943/342753):

televid/i [OA-8, 1974]. Vidi per televizio. - [tradukoj al angla, franca, germana, hispana, itala, portugala].

La difino de la verba radiko ("vorto") televid- kompreneble estas akcidentita, ĉar nek televizi- estas fundamenta (1905-2007) nek tele-. Krome vizi- ja estas fundamenta (OA-6), sed nur en la medicina signifo. Resulto: Eble kontraŭvole (?) ankaŭ "televizi-" fariĝis fundamenta, ĉar enestanta en la difino de televid- (OA-8).

Plia tele-vorto estas "teleskop-o" el la fifama OA-2 1919. Fifama, ĉar pli da informoj ol tio ĝi ne enhavas, vd. tie ĉi:


Andreas Kueck diras: Pri tio, chu oficialeco signifas Fundamentecon:

En la Naua Oficiala Aldono*) tekstas jene: "Kiam la Akademio oficialigas radikon, tio formale signifas, ke ghi aldonas tiun radikon al la Universala Vortaro, kiu estas parto de la Fundamento de Esperanto. Tio tamen ne signifas, ke la radiko farighas Fundamenta, char Fundamentaj estas nur tiuj elementoj, kiuj trovighas en la origina netushebla Fundamento. Praktike tia oficialigo havas la karakteron de forta rekomendo."

*) http://h.akademio-de-esperanto.org/decidoj/9oa.html

Pri "Raporto pri libromanuskripto kun la titolo Ekoturisma vortareto"

( http://www.akademio-de-esperanto.org/verkoj/faka_lingvo_raporto20110415.pdf ):

Mi pridubas, ke en la Oficialaj Aldonoj trovighas klara respondo al la demando, kiel kion rigardi "tele", "eko", "gen", "mikro" k. t. p. Alie la Esperanto-Forumo Z prie ne estus ek-okupighinta (ne: eko-kupighinta!) antau la ekscio je la publikigiteco de tiu raporto.

Cetere: Chu vi jam legis mian artikolon**) pri la dirita raporto?

**) http://www.ipernity.com/blog/55667/342565

264








Pri "televizio":

Lau mia kompreno de la normaro "televizio" ne farighis oficiala (kaj entute ne Fundamenta), nur char ghi aperas en Akademia difino de oficiala vorto.

Mia klarigo estas tre simpla: "Televizio" estas internacia vorto uzebla lau Regulo 15 kaj tial apartenas al Esperanto ekde ties komenco. Oni ekuzis la vorton nur multajn jarojn poste. Certe estas multaj nuntempe al ni ne-konataj vortoj, al kiuj okazos la samo. Antau 20 jaroj ja ankau neniu sciis, ke ekzemple "blogo" kaj "smartfono" estas vortoj de Esperanto jam ekde ties komenco kaj ke tion chi nur iam en la estonteco oni konstatos kaj ekuzos tiujn vortojn lau Regulo 15.

Bernardo respondas: Dankon pro la atentigo pri la Enkonduko al la Naŭa OA, Andreas. Bedaŭrinde la Akademio ne argumentas, kiel ĝi venis al tiu pozicio - malsame kiel Welger, kiu detale argumentas per la Antaŭparolo. Kiu nun pravas?

La konsekvenco estas klara: Se la OA-oj estas nur "(fortaj) rekomendoj", la Akademio povas libere ŝanĝi ilin laŭ la reganta hazarda gusto de iu plimulto de Akademianoj.

Jes, vian artikolon mi intertempe legis. Ne gravas, ke mi pri iuj aspektoj havas malsaman opinion, estas tute evidenta, ke ĝi estas multe pli profunda ol tiu pseŭdo-raporto de la "romantika" Sekcio. Ja ĝi deiras de la Fundamento.

"Mi pridubas, ke en la Oficialaj Aldonoj trovighas klara respondo al la demando, kiel kion rigardi "tele", "eko", "gen", "mikro" k. t. p." -> La unua paŝo ĉiam devas esti la kontrolo, ĉu tiel estas; se ne estas, la konstato, ke ekzemple nek la Fundamento 1905 nek la OA 1909-2007 donas klaran respondon. Poste oni povas serĉi aliloke (ekz. ĉe Z.). La Sekcio - malsame kiel vi - ŝparis tiujn penojn al si. Ĝi tuj referencas al PAG, PIV, PMEG.

Andreas Kueck respondas: Jen ebla klarigo por tio, ke starpunkto de la Akademio de Esperanto estas, ke oficialigado de vorto estas forta rekomendo - kaj ne pli:

La Akademio de Esperanto legitimighas ne senpere, kiel "autoritata institucio", el la Antauparolo al la Fundamento, sed el jeno (citita el EFZ-2010-003):

"La autoritateco de la Akademio de Esperanto bazighas sur jeno: En la unua kongreso de esperantistoj estis starigita 'Komitato simple lingva kun Dro Zamenhof kiel prezidanto, por konsilighi kun li pri chiuj demandoj rilataj al la lingvo', komitato, el kiu estighis la Lingva Komitato kaj Akademio de Esperanto (fonto: Kökény, Bleier [redaktintoj] 1979, 2a eldono: 340)."

Tial la Akademio de Esperanto eble ne estas la "autoritata institucio" menciita en la dirita Antauparolo. La Akademio de Esperanto ja plenumas taskojn antauviditajn por tiu "autoritata institucio", do chefe la oficialigadon de vortoj, sed eble ne vidas sin komplete ligita al chiuj konsekvencoj el la instruoj de la Antauparolo. Kaj unu el tiuj konsekvencoj, al kiu la Akademio ne vidas sin komplete ligita, estas, ke oficialigado de vorto estas ne nur forta rekomendo, sed pliampleksigado de la Universala Vortaro, tiel ke maloficialigado de la koncerna vorto jure ne eblas.

Mi venis al tiu ebla klarigo pro la atentigo de la Akademia eks-prezidanto Mattos. Li skribis: "Ni do facile komprenas, ke la Lingva Komitato kaj ghia Akademio estis ambau kreitaj sub la kontrolo de Zamenhof, unua prezidanto kaj poste membro. Ne la Antauparolo al la Fundamento de Esperanto legitimas

265




nian Akademion, sed la du unuaj UK kun la konsento de la kreinto de Esperanto" (HeKo 2006).

Referencoj:

EFZ-2010-0003 "Rezolucio de la Esperanto-Forumo Z: Konstatoj pri la statuso kaj celo de la Antauparolo al la 'Fundamento de Esperanto' kaj krome pri la autoritateco de la Akademio de Esperanto (stato: 11-a de Novembro 2010)". http://www.ipernity.com/group/170715/discuss/32890 30-a de Augusto 2011.

HeKo (2006): "Prezidanto Mattos pri la Antauparolo". http://www.esperantio.net/index.php?id=198 30-a de Augusto 2011.

Kökény, Lajos; Bleier, Vilmos (redaktintoj) (1979, 2a eldono): "Enciklopedio de Esperanto. I. Volumo". Budapest, Hungara Esperanto-Asocio.

Bernardo respondas: Denove tre interesaj referencoj, Andreas. Estas domaĝe, ke ne ekzistas iu "Komentaro al la Fundamento", iu manlibro, kie oni povas facile trovi tiajn argumentojn. Nu, mi multe lernis kaj almenaŭ por mi jam indis skribi la etan blogeron.

Cetere en A 6.5 Z. anoncas: "Pli detale mi parolos pri tio ĉi en la Bulonja kongreso; nun mi diros pri tio ĉi nur kelkajn vortojn ...". Ĉu tiel okazis? Mi ne trovis tiun parolon (en la malferma parolo al la UK 1905 - OV 359 ss-kompreneble ne temas pri tiaj lingvaj detaloj).

Roland diras: Estas bedaŭrinde, sed supozeble ne ŝanĝebla, ke Esperantistoj investas tiom da tempo kaj ŝvito en lingvaj debatoj - kaj ne en la propagandon de la lingvo.

Hundoj bojas kaj la karavano pasos.

La grupo "varbado" vegetas kompare al ĉi tiuj komentoj. Mi starigis similan demandon en edukado.net. Tie oni volas instrui, sed ne pretas pripensi, de kie la lernemuloj venus.

Cyril Brosch respondas: Jes, sed oni ja sciu, kiun lingvon oni ofertas al la publiko.

Ekzistas diversaj opinioj, kia estu E-o, kiuj ne kongruas kun la f/Fundamento de la lingvo, kaj tion oni devas kontraŭstari. Tio ne malhelpas al mi reklami la lingvon, eksteruloj ja apenaŭ aŭdas pri la lingvaj disputoj.

Anĉjo PacHorano (Andrea Fontana) diras: Demando al vi, Bernardo (kaj al ĉiuj). Kiel ni difinu la vortojn enkondukitajn en Esperanton (aŭ, laŭ alia interpreto, agnoskitajn kiel vortojn de Esperanto, de ĉiam) per la 15a regulo?

Oficialaj? Fundamentaj? Fremdaj? Internaciaj? Alie?

Nu, ili estas enkondukitaj (aŭ agnoskitaj) surbaze de regulo Fundamenta, kiu cetere estas difinita "oficiala" en la Antaŭparolo.

PS: Cetere, mi konsentas kun vi ke la distingo inter "fundamenta" kaj "oficiala" estas erariga.

266






Bernardo respondas: Hm, bona demando, Anĉjo. Por iom priskribi la demandon mi verkis jenan artikolon: www.ipernity.com/blog/37943/347468. Ĉu entute eblas unueca respondo por ĉiuj tiuj vortoj? Aŭ ĉu oni devas distingi? Se jes, laŭ kiuj kriterioj? Eble vi ŝatas komenti sub la nova artikolo?

Por mi la diskuto pri "fundamenta" kaj "oficiala" tre klare montris, ke ĉio dependas de tio, ĉu oni pensas, ke la Akademio estas la "aŭtoritata centra institucio", menciita en la Antaŭparolo.

Se jes, mi (kaj pli frue Welger) elmontris la konsekvencojn. Se ne, ni restas ĉe la tradicia interpreto. Miaopinie necesas ankoraŭ pli profunda diskuto, ĉu vere "Ak = ACI" (Zamenhof origine pensis pri ekstermovada institucio, kiel asocio de naciaj akademioj, interkonsento inter "regnoj" ktp.).

267



Enhavo laŭ fakoj 0.0 Unua Libro (1887) § C7: ... tiamaniere grandega nombro da vortoj fariĝas superflua por la lernardo ...

0.1 Ĝenerale Akademio: La "Fundamento" en la oficiala retejo de la Akademio

Apudmeta Inventaro: La Apudmeta Inventaro

Apudmeta Inventaro (man'): La Fundamento ĉemane

Apudmeta Inventaro (patr'): Patro nia kaj la bopatrino

Diversaj partoj: La knabinjo volas danci

Diversaj partoj: Nia (preskaŭ) duobla Universala Vortaro

Diversaj partoj: Universala Vortaro aŭ Ekzercaro: kiun fidi pli?

Diversaj partoj (-cĵ-, -nj-): Kara Bernarĉjo!

Enhavo-tabelo: La Fundamenta enhavo-tabelo kaj la angla - aŭ ĉu Angla?

Eraroj: Ĉikani sub cipreso pri Deino

Germana en la Fundamento: La germana de Zamenhof: ĉu prusa aŭ aŭstra?

Germana en la Fundamento: Plena kruĉo, plena portreto, plena vortaro

Germana en la Fundamento (selbander): duope = selbander ...

Germana en la Fundamento (veziro): La sultano kaj lia veziro

Pola en la Fundamento ( historya → historja → historia): Iom pri la pola en la Fundamento

0.2 Gramatiko § 3, Biblia ekzemplo: Pli blanka ol neĝo

Rusismo: Enuo je la patrujo

§ 15: Kio estas vorto fremda?

§ 15: ... tiamaniere grandega nombro da vortoj fariĝas superflua por la lernardo ...

§ 15: Aligatoro kaj agitatoro

0.3 Ekzercaro (1894 / 1898) § 1: Ŭaŭ! ŭato, uato, vuato, vato, vatto, vatio, wato - ŭuj!

§§ 2-4: Internacia ĵurnalo de geografio en Eŭropo de juristoj

§§ 2-4: Packapo kaj pachoro

§§ 2-4: Li volas iri al balo de packapoj

§§ 11, 13 ktp.: La Feino

Dua Libro: Pra-, Fundamentaj kaj aliaj ekzercoj

Dua Libro: Ĉiu "tial" havas sian "kial" - nia unua proverbaro

Dua Libro: Amik,o ven,is - iom pri nia pra-Ekzercaro

268








Mono, moneroj: Centimo, pfenigo kaj kopeko estas moneroj

Propraj nomoj: Pfenigo por Mario kaj Jozefo

Proverboj, frazeologiaĵoj: ... ĉion per la dek fingroj de siaj manoj

0.4 Universala Vortaro (1893) Bestonomoj: La bovo, la azeno kaj la aglo

bona: Bone traktita

ĉano: Spurante ĉanon en lago de trankvilaj ondoj

estimi: Se vi scius, kia ĝi estas, vi ĝin pli estimus

historio: Historieto pri historio

kolubr': Serpenta nesto

mankoj: Mankas en Universala Vortaro (kompleta listo)

medicinaj terminoj (skrofolo): Scropheln - stranga malsano

medicinaj terminoj (kata-): Kata medicino de kuracisto Z.

medicinaj terminoj (san'): Sana Esperanto

mezur-unuoj: Verstoj, pudoj kaj desjatinoj

ofendi: Ĉu oni povas ofendi leĝon?

ol: Trovante en unu eldono alian tradukon ol en alia

patr': Patro nia kaj la bopatrino

pleto: Butlero, la pleton, bonvolu!

poste / pli poste: Li paliĝis de timo kaj poste li ruĝiĝis de honto

pudingo: Welch ein Brei: Aus tiefem Pudding ruf' ich zu Dir [de]

sarki / elsarki: Elsarku ni erarojn

Schmidt-vortaro: La Schmidt-vortaro de Zamenhof

ŝat: Fromaĝo estas tre ŝatata, el lakto estas ĝi farata

tele-: Telegrafe kaj teleregile

vipuro / vipero: La rusa serpento

Universala Vortaro: Kokkathundo pafas, azeno trafas

veziro: La sultano kaj lia veziro

0.5 Oficialaj Aldonoj 2-a OA (respektive): Respektive

Ĉu oficiala vorto estas fundamenta vorto?

269





Pri tiu libro Kvindeksep artikoletoj, blogeroj pri la Fundamento de Esperanto (1905) esploras ties ekeston, interpreton, nuntempan rolon. Ni ekscias pri la fontoj de L.L. Zamenhof, pri malkoheraĵoj kaj eraroj, aŭdas kiel la Unua Libro preparis la Gramatikojn, la Dua Libro la Ekzercaron, la vortaroj Rusa-Esperanta kaj Esperanto-Germana la Universalan Vortaron.

Kompetentaj diskutantoj pliprofundigas la ekkonojn, kritikas, korektas aux konfirmas. Kune ili ebligas rigardon al fascina tekstaro, pri kiu ni eĉ post pli ol cent jaroj daŭre ne jam ĉion scias.

Blogeroj kaj diskutoj aperis inter 2010 kaj 2012 en la blogo


270


kvindeksep blogeroj pri la fundamento de esperantola... · reagoj, kiuj aldonas la spicon al la...

Documents