3Het Drense Landschap

Kwartaalbladjuni 2000no. 26 26Het Drouwenerzand

Kom er even voor zitten— bestuursberichten

Dagvlinders van het Drouwenerzand— terreinbeschrijving

G e e r t d e V r i e s

Erfgoed op drijfzand— cultuurbeheer

E r i c v a n d e r B i l t

Dophei— jeugdrubriek

G e e r t d e V r i e s

Vleermuizen— flora en fauna

B e r t i l Z o e r

Waterwingebied Annen

De Palms— wandelroute

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Vogelrijk Hijkerveld— terreinbeschrijving

S i p k e v a n d e r V e e n

Boerenbedrijf Rheebruggen— interview

S o n j a v a n d e r M e e r

Kortweg— berichten

Agenda

Kwartaalblad van deStichting Het Drentse Landschap

3

4

9

12

14

16

17

21

24

28

34

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen

Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89,

e-mail: drents.landschap@worldonline.nl

Bankrek. nr. 43.97.50.962

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer

m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. Zoer

Vormgeving Albert Rademaker BNO, Annen

Pre-Press Von Hebel bv, Groningen

Lithografie Arfo, Groningen

Druk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

Omslag Drouwenerzand (John Stoel)

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet nood-zakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het DrentseLandschap’. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan deBegunstigers van het Landschap. Begunstiger kan men worden doorbijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage ƒ 35,– per jaar. Begunstiger voor het leven ƒ 750,– .

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op devolgende wijze:

Lijfrente-termijnen In plaats van uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de Inkomstenbelasting aftrekbare periodieke bijdrage (minimaal 5 jaar), die u met een eenvoudige notariële acte toezegt. De kosten van de acte worden door ‘Het Drentse Landschap’ betaald.Nadere informatie bij het bureau van de Stichting.

Giften Voor minimaal 1% en maximaal 10% van uw onzuiver inkomen zijn giften aftrekbaar voor de inkomstenbelasting.

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van ƒ16.788,– (voor 2000)is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd.Voor grotere bedragen geldt voor ‘Het Drentse Landschap’ het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

3Bestuursberichten

Kom er even voor zittenIn dit kwartaalblad zult u voortaan,vaker dan voorheen, artikelen aan-treffen over karakteristieke eigen-schappen van Drentse boerderijen en Drentse boerenerven.De reden daarvan is dat de Stichting‘Het Drentse Landschap’ officieel detaken van de Boerderijen StichtingDrenthe heeft overgenomen. Datgebeurde op 5 april j.l. tijdens eeninformele ontmoeting tussen de besturen van beide stichtingen.

De Boerderijen Stichting Drenthewerd in 1984 opgericht met als voor-naamste missie informatie te verschaffendie moest leiden tot het behoud vanDrentse boerderijen, boerenerven entuinen. Middels tientallen nieuwsbrievenheeft de Stichting 10 jaar lang over dezeonderwerpen voorlichting gegeven.Door het beëindigen van de provincialesubsidie in 1996 kon de nieuwsbriefechter niet meer verschijnen, zodat devoornaamste taak van de Stichtingkwam te vervallen.

Haar doelstellingen blijven echter vankracht. Zelfs in toenemende mate.Daarom heeft de Boerderijen StichtingDrenthe gemeend er goed aan te doenhaar nalatenschap over te dragen aanonze organisatie die dezelfde doelennastreeft.De vice-voorzitter van de BoerderijenStichting Drenthe, de heer J. Arends,stelde het tijdens de overdracht als volgt:“Wij zien de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ als de grootste waarborgvoor gepaste en blijvende aandachtvoor een zo goed mogelijk behoud vanboerderijen in het Drentse landschap.”

De laatste jaren speelt ‘Het DrentseLandschap’ een steeds nadrukkelijkerrol in het behoud van het Drentse culturele erfgoed. De overname vanhet beheer van het monumentaleesdorp Orvelte is daarvan zowel hetmeest recente als het meest aan-sprekende voorbeeld.

Op dit moment beheert de Stichtingzo’n 70 boerderijen in Drenthe, waar-van er vele op de Rijksmonumenten-lijst staan. De landelijke bouwkunstvertegenwoordigt een uniek stuk cultuur. Boerderijen zijn de tastbaregetuigen van eeuwenlang wonen, werken en bouwen op het platteland.

Het spreekt vanzelf dat de Stichting‘Het Drentse Landschap’ zich vereerdvoelt met het in haar gestelde vertrouwen. Ze zal met grote zorg en aandacht het gedachtengoed van de Boerderijen Stichting Drenthe, datgeheel binnen haar eigen visie past,behoeden en uitdragen.

Aleid RensenVoorzitter Stichting ‘Het DrentseLandschap’

Een cadeautje…

Bij dit kwartaalbladontvangt u als begunstiger van deStichting ‘Het DrentseLandschap’ eencadeautje. Een boekjevol informatie enpraktische tips omnog meer van denatuurgebieden encultureel waardevolle plekken in uw naasteomgeving te kunnen genieten.Begunstigers krijgenhet boekje gratis. Alsu echter een bijdragewilt leveren om dekosten te dekken, danzijn we u daar zeererkentelijk voor.

4

foto

: Joh

n St

oel

Het ruim 200 ha grote Drouwenerzand bestaat voor het grootste deel uit rustend stuifzand. Alle vegetatie-

typen die bij een successiereeks van kaal zand naar bos horen, komen hier nog voor. Met name vegetaties

uit de beginfase van deze successie zijn qua omvang en gaafheid in een vorm aanwezig zoals men nog

maar zelden tegenkomt op het vaste land van Noord Nederland. Inventarisaties van dagvlinders in

1996 en 1997 moesten antwoord geven op de vraag of zo’n stuifzand ook karakteristieke dagvlinders

herbergt.

G e e r t d e V r i e s *

zandverstuivingen als sneeuw voor de zon verdwenen. Wathonderd jaar geleden werd verguisd, wordt nu gekoesterd.

Vaste volgordeKaal zand blijft niet kaal. Op rustige plekken gaan korstmossengroeien. Dan komt de Zandzegge die met zijn wortels hetstuifzand vasthoudt. Ook het Buntgras is een echte pionier.Een groot deel van de plant zit onder het zand. Stuivendzand waait steeds in z’n kruin. Nieuwe uitlopers groeienboven het zand uit. Men ziet slechts het ‘topje van de ijs-berg’. Op iets rijkere plekken groeit Schapegras. Wanneerhet zand door deze planten tot rust is gekomen, verschijnenKraai- en Struikhei. Zo raakt het kale zand na verloop vantijd begroeid en spreekt men van een rustend stuifzand.De Jeneverbes is ook een karakteristieke struik van het stuif-zand. Helaas verjongt die zich in ons land nauwelijks meer.

BiotoopeisenVoor een vlinder is het van vitaal belang dat een plant nectargeeft precies in de tijd waarin hij vliegt. Zo is de vliegtijdvan het Heideblauwtje afgestemd op de bloeitijd van Dophei.Op het Drouwenerzand komt door een algehele waterstands-verlaging geen dopheideveldje meer voor. Het Heideblauwtjeis hier dan ook verdwenen. Behalve nectarplanten moetener ook de juiste waardplanten zijn (voedselplanten voor derups). Tevens moeten er beschutte plekken zijn. Vlinderszijn koudbloedig. Hun lichaamstemperatuur is afhankelijkvan de buitentemperatuur. Wanneer na koud weer de zondoorbreekt, heeft bijvoorbeeld de Heivlinder kaal zand nodigom zich op te warmen. Het zand werkt dan als een soortvloerverwarming. Bij erg warm weer heeft hij beschutting

Terrinbeschriving

foto

: Gee

rt d

e V

ries

De Kommavlinder,de meest karakteristiekesoort van hetDrouwenerzand.

Dagvlinders van hetDrouwenerzand

Honderd jaar en langer geleden ontstonden hier stuifzandenvoornamelijk omdat er meer schapen op de hei liepen dande vegetatie verdragen kon. Ook werd de hei vaak geplagd.Daardoor kreeg de wind vat op het zand. Menig heideveldwerd bedolven onder een dikke laag zand. Zelfs kostbarelandbouwgrond en wegen verdwenen onder het stuivendzand. Die zandwoestijnen leken ontembaar; een milieurampvan de eerste orde. Uiteindelijk bleek alleen de Grove denin staat het stuivend zand te kunnen temmen. De beplantingmet dennen gebeurde met zoveel voortvarendheid dat de

6 Hunebedden

nodig in de vorm van bomen waar hij op het heetst van dedag even ‘siesta’ kan houden.

TweedelingIn de vlindersamenleving bestaat een tweedeling. Er zijnmobiele soorten die alles wat ze nodig hebben zelf kunnenopzoeken. Zo komen Atalanta’s en Distelvlinders in devoorzomer helemaal uit het Middellandse zeegebied om hierin Nederland eitjes af te zetten. Andere soorten zijn mindermobiel, zoals de Kommavlinder. Die verblijft zijn hele levenin een klein gebied. Ontbreekt bijvoorbeeld even de geschiktewaardplant, dan kan hij niet naar een ander gebied vliegen omdaar te overleven. Zo’n populatie gaat dan ten gronde. Juistde weinig mobiele soorten zijn erg kwetsbaar. Het stuifzand-gebied op het Drouwenerzand ligt nu geïsoleerd op deHondsrug. De kans is dan ook klein dat eenmaal verdwenenpopulaties kunnen worden aangevuld door vlinders die vanelders komen.

CombipakketVeel kwetsbare vlinders stellen hoge eisen aan waard- ennectarplanten. Ook is de manier waarop de planten in hetlandschap staan gegroepeerd van groot belang. Het is meestaleen combinatie van factoren die bepaalt of een gebied wel ofniet geschikt is voor kwetsbare vlindersoorten. Zo moet dewaardplant van de Kommavlinder in de volle zon staan. HetOranje zandoogje prefereert juist waardplanten die half in deschaduw staan. De Eikenpage wenst een opvallende eik aande rand van de hei welke dienst doet als een soort discotheekwaar de hele ‘jeugd’ uit de omgeving samen komt om tebaltsen en verkering te zoeken.

Het Drouwenerzand en dagvlindersVerreweg het belangrijkste vegetatietype voor dagvlinders iseen uitgestoven laagte met een heischrale vegetatie. Daarzijn nog veel kale plekken met wat Buntgras en Schapegras,afgewisseld met pollen Dophei, Struikhei en Wilde tijm.Ook het Zandblauwtje en Muizenoortje zijn hier algemeen.Wanneer men in juli een pol Wilde tijm nadert vliegen wolkenKommavlinders, Hooibeestjes en Kleine vuurvlinders op.Voor vlinders die in juli vliegen zijn deze nectarplanten vangroot belang. Het lijkt wel of de vlinders in de file staan bijdeze schaarse ‘tankstations’. Wanneer de Struikhei eenmaalin bloei staat, zijn alle nectarproblemen opgelost.

Aantal soortenTijdens de inventarisaties op het Drouwenerzand zijn 24 soorten dagvlinders vastgesteld. Dat is voor een droogheideveld een hoog aantal. De volgende vier Rode lijst-soorten zijn het meest karakteristiek voor het Drouwenerzand:Kommavlinder, Bruine vuurvlinder, Bruine eikenpage enHeivlinder. Soorten waarvoor het Drouwenerzand eveneensvan belang is, zijn: Groentje, Eikenpage, Kleine vuurvlinder,Hooibeestje, Koevinkje en Oranje zandoogje.

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Heivlinder op Wilde tijm.

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Hooibeestje opZandblauwtje.

7Het Drouwenerzand

Enkele soorten nader bekeken

KommavlinderDe Kommavlinder is lastig waar te nemen. In het Engels heethij treffend Skipper, wat ‘springer’ betekent. Meestal ziet hijde waarnemer eerder dan omgekeerd en ‘springt’ dan weg.Wil men Kommavlinders zien, dan moeten vooral distelsafgezocht worden in de omgeving van zandverstuivingen.De Kommavlinder drinkt namelijk graag en veel nectar uitdistels. Landelijk gezien is de Kommavlinder een bedreigdevlinder. In het binnenland verdwijnt hij in snel tempo. In dekuststrook lijkt hij zich nog wel te kunnen handhaven. InDrenthe heeft de Kommavlinder een voorkeur voor rustendstuifzand: niet te kaal, maar ook niet te veel begroeiing. De eitjes worden afgezet op Schapegras of Buntgras. Hetvrouwtje moet bij voorkeur om een pol heen kunnen lopen.Ook prefereert ze een pol die in het voorjaar is afgegraasddoor konijnen of schapen. Op de nieuwe uitlopers worden’s zomers de eitjes afgezet.

IcarusblauwtjeHet Icarusblauwtje is in Nederland het meest algemeneblauwtje. In Drenthe was het tot voor kort een behoorlijkzeldzame verschijning, die voornamelijk in de omgeving vande Havelterberg gezien werd. De laatste paar jaar breidt hijzich uit. De ene waarneming die gedaan is op het Drouwener-zand illustreert een trend dat hij ook op de Hondsrug toe-neemt. Het is een redelijk mobiele soort. De rups leeft vanRolklaver welke niet voorkomt in stuifzand. Daarom zegtde waarneming van deze soort weinig over de natuurkwaliteitvan het Drouwenerzand.

Kleine vosDeze fraaie vlinder behoort met onder anderen de Dag-pauwoog en Atalanta tot de mobiele soorten. Als ze eenmaaluit hun pop gekropen zijn, kunnen ze overal op zoek gaannaar nectarplanten. Zo werden op 31 augustus 1997 maarliefst 6200 (!) Kleine vossen geteld op bloeiende Struikhei.De laatste jaren is de Kleine vos hard achteruitgegaan. De toekomst zal leren of het een ‘dipje’ is of dat de achter-uitgang structureel is.

Het Icarusblauwtje;een nieuwkomer op de Hondsrug.

De Kleine vos: een mobiele vlinder.

foto

: Gee

rt d

e V

ries

foto

: Gee

rt d

e V

ries

* G.de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

de eitjes die in augustus worden gelegd, komen al snel rupsen. Die blijven dooreten tot de vorst invalt. Met behulpvan ‘anti-vries’ overleven ze koude periodes. In het voorjaarkunnen ze dan nog enkele maanden profiteren van hetjonge malse gras. In de voorzomer verpoppen ze zich enkomen een maand later als vlinder te voorschijn.

Beheer‘Het Drentse Landschap’ heeft een duidelijke visie op denatuurdoelen die ze in haar reservaten nastreeft en hoe zedeze wil realiseren. Voor het Drouwenerzand is het beheergericht op het in stand houden van alle vegetatietypen diebij een stuifzand horen. De wind is de motor die ervoormoet zorgen dat het zand steeds blijft stuiven, zodat de eerstesuccessiestadia in het stuifzandgebied duurzaam aanwezigblijven.Wanneer die motor uitvalt, verandert het gebied geleidelijkaan in een gesloten heidevegetatie en wordt uiteindelijk bos. Een begrazing van één schaap op twee hectare heide moetde ontwikkeling naar een gesloten vegetatiedek vertragen.Deze dichtheid lijkt voorlopig voldoende voor de instandhouding van de unieke heischrale vegetaties. HetDrouwenerzand herbergt gelukkig nog een karakteristiekegroep dagvlinders die thuishoren in een stuifzandgebied.In het nabij gelegen Hunzedal staan binnenkort interessantenatuurontwikkelingsprojecten op stapel. Met name voor deBruine en Kleine vuurvlinder, Hooibeestje, Koevinkje enOranje zandoogje kan het Drouwenerzand als belangrijkekraamkamer voor de hele streek gaan fungeren. Het zal detoeschouwer plezieren: net een nieuw decor en dan meteenal fladderende juweeltjes in de hoofdrol.

8 Hunebedden

HooibeestjeHet aantal Hooibeestjes dat op het Drouwenerzand voor-komt is ronduit spectaculair. De zomergeneratie is altijd veelalgemener dan de voorjaarsgeneratie. Voor de eerste generatiezijn weinig nectarbronnen beschikbaar. Gelukkig heeft hetvrouwtje geen nectar nodig voor de ontwikkeling van eitjes.Als rups heeft het Hooibeestje voldoende voedsel opgeslagen,zodat in het popstadium de eitjes reeds tot ontwikkelingkunnen komen. Het Hooibeestje was altijd de mus onder devlinders: in het buitengebied overal zeer algemeen. Nu is de stand van het Hooibeestje net als die van de Huismusdramatisch afgenomen. In veel regio’s is de stand gehalveerd.Steeds meer gebieden moeten het zelfs doen zonder Hooi-beestjes. Ook heeft hij veel moeite om eenmaal verlatengebieden opnieuw te koloniseren.

HeivlinderEr is vermoedelijk geen gebied in Noord Nederland (af-gezien van de Waddeneilanden) waar zoveel Heivlindersvoorkomen als juist op het Drouwenerzand. Tijdens eeninventarisatieronde werden op 17 augustus 1997 maar liefst290 exemplaren geteld. Een dergelijk aantal illustreert degaafheid van vegetaties uit de beginfase van een successie-reeks van kaal zand naar gesloten vegetaties. Net als deKommavlinder komt de Heivlinder het meest voor in degoed ontwikkelde heischrale vegetaties.De rups van de Heivlinder leeft van Schapegras of Buntgras.De rupsen worden niet vet van deze armtierige grassoorten.Toch moet ook de rups van de Heivlinder eerst voldoendevoedsel vergaard hebben wil hij zich kunnen verpoppen. Desoort heeft daar de volgende ‘oplossing’ voor gevonden. Uit

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Schapen moeten de ontwikkelingnaar gesloten vegetaties vertragen.

9Cultuurbeheer

De afgelopen jaren heeft de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ bij

verschillende gelegenheden een lans gebroken voor het behoud

van een zeer karakteristiek stukje cultureel erfgoed van Drenthe:

de keuterij. Het zijn vaak weinig imposante boerderijtjes aan de

buitenzijde van het dorp, waar Drentse families tegen de armoede

vochten. Een hard gevecht, waar velen maar liever niet te lang bij stil

willen staan. Toch zijn deze “monumentjes van de armoe” een zeer

Drentse nalatenschap in onze gebouwde cultuur. De Drentse samen-

leving mist koningen, zelfs jonkheren en freules zijn er schaars.

Het waren boeren, groot en klein door elkaar, die onze provincie

vormgaven. Levend en wonend in hun eenvoudige behuizingen in

ons prachtige Drentse landschap.

Erfgoed op drijfzandE r i c v a n d e r B i l t *

BoerderijOnlangs werd er in de pers te hoopgelopen tegen de afbraak van eenprachtig historisch boerderijtje inMidlaren. In de discussie die volgde,kwam ik een groot aantal voor ‘HetDrentse Landschap’ zeer bekende argumenten en schijnargumenten tegen.Dezelfde die ik in onze strijd voorbehoud van harmonie tussen landschapen keuterij zo vaak van bestuurders enbetrokken commissies heb gehoord.Met dit stuk hoop ik te bereiken datwe wakker geschud worden en eeneind maken aan de op dit moment snelverlopende verdwijning van oude,eenvoudige boerenbehuizingen. Om ueen beeld te schetsen zal ik u kortinformeren over een aantal voorvallenuit het afgelopen jaar.

Het karakteristiekeboerderijtje metmonumentalelinde te Midlaren.

foto

: Har

ry C

ock

10 Cultuurbeheer

KeuterijIn de gemeente Noordenveld worstelenwe met gemeente, bewoners en provincie om het behoud van een zeerkarakteristieke keuterij bij deEenerschans. De gemeente vindt heteigenlijk maar nauwelijks de moeitewaard en het zoeken naar oplossingenwordt mede daardoor een moeizaamen langdurig proces. Als argument

De wankele basis voor het behoud van ons Drentse geldt dat het geen echt monument is.Nog niet. Nog niet op lijsten gezet engeaccordeerd door de RijksdienstMonumentenzorg of de ProvincialeMonumentenzorg. Als we doorgaan indit afbraaktempo kunnen we er inieder geval zeker van zijn dat ze daarook nooit op komt te staan. Daarbijkan nog opgemerkt worden datDrenthe na de provincie Flevoland het laagste aantal Rijksmonumentenvan Nederland heeft.

SchoenlapperswoningIn de gemeente De Wolden, vroegerDe Wijk, moesten we accepteren datlangs het Reestdal een afschuwelijkehemelsblauwe paardenstal naast eenboerderij verrees. Ook de voorstandersvan toen hebben nu spijt, maar deWelstandscommissie vond het prachtig.Linksom geven we miljoenen uit aanhet behoud van een in nationaalopzicht fantastisch Reestdal, rechtsomverknoeien we de harmonie doorkortzichtige planologie. Momenteelspeelt een paar honderd meter verder-op weer zoiets. Pal op een klein rijks-

monumentje, een schoenlappers-woning, het laatste arbeidershuisje in de regio, mag een knaap van eennieuwe woning gebouwd worden.Opnieuw een dissonant, maar niet tevoorkomen. Gemeente en Welstands-commissie zijn akkoord, de vergunningligt er. De laatste erfenis van degemeente De Wijk.

VervenershuisjeNabij Stuifzand tracht ‘Het DrentseLandschap’ het kleinste huisje, een vervenershuisje, te herbouwen en eenbestemming te geven in het cultuur-toerisme. Hoe moeizaam ook dit proces verloopt, het ziet ernaar uit datdit met steun van de partijen diebetrokken zijn bij het project OudeDiep, toch gaat lukken. Alhoewel degemeente Hoogeveen niet echt eengrote steun is gebleken.

MachinistenwoningIn de gemeente Westerveld proberenwe samen met de Waterleiding Maat-schappij Overijssel een uit de 19e eeuwdaterend machinistenwoninkje te

redden. Zo’n woning kan om milieu-technische redenen niet in een water-wingebied blijven. ‘Het Drentse Land-schap’ heeft de gemeente gevraagdmee te werken, bijvoorbeeld door eenalternatieve locatie te zoeken waarnazo’n huisje in plaats van te verdwijnen,na verplaatsing een functie in het cultuurtoerisme kan krijgen. Maar desloopvergunning is al verleend. Ookhier is het wachten op de bestuurlijkekracht om zo’n oud monumentje weernieuw leven in te willen blazen.

DiscussieEen deel van de net besproken gebeurtenissen herkennen we in dediscussie rond de af te breken historischeboerderij in Midlaren. Een particulierwil gewoon modern wonen en watgaat dan sneller dan zo’n oud krot teslopen en iets nieuws te bouwen. Een begrijpelijke wens en ook degebruikelijke gang van zaken! Eenwethouder die zich verontschuldigt dater geheel volgens de regels een sloop-vergunning is verleend. Hij kan hetniet helpen dat de regels zo zijn. Het is

Machinistenwoning te Havelte.

foto

: Boo

m P

ers

11

namelijk geen aangewezen monumenten een echt bouwval. Bovendien heeftde Welstandscommissie al haar goed-keuring verleend voor de bouw vanzo’n Zweedse woning of wie weet watvoor een ‘Zoetermeers geval’. Dat vrij-wel niemand de denkwereld en deonnavolgbare afwegingen van deWelstandscommissies meer kan volgen,is inmiddels gemeengoed bij de burger.

erfgoedMen mist dan ook een opleiding in dekunst van de architectuur. Overigensevenals die boeren en keuters die onzegebouwde omgeving de afgelopen 300 jaar bepaalden. En de omgevinggeneert zich om iemand te verhinderenhet huis van zijn dromen te bouwen.Gelukkig werpt zich steeds vaker eenpersoon of instantie op om ons deogen te openen. Om dan vervolgenseen vracht vol verwijten over zichheen te krijgen.

HerinneringWe zien de laatste tijd allerhande nota’sverschijnen. Bijvoorbeeld de RijksnotaBelvedère over de noodzaak om deharmonie tussen het landschap en onzegebouwde cultuur te behouden. DeNota Landschap van LNV en derecente nota over de cultuur van onzegebouwde omgeving van de ProvincieDrenthe. De Rijksdienst Monumenten-zorg heeft recent een inventarisatie-project afgesloten waarbij een beperktaantal nieuwe monumenten werdenaangewezen. Ondanks deze initiatievenkunt u aan de voorbeelden van het

afgelopen jaar in Drenthe zien hoe snelde herinnering aan het Drenthe van devorige eeuwwisseling verdwijnt. Omplaats te maken voor onze nieuwe wel-stand. Te snel, op te veel plekken enonomkeerbaar. We staan erbij en kijken ernaar.

VerbondenheidAlleen als bestuurders de moed hebbendit proces te stoppen en zich in te zet-ten voor onze eigen Drentse cultuur,valt er wat te redden. Alleen als Wel-standscommissies en de Monumenten-zorg eens wat meer de menselijke maaten de kleine tradities leren respecteren,valt er nog iets te keren.Alleen als we ons allemaal verantwoordelijk voelen voor de kwaliteit van onze omgeving, kunnenwe wat. Hoeveel mensen kunnen nietgenieten van een karakteristiek gebouwin een mooie omgeving. Zulke ervaringen bepalen mede de rijkdomvan onze omgeving, ons leven, onzeprovincie. Dan moet het toch mogelijkzijn om ons verleden beter in hetheden te laten voortleven. Daar wil deStichting ‘Het Drentse Landschap’graag aan meewerken. Maar dat kan

ze alleen maar met hulp. Als die er is,dan kan het ook. Denk maar aan deredding van Orvelte of het behoud vanhet Schepershuisje in Westerbork. Hierstelde de gemeente zich wel vierkantachter dat streven. Maar ja, dat wasvroeger, toen de gemeenten nog kleinwaren en zich met hun inwoners, dorpen en bebouwing verbondenvoelden. Of zouden ook die grote enbestuurlijk zo krachtige, nieuwegemeenten dat kunnen. Samen met deProvincie en de sector Monumenten-zorg. Laten we het hopen, laten we zehelpen. ‘Het Drentse Landschap’ wildat zeker.

* Drs.E.W.G. van der Bilt is rentmeester bij de Stichting‘Het Drentse Landschap’

In Westerbork herbouwdeHet Drentse Landschap hetvoormalige schepershuisjetot een vakantiewoning.

Arc

hief

HD

L

Arc

hief

HD

L

12 N a t u u r l i j k

DopheiG e e r t d e V r i e s *

Er is bijna geen plek ter wereld waar Dophei zich zo goed thuis voelt als in Drenthe. Dopheidevelden zijn voor-

namelijk te vinden in de landen rond de Noordzee. In Noord Europa is het te koud, in Zuid Europa te warm,

in Oost Europa te droog en in West Europa (Ierland) te nat. In Drenthe is alles naar wens. Sterker nog: Drenthe

heeft de grootste dopheidevelden ter wereld.

• Even voorstellen…

Dophei bloeit in juni en juli. De

plant is alweer uitgebloeid

wanneer in augustus de heide-

velden paars gekleurd zijn door

de Struikhei. De bloemen van de

Dophei staan in trosjes ‘ballonnen’

bij elkaar. De smalle bladeren

zitten in kringetjes van vier om

de takjes.

Dophei houdt van natte voeten.

Maar dan moet het wel regen-

water zijn. Dophei gaat namelijk

dood wanneer het gewoon

slootwater krijgt.

• Badkuip

In Drenthe zit op veel plekken

een keileemlaag als een soort

onzichtbare ‘badkuip’ in de

grond. Het regenwater blijft

daarop staan. En dat is precies

wat Dophei nodig heeft.

Helaas heeft men op verschillende

plaatsen de stop uit de badkuip

getrokken door dwars door de

keileemlaag heen sloten te graven.

Het regenwater blijft dan niet

meer op die keileemlaag staan,

maar verdwijnt via de sloten uit

het gebied. Als het water dieper

wegzakt dan 1 meter, dan gaat

Dophei dood. Het kan dan niet

meer met zijn betrekkelijk korte

wortels bij het water komen.

Meestal komt er dan Pijpen-

strootje, ook wel bente-pollen

genoemd, voor in de plaats.

Die heeft met zijn lange wortels,

geen enkele moeite om het

water op te zuigen.

• Armoe

Elke plant heeft voedsel nodig.

De één meer dan de ander. Dop-

hei kan met heel weinig voedsel

toe. Het leeft op voedselarme,

natte grond. Wordt zijn omgeving

om de een of andere reden

voedselrijker, dan verdwijnt de

Dophei. Bekijk de blaadjes maar

eens goed. Alles is heel klein en

fijntjes gebouwd. Als je weinig

bouwmateriaal hebt, kun je ook

geen groot ‘huis’ bouwen. Zo is

het ook met Dophei.

Dophei is een belangrijke nectar-

plant voor veel insecten, zoals

hommels. Helaas kunnen de

meeste hommels niet bij de

nectar komen, omdat hun tong

te kort is. Via de ‘voordeur’

kunnen ze dan ook niet naar

binnen. Door een gaatje in de

zijkant van de bloem te bijten,

breken ze in. Zo stelen ze de

nectar. Die gaatjes worden ook

weer benut door bijen. Bekijk

maar eens wat dopheibloemen

van dichtbij. Je zult zien dat bij

de meeste is ingebroken.

• Gebruik

Dophei wordt niet door schapen

of koeien gegeten. De plant

smaakt bitter. Vroeger staken de

boeren hun heideplaggen het

liefst op dopheidevelden. Die

plaggen werden als een soort

stro in de schaapsstal gebruikt.

Daar werden ze vermengd met

schapenkeutels. Later werd het

als mest op de akkers uitgestrooid.

Een boer had jaarlijks duizenden

plaggen nodig. Op elk dopheide-

veld zijn in het verleden dan ook

plaggen gestoken.Dophei houdt van natte voeten.

• Verdwenen

Ruim honderd jaar geleden

gingen de boeren in Drenthe

kunstmest gebruiken. Veel dop-

heidevelden zijn toen om-

geploegd. Kunstmest er over

en... in korte tijd was een dop-

heideveld veranderd in een

weiland. Ook kwam men er

achter dat Fijnsparren (kerst-

bomen) het goed deden op de

omgeploegde dopheidevelden.

Wel moest eerst het regenwater

via sloten worden afgevoerd.

Veel bossen waar nu Fijnsparren

en Lariksen groeien, waren

honderd jaar geleden nog dop-

heidevelden. De uitgestrekte

dopheidevelden zijn als sneeuw

voor de zon verdwenen.

• Onderhoud

De laatste overgebleven dop-

heidevelden zijn in bezit van

natuurbeheerders, zoals ‘Het

Drentse Landschap’. Veel van

deze dopheidevelden zijn nu te

droog geworden. Daardoor lijken

ze meer op grasvelden met

Pijpenstrootje, dan op heidevelden

met Dophei. De natuurbeheerders

doen hun best om de Dophei

weer natte voeten te geven. Ook

krijgen ze van de regering af en

toe geld om de vergraste heide-

velden af te plaggen. Een grote

machine ronkt dan over de stille

hei. Als een reusachtige kaas-

schaaf haalt zo’n plagmachine

het bovenste plakje van de

bodem eraf, samen natuurlijk

met de pollen Pijpenstro. Zo’n

machine doet nu dat wat de

boeren vroeger met de schop

deden. Het plagsel wordt afge-

voerd. Meestal wordt er compost

van gemaakt. In de kale bodem

zitten nog miljoenen zaden van

de Dophei, zodat er na een paar

jaar weer volop Dophei groeit.

Berken groeien ook graag op

dopheidevelden. In korte tijd kan

zo’n dopheideveld hiermee

dichtgroeien. Schapen en koeien

zorgen er nu voor dat de jonge

boompjes opgevreten worden,

zodat we nog heel lang van de

karakteristieke Drentse dopheide-

velden kunnen genieten.

• Waar zijn nog dopheide-

velden te vinden?

Mooie dopheidevelden zijn

vooral te vinden op het

Doldersummerveld en in het

Nationaal park Dwingelderveld.

Bij Doldersum heb je vanuit de

nieuwe uitkijktoren een prachtig

uitzicht over een ‘ouderwets’ nat

dopheideveld.

13Jeugdrubriek

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

* G. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lidvan het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

Door verdroging ismenig dopheideveld veranderd in een gras-veld met pijpenstrootje.

Een plagmachine verwijdert de voedselrijke grond.

14 Flora en fauna

VleermuizenB e r t i l Z o e r *

In Drenthe komen tien soorten vleermuizen voor. De Gewone dwergvleermuis is de

meest voorkomende soort. Dwergvleermuizen wonen graag in huizen. Hun kraam-

kolonies, die soms wel uit enkele honderden dieren bestaan, bevinden zich in spouw-

muren of onder de daken. Vaak delen mensen al jaren hun huis met een kolonie

dwergjes zonder dat ze er iets van merken. Op mooie zomeravonden jagen deze

ukkies onder de vleermuizen snel fladderend op muggen boven de stadstuintjes.

De Ruige dwergvleermuis is het meerongeciviliseerde neefje van deGewone dwergvleermuis. Ruigedwergvleermuizen wonen liever inholle bomen en zijn vooral aan te treffen in wat oudere bossen en parken.Rosse vleermuizen en Laatvliegers zijnvoorbeelden van grotere soorten.Deze dieren zijn in staat om grotereprooien zoals kevers en vlinders tevangen. In deze tijd van het jaar zijnze jagend waar te nemen op plaatsenwaar veel meikevers voorkomen. Degrote kevers worden in volle vluchtgegrepen en vliegend verorberd. Vaakis te horen hoe de kevers tussen dekaken van de vleermuizen wordengekraakt. Vervolgens is te zien hoe demoeilijk te verteren dekschilden alsherfstblaadjes naar beneden komendwarrelen. Grootoorvleermuizen zoeken in boomkruinen naar kruipendeinsecten, rupsen en spinnen. Water-vleermuizen, Meervleermuizen enFranjestaarten jagen graag vlak bovenhet wateroppervlak van vijvers envennen.

Kijken met je orenVleermuizen zijn echte buitenbeentjesonder de zoogdieren. Hun vliegkunst

kan met gemak wedijveren met dievan de vogels. Vleermuizenvleugelsbestaan uit een grote lap spaarzaambehaarde huid. Zowel de voor- als achterpoten liggen ingebed in devlieghuid. Het grootste deel van devleugel bestaat feitelijk uit de handenvan de vleermuis. Vleermuizen vliegenmet hun handen. De vingers zijn uit-zonderlijk lang uitgegroeid en zorgenvoor de stevigheid en beweeglijkheidvan de vleugels. Alleen de duim is kortgebleven en niet in de vlieghuid op-genomen. De vleermuis gebruikt zijnduimen bij het lopen en klimmen. Vande achterpootjes steken alleen devoetjes als kleine klauwtjes uit devlieghuid. Met deze voetjes grijpenvleermuizen zich vast aan muren entakken. Ook worden de klauwengebruikt om prooidieren te pakken.Vooral vleermuizen die hun prooienvan het wateroppervlak pakkengebruiken hierbij vaak hun tenen. Het gezichtsvermogen van vleer-muizen is maar matig ontwikkeld. Dat een vleermuis toch in staat is omzonder ongelukken in het holst van denacht met een aardig vaartje door eenbos te vliegen is vooral te danken aanzijn oren. Een vleermuis op patrouille

zendt om de paar milliseconden een,voor ons onhoorbaar, piepsignaaltjeuit. Met de echo die dat geluidje op-levert, vormt de vleermuis zich eenbeeld van zijn omgeving. Het beelddat zich in het koppie van de vleermuisvormt, doet waarschijnlijk nauwelijksonder van wat wij met onze ogen bijdaglicht zien. Vleermuizen zien methun oren. Als een hongerige vleermuismet zijn echo-oriëntatie een vliegendinsect waarneemt gaat hij versneldpiepjes uitzenden. Uit de echo vanenkele opeenvolgende piepjes meetde vleermuis razendsnel hoe groot hetinsect is, welke richting hij op-vliegt enmet welke snelheid. Het lot van hetinsect is bezegeld voordat het dierbeseft wat hem overkomt. Toch zijn niet alle insecten machteloostegen het geheime echo-wapen van devleermuis. Veel nachtvlinders zijnvoorzien van zachte haren die de peil-signaaltjes van de vleermuis vrijwelzonder echo weten te absorberen. Meteen beetje geluk worden ze niet waar-genomen door een voorbijvliegendevleermuis. Ook zijn er insecten die degeluiden van vleermuizen kunnenwaarnemen, waardoor ze tegenmaat-regelen kunnen nemen. Bijvoorbeelddoor zich tijdig te laten neerstorten.Enkele vleermuissoorten, zoals deGrootoorvleermuis hebben daar weereen antwoord op door te werken methele zachte fluistersonar. Een insectmerkt in dat geval pas dat het belaagdwordt, als de kaken van de vleermuiszich al om hem heen sluiten. Om metzo’n zachte sonar te kunnen werkenheeft de vleermuis uitzonderlijk groteoren nodig. Kortom, ook wat de vleer-

15Flora en fauna

muizen betreft heeft de evolutie weerverdacht veel weg van een ordinairewapenwedloop.

Samen bevallenVleermuizen zijn erg communicatiefingesteld. In de vlucht reageren ze opelkaar met kreten die vaak ook voorons blote oor hoorbaar zijn. Paarrijpemannetjes lokken vrouwtjes door roepend bij de ingang van hun hol tezitten. Gedurende de paartijd deelt hijzijn domein met een harem van voort-durend wisselende samenstelling. Ookspelen geuren een belangrijke rol in decontacten tussen vleermuizen. In depaartijd ontwikkelen mannelijke Rossevleermuizen grote geurklieren rondhun bek waarmee ze hun territoriummarkeren. Rivaliserende kerels wordener mee op afstand gehouden. Terwijlhet voor paarlustige vrouwen als eenonweerstaanbaar parfum werkt. In deloop van april zoeken vleermuizen-vrouwtjes in blijde verwachting elkaarsgezelschap op. De kraamkolonies diedan ontstaan, kunnen in omvangvariëren van een handjevol tot enkelehonderden dieren. De omvang van de groep is afhankelijk van de soortmaar meer nog van de beschikbarewoonruimte.

LeefritmeIn zo’n kraamkolonie is het een druktevan belang. Enkele Rosse vleermuizen-vrouwen in een holle boom kunnenoverdag zo opgewonden met elkaarzitten te kwetteren dat ze door eenwandelaar soms ten onrechte aan-gezien worden voor een nest jongevogels. Ook een kolonie Dwergvleer-

muizen in een spouwmuur kan nogalwat geluid produceren, wat pas opvaltals je je oor tegen de muur te luisterenlegt. Als de kersverse moeders uit jagengaan worden de nog kale zuigelingenin een soort kindercrèche bij elkaartegen de muur geplakt. Heel somsneemt een moeder haar jong, soms zijnhet er twee, mee op haar vlucht. Dejongen klemmen zich dan vast in devacht van de moeder. Als de omstandigheden in de kraamkolonie verslechteren, bijvoorbeelddoordat er teveel parasietenkomen of als er gevaar dreigt,vertrekken de moeders met hunjongen naar een andere verblijfplaats.De meeste kraamkolonies verhuizengedurende de zomer regelmatig vanplaats maar blijven wel in de directeomgeving aanwezig. Ook wordenvaak jaren achter elkaar dezelfde plekken gebruikt. Tegen het eind vande zomer valt de groep uit elkaar. De volwassen vrouwtjes zwermen uit op zoek een minnaar, terwijl de jongen nog een jaartje de zelfstandigepuber uit mogen hangen voordat zezelf geslachtsrijp zijn. De nazomerwordt nog volop benut om eendikke vetlaag aan te kweken. In de winter is er vooronze vleermuizengeen eten meerte vinden.Vleermuizenzoeken danook eenkoele maarvorstvrije over-

winteringsplaats waar ze zich latenwegglijden in een diepe winterslaap. Een vleermuis in winterslaap neemt detemperatuur van zijn omgeving aan.Zijn hartslag en ademhaling dalen toteen nauwelijks waarneembaar niveau.Het dier verstijft volledig. Toch wordthij gedurende de winter nog enkelekeren rillend wakker om even de vleugels te strekken, toilet te makenen vervolgens weer lekker verder teslapen. Dromend van een bruisendnachtleven in een warmer jaargetijde.

* B. Zoer is medewerker van ‘Het Drentse Landschap’.

D r u k t e i n d e l a t e u u r t j e s

Gro

oto

orv

leer

mu

is (

Foto

nat

ura

/ D

ietm

ar N

ill)

16

(Deze pagina wordt verzorgd door de

NV Waterleidingmaatschappij “Drenthe”)

Het waterwingebied van de Waterleidingmaatschappij Drenthe(WMD) bij Annen ligt in het Hunzedal. Het ongeveer 35 ha groteterrein is één van de mooiste natuurgebieden van de WMD.

Natuurlijke hooilanden in waterwingebied Annen

Het gebied is nog in ontwikkeling,maar nu is al duidelijk zichtbaardat de potentie aanwezig is vooreen volwaardig natuurterrein. Eenopvallend kenmerk is de variëteitvan het landschap. Gedeeltelijk ishet terrein hooggelegen en eenander deel bestaat uit natte, drassige hooilanden. Elk deelheeft zijn keur aan planten. Ophet droge deel ziet u droogte-minnende planten en op de drassige gedeelten vindt u plantendie van natte voeten houden.Door het gevarieerde landschapkunt u er ook talrijke diersoortentegenkomen, bijvoorbeeld deHaas, het Konijn, de Hermelijn ende Wezel. Ook het insectenlevenis rijk vertegenwoordigd en in enrond de waterlopen en plassenleven veel kikkers. Vooral in dezomermaanden, op zwoele avonden, kunt u genieten van het

‘kikkerconcert’. De activiteiten inwaterwingebied Annen sluitenaan bij de plannen om, op hetgebied van natuurontwikkeling,het Hunzedal weer in de oudeglorie te herstellen.

Het gebied is toegankelijk voorhet publiek. Om de rust niet teverstoren worden wandelaars methonden verzocht de viervoetersaan lijn houden. Ook fietsers kunnen van de natuur genieten.Het fietspad van Annen naarNieuw-Annerveen loopt dwarsdoor het waterwingebied van de WMD.

Het IVN heeft een drietal wandel-routes in het gebied uitgezet. Deboekjes met de wandelroutes ende natuurbeschrijvingen zijn ver-krijgbaar bij de VVV-kantoren inAnnen en omgeving.

foto

’s: W

MD

De Palms

WandelrouteB e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Een eindje om met Het Drentse Landschap

12

Startpunt het brinkje bij de Hovinghoek aan de Mepperstraat midden in het dorp MeppenParkeren in de berm langs de weg

Openbaar vervoer Arriva lijn 27 (uursdienst opwerkdagen) vanaf NS-Station Emmen (25 min.) envanaf NS-Station Hoogeveen (25 min.), uitstappenhalte Driesprong

Lengte wandeling circa 31/2 km Benodigde tijd 11/2 uur

Begaanbaarheid paden goed te belopen, hetgedeelte over De Palms is minder geschikt voormensen die slecht ter been zijnHonden niet toegestaan op het omrasterdegedeelte vanwege de schapen op het terrein

Tussen Hoogeveen en Emmen ligt vlakbij de wegvan Zweeloo naar Coevorden het monumentaledorp Meppen. Het is een mooi voorbeeld van een oud Drents dorp met alles d’r-op en d’r-aan:hoge essen, madelanden langs de beek, heide enzandverstuivingen bijna tot in het dorp. Deze wandeling brengt u een stuk door de Mepper-dennen die deels eigendom zijn van Staatsbos-beheer, en over De Palms dat van ‘Het DrentseLandschap’ is. Het terrein De Palms is bijzonderdoor zijn Jeneverbessen. ‘Palmbossies’ zeggen ze in Drenthe en daarmee is meteen de naam ‘De Palms’ verklaard.

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

• Vanaf het brinkje neemt u de Driftweg. Op dekruising met De Brinken gaat u rechtdoor, vanaf hier heet het de Veentiesweg.

Dorpen als Meppen zijn al in de pre-Karolingische periodeontstaan; in het holst van de Middeleeuwen dus. De om-standigheden hier in Meppen waren voor de boeren ideaalom zich definitief te vestigen: hoge zandgronden ten zuid-oosten en oosten van het dorp om akkers op aan te leggen:de huidige Mepper Esch en Molenesch. Meer dan voldoendeweiland en hooiland langs de Marsstroom ten zuidwesten enwesten van het dorp. En ten noorden en noordwesten reiktede heide tot aan de rand van het dorp. Hier liepen bredeschapendriften het veld op waarlangs de scheper de kuddevan het dorp dagelijks naar het veld bracht.Op het oog lijken de boerderijen van Meppen schots enscheef door elkaar te staan. Als u goed kijkt, zult u echterzien dat ze altijd zo liggen dat vroeger de hoog-opgeladenwagens gemakkelijk de baander door de deel op kondenkomen. Vrijwel elke oude boerderij in Meppen heeft nogz’n eigen schaapskooi waar de schapen vroeger ’s nachts de voor het boerenbe-drijf van die tijd onmisbare mest achterlieten.

• Op de kruising met de Bos-rand blijft u de Veentieswegrechtdoor volgen. De wegwordt een zandpad.

Destijds liep de Veentiesweg dooreen reliëfrijk gebied met vrijwel kalezandheuvels en talrijke veentjes, die deweg haar naam gaven. Hier en daar lageen stukje vlak land dat als weiland konworden gebruikt of waar iets kon worden verbouwd. Links van de wegziet u een prachtig in het bos gelegenweitje, honderd jaar geleden lag het op de hei.

Een eindje om met Het Drentse LandschapDe Palms

© T

opog

rafis

che

Die

nst

Emm

en

Start

• Bij de plas in het bos verlaat u de Veentieswegen u neemt rechts het bospad dat u dwars doorhet bos brengt.

Voor het bos hier werd ingeplant, was de grote plas een vande vele veentjes op de hei. Aan het eind van de negentiendeeeuw begon men hier bos aan te leggen om de zandduinenvast te leggen. Zandverstuivingen waren beslist geen‘natuurverschijnsel’. Ze waren simpelweg het gevolg van hetfeit dat de hoeven van (teveel) schapen en de wielen van(teveel) karren, onder meer met heideplaggen, de heide-bodem braken en het witte zand aan de oppervlakte brachten.Zodra de wind vat op het zand kreeg, kon een zandverstuivingde akkers en tuinen van het dorp in één storm met een laagjezand bedekken en een complete oogst doen mislukken.Onderweg in het bos zult u moeiteloos het reliëf van deoude zandverstuiving herkennen. Destijds werden de zand-duintjes met Grove den vastgelegd. Later werd een deel vanhet bos gebruikt als productiebos en toen werd er met nameLariks aangeplant. Wat verderop in het bos komt u ingedeelten die het beste getypeerd kunnen worden als dicht-gegroeid heideveld. Echt ontgonnen is de grond hier nauwelijks. Het laat zien wat er met een heideveld gebeurtals de schapen en de mensen de natuur niet langer ‘korthouden’.Opmerkelijk zijn de walletjes die rechte strepen door het

bos trekken. Ze stammen van vóór deaanleg van de bossen. Destijds werdenze aangelegd toen het eigendom van hetveld over de markegenoten verdeeldwerd. Ze markeren dus eigendoms-grenzen van meer dan honderd jaar geleden.

• Aan het eind van het bospad slaat u op het zand-pad rechtsaf. Op de driesprong gaat u opnieuwrechtsaf. U bent nu op de Bollekuilenweg.

U loopt hier een stuk op de grens van cultuur en natuur.Althans zo lijkt het, maar aan de natuur rechts van het padzijn destijds evenveel, al dan niet bewuste menselijke keuzesvooraf gegaan als aan het aanmaken van landbouwgrond ophet Mepperveld. Het is dan ook interessant om je af te vragen hoe het komt dat sommige delen van het oudeMepperveld akkerland zijn geworden en andere gedeeltenheide zijn gebleven of bos zijn geworden. Voor een grootdeel was dat indertijd afhankelijk van wie er toen eigenaarwas. De een had meer middelen en mogelijkheden om tegaan ontginnen dan de ander. En dan was er de kwaliteitvan de grond en de aanwezige hoogteverschillen. Het werdbijvoorbeeld veel duurder als er ook nog veel geëgaliseerdmoest worden. Soms was het aanleggen van (productie)bosbijvoorbeeld de beste optie. Een derde factor was de tijd:hoe langer een eigenaar wachtte met ontginning des te meerkans hij liep dat de bakens verzet waren en dat hij voor zijnplannen de handen niet meer op elkaar kreeg.

Wandelroute

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

De Palms

Als u over de konijnenpaadjes door De Palms loopt, waantu zich moeiteloos in een geheimzinnige sprookjeswerelddie, als de avondschemer invalt, het rijk van heksen en bozegeesten wordt. Zodra de ochtendnevel optrekt, verdwijnende laatste ‘Witte Wieven’ achter de palmbossies...Een ontmoeting die iets meer waarschijnlijk is, is overigenseentje met de Drentse Heideschapen die hier de opslagmoeten wegvreten. Hoewel: waarschijnlijk... De schapenvoelen zich zo goed in De Palms thuis dat zelfs de mensenvan ‘Het Drentse Landschap’ ze vaak niet eens kunnen vinden...Als u zo over De Palms loopt, zult u wellicht denken dat hetgoed gaat met de Jeneverbes. De schijn bedriegt echter,want vrijwel alle struiken hier zijn op z’n minst zestig tottachtig jaar oud. Verjonging door middel van zaad vindt nietof nauwelijks plaats. Onderzoek heeft uitgewezen dat dehumuslaag te rijk aan het worden is voor de Jeneverbes dievan de schrale heidegrond houdt. De Korhoenders die vroegervoor verspreiding zorgden door de Jeneverbessen op te etenen de zaden elders weer uit te poepen, zijn verdwenen. Totovermaat van ramp blijken muizen gek op de ontkiemendezaden te zijn en aan muizen is geen gebrek...‘Het Drentse Landschap’ hoopt door het consequent toe-passen van verschralingsbeheer op De Palms de verjongingoptimale kansen te geven en op die manier de Jeneverbes tebehouden. Want hoe je het ook wendt of keert, eenjeneverbesstruik wordt hooguit honderd jaar oud!

• Als u min of meer diagonaal over het veld loopt,komt u bij een kleine doorgang in het raster. Op het pad gaat u linksaf. U komt op de Midden-dorpsstraat die u terug naar het vertrekpuntbrengt.

• Vlak voor het raster loopt aan de linkerkant vande weg een pad het bos in. U kunt dit paadje volgen tot het doodloopt bij de akker. Daarnaweer teruglopen naar de weg.

Toen de grote schaapskuddes waren afgeschaft en de heideniet meer werd begraasd, kregen allerlei planten en bomende kans zich te ontwikkelen. Het meest sprekende voor-beeld hiervan is de Jeneverbes. In enkele tientallen jaren tijdontwikkelde de heester zich razendsnel en groeide uit totmetershoge bomen.De hoogtijdagen van de Jeneverbes waren voorbij toenandere bomen deze pioniers begonnen in te halen. Zodra erom zonlicht gevochten moest worden, delfde de Jeneverbeshet onderspit.In het gedeelte van het terrein waar u nu even bent ingelopen,ziet u tussen de bomen dan ook overal Jeneverbessen staan.De eigenaar van deze grond kiest ervoor om bos te latenontstaan.

• Voorbij het raster moet u rechtsaf. Echte padenover De Palms zijn er niet. Een goede plek vindtu waar vlak over het greppeltje op een tientalmeters van elkaar twee eiken staan. Tussen deeiken loopt een konijnenpaadje dat u dwars over het veld brengt.

Wat wij met een keurig woord geneigd zijn om Jenever-besstruwelen te noemen, waren voor de Drenten van vroeger‘palmbossies’. De mensen van Meppen noemden ze gewoon‘De Palms’ met zo’n lang aangehouden ‘aaaa’.

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen

Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52

e-mail: drents.landschap@worldonline.nl

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Hijkerveldvogelrijk natuurgebied

S i p k e v a n d e r V e e n *

Het Hijkerveld is door de uitgestrektheid van het terrein en door de variatie in biotopen voor vogelaars

een dankbaar gebied: je komt er nooit voor niets. Het verslag van 1999 van de vogelwerkgroep

‘De Koperwiek’ bevestigt dat: in de afgelopen tien jaar hebben zich in het reservaat 210 vogelsoorten

laten zien. Vorig jaar werden er maar liefst 165 soorten waargenomen, een record. Meer dan de helft

daarvan hield zich op in Diependal, een gebied dat in het westelijk deel van het Hijkerveld ligt. Het gaat

hierbij om soorten die om te broeden, te rusten, te slapen of te eten zijn aangewezen op water, riet,

slik of moeras.

De stank van rottende eiwitten, af-komstig van de aardappelmeelindustriein Oranje, die eens zo kenmerkendvoor het gebied Diependal was, is allang vervlogen. Zo ook de dagenwaarin men in de nazomertrek kongenieten van indrukwekkende aantallensteltlopers, die zich in het slik van devloeivelden te goed konden doen aaneen overvloed van lekkernijen in de

vorm van minieme ongewerveldewezens. En wie de foto’s uit de zeven-tiger jaren vergelijkt met het huidigebeeld, kan het niet ontgaan dat weanno 2000 in een rijker gestoffeerdDiependal staan. De kale, nauwelijksbegroeide vloeivelden hebben in-middels een brede vegetatiezoom ontwikkeld van Lisdodde en Riet. Onveranderd is de weidsheid van het

gebied. Vanuit de vensters van de uit-kijktoren kan men nog steeds het helereservaat overzien. En er vált veel tezien.

VogelrijkdomDe aantallen pleisterende steltlopersmogen onder het veranderde beheergedaald zijn, de soortenrijkdom aanvogels is toegenomen. Dat geldt zowel

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

22 Terreinbeschrijving

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Joh

an V

os

foto

: Joh

an V

os

voor broedvogels als niet-broedvogels.Zo biedt de brede randbegroeiing voorbijvoorbeeld de Kleine karekiet,Roerdomp en Rietgors zowel een rijkvoedselgebied als veilige nestelplaatsen.En nu het water schoon en rijk aan visis, blijft de Visarend op doorreis vanZweden naar tropisch Afrika steedslanger in het gebied hangen. In deperiode 4 t/m 10 september 1999 verbleven er twee exemplaren, eenvolwassen vogel en een juveniel. De Roerdomp, met zijn donkere mist-hoornroep (je hoort hem geregeld,maar ziet hem zelden), is al jaren eenvertrouwde ‘Diependalbewoner’ enbezette in 1999 voor het eerst tweeterritoria. Het aantal broedparen vande Kleine karekiet is inmiddels op-gelopen tot boven de zestig.

TrendsNiet alle veranderingen houden (alleenmaar) verband met het aangepastebeheer. Regionale en landelijke trendsworden uiteraard ook in Diependalzichtbaar. Kende het reservaat in detachtiger jaren nog een forse kok-meeuwenkolonie, nu maken we onszorgen over de sterk gedaalde aantallen.Dat geldt niet alleen voor de Kokmeeuw

overigens, ook de dalende populatievan de Zwarte stern en Visdief baartzorgen. Tegelijk met de achteruitgangvan de Kokmeeuw is ook het aantalGeoorde futen teruggelopen. Sommigeonderzoekers zien hier een verband: defuten zouden profiteren van debescherming die een kolonie biedt.Echter, elders waren in 1999 de resultaten van de Geoorde fuut bijzondergoed, ook buiten meeuwenkolonies.Het blijft onduidelijk of het geringeaantal van drie paar in 1999 een incidentis of dat er structureel iets in de bio-toop is veranderd. De Geoorde fuuthad in 1992 twaalf paren, in 1996zeven paren en in 1997 circa tienparen.

Nieuwe vestigingsplaatsHeel verrassend was dat er medio juni1999, evenals in 1998, een Kuifduikerin het gebied opdook, hoewel dezegeacht wordt zich op dat tijdstip rondde Oostzee op te houden Deze keerwas het zelfs een vogel in prachtkleed(toch een voorbode van toekomstigevestiging?), die positie koos in eencompartiment vlak voor de waar-nemingstoren. Veel bezoekers hebbenervan kunnen genieten, want de vogel

Boven: DodaarsRechtsboven:Grutto’sRechtsonder:Roodhalsfuut.

* S. van der Veen is bestuurslid van ‘Het Drentse Landschap’.

bleef tot eind augustus aanwezig. Meteen beetje geluk was het mogelijk omvanuit de toren alle vijf in Nederlandvoorkomende fuutachtigen te bekijken,want ook de Dodaars, Fuut, Roodhals-fuut en Geoorde fuut hielden zich indie buurt op.Het zijn echter niet alleen de zomer-vogels die het reservaat benutten, ookveel doortrekkers en wintergasten vinden er rust en voedsel. In februariwaren zeven ganzensoorten uit noordelijke streken in Diependal tegast. Er sliepen 2500 Toendrariet-ganzen op het grote vloeimeer. In maartwerden vijftien eendensoorten genoteerd, waaronder negen Nonnetjesen twaalf Grote zaagbekken. Dezelaatstgenoemde is in de zomer inScandinavië te vinden, waar hij in eenwaterrijke omgeving in holle bomen ofandere holtes een broedplaats probeertte vinden.

‘Het Drentse Landschap’ is veel dankverschuldigd aan de tellers DirkHaanstra en Wessel Spoelder. Zonderhun inzet – meer dan 300 uur veld-werk – zouden we niet over dezeboeiende, en voor de beheersplanningook nuttige, informatie beschikken.

Op Diependal waren in 1999 tweeterritoria van het Baardmannetje envijf van de Blauwborst. Voor heteerst vier paren Roodhalsfuut, waar-van er drie met succes hebbengebroed: er werden zeven jongevogels gezien. Diependal herbergtdaarmee meer dan de helft van detotale Nederlandse populatie. Deoverige Nederlandse locaties liggenop één na alle in Drenthe: de Boeren-veensche Plassen, het Dwingelder-veld, en het Bargerveen. Vorig jaarwerd de soort ook vastgesteld in deLindevallei, een gebied van de Friesezusterorganisatie ‘It Fryske Gea’. De dichtstbijgelegen buitenlandsepopulaties vindt men in Polen en hetoosten van Duitsland.Stijging van het aantal bezette territoria werden ook vastgesteld bijde Krakeend (10) en de Zomertaling (8).Ook in de rest van het Hijkerveldwerden in 1999 interessante waar-nemingen gedaan. Zo werd voor heteerst een broedgeval vastgesteld vande Kleine bonte specht. Het Paapjewerd gesignaleerd in het kruidenrijkeweiland aan de zuidrand van hetgebied.De Boomleeuwerik was dit keer algoed voor 10 broedgevallen en ophet aangrenzende landgoed Korte-weg konden Vuurgoudhaantje enAppelvink worden ingetekend.

Bijzondere waarnemingen

foto

: Gee

rt d

e V

reis

foto

: Jaa

p de

Vre

is

Rietgans.

Blauwe kiekendief.

24 Interview

foto

: Joh

n St

oel

Op het landgoed Rheebruggen

herleven tijden van weleer. Het is een

plek waar je je even in het verleden

waant: mooie oude loofbossen, fraaie

rietgedekte monumentale boerderijen,

statige lanen en prachtige zandwegen.

Sinds 1972 zet de Stichting ‘Het Drentse

Landschap’ zich in om dit bijzondere

cultuurlandschap te behouden. Daar-

voor is onder meer een boerderij

heringericht tot een beheersboerderij.

Hier wordt door onze Hugo Spitzen

op biologische basis een gemengd

boerenbedrijf gerund.

Rheebruggeneen boerenbedrijf in een

S o n j a v a n d e r M e e r *

25Interview

De Stichting ‘Het Drentse Landschap’heeft drie beheersboerderijen inDoldersum, Rheebruggen en Rabbinge.Het doel van deze boerderijen is decultuurhistorische omgeving met dedaarbij behorende landschappelijke ennatuurwetenschappelijke waarden alseen eenheid te beheren. Voor debedrijfsvoering is gekozen voor eengemengd boerenbedrijf, gebaseerd opextensieve rundveehouderij. Dat heeftverschillende voordelen. De akker-bouw en veeteelt vullen elkaar aan.Tijdens de zomer grazen alle dieren inde wei. In de winter als de koeien opstal staan, krijgen ze de granen die opde akkers verbouwd worden als kracht-voer. De mest uit de stallen wordt netals in vroegere tijden gebruikt om deakkers vruchtbaar te maken. De werk-wijze is gebaseerd op de historischelandbouw, die eeuwenlang de bestaans-basis vormde voor het boerenbedrijf inDrenthe.

Hugo Spitzen is sinds 1997 bedrijfs-hoofd van de monumentale hoeve opRheebruggen 8. Zijn werk omvat naastde zorg voor het vee en het akker-bouw-gedeelte van zijn eigen bedrijfook talloze beheersactiviteiten in deomringende reservaten, zoals bosonder-houd en controle van de afrasteringen.De veestapel op Rheebruggen bestaatuit 41 zoogkoeien met kalveren, 14 stuks jongvee en 2 stieren. Allenvan het ras Limousin. De keuze voordit ras is gebaseerd op hun soberheiden het makkelijk afkalven. “Limousinshebben weinig nodig en kunnen zichook heel goed redden op arme, verschraalde gronden,” zegt Hugo.

Zijn liefde voor koeien heeft de bedrijfs-leider opgedaan op de biologischemelkveehouderij van zijn vader inOldemarkt (Overijssel). Een ervaringdie ervoor zorgde dat hij uiteindelijkalsnog in het boerenbedrijfslevenbelandde. “Eigenlijk wilde ik bos-wachter worden”, vertelt Hugo lachend.“Ik hield van de koeien op mijn vadersbedrijf, maar ik hield niet van hetstrakke dagritme, de intensieve ensecure bedrijfsvoering die in de melk-veehouderij noodzakelijk is. Nee, het boerenleven was niets voor mij,dacht ik.”

Goede keusDat het in het leven niet altijd looptzoals je denkt, blijkt maar weer eens temeer als Hugo besluit om beheersboerbij ‘Het Drentse Landschap’ te worden.Zelf vindt hij het een logische keuze.“Ik voel me in de eerste plaats eennatuurbeschermer”, verklaart Hugo.Zijn interesse voor de natuur – op-gedaan tijdens de vele omzwervingenin de Weerribben, een prachtignatuurgebied bij Steenwijk – deed de Overijsselaar besluiten om na demiddelbare school te kiezen voor debosbouwschool in Arnhem. “Als hetmaar even kon, was ik in de Weer-ribben te vinden. Ik denk dat ik daarmeer dan de helft van mijn jeugd tussen de vogels en het riet heb door-gebracht. Een geweldige ervaring waarik veel meer mee wilde doen. Bos-wachter worden, leek toen een goedekeus”.Voordat Hugo gaat werken bij eennatuurorganisatie, brengt hij nog enkelemaanden door op een viskwekerij

waar Meerval werd gekweekt. De beklemmende sfeer van de kwekerij – grote hallen met daarinbakken van 2 x 8 meter waarin de vissen verbleven – doet Hugo al snelbesluiten om op zoek te gaan naar eenandere baan. Hij wilde weer contactmet het buitenleven en solliciteerdenaar een baan op een erfpachtboerderij

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

oeroud Drents cultuurlandschap

Korenbloem.

In de analen wordt het gebied Rheebruggen in 1332 reeds genoemd.Evert van Essen betaalde toen aan de bisschop “den alingen tiendenover Ansen en Rederbroec”. ‘Rhee’ of ‘rede’ betekent in het middelne-derlands waterloop of riet. Hierbij zou men kunnen denken aan hetriviertje de Scheidgruppe dat vroeger in het gebied de grens vormde tussen de kerspelen van Ruinen en Havelte. Het woord ‘broec’ verwijstnaar de laaggelegen moerassige groenlanden van het terrein. Later is‘broec’ veranderd in ‘brugge’, wat mogelijk slaat op het bruggetje van de Hooidijk over de Scheidgruppe. Het is onduidelijk vanaf wanneer het gebied Rheebruggen bewoondwerd. Al in de vijftiende eeuw wordt melding gemaakt van een familieVan den Clooster die eigendommen bezat op Rheebruggen. Roelof van de Clooster voegt in de tweede helft van de vijftiende eeuw‘tot Rheebruggen’ aan zijn naam toe. Hij stierf in 1586 en het is zeerwaarschijnlijk dat er toen al een huis aanwezig was naast een reeds eerder gebouwde boerderij.Het was een bescheiden landhuis met een trapgevel aan de voor- en achterkant. In de gevel zaten mooie zandstenen ornamenten. Die ornamenten zijn nog te bewonderen in de boerderij die gebouwd is naastde overblijfselen van het huis. Uit geschriften uit de zeventiende eeuwblijkt dat er vijf mensen in de havezathe wonen en negen op de boerderijvan de meijer. Gezamenlijk bezitten ze 24 tot 30melkkoeien, acht paarden en enkele schapen. In totaalis 81 ha grond in gebruik. Al met al voor die tijd eenaanzienlijke bezitting.In de loop der tijd zijn er vier boerderijen op het land-goed Rheebruggen gebouwd. In 1937 wordt een grootdeel van het landgoed aangekocht door de familieWestra van Holte, de overige gronden worden aan boeren verkocht. In 1972 koopt de Stichting ‘HetDrentse Landschap’ het landgoed van de erven van defamilie Westra van Holte. De Stichting had toenreeds enkele percelen hakhout in eigendom en kondaar 96 hectare aan toevoegen. Voor die tijd was hetaankopen van een landgoed van deze omvang zeeruitzonderlijk. In de loop der jaren heeft de Stichtinghet aantal hectares aanzienlijk weten te vergroten. Hetlandgoed heeft nu een oppervlakte van 221 hectare.

i s t o r i e

van Natuurmonumenten in Fochteloo.Hier kreeg Hugo de mogelijkheid omzijn idealen – natuurbeheer en vee-houderij – te combineren. Na een jaardoet zich de mogelijkheid voor om bij‘Het Drentse Landschap’ als beheers-boer aan de slag te gaan. “Dat was eenprachtige kans om datgene te doen watik altijd al graag wilde doen,” steltHugo. “Extensieve veeteelt bedrijvenop een boerderij dat volledig in dienststaat van het natuurbeheer. Dat is ietsdat me enorm aanspreekt.”

Gevarieerd boerenlandgoedCentraal op Rheebruggen staat de productie van ruige mest voor debemesting van het graanareaal, dat zo’n13 hectare groot is. De koeien en vaarzen staan gedurende de winter-

Arc

hief

HD

L

Arc

hief

HD

LH

periode aangebonden in de Hollandsestal en in een voormalige schaapskooidie tot potstal is omgebouwd. De kalveren worden op stal geboren. Hetstro komt van de eigen gewassen enwordt vermengd met de mest via eenmechanische mestafvoer naar de vaaltgeperst. Niet alles gebeurt dus volgensoude landbouwmethoden…Op de akkers van Rheebruggen wordtHaver, Gerst en Rogge verbouwd,waartussen ook akkerkruiden alsKorenbloem en Gele ganzebloem eenkans krijgen. Voor het vruchtbaardermaken van de akkers worden groen-bemesters gebruikt, waaronderRammenas. Hugo Spitzen weet zichnog goed te herinneren hoe hij methet zaaien van de Rammenas eensgoed de mist in ging. Als het zaadnamelijk te laat wordt ondergewerktheeft het voldoende kans om te ontkiemen. “En dat gebeurde dus ookhet jaar erop,” stelt de biologischeboer. “Gevolg was dat het de Roggeverstikte en dat de oogst voor dat jaarin ieder geval verloren is gegaan. Danbaal je wel, want dan heb je al hetwerk voor niets gedaan.”

Prachtige omgevingRheebruggen is inmiddels een zeergeliefde woon- en werkplek voor Hugoen zijn vriendin Jetske geworden. Maardat zal niemand verbazen, want wieover de klinkerweg door het landschaprijdt kan niet ontkennen dat het lijktalsof hier de tijd heeft stilgestaan. Eenkleinschalig hoevenlandschap met eengrote diversiteit aan cultuur en natuur.Neem bijvoorbeeld het bos – meestEiken-berkenbos – dat voor een groot

deel al zeer oud is (16de eeuw). Medede leem in de grond zorgt ervoor datde vele planten hier goed kunnengedijen: Bosanemonen, Bochtige smele,Salomonszegel, Dalkruid en vele soortenvarens. Verder heeft Rheebruggeninmiddels weer een aantal zeer fraaiebloemrijke graslanden met Ereprijs,Zenegroen, Penningkruid, Gewonedotterbloem en verschillende zegge-soorten. Hugo Spitzen: “Door allerleibeheersmaatregelen – herstel van wallen en singels, aanplant met bosjes,hergraven van poelen – is Rheebruggenweer een prachtig gevarieerd en klein-schalig landschap geworden. Jaarlijksblijven we ons verwonderen over devele soorten vogels en planten die wehier tegenkomen. Zo heeft de Grauweklauwier zich hier weer gevestigd en

komt Vogelmelk weer massaal voor,een soort die verdwijnt zodra je éénkeer kunstmest gebruikt. Deze voor-beelden geven aan dat we er alles aanmoeten doen om deze magnifieke plekmet al haar variatie voor de toekomstte behouden.”

foto

: Joh

n St

oel

* S.S. van der Meer is PR-functionaris bij de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

28 Berichten

ASSEN

EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL7

7

32

34

34

Kortweg

foto

: G

eert

de

Vrie

s

n Oude Diep 32

• Op 27 april werd het onder-wijsproject Oude Diep op feestelijke wijze afgesloten. Opdeze avond presenteerden leer-lingen van zeven basisscholenuit de omgeving van het OudeDiep op een vaak zeer originelewijze hun bevindingen overhet Oude Diep. Daarvoor hebben de kinderen gedurendeenkele maanden gekeken water zo allemaal bloeit, groeit enleeft in en rond het OudeDiep. Daarnaast hebben enkelescholen in samenwerking met‘Het Drentse Landschap’ herstelwerkzaamheden uit-gevoerd. Zo is er bijvoorbeeldeen nieuwe poel gegraven enzijn houtwallen hersteld.Gedeputeerde A. Edelenboschopende de afsluitende avond inBeilen, waarna de kinderenmet veel enthousiasme hunverhaal over het Oude Diep viacomputer, toneelspel of zangvertelden. Na de pauze verzorgden de kinderen eenaantal workshops voor de volwassen. Het was leuk temerken dat de kinderen zeerbetrokken zijn en het OudeDiep zien als een stukje vanhun eigen leefwereld.Het onderwijsproject is onderleiding van Geert de Vries,medewerker van het Consulent-schap NME en tevens bestuurs-lid van onze Stichting, ontwikkeld en uitgevoerd. Ditgebeurde in opdracht van deStichting Veldwerk Nederland.Het gehele project wordt gefinancierd door de provincieDrenthe en de Europese Unie.

Kinderen van CBS De Regenboog uit Hoogeveen presenteren hun kijk op het Oude Diep.

29Berichten

Reestdal 7

• Het project ‘Poort naarDrenthe’ verloopt voorspoedig.Na de aankoop van het ooie-vaarsbuitenstation De Lokkerijhebben de besturen van deStichting ‘De Lokkerij’ en ‘HetDrentse Landschap’ kennis metelkaar gemaakt. De uitbouw van het koetshuisvan De Havixhorst is in meiopgeleverd, terwijl ook derenovatie van de tuin goeddeelsis afgerond. De firma Poortmanen BTL-Emmen verdienen allelof. Ook de restauratie van ’t Ende verloopt voorspoedig.‘Het Drentse Landschap’ probeert voor dit object de status van Rijksmonument teverkrijgen.

Direct grenzend aan de stadMeppel kon 1,09.10 hectareReestland worden aangekocht.Dit perceel ligt in een deel vanhet Reestdal dat ligt ingeklemdtussen de spoorlijn Groningen-Zwolle en de autosnelwegA28. Met de verwerving vandit perceel is dit deel van hetReestdal geheel eigendom vande Stichting geworden. Zovlak tegen de stad is de natuurreeds volop aanwezig zoals ditonder meer blijkt uit de bloei-ende Dotterbloemen. Deinrichting en het beheer zal nugeheel kunnen worden gerichtop het verder ontwikkelen vannatuurwaarden. In overleg metde gemeente Meppel zal aan-dacht aan een gepaste recreatie-ve ontsluiting van deze stads-randzone worden besteed.

Langs Drentse Dreven

Een gevarieerde verkenningstocht door Drenthe

Arc

hief

HD

L

Net als vorig jaar kunnen mensen ookdit jaar weer op een hele specialemanier kennismaken met het Drentselandschap. Tijdens een volledig verzorgde dag zult u verwonderendkunnen luisteren naar het gekleppervan de ooievaar, zult u genieten vande stilte van het Hijkerveld en kunt uzich verbazen over de Drentse kleder-dracht van weleer. Ook bezoekt u hetmooie esdorp Orvelte en geeft onzeschaapherder bij de schaapskooi eendemonstratie schapendrijven. Kort-om, het wordt een dag waarin u zultkennismaken met allerlei facettenvan de Drentse natuur en cultuur.

De dagtocht wordt gedurende dezomermaanden op de volgende dagenaangeboden: 28 juni, 12 en 26 juli, 9 en 23 augustus en 6 september.

De dagtocht Langs Drentse Drevenvindt plaats onder deskundige leidingvan gidsen van ‘Het Drentse Land-schap’.

U kunt zich voor deze bijzonderedagtocht opgeven door de bij-gevoegde antwoordkaart te sturennaar Blok Tours te Wapserveen.Begunstigers van ‘Het Drentse Land-schap’ kunnen tegen gereduceerdeprijs de reis boeken.

Voor meer informatie kunt u contactopnemen met Blok Tours, telefoonnummer (0521) 32 13 33.

30 Het Drense Landschap

De monding vande Hunze in hetZuidlaardermeer.

foto

: Aer

opho

to E

elde

Hunzedal

• Een groot aantal instanties isbezig met een onderzoek naarde mogelijkheid van een informatiecentrum bij hetZuidlaardermeer. De beideLandschappen zoeken het voor-al in een directe samenwerkingmet de waterleidingbedrijvenvan Groningen en Drenthe.

Er speelt wel van alles rond het

meer. In de benedenloop is deGrontmij bijvoorbeeld doendemet een onderzoek naar demogelijkheden voor hermean-dering in het gebied Tusschen-water, grofweg het deel van deHunze in de gemeente Tynaarlo.Provincie Drenthe, ‘Het DrentseLandschap’, WaterbedrijfGroningen, Noordelijke Land-en Tuinbouw Organisatie

(NLTO), Dienst LandelijkGebied (DLG) en genoemdegemeente hebben zitting in deprojectgroep. De Europese Uniesubsidieert dit onderzoek via deEems-Dollard-regio.

De Provincie Drenthe heeft devergunning inzake het projectBreevenen van de Water-leidingmaatschappij Drenthe

(WMD) verleend. In een convenant zegt de WMD toemee te helpen aan het realiserenvan een meanderende Hunze.Dit najaar zal ‘Het DrentseLandschap’ starten met de uitvoering van het natuuront-wikkelingsproject Annermoeras/Elzenmaat.Bewoners van Gasselternijveenhebben in een Bewoners

31Berichten

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

34Omgevings Plan meegedachtover de mogelijkheden voornatuur, recreatie en leefbaarheidin dat deel van het Hunzedal.Hun gedachten sluiten naadloosaan bij de plannen die ‘HetDrentse Landschap’ al heeftontwikkeld.

Het Hunzeproject loopt op ditmoment mede dankzij de inzetvan de betrokken gemeentenen de geleidelijk groeiende rolvan de deelgebiedscommissies,voortreffelijk. ‘Het DrentseLandschap’ is van mening dater voor het Hunzedal nog veelgoeds onder de pet zit.

De BrandenDe aankopen in het natuur-ontwikkelingsgebied de Brandengaan gestaag door. Opnieuwkon 11,33.45 hectare bouwlandworden aangekocht. Lang-zamerhand ontstaan aaneen-gesloten oppervlaktes eigen-dommen van de Stichting. Totdusverre zijn de eigendommenvan ‘Het Drentse Landschap’ inhet veld nog niet herkenbaar als‘natuurgebied’. Hoewel de in-richting als natuurontwikkelings-gebied nog een tijd op zich zallaten wachten, wordt hetgrondgebruik van de grondenvan de Stichting dit jaar aan-gepast. Het gebruikelijke teelt-plan van met name aardappelen,suikerbieten en maïs zal wordengeëxtensiveerd. De grondenvan ‘Het Drentse Landschap’zullen uitsluitend wordengebruikt als grasland op delagere gronden en graanland opde hogere gronden. Hiermeezal in ieder geval voor vogelseen aantrekkelijker biotoopontstaan.

OrvelteNa de geweldige impuls die de Nationale Postcode Loterij methaar subsidie van 4,5 miljoen op 16 februari aan Orvelte gaf, zijnwe weer volop aan het werk gegaan. De schulden zijn afgelost.Onder dankzegging aan de Provincie Drenthe en de GemeenteMidden-Drenthe. Het verhuren van de panden had prioriteit.Inmiddels zijn de melkfabriek, de houtzagerij, de klompenmakerij,de Bruntingerhof, het Ottenhuis, het tolhuisje, de maalderij entwee winkelpanden verhuurd. De Federatie Orvelte zal deDrenthehof exploiteren en de balie bezet houden. De bebordingwordt vernieuwd, het dorp ‘opgehemeld’, de parkeerplaats geautomatiseerd. Er is sprake van nieuw elan, wat tevens te merkenis aan het indrukwekkende activiteitenprogramma op de Brink.

Het herstel van het achterstallig onderhoud is inmiddels opgepakt.De fa. Smidt uit Westerbork is volop aan het werk. Tevens wordtnu gedacht over de opzet van de multimediashow die in hetOttenhuis moet komen. Het zal evenwel niet meevallen die inapril 2001 gerealiseerd te hebben.

32 Het Drense Landschap

Rietorchis.

Diversen

• Website‘Het Drentse Landschap’ heeftvanaf 1 juli een nieuwe internet-site waar u naast actuele zakenook informatie kunt vindenover onze vakantiewoningenen cultuurhistorische wetens-waardigheden. Bovendien zaler een samenvatting van deinhoud van het kwartaalbladworden opgenomen. Het adres is:http://www.drentslandschap.nl

• Samenwerking EssentOp 26 maart j.l. was het eendrukte van belang op hetHijkerveld. Ruim zevenhonderdklanten van Essent Duurzaammaakten van de gelegenheidgebruik om met ‘Het DrentseLandschap’ kennis te maken.Zij werden ontvangen metbeschuit met muisjes omdat erruim 300 lammeren warengeboren. Onze scheper TjitseTerpstra verzorgde een aantaldemonstraties schapendrijven.De Groene- stroomklantenkonden verder deelnemen aaneen excursie die verzorgd werddoor gidsen van het IVN. Op dezelfde dag vonden er ’s middags ter gelegenheid vande open dag in de Drentseschaapskooien ook diverse activiteiten op het Hijkerveldplaats. Tijdens dit evenementhebben we zo’n 500 bezoekersin de kooi mogen verwelkomen.

• RectificatieTerecht hebben een aantal lezersons gewezen op een foutebenaming bij een foto in hetartikel over Engeland in hetvorige kwartaalblad. De af-gebeelde foto is uiteraard geenRhododendron, maar eenClematis.

• BoekenDe bioloog Eef Arnolds, ondermeer lid van de beheers-commissie van ‘Het DrentseLandschap’, heeft een boekgeschreven over natuurbelevingen natuurbeschouwing. Hetboek ‘Weg van de natuur.Leidraad voor natuurbeleving ennatuurbeschouwing’ omvat 500pagina’s en is voor ƒ 49,90 teverkrijgen in de boekhandel(ISDN 90 6224 433 4). Hans Dekker, beleidsmede-werker bij de ProvincieDrenthe, heeft samen metKarel Kreutz een boek overorchideeën in Nederlandgeschreven. Het boek bevatnaast uitgebreide informatieover orchideeënfamilies ookveel foto’s en beschrijvingenvan Drentse landschappen.Begunstigers van ‘Het DrentseLandschap’ kunnen het boekvoor de speciale prijs van ƒ 99,00 + ƒ 12,50 verzend-kosten (winkelwaarde is ƒ 124,50) rechtstreeks bij uit-geverij B.J. Seckel bestellen,telefoon (0572) 362 721.

• HunebeddenbeheerOp 14 april zijn medewerkersvan de Stichting en deProvincie Drenthe per bus allehunebedden die nu in onsbeheer komen, gaan bekijken.Doel van de reis was om zosnel mogelijk alle kennis aanbetrokkenen over te dragen.Tijdens de rondreis bleek de volle breedte van de problematiek rond het hune-beddenbeheer pas goed. Demensen van de Stichting hebben er verschrikkelijk veelzin in en zien kansen om depositie van het hunebed vooralvoor wat betreft de land-schappelijke context naast decultuurhistorische te verbeteren.

33Berichten

• WaterschapsverkiezingenEind 2000 zullen er opnieuwwaterschapsverkiezingen worden georganiseerd. De vrijwel onbeheerste stijging vanwaterschapslasten maken natuur-beheer voortdurend duurder envormen een aanslag op de continuïteit ervan. Het is duidelijk dat een waterschaps-bestuur voor de sector natuur enmilieu belangrijke beslissingenneemt waar wij – als het evenkan – invloed op willen uit-oefenen. Nog meer dan tot nutoe. Evenals vier jaar geledenorganiseert onze sector onderleiding van de MilieufederatieDrenthe en haar provincialepartners de campagne voor hetkiezen van ‘groene bestuurders’in de waterschapsbesturen.Hiertoe werden de afgelopenjaren geëvalueerd en werdbesproken hoe eind 2000 eengoede nieuwe campagne kanworden gevoerd teneinde mensen met een ‘groene bevlogenheid’ in de water-schapsbesturen te krijgen.Uiteindelijk doel is om 25%groene bestuurders in de onder-scheiden Algemene Besturen tekrijgen en een zo groot mogelijkaantal in de Dagelijkse Besturen.Een hoge opkomst op basis vanbetrokkenheid van de kiezersmet groene thema’s die metwaterbeheer te maken hebben,wordt nagestreefd. Een derge-lijke ontwikkeling is ook in hetbelang van ‘Het Drentse Land-schap’. Onze begunstigers kunnen zo’n ontwikkelingsteunen door op groene kandidaten te stemmen. Op ditonderwerp wordt eind van ditjaar teruggekomen.

• Schenkingen en legatenDe Stichting mag zich de laatstetijd verheugen in een heel specifieke vorm van bijdragenvan particulieren voor haarwerk. In deze gevallen gaat hetom het schenken van een stuknatuurgebied.Van een particulier ontving deStichting, via schenking, eenstuk bos van 0,18.60 ha. nabijhet Boterveen in Eemster. Hetbetreft een stukje heide dat zichin de loop der tijd heeft ontwikkeld tot een natuurlijkstukje bos.Van een particuliere stichtingontving ‘Het Drentse Land-schap’ een stukje veen in hetKatteveen bij Ees en een stukjebos nabij Buinen, met eengezamenlijke oppervlakte van2,30.30. Dit bosje ligt op deHondsrug aan de rand van hetHunzedal en sluit dus heelgoed aan op het gebied waar de Stichting zich volledig voorinzet. Het gaat hier om stukjes natuur-gebied waarvan particulierensoms het gevoel hebben dat zeer zelf weinig mee kunnen.Om deze gebieden toch alsnatuurgebied te bewaren voorde toekomst is schenking aande Stichting dan een goedeoplossing. ‘Het Drentse Land-schap’ is bijzonder ingenomenmet dit gebaar van mensen diehun liefde voor een natuur-gebiedje laten prevaleren boveneigen financieel gewin.

De Stichting kan uit de nalaten-schap van mevrouw Hana tePaterswolde een legaat van ƒ 160.000,– tegemoet zien. Uit de nalatenschap van de heer

J.v.d. Linde uit Coevordenwerd ƒ 6.000,– ontvangen.Verder heeft ‘Het DrentseLandschap’ een gift van ƒ 800,–van de medewerkers van EssentDuurzaam ontvangen. In hetkader van het project ‘GroeneStroom’ konden zij hun wel-komstpremie van vijftig guldenschenken aan een goed doel.Zestien medewerkers kozen er-voor dit bedrag aan ‘Het DrentseLandschap’ over te maken.

• Natuur dichtbijOp 9 juni heeft gedeputeerdemevrouw A. Edelenbosch deeerste ‘Natuur dichtbij’ pocketin ontvangst genomen. De presentatie van het Drentseboekjes vond plaats bij de VVVin Orvelte. De pocket is er éénuit een serie van twaalf die metname tot doel hebben om opeen leuke manier kennis temaken met de ProvincialeLandschappen. Uit zeer recentonderzoek blijkt dat deProvinciale Landschappen nogsteeds een zeer geringe naam-bekendheid genieten. Met degidsjes verwachten we hierinverandering te kunnen brengen. Als begunstiger van ‘HetDrentse Landschap’ heeft u hetexemplaar over Drenthe cadeau

foto

: Dre

nts

Mus

eum

foto

: Gee

rt d

e V

ries

gekregen Om zelf te gebruikenof om weg te geven aan anderendie geïnteresseerd zijn in hetwerk van onze Stichting.Immers, om de natuur en hetlandschap in onze provincieleefbaar te houden kunnen we veel steun gebruiken.

• Activiteiten DrentsMuseumDe Stichting ‘Het DrentseLandschap’ zal voortaan regel-matig aandacht besteden aaninteressante activiteiten van hetDrents Museum. Het museumheeft een belangwekkende collectie archeologische vondsten, die veelal gevondenzijn in de terreinen van deStichting. Maar ook de tijdelijketentoonstellingen hebben somsdirecte raakvlakken met onswerk.Van 18 juni tot en met 10 september wordt er in hetmuseum een tentoonstellingmet de titel ‘Asser stadsgezichtendoor Berlijnse kunstenaars’gehouden. Karakteristieke historische plekken als deGouveneurstuin, landgoedOvercingel en het Asser boszijn door diverse kunstenaarsvastgelegd en te bewonderen.

© Louis 1999GouveneurstuinAssen.

foto

: Joh

an V

os

Samenstelling bestuur per 31 mei 2000

Dagelijks Bestuur (leden zijn tevens lid van het Algemeen Bestuur)

Mevrouw A.D. Rensen-Oosting, Emmen (voorzitter)Mr. O.W.E. Berg, Assen (secretaris)Mr. D. Hoorn, Oosterhesselen (penningmeester)J. Beuker, AssenDr. J.N.H. Elerie, Anloo Drs. J.D.D. Hofman, TynaarlooS. van der Veen, VriesIng. M. Verhagen, Smilde

Algemeen Bestuur

Drs. G.J. Baaijens, DwingelooMevrouw drs. J.N. Bottema-Mac Gillavry, YdeA.H. Bruins Slot, MeppelMr. F. Dohle, MeppelS.W.G. Groenendaal, AssenJ.L.A. van Hagen, ZuidwoldeDrs. B.J.S. Helming, SteenbergenDr. ir. D.H. Keuning, BorgerMevrouw B.M. van Mil, GasselternijveenH.A. Moorlag, HoogeveenProf. dr. ir. R. Rabbinge, Den HaagR.H. van der Sleen, GroningenG.W. de Vries, AssenDrs. B.S. Wilpstra, Zuidlaren

Ereleden

Mevrouw M.H. Hollema-Eikenberg te RoldeIng. H.W. de Vroome te AssenProf. dr. H.Tj. Waterbolk te Haren

De heer Hoorn heeft in de Algemeen Bestuursvergadering van 29 mei 2000 het pennigmeesterschap van de heer Kodde overgenomen. De heer Kodde vervulde deze functie 18 jaar en was 20 jaarbestuurslid. De Stichting ‘Het Drentse Landschap’ is hem dankbaar voor deze jarenlange inzet. Een interview met de heer Kodde vindt u in het volgende kwartaalblad.

Agenda

zo. 18 juni 14.00 uurOp zoek naar bijzondere planten in de voormalige karrensporen van de Gasterse Duinen.Door dit terrein liep vroeger eenhandelsroute. In de voormaligekarrensporen komen een paaropvallende plantensoorten voor.De excursie wordt begeleid doorgidsen van het IVN. Gestart wordtop de parkeerplaats aan de Oudemolenseweg, die loopt vanGasteren naar Oudemolen.

wo. 21 juni 10.00 - 15.00 uurScheren van Schoonebeker heideschapenop het Hijkerveld.De scheper van ‘Het Drentse Land-schap’, Tjitse Terpstra, zal het scheren demonstreren. De schaapskooi is te bereiken vanafHijken via de Leemdijk. Vanaf hetdorp is de route aangegeven metronde bordjes.

Algemeen

Vogelkijkhut DiependalDe vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevrorenheeft. Van 1 april tot eind september is er meestal op zondagen een vogel-kenner aanwezig, die u graag het een en ander vertelt over het vogellevenop de vloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranjekanaal, vlak-bij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is metborden aangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verrekijker meen-emen!

Schaapskudde HijkerveldDe kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar de heide en komt om16.30 uur terug bij de kooi. Tijdens de lammerenperiode (maart / april)verblijven de schapen met de lammeren bij de schaapskooi. De kuddewordt dan niet gescheperd.De schaapskooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes.

Voor alle activiteiten geldt dat honden helaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

Bosruiter.

35Agenda

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

zo. 25 juni 14.00 uur Zwerftocht door het hoogveen vanDalerpeel.Daar waar de ontginning stoptebleven waardevolle hoogveen-restanten achter in het landschapmet hun karakteristieke vorm.Gidsen van het IVN zullen tijdensde excursie stilstaan bij deze bij-zondere plekken. Het startpunt is bijde rode veldschuur aan de Steiger-wijk, 1 km ten oosten van Dalerend.

zo. 9 juli 14.00 uurAkkerkruiden op het roggeveld.De excursie start bij de Sophiahoeveaan de Huenderweg in Doldersum,de weg van Doldersum naarWateren. Gidsen van het IVNVledder begeleiden de excursie, die ook voor een deel over hetDoldersummerveld gaat.

za. 15 juli 14.00 uurOntdekkingsreis door Het Zwarte Gat.Onder leiding van de gids AlbertDragt maakt u een wandeling doordit voormalige veengebied dat deintrigerende naam Het Zwarte Gatheeft. De wandeling start vanaf DeEgge. U kunt hier komen doorvanaf de weg Hoogeveen -Ommende afslag Alteveer-Kerkenveld tenemen. Vervolgens neemt u deweg richting Alteveer (Oosterveld).Bij de eerste weg (De Egge) gaat urechts en deze volgt u tot het eindevan de verharding.

wo. 26 juli 19.00 uurTerug naar de tijd van de verveningenop Dalerpeel.Gidsen van het IVN nemen u meenaar de meest bijzondere plekkenvan dit gebied, waar de Drentseverveningsgeschiedenis in het land-schap verankerd ligt. Het startpuntis bij de rode veldschuur aan deSteigerwijk, 1 km ten oosten vanDalerend.

zo. 6 aug. 14.00 uurWandeling over het Groote ZandGidsen van het IVN begeleidendeze excursie. Gestart wordt op deparkeerplaats van camping HetGrote zand, gelegen aan de wegvan Hooghalen naar Amen, vlakbijHooghalen.

wo. 16 aug. 19.00 uurVerkenningstocht door het ReestdalDe excursie start bij de kerk inOud-Avereest in Overijssel. Vanafdit punt nemen gidsen van hetIVN Hoogeveen u mee op eenverkenningstocht door het Reest-dal. Tijdens deze afwisselende wandeling komt u onder meer overde Holtberg en door het bos vanDe Wildenberg.

vr. 18 aug. 20.00 uurVleermuisexcursie over het landgoedRheebruggen.Het landgoed Rheebruggen is metzijn lanen, bospartijen en beschutgelegen weilanden een eldorado voorvleermuizen. De vleermuisexcursiebegint bij het invallen van de duister-nis en duurt tot ongeveer 23.30 uur.Voorafgaand aan de excursie is erom 20.00 uur een ontvangst metkoffie en een rondleiding op debeheersboerderij van ‘Het DrentseLandschap’ door het bedrijfshoofdHugo Spitzen. Het adres isRheebruggen 8 in Ansen. Opgavevia (0592) – 31 35 52.

wo. 23 aug. 19.00 uurSteltlopers kijken op Diependal.In deze tijd van het jaar is Diepen-dal, vanwege de door ‘Het DrentseLandschap’ ingestelde lage water-stand, een ideale pleisterplaats voorsteltlopers. Vogelkenner DirkHaanstra zal, om de rust niet teverstoren, vanuit de vogelkijkhuttekst en uitleg geven. Wel zal ernog even bij het vloeimeer wordengekeken. De vogelkijkhut is tebereiken door vanaf het Oranje-kanaal, vlakbij ‘Speelstad Oranje’,de Zwarte weg in te slaan. Deroute is met borden aangegeven. U moet zich voor deze excursieopgeven. Dat kan via telefoon-nummer (0592) 313552.

zo. 27 aug. 13.30 uurHeide in bloei.Gidsen van het IVN Vledder nemenu mee tijdens deze afwisselendeexcursie waarbij ook een bezoekaan de uitkijktoren van het Dolder-summerveld wordt gebracht. Het isaan te bevelen om naast een verre-

kijker ook een loepje mee te nemen.Gestart wordt bij café Jachtlust aande Brink in Doldersum.

za. 19 aug. en zo. 20 aug.8.30 - 17.00 uurNederlands KampioenschapSchapendrijven op het Hijkerveld.Tijdens een wedstrijdSchapendrijven gaat het erom datde hond, van afstand gestuurd doorzijn zogeheten handler (baas), binnen een bepaalde tijdslimiet eenparcours afwerkt. In dit traject zijnhindernissen opgenomen, die verband houden met het dagelijksewerk van de honden. Om het parcours tot een goed einde tebrengen is het belangrijk dat deherder en de hond een eenheidvormen. Een prachtig schouwspeldat altijd veel bewondering oogst.Het evenement vindt plaats bij de schaapskooi; op zaterdag de promotiewedstrijden, op zondaghet Nederlands Kampioenschap.De schaapskooi is te bereiken vanafhet dorp Hijken via de Leemdijk.Vanaf het dorp is de route aan-gegeven met bordjes.

zo. 3 sept. 14.00 uurExcursie over de stille paarse heide.In september staat de hei op hetHijkerveld in volle bloei en datlevert altijd een sfeervolle wandelingop. Gidsen van het IVN begeleidende excursie. Startpunt is deparkeerplaats bij het LandgoedHooghalen aan de Hijkerweg.

wo. 13 sept. 19.00 uurSteltlopers kijken op Diependal.Zie 23 augustus.

za. 16 t/m zo. 24 sept. Week van het Landschap in Orvelte.De activiteiten van de Week vanhet Landschap vinden plaats inOrvelte. Naast diverse excursies inde weekeinden is er op woensdag-middag 20 september speciaal voorkinderen een leuke natuur-speurtocht uitgezet. Een uitgebreidprogramma vindt u in het kwartaal-blad 27, dat begin september zalverschijnen.

Activiteiten bij It Fryske Gea

Ieder jaar organiseert It FryskeGea, de vereniging voor natuur-behoud in Friesland, zomer-kampen voor haar jeugdleden.De jongeren verblijven in eenkampeerboerderij in de nabijeomgeving van het natuurgebiedIt Mandefjild bij Bakkeveen. Dit iseen prachtig terrein met bossen,zandverstuivingen, vennetjes enheidevelden. It Fryske Gea heeftvoor de jongeren een gevarieerden actief programma samenge-steld: veldwerkonderzoek, plaggenhut bouwen, speurtocht,zwemmen, wandelen, etc. Dit jaar zijn ook de kinderen vande begunstigers van ‘Het DrentseLandschap’ welkom. De kamp-weken vinden plaats op:

• 14 t/m 18 aug.: 11 - 12 jarigen

• 21 t/m 25 aug.: 13 - 14 jarigen

• 28 aug. t/m 1 sept.:15 – 18 jarigen

De kosten voor de kampweekbedragen ƒ 175,00.Geïnteresseerd in deze actieveweek in de natuur? Bel voor meerinformatie met It Fryske Gea, tel. (0512) 38 14 48.

Activiteiten in het Hunze-dal bij ‘Het GroningerLandschap’

‘Het Groninger Landschap’houdt in het Zuidlaardermeer-gebied excursies op:

• 9, 22, 29 juli

• 4, 12, 20 augustus

• 2, 9, 24 septemberVoor meer informatie kunt u bij ‘Het Groninger Landschap’ de speciale folder ‘Excursies inhet Zuidlaardermeergebied’ aanvragen. Telefoon: (050) 3135901.

• Koninklijke BOOM PERSMeppel (0522) 26 61 11

• Aannemingsbedrijf VEDDER BVEext (0592) 26 26 20Grond-, weg- en waterbouw

• Bouwbedrijf H. POORTMANVeeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw

• IWACO B.V.Groningen (050) 521 42 14Adviesbureau voor water en milieu

• GRONTMIJ DRENTHEAssen (0592) 33 88 99Advies- en ingenieursbureau

• ORANJEWOUD BV - HEERENVEENHeerenveen (0513) 63 45 67Ingenieursbureau

• ABN AMRO BANK N.V.Assen (0592) 33 33 00De bank voor Drenthe

• N.V. Hanze Milieu Zwolle (038) 455 48 08Onderneming voor afval en milieu

• NAM B.V.Assen (0592) 36 20 74Aardoliemaatschappij

• Havesathe ‘DE HAVIXHORST’De Wijk (0522) 44 14 87Hotel - Restaurant

• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’Assen (0592) 85 45 00Water, het wonder uit de kraan

• Buro HOLLEMARolde (0592) 24 13 13Tuin- en landschapsarchitekten BNT

• nv VAM WijsterWijster (0593) 56 39 24Hergebruik en (eind)verwerking van afvalstoffen

• HOLLAND CASINO GroningenGroningen (050) 312 34 00Prominent in uitgaan

• ARCADIS HEIDEMIJ ADVIES BVAssen (0592) 39 21 11Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie)

• HULZEBOSCH Grondwerken C.V.Beilen (0593) 52 21 39Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind

• RABOBANK Groningen (050) 520 89 11Regio Noord-Nederland

• KADASTER DRENTHE Assen (0592) 31 10 66Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed

• CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50De ecologische aanpak in waterbodemsanering

• QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07Uw bomen, onze zorg

• Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V.Vroomshoop (0546) 64 38 02Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde

• N.V. Waterbedrijf GRONINGENGroningen (050) 318 23 11Wees wijs met water

• SUPER DE BOERAmersfoort (033) 454 77 77Supermarkten

• BUNING Wegenbouw B.V.Zuidwolde (0528) 37 31 64Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJAmsterdam (020) 677 68 68Loterij voor mens en natuur

• RTV DrentheAssen (0592) 33 80 80Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad

• Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHEPostbus 35 – 9530 AA BorgerNamens de gezamenlijke notarissen in Drenthe

• Drukkerij Uitgeverij VAN GORCUM & COMP b.v.Industrieweg 38Tel. (0592) 37 95 55, fax (0592) 37 20 64

• Bureau B + O ARCHITECTENRheebruggen (0521) 35 10 14

• BORK B.V.Stuifzand (0528) 33 12 25 / fax (0528) 33 14 44Sloopwerken, asbestsanering en puinreclycling

• DE ROO DRENTE BVStadskanaal (0599) 61 28 52Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• ERDMAN SCHMIDT(0528) 27 72 66Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

• HARWIG Elektriciteitswerken B.V.Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van: