Kwartaalbladdec. 2002no. 36 36Lemferdinge

Kom er even voor zitten— bestuursberichten

De motte Borgbarchien— terreinbeschrijving

W i j n a n d v a n d e r S a n d e n

NPL

Reis door onbekend natuurgebied— reisverslag

E r i c v a n d e r B i l t

De Kolgans— flora en fauna

G e e r t d e V r i e s

Aankopen

WMD

Doldersummerveld— wandelroute

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l t

Scheper, schapen, schepershuis— documentaire

H e s t e r P o s t m a / D a n i ë l N i j e n h u i s

Blauwe Reiger— flora en fauna

J o a n D . D . H o f m a n

Kortweg— berichten

Gedicht

Agenda

Kwartaalblad van deStichting Het Drentse Landschap

3

4

9

10

14

16

18

19

23

26

28

37

38

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD AssenPostadres: Postbus 83 - 9400 AB AssenTel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89e-mail: mail@drentslandschap.nlWeb-site: www.drentslandschap.nlBankrek. nr. 43.97.50.962

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meerm.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. ZoerVormgeving Albert Rademaker BNO, AnnenPrepress Von Hebel bv, GroningenLithografie Arfo Colortechnics, GroningenDruk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

Omslag Lemferdinge (John Stoel)

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk deopvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting.Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordtgratis toegezonden aan de begunstigers van het Landschap. Begunstiger kanmen worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50 per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– .

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze:

Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage. Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbare periodieke bijdrage, die u voorminimaal 5 jaar met een eenvoudige notariële acte toezegt. Voor bijdragen van€ 50,– en hoger per jaar regelt en betaalt de Stichting de acte. Het kwartaalbladwordt u gratis toegezonden om u op de hoogte te houden van ‘Het DrentseLandschap’.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaar zowel 1% van uwdrempelinkomen als ook € 60,– te boven gaat, is het meerdere aftrekbaar voorde inkomstenbelasting tot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. ‘Het Drentse Landschap’ is voor schenkingen binnen twee jaar tot in totaal € 3999,– (voor 2002) vrijgesteld van schenkingsrecht. Voor grotere bedragengeldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van € 7996,– (voor 2002) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechten verschuldigd. Voor groterebedragen geldt voor de Stichting het speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

In de troonrede van dit jaar kwamensinds lange tijd, de woorden natuur,milieu en landschap in het geheel nietmeer voor. Hoewel ik natuurlijk weleven afgeleid geweest kan zijn door deverbijsterende hoedjes en de mooiejapon van Maxima.

Maar ik vrees dat dat niet het geval was,want de rijksbegroting 2003 maakteduidelijk dat het kabinet van de vieraangekondigde aandachtspunten: veiligheid, gezondheidszorg, onderwijsen duurzaamheid, uitgerekend deduurzaamheid heeft laten vallen.

Het leek of de regering de natuurgewoon vergeten was. Helaas niet waarhet om bezuinigingen ging. De minister van Landbouw, Natuur-beheer en Visserij wond er geen doekjes om. Bezuinigingen? Ja. Hoe?

Door minder natuur aan te kopen.

Waar de vorige regering nog extra geld uittrok voor de aanleg van deEcologische Hoofdstructuur (EHS),een door het hele land lopende aan-eengesloten strook natuurgebieden,leek voor dit kabinet de EHS nauwelijks meer van belang te zijn.Sterker nog: op 1 oktober kreeg deStichting ‘Het Drentse Landschap’ demededeling dat het Ministerie vanLandbouw, Natuurbeheer en Visserijmet onmiddellijke ingang voor dit jaareen aankoopverbod instelde voor allenatuurbeschermingsorganisaties.

Kan en mag een overheid haar eigenlange termijn beleid zomaar ineens,zonder voorafgaande waarschuwingen,onderuit halen? Dat wekt toch sterk deindruk van onbehoorlijk bestuur.

Deze regering is echter inmiddelsgevallen. De stekker is eruit getrokken.Hopelijk gebeurt dit laatste ook met een aantal even drastische als dramatische beslissingen die in slechts87 dagen genomen zijn! De Stichting‘Het Drentse Landschap’ zal haar uiterste best doen om dat te bewerk-stelligen. We rekenen daarbij uiteraardop uw steun.

Aleid RensenVoorzitter Stichting ‘Het DrentseLandschap’

Bestuursberichten 3

Kom er even voor zitten

4

foto

: Jan

Win

ters

Versterkte heuvels In de Nederlandse archeologie wordt een motte gedefinieerdals een kunstmatige heuvel met een regelmatige vorm ensteile zijden, (meestal) door een gracht omgeven en vaakvergezeld van een wat lagere ‘voorburcht’. Mottes zijnopgeworpen in de 11de –13de eeuw en hangen nauw samenmet de opkomst van lokale en regionale machthebbers. Opde heuvel stond een toren of borstwering van hout of steen.Hier kon de eigenaar zich in tijden van gevaar terugtrekken.Mottes vinden we niet alleen in heel Nederland – van de‘vliedbergen’ in Zeeland tot de ‘Hege Wieren’ in Friesland –maar ook elders in Europa. Het verspreidingsgebied looptvan Ierland tot Hongarije en van Denemarken tot Zuid-Italië. In het buitenland is de heuvel niet altijd kunstmatigtot stand gekomen, maar is soms ook gebruik gemaakt vanbestaande, natuurlijke hoogten.Sommige mottes groeiden uit tot echte kastelen, anderewerden op een gegeven moment verlaten en overgeleverdaan de elementen. In Drenthe heeft alleen de motte vanCoevorden zich tot een echt kasteel ontwikkeld. Het Borgbarchien, maar ook de Klinkenberg en de Wittesheuvelhoren bij de tweede groep, die van de ‘gefrustreerde’ kastelen; de Waterburcht bij Eelde valt eveneens in dezecategorie. De afgelopen jaren hebben de Drentse mottes wat meer aandacht gekregen. Zo ook de middeleeuwse heuvel die inbezit is van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’, hetBorgbarchien, gelegen in het zuidelijke deel van hetLandgoed Rheebruggen. Op dit landgoed stond ooit eenhavezathe. De geschiedenis van Rheebruggen gaat terug tot in ieder geval de 15de eeuw. In die tijd was er echter nog geen sprake van een havezathe maar van een hofstede.

W i j n a n d v a n d e r S a n d e n *

De motte Borgbarchien

Archeologie

Een geoefend oog kan overal in het Drentse landschap opmerkelijke aarden heuvels waarnemen.

Sommige van die heuvels liggen er eenzaam bij, andere maken deel uit van een kleinere of grotere

groep. Meestal gaat het om prehistorische grafheuvels, heuvels waarin of waaronder doden zijn bijgezet.

Een klein aantal heuvels – ze zijn te tellen op de vingers van één hand – heeft echter niets met het

dodenbestel uit de steentijd, bronstijd en ijzertijd te maken. We hebben het dan over de laatmiddel-

eeuwse mottes (de naam komt van het Latijnse woord mota, wat opgeworpen heuvel betekent). In de

zuidelijke helft van Drenthe zijn er nog drie zichtbaar: de Klinkenberg bij Gees (gem. Coevorden),

de Wittesheuvel nabij Wittelte en het Borgbarchien bij Rheebruggen (beide gem. Westerveld).

De laatstgenoemde heuvel staat centraal in deze bijdrage.

Landgoed Rheebruggenfo

to: J

aap

de V

ries

RHEEBRUGGEN Bij een verdwenen middeleeuwse toren

Omdat vaste gegevens ons ontbraken,

– legende leidraad werd op onze tocht –

heb ik een kleine heuvel opgezocht,

waar eens, op ’t knooppunt van de wegen,

– de strenge wachters hielden onraad tegen –

een middeleeuwse toren boven ’t land uitstak.

Toen ik daar stond, rondom de stille bomen,

Is de verbeelding aan de macht gekomen.

Ik zag een harnas en een lange, sterke hand,

Die heen en weer bewoog boven ’t argeloze land.

Gerard Nijenhuis

Pas vanaf 1560, het jaar waarin Roelof van den Clooster opde landsdag door Ridderschap en Eigenerfden als riddermatigewordt aanvaard, mag het huis Rheebruggen zich tot dehavezathen rekenen. Op dat moment was het Borgbarchien,dat ca. 400 m ten zuiden van de havezathe lag, al eeuwenbuiten gebruik. De oude heuvel heeft echter de eeuwenoverleefd, terwijl de havezathe geheel van de aardbodemverdwenen is.

Een heuvel in een dalHet ca. 3 m hoge, met bomen en struiken begroeide Borg-barchien – de naam is zeker niet de oorspronkelijke – heefteen omvang van ongeveer 30 x 25 m; de hellingen zijn steilen de top is relatief vlak. Rondom de heuvel is een ruim 20 m brede depressie waarneembaar. Landschappelijk gezienligt hij in een breed beekdal, waarin nu nog slechts een smalbeekje stroomt, de Scheidgruppe. Dit stroompje ligt aan deoostkant van de heuvel. De motte ligt niet ver van de oudeweg Ruinen – Steenwijk.Historische informatie over de motte ontbreekt nagenoeg

geheel. We weten niet wie de bouwheer was en ook nietwie na hem de heuvel allemaal in handen hebben gehad. De namen Lichtenberch en Van Ansen zijn met het Borg-barchien in verband gebracht, waarbij de laatstgenoemdefamilie over de beste papieren lijkt te beschikken. Maar,zoals gezegd, zekerheid hierover ontbreekt ten enenmale.Archeologische vondsten zijn er in het verleden niet gedaan,althans niet voorzover bekend.

Het eerste onderzoekIn 1998 gaf de Provincie het archeologisch adviesbureauRAAP de opdracht om door middel van non-destructiefonderzoek nadere informatie over het Borgbarchien en zijndirecte omgeving te verzamelen. Er werden hoogtemetingenverricht, grondboringen gezet en weerstandsmetingen uit-gevoerd. Een van de conclusies van het onderzoek was datde (thans geheel opgevulde) gracht oorspronkelijk 17,5 tot25 m breed was en een maximale diepte van 2,4 m had.Omdat de vulling van de gracht bestaat uit beekafzettingen,concludeerde RAAP dat hij opgevuld moet zijn door deScheidgrupppe, die oorspronkelijk misschien langs de west-en noordzijde van de motte stroomde. Het is dan ook aan-nemelijk dat bij de bouw van de motte een deel van deScheidgruppe als gracht in gebruik is genomen en dat hetresterende deel van de gracht kunstmatig tot stand is gekomen.Aanwijzingen voor steenbouw op de heuvel werden nietaangetroffen, wat er vermoedelijk op duidt dat er van hout-bouw sprake zal zijn geweest (de veldkeien die op de topvan de heuvel zijn aangetroffen, zouden hooguit iets temaken kunnen hebben met de fundering van het veronder-stelde houten bouwwerk). Evenmin zijn er sporen van eenvoorburcht aangetroffen, zoals we die wel kennen van de 25 km naar het zuidoosten gelegen Klinkenberg (die voor-burcht stond bekend onder de naam ‘Keutershoogte’).

Graven in de grachtTijdens het onderzoek van RAAP werden slechts enkelelaatmiddeleeuwse scherfjes kogelpotaardewerk ontdekt. Omeen nog betere grip op de datering van het monument tekrijgen – en tevens inzicht in de conserveringstoestand vanhet in de grachtvullingen aanwezige organische materiaal –werden in het voorjaar van 2002 door de Rijksdienst voorhet Oudheidkundig Bodemonderzoek enkele sleuven door

Archeologie6

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

Een kijkje in eenvan de proef-sleuven door de gracht van het Borchbargien(2002)

de gracht gegraven. Deze proefsleuven bevestigden de conclusie van RAAP dat gracht en Scheidgruppe met elkaarin verbinding stonden. De opgraver neemt aan dat de heuvel is opgeworpen met materiaal dat vrijkwam bij hetgraven van de gracht en het verbreden en uitdiepen van hetbeekje. De motte zelf – zo leerde de inspectie van een aantaldoor schatgravers gegraven putjes in de top van de heuvel – is in twee fasen tot stand gekomen. De eerste fasebestaat uit een 2,5 m dik zand- en kleipakket, van fase tweezijn nog enkele tientallen centimeters over (hoeveel er vandie ophogingslaag verdwenen is, is niet bekend). Uit een vande putjes kwam nog een scherfje te voorschijn dat in de11de-12de eeuw gedateerd kan worden.De opgraver trof in de gracht voornamelijk hout aan: boom-stammen, takken, resten van beschoeiingen en zelfs con-structiehout, wellicht afkomstig van het bouwwerk dat ooitop de heuvel stond. Een verrassing was de ijzeren bijl diemet behulp van een metaaldetector in een kleilaag werdontdekt. De bijl heeft een bijna 30 cm lang blad, dat aan debovenkant afgerond en aan de onderkant recht is. Dankzij

het feit dat er nog hout in de huls zit, kon vastgesteld worden dat de bijlsteel uit iepenhout vervaardigd is, eenhoutsoort die uitermate geschikt is voor dit doel. Of het omeen kantrechtbijl of een gewone timmermansbijl gaat, is nietduidelijk, maar de opgraver vermoedt het laatste. Dit typebijl komt al voor in graven uit de vroege middeleeuwen.Afbeeldingen van dit soort bijlen vinden we ook in middel-eeuwse handschriften, zoals de uit het midden van de 11de eeuw stammende codex aureus van Echternach en hetvermaarde tapijt van Bayeux, dat rond 1070 vervaardigd is.Vermoedelijk dateert de bijl uit de gracht van het Borg-barchien uit dezelfde tijd als deze iconografische bronnen,met andere woorden uit de 11de eeuw.De informatie die door al deze onderzoeken vergaard is,leidt tot een aantal voorzichtige conclusies. Het ontbrekenvan een voorburcht en het spaarzame vondstmateriaal kunnen erop duiden dat de heuvel incidenteel bezet was,met andere woorden geen permanente woonfunctie had. De belangrijkste functie zal dan ook een defensieve geweestzijn, een plek waar de eigenaar zich kon verschansen in

Archeologie 7

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

< De ijzeren bijl uit de gracht van hetBorgbarchien. Datering:vermoedelijk 11de eeuw

Detail van het tapijt vanBayeux (ca. 1070).De afbeelding toontgevechtshandelingen die zich bij een motteafspelen >

geval van oorlogsdreiging. De eigenaar zal normaal eldersgewoond hebben. Op de heuvel heeft waarschijnlijk eenhouten toren of een houtskelettoren met vakwerkwandengestaan. Bouw en gebruik zullen zich in de 11de-12de eeuwhebben afgespeeld, maar ongetwijfeld niet de hele periodevan 200 jaar hebben beslaan. Hoe hoog de heuvel oorspronkelijk geweest is, is niet meerte achterhalen. Van de al vaker genoemde Klinkenberg isbekend dat hij ooit 6 m hoog was (en de voorburcht 5 m).Het is niet erg waarschijnlijk dat het Borgbarchien ooit eendergelijke hoogte heeft gehad.

Opknappen en beschermenNa het onderzoek resten nog twee belangrijke stappen endie worden in het najaar van 2002 gezet. Stap een is het‘opknappen’ van de heuvel, zodat hij beter zichtbaar zal zijn.De uitvoering hiervan ligt in handen van LandschapsbeheerDrenthe, de supervisie bij de provinciaal archeoloog en deStichting ‘Het Drentse Landschap’. De begroeiing op de topen de flanken – het gaat vooral om uitgegroeid hakhout van eik, berk, meidoorn en krent – zal sterk worden uitgedund. De zware beuk zal uiteraard gespaardblijven; wel zal deze boom, die een plakoksel heeft, preventief behandeld worden tegen het uitscheuren. Deboompjes die wel mogen verdwijnen, zullen uiteraard nietworden gerooid – omdat dan de heuveltop aangetast wordt– maar op maaiveldhoogte worden afgezaagd. Verder zullenalle ingravingen gedicht en de flanken van de heuvel gefatsoeneerd worden, waarbij voorzichtig met de bodem-vegetatie (Salomonszegel) omgesprongen zal worden. Hetgaat al met al om relatief bescheiden ingrepen. Wat beslistniet zal gebeuren is het (gedeeltelijk) uitgraven van de gracht

om deze beter zichtbaar te maken. De opgraving heeft aan-getoond dat de vulling zich direct onder de huidige bouw-voor bevindt en goed geconserveerde – dus wetenschappe-lijk waardevolle – organische resten bevat. Een logische vervolgstap is het wettelijk beschermen van hetmonument. Dat heeft geen gevolgen voor het normalebeheer van de heuvel en zijn directe omgeving, wel voor demogelijkheid om bepaalde ingrepen uit te voeren, zoals hetophogen of verlagen van het monument, het wijzigen vanhet grondwaterpeil en het dempen van depressies. Voor datsoort ingrepen is dan altijd toestemming van de minister vanOC&W vereist (en die kan uiteraard ook zijn goedkeuringonthouden). Aan het beschermingsvoorstel wordt nu doorde Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoekgewerkt. Het wordt pas definitief als ook GS van Drentheen B&W van Westerveld daarover positief geadviseerd hebben.Langs het zandpad dat ten westen van de motte loopt, zal eenbord worden geplaatst met informatie over het bijzonderemiddeleeuwse monument. Daarna is het nog een kwestievan goed beheer.

Terreinbeschrijving8

Arc

hief

HD

L

* Dr. W.A.B. van der Sanden is als provinciaalarcheoloog werkzaam bij Drents Plateau.

LiteratuurH.B.G. Schulte Lubberink 1999: Provincie Drenthe, de havezathe Rheebruggenen de motte Borgbarchien te Rheebruggen en de motte Klinkenberg te Gees; geofysischonderzoek, RAAP-rapport 406.J. van Doesburg 2002: Waarderend archeologisch onderzoek rond de motteBorgbarchien, Rheebruggen (gem. Westerveld) en de motte Klinkenberg te Gees(gem. Coevorden), conceptversie ROB -rapport.

Salomonszegel

• De eerste zandhoop ligt er nog niet of er zitten al oeverzwaluwen in. • De graafmachine is nog niet eens weg of kleine plevieren nemen luidkeels bezit van ’hun’ territorium. • In een grote nieuwe slenk, waarvan nog maar moet blijken of het water erin zal blijven staan worden

enkele weken na de aanleg al tiendoornige stekelbaarsjes gevangen. Raadselachtig waar ze zo snelvandaan komen.

• Zaden van heideplantjes, worden uit diepe slaap van vaak tientallen jaren gewekt. Sommige planten-soorten blijken tot dergelijke toverkunstjes in staat te zijn.

Het maken van nieuwe natuur betekent winst voor plant en dier. Maar u wint ook, want bij de PostcodeLoterij maakt u elke maand kans op duizenden prijzen. Als u meedoet aan de Postcode Loterij wint u duseigenlijk altijd. Pak die kans en geef zo de natuur en cultuur in Nederland extra steun.

Bel: 0900 - 300 1500 (35 cpm)

Met steun van de NationalePostcode Loterij heeft de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ ook dit jaar weerontzettend veel voor denatuur en cultuur in Drenthekunnen doen. Bijvoorbeelddoor nieuwe natuur temaken. Het is verbazing-wekkend om te zien hoeveerkrachtig de natuur aanhet werk gaat nadat hetgeronk van de bulldozer verdwenen is.

Natuur bloeit dankzij de

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

10 Excursie

Monteluccia en het massief van deMonte Sibillini. Een adembenemendmooi landschap en een mooie introductie voor het berglandschap van de Abruzzen.De Apennijnen is een 30 tot 170 miljoenjaar oud gebergte dat als een ruggen-graat loopt van Zuid-Italië tot aan dePo-vlakte. Het is vrijwel overal alsbergrug herkenbaar met in Midden-

met name door de vele Middeleeuwsestadjes als Perugia, Spello, Spoleto enAssisi. Vergeven van oude kerken ensteegjes met simpele, maar schilder-achtige huizen. Alles overgoten meteen Middeleeuws, christelijk sausje. Eenplek die de bezoeker van Umbrië zekerniet mag missen is de veelkleurige vlaktevan de Piano Grande. Met op de achtergrond het sprookjesachtige dorp

Italiëgangers trekken vaak naarToscane, wel eens het oudste cultuur-landschap van Europa genoemd.Gelukkig mag ook het aangrenzendeUmbrië zich verheugen in een toe-nemende belangstelling. Het is een watruigere boerenstreek met een bosrijkheuvelland waar steeds vaker wolvenen beren in doordringen. Ook in cultureel opzicht telt het gebied mee,

Arc

hief

HD

L

Reis door onbekend Italiaans natuurgebied

Italië roept vaak gedachten op over zaken als de Middellandse Zee, Romeinse ruïnes, Toscane en

heerlijk eten. Maar zelden realiseren we ons dat Italië ook beschikt over uitgestrekte oppervlakten oerna-

tuur in prachtige Nationale Parken. Met beren, wolven, lynxen, steenbokken en gemzen. Oernatuur zoals

men in Europa slechts op een paar plekken tegenkomt. Het Abruzzo Nationaal Park in Midden-Italië is

zo’n plek. En hoe kan men deze natuur beter leren kennen dan er doorheen te trekken.

E r i c v a n d e r B i l t *

Monte Lucia

11Interview

Italië indrukwekkende massieven vande Monte Sibillini, de Majella, GrandSasso en natuurlijk het AbruzzoNationaal Park. Hoewel de toppennauwelijks tot 2500 meter reiken,maakt het gebergte een woeste en rots-achtige indruk. De Abruzzen bestaanuit kalksteen dat overal sporen draagtvan de verwoestende werking van ijsen water. Hoewel het in Midden-Italiëligt kan er op de oosthellingen tot1700 millimeter regen per jaar vallen.Hierdoor zijn de lagere zones benedende 1800 meter onverwacht groen enweelderig en stromen er prachtigebergbeken en rivieren.

Het Abruzzo Nationaal ParkHet park ligt in het hart van Italië, zo’n 200 km ten oosten van Rome en150 km ten noorden van Napels. In1872, het stichtingsjaar van het Noord-Amerikaanse Yellowstone NationalPark als eerste in de wereld, werd in de Abruzzen een groot koninklijkjachtdomein gesticht. Bedoeld terbescherming van jachtwild, zoals gems,beer en wolf. Nog steeds vormt ditdomein het hart van het Nationale Park.Al in 1922 werden door particulierende eerste stappen gezet tot oprichtingvan een Nationaal Park, hiertoe aan-gezet door de gemeenschap van hetbergdorpje Opi. Dit initiatief werd eenpaar jaar later door de Italiaanse over-heid beloond met een officiële statusvan beschermd gebied. Vanaf het beginwas het beleid er niet alleen op gerichtom de natuur te behouden, maar tevensmoest de mens er er goed kunnenleven. Zowel in economische zin in-zake het gebruik van het landschap, als in recreatieve en educatieve zin.

De bekende spanning tussen ecologieen economie.

Groei De 500 ha, ingebracht door de gemeen-schap in het dorp Opi, is inmiddelsuitgegroeid tot een parkoppervlaktevan ruim 50.000 ha met daaromheennog een beschermingszone van ruim80.000 ha. Nergens mag gejaagd worden. Onder invloed van de slechteeconomische omstandigheden is eengroot deel van de bevolking in de 20e eeuw weggetrokken. Mede daar-door vormt dit minst bevolkte deel vanItalië het laatste toevluchtsoord voor deAbruzzen-gems, de Apennijnse wolf,de Lynx en de Bruine beer.Buiten de periode van 1958 tot 1969,toen er geen directie was en project-ontwikkelaars een 7500 ha groot deelvan het park nogal verminkt hebbendoor er lelijke hotels te bouwen enskihellingen aan te leggen, wordt hetpark op deskundige wijze bestuurd. Er werken zo’n 130 mensen, gesteunddoor 1000 vrijwilligers, die een onverwacht groot aantal informatie- en bezoekerscentra, onderzoeksstations,studiecentra, hutten en kantorenexploiteren. De begroting bedraagtzo’n 4 miljoen euro, maar de 2 miljoenbezoekers per jaar geven het gebiedeen veel forsere economische impuls.Ecotoerisme en plattelandstoerismevormen de grootste inkomstenbronvan de Abruzzen.

Rijk beukenbosHet Abruzzo Nationaal Park met haarbergen, weiden, bossen, meren enrivieren kent een rijke flora en fauna.Er zijn maar liefst 1970 soorten hogere

De Gemsenberg

In het schilderachtige dorp Civitella Alfedena zijn nog resten

van de pre-romeinse Italiaanse stammen de Marsi en de

Samnieten te vinden. Het ligt prachtig op een heuveltop,

met een weids uitzicht over het meer van Barrea waar de

rivier de Sangro in uitstroomt. Het dorp draait op eco-toerisme

en wordt momenteel helemaal gerestaureerd. Vanuit het

plaatsje vertrekken ’s ochtends begeleide excursies naar de

Gemzenberg. Duidelijk werd dat in het hele park de oude

op schapenhouderij gebaseerde economie verdwenen is.

Ook in de Abruzzen was sprake van transhumance (zie art.

over de Extremadure in kwartaalblad 30, juni 2001). Schapen

uit het hete zuiden werden vooral vanuit Foggia in het voor-

jaar naar de Abruzzen gedreven en keerden in de winter pas

weer terug naar de laagvlakte. De miljoenen schapen zijn er

niet meer en zullen ook niet meer terugkeren. Veel van de

weiden zullen dus uiteindelijk met bos begroeid raken en

weer tot wildernis worden.

Na enige uren klimmen geraakten we boven de boomgrens

op de top van de Gemzenberg. De naam was terecht want

het stikte er werkelijk van de Gemzen. Van schuwe moeders

met lammeren tot brutale mannetjes die brood uit onze

handen vraten. Vervolgens ging de klim naar een refugio of

berghut op de 2247 m hoge Monte Pedroso. Onderweg lagen

vele wolvendrollen, die het territorium van het plaatselijke

roedel afbakenden. In de refugio is de hele zomer een berg-

wacht aanwezig om stropen en ongewenste verstoring

tegen te gaan. Een onvergetelijke excursie. Met vele gemzen,

gentianen, crocussen en een onwaarschijnlijk zilverkleurig

beukenbos.

Arc

hief

HD

L

Gems

12

planten aangetroffen, waarvan sommigealleen in dit gebied groeien. In hetvoorjaar vormen de bos- en bergweideneen weelderige pracht met gentianen,irissen, orchideeën, crocussen en sleutelbloemen. Veruit de meest dominante vegetatie vormt het beuken-bos dat hier tot ca. 1800 m hoogte kangroeien. Er zijn verder zo’n 25 anderesoorten loofbomen aangetroffen. Hoogin de bergen zijn op een paar plaatsennog ijstijdrelicten te vinden, zoals deZwarte den en de Bergden. De kern vanhet park bestaat voor zo’n 60 procentuit beukenbos en voor zo’n 30 procentuit weiden.De grote betekenis van het park voorEuropa is gelegen in de aanwezigheidvan grote zoogdieren en vele vogel-soorten. Er zijn 300 broedvogelsoorten,waaronder Steenarend en Witrugspecht.Maar de grote zoogdieren maken tochde meeste indruk. Het symbool voorhet park is niet voor niets de Italiaansebruine beer, Ursus arctos marsicanus.Een kleine en veelal goedgehumeurdeondersoort van de Europese bruine beer. In het park leven momenteel

een kleine 100 exemplaren die even-wel maar zelden te zien zijn.Krabsporen aan bomen zijn de meestvoorkomende aanwijzing voor hun

Castrovalva

Bruine beer

Sulmona

Sulmona ligt iets ten noorden van het Abruzzo Nationaal

Park. Het is de geboorteplaats van Ovidius, de Romeinse

dichter die daar 43 jaar voor Chr. het levenslicht zag. De wat

stoffige benauwde stad is gelegen in een blakerend dal met

om zich heen imponerende bergmassieven. Pas bij Anversa,

een van die prachtige op heuveltoppen gelegen Italiaanse

dorpjes, wordt het mooi. Het Wereld Natuur Fonds heeft op

het einde van een kloof een bergstroompje gemaakt. Hier

wordt de bevolking door educatie en met puur genieten de

waarde van natuur en landschap bijgebracht.

Klimmend langs het stroompje in een

gloeiend hete kloof, beland je in het

minuscule dorpje Castrovalva. Schilder-

achtig gelegen op een heuveltop. Onder-

nemende dorpelingen bieden daar prachtige

erfgoedlogies aan. Het plattelandstoerisme

is één van de nieuwe en hoopgevende

vormen van economie voor de lokale

bevolking. In die zin zijn de ontwikkelingen

in Drenthe daar heel erg mee te vergelijken.

Grappig is dat er aan een muur in het

dorpje een litho uit 1930 hangt van de Nederlander Esscher.

Hij heeft toen al het landschap van Castrovalva en Anversa

prachtig vastgelegd.

Vanuit Castrovalva vertrekt een afwisselende tocht verder de

Abruzzen in. Na enige uren wandelen bereikten we een hoogte

van ca. 1500 meter. Het beukenbos was hier verdwenen. In

de diepte lag Scanno en links en rechts om ons heen de kale

toppen van de Monte Genzana en de Montagna Grande.

Een prachtig vergezicht. Via het deels door een lawine

verwoeste en verlaten Vechio Fratura en begeleid door

Vale gieren daalden we af naar Scanno. Weer een van die

prachtige Italiaanse bergdorpen met een wirwar van steegjes

en poorten. Vooral ’s avonds bruist het leven op straat.

Scanno leent zich, al ligt het nog net buiten de grenzen van

het Nationaal Park, uitstekend om er een paar dagen te blijven

en stevige bergwandelingen te maken. Wijzelf beklommen

de 2170 meter hoge Monte Genzana. Vanaf de kale top

heeft men een onovertroffen uitzicht over de verschillende

nabijgelegen bergmassieven van de Gran Sasso, Majella,

Monte Sibillini en het Abruzzo Nationaal Park.

Arc

hief

HD

L

foto

: Kla

us N

igge

/FN

Flora & fauna

Reisverslag

13Reisverslag

Arc

hief

HD

L

Oernatuur in de Abruzzen

aanwezigheid. De vrouwtjes wegenzo’n 125 kilo, de mannetjes kunnenzo’n 350 kilo worden. In het parkheeft men recent duizenden Wildeappels geplant. Zo hopen ze de dierenzoveel mogelijk binnen de grenzen tehouden.In 1913 waren er minder dan 20exemplaren van de Abruzzen-gemsover. Een mooie en donkerdergekleurde ondersoort van de Gems.Inmiddels zijn er nu zo’n 500 à 600 inhet park. Met succes worden er nogsteeds groepjes dieren uitgezet in deaanliggende berggebieden. Een echtsuccesverhaal dus. In het park werdenal in de zeventiger jaren met groot succes Ree en Edelhert uitgezet die nupopulaties van 500 à 600 dieren vormen.De aanwezigheid van prooidieren heeft

er mede toe geleid dat ook deApennijnse wolf, de Italiaanse onder-soort van de Grijze wolf, met zo’n 40 à50 dieren aanwezig is. Zo’n 10 procentvan de totale populatie. Naast deWilde kat is sinds 1993 ook de Lynxspontaan in het park teruggekeerd. Erzijn zo’n 10 exemplaren aanwezig. De meeste van deze zoogdieren houdener een heimelijke levensstijl in de beukenbossen op na en men moet zichzeer veel moeite getroosten om ze tezien te krijgen.

Europese oernatuurEen wandeltocht dwars door hetAbruzzo Nationaal Park is een feestvoor iedereen die van bergen, zon,natuur en cultuur houdt. Er is zoveelte zien en te beleven dat het wandelen

geen moment verveelt. Alleen de zonmaakt het soms zwaar. Het is prachtigom te zien dat de mensen van het parkop zo’n zorgvuldige manier onsEuropese erfgoed bewaken. En metverschrikkelijk veel visie, ook voor delange termijn. Men streeft er onom-wonden naar om de vele bergmassievenvan de Apennijnen allemaal de statusvan Nationaal Park te geven. Waar-door één van de grootste natuur-reservaten van Europa zou ontstaan.De primaire doelstelling is het ontwikkelen van een ongestoord bergecosysteem: vol met beren, wolven, gemzen, lynxen en arenden.Zo’n streven verdient onze steun.Door het te bezoeken kun je er op een hoogst aangename manier uitingaan geven.

* Drs. E.W.G. van der Bilt isdirecteur/rentmeester van Stichting‘Het Drentse Landschap’.

Literatuur

• Discovering the Abruzzo National Park1997 ATS Italia Editrice.

• Ontdek de jungle’s van Europa. WNF 2001,ISBN 90.215.999.88

Handige adressen

• Abruzzo Nationaal Park hoofdkantoorViale Tito Livio 12, 00136 Roma, tel. 06/35403331, fax 06/35403253

• SNP – wandelreizen, Postbus 1270, 6501 BG Nijmegen tel. 024-3277000, fax. 024-3277099, e-mail: info@snp.nl

< Sangro bij Villetta de Barrea

14

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

De KolgansG e e r t d e V r i e s *

Wie eenmaal grote groepen ganzen heeft gezien en gehoord,

wil elk jaar opnieuw dit typisch Nederlands schouwspel bewonderen.

Nergens in Europa zijn ’s winters zoveel ganzen bij elkaar te vinden.

Vooral de Kolgans komt veelvuldig voor. Deze overwinteraars zijn

de laatste jaren spectaculair gestegen. Werden er dertig jaar geleden

jaarlijks zo’n 40.000 geteld, nu zijn er ’s winters maar liefst een half

miljoen van deze wintergasten in ons land.

Kolganzen zijn trekvogels. Eindfebruari krijgen ze de kriebelsin hun buik. Ze verlangen naarde toendra’s in Rusland enSiberië, maar liefst 3000 kilo-meter hier vandaan. In dieperiode zijn de koude toendra’sveranderd in een oase met veelmals gras. Een ideale plek voorKolganzen om hun jongengroot te brengen. Als ‘onze’Kolganzen op de toendra’saankomen, is het gras soms nogbedekt met sneeuw. Dat geeftniet, want ze hebben in Nederland en tijdens de trek-tocht naar het noorden alzoveel gras gegeten dat ze ervet van zijn geworden. Dankzijdat vet kan het vrouwtje weleen maand op haar nest zitten zonder te eten. Zo blijven de eieren goed warm en wordenniet gauw geroofd door vijanden. De jongen moetenuitkomen op het moment dathet gras gaat groeien. Beginthet vrouwtje te vroeg metbroeden, dan is er nog nietgenoeg mals gras. De jongengaan dan dood van de honger.Later gaan broeden is ook geenoptie, want de jongen zijn dan

misschien niet op tijd vliegvlugom de ijzige poolwinter tekunnen ontvluchten.

Eeuwige trouwGanzen sluiten een huwelijkvoor het leven. Eenmaal aan-gekomen in het broedgebiedmoet er eerst worden gepaard.Soms moeten ze daarmee wachten tot er genoeg ijs is ontdooid. Ganzen kunnennamelijk alleen maar in hetwater paren. Het vrouwtjebouwt in haar eentje het nest.Ze legt 4 tot 6 eieren, die zehelemaal alleen uitbroedt. Dejongen worden door pa en masamen grootgebracht. In die tijdgaan de ouders ruien. Ganzenverliezen, net als eenden, inkorte tijd al hun vleugelveren.Ze kunnen dan een maand nietvliegen. Als alles mee zit zijn deouders en jongen tegelijk instaat om aan de lange reis naarNederland te beginnen.In kleine groepjes komen defamilies in ons land aan. Hetmerendeel arriveert in de loopvan december. De meesteKolganzen brengen de winterin Friesland door, maar we zien

Flora en fauna

15Flora en fauna

ze ook steeds vaker in Drenthe.Er verblijven hier tegenwoordigsoms wel 20.000 exemplaren.Ze zijn vooral te zien in deomgeving van het Leekstermeer,het Zuidlaardermeer en hetHunzegebied. De Kolganzen blijven meestal de hele winterin hetzelfde gebied. Bij lang-durige sneeuw trekken ze evennaar het zuiden van ons land.Zodra de dooi echter invalt,komen ze weer terug.

WoonwensenElk winterverblijf moet aan enkele eisen voldoen. Allereerstmoet er genoeg voedsel zijn inde vorm van kort gras. Verderverlangen ze een ongestoordemaaltijd en een goede nacht-rust. Daarom slapen Kolganzen

op het water, meestal op eenmeer. De slaapplaats mag nietverder dan zo’n 15 kilometervan het voedselgebied liggen.Kolganzen zijn echte graseters.Ze eten wel een halve kilo grasper dag. Driekwart van al hetvoedsel wordt binnen enkeleuren al weer uitgepoept. Gras isnamelijk moeilijk te verteren.Kolganzen eten dan ook graagkort en mals gras. Daarin zitmeer voedsel. Bovendien kunnen ze lang gras niet goednaar binnen werken. Probeermaar eens met je handen op jerug een bord spaghetti leeg teeten. In de winter grazen ganzen nietalleen om hun honger te stillen.Ze moeten met dat gras ookvetreserves aanleggen. Die vet-

reserves dienen als brandstofvoor de lange reis naar het hogenoorden. Bovendien heeft hetvrouwtje dat vet nodig omeieren te vormen. Het is eigen-lijk ongelooflijk dat het ei vaneen Kolgans op een Russischetoendra voornamelijk het product is van de Nederlandsebodem.

HerkenningVolwassen Kolganzen zijnonmiskenbaar te herkennen aanhun witte ‘kol’ en zwarte strepen op hun buik. JongeKolganzen missen dezekenmerken. Daarom wordenze ook vaak verward metGrauwe ganzen en Rietganzen.De Grauwe gans heeft echtereen opvallende dikke rode

* G.W. de Vries, onderwijsconsulent voor natuur- en milieu-educatie, is lid van het algemeen bestuur van ‘Het Drentse Landschap’.

Kolganzen sluiten eenhuwelijk voor het levenen hebben elkaar veel te vertellen

De Grauwe gansheeft een rodesnavel

De Rietgans heefteen donkere kop

snavel, terwijl de Rietgans eendonkere kop heeft. Bij hetbekijken van de wintergastenmoeten we er dus voor zorgendat ze hier ongestoord hun vet-reserves kunnen opbouwen.Hoe zwaarder de ganzen inSiberië en Rusland aankomen,hoe groter de kans op een goedbroedseizoen.

16

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

Aankopen

Het Oude Diep

In de achterliggende periode konden weer eengroot aantal bijzondere aan-kopen worden verricht.Eigenlijk is iedere aankoopbijzonder omdat bij iederperceel een eigen verhaalhoort. De meeste aankopenstaan niet op zichzelf, maarvaak gaat het om percelen dievan groot belang zijn voorde rest van het reservaat. Delegpuzzel wordt met iedereaankoop weer een stukjeverder ingevuld, waardooreen reservaat op den duur

één geheel gaat vormen.Dan kunnen eindelijk denoodzakelijke werkzaam-heden worden uitgevoerd,zoals bijvoorbeeld het aan-passen van de waterhuis-houding. Sommige aankopenworden pas gerealiseerd naeen lang onderhandelings-proces. Met de verkopersbestaan soms al meer dan 10 jaar contacten. Aankopenis een zaak van lange ademen wederzijds vertrouwentussen koper en verkoper.Wanneer een eigenaar wil

verkopen of grond wil ruilenmoet de Stichting ‘HetDrentse Landschap’ op datmoment slagvaardig kunnenhandelen. De lijst metnieuwste aankopen laat zienis dat op deze manier keerop keer essentiële stappenkunnen worden gezet omde Ecologische Hoofd-structuur in Drenthe in tevullen.

De aankopen uit de afgelopen periode:

Doldersummerveld5,65.45 ha. bouwland 0,43.48 ha. bos

Reestdal0,70.00 ha. grasland1,26.90 ha. bouwland

Oude Diep1,98.20 ha. grasland

Esbosjes Zuidwolde0,49.55 ha. bos

Hunzedal3,65.60 ha. grasland2,21.10 ha. bouwland2,86.07 ha. grasland en weg8,16.70 ha. bouwland

Heidenheim0,08.90 ha. veen

Bosgebied HollandscheVeld1,78.70 ha. grasland

Rheebruggen11,78.60 ha. bouwland1,02.34 ha. zandwegen

17

Natuurbeleidin Drenthe

Aankoopstoponderuit gehaaldHet proces van het lang-zamerhand realiseren vanbeheerbare reservaten isabrupt onderbroken toenhet Ministerie van Land-bouw, Natuurbeheer enVisserij eind septembervan de ene op de anderedag een aankoopstop voorgrondverwerving instelde.Dit betekende ook voor de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ dat alle aan-koop-onderhandelingenmoesten worden af-gebroken. Tot voor kortheeft de overheid, ookonder druk van de TweedeKamer steeds nadrukkelijklaten weten dat in 2018 deEcologische Hoofd-structuur (het samen-hangende geheel van allenatuurgebieden) gereali-seerd moest zijn. Een slag-vaardige samenwerkingtussen de Rijksoverheid,de provincies en de particuliere natuur-bescherming stond hierbijvoorop. Dat het Ministerievan LNV vervolgens, zonder enige vorm vanoverleg “de stekker uit hetstopcontact trekt” is door

de natuurbescherming dan ook vol onbegrip ontvangen. De aankoop-stop geldt tot aan heteinde van het jaar. Voorhet volgend jaar is reedsaangekondigd dat er zeerfors bezuinigd zal moetenworden, waarbij het aan-koopbudget gehalveerd is.De Minister heeft aan-gegeven dat hij natuur-beheer meer door boerenen particulieren wil latenuitvoeren. Dat zou positiefzijn wanneer op deze wijzenatuur- en landschaps-waarden in landbouw-gebieden worden ontwikkeld. Agrarischnatuurbeheer alsbezuinigingsmiddel voorde Ecologische Hoofd-structuur is evenwel eenvorm van boerenbedrog,zowel voor boeren alsnatuurbeschermers. Wanneer het Ministeriehaar voornemen om het aankoopbudget te halveren daadwerkelijk zaluitvoeren, zal ook hetbeleid voor de Drentsenatuur onderuit gehaaldworden. De Minister lijkt

daarbij geen oog te hebben voor de dagelijksepraktijk tussen boeren ennatuurbeschermers. Grond-eigenaren, wiens grondendoor de overheid zijn aan-gewezen als reservaat,mogen verwachten dathun grond gekocht wordtop het moment dat zijdaar aan toe zijn. InDrenthe is veel belang-stelling voor kavelruilen,maar weinig of geenbelangstelling voor agrarisch natuurbeheer.Agrarisch natuurbeheerwaarvoor de bijbehorendemiddelen ook nog eensontbreken. De Stichting‘Het Drentse Landschap’komt bij boeren in eenonmogelijke positie. Hetvertrouwen dat in jaren isopgebouwd kan niet ineen transactie eindigen.Een jarenlang proces wordtvan het ene op het anderemoment verbroken. Het versnipperde grondbezitin Drenthe vraagt zowelvoor de reservaten als debestaande natuurgebiedenom een adequaat aan-koopbeleid. De goede traditie in Drenthe omgezamenlijk kavelruilenuit te werken om zowel de natuur als landbouwontwikkelingsmogelijk-heden te bieden, wordtmet deze bezuinigingenvrijwel onmogelijk. Hetbeleid van de Provincieom via gebiedsgerichtbeleid kansen voor zowelnatuur als landbouw te

benutten, zoals b.v. in hetHunzedal, wordt zinlooswanneer de overheid haaraankoopverplichtingen nietop een betrouwbare wijzenakomt. Het realiserenvan gebiedsgericht beleidof de broodnodige ruimte bieden aan het water,wordt door het beleid vanhet gevallen kabinetonmogelijk gemaakt.Maar bovenal wordt meteen dergelijk natuurbeleidde afname en achteruit-gang van planten- en dier-soorten niet tegengegaan.Dat is schrijnend omdatook uit rapporten die inopdracht van de overheidworden gemaakt, zoals deNatuurbalans, blijkt datnatuurwaarden nog steedsachteruitgaan en dat alleenin natuurreservaten een positieve tendens waar-neembaar is.De Stichting ‘Het DrentseLandschap’ hoopt dat degezamenlijke provincies, de georganiseerde natuur-bescherming maar ook verontruste burgers en depolitieke partijen zullenhelpen te voorkomen dathet natuur- en landschaps-beleid door het volgendekabinet alsnog om zeepwordt geholpen.

Het waterwingebied Ruinerwold is 11,5 hectare groot en ligt ten oosten van het gelijknamige dorpje. Even ten zuiden van het terrein ligt het beekdal van het riviertjeWold Aa. In zo’n overgangsgebied kunnen zich bijzondere planten ontwikkelen die kenmerkend zijn voor beekdalen. Op de droge delen ziet u plantensoorten zoals de Echte witbol, Veldzuring en Kamgras,terwijl op de lagere delen Geknikte vossenstaart en Fioringras voorkomt. De Water-leiding Maatschappij Drenthe (WMD) stimuleert de bloemenrijkdom door een aantalkruiden terug te brengen zoals Fluitekruid, Nagelkruid, Grote pimpernel, Koninginne-kruid, Echte koekoeksbloem en Engelwortel.

BosDe bossen liggen op de zand-gronden en bestaan groten-deels uit eiken en beuken enop de nattere gedeelten zietu elzen en wilgen. In de toe-komst wil de WMD meer lichtin de bossen creëren doorselectief te kappen. Planten-soorten zoals Salomonszegel,Dalkruid en Wilde lijsterbeskunnen zich dan beter ontwikkelen. In deze bossenkunt u typische bosvogel-soorten tegenkomen, zoals deGrote bonte specht, Bosuil,Sperwer, Buizerd, Havik en dezaadetende vogelsoorten alsde Pimpelmees, Spreeuw ende Vink.

NestkastenVerspreid over het gehelewaterwingebied heeft deStichting VogelonderzoekNederland (SOVON) tachtignestkasten geplaatst. Elkeweek tellen en ringen vrij-willigers de vogels en hunjongen of eitjes. Zo is hier ooktoename van de Bontevliegenvanger vastgesteld.

IJskelderVrij bijzonder is de oude ijs-kelder die zich in dit gebiedbevindt. In deze ijskelder, een grote hut in het zandgegraven, bewaarde deboterfabriek de ijsblokkenvoor de koeling bij de boter-fabricage. Dit begon rond1900 en duurde tot de EersteWereldoorlog. Deze ijskeldervindt u aan de westzijde vande Koekangerweg.

SultansmeerDe veenplas is 2,5 meter diepen ligt in een laagte die ontstaan is door verstuivingvan zand aan het einde vande laatste ijstijd. De plas islater afgegraven voor de winning van veen en heeftooit als ijsbaan gediend. Hetis nu verpacht aan de vis-vereniging. Hierdoor en door

de diepte van 2,5 meter, is deontwikkeling van vegetatievrij beperkt. In het water ofop haar nest langs de randenkan de Watersnip, een enkeleAalscholver of de Knobbel-zwaan u nog verrassen tussen soorten als Kalmoes,Waterscheerling, Gele plompen Waterzuring.

WandelenDe WaterleidingmaatschappijDrenthe (WMD) deelt hetnatuurschoon in haar terreinen graag met u.Daarom zijn er diverse water-wingebieden toegankelijkvoor wandelaars. De water-wingebieden inclusief dewandelroutes staan tevensbeschreven op internetwww.wmd.nl

Waterwingebied Ruinerwold

Deze pagina wordt verzorgd door

NV Waterleidingmaatschappij Drenthe.

WandelrouteB e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l tEen eindje om met Het Drentse Landschap

Het Doldersummerveld

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

19

Er zijn in Drenthe nog maar een paar echt grote heidevelden over.

Het Doldersummerveld is er een van. Dat het veld er nog is, kun je bijna

toeval noemen. Toen de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ in 1967 het

ruim 400 hectare grote terrein wist aan te kopen, liepen er al brede af-

wateringssloten dwars over het veld om de ontginning voor te bereiden.

Zover is het echter gelukkig nooit gekomen. Sindsdien ontwikkelde het

Doldersummerveld zich in dertig jaar tijd tot een van de waardevolste

vochtige heidevelden van Nederland. De wandelroute langs het veld is

aangegeven met paaltjes met paarse koppen.

slenk waarlangs het overtollige water

van het Doldersummerveld richting

Vledder Aa afwaterde. Indertijd is de

Vledder Aa net als de meeste andere

Drentse beken rechtgetrokken. In het

Nationale Park proberen de natuur-

organisaties de beek zijn natuurlijke

loop zoveel mogelijk terug te geven.

Rechts van het pad ligt tussen de

boompjes een oorlogsmonument op de

plaats waar de bezetter in september

1944 zes jonge Nederlanders fusilleerde.

Als u een stukje langs het pad verder

loopt komt u bij de Vledder Aa.

Het paadje maakt een haakse

bocht naar links.

U steekt de weg over en

neemt het fietspad dat over het

Doldersummerveld loopt. U kunt

ook de zandweg rechts van het

fietspad nemen.

Lopend langs het Doldersummerveld zal

het u opvallen dat het veld geen vlak

terrein is. Zandruggen en laagtes wisselen

elkaar af. Met name op de nattere

stukken groeit nog veel Molinia. De

Stichting Het Drentse Landschap pakt

de vergrassing hier krachtig aan. Op

allerlei plaatsen langs het pad ziet u

stukken die tot op de bodem kaal

gemaaid zijn. Dit zogeheten diepmaaien

is een goede en relatief goedkope

1 Loop vanaf de Huenderhoeve

langs de weg richting Wateren.

Links van de weg ligt het Doldersummer-

veld van de Stichting Het Drentse

Landschap, rechts het Wapserveld van

Natuurmonumenten. Het zijn twee grote

heidecomplexen die deel uitmaken van

het Nationaal Park Drents-Friese Wold.

Om de vergrassing door met name het

Pijpenstrootje (in het Latijn Molinia) en

bosopslag tegen te gaan, worden beide

velden begraasd door schapen en

runderen. In totaal is er zo’n 500 hectare

omrasterd. Vanuit de schaapskooi naast

de Huenderhoeve gaat de scheper vrij-

wel dagelijks met zijn kudde Drentse

heideschapen het veld op. Hun belang-

rijkste taak is het om het gras tussen de

heidepollen weg te eten. Aan de

hoeveelheden Pijpenstrootje die u met

name aan het begin van de wandeling

zult zien, merkt u dat de kudde van

scheper Homan zich de komende jaren

niet hoeft te vervelen...

Na ± 200 m. rechtsaf.

U gaat linksaf over het

gemaaide paadje en komt langs

de brug.

De brug is in 2002 aangelegd in het

kader van de plannen om het beekdal

van de Vledder Aa te herstellen. Op

deze plaats lag in vroeger tijden een

Het Doldersummerveld

1

2

3

4

5

foto

: Jan

win

ters

foto

: Gee

rt d

e V

ries

© T

opog

rafis

che

Die

nst

Emm

en

2

1

4

3

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Gentiaanblauwtje

Start

methode gebleken om de heide nieuwe

kansen te geven. Ook worden regel-

matig stukken geplagd.

Het pad over de hei lijkt regelrecht naar

de horizon te lopen. Hier proeft u nog

de sensatie van de ruimte en ‘leegte’ van

de heidevelden die tot in de twintigste

eeuw een groot deel van Drenthe

bedekten. De meeste Drentse hei werd

toen ontgonnen tot landbouwgrond en

productiebos. Ook een belangrijk deel

van het veld hier is lange tijd met bos

bedekt geweest. Aan het eind van het

pad ziet u nog een paar overblijvers.

Hier en daar steken nog stobben van

omgehakte bomen boven de grond uit.

In totaal heeft de Stichting Het Drentse

Landschap in de loop van de jaren zo’n

tachtig hectare bos van het Dolder-

summerveld afgehaald.

Aan het eind van het veld

gaat u linksaf. Hier ook weer

heeft u de keuze de zandweg te

nemen of het fietspad ernaast.

Het pad draagt de fraaie naam Jongkindt

Conincklaan. Het is genoemd naar de

landbouwkundige C.J.M. Jongkindt

Coninck die in 1859 werd benoemd tot

directeur van de ‘vrije koloniën’ der

Maatschappij van Weldadigheid. Later

zou hij de eerste directeur van de

Rijkslandbouwschool in Wageningen

worden. Reeds in de tijd van Jongkindt

Coninck was de Maatschappij vanuit

Frederiksoord actief om grote delen van

Zuidwest-Drenthe te ontginnen. Ook

het Doldersummerveld werd indertijd

door de Maatschappij van Weldadigheid

aangekocht met de bedoeling om het te

ontginnen.

In de jaren zestig van de twintigste eeuw

sloeg in Nederland de stemming om ten

gunste van de natuurbescherming. Zo

werd in 1964 het beroemde kroonbesluit

van kracht dat het voortaan verbood

om woeste grond te ontginnen. Het

besluit haalde een streep door de plannen

van de Maatschappij met het Dolder-

summerveld en de Stichting Het Drentse

Landschap kreeg de kans het veld te

kopen. In de jaren daarna is ook de

Maatschappij van Weldadigheid zich zelf

gaan ontwikkelen tot een organisatie

die natuur en natuurontwikkeling hoog

in het vaandel heeft.

Na een paar honderd meter

neemt u het bospad rechtsaf.

Het bos in het voormalig stuifzand-

gebied waar het pad door loopt, heeft

zich in de loop van de tijd kunnen

ontwikkelen tot een ‘Drents bos’ met

vele eiken, berken en elzen. Door een

aantal jaren consequent te dunnen,

kregen soorten die zich op de Drentse

bodem thuis voelen, voldoende licht,

ruimte en voedsel om zich te

ontwikkelen ten koste van de aan-

geplante soorten. Een bos als dit maakt

het de beheerder gemakkelijk, want hier

hoef je zelf nauwelijks meer iets te doen.

Aan het eind van het bospad

gaat u linksaf het fietspad op.

Op de zes-sprong neemt u

schuin linksaf het bospad dat de

rand van het bos en het veld gaat

volgen. Eenmaal op het veld

versmalt het pad tot een

konijnenpaadje.

De Stichting Het Drentse Landschap

heeft ervoor gezorgd dat het op het

Doldersummerveld steeds natter kon

worden en dat de vergrassing op grote

delen van het veld werd teruggedrongen.

In 1982, 1992 en 2002 heeft de

stichting de vegetatie van het veld

nauwkeurig in kaart laten brengen. Uit

de opeenvolgende onderzoeken bleek

dat de afgelopen twintig jaar de

oorspronkelijke dophei- en struikhei-

vegetaties de kans hadden gekregen om

zich weer voluit te ontwikkelen. Zo is

het Doldersummerveld op dit moment

een van de soortenrijkste vochtige heide-

velden van Drenthe. Uit het laatste

Het Doldersummerveld

weg, neem dan tussen de punten4 en 5 en tussen 5 en 8 het fiets-pad, blijf bij 8 het fietspad volgenen ga vanaf punt 12 rechtdoor viaDoldersum terug naar het start-punt.

Honden Niet toegestaan van-wege de schapen en runderen.

Openbaar vervoer Arriva-buslijn Oosterwolde-Steenwijknemen en op de halte Kerkweg inBoyl uitstappen. Daarna is het via de Doldersummerwegongeveer 4 km lopen naar punt 12 in de route.

7

8

9

Arc

hief

HD

L

foto

: Gee

rt d

e V

ries

Startpunt Aan de Huenderwegligt vanuit Doldersum aan derechterkant en vanuit Waterenlinks op huisnummer 1 deHuenderhoeve. Auto parkeren opde grote parkeerplaats bij hetinformatiepaneel.

Lengte route 7 km

Benodigde tijd 21/2 uur

Begaanbaarheid paden Door-gaans goed te belopen. De routeis op de volgende manier ookmet een rolstoel via verhardewegen te volgen: blijf tussen depunten 1 en 4 op de Huender-

RegenwulpSituatie A˚ 1850

Dophei

6

boerderij op het Doldersummerveld.

Er zouden meer volgen was het plan,

maar – zoals eerder gezegd – daar is het

nooit van gekomen.

De Stichting Het Drentse Landschap is

tegenwoordig eigenaar van de Sophia-

hoeve en heeft hem in gebruik als

beheersboerderij. De bedrijfsvoering is

zo goed mogelijk afgestemd op het

natuurbeheer. Op het land wordt na-

genoeg alleen ‘ouderwetse’ mest van de

eigen dieren gebruikt. Het graan dat

wordt verbouwd, wordt net als gras en

het hooi voor een groot deel ’s winters

weer opgevoerd aan het vee. Net zoals

dat vroeger in het oude Drentse

boerenbedrijf gebeurde.

Ga vóór de Huenderweg

linksaf. Blijf aan deze kant van

de sloot. Het pad brengt u na

een paar honderd meter door een

bosje langs het raster terug naar

het startpunt.

onderzoek bleek dat op het veld maar

liefst 20 in Nederland zeer zeldzame

plantensoorten voorkomen, de zo-

geheten Rode Lijst-soorten. Opvallend

zijn onder andere Beenbreek, Ronde en

Kleine zonnedauw, Moeraswolfsklauw,

Witte snavelbies en Klokjesgentiaan die

op dit moment massaal op het Dolder-

summerveld voorkomen.

Op een hoge zandkop gaat

de route rechtsaf. Rechtdoor

ligt het afgesloten deel van

het Doldersummerveld.

Als u goed naar de bomen rechts van

het pad kijkt, ziet u dat de stammen tot

op vijf, zes meter van de grond zwart

zijn. Dit is het gevolg van een grote

brand die in 1980 een belangrijk deel

van het bos op het Doldersummerveld

in de as legde en daarmee ongevraagd

een belangrijke bijdrage leverde aan de

ontwikkeling van het Doldersummerveld.

Het instrument van het platbranden van

de heide werd vroeger ook al door de

schepers toegepast om de heide te

verjongen. Waarbij echter de grond

met de as wordt bemest waardoor het

Pijpenstrootje een voorsprong kreeg

op de heideplanten die niets van de

bemesting moeten hebben. Een maat-

regel dus die de schapen eerder ten

goede kwam dan het heideveld.

Ca. 100 m. voorbij de bosrand

slaat u linksaf door het grove

dennenbos. Bij de kijktoren

rechtsaf.

Tijdens een excursie naar het Poolse

Nationale Park Biebrza zagen de mensen

van de Stichting Het Drentse Landschap

een kijktoren staan die door zijn een-

voud in constructie en het gebruik van

natuurlijke materialen bij wijze van

spreken opvallend onopvallend was.

Ze maakten foto’s, namen de maten zo

goed mogelijk op en gingen op zoek

naar sponsors om de toren van Biebrza

te laten nabouwen aan de rand van het

Doldersummerveld.

Bovenop de toren heeft u op ongeveer

dertien meter hoogte een fantastisch

uitzicht over het veld.

Neem het fietspad linksaf.

U steekt de weg over en volgt

het fietspad langs de Boylerstraat

linksaf richting Doldersum.

Voorbij het weiland links van

de weg, steekt u linksaf de straat

over en volgt u de zandweg.

(Als u inmiddels zin heeft om

even wat uit te rusten en te

drinken, zou u kunnen doorlopen

naar Doldersum).

Het zandpad maakt een

scherpe bocht naar rechts richting

Sophiahoeve.

De Sophiahoeve werd in 1922 door de

Maatschappij van Weldadigheid

gebouwd als de eerste ontginnings-

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’ (december 2002)

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD Assen – Postadres: Postbus 83 - 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52 – e-mail: mail@drentslandschap.nl

Beenbreek: geluk bij een ongelukOp het Doldersummerveld groeit een voor Nederlandse begrippen buitengewoon zeldzaam plantje met de intrigerende

naam Beenbreek. De wetenschappelijke naam is voluit Narthecium ossifragum. Het Latijnse woord ‘os’ betekent

been en het werkwoord ‘frango’ staat voor breken: ook in het Latijn Beenbreek dus. mHet oude verhaal wil dat de

plant een giftige stof bevat die ervoor zorgt dat runderen en schapen die de plant veelvuldig eten, gemakkelijk hun

poten zouden breken. Waarschijnlijk zegt dat breken van de poten echter meer over het verzwikken en wegzakken

in het natte, zompige milieu waar Beenbreek zich het beste thuis voelt. Voor een natuurorganisatie is het feit dat

een plant als Beenbreek weer ergens voet aan de grond krijgt, een bewijs dat het met je beheer de goede kant

opgaat. Hoewel er altijd ook factoren een rol spelen waar een beheerder maar heel weinig invloed op heeft. Zo stelt

Beenbreek niet alleen hoge eisen aan de hoeveelheid grondwater, maar ook aan de specifieke kwaliteit ervan.

Op sommige plekken op het Doldersummerveld groeit Beenbreek tegenwoordig weer zo talrijk dat hij de heide hier

en daar in juli met zijn bloemen goudgeel kleurt. In de herfst na de bloei verandert die kleur in oranjebruin.

Het Doldersummerveld

foto

: Gee

rt d

e V

ries

foto

: Jan

Win

ters

12

13

14

15

10

11

16

Stond de tijd soms maar even stil. Dan zouden de gebouwen, de mensen en de gewoonten uit eerdere

tijden langer bij ons blijven. Vanuit deze gedachte restaureerde de Stichting ‘Het Drentse Landschap’

enkele jaren geleden de oude schaapherderswoning van Westerbork. Het verhaal van de mensen die er

woonden en leefden is inmiddels ook vastgelegd.

23Documentaire

De scheper, zijn schapen en het schepershuis

H e s t e r P o s t m a e n D a n i ë l N i j e n h u i s *

Door weer en wind met een kudde schapen over de heide-velden dwalen. Urenlang niemand in de buurt om even eenpraatje mee te maken. Dat is het beroep van een schaap-herder. Tegenwoordig komt het beroep niet veel meervoor, maar aan het begin van de vorige eeuw liepen over deDrentse heide veel schaapherders rond. Veel dorpen haddenhun eigen schaapherder. Vooral de mest was belangrijk omde arme Drentse zandgronden vruchtbaar te kunnen maken.De herder haalde ’s morgens de schapen op bij de boeren inhet dorp om ze mee het veld in te nemen. Aan het eind vande dag werden de schapen weer teruggebracht. Het beroepvan schaapherder stond niet in hoog aanzien, en was zekerook geen vetpot. Veel schaapherders beschikten niet eensover eigen woonruimte. Ze woonden vaak bij de boerenwaarvoor ze werkten. Anderen hadden wel een eigen huis,maar zaten als kostganger bij de boeren van wie ze de schapen verzorgden, aan tafel. Zij kregen dan hun loon uit-betaald in de maaltijden die daar op tafel gezet werden. Schaapherders die zelf een paar schapen hadden, verdiendenwat extra met de inkomsten die de wol van de schapenopleverde. Sommigen werkten erbij in allerlei baantjes. De schaapherders die trouwden en een gezin stichtten, hadden vaak moeite om de eindjes aan elkaar te knopen.Maar de meesten bleven vrijgezel. Een mooi voorbeeld isherder Hendrik Noordhuis uit Westerbork.

‘Armeluistraat’De familie Noordhuis heeft decennialang aan de Pieterberg-weg in Westerbork gewoond, toen de ‘armeluistraat’ van hetdorp. De Pieterbergweg ligt een beetje afgelegen in hetdorp. De bewoners van de buurt vormden vroeger eenhechte gemeenschap. Evert Noordhuis was landarbeider,

schaapherder en bokhouder. Maar in het dorp stond hijvooral bekend als schoorsteenveger. Evert en zijn vrouwFennegien kregen acht kinderen, waarvan twee op jongeleeftijd zijn overleden. De familie Noordhuis heeft hun huisvolgens een oud volksrecht rond 1910 aan de Pieterbergweggebouwd. Dit recht hield in dat men, vaak met hulp vanburen en vrienden, in één nacht een eenvoudige woningbouwde. Het verhaal gaat dat wanneer er voor het kriekenvan de dag rook uit de schoorsteen kwam, het huisje mochtblijven staan. In het geval van de familie Noordhuis was de

Arc

hief

HD

L

Arc

hief

HD

L

24 Cultuur

manier kon hij in zijn inkomen voorzien en hoefde hijbovendien zijn grote liefde, de kudde Schoonebeker schapen, niet op te geven. De kudde werd niet meer onder-gebracht in de hokken bij de woning van Noordhuis aan dePieterbergweg, maar aan de Zuidbrink in Westerbork. Hierzouden de schapen tot 1977 blijven. In dat jaar bouwde degemeente een nieuwe schaapskooi aan de Pieterbergweg,schuin tegenover het oude ‘schepershuisje’. In deze kooi zijntegenwoordig de werkschuur en het rayonkantoor van deStichting ‘Het Drentse Landschap’ gevestigd.

EigenwijsBekenden van Hendrik schetsen hem als een grimmige,eigenwijze man, die leefde voor zijn schapen. Hij dulddeweinig tegenspraak en had alles over voor zijn dieren.Noordhuis had daardoor vaak conflicten met de gemeente,die hij te laconiek vond in de zorg voor de dieren.Noordhuis wilde meer hooi en meer zorg voor ‘zijn’ dieren.Ook stond hij erop dat de kudde raszuiver werd gehouden.De gemeente bracht andere rammen bij de kudde, maarNoordhuis saboteerde door de rammen van het andere raszakken om te binden. Zo kon geen enkel schaap drachtigworden van deze rammen. Later bleek dat dankzij dezeeigenwijze actie het Schoonebeker ras is behouden. Dekudde van Westerbork was de laatste kudde in Nederlanddie uit deze typische heideschapen bestond. De helft van de Westerborker kudde kwam in 1981 in hetbezit van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. Op hetHijkerveld vormden ze het begin van een nieuwe schaaps-kudde. In 1988 verhuisde de andere helft naar Orvelte.Dankzij een gericht fokprogramma zijn er gelukkig op ditmoment weer zo’n duizend schapen van dit bijzondere ras!Net als hun voorouders doet ook de jongste generatieSchoonebekers haar uiterste best om de natuur kort te houden. Dat maakt ze onmisbaar in het Drentse landschap!

Nieuwe herderDe Schoonebeker schapen veranderden in 1977 niet alleenvan adres, zij kregen ook een nieuwe herder. HendrikNoordhuis ging met vervroegd pensioen. Een hartaanval hadhem getroffen en zijn gezondheid stond het zware werk opde heide niet meer toe. Noordhuis werd opgevolgd door deWesterborker Gerrit Jan Huisman, die zelf opgroeide in de

grond onder de woning in handen van de boermarke en dusgemeenschappelijk bezit. Niemand kon het gezin en hunhuisje, dat gebouwd was van leem, zoden en hout, ietsmaken. Het huisje had lage muren en kleine ramen.Binnenin was er één grote ruimte met een lemen vloer.

Vrijgezelle broersHendrik en Evert waren twee kinderen van Evert enFennegien Noordhuis. Toen Hendrik 11 jaar was, werd zijn vader ziek. Hendrik werd van de ene op de andere daguit de klas gehaald om met de schapen de heide op te gaan.Zijn vader overleed kort daarna. Na de dood van hun moeder, jaren later, bleef de vrijgezelle Hendrik samen metzijn jongere broer Evert in het huisje aan de Pieterbergwegwonen. Door de jaren heen hebben de broers het huisjeopgeknapt. Het huisje had al vroeg stenen muren gekregen,maar een fundering heeft het huisje nooit gekend. Vanaf dePieterbergweg ging Hendrik elke dag met zijn kudde, vaninmiddels ongeveer 150 Schoonebeker schapen, naar deBoekweitenplas en het Scharreveld. Zijn broer Evert werkteondertussen in loondienst bij verschillende bedrijven. Vanhet inkomen van Evert konden de beide broers in hunonderhoud voorzien. De kudde schapen leverde weinig op.

Vaste dienstHet vroege overlijden van zijn zachtaardige broer Evert in1962, was voor Hendrik een zware klap. Uit pure armoedebesloot Hendrik zijn kudde Schoonebeker schapen van dehand te doen. De gemeente Westerbork zag de toeristischewaarde van het bijzondere Schoonebeker ras in en nam dekudde schapen van Noordhuis over. Hendrik kwam nu alsschaapherder in vaste dienst van de gemeente. Op deze

Arc

hief

HD

L

25

buurt van de Pieterbergweg. Als kleine jongen stond hij toete kijken wanneer Hendrik Noordhuis met zijn schapenterug kwam van de heide. Net als Noordhuis is Gerrit JanHuisman een grote liefhebber van het Schoonebeker schaapmet de grote kromme neus en de dikke staart. Het is eenkrachtig en eigenwijs schaap, en de herder die er voor staatmoet karakter hebben om de schapen aan te kunnen.Helemaal afscheid nemen van ‘zijn schapen’ kon Noordhuistrouwens niet. Na zijn pensioen vergezelde Hendrik denieuwe schaapherder vaak op zijn tochten met de kudde enhielp hem soms met de verzorging van de beesten. HendrikNoordhuis overleed in 1984 op 66 jarige leeftijd.

HerbouwIn 1996 kwam de grond van het schepershuisje in handenvan de gemeente Westerbork. De gemeente wilde het huisjein verband met een bestemmingsplan voor een nieuwbouwwijk slopen. Het oude schepershuisje moest wijken voor eenverbreding in de weg. Een protestactie van de plaatselijkebevolking onder aanvoering van mevrouw Jeltje Koerts,maakte de Stichting ‘Het Drentse Landschap’ enthousiastvoor de geschiedenis van het huisje. Met financiële steunvan de voormalige gemeente Westerbork en het VSB Fondskon het huisje na afbraak opnieuw worden opgebouwd,enkele meters verder aan de overkant van de weg. Het huisje wordt nu door de Stichting ‘Het Drentse Landschap’beheerd en verhuurd als vakantiewoning. De kuddeSchoonebeker schapen graast inmiddels sinds enige jaren inde velden bij Orvelte, het Hijkerveld en Doldersummerveld.De laatste twee genoemde kuddes worden beheerd en verzorgd door de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

* H. Postma is studente geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze heeft tijdens haar stage voor de Stichting ‘Het Drentse Landschap’historisch onderzoek gedaan naar het schepershuisje* D. Nijenhuis is filmmaker en directeur van het bureau Beeldtaal in Deventer.

Jaar van de Boerderij 2003

2003 is het jaar van de boerderij. Dit is

de aanleiding voor de Stichting ‘Het

Drentse Landschap’ om extra aandacht

te besteden aan het schepershuisje van

Westerbork, immers ook agrarisch erf-

goed. Historica Hester Postma heeft voor

de Stichting ‘Het Drentse Landschap’

onderzoek gedaan naar het schepers-

huisje, de herder en zijn schapen.

Op basis van dit onderzoek regisseerde

Daniël Nijenhuis van Beeldtaal Film-

makers een documentairefilm over het

huisje, de legendarische bewoner ervan,

Hendrik Noordhuis, en zijn schapen,

het zeldzame Schoonebeker ras. De film

geeft aan de hand van het leven van de

schaapherder een mooi beeld van de

leefomstandigheden in Westerbork in

het begin en het midden van de vorige

eeuw en de sociale context in die tijd.

Dorpsgenoten, familie en een oude

collega-schaapsherder vertellen over

hun herinneringen aan de herder, zijn

schepershuis en aan het leven toen.

Sonja van der Meer verzorgt namens

de Stichting ‘Het Drentse Landschap’

de eindredactie van de film. De film

zal vanaf april 2003 te zien zijn in het

bezoekerscentrum van de Stichting

‘Het Drentse Landschap’ en Staats-

bosbeheer in Orvelte.

26 Flora en fauna

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Blauwe reigerJ o a n D . D . H o f m a n *

Urenlang bewegingloos. Aan slootkant of riet-

zoom. Plots schiet de ingetrokken hals naar voren

en boort de lange snavel het water in. Een niets-

vermoedend visje of kikkertje is de klos. Al die

tijd opperste concentratie. Met priemende blik

die niets ontgaat. Iedereen herkent in deze

beschrijving wellicht de Blauwe reiger.

Een gespecialiseerde visser dus? Ja ennee. ’t Is maar wat er voorhanden is. Invisrijke gebieden staat vis hoog op hetmenu, maar ook landbeestjes wordengretig gepakt. Zijn voorkeur voor watin het water leeft, roept bij menselijkevissers nog altijd het beeld op van eengeduchte concurrent. Eeuwenlang isde Blauwe reiger om die reden fanatiekbejaagd. Inmiddels weten we dat de Blauwereiger in het algemeen kleine visjesvangt; stekelbaarsjes en ander klein spuldat voor vissers niet interessant is. Al met al verorbert een reiger per dagongeveer 350 gram en daarvan bestaatslechts gemiddeld een derde uit vis.Het hoofdvoedsel wordt gevormddoor muizen, mollen, insecten en water verder over de grond scharrelt. Jeziet vaak een reiger behoedzaam doorhet land stappen. Met lange passen eneen uitgestrekte hals. Spiedend naaralles wat voor hem eetbaar is. Onverteerbare haren van zoogdierenen schildjes van insecten worden alsonbruikbaar restant uitgebraakt.Daaruit valt redelijk te reconstruerenwat er behalve vis nog meer geconsumeerd is. In de braakballenblijken vissen met graat en schub verdwenen.

Situatie in DrentheZoals het reigers betaamt, houden ookde Drentse zich voornamelijk op ingebieden met open water. Hun broed-kolonies liggen nabij beekdalen of delaagveengebieden. Vanuit de nestplaatszoeken ze hun voedsel binnen 10 kilometer, al gaan ze ook wel naarvoedselrijke gebieden die wat verderliggen. Verspreid over Drenthe broeden ze op ongeveer 30 plaatsen.

Soms alleen of met enkelen, hier endaar zijn grotere kolonies. Al met alligt de totale broedpopulatie rond de 400 paren.

WinterleedDe reigerstand krijgt af en toe eengevoelige tik van een strenge winter.Bij stevige vorst en een flink paksneeuw is voedsel moeilijk bereikbaar.Je ziet ze dan vaak met meerdere langsde rand van een wak staan. De hals S-vormig ingetrokken, de kop tussende schouderbladen. Gewoon hongerigen kleumend. En als het wat langduurt, overleven vele reigers het niet.In het volgende voorjaar kan debroedvogelstand meer dan gehalveerdzijn. Op termijn valt de schade welmee, want na 3 jaar is de populatieweer ongeveer op het oude niveau.Het was de grote sterfte in de wintervan 1963 die er toe heeft geleid dat de Blauwe reiger in ons land alsbeschermde soort is aangewezen.Voordien werd de soort al eeuwenbejaagd vanwege de vermeende schadelijkheid en om zijn veren. Na het jachtverbod van 1963 is depopulatie snel gegroeid.Reigers die in noordelijke strekenbroeden, zijn zich kennelijk bewustvan het gevaar dat daar voor hendreigt. Zij trekken tijdig voor de vrieskou invalt naar warmere over-winteringsgebieden.

KoloniebroedersVan gezelligheid moeten reigers nietveel hebben. In een goed voedsel-gebied kun je er wel meerdere bijeenaantreffen, maar ze gaan allemaal huneigen gang. Alleen als er nageslacht

27

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: JPe

ter

Ven

ema

Winterleed

Flora en fauna

geproduceerd moet worden, hebben zeoog voor soortgenoten. Uitgangspuntis dat er voldoende voedselaanbod ineen gebied is om de jongen groot tekunnen brengen. En daar wordt daneen geschikte plaats voor een nestgezocht. Meestal in een hoge, stevigeboom, soms laag in rietvelden. Datmeerdere reigers dan een voorkeurvoor hetzelfde bosje hebben, verklaartde kolonievorming. Zo’n kolonie blijftom die reden vaak tientallen jaren opdezelfde plaats.De kans is overigens klein dat eenmannetje hetzelfde nest kan betrekken,waaraan hij het vorige jaar gebouwdheeft. De eersten die al in februari dekolonie bevolken, hebben de eerstekeus. Zij pikken de beste nesten in.Laatkomers moeten het met bouw-vallen doen of helemaal opnieuwbeginnen. Het nest is een groot takkenplatform.Een mannetje bouwt altijd verder,waarbij hij rustig takken van naburigenesten pikt. Een oud nest kan zo eengigantische takkenmassa worden. Zo’n takkenmassa biedt ook mogelijk-heden voor andere dieren. Huismus,Koolmees, Spreeuw en Kauwtje bij-voorbeeld zijn regelmatig ongevraagdeonderhuurders.

Trouwen en scheidenHeeft een mannetje zijn woonplaatsbepaald, dan is het zaak een vrouwtjete versieren. Staand op zijn nest probeert hij zwaaiend met lang-gestrekte hals en lokgeluidjes de aan-dacht van een vrouwtje te trekken.Zijn uiterlijk tijdelijk verfraaid doorlange kuif- en borstveren en de oranjegekleurde snavel. Reageert een vrouwtje positief, vaak door wattakken aan te dragen, dan is de basisvoor paarvorming gelegd. Het broedenen het voeren van de jongen doen zesamen. Maar die samenwerking eindigtzodra de jongen uitvliegen. Het gezinvalt dan volledig uiteen. Pa, ma en dekinderen gaan elk hun weg. Volgendjaar gaat pa het weer proberen. Meestalop een ander nest en met een nieuwetijdelijke partner.

PoederdonsReigers beschikken over een speciaaltoiletartikel. Niet om zich op te tutten,maar om het verenpak waterafstotendte houden. Op de borst en aan de flanken hebben ze een plek waar veertjes zitten die bij aanraking als poeder uiteenvallen. Met de snavelwrijft een reiger dit poeder regelmatigover zijn veren. Voor het inwrijven en

verdelen van het poeder gebruikt hijeen poetsklauw, een soort kammetjedat aan zijn middelste teen zit.

Al met al een fraaie en bijzonderevogel. Indrukwekkend vliegend metlome vleugelslag. Af en toe een rauwekreet slakend die de stilte van een winteravond benadrukt.

* Drs. J.D.D.Hofman is bestuursliden redacteur van de Stichting ‘Het Drentse Landschap.

28

KortwegBerichten

foto

: Ger

rie B

roos

Roerdomp

Kremboong 21

Het bosreservaat Kremboong is samen met acht andereNederlandse bosgebieden geselecteerd als strikt bos-reservaat. Dit zijn reservatenwaar in het geheel geenbeheersinspanningen wordenverricht. In eerste instantie isdeze toekenning bedoeld om eenwetenschappelijk experiment tekunnen uitvoeren en te bestuderen wat er met denatuurwaarden van zo’n bosgebeurt. Recentelijk is de paddestoelenflora van het bosonder de loep genomen. Eenonderzoek dat uitgevoerd isonder de vlag van Alterra. Uithet onderzoek bleek dat hetbos een zeer soortenrijke paddestoelenflora kent metzeven rode lijstsoorten. Er werden in totaal maar liefst135 soorten vastgesteld.

Hijkerveld 10

Het informatiecentrumHijkerveld is qua ruwbouwinmiddels opgeleverd. Dankzijeen genereuze subsidie vanuitde Europese Unie (Plattelands-ontwikkelingsplan) kon hetcentrum gebouwd worden.Het ontwerp is van het architectenbureau B+O teRheebruggen. De bouw was inde vertrouwde handen van defa. Poortman uit DeBloemberg. Het Prins BernhardCultuur Fonds heeft € 10.000,– ter beschikkinggesteld om de inrichting terealiseren. Mede met steun vande Nationale Postcode Loterijwordt nu gewerkt aan deinrichting van het gebouwtje.Dank gaat uit naar genoemdeinstanties voor hun steun.

• DiependalVan de heer Broos ontvingenwe een foto van een Roerdompdie hij gemaakt had vanuit devogelkijkhut. Roerdompenleven meestal verborgen inrietland waar ze jagen op kikkers en vissen. Ze lijken eenvoorkeur te hebben voorpaling. Met een beetje geluk isvanuit de vogelkijkhut waar tenemen hoe de dieren hunprooi naar binnen werken.Deze doorgaans erg schuwereigerachtigen naderen de hutregelmatig tot op enkelemeters.

Vlees van het landschapDe Stichting ‘Het Drentse Landschap’

heeft nog pakketten gehakt van

5 kg beschikbaar. Een gehaktpakket

kost € 28,–. U kunt vanaf 6 januari op

werkdagen tussen 9.00 en 12.00 uuruw bestelling telefonisch aan het

rentambt doorgeven, (0592) 31 35 52.

Alle vragen worden behandeld in

volgorde van binnenkomst en zolangde voorraad strekt.

Het gehakt dient op woensdag 22 januari tussen 16.00 en 17.00 uur

te worden afgehaald bij ABZ,Annerweg 35 te Anloo.

ASSEN

EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL

6

1022

7

7

2132

26

34

34

29Berichten

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Hondstong 6

Het natuurontwikkelings-project aan de rand van ditbeekdalreservaat, dat in 1996werd afgerond, ontwikkelt zichvoorspoedig. In de diversenieuwe natte laagten is ditvoorjaar vastgesteld dat deHeikikkers zich voortplanten.Het uiterst zeldzaam gewordenplantje Dwergvlas dat al vrijspoedig na de oplevering tevoorschijn kwam, heeft zichfors weten uit te breiden. Erstaan miljoenen planten. Ookvloog er dit jaar een IJsvogelrond.

Reestdal 7

Dit najaar is het boomkikker-project ter hoogte vanRabbinge afgerond. Er zijndertien nieuwe poelen aan-gelegd. De constructie van depoelen is optimaal afgestemdop de eisen die Boomkikkers eraan stellen. Dit betekent dat zeeen relatief groot wateropper-vlak en een geringe diepte hebben. Op deze manier kunnen ze in het voorjaar optimaal verwarmd wordendoor de zon. Boomkikkers zijnechte warmteliefhebbers. Ookis er veel aandacht besteed aanhet verbeteren van het land-biotoop.

Doldersummerveld 22

Onze vaste slangenmonitoordersde heer Walpot en mevrouwVerver kwamen op hun reptielenroute in hetDoldersummerveld voor heteerst een Gladde slang tegen.Ook werd er een exemplaarwaargenomen tijdens de vegetatiekartering door onzemedewerker mevrouw H. Heinemeijer. OmdatGladde slangen zich maarmoeilijk laten observeren isnauwelijks bekend hoe het metdeze zeldzame dieren is gesteld.In samenwerking met Natuur-monumenten en diverse vrij-willigers zullen de inventarisatiesin dit gebied de komende jarengeïntensiveerd worden.Mogelijk draagt dit bij aan eenbeter inzicht in het reilen enzeilen van de populatiesAdders, Ringslangen, Gladdeslangen en Hazelwormen bin-nen het Doldersummer- en hetaangrenzende Wapserveld.Inmiddels is de reconstructievan de Huenderweg ver gevorderd en heeft een prachti-ge nieuwe weg opgeleverd.Hier kunnen straks schapen enSchotse hooglanders samen methet verkeer overheen trekken.Als kritische kanttekening moet

gesteld worden dat de bermslo-ten van de nieuwe weg veel tefors zijn aangelegd waardoordeze als een soort drainage vanhet vochtige heideveld gaan werken. De Stichting ‘HetDrentse Landschap’ zal zich,met steun van het WaterschapReest en Wieden en Natuur-monumenten, inzetten omdeze bermsloot weer ondieperte maken.

Gladde slang

30 Berichten

Nolderveld 26

Het Nolderveld is één van deterreintjes die de laatste jarenregelmatig en vrij uitgebreidgeïnventariseerd is op planten.Groot was dan ook de verbazingdat onze “Rabbinge-boer”Gerrit Schuurhuis met demededeling kwam dat erKlokjesgentianen groeiden. In het hart van het terrein bleken 8 pollen met in totaal12 bloemen tussen het gras naarboven te steken. Prachtigeigenwijs blauw. Alsof ze zeggen wilden “Je zag onsnooit, maar we waren er lekker wel”.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Jan

Win

ters

Hunzedal 34

Ondanks de grote tegenslag dieook het Hunzeproject zalondervinden van het kabinets-besluit om veel minder grondvoor natuur aan te kopen, vonden er toch weer veelzaken doorgang. Ondermeerwas er op 25 september in deSprookjeshof een voorlichtings-avond van de gemeenteTynaarlo over het projectZuidoevers. In dit projectwerkt de gemeente samen metde Stichting ‘Het DrentseLandschap’ om de nieuwbouwin De Groeve te combinerenmet nieuwe natuur en recreatie.Met name de huidige gebruikersvan de vakantiehuisjes en decamping voelden zich in hunbelangen bedreigd. Het lijktbelangrijk met deze belang-hebbenden nader in gesprek tegaan, waarbij vooral de kansenduidelijk in beeld moeten worden gebracht.

Het onderwijsproject krijgt nugeleidelijk meer vorm. Naasteen bijdrage van de Gemeente

Tynaarlo heeft het VSB-Fondsbesloten mee te helpen om denatuur bij de bewoners van hetHunzedal onder de aandacht tebrengen. Met een bedrag vanmaar liefst € 29.000,–. De Stichting ‘Het DrentseLandschap’ is het VSB-Fondszeer dankbaar hiervoor.

Op 25 september gooiden leer-lingen van de openbare basis-school Triangel uit Nieuw-Annerveen zelf meegebrachtestenen in het water van deHunze. Dit gebeurde natuurlijkniet zomaar. Om te zorgen dathet water het natuurgebiedinstroomt, is in de Ooster-moersche Vaart een drempelgelegd bestaande uit meer dan300.000 kilo stenen. DeStichting ‘Het Drentse Land-schap’ wil graag de plaatselijkebevolking betrekken bij haarplannen voor het Hunzedal.Daarom heeft ze aan de leer-lingen van de Triangel gevraagdhun ‘steentje bij te dragen’. Terplaatse werd aan de kinderen

uitgelegd waarom het belang-rijk is om de Hunze haar vrij-heid weer terug te geven.

Door het aanleggen van dedrempel kon op 5 novemberdoor alle betrokkenen bij ditproces de Hunze-meanders inhet Annermoeras bij Spijker-boor worden open gegraven.Alhoewel de eindopleveringvan dit aansprekende projectADE (Annermoeras, DuunscheLanden, Elzenmaat), formeelpas in de loop van 2003 plaats-vindt, wilden we nu alvast onzewaardering uitspreken aan onzepartners door even stil te staanbij dit moment. VlakbijSpijkerboor is een prachtig natnatuurgebied ontstaan met veelleuke recreatiemogelijkheden.

Op de website van de Stichting‘Het Drentse Landschap’ vindtu meer achtergrondinformatieover het Hunzeproject:www.drentslandschap.nl.

Zwanen in het Annermoeras

Kleine vuurvlinder

31Berichtenfo

to: J

oop

van

de M

erbe

l

Boerenveensche plassen + Oude Diep 32

In samenwerking met het IVN Hoogeveen en Land-schapsbeheer Drenthe is meteen groep vrijwilligers handma-tig geplagd rond een groeiplaats van Klokjes-gentianen. De betreffende plekwas de laatste jaren nogal vergrast waardoor de gentianenmoeite kregen om zich terplaatse uit te zaaien.Gentianenzaad kiemt het besteop open plekjes in de vegetatie. Helaas kon de Roodhalsfuut ditjaar niet als broedvogel wordenopgetekend. Wel werd voorhet eerst de Waterral als broed-vogel geregistreerd, direct mettwee territoria. Ook deRoerdomp was dit jaar weervan de partij.

De jaarlijkse broedvogel-inventarisatie door mevrouwSchimmel in het gebiedZuidmaten wees uit dat er indit nieuw ingerichte natuur-gebied 53 vogelsoorten broeden.Ook werden de vlinders geïnventariseerd. Hiervan bleken er maar liefst 26 soortenrond te vliegen. Hierbij zijnnogal wat soorten die karakteristiek zijn voor gevarieerd en bloemrijk gras-land zoals Hooibeestje, Kleinvuurvlindertje, Argusvlinder en Groot dikkopje. Het gebiedis opmerkelijk rijk aan Icarus-blauwtjes.

Bestuurssamenstelling per 30 september 2002

Dagelijks Bestuur(leden zijn tevens lid van het Algemeen Bestuur)

Mevrouw A.D. Rensen-Oosting, Emmen (voorzitter)Ing. M. Verhagen, Smilde (secretaris)Mr. D. Hoorn, Oosterhesselen (penningmeester)Mr. O.W.E. Berg, AssenDrs. J.D.D. Hofman, TynaarloS. van der Veen, Vries

Algemeen BestuurJ.R. Beuker, AssenMevrouw drs. J.N. Bottema-Mac Gillavry, YdeA.H. Bruins Slot, RuinerwoldMr. F. Dohle, MeppelS.W.G. Groenendaal, AssenJ.L.A. van Hagen, ZuidwoldeDrs. B.J.S. Helming, SteenbergenDr. ir. D.H. Keuning, BorgerMevrouw B.M. van Mil, GasselternijveenH.A. Moorlag, HoogeveenProf. dr. ir. R. Rabbinge, BalkbrugR.H. van der Sleen, GroningenR.H.J. Staal, DalenG.W. de Vries, AssenDrs. B.S. Wilpstra, Zuidlaren

Ere-ledenMevrouw M.H. Hollema-Eikenberg, Rolde Prof. dr. H.Tj. Waterbolk, Haren

De heer dr. J.N.H. Elerie is in mei afgetreden. Hij is tien jaar lid geweest van het DagelijksBestuur. De stichting is hem dankbaar voorzijn betrokkenheid en inbreng in deze jaren.

Klokjesgentiaan

32 Berichten

Drentse Dassen doen het goed

De vereniging Das en Boom heeft in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur-beheer en Visserij onderzoek verricht naar de ontwikkeling van de dassenstand in Nederland.Recent werd het verslag van de periode 1995-2000 gepresenteerd. In die periode is de landelijke verspreiding van de Das toegenomen met ruim 29%. Op landelijk niveau lijkt diteen bemoedigende ontwikkeling hoewel het er voor de Das in sommige delen van Nederlandnog verre van rooskleurig uit ziet. Met de Drentse Dassen gaat het echter bijzonder goed.Er werd een groeipercentage van maar liefst 75% vastgesteld. Vooral in Midden-Drentheheeft de groei goed doorgezet. Ook binnen de terreinen van de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ is het aantal dassenburchten de laatste jaren stevig toegenomen. De in 1998uitgezette Dassen bij Wijster hebben hier een bescheiden maar succesvolle bijdrage aangeleverd. Destijds werden er 18 dieren uitgezet. Hiervan werden er al vrij vlot twee terug-gemeld als verkeersslachtoffer. Naar alle waarschijnlijkheid hebben de overige dieren hetweten te redden. Momenteel bevinden zich rond de uitzetlocatie drie grote dassenburchten,waar regelmatig jongen worden geboren. Ook zijn er ondertussen drie nieuwe dassen-burchten ontstaan op enkele kilometers rond de uitzetlocatie. Twee hiervan zitten ookweer op terreinen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’. De dassenpopulatie in het Reestdal lijkt volgens het onderzoek van Das en Boom nietgegroeid te zijn. Op zich hoeft dit geen verontrustende constatering te zijn omdat metname aan de Drentse kant vrijwel alle geschikte leefgebied ondertussen al bewoond is. In zo’n geval stabiliseert het aantal Dassen zich doordat de dieren in staat zijn het aantalgeboortes binnen het familieterritorium te beperken. Het Reestdal zit ondertussengewoon aardig vol. Toch heeft er naar onze eigen inschatting nog wel wat groei plaats-gevonden. We vinden er af en toe nog nieuwe burchten bij in onze terreinen. Dit komtechter in het onderzoek van Das en Boom niet uit de verf omdat hierbij vooral het aantalbewoonde kilometerhokken geteld wordt. De aantallen burchten en Dassen per kilometer-hok is de laatste jaren nog wel iets toegenomen maar dit wordt niet geregistreerd. Zorg-wekkend is wel dat de uitbreiding naar het noorden nog altijd niet goed van de grond lijktte komen. De combinatie A-28 en Hoogeveensche vaart lijkt ondanks diverse tunnels enaanpassingen van de steile oevers nog altijd lastig te nemen voor Dassen. Heel af en toewordt er al wel een dier waargenomen aan de andere kant van de vaart. Maar een fraaieveelbelovende dassenburcht is hier nog steeds niet gevonden. Daarentegen lijken de Reest-dassen liever oostwaarts te trekken. Wie goed kijkt kan hun sporen aantreffen in het bos-gebied rond Hollandsche Veld. Ook zit er nu alweer enkele jaren een dassenfamilie in hethoogveenreservaat Dalerpeel. In het Drents Friese Wold lijken de Dassen ook begonnen te zijn aan een comeback. Ook hier bevinden zich nu enkele permanent bewoonde dassenburchten.

Nog meer kosten besparenU kunt de Stichting ‘Het

Drentse Landschap’ nog meer

steunen door uw jaarlijkse

bijdrage automatisch door

ons te laten incasseren. De

kosten van het verzenden van

de acceptgiro’s alsmede de

hieraan verbonden

administratie- en bankkosten

zijn niet gering. Daarom

hebben we met een aantal

banken afspraken gemaakt

over automatische incasso.

Om hier gebruik van te

maken hebben we uiteraard

uw toestemming nodig. Dat

kunt u doen door de bij-

gevoegde machtigingskaart

in te vullen en op te sturen.

Voordelen van het auto-

matisch afschrijven zijn:

• U vergeet nooit te betalen

• U bespaart uzelf en ons

kosten van steeds terug-

kerende betalingen.

Indien u besluit over te gaan

tot automatische incasso,

dan kunt u:

• Het afgeschreven bedrag

tot een maand na af-

schrijving terug laten

boeken door uw bank-

of girokantoor

• De machtiging te allen

tijde intrekken.

Alvast heel hartelijk dank

voor uw extra steun!

foto

: V. t

e Pl

ate,

Das

& B

oom

33

Aanbieding voor begunstigersLange tijd heeft een groep vrijwilligersgewerkt aan een wandeling langsonbekende paden door het Reestdal op de grens van Drenthe en Overijssel.Op dit moment wordt de laatste handgelegd aan een fraai routeboekje waar-mee u de Loop van de Reest in tienetappes kunt lopen. Het boekje is eengezamenlijk project van het LandschapOverijssel en de Stichting ‘Het DrentseLandschap’.

De Loop van de Reest is ruim 100 kilo-meter lang en dat betekent etappes vanongeveer 10 kilometer. De route begintbij het station in Meppel en eindigt inHoogeveen bij het station. Onderwegpasseert u de Reest maar liefst veertienkeer! Het routeboekje bevat behalveroutebeschrijvingen en duidelijke route-kaartjes ook een schat aan informatieover de Reest en de natuur en de cultuurhistorie van het Reestdal. Ook leest u over het werk van hetLandschap Overijssel en de Stichting‘Het Drentse Landschap’ die samenongeveer de helft van alle gronden inhet Reestdal bezitten. Het ruim honderd pagina’s tellende boekje is uitgevoerdmet een spiraalrug en gedrukt op papierdat tegen een stootje kan, waardoorhet onderweg uitstekend hanteerbaar is.

Het project ‘Loop van de Reest’ is mede mogelijk gemaakt dankzij bij-dragen van het VSB Fonds, de ANWB,het Essent Fonds, de gemeente De Wolden en enkele particulieren.

De Loop van de Reest verschijnt in februari. Voor de begunstigers van hetLandschap Overijssel en de Stichting‘Het Drentse Landschap’ geldt tot 15 januari een speciale voorintekenprijsvan € 9,– (excl. € 2,50 verzendkosten)in plaats van € 11,–. Voor bestellingkunt u gebruikmaken van de bon eldersin het blad. Zodra het boekje verschijnt,krijgt u het thuisgestuurd.

Lange wandeling langs de Reest

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Gee

rt d

e V

ries

34 Berichten

Diversen

• Nieuwe begunstigersIn de afgelopen periode heeftde Stichting ‘Het Drentse Land-schap’ weer een groot aantalnieuwe begunstigers kunnenbegroeten. Door diverse wervingsacties hebben zichruim 400 begunstigers aan-gemeld. We zijn blij dat onzeachterban nog steeds groeit.Vooral in een tijd dat de Rijks-overheid minder betrouwbaarwordt als het gaat om natuur-beleid, is het goed te constaterendat de samenleving het behoudvan natuur en cultuur welbelangrijk vindt. Inmiddels zijn er maar liefst elfduizendbegunstigers die het werk van de Stichting steunen.

• Drentse Boerderijen GidsOp 10 september werden destatuten getekend van deopnieuw opgerichte StichtingDrentse Boerderijen. Ruim eenjaar geleden werd deze Stichtingdoor gebrek aan steun op-geheven. Gezien het belangvan de boerderij in het Drentselandschap en de grote bedreigingen die deze monumenten boven het hoofdhangen, is deze Stichting onderde hoede van de Stichting ‘HetDrentse Landschap’ opnieuwopgericht. Bestuursleden vande Stichting ‘Het Drentse Land-schap’ vormen het bestuur, terwijl onze werkorganisatiehaar ter beschikking staat. Bijde opheffing van de vorigeboerderijen stichting heeft deStichting ‘Het Drentse Land-

schap’ toegezegd haar nalaten-schap onder een zo breedmogelijk publiek onder de aan-dacht te brengen. Daar willenwe in voorzien door eenDrentse Boerderijengids uit tegeven. Waarin men alles kanvinden over de geschiedenis,verschijningsvorm maar zekerook een juiste omgang metdeze monumenten door devele particuliere bewoners dieaan hun panden gehecht zijn.Met genoegen kunnen wemeedelen dat de ProvincieDrenthe € 20.000,– aan ditproject bijdraagt. Daarnaast stelthet VSB Fonds € 15.000,– terbeschikking en het PrinsBernhard Cultuur Fonds € 5.000,–. Veel dank daarvoor.Het boek zal eind 2003 hetlicht zien.

• Statenverkiezingen:natuur als inzetDe enorme aanslag die hetdemissionaire kabinet CDA,LPF, VVD op het bestaandenatuur- en landschapsbeleidpleegt, maakt het belang vanhet Provinciale beleid op ditpunt duidelijk. In maart zijn erStatenverkiezingen. Een goedmoment om eens stil te staanbij de inzet die elke partijpleegt om een goed natuur-beleid ook voor de nabije toe-komst gestalte te geven.Hoewel er nu nog maar eenpaar conceptverkiezings-programma’s bekend zijn, valthet op hoe defensief de partijenzich opstellen. Gelukkig wilmen over het algemeen de realisering van de EcologischeHoofdstructuur niet ter discussie stellen. Wel moet hetgoedkoper, moeten de ambitiesbijgesteld of moeten de boerende natuur gaan beheren die zijooit hebben laten verdwijnen.Hoewel onze zorg groot is, kande Stichting ‘Het Drentse Land-schap’ zich niet voorstellen datde verschillende politieke partijen zich niet bewust zijnvan het belang van ons prachtigelandschap voor wonen, werkenen recreëren. Terwijl ookmeervoudig ruimtegebruik alsnatuur, waterberging, recreatie-gebied, waterwingebied toch indeze tijd van integraliteit moetaanspreken. De Stichting ‘HetDrentse Landschap’ hoopt datde Drentse kiezer met zijn ofhaar stem duidelijk maakt hoezeer zij hecht aan eenmooie en groene provincie.

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

De Larijweg,Ruinerwold

35Het Drense Landschap

Diversen

• Stichting LemferdingeAl vanaf eind 15e eeuw is deHavesathe Lemferdinge teEelde, ook wel Ther Borghgenoemd, uit geschriftenbekend. Na een bewogengeschiedenis is het enigedecennia geleden doormevrouw Bähler-Boerma aande dorpsgemeenschap vanEelde geschonken. DeStichting Lemferdinge onderbezielend voorzitterschap vanmevr. G. Arends heeft zichbekwaam ingespannen om hetpand te restaureren en van eentoegesneden gebruik te voor-zien. Momenteel zijn ongeveer25 vrijwilligers verantwoorde-lijk voor het houden van een galerie, ze onderhouden detuin en helpen daarnaast bij hetgebruik van het goed als trouw-en evenementenlocatie. Eengeweldige prestatie die echterveel tijd en inzet vergt. Medeomdat deze Stichting vanmening was dat alleen een professionele organisatie in staatzou zijn om hun hoogste terealiseren doel, het restaurerenvan het gehele complex, heeftzij de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ gevraagd de verantwoordelijkheid over tenemen. Op 23 september vonder op Lemferdinge een feestelijkegebeurtenis plaats, waarbij deStichting Lemferdinge hetvoorgaande via een statuten-wijziging heeft vastgelegd.Tijdens deze bijeenkomst konden alle betrokkenen vande Stichting ‘Het DrentseLandschap’ en de StichtingLemferdinge kennis met elkaarmaken. Vanaf 1 januari 2003

foto

: Nic

olet

te W

ever

gaat de nieuwe situatie in. DeStichting ‘Het Drentse Land-schap’ is bestuur en vrijwilligersvan de Stichting Lemferdingezeer dankbaar voor het in onsgestelde vertrouwen. Gezamen-lijk zullen we proberen de luisterrijke geschiedenis vanLemferdinge met nog meerglans toekomst te geven.

• Cursussen in het DrentsArchief Als de bladeren van de bomenvallen en de avonden langerworden, breekt het cursus-seizoen weer aan. Het DrentsArchief heeft een aantal zeerinteressante cursussen. Bijvoor-beeld voor degenen die in degeschiedenis van Drenthe zijngeïnteresseerd of zij die nieuws-gierig zijn naar hun stamboom.De cursussen zijn opgezet samenmet de Drentse HistorischeVereniging en de ProvinciaalHistoricus.Een korte cursus (een modulevan twee lessen) die erg veelbelangstellenden trekt, is decursus ‘Beginnende stamboom-onderzoeker’. Een andere kortecursus is een module waarinwordt geleerd hoe je archief-bronnen kun gebruiken om delevensomstandigheden vanvoorouders te ontdekken.Handig is ook de cursus ‘Oudschrift voor beginners’, waarinmen leert oude handschriften teontcijferen. De module‘Onroerend goed’ is interessantals u de bewoningsgeschiedenisvan huizen, erven of grond wiltuitzoeken. Ook bijvoorbeeldvan het oude huis waarin uwoont.

Niet alleen leerzaam voorDrenten, maar zeker ook voornieuwkomers in Drenthe, is deserie hoorcolleges Inleiding op deDrentse Geschiedenis. Een zeven-tal experts vertelt in acht lessende hele geschiedenis vanDrenthe in vogelvlucht, vanafde prehistorie tot heden.

Belangstellenden moeten zichhaasten, want de inschrijvings-termijn begint te verstrijken.De cursusfolder is aan te vragenbij het Drents Archief: tel. 0592 313523 of via e-mail:info@drentsarchief.org. Hierinstaan alle cursussen en wordtuitgelegd hoe u zich kunt aan-melden.

Voor meer informatie:Jan Bos, stafmedewerker PR en Communicatietelefoonnummer 0592 - 313523 ofjan.bos@drentsarchief.org

• Wand EmmenDe Stichting ‘Het DrentseLandschap’ heeft van de vast-goedgroep Van den Bos eenviertal etalages aangebodengekregen in Emmen. De etalagesbevinden zich in het nieuwewinkelcentrum en zijn nogbeschikbaar voor verhuur. Insamenwerking met Roel vanden Bruelle van JBF MultiMedia Communicatie uitGroningen heeft de illustratorNicolette Wever prachtige collages van foto’s voor de ruiten ontworpen. Een zeerludieke wijze van sponsoringwaar de Stichting ‘Het DrentseLandschap’ uiteraard geweldigblij mee is.

36 Het Drense Landschap

• VrijwilligersavondTijdens de Week van het Land-schap is ook de jaarlijksebijeenkomst voor vrijwilligersgehouden. Ruim 80 vrijwilligerstogen op deze avond naarSpijkerboor om daar het natuur-ontwikkelingsproject Anner-moeras te aanschouwen. Naeen stevige wandeling volgdeeen gezellig etentje in Cafe ’t Keerpunt. De Stichting ‘HetDrentse Landschap’ is erg verheugd dat de groep vrij-willigers steeds hechter wordt.Een en ander heeft te makenmet het feit dat er steeds vaker inprojectgroepen wordt gewerkt.Met veel enthousiasme helpenze mee met tientallen activiteitenvan de Stichting.

• Nieuw handboekIn het voorjaar van 2003 verschijnt er een nieuw hand-boek van de Stichting ‘HetDrentse Landschap’. In 1997verscheen het eerste handboek.De oplage was toen 12 duizendexemplaren. Sindsdien hebbener 5 herdrukken plaatsgevonden.Totaal zijn er 23.500 boekengedrukt. Niet alleen de begunstigers waarderen hethandboek zeer, maar ook bijbezoekers van Drenthe is heteen geliefd naslagwerk.In het nieuwe handboek zal,naast aandacht voor natuur enlandschap, ook heel nadrukkelijkworden ingegaan op de rol diede Stichting ‘Het Drentse Land-schap’ heeft als hoeder van hetculturele erfgoed in Drenthe.Tevens zal er in het handboekaandacht zijn voor anderenatuurterreinen die in Drentheliggen en zullen cultureel interessante activiteiten naderbelicht worden.

• NatuurgidsencursussenIn Drenthe starten volgend jaartwee natuurgidsencursussen dietot doel hebben om mensenkennis en vaardigheden op hetgebied van natuur- en milieu-educatie bij te brengen. Zoalsbekend, hebben de meeste gidsen van de Stichting ‘HetDrentse Landschap’ een IVN-opleiding genoten. De cursus-sen zijn bedoeld voor mensendie het leuk vinden om iets metanderen in of met de natuur tedoen. Specifieke voorkennis isniet nodig, maar interesse enbelangstelling voor de natuur isuiteraard wel een voorwaarde.De IVN-afdelingen Zuidlaren,Eelde/Paterswolde en Vrieshebben gezamenlijk een cursusontwikkeld waarin het Drentselandschap een belangrijke rolspeelt. De cursus start mediojanuari en wordt gegeven in De Veenhorst in Midlaren. Decursus duurt anderhalf jaar. Voormeer informatie kunt u zichwenden tot Ineke Boland, tele-foonnummer (050) 40 61 640.De natuurgidsencursus van hetIVN Westerveld wordt gehouden in ‘Oens Huus’ inWapse. Naast twee lesavonden,zal er ook elke maand eenexcursie naar een natuurterreinworden verzorgd. Voor meerinformatie kunt u contact op-nemen met P.C. Beunder, tele-foonnummer (0521) 55 11 66 ofivnwesterveld@hotmail.com.

Natuurgids Jan Schuindergeeft uitleg

foto

: Gee

rt d

e V

ries

37

Traog bij aovend

slingert e hen ’t onbekende,

hen ’t èende zunder èend

en stille

gao ik langs zien pad

de ieuwigheid löp met mij op,

op wegen die e kent

en èendigheid

giet in mien heufd tekeer

het locht van steerns

lokt de schaden

de nacht kröp uut het zachte locht

bijtieden

blef e in het schemer hangen,

en döt e even of e draolt

o, traogheid, kunst do ieuwig duren

Klaas Koops

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

Agenda

Algemeen

Vogelkijkhut DiependalDe vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalve als het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is er op zondagenmeestal een vogelkenner aanwezig, die u graaghet een en ander vertelt over het vogelleven opde vloeivelden. De hut is te bereiken door vanafhet Oranjekanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in te slaan. Een en ander is metborden aangegeven. Wie dubbel wil genietenmoet een verrekijker meenemen!

Schaapskudde HijkerveldDe kudde vertrekt met de herder om 09.30 uurnaar de heide en komt om 16.30 uur terug bij dekooi. De schaapskooi is te bereiken vanaf hetdorp Hijken via de Leemdijk. Vanaf het dorp isde route aangegeven met bordjes.

Informatiecentra

De Blinkerd Vamweg te Wijster

• Open het gehele seizoen van 10.00 tot zonsondergang

’t Ende in de StapelStapelerweg 20, 7957 NB De Wijk

Openingstijden:

• Van 1 november tot en met 31 maart alleen op zondag van 11.00-17.00 uur

Voor alle activiteiten geldt dat honden helaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

Rosse woelmuis

wo. 25 dec. 14.00 uur 1e KerstdagTraditionele kerstwandeling.Ook dit jaar houdt de Stichting‘Het Drentse Landschap’ weer haartraditionele kerstwandeling in desfeervolle omgeving van de schaaps-kooi op het Hijkerveld. Start: bij de schaapskooi van hetHijkerveld, te bereiken vanaf Hijkenvia de Leemdijk. Vanaf het dorp isde route aangegeven met bordjes.

vr. 27 dec. 13.00 uurStevige winterwandeling over hetLandgoed Vledderhof en omgeving.Een prachtige wandeling van ongeveer 3 uur op de kortste dagvan het jaar.Start: de dagcamping aan de Solweg(weg Vledder - Doldersum).

zo. 19 jan. 13.00 – 17.00 uurOpen dag boerderij Kamps.Tijdens deze dag worden er regelmatig rondleidingen gehouden in en rond de boerderij. Om 14.00 uur start er een natuur-wandeling in de omgeving vanKamps. De boerderij is gelegen aande Kamps 1, even voorbij Deurzeaan de weg van Assen naar Rolde.

za. 25 jan. 14.00 uurWintergasten op Diependal.Kijken naar de vogels die over-winteren op de vloeivelden van hetHijkerveld. Start is bij de vogel-kijkhut. Deze is bereikbaar door inhet dorp Oranje vanaf het Oranje-kanaal, vlakbij ‘Speelstad Oranje’,de Zwarte weg in te slaan. Deroute is met bordjes aangegeven.

Van 8 november tot 12 januariexposeren Hadewij Freeve en

Ingeborg Freeve in GalerieLemferdinge. De schilderijenvan Hadewij zijn verhalend,naïef: ze schildert dieren en

mensen. Het schilderen wisseltde kunstenares af met werkenin het theater. De keramisteIngeborg Freeve genoot haar

opleiding aan de SeljordFolkehoyskole in Noorwegen.

De archaïsche vorm is zo’nkrachtig gegeven, dat ze daareindeloos door wordt verleid,

op zoek naar eenvoud invorm en kleur. De expositie is gratis te bezichtigen op vrijdag tot en met zondag

van 12.00-17.00 uur. Adres: Lemferdingelaan 2,

9765 AR Paterswolde.Telefoon: (050) 309 13 77.

Expositie Lemferdinge

39Agenda

zo. 23 feb. 10.00 – 16.00 uurOpen dag boerderij Rabbinge.Op deze dag kunt u eens een kijkje nemen in een ouderwetsboerenbedrijf. Tot 16.00 uur staande deuren van onze beheers-boerderij voor u open. Om 14.00 uur start een natuurwandelingdie de omgeving van de boerderijlaat zien. Start: beheersboerderijRabbinge, Rabbinge 7, Balkbrug.

za. 1 mrt. 14.00 uurBroedvogels op Diependal.Op Diependal broeden enkele tientallen soorten vogels. Vanuit devogelkijkhut kunt u ze ongestoordobserveren. De vogelkijkhut is tebereiken door in het dorp Oranjevanaf het Oranjekanaal, vlakbij‘Speelstad Oranje’, de Zwarte wegin te slaan. De route is met bordjesaangegeven.

zo. 9 feb. 14.00 uurWilde zwanen en rietganzen in hetHunzedal.Het Hunzegebied is een plek waar zwanen en ganzen graag vertoeven. Het is altijd een prachtig gezicht om grote groepenvan deze vogels te aanschouwen.Start: café ’t Keerpunt, Oostermoer 1, Spijkerboor.

zo. 16 feb. 14.00 uurSpoorzoeken in de Gasterse Duinen.Op zoek naar sporen van mens endier. Start: bij het informatiebordop de parkeerplaats aan deOudemolenseweg te Gasteren.

zo. 26 jan. 14.00 uurBezichtiging van het landgoedLemferdinge.De excursie gaat over de bouw- en bewoningsgeschiedenis van het landgoed. Gestart wordt bij het gebouw Lemferdinge,Lemferdingelaan 2, Paterswolde.

zo. 26 jan. 14.00 uurLopen als een rups…Natuurbeleving voor het helegezin. Een leuke doe-activiteit opeen prachtige plek in het Reestdal.Start is bij informatiecentrum ’t Ende, Stapelerweg 20 te De Stapel (bij De Wijk).

zo. 2 feb. 14.00 uurHet ontstaan van Drouwenerzand.Start: voor de receptie van bungalowpark Drouwenerzand,Gasselterweg 7, Drouwen.

zo. 16 mrt. 14.00 uurReptielen en amfibieën ontwaken. Een excursie over het Groote Zandwaar onder meer veel Adders voor-komen. Start: op de parkeerplaatsvan camping ‘Het Grote Zand’,gelegen aan de weg van Hooghalennaar Amen, vlakbij Hooghalen.

zo. 23 mrt. 10.00 – 16.00 uurLammetjesdag schaapskooi Hijkerveld.De lente begint met lammetjes.Vanaf 10.00 uur worden u en uw(klein)kinderen verwelkomd metbeschuit met muisjes. De activiteitenvinden plaats bij de schaapskooi.Deze is te bereiken vanaf Hijkenvia de Leemdijk. Vanaf het dorp isde route aangegeven met bordjes.

za. 29 mrt. 11.00 uurArcheologie en voorjaar op Rheebruggen. Een wandeling met een vleugjevoorjaar en archeologie. Start is bij de beheersboerderij van deStichting ‘Het Drentse Landschap’,Rheebruggen 8 in Ansen.

zo. 30 mrt. 14.00 uurVoorjaarswandeling Oude Diep.Twee jaar na de herinrichting vanhet Oude Diep ontstaat er rond ditbeekdal al een mooi en afwisselendlandschap. De excursie start op deparkeerplaats van de Blinkerd bij de kiosk aan het VAM-kanaal,bereikbaar vanaf de weg Wijster –Drijber. De route wordt metANWB-borden aangegeven.

foto

: Gee

rt d

e V

ries

• Koninklijke BOOM UITGEVERSMeppel (0522) 26 61 11

• Aannemingsbedrijf VEDDER BVEext (0592) 26 26 20Grond-, weg- en waterbouw

• Bouwbedrijf H. POORTMANVeeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw

• Royal HaskoningGroningen (050) 521 42 14Adviesbureau voor water en milieu

• GRONTMIJ DRENTHEAssen (0592) 33 88 99Advies- en ingenieursbureau

• ORANJEWOUD BV - HEERENVEENHeerenveen (0513) 63 45 67Ingenieursbureau

• ABN AMRO BANK N.V.Assen (0592) 33 33 00De bank voor Drenthe

• ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen

• NAM B.V.Assen (0592) 36 20 74Aardoliemaatschappij

• Havesathe ‘DE HAVIXHORST’De Wijk (0522) 44 14 87Hotel - Restaurant

• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’Assen (0592) 85 45 00Als je de kraan opendraait...

• Buro HOLLEMARolde (0592) 24 13 13Tuin- en landschapsarchitekten BNT

• HOLLAND CASINO GroningenGroningen (050) 312 34 00Prominent in uitgaan

• ARCADISAssen (0592) 39 21 11Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur, milieu en ecologie)

• HULZEBOSCH Grondwerken C.V.Beilen (0593) 52 21 39Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk, leverantie van zand en grind

• KADASTER DIRECTIE NOORD Assen (0592) 30 48 88Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk verkeer in vastgoed

• CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50De ecologische aanpak in waterbodemsanering

• QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07Uw bomen, onze zorg

• Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V.Vroomshoop (0546) 64 38 02Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde

• N.V. Waterbedrijf GRONINGENGroningen (050) 368 86 88Wees wijs met water

• BUNING Wegenbouw B.V.Zuidwolde (0528) 37 31 64Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJAmsterdam (0900) 300 15 00Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uurLoterij voor mens en natuur

• RTV DrentheAssen (0592) 33 80 80Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad

• Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHEPostbus 1 – 7860 AA OosterhesselenNamens de gezamenlijke notarissen in Drenthe

• KONINKLIJKE VAN GORCUM BVUigeverij/grafisch bedrijf Assen (0592) 37 95 55

• Bureau B + O ARCHITECTENRheebruggen (0521) 35 10 14

• BORK B.V.Stuifzand (0528) 33 12 25Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling

• DE ROO DRENTE BVStadskanaal (0599) 61 28 52Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• ERDMAN SCHMIDTHoogeveen (0528) 27 72 66Lichtgewicht tenten, slaapzakken, bergschoenen, rugzakken, etc.

• HARWIG Elektriciteitswerken B.V.Emmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72Elektrotechniek, industriële automatisering, telematica, beveiliging

• DAGBLAD VAN HET NOORDENGroningen (050) 584 44 44

• BARSINGERHORN CONSULTANCYDelfzijl (0596) 61 22 66Training en coachen van personeel en organisatieadvies

• BTL UITVOERINGVestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nlAanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groenen historische buitenplaatsen

• Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAFMeppel (0522) 25 57 96

• DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V.Veendam (0598) 61 45 64Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties

• OCTANORM®

Bunne (050) 309 51 33Leverancier van aluminium interieurbouw-, standbouw- en displaysystemen

• RANDSTAD DRENTHEAssen (0592) 39 77 11Tijdelijk en vast personeel mede mogelijk gemaakt door Randstad

• JBF MULTI MEDIA COMMUNICATIEGroningen (050) 313 59 20De Verhalenvertellers

• DIJKSTRA-GROEPGroningen (050) 403 14 31Ontwerp van infrastructuur, projectmanagement, meetdienst en 3D-visualisatie

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van: