lampiran sabun
TRANSCRIPT
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 1/38
LAMPIRAN 3
Prosedur Analisis Hasil Penelitian
Penentuan Kadar Air cara pemanasan (AOAC, 1970 ; Rangana, 1979)
Timbang bahan sebanyak 1-2 gram dalam botol timbang yang telah
diketahui beratnya.
Kemudian keringkan dalam oven pada suhu 100 – 1050C selama 3 – 5 jam
tergantung bahannya. Kemudian didinginkan dalam eksikator dan
ditimbang. Panaskan lagi dalam oven 30 menit, dinginkan dalam
eksikator dan ditimbang; perlakuan ini diulangi sampai tercapai berat
konstan (selisih penimbangan berturut-turut kurang dari 0,2 mg)
Pengurangan berat merupakan banyaknya air dalam bahan.
Contoh : Kombinasi perlakuan A1B
1(Blok I)
Diketahui :
Berat sampel = 2,0272 gram
Botol + isi sebelum = 15,2887 gram
Botol + isi setelah = 14,3642 gram
Kadar air =100%xsampel berat
setelah)isi(botolsebelum)isi(botol +−+
=
100%x2,0272
(14,9137)(15,2887) −
= 18,4984 %
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 2/38
LAMPIRAN 4
Prosedur Analisis Hasil Penelitian
Penentuan Angka Peroksida dengan cara Iodin (Slamet Sudarmadji dkk,
1989).
Untuk sampel :
Timbang ± 10 mg minyak.
Dilarutkan dengan hexane 1 ml.
Ditambah 0,1 ml amonium tiosionat 30% 0,05 molar.
Diencerkan dengan hexane 9 ml.
Ditera dengan spektrofotometer pada panjang gelombang 520 nanometer.
Kurva standar :
Ditimbang 100 mg FeCl3.H
2O.
Diencerkan dengan aquades hingga 100 ml.
S1
0,2 ml, S2
0,4 ml, S3
0,6 ml, S4
0,8 ml, S5
1 ml.
Diencerkan 1 ml (masing-masing).
Ditambahkan 0,1 FeCl2 0,05 molar.
Ditambahkan 0,1 ml amonium tiosulfat.
Diencerkan dengan metanol hingga 10 ml.
Ditera dengan spektrofotometer pada panjang gelombang 520 nanometer.
Contoh :
Kurva standar
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 3/38
No FeCl3 X (konsentrasi) Y X2 XY
S0 0 0 0.156 0 0
S1 0,1 20.6683 0.298 427.178625 6.1591534
S2 0,2 41.3365 0.366 1708.70623 15.129159
S3 0.3 62.0048 0.489 3844.59522 30.3203472
S4 0,4 82.6731 0.698 6834.84146 57.7058238
S5 0,5 103.3413 0.883 10679.4243 91.2503679
310.024 2.89 23494.7458 200.5648513
b = ∑ ∑−
∑ ∑ ∑−2)X(2Xn
)Y(xX)(XYn
=2(310.024)458)6.(23494.7
(2.89)x(310.024)1275)6.(226.230
−
−
= 0.006854
a =
∑−
∑
n
X b
n
Y
=
−
6
310.023850.006854
6
2.89
= 0.12715
Kombinasi perlakuan sebelum penjernihan
Diketahui :
Y = 0.740
Berat sampel = 0,0591 gr
BA Fe = 55.86 g/mol
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 4/38
Bilangan peroksida (X) =m)sampel(gra beratxFeBAx b
aY −
= gr 0,0591x55.86x0.006854
0.127150.740 −
= 54,1375
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 5/38
LAMPIRAN 5
Prosedur Analisis Hasil Penelitian
Penentuan Kadar Asam Lemak Bebas FFA (AOCS Ca 5a-40, 1997)
Ditimbang minyak goreng bekas dan hasil penjernihan masing- masing 2
gr didalam Erlenmeyer 250 ml
Ditambahkan alkohol 96% sebanyak 25 ml (yang telah dinetralkan dengan
NaOH 0,1N) kemudian ditambahkan indikator PP sebanyak 3 tetes.
Dititrasi dengan NaOH 0,1 N tetes demi tetes melalui buret hingga muncul
warna merah jambu, yang tidak akan berubah selama 15 detik.
Hasilnya dihitung dengan rumus :
Kadar asam lemak bebas (%FFA)
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 6/38
LAMPIRAN 6
Prosedur Analisis Hasil Penelitian
Proses Uji Banyak Busa (Raskita, 2008).
Larutkan 1 mg sabun dalam 1 ml aquadest, aduk sampai larut dengan vorteks
selama 30 menit. Catat tinggi busa yang terbentuk (a ml).
Perbandingan 1 gram sabun : 10 ml aquadest
Biarkan busa selama 5 menit, setelah itu catat kembali busa yang terbentuk (b
ml).
Hitung kestabilan busa :
Contoh kombinasi A1B
1
Tinggi 30 menit : 2,190 mm
Tinggi setelah 5 menit : 2,125 mm
Kestabilan busa =
= 2,97 %
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 7/38
LAMPIRAN 7
Kuesioner uji sensoris kesat, kenampakan dan pembusaan sabun mandi
Nama : …………………… Hari/Tanggal : …………………………
No. Mhs : …………………… Tanda Tangan : …………………………
Sampel : sabun mandi dari minyak goreng bekas
Dihadapan saudara disajikan 18 sampel sabun mandi saudara diminta
memberikan penilaian kesukaan terhadap kesat dengan cara diusap, kenampakan
dengan dilihat, pembusaan dengan menggojok kemudian melakukan Penilaian
sabun tersebut dengan skor 1-7 pada Tabel di bawah ini.
Kode Kesat Kenampakan Pembusaan
359
617
824
506
176
452
859
271
758
367
194
164
472
583
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 8/38
964
205
930
703
Komentar: ....................................................................................................
Keterangan : 7 = sangat suka 3 = agak tidak suka
6 = suka 2 = tidak suka
5 = agak suka 1 = sangat tidak suka
4 = netral
LAMPIRAN 8
Perhitungan statistik hasil pengamatan
Sifat Fisik Sabun Mandi Padat
Kadar Air
Tabel data primer kadar air sabun mandi padat (%)
Asam Stearat Konsentrasi NaOH Jumlah Rarata
Blok I Blok II
B1
A1 18,49 14,65 33,14 16,57
A2 14,74 19,75 34,49 17,245
A3 11,08 13,78 24,86 12,43
B2
A1 11 17,9 28,9 14,45
A2 14,73 19,27 34 17
A3 14,81 22,71 37,52 18,76
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 9/38
B3
A1 19,87 25,44 45,31 22,655
A2 15,89 17,43 33,32 16,66
A3 16,52 17,83 34,35 17,175
Jumlah 137,13 168,76 305,8916,9938
9
Keterangan : a = faktor A, b = faktor B, r = ulangan
FK =r x bxa
2total)(jumlah
=
25198.260672x3x3
2(305.89)=
JK Total = FK 2
...(17.832
(14.74)2
(14.65)2
(18.49) −+++
= 5430.4103 – 5198.260672 = 232.149628
JK Blok =
FK bxa
2)168.76(2)137.13(−
+
=
155.580939125198.26067
3x3
47284.5745=−
JK Perlakuan =FK
r
2T−
∑
=
260672.51982
)34.35...()24.86()34.49()33.14( 2222
−+++
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 10/38
= 125.709678
Tabel total AxB
B1 B2 B3 Jumlah A
A1 33.14 28.9 45.31 107.35
A2 34.49 34 33.32 101.81
A3 24.86 37.52 34.35 96.73
Jumlah B 92.49 100.42 112.98
JK A =FK
bxr
2)96.73(2)101.81(2)107.35(−
++
=9.4044946725198.26067
3x2
75207.66516=−
JK B =FK
axr
2)112.98(2)100.42(2)92.49(−
++
=735.582144625198.26067
3x2
31403.0569=−
JK A x B = JK perlakuan – JK A – JK B
= 125.709678 – 9.40449467 – 35.58214467 = 80.72303866
JK Eror = JK total – JK perlakuan – JK blok
= 232.149628– 125.709678 – 55.58093911= 50.855901089
Tabel Analisa keragaman kadar air
Sumber
Keragamandb JK RK F hit F tabel
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 11/38
5% 1%
Ulangan/blok 1 55.580939 55.580939 8.742747871
Perlakuan 8 125.7096815.7137097
52.471728707
A 29.4044946
7
4.70224733
50.739697417tn
4.4
6
8.6
5
B 2 35.58214417.7910723
42.7986639847 tn
4.4
6
8.6
5
A x B 4 80.72303820.1807596
73.174579035tn
3.8
4
7.0
1
Eror 850.855901
0
6.35698763
5
Total 17
Keterangan : Tn = Tidak beda nyata
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 12/38
Kestabilan busa ( foamibility)
Tabel data primer hasil analisa kestabilan busa
Asam Stearat Konsentrasi NaOH Jumlah Rerata
Blok I Blok II
B1
A1 2.97 6.52 9.49 4.745
A2 10.07 8.7 18.77 9.385
A3 21.72 3.7 25.42 12.71
B2
A1 6.17 0.45 6.62 3.31
A2 1.1 0.89 1.99 0.995
A3 6.3 1.06 7.36 3.68
B3
A1 0.95 2.24 3.19 1.595
A2 2.26 3.22 5.48 2.74
A3 2.03 2.99 5.02 2.51
Jumlah 53.57 29.77 83.34 4.63
Keterangan : a = faktor A, b = faktor B, r = ulangan
FK =r x bxa
2total)(jumlah
=
358.86422x3x3
2(83.34)=
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 13/38
JK Total = FK 2...(2.992(10.07)2(6.52)2(2.97) −+++
= 829.4188 – 385.8642 = 443.5546
JK Blok =
FK bxa
2)29.77(2)53.57(−
+
=
931.4688888385.86423x3
3755.9978=−
JK Perlakuan =FK
r
2T−
∑
=
8642.3852
)5.02...()25.42()18.77()9.49( 2222
−+++
= 241.9928
Tabel total AXB
B1 B2 B3 Jumlah A
A1 9.49 6.62 3.19 19.3
A2 18.77 1.99 5.48
26.24
A3 25.42 7.36 5.02 37.8
Jumlah B 53.68 15.97 13.69
JK A =FK
bxr
2).8(372)26.24(2)19.3(−
++
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 14/38
=
329.1137333385.86423x2
2489.8676=−
JK B =FK
axr
2)13.69(2)15.97(2)53.68(−
++
=168.1357385.8642
3x2
3324.0022=−
JK A x B = JK perlakuan – JK A – JK B
= 241.9928 – 29.11373333 – 168.1357 = 44.74336667
JK Eror = JK total – JK perlakuan – JK blok
= 443.5546 – 241.9928 – 31.46888889 = 170.0929111
Tabel Analisa keragaman kestabilan busa
Sumber Keragaman
Db JK RK F hit F tabel
5% 1%
Ulangan/blok 131.4688888
931.46888889 1.480934962
Perlakuan 8 241.9928 30.2491 1.424109011
A 229.1137333
314.55686667 0.684654831tn 4.46
8.6
5
B 2 168.1357 84.06785 3.953973129tn 4.468.65
A x B 444.7433666
711.18584167 0.526105013tn 3.84
7.0
1
Eror 8170.092911
121.26161389
Total 17
Keterangan : Tn = Tidak beda nyata
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 15/38
pH
Tabel data primer analisa pH sabun mandi padat
Asam Stearat Konsentrasi NaOHJumlah perl
(T)Rerata
Blok I Blok II
B1
A1 9.1 9.91 19.09 9.545
A2 8.3 9.76 18.06 9.03
A3 6.91 9.59 16.5 8.25
B2
A1 8.34 10.22 18.56 9.28
A2 8.31 10.2 18.51 9.255
A3 8.9 9.72 18.62
9.31
B3
A1 9.1 9.91 19.01 9.505
A2 9.35 10.2 19.55 9.775
A3 8.67 9.63 18.3 9.15
Jumlah 76.98 89.14 166.129.22888888
9
Keterangan : a = faktor A, b = faktor B, r = ulangan
FK =r x bxa
2total)(jumlah
=
21533.103022x3x3
2(166.12)=
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 16/38
JK Total = FK 2
...(9.632
(8.3)2
(9.91)2
(9.1) −+++
= 1546.0567 – 1533.103022 = 12.953678
JK Blok =
FK bxa
2)89.14(2)76.98(−
+
=
8.2145581533.103223x3
13871.86=−
JK Perlakuan =FK
r
2T−
∑
=
103022.15332
)18.3...()16.5()18.06()9.011( 2222
−+++
= 2.929178
Tabel total AxB
B1 B2 B3 Jumlah A
A1 19.01 18.56 19.01 56.58
A2 18.06 18.51 19.55 56.12
A3 16.5 18.62 18.3 53.42
Jumlah B 53.57 55.69 56.86
JK A =
FK bxr
2).42(532)56.12(2)56.58(−
++
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 17/38
=
0.5876513321533.103023x2
49.202.1440=−
JK B =FK
axr
2)58.86(2)55.69(2)53.57(−
++
=0.927121533.10302
3x2
9204.1806=−
JK A x B = JK perlakuan – JK A – JK B
= 2.929178 – 0.58765133 – 0.9271 = 1.41442667
JK Eror = JK total – JK perlakuan – JK blok
= 12.953678 – 2.929178 – 8.214558 = 1.809942
Tabel analisa keragaman pH
Sumber Keragaman
db JK RK F hit F tabel
5% 1%
Ulangan/blok 1 8.214558 8.214558 37.63173957
Perlakuan 8 2.929178 0.36614725 1.682039109
A 20.5876513
3
0.29382566
51.298718589tn 4.46
8.6
5
B 2 0.9271 0.46355 2.048905435tn 4.46 8.65
A x B 41.4144266
7
0.35360666
71.562952479tn 3.84
7.0
1
Eror 8 1.809942 0.2262475
Total 17 12.953678 12.953678
Keterangan : Tn = Tidak beda nyata
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 18/38
Kadar Lemak
Tabel data primer kadar lemak
Asam Stearat Konsentrasi NaOHJumlah perl
(T)Rerata
Blok I Blok II
B1
A1 25.73 19.83 45.56 22.78
A2 31.94 26.88 58.82 29.41
A3 30.42 64.02 94.44 47.22
B2
A1 9.95 20.18 30.13 15.065
A2 14.14 30.86 45 22.5
A3 19.91 32.57 52.48 26.24
B3
A1 10.53 13.47 24 12
A2 15.79 12.1 27.89 13.945
A3 17.84 16.52 34.36 17.18
Jumlah 176.25 236.43 412.68 22.92666667
Keterangan : a = faktor A, b = faktor B, r = ulangan
FK =r x bxa
2total)(jumlah
=
9461.37682x3x3
2(412.68)=
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 19/38
JK Total = FK 2
...(16.522
(31.94)2
(19.83)2
(25.73) −+++
= 12216.8556 – 9461.3768 = 2755.4788
JK Blok =
FK bxa
2)236.43(2)176.25(−
+
=
201.20189461.37683x3
.8686963.2074=−
JK Perlakuan =FK
r
2T−
∑
=
3768.94612
)34.36...()94.44()58.82()45.56( 2222
−+++
= 1876.5475
Tabel total AxB
B1 B2 B3 Jumlah A
A1 45.56 30.13 24 99.69
A2 58.82 45 27.89 131.71
A3 94.44 52.48 34.36 181.28
Jumlah B 198.82 127.61 86.25
JK A =
FK bxr
2).28(1812).71311(29.69)9(−
++
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 20/38
=
563.2996339461.37683x2
660148..058=−
JK B =FK
axr
2).3643(2)52.48(2).4449(−
++
=751033.10809461.3768
3x2
12853.6736=−
JK A x B = JK perlakuan – JK A – JK B
= 1876.5475 – 563.299633 – 1080.751033 = 232.4968333
JK Eror = JK total – JK perlakuan – JK blok
= 2755.4788 – 1876.5475 – 201.2018 = 677.7295
Tabel analisa keragaman pH
Sumber Keragaman
db JK RK F hit F tabel
5% 1%
Ulangan/blok 1 201.2018 201.2018 2.375010089
Perlakuan 8 1876.5475 234.5684375 2.768873865
A 2 563.29963 281.6498167 3.32462809tn4.4
68.65
B 2 1080.751 540.3755167 6.378657168* 4.46
8.65
A x B 4 232.49683 58.12420833 0.6861051tn3.8
47.01
Eror 8 677.7295 84.7161875
Total 17
Keterangan : Tn = Tidak beda nyata
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 21/38
Uji Jarak Berganda Duncan faktor B
B1
= 33.13
B2
= 21.26
B3
= 14.37
Tabel peringkat rerata B
Peringkat Perlakuan Rerata P Sd JBD
1 B1 33.13
2 B2 21.26 2 19.96 46.01
3 B3 14.37 3 47.84
Sd = bxr
Rkex2
=96.19
3x2
71.84x2=
db Eror = 8
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 22/38
JBD =2
sd)x(rp
P2 =
01.462
19.96)x(3.26=
P3
=
84.472
19.96)x(3.39=
Perbandingan :
B1
– B2
= 33.13- 21.26 = 11.87
11.87 < JBD P2, tidak berbeda nyata
B1
– B3
= 33.13 – 14.37 = 18.76
18.76 < JBD P2, tidak berbeda nyata
B2
– B3
= 21.26 – 14.37 = 6.89
6.89 < JBD P3, tidak berbeda nyata
Tabel hasil uji Jarak Berganda Duncan kadar lemak dalam pembuatan
sabun mandi padat dari minyak goreng bekas
Asam Stearat (A) Konsentrasi NaOH (B) Rerata
30 % 40 % 50%
8 % 22.78 15.065 12.0016.61
10 % 29.41 22.5 13.94521.95
12 % 47.22 26.24 17.18 30.21
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 23/38
Rerata 33.13p 21.26p 14.37p
Ket : Rerata perlakuan yang diikuti huruf yang sama berarti tidak berbeda
nyata pada uji jarak berganda duncan pada jenjang nyata 5 %.
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 24/38
Analisa Tekstur
Tabel data primer analisa tekstur
Asam Stearat Konsentrasi NaOHJumlah perl
(T)Rerata
Blok I Blok II
B1
A1 11,14 3,9 15,04 7,52
A2 4,52 4,66 9,18 4,59
A3 11,16 33,42 44,58 22,29
B2
A1 11,68 1,74 13,42 6,71
A2 12 3,1 15,1 7,55
A3 8,76 2,42 11,18 5,59
B3
A1 2,38 6,5 8,88 4,44
A2 2,7 2,74 5,44 2,72
A3 3,44 2,58 6,02 3,01
Jumlah 67,78 61,06 128,84
7,157777778
Keterangan : a = faktor A, b = faktor B, r = ulangan
FK =r x bxa
2total)(jumlah
=
9922.2080882x3x3
2(128.84)=
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 25/38
JK Total = FK 2
...(2.582
(4.52)2
(3.9)2
(11.14) −+++
= 1879.7536 –922.2080889 = 957.5455111
JK Blok =
FK bxa
2)61.06(2)67.78(−
+
=
508799989.29922.2080883x3
8322.452=−
JK Perlakuan =FK
r
2T−
∑
=
2080889.9222
)6.02...()44.58()9.18()15.04( 2222
−+++
= 565.6107111
Tabel total AxB
B1 B2 B3 Jumlah A
A1 15.04 13.42 8.88 37.34
A2 9.18 15.1 5.44 29.72
A3 44.58 11.18 6.02 61.78
Jumlah B 68.8 39.7 20.34
JK A =
FK bxr
2).78(612).7292(27.34)3(−
++
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 26/38
=
93.51231119922.2080883x2
6094.3224=−
JK B =FK
axr
2).3402(2).793(2).886(−
++
=3328444.1989922.208088
3x2
6723.2456=−
JK A x B = JK perlakuan – JK A – JK B
= 565.6107111 – 93.5123111 – 198.3328444 = 273.7655556
JK Eror = JK total – JK perlakuan – JK blok
= 957.5455111 – 565.6107111 – 2.508799989 = 389.426
Tabel analisa keragaman tekstur
Sumber Keragaman
db JK RK F hit F tabel
5% 1%
Ulangan/blok 1 2.5088 2.5088 0.051538418
Perlakuan 8 565.61071 70.70133889 1.452421541
A 2 93.512311 46.75615556 0.960514307tn4.4
68.65
B 2 198.33284 99.16642222 2.037181333tn4.4
6
8.65
A x B 4 273.76556 68.44138889 1.405995263tn3.8
47.01
Eror 8 389.426 48.67825
Total 17
Keterangan : Tn = Tidak beda nyata
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 27/38
Analisa Kesat
Tabel data primer analisa kesat
Asam Stearat Konsentrasi NaOHJumlah perl
(T) Rerata
Blok I Blok II
B1
A1 2.95 3.7 6.65 3.325
A2 4.8 3.5 8.3 4.15
A3 3.5 3.1 6.6 3.3
B2
A1 4.8 4.9 9.7 4.85
A2 5.15 4.65 9.8 4.9
A3 4.75 4.05 8.8 4.4
B3
A1 5.15 3.5 8.65 4.325
A2 5.55 4 9.55 4.775
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 28/38
A3 4.6 3.75 8.35 4.175
Jumlah 41.25 35.15 76.4 4.244444444
Keterangan : a = faktor A, b = faktor B, r = ulangan
FK =r x bxa
2total)(jumlah
=
6324.2755552x3x3
2(76.4)=
JK Total = FK 2
...(3.752
(4.8)2
(3.7)2
(2.95) −+++
= 334.5 – 324.2755556 = 10.2244444
JK Blok =
FK bxa
2)35.15(2)41.25(−
+
=
067222178.26324.2755553x3
2937.085=−
JK Perlakuan =FK
r
2T−
∑
=
2755556.3242
)8.35...()6.6()8.3()6.65( 2222
−+++
= 5.7206944
Tabel AxB
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 29/38
B1 B2 B3 Jumlah A
A1 6.65 9.7 8.65 25
A2 8.3 9.8 9.55 27.65
A3 6.6 8.8 8.35 23.75
Jumlah B 21.55 28.3 26.55
JK A = FK bxr
2).75(232).6752(2(25)−
++
=1.32194446324.275555
3x2
1953.585=−
JK B =FK
axr
2).5562(2).382(2).5512(−
++
=090277733.46324.275555
3x2
1970.195=−
JK A x B = JK perlakuan – JK A – JK B
= 5.7206944 – 1.3219444 – 4.090277733 = 0.308472267
JK Eror = JK total – JK perlakuan – JK blok
= 10.2244444 – 5.7206944 – 2.067222178 = 2.436527822
Tabel analisa keragaman kesat
Sumber
Keragamandb JK RK F hit F tabel
5% 1%
Ulangan/blok 1 2.0672222 2.067222222 6.783956244
Perlakuan 8 5.7194444 0.714930556 2.346171376
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 30/38
A 2 1.3219444 0.660972222 2.169097539tn 4.468.6
5
B 2 4.0902778 2.045138889 6.711485871* 4.468.6
5
A x B 4 0.3072222 0.076805556 0.252051048tn 3.847.0
1
Eror 8 2.4377778 0.304722222
Total 17
Keterangan : Tn = Tidak beda nyata
Uji Jarak Berganda Duncan faktor B
B1 = 3.59
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 31/38
B2
= 4.71
B3
= 4.42
Tabel peringkat rerata B
Peringkat Perlakuan Rerata P Sd JBD
1 B2 4.71
2 B3 4.42 2 0.071 0.16
3 B1 3.59 3 0.17
Sd = bxr
Rkex2
=
071786889.03x2
304565977.0x2=
db Eror = 8
JBD = 2
sd)x(rp
P2 =
165480847.02
9)0.07178688x(3.26=
P3
=
17227634.02
)0.07186889x(3.39=
Perbandingan :
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 32/38
B2
– B3
= 4.71- 4.42 = 0.29
0.29 > JBD P2, berbeda nyata
B2
– B1
= 4.71 – 3.59 = 1.12
1.12 > JBD P3, berbeda nyata
B3
– B1
= 4.42 – 3.59 = 0.83
0.83 > JBD P3, berbeda nyata
Tabel hasil uji Jarak Berganda Duncan kesat dalam pembuatan sabun
mandi padat dari minyak goreng bekas
Asam Stearat (A) Konsentrasi NaOH (B) Rerata
30 % 40 % 50%
8 % 3.325 4.85 4.3254.166
10 % 4.15 4.9 4.7754.608
12 % 3.3 4.4 4.1753.958
Rerata 3.591r 4.716p 4.425q
Ket : Rerata perlakuan yang diikuti huruf yang sama berarti tidak berbeda
nyata pada uji jarak berganda duncan pada jenjang nyata 5 %.
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 33/38
Analisa Kenampakan
Tabel data primer analisa kenampakan sabun
Asam Stearat Konsentrasi NaOHJumlah perl
(T)Rerata
Blok I Blok II
B1
A1 2.25 3.65 5.92.95
A2 4.7 3.35 8.05 4.025
A3 4.05 3.1 7.15 3.575
B2
A1 3.8 6.05 9.85 4.925
A2 4.3 5.1 9.4 4.7
A3 4.1 4.55 8.65 4.325
B3
A1 5.2 2.7 7.9 3.95
A2 6.2 3.25 9.45 4.725
A3 4.2 2.85 7.05 3.525
Jumlah 38.8 34.6 73.44.077777778
Keterangan : a = faktor A, b = faktor B, r = ulangan
FK =r x bxa
2total)(jumlah
=
9299.3088882x3x3
2(73.4)=
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 34/38
JK Total = FK 2
...(2.852
(4.7)2
(3.65)2
(2.25) −+++
= 319.86 – 299.3088889 = 20.5511111
JK Blok =
FK bxa
2)34.6(2)88.3(−
+
=
979999989.09299.3088883x3
2702.6=−
JK Perlakuan =FK
r
2T−
∑
=
3088889.2992
)7.05...()7.15()8.05()5.9( 2222
−+++
= 6.8586111
Tabel AxB
B1 B2 B3 Jumlah A
A1 5.9 9.85 7.9 23.65
A2 8.05 9.4 9.45 26.9
A3 7.15 8.65 7.05 22.85
Jumlah B 21.1 27.9 24.4
JK A =FK
bxr
2).85(222).962(2(23.65)−
++
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 35/38
=
1.53361119299.3088883x2
1805.055=−
JK B =FK
axr
2).442(2).972(2).112(−
++
=854444433.39299.308888
3x2
1818.98=−
JK A x B = JK perlakuan – JK A – JK B
= 6.8586111 – 1.5336111 – 3.854444433 = 1.470555567
JK Eror = JK total – JK perlakuan – JK blok
= 20.5511111 – 6.8586111 – 0.979999989 = 12.71250001
Tabel analisa keragaman kenampakan
Sumber Keragaman
db JK RK F hit F tabel
5% 1%
Ulangan/blok 1 0.98 0.98 0.617201338
Perlakuan 8 6.8686111 0.858576389 0.540729078
A 2 1.5336111 0.766805556 0.482932056tn 4.468.6
5
B 2 3.8544444 1.927222222 1.213759321tn 4.46 8.65
A x B 4 1.4805556 0.370138889 0.233112467tn 3.847.0
1
Eror 8 12.7025 1.5878125
Total 17
Keterangan : Tn = Tidak beda nyata
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 36/38
Analisa pembusaan
Tabel data primer kenampakan sabun mandi padat
Asam Stearat Konsentrasi NaOHJumlah perl
(T)Rerata
Blok I Blok II
B1
A1 2.7 3.15 5.85 2.925
A2 3.85 4.15 8 4
A3 3.5 3.85 7.35 3.675
B2
A1 4.35 3.55 7.9 3.95
A2 4.7 3.35 8.05 4.025
A3 4.15 3.65 7.8 3.9
B3
A1 4.25 4.2 8.45 4.225
A2 3.85 3.35 7.2 3.6
A3 4.3 3.1 7.4 3.7
Jumlah 35.65 32.35 683.777777778
Keterangan : a = faktor A, b = faktor B, r = ulangan
FK =r x bxa
2total)(jumlah
=
9256.8888882x3x3
2(68)=
JK Total =
FK 2
...(3.12
(3.85)2
(3.15)2
(2.7) −+++
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 37/38
= 261.56 – 256. 8888889 = 4.6711111
JK Blok =
FK bxa
2)32.35(2).6553(−
+
=
527499989.09256.8888883x3
2317.4475=−
JK Perlakuan =FK
r
2T−
∑
=
8888889.2562
)7.4...()7.35()8()5.85( 2222
−+++
= 2.2611111
Tabel AxB
B1 B2 B3 Jumlah A
A1 5.85 7.9 8.45 22.2
A2 8 8.05 7.2 23.25
A3 7.35 7.8 7.4 22.55
Jumlah B 21.2 23.75 23.05
JK A =FK
bxr
2).55(222).2523(2(22.2)−
++
=
70.095277769256.888888
3x2
1541.905=−
5/14/2018 LAMPIRAN SABUN - slidepdf.com
http://slidepdf.com/reader/full/lampiran-sabun 38/38
JK B =
FK
axr
2).0532(2).7532(2).112(−
++
=5786111.09256.888888
3x2
1544.805=−
JK A x B = JK perlakuan – JK A – JK B
= 2.2611111 – 0.095277767 – 0.5786111 = 1.58722223
JK Eror = JK total – JK perlakuan – JK blok
= 4.6711111 – 2.2611111 – 0.527499989 = 1.882500011
Tabel analisa keragaman pembusaan
Sumber
Keragamandb JK RK F hit F tabel
5% 1%
Ulangan/blok 1 0.605 0.605 2.681440443
Perlakuan 8 2.26111110.28263888
91.252693136
A 2 0.09527780.04763888
90.21114189tn 4.46
8.6
5
B 2 0.57861110.28930555
61.282240689tn 4.46
8.6
5
A x B 4 1.58722220.39680555
6
1.758694983tn 3.847.0
1
Eror 8 1.805 0.225625
Total 17
Keterangan : Tn = Tidak beda nyata