LLEEAAPP OOppiinnee FFoojjnniiccaa

Prirodne vrijednosti i potencijali opine Fojnica

SSaarraajjeevvoo//FFoojjnniiccaa,, aauugguusstt 22000044..

Opina Fojnica LEAP

2

Ovaj projekat je finansiran od strane Rebulike Austrije

Austrijske Agencije za razvoj

Uz tehniku pomo Regionalnog centra za okoli/ivotnu sredinu

za Srednju i Istonu Evropu - Ureda za Bosnu i Hercegovinu

Opina Fojnica LEAP

3

SS AA DD RR AA JJ

1 PODRUJE ISTRAIVANJA 5 1.1. GEOGRAFSKI POLOAJ PODRUJA ISTRAIVANJA 5

1.1.1. Astronomsko-geografski poloaj 5

1.1.2. Fiziko-geografski poloaj 6

1.1.3. Administrativno-politiki poloaj 8

1.2. FIZIKOGEOGRAFSKE I BIOGEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE

PODRUJA ISTRAIVANJA 9

1.2.1. Geoloko-petrografske karakteristike 9

1.2.2. Geomorfoloke karakteristike 15

1.2.3. Klimatske karakteristike 21

1.2.4. Hidrografske karakteristike 36

1.2.5. Pedoloke karakteristike 49

1.2.6. Fitogeografski poloaj 52

1.2.7. Karakteristike biodiverziteta 56

1.3. DRUTVENO-GEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE 58

1.3.1. Stanovnitvo 58

1.3.2. Naselja 62

2. PRIRODNI RESURSI 66 2.1. Rudna i mineralna nalazita 66

2.2. Poljoprivredna zemljita 67

2.3 ume i umska zemljita 70

3. PRIVREDA 71 3.1. Vodoprivreda 72

3.2. Drutvena infrastruktura 75

4. POSEBNO ZATIENI PROSTORI 76

4.1. Regionalne vrijednosti 76

4.2. Lokalne prirodne vrijednosti 76

5. KULTURNO ISTORIJSKO NASLIJEE 78

Opina Fojnica LEAP

4

Opina Fojnica LEAP

5

1 PODRUJE ISTRAIVANJA

Da bi se podruje istraivanja to potpunije obrazloilo i razumjelo neophodno

je da se ono najprije poloajno odredi u odnosu na najvanije pokazatelje

ireg i ueg geografskog poloaja, a zatim da mu se predstave osnovne

fizikogeografske i biogeografske karakteristike.

1.1. GEOGRAFSKI POLOAJ PODRUJA ISTRAIVANJA Osnovne odrednice geografskog poloaja odreene prirodne cjeline su njen

astronomski, fizikogeografski i administrativno-politiki poloaj.

1.1.1. Astronomsko-geografski poloaj

Opina Fojnica se rasprostire priblino izmeu 43o55' i 44o00' N, to praktino

znai da se nalazi gotovo na polovini meridionalnog rastojanja izmeu

ekvatora i sjevernog geografskog pola (Karta 1.). Ona u stvari pripada

prijelaznoj zoni izmeu krajnjih junih dijelova sjevernog umjerenog

landaftnog pojasa u sjeverne dijelove sjevernog suptropskog landaftnog

pojasa. U odnosu na granicu (prijelaznu zonu) sektornosti prostor se nalazi

zapadno i pripada priatlantskom zapadnom landaftnom sektoru sjevernog

suptropskog i umjerenog pojasa u BiH. Pomenuta granica takoer mu, sa

aspekta zonalno-pojasnih tipova landafta, definie poloaj u zapadni dio, u

kojem egzistira umsko-travni tip visinske pojasnosti. U okviru postojeih

fiziko-geografskih landaftnih regiona prostor Opine pripada

unutranjodinarskoj bosanskoj landaftnoj oblasti i to sredinjobosanskom

landaftnom podruju, na prijelazu u vanjskodinarsku bosanskohercegovaku

landaftnu oblast i u visokogorsko bosanskohercegovako landaftno

podruje.

Opina Fojnica LEAP

6

1.1.2. Fiziko-geografski poloaj

Geoloki poloaj terena odreen je njegovom cjelokupnom pripadnou

paleozojskim geolokim formacijama, koje dominiraju u irem regionu. Njihovu

spoljanju granicu tvore uglavnom formacije mezozojske i djelimino (na

istoku i sjeveroistoku) kenozojske starosti. Konkretnije, ovaj prostor tvore

uglavnom staro i mladopaleozojske geoloke formacije koje imaju dosta

sloenu litostratigrafsku osnovu, nastalu kao posljedica brojnih strukturnih

poremeaja koji su se, kroz brojne tektonske faze i podfaze, odvijali u

geolokoj prolosti ovog podruja. U navedenom irem terenu su

fragmentarno uoljive i formacije sa slatkovodnim pliocenskim nevezanim i

kvartarnim, uglavnom glacijalnim i fluvioglacijalnim sedimentima. Intenzivan

utjecaj tektonike na formiranje primarnih crta reljefa vidljiv je i kroz nekoliko,

uglavnom, sekundarnih rasjeda, koji se prostiru po unutranjosti i obodu

podruja.

S generalnog geomorfolokog aspekta teren pripada Evroazijskom

morfosistemu mlaeg ulananog gorja. U uem pogledu pripada zapadnoj

sredozemnoj zoni, u okviru koje je dio geomorfostrukturne cjeline sredinjih

bosanskih Dinarida ili dinarske miogeosinklinale. S morfoklimatskog aspekta

cijelo podruje pripada fluvijalno-erozionoj oblasti sjevernog umjerenog

pojasa, sa dominantnim fluvijalno-erozionim i fluvijalno-akumulativnim tipom

reljefnih oblika. U odnosu na regionalno-morfoloki poloaj moe se

konstatovati da je to sredinji planinsko-kotlinski prostor sa dominantnim

sredogorskim i visokogorskim tipom reljefa. Karakteristike supstrata

kombinovane sa lokalnom topografijom i razvijena hidrografska mrea

odreujue su za osnovne kvantitativno-kvalitativne karakteristike povrinske

morfoskulpture.

Za ope klimatske karakteristike, osim poloaja u krajnjem junom dijelu

sjevernog umjerenog pojasa, u zoni prijelaza u sjeverne sijelove sjevernog

suptropskog pojasa, za iri prostor opine Fojnica jako je bitno da je lociran u

prostoru koji je gotovo podjednako podloan utjecaju toplih i vlanih

maritimnih zranih masa sa Atlantika i suhog i hladnog kontinentalnog zraka iz

Opina Fojnica LEAP

7

unutranjosti azijskog kontinenta. U toku godine, osim pomenute zonalne

cirkulacije, postoji i meridionalna cirkulacija, kojom hladni i suhi arktiki

maritimni zrak iz prostora Arktika, preko niskog skandinavskog gorja,

srednjeevropskih nizija, snienja na karpatskom planinskom sistemu I

Panonskog basena dospijeva u doline Vrbasa i Bosne, doprinosei tako

povienju klimatskih kontrasti u cijelom prostoru. Uvaavajui ove injenice i

jo neke regionalne i lokalne klimatske modifikatore (visina i pravac pruanja

dominantnih planinskih sistema, opte reljefne karakteristike terena i sl.),

moe se konstatovati da navedeni prostor pripada irem podruju sa

izmijenjeno planinskim i planinskim tipom klime.

Sveukupna teritorijalna pripadnost crnomorskom rijenom slivu, osnovna je

odlika hidrografskog poloaja cjelokupne ire regije. Okosnicu hidrografske

mree ine rijeke Vrbas i Fojnika rijeka, u dijelu tokova koji kontaktiraju ovo

podruje, koji se nalazi u njihovim izvorinim oblastima. Osim njih, postoji vei

broj manjih vodotoka koji, cijelom svojom duinom ili donjim dijelovima toka,

pripadaju opinskom podruju. Svi oni u stvari predstavljaju lijeve ili desne

pritoke navedenih glavnih vodotoka. Najvei od njih su Jezernica i Bistrica,

koji samo u gornjim dijelovima tokova pripadaju irem terenu Prokokog

jezera. Takoer se moe konstatovati da svi pomenuti vodotoci sa ovog

podruja imaju preovlaujui kontinentalni pluvijalno-nivalni reim

vodosnadbijevanja sa maksimom u aprilu i martu.

Prostorna rasprostranjenost pedolokog supstrata ire regije kojoj pripada

Fojnica, u direktnoj je vezi sa osnovnim odlikama matinog stijenskog

materijala, optim klimatskim karakteristikama, dominantnim tipom reljefom,

razvijenou hidrografske mree i zastupljenou pojedinih vrsta ivih

organizama koji uestvuju u procesu humusne razgradnje. Uvaavajui

navedene faktore moe se konstatovati da u navedenom podruju du veih

rijenih dolina dominiraju hidromorfna tla s veim brojem razliitih podtipova,

dok su u irem podruju oko njih razvijeni distrini kambisol i ranker iz

automorfnog razdjela tala.

Opina Fojnica LEAP

8

Za iri biogeografski poloaj ovog podruja odreujui faktor su

fizikogeografska obiljeja bosanskih Dinarida, koja su rezultirala

obrazovanjem tri razliite biogegografske regije i jednim glavnim vegetacijskim

pojasem kojeg tvore liarske listopadne ume klase Querco-Fagetea.

Analizirano podruje s biogegrafskog aspekta pripada Evrosibirsko-

boreoamerikoj regiji, s dominantnim biomom bukovih bukovo-jelovih uma

unutar kojeg je najzastupljeniji ekosistemom bukovih i bukovo-jelovih uma

evropske bukve. Pored njih, u ogranienim arealima rasprostranjenja,

zastupljeni su i ekosistemi planinskog bora krivulja.

1.1.3. Administrativno-politiki poloaj

Opina Fojnica sa aspekta administrativno-politikog ustroja pripada

srednjobosanskom kantonu. Povrina opine iznosi 299,98 km2 , dok ukupan

broj stanovnika prema popisu iz 1991.godine iznosi 16296 stanovnika. Prema

ovim podacima prosjena gustina naseljenosti iznosi 53,8 st / km2. Od

najvanijih bosanskohercegovakih saobraajnica, za ovo podruje su vane

dvije (koje su meridionalnog pravca pruanja), koje su smjetene dolinama

rijeke Bosne i Vrbasa. Trea znaajnija saobraajnica prostire se sjeverno od

ove oblasti i ima preovlaujui upredniki pravac pruanja, tako da povezuje

prve dvije na relaciji Jajce Zenica (Karta 2. i 3.).

Sa aspekta regionalnogeografske pripadnosti istraivano podruje pripada

makroregionalnoj cjelini planinsko-kotlinske Bosne, odnosno gornjovrbasko-

plivskoj mezoregionalnoj cjelini (Nurkovi, 1988).

Opina Fojnica LEAP

9

1.2. FIZIKOGEOGRAFSKE I BIOGEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE PODRUJA ISTRA