in Amsterdam

www.leefenleer.nl

02 Voorwoord

05Waarom, voor wie en wat is Leef en leer!

05 Wie Leeft en leert! - Sun Yun Cheng (28)‘Ik wil grapjes in het Nederlands kunnen maken’

06 Leef en leer!: ‘de VVV van non-formeel leren’

08 De uitgifte van de Leef en leer-pas

09 Ben Vaske van ETV.nlDigitale vaardigheid is een ‘sleutelvaardigheid’ geworden

12 Jan van den Oord van Educatie en Inburgering‘De kunst is om de taalactiviteiten op elkaar af te stemmen’

13Leef en leer! in de praktijk

13 Wie Leeft en leert! - Anna Agbodza (59)‘Elke week kies ik wat ik ga leren’

14 Regiomedewerkers van Leef en leer! pionieren in de wijk

17 Proeftuin Leef en leer!‘Je moet de wijk in om te zien wat wel en niet werkt’

19 De Gouden Mannen van Kantara‘Oudere migranten mannen willen zich beter voelen’

20 One stop shopping bij Post Oost‘De eerste stap naar participatie is taal- en computerles’

21 Cursist Luciana (55) ‘Je moet meegaan met de tijd, anders raak je achter’

22 Cursist Mohamed (53) ‘Ik voel me nog achttien jaar. Alles is nog mogelijk!’

23Samenwerken in de wijk

23 Wie Leeft en leert! - Solomon Russom Tesfazion (72)‘Er zitten heel veel woorden in mij, maar ze komen er niet uit’

25 Dick Glastra van Loon van Eigenwijks‘Professionals blijf meer op je handen zitten! Ga uit van de lokale dynamiek’

28 Stichting Aan de KnoppenHavenarbeider en oma volgen computerles bij Aan de Knoppen in Zuidoost

30 Cursist Lygia (62)‘Al doe ik er twintig jaar over. Ik ga door totdat ik het kan!’

30 Afstudeeronderzoek Bestrijding laaggeletterdheid in Zuidoost

31 ACC Out of the box-samenwerking in Noord

31 Digitale Generatiekloof Allochtone gezinnen 2.0 De ouderkamer als vindplaats van de doelgroep

32 Combiwel De voorschool als start van activering ouders

33Stedelijke ondersteuning Leef en leer!

33 Wiel Leeft en leert! - Patricia Luquero (39)‘In de kleine uren leer ik het Nederlands’

34 Jack Li en Coos Lohman ondersteunen vrijwilligers‘Mijn leerling stagneert. Hoe kan dat?’

34 Vrijwilliger Theo Wubs‘Ik wil de liefde voor de taal overbrengen’

36 De helpdesk van Leef en leer!‘Wij helpen niet alleen van achter ons bureau’

38 3 vragen aan Maarten van Aernsbergen‘Vrijwilligers moeten optimaal worden toegerust’

Inhoud

De informatie vanuit de overheid en andere instellingen digitaliseert snel. Taal-, reken- en digitale vaardigheden zijn basisvoorwaarden voor volwaardige maatschappelijke participatie en succesvolle instroom op de arbeidsmarkt. Helaas beschikken nog veel Amsterdammers onvoldoende over deze vaardigheden en dreigen hierdoor uit te vallen. De Leef en leer-partners1 willen hen stimuleren om hier individueel of in groepsverband iets aan te doen. Omdat deze Amsterdammers het bestaande educatieve (online) aanbod nu nog onvoldoende vinden, maakt Leef en leer! dit via de Leef en leer-website en AT5-programma’s beter zichtbaar. In de stadsdelen worden de aanbieders van taal-, reken- en digitale vaardigheidscursussen aangemoedigd om hun aanbod onderling beter op elkaar af te stemmen en waar nodig witte vlekken in te vullen. Als rode draad in het project wordt het gebruik van de online leer- en oefenmaterialen van Oefenen.nl, zowel binnen als buiten de cursussen, extra gestimuleerd.

Het Leef en leer-project is in de periode 2013 - 2015 ontwikkeld met een financiële bijdrage van het Europees Integratiefonds en van de gemeente Amsterdam. In deze periode is daarom vooral gefocust op allochtone en laaggeletterde Amsterdammers. Met deze brochure geven we een eerste inzicht in de resultaten van het project. De verschillende aspecten van het Leef en leer-netwerk worden in beeld ge-bracht in de vorm van verhalen van mensen. Een scala aan Amsterdammers laat hun licht schijnen over Leef en leer!. Aan het woord komen leden van de doelgroep, vrijwilligers, docenten, vertegenwoor-digers van wijkorganisaties en beleidsmakers. Zij vertellen over hun ervaring en toekomstbeeld.

En er is natuurlijk al veel om op terug te kijken. Zo zijn 26.000 Amsterdammers inmiddels uitgenodigd om bij een van de OBA-vestigingen een gratis Leef en leer-pas, gekoppeld aan een gratis OBA-pas, op te halen. Deze pas biedt toegang tot een eigen persoonlijke online leeromgeving binnen Oefenen.nl en is gekoppeld aan een wijkgericht aanbod met oefenpc’s, oefenspreekuren, taalinloop-activi teiten en digitale vaardigheidscursussen die binnen en buiten OBA-filialen plaatsvinden. Vrijwilligers en pro-fessionals van educatieve partners worden inmiddels getraind om allochtone Amsterdammers hierbij effectieve ondersteuning te bieden. Binnen de online Leef en leer-omgeving komen in de toekomst meer leerroutes beschikbaar waardoor de doelgroep digitaal gevolgd kunnen worden en op basis daarvan ook beter gecoacht. Dit alles leidt tot een aanmerkelijke vergroting van het educatieve en informatieve internetgebruik.

Maar we zijn er natuurlijk nog lang niet. Sterker: we staan nog maar aan het begin. Nu buurt- en welzijns organisaties, educatieve instellingen, zorginstanties, gemeentelijke overheid en de OBA elkaar hebben gevonden, kunnen we in de toekomst nog veel meer betekenen voor Amsterdammers die willen leren en participeren. De partners willen graag door. Als directeur van de OBA verheug ik me erop om samen met onze medewerkers het Leef en leer-aanbod binnen de OBA te vergroten en als voorzitter van de stuurgroep van Leef en leer! de samenwerking met alle andere partners verder uit te bouwen. Ik hoop dat u, nadat u deze brochure heeft gelezen, mijn enthousiasme deelt.

Martin Berendse, voorzitter Stuurgroep Leef en leer! en directeur OBA

1 OBA, Expertisecentrum ETV.nl, AT5, Gemeente Amsterdam, Eigenwijks, Combiwel en Mira Media

Een kennismaking met Leef en leer!Wat houdt Leef en leer! precies in? Voor wie is Leef en leer! en wat is de Leef en leer-pas? Daarover gaat dit hoofdstuk. Verder vertelt Ben Vaske van stichting Expertisecentrum ETV.nl waarom Oefenen.nl zo uniek is. Jan van den Oord, hoofd Educatie en Inburgering van de gemeente Amsterdam, en beleidsadviseur Merel Louter geven hun visie op het taalaanbod in Amsterdam.

‘Ik wil grapjes in het Nederlands kunnen maken’

“Ik ben naar Nederland ge­komen om als kok te werken in de Chinese keuken. Ik woon nu zeven jaar in Nederland. Ik heb mijn inburgeringsexamen gedaan, maar ik wil beter Nederlands leren spreken. Ik wil met mijn Nederland­se collega’s grapjes kunnen maken, klanten kunnen hel­pen en de ondertiteling van films kunnen lezen. Voor werk, wonen en vrije tijd eigenlijk. Ik volg nu Nederlandse taalles op het ROC van Amsterdam en doe mee aan de leesclub in de bibliotheek. Ik zit tussen alle­maal vrouwen, maar als knappe man vind ik dat alleen maar leuk. Ha, ha. Het gaat goed met mij in Nederland. Ik heb net een huis gekocht en daar ben ik heel blij mee. Misschien over tien jaar,

als ik genoeg geld heb ge­spaard en voldoende ervaring heb opgedaan, begin ik een eigen restaurant. De Chinese keuken heeft een cultuur van vijfduizend jaar. Elke stad heeft zijn eigen smaak: zout, zuur, zoet, pikant. Dat kun je je niet in een paar maanden eigen maken. Traditionele gerechten worden overgedragen van ouder op kind. Ik moet nog veel leren.”

Wie Leeft en leert! ­Sun Yun Cheng (28)

Leef en leer! in Amsterdam

04 05in Amsterdam

0706

Leef en leer! is het educatief netwerk van aan-bieders van leerprogramma’s voor Amster-dammers die individueel en in groepsverband met behulp van de computer willen leren lezen, schrijven, rekenen of surfen op het inter-net. “Leef en leer! geeft zelf geen lessen, maar wijst de weg naar passend aanbod van Leef en leer-partners in de buurt. Je zou Leef en leer! daarmee de ‘VVV van non-formeel leren’ kunnen noemen. Er zijn veel organisaties die fantastisch aanbod hebben maar waar nog niet iedereen van af weet. Aan de andere kant zijn er veel mensen die graag aan hun basisvaardig heden zouden willen werken, maar niet weten dat het aanbod bestaat of waar ze terecht kunnen. Leef en leer! brengt hen samen, opdat iedereen straks het aanbod kan vinden waarnaar hij op zoek is. Leef en leer! biedt daarnaast onder steuning aan organisaties en vrijwilligers met trainingen en materialen, zodat zij ook een kwaliteitsslag kunnen maken als ze willen”, zegt Claudette Verpalen, projectleider van Leef en leer!.

FaciliterenOrganisaties die in hun groepen gebruik willen maken van Oefenen.nl, de e-learning omgeving

van ETV.nl waar Leef en leer! gebruik van maakt, kunnen een licentie krijgen voor het gebruik van deze leeromgeving in hun lessen. Inmiddels werken diverse non-formele aanbieders van taal-, reken- en digitale vaardigheidscursussen in Amster dam met een licentie zoals stichting Aan de Knoppen en Eigenwijks. De stedelijke helpdesk van Leef en leer! ondersteunt de vrij willigers en de docenten die werken met Oefenen.nl met scholing en voorlichting. De biblio theekvestigingen fungeren met hun pc’s als oefenplek voor Amsterdammers die zelfstandig of met hulp van een begeleider aan de slag gaan met hun basisvaardigheden. Om dit extra kracht bij te zetten is dit jaar gestart met de uitgifte van de Leef en leer-pas, die lerenden direct toegang biedt tot de speciaal ontwikkelde Amsterdamse leeromgeving op Oefenen.nl en waarmee ze op diverse locaties in de stad terecht kunnen voor cursusaanbod.

Samenwerking in de stadLeef en leer! is gestart als bundeling van midde-len, krachten en expertise van de OBA, ETV.nl en AT5; het netwerk van 26 OBA-vestigingen met onder andere de oefenpc’s; de meer dan 100 educatieve online programma’s van ETV.nl op Oefenen.nl; en AT5 met haar televisie-uitzendingen en opname- en studiofaciliteiten. De drie organisaties kregen in 2012 voor het eerst financiële steun voor dit initiatief van de Dienst Werk en Inkomen in het kader van Venster op Amsterdam en in 2013 van het Europees Integratie fonds voor de uitrol van het initiatief naar de Amsterdamse stadsdelen. Dit laatste bracht nog drie partijen aan boord: Mira Media, Combiwel en Eigenwijks.

Speciale aandacht in het netwerk heeft de samen werking tussen (non-)formele aanbieders van taal-, reken- en digitale vaardigheidscursus-sen. Combiwel en Eigenwijks spelen hierin een

Leef en leer!: ‘de VVV van non-formeel leren’

De website www.leefenleer.nl brengt het niet­commerciële cursusaanbod in Amster­dam in kaart en meldt het laatste nieuws van Leef en leer!. Amsterdammers vinden er bovendien een overzicht van alle oefen­plekken. Vanaf de site hebben ze toegang tot Oefenen.nl.Op de site kunnen bezoekers filmpjes bekijken, gemaakt door AT5 over Amster­dammers betrokken bij Leef en leer!.

“De kern van het collegeakkoord is dat alle Amsterdammers mee kunnen doen”, memoreerde Simone Kukenheim, wethouder Onderwijs, Jeugdzorg, Diversiteit, op 6 februari jl. tijdens de uitreiking van de Leef en leer­pas in bibliotheek Slotermeer.Het is die gedachte, samen met de vermindering van het budget voor Volwasseneneducatie, dat de OBA, stichting Expertisecentrum ETV.nl en AT5 deden besluiten om de handen ineen te slaan. De inzet: het ondersteunen van de zelfredzaamheid van burgers via het gebruik van nieuwe media.

belangrijke rol. “Aan de ene kant vinden wij het belangrijk dat wij aansluiting zoeken bij verge-lijkbare ontwikke lingen in de stad”, licht Dick Glastra van Loon, directeur van bewonersorgani-satie Eigenwijks zijn deelname aan Leef en leer! toe. “Wij zijn op Nieuw-West gericht. Wij willen onze expertise ook stedelijk inbrengen. Aan de andere kant: we merken dat de combinatie van taal- en digitale vaardigheden een logische en kansrijke combinatie is. Het klopt met wat je in de praktijk merkt.”Verpalen: “Wat ik een mooi uitgangspunt van Leef en leer! vind, is dat het eigenlijk een vorm van share ware is; van niemand, maar voor ieder een die het wil gebruiken of het verder wil ontwikkelen. Voor organisaties die het denken in termen van ‘concurrentie’ los durven laten en hun kennis en expertise aanbieden aan andere organisaties of stadsdelen. Voor organisaties die gaan samenwerken en die deelnemers naar elkaar doorverwijzen. Zij zien hun eigen deel-nemersaantallen daardoor ook stijgen. Wij stimu-

leren organisaties in het Leef en leer-netwerk om hun budget en kennis samen te voegen zodat ze samen sterker en rijker lesmateriaal kunnen ontwikkelen, waarvan ze ook weer allemaal ge-bruik kunnen maken. Het materiaal kunnen ze op Oefenen.nl plaatsen, in de gezamenlijke Amster-damse leeromgeving.”

Leef en leer! ziet een toekomst voor zich waarin het als platform fungeert voor het non-formeel leren en dat aansluit op andere beleidsdomeinen. Een platform voor lerenden, vrijwilligers en do-centen. Het doel van Leef en leer! is uiteindelijk het bevorderen van de participatie van alle Amsterdammers in de samenleving.Jan van den Oord, hoofd Educatie en Inburge-ring: “Ik ben gecharmeerd van de samenwerking tussen de partners. Hoe ze aan Leef en leer! een eigen identiteit hebben gegeven. Ik zie niet meer wie de founding fathers zijn. Dat vind ik een mooie beweging.” ■■

in Amsterdam

Digitale vaardigheid is een ‘sleutelvaardigheid’ geworden

De uitgifte van de Leef en leer-pas Eind 2014 is aan een eerste groep Amsterdammers de Leef en leer­pas aangeboden. Dienst Werk en Inkomen (DWI) heeft circa 26.000 mensen een brief gestuurd waarin zij werden uitgenodigd om de pas in de lokale bibliotheek op te halen. Gewoonlijk rekent de gemeente op een respons van zo’n vijf procent, tien procent maximaal. De respons, op deze zeer moeilijk te bereiken doelgroep, bleek hoog: 18 procent. In twee pilotgebieden, Amsterdam­Noord en Nieuw­West, waar het Leef en leer­team al wat langer bezig is met de opbouw van het educatief netwerk in de wijk, was de respons 26 procent.

Met de Leef en leer­pas kunnen de pashouders inloggen op Oefenen.nl en gebruik maken van de vele programma’s om hun kennis op het ge­bied van taal en rekenen te vergroten en digitale vaardigheden op te doen. Extra zijn de kortingen op cursussen in de buurt, op het Amsterdam Museum en de infor matie over het cursusaanbod in Amsterdam. Bij het inleveren van de brief krij­gen de mensen ook een gratis OBA­jaarpas. Van januari tot mei dit jaar heeft de OBA ruim 4500 Leef en leer­passen uitgereikt. De OBA­mede werkers zijn geïnstrueerd en zorgen ervoor dat het contactmoment met de mensen optimaal

wordt benut. Velen van hen zijn niet eerder in een biblio theek geweest. Ook de Leef en leer­ website wordt getoond. Deze website fungeert als een wegwijzer, met aantrekkelijke filmpjes en lokale informatie.Aan de balie worden niet alleen passen uitgereikt. Er worden ook levensverhalen verteld die een tip­je van de sluier lichten van het soms onzicht bare leven van de Amsterdammers. Het gebruik van de Leef en leer­pas is een welkome uitnodiging om een eerste stap te zetten naar een kennis making met de taal en de cultuur van hun wijk en buurt­genoten.

Op de dag dat Lingo in 2014 van de buis verdween, lanceerde stichting Expertisecentrum ETV.nl (ETV.nl) het programma Oefen LINGO op Oefenen.nl. Een eenvoudig digitaal programma waarmee mensen zelf speels aan hun taalvaardigheid kunnen werken. Op Oefenen.nl blijkt dit programma een succesvolle toevoeging op het al bestaande aanbod voor laagopgeleiden en laaggeletterden. ETV.nl is met Oefenen.nl partner in Leef en leer!.

in Amsterdam 0908

“Volwassenen hebben niet altijd zo’n zin in grammatica. Ze willen weten hoe de OV-jaar-kaart werkt, hoe ze hun weg kunnen vinden op Werkplein.nl of hoe je een gesprek bij je huisarts voert. Van daaruit kun je ze misschien motiveren een stap verder te gaan”, verklaart Ben Vaske, directeur van ETV.nl, de praktische invulling van Oefenen.nl.De gedachte achter Oefenen.nl is volwassenen een laagdrempelige manier te bieden om thuis, op eigen tempo en op eigen niveau, taal-, reken- en digitale vaardigheden te leren. Functioneel taalgebruik wordt in een herkenbare context gepresenteerd: geld, gezondheid, opvoe-dingsondersteuning, werk. Met het programma Klik & Tik bijvoorbeeld, oefenen mensen digitale vaardigheden op een laagdrempelige manier en op een taalniveau dat bij hen past. Met de Taal-klas.nl-programma’s oefenen ze woordenschat in alledaagse situaties.ETV.nl richt zich op laagopgeleiden met daar-binnen subgroepen zoals laag geletterden, inbur-geraars, ouderen en moeders. “Een potentiële doelgroep van drie miljoen mensen”, zegt Vaske.

Individueel en groepsgewijsWat Oefenen.nl uniek maakt als leerportaal is ener-zijds dat de cursisten het thuis kunnen gebruiken, waar het oorspronkelijk voor was bedoeld, en dat het anderzijds organisaties in staat stelt om cursis-ten met diverse kennisniveaus computer-, taal- en rekenlessen op locatie te geven. Dit dankzij het volgsysteem waarmee docenten de vorderingen van de deelnemers kunnen volgen en huiswerk klaar kunnen zetten. ETV.nl werkt hiervoor met licenties. “Over het algemeen zijn de organisaties die een licentie aanvragen heel divers: van gezond-heidscentra tot taalaanbieders, van vrijwilligers-organisatie tot roc’s en van welzijnsorganisaties tot Sociale werkbedrijven.” Soms worden de licenties afgekocht door bijvoorbeeld de gemeente en kun-nen organisaties de licentie via de gemeente gratis ontvangen. Voor de individuele gebruiker is de toegang vooralsnog gratis.

Non-formele organisatiesOefenen.nl richt zich met de licenties vooral op het non-formele aanbod. In Amsterdam gebeurt dat met het Leef en leer-programma. Het gaat dan om maatschappelijke organisaties en vrijwil-ligersorganisaties die computer- en taallessen or-ganiseren. “Een belangrijke groep”, zegt Vaske. In Amsterdam is de licentie afgekocht. Diverse non-formele organisaties in Amsterdam werken inmiddels met een licentie, zoals stichting Aan de Knoppen, Combiwel en Eigenwijks. Dat verloopt niet altijd vlekkeloos, weet Vaske. Vooral kleine organisaties beschikken niet altijd over de juiste digitale infrastructuur. Het internet is niet snel genoeg of de juiste hard- en software ontbreekt. “Dat zijn praktische problemen waar we tegenaan lopen. Een project als Leef en leer! sluit daarop aan door het geven van ondersteu-ning en voorlichting. De bibliotheek stelt ook oefenruimte beschikbaar aan organisaties.”

Eigen leeromgevingEen ander voordeel van Oefenen.nl is dat orga-nisaties eigen oefenmateriaal kunnen toevoegen of een specifieke leeromgeving kunnen maken. Dit is van belang als de overheid in 2017 de over-stap maakt naar volledige digitale communicatie. “Elke gemeente gebruikt weer eigen formu-lieren. Mensen raken ervan in de war als het online materiaal daar niet op aansluit”, legt Vaske uit. Een ander voorbeeld is de mogelijkheid om met specifiek oefenmateriaal aan te sluiten op een algemeen programma over bijvoorbeeld budgetteren. Een goede illustratie van de moge-lijkheden van Oefenen.nl is de ‘Werk-portal’ die de Sociale Werkvoorziening ingebed heeft in Oefenen.nl. Hun werknemers kunnen daarop in-loggen en allerlei opdrachten maken gerelateerd aan werk en basisvaardigheden. In 2014 namen ruim elfduizend werknemers van zeventig sociale werkbedrijven daaraan deel. In het kader van Leef en leer! is ETV.nl nu bezig om een specifieke leeromgeving op Oefenen.nl in te richten gericht op de Amsterdamse doelgroep.

Sleutelvaardigheid“Het belang van digitale vaardigheden valt niet te onderschatten”, zegt Vaske. “Om digitaal te kunnen leren moet je over digitale vaardigheid beschikken. Digitale vaardigheid is naast het leren van taal en rekenen, een van de drie kern-vaardigheden die je nodig hebt om te partici-

peren in de maatschappij. Kijk om je heen! Talloze apparaten zijn digitaal, een telefoon, een tv, een magnetron is digitaal. Maar ook je toe-slagen moet je digitaal aanvragen en het zoeken naar werk verloopt voor een groot deel digitaal.” Digitale vaardigheid is inmiddels een ‘sleutel-vaardigheid’ geworden: een middel om taal en rekenen te leren en je weg te vinden op terreinen als werk en gezondheid. “Er is een grote groep mensen die niet over die vaardigheid beschikt en keer op keer door de bodem van overheids-beleid valt. Daar richten wij ons ook op.”

Decentralisatie ETV.nl vierde vorig jaar haar tienjarig bestaan. In 2014 noteerde Oefenen.nl 164.000 nieuwe gebruikers en ruim 400.000 actieve gebruikers. De toekomst? “De behoefte aan digitaal leren neemt alleen maar toe en de financiële midde-len voor Volwasseneneducatie nemen af. Het uitbouwen van een digitale leeromgeving is dus belangrijk. We willen inspelen op het gebruik van sociale media en beter gebruik maken van

bestaande data. Samenwerking met gemeenten en uitvoerende organisaties - zoals in Amsterdam - is van het allergrootste belang. Voor de toe-komst spelen de decentralisaties van het sociale domein naar gemeenten, de snelle ontwikkeling van digitale communicatie en leren, de bor-ging van de portal Oefenen.nl en het delen van succes volle programma’s een belangrijke rol.” ■■

Digitale vaardigheid is een ‘sleutelvaardigheid’ geworden

‘Digitale communicatie wint razendsnel terrein!’

10 11in Amsterdam

Wat is het belang van Leef en leer! voor de gemeente Amsterdam?Merel Louter: “Eind 2012 heeft de gemeente het beleid voor Volwasseneneducatie 2013-2015 ge-formuleerd. Drie pijlers ondersteunen dit beleid. De eerste pijler is het professionele aanbod aan taalcursussen. Als derde pijler geldt de onder-steuning door de samenleving aan mensen die het Nederlands willen leren. De tweede pijler gaat over het stimuleren van de zelfwerkzaam-heid van Amsterdammers. Mensen kunnen zelf aan de slag gaan om het Nederlands te leren. Hier valt Leef en leer! onder. Oefenen.nl bestond toen al en bood allerlei mogelijkheden om te leren. De gemeente wilde Amsterdammers sti-muleren om deze leeromgeving te gebruiken en helpt ze daarbij op weg. Via Leef en leer! wordt er bijvoorbeeld ondersteuning geboden met oefenspreekuren en oefenpc’s in de bibliotheek. Zo hebben mensen zonder computers een fysie-ke plek om te gaan oefenen. AT5 neemt deel aan Leef en leer! om het bekendheid te geven. Er zijn nog een aantal andere activiteiten om zelfstan-dig leren te bevorderen, maar Leef en leer! is de kernactiviteit.”

Hoe raakt Leef en leer! aan andere beleidsterreinen?Louter: “Wij zien dat de taal vaak een middel is om andere maatschappelijke doelen te bereiken. Het leren van de taal is geen doel op zich. Je wilt er iets mee kunnen doen. Amsterdammers die niet zo goed Nederlands spreken, kunnen bij-voorbeeld aan budgetbeheer werken door een geïntegreerde cursus ‘Taal en persoonlijke finan-ciële administratie’ te volgen. Bij een gewone budget cursus kunnen ze vaak niet terecht. En, zonder taalvaardigheid kun je je brieven niet lezen of bellen naar een instantie.”

Hoe wordt het aanbod op elkaar afgestemd?Jan van den Oord: “Wij organiseren en coördi-neren een belangrijk deel van het cursusaanbod Nederlands in Amsterdam. Het is onze kern-activiteit en wij kijken wat daar nog bij nodig is. De kunst is om de activiteiten op elkaar af te stemmen. Onze voornaamste activiteit is het aanbieden van professionele cursussen. Ook zorgen wij deels voor subsidiëring van vrijwilligers-organisaties, taaloefenplekken en taalcoaches die Amsterdammers helpen bij het leren van het Nederlands. Wij vragen de stadsdelen om daar via het welzijnsaanbod op aan te sluiten.”Louter: “De taalcursussen zijn gekoppeld aan een thema. Bijvoorbeeld gericht op werk en op-leiding of buurt en opvoeding. Digitale vaardig-heden en rekenen worden alleen geïntegreerd in het taalonderwijs aangeboden. Het gaat dan om functionele vaardigheden.”Van den Oord: “In het kader van armoede-bestrijding en schuldpreventie hebben wij bijvoorbeeld een cursus ‘Taal en persoonlijke financiële administratie’. Daarin zit ook het ele-ment: hoe vraag je een DigiD aan? Dit om te voorkomen dat je je financiële administratie niet kunt regelen doordat je digitale vaardigheid mist.”

Wat maakt Leef en leer! uniek volgens u?Van den Oord: “Ik ben gecharmeerd van de samen werking tussen de partners. De wijze waar-op ze een eigen identiteit aan Leef en leer! heb-ben gegeven. Ik zie niet meer wie de founding fathers zijn. Dat vind ik een mooie beweging. Wij proberen Leef en leer! de komende jaren te ondersteunen zodat het als zelfstandig brand het leven gaat leiden waarvoor het bedoeld is.” ■■

Jan van den Oord is hoofd Educatie en Inburgering bij de gemeente Amsterdam en Merel Louter is beleidsadviseur op dezelfde afdeling. Leef en leer! valt onder hun beleidsterrein.

‘De kunst is om de taalactiviteiten op elkaar af te stemmen’

Leef en leer! in de praktijkLeef en leer! leert als educatief netwerk zelf ook, in de praktijk. De regiomedewerkers van Leef en leer! pionieren in de wijk. In de Proeftuin Leef en leer! wordt onderzocht wat de gedroomde samenwerking in de weg zou kunnen staan. Ook wordt gekeken naar good practices in de wijk. Post Oost laat zien hoe zij via een beleid van one stop shopping op de juiste manier behulpzaam kunnen zijn voor de zoekende en lerende bewoner.

‘Elke week kies ik wat ik ga leren’

“Ik kom uit Ghana. In 1986 ben ik naar Nederland ge­komen. In Ghana was ik lerares. In Nederland werkte ik als kamer meisje in een hotel. Ik had geld nodig want ik voedde mijn twee kinderen alleen op. Maar sinds een paar jaar heb ik last van mijn rug. Ik ben nu door het DWI gestuurd om Nederlands te leren. Met de Leef en leer­pas kan ik op de computer Nederlands oefen en. Elke week kies ik wat ik ga leren. Ik heb van de juf (de bibliotheekmedewerker, red.) ook een plek gekregen in de leesclub van de bibliotheek Slotermeerlaan. Spreken vind ik moeilijk. Ik spreek veel Engels en een Ghanees dialect. Lezen en

schrijven in het Nederlands is oké, maar ik vind het belang­rijk voor mijn kinderen dat ik ook Nederlands spreek. Ze zijn hier geboren. Eén van mijn kinderen zit op de universiteit. In december ga ik naar Sagènn Educatie. Als ik beter Nederlands spreek, kan ik mis­schien vrijwilligerswerk gaan doen. Als koffiejuffrouw bij een organisatie bijvoorbeeld. Met mijn vriend leer ik veel op de computer. Het is handig als je thuis kunt oefenen. En wat heel fijn is, met de pas kan ik ook boeken lenen!”

Wie leeft en leert! - Anna Agbodza (59)

12 13in Amsterdam

Regiomedewerkers van Leef en leer! pionieren in de wijk

De vier regiomedewerkers zijn ieder verantwoor-delijk voor een deel van de stad. De bewoners-samenstelling van het stadsdeel bepaalt vaak welke strategie de regiomedewerker kiest. De doelgroep van Leef en leer!, alle Amsterdam-mers die laaggeletterd zijn en behoefte hebben aan het leren van basisvaardigheden als taal en computer vaardigheden, woont verspreid door Amsterdam, maar elke wijk heeft zijn eigen kenmerken. Het kleinste aantal laagopgeleiden woont in het centrum van Amsterdam, het ge-bied dat Ton van de Laar onder zijn hoede heeft. Meer laagopgeleiden zijn te vinden in Zuidoost en Oost, West/Nieuw-West en Noord. De res-pectievelijke werkgebieden van Mayssa Joni, Liselore Bulens en Lynette Ho.

Doelgroep verschilt per wijkOmdat de functie nieuw is, is het in de prak-tijk soms zoeken voor de regiomedewerkers. Waar bereik je bijvoorbeeld een doelgroep als Chinezen? Chinezen wonen nogal verspreid in Amsterdam. Van de Laar zocht contact met Edusom, waar deze doelgroep samenkomt voor Chinese media-uitzendingen. Er werd in de centrale bibliotheek een Chinees herfst-festival georganiseerd. Jongeren maakten er een

media-uitzending van. “De bedoeling was via de jongeren de ouderen te bereiken zodat we de ouderen voorlichting konden geven over Leef en leer!. De drempel bleek te hoog voor deze doelgroep.” Ja, een leermoment, beaamt Van de Laar. De conclusie werd getrokken dat het beter is om kleinschalige wijkgerichte initiatieven te ontplooien.Voor Liselore Bulens gold in Nieuw-West het tegenovergestelde verhaal: de doelgroep lijkt daar eerder overvraagd. In Nieuw-West wonen veel bewoners met een Marokkaanse en Turkse achtergrond. De sociale infrastructuur, met par-ticipatieprojecten, het opbouwwerk, ouder- en kindcentra en vrijwilligers, functioneert goed. Bulens heeft daar goed naar gekeken en wil de werkwijze van de ouder- en kindcentra ook in West toepassen om zo de ouders te bereiken.

Van afwachtend tot enthousiastDe regiomedewerkers werken voor de hele wijk, maar zijn vaak te vinden in de bibliotheek. Veel van de Leef en leer-activiteiten vinden daar plaats, waaronder het uitreiken van de Leef en leer-pas en het oefenspreekuur. Het is om die re-den dat Mayssa Joni zich allereerst richtte op de medewerkers van de filialen. “Zij staan straks de

Liselore Bulens, Lynette Ho, Mayssa Joni en Ton van de Laar zijn de regiomedewerkers van Leef en leer!. Hun taak: het bouwen aan netwerken in de wijk, het bereiken van de doelgroepen van Leef en leer!, het verbinden van initiatieven, organisaties en bewoners met elkaar, maar ook pionieren. Want de functie is nieuw.

14 15in Amsterdam

doelgroep te woord over Leef en leer!. Hoe houd je de doelgroep vast en hoe verwijs je ze door? Dat betekent mailen, bellen, nog een keer bellen. Het kost soms tijd om de mensen te bewegen deel te nemen aan Leef en leer!. Hoe kon ik de medewerkers op de juiste manier bij dit proces betrekken, hoe kon ik ze stimuleren om zich er-voor in te zetten?” Sommige medewerkers waren afwachtend. “Ik had ze in het begin natuurlijk ook nog weinig te bieden. Pas toen de Leef en leer-pas werd ingezet, raakten ze overtuigd van het project. Ik ben nu onderdeel van een team.” Joni heeft ondertussen samen met OBA-mede-werkers in Amsterdam-Oost dertien voorlichting-bijeenkomsten over Leef en leer! gegeven. ”Toen de medewerkers in contact kwamen met de doelgroep raakten ze helemaal enthousiast.”

Pioniers en structuurWat de regiomedewerkers in het bloed zit, is het netwerken. Ho: “Maar netwerken kost tijd. Je vertelt over Leef en leer!, elke keer in andere woorden, afhankelijk van de organisatie. Ik mail en bel veel. Vooral nabellen kost tijd, maar dat kan niet anders met deze doelgroep die niet altijd even goed bereikbaar is. Alleen een brief of een mail sturen, is niet voldoende. Je leert zo wel hoe je organisaties kunt benaderen. De lijnen zijn kort met de wijkorganisaties in Noord,

maar zij kenden elkaar ook al.” Het is voor iedere regiomedewerker zoeken naar een juiste manier van werken voor hun deelgebied. Het is learning on the job.

Ho: “Het geeft veel voldoening als je na mailen, bellen en organiseren, samen een geslaagde bijeenkomst van de grond krijgt en je nieuwe mensen bereikt dankzij de betrokkenheid van de organisaties.”

Van de Laar: “Ik vind de wisselwerking met de cursisten leuk. Als je een groep hebt uitgelegd hoe Oefenen.nl werkt en je probeert ze enthou-siast te maken voor het programma, dan is het leuk als er vervolgens interactie is.” Bulens: “Ja, mensen die niets wisten van Oefenen.nl en die daarna in de bibliotheek gaan oefenen achter de pc’s. Dat is mooi. En ik vind het pionieren leuk! Het uitvinden wat wel en wat niet werkt.”

Joni: “Wat energie geeft, is dat de doelgroep echt geïnteresseerd is. Het blijkt keer op keer dat ze graag willen leren. In Zuidoost had ik bijvoor-beeld een vrouwengroep die ik voorlichting gaf. Zij wisselden onderling telefoonnummers uit. Nu leren ze wekelijks samen in Reigersbos. Dat vind ik geweldig. Dat is participeren!” ■■

‘Wat energie geeft, is dat de doelgroep echt geïnteresseerd is’

‘Ik vind het pionieren leuk! Het uitvinden wat wel en wat niet werkt’

5 vragen over de Proeftuin Leef en leer!

‘Je moet de wijk in om te zien wat wel en niet werkt’Roelof Langman is taalvrijwilliger van Taal voor het Leven bij Mannencentrum Daadkr8 en sinds kort betrokken bij de Proeftuin Leef en leer!. In zijn professionele leven werkte Langman in de automatisering en stond hij op de basisschool voor de klas.

16 17in Amsterdam

Stichting Kantara­Brug is tien jaar geleden ontstaan als antwoord op de etnische spanningen die in de wijk de Baarsjes waren ontstaan. Kantara is een organisatie die zich inzet voor sociale cohesie in Amsterdam­West, en die ook de helpende hand biedt aan de wijkbewoner via spreekuren en activiteiten zoals Gouden Mannen. De stichting wilde deze activiteit professionaliseren en via het netwerk ontstond de Proeftuin Leef en leer!.

De spanningen in de wijk zijn helaas niet afgenomen, vertelt Magdy Khalil van Kantara-Brug. Daarom organiseert Kantara binnenkort weer een bijeenkomst voor wijkorganisaties. “We kijken of we tot een gezamenlijke aanpak kunnen komen om de bewoners in West samen te brengen.” Het gevoel van onbe-hagen speelt ook bij mannen een rol, zeker bij oudere mannen, maar zij zullen niet snel over hun gevoelens spreken. Wel constateerden ze op een gegeven moment dat er veel projecten op vrouwen gericht zijn. “De vrouwen ontwikkelen zich, maar wij staan stil”, hoorde Khalil van de oudere mannen. Om aan hun behoefte tegemoet te komen, ontstond Gouden Mannen. “In Gouden Mannen draait het om mannen die al lange tijd werkloos zijn, soms met psychische klachten kampen of in een sociaal isolement verkeren. In het pro-ject komen de mannen wekelijks bij elkaar, spreken ze met elkaar, bepalen ze wat ze willen doen en volgen ze taal- en computerles. Door dit samen te doen geeft het een harmonieus gevoel, een gevoel van: wij gaan er samen tegenaan.”

Gouden Mannen in hun kracht“De kracht van het project is de benadering van de mannen”, zegt Khalil. “Andere organisaties zijn soms te dienstverlenend en komen daardoor wat paternalistisch over. Wij passen het programma aan hun kracht aan, hoewel ze ook niet altijd precies weten wat ze willen. Ze zijn lange tijd niet meer op hun ambities aangesproken. Ze voelen zich niet geaccepteerd door de samen-leving en willen zich graag beter voelen.”De mannen gaven aan iets met taal of met computers te willen doen. Apart bleken de cursussen niet zo goed te werken. Door de taal- en computer-lessen te combineren, heeft Kantara een succesvolle aanpak gevonden. “Heel veel mensen kwamen op dit aanbod af. Om het programma verder te ontwik-kelen, hadden we behoefte aan professionele ondersteuning. We kwamen in gesprek met mensen van Leef en leer!, het ROC van Amsterdam kwam erbij, evenals Roelof, taalvrijwilliger bij Daadkr8, die ik kende via mijn netwerk, en zo kwam de Proeftuin Leef en leer! tot stand.”

Khalil: “Door Gouden Mannen kunnen de mannen zich verder ontwikkelen en voelen ze zich gesterkt om hun eigen keuzes te maken. De cursus speelt daarbij een stimulerende rol. Gouden Mannen blijkt een goede manier om mannen te activeren. ■■

Oudere migranten mannen willen zich beter voelen

1 Hoe bent u bij de Proeftuin Leef en leer! betrokken

geraakt?“Bij Daadkr8 waren wij op zoek naar goed lesmateriaal en toen ontdekten we Oefenen.nl. Ik was eerst sceptisch. Een com­puterprogramma? Het gaat er toch ook om dat je de taal beter gaat spreken? Maar Oefenen.nl zit logisch en samenhangend in elkaar. Bij een plaatje worden het woord en de uitspraak gegeven. Cursisten kunnen in hun eigen tempo leren. En als je in de lessen ook samen om de tafel zit, kun je het geleerde meteen in een gesprek in prak­tijk brengen.”

2 Wat is de Proeftuin Leef en leer! en wat is uw rol?

“De Proeftuin Leef en leer! is een samenwerking tussen stichting Kantara­Brug, het ROC van Amsterdam en het Leef en leer­project. Ik beschouw mijzelf als een soort vliegende keep. Ik ondersteun de deelnemers bij hun werk met Oefenen.nl en houd hun vorderingen bij in het volgsysteem.”

4 Wat voor een struikelblok kwam u tegen?

“Bij het opzetten van het volg­systeem ontdekte ik dat veel deelnemers wat waren vast­gelopen. Ze hadden lessen over verschillende onderwerpen en op verschillende niveaus uitgeprobeerd, maar niet af­gemaakt. En dat is niet zo gek. Ik heb zelf ooit een computer­cursus Zweeds gedaan en ben daar ook in vastgelopen. Bij de Gouden Mannen hielp het om dit met elkaar te bespreken en gezamenlijk een lessenreeks te kiezen die ze ook helemaal af zouden maken. In je eentje loop je vast. Je hebt vrienden nodig om samen de discipline op te brengen om door te zetten. En een docent om je zo nu en dan een handje te helpen en een zetje te geven.”

3 Hoe is de samenwerking tussen de

organisaties tot stand gekomen?“Kantara­Brug voert het pro­ject Gouden Mannen uit waarin oudere migranten uit hun isole­ment worden gehaald. De deel­nemers gaven bij Kantara aan dat ze gemakkelijker hun draai zouden vinden in de Nederland­se maatschappij als ze betere computer­ en taalvaardigheden zouden hebben. De stichting heeft echter niet genoeg com­puters voor alle deelnemers.

Het ROC van Amsterdam is een plaats waar mensen de Neder­landse taal leren en beschikt wél over computers. Zij stelden ruimte beschikbaar en zette do­centen in om de deelnemers te begeleiden tijdens het oefenen. De lessen bij het roc draaien om burgerschapthema’s. Wat is een DigiD, hoe zet je iets te koop op Marktplaats.nl en hoe zit het met de AOW? Later werd de Leef en leer­pas geïntrodu­ceerd om Amsterdammers beter te begeleiden op Oefenen.nl. Maar hoe zorg je ervoor dat de pashouders daadwerkelijk gaan oefenen op de computer? In deze proeftuin komen vraag en aanbod goed samen.”

5 Wat is de uitdaging van de samenwerking?

“Het is een proeftuin. Er zijn hin-dernissen te nemen, zoals admini-stratieve en technische problemen die de deelnemers belemmeren. Kantara had bijvoorbeeld proble-men met het volgsysteem voor de vijftig mannen. Dat hebben we nu op gelost. We zetten iets op voor de hele stad. We hopen dat profes-sionals en taalvrijwilligers in heel Amsterdam hun cursisten stimu­leren om zelfstandig met Oefenen.nl aan de slag te gaan en hen daarbij ondersteunen. Daarvoor is een goede samenwerking nodig tussen ons, de medewerkers van het Leef en leer­project, en het veld. Je moet daarvoor wel de wijk in om te zien wat wel en niet werkt.”

18 19in Amsterdam

“Mijn zoon is van school getrapt, ligt alleen op de bank te blowen. Wat te doen?”. Zelfs voor een dergelijke vraag kan de bewoner terecht bij Post Oost. “Doordat diverse organisaties zoals Club Info voor jongerenadvies, een vrijwilligerscoördi-nator en het UWV zich onder één dak bevinden zijn de lijnen kort en vindt de doorverwijzing sneller plaats”, vertelt Mariska van der Linden. Post Oost is een uniek initiatief van de maat-schappelijke organisaties Dynamo, Civic Amster-dam en ViiA om bewoners in Amsterdam-Oost weer te laten deelnemen aan de samenleving.Van der Linden: “Wij werken klantgericht. De vraag komt van de bewoner en wij ondersteunen hen bij het zoeken naar een oplossing.”

Digitale aansluiting Post Oost werkt behalve met professionals ook veel met vrijwilligers, zoals Man-Ri van den Ham. Hij is begeleider bij het Open Leer Centrum (OLC) en de Sollicitatie Werkplaats. In het Open Leer Centrum volgen bewoners taal- en computerles. De doelgroep is divers. Van den Ham: “Sommige klanten hebben sollicitatieplicht. We komen ze tegen bij de sollicitatietraining. Dan blijkt dat hun taal- en computervaardigheid onvoldoende is en worden ze doorverwezen naar het OLC. Veel mensen komen ook vrijwillig. Je probeert uit te zoeken wat hun niveau is en wat ze precies willen leren. Ze willen bijvoor-beeld een e-mailadres of met instanties kunnen communiceren. Vaak gaat het om 50-plussers met een beperkt inkomen die geen computer thuis hebben. Kortom: mensen die de digitale aan sluiting hebben gemist en de nodige kennis willen opdoen.” Van der Linden: “Daar zal steeds meer behoefte aan zijn. Werk zoeken doe je via Werk.nl, voor de belastingaangifte heb je een DigiD nodig, enzovoorts. En door bezuinigingen op het maatschappelijk werk moeten de mensen nu zelf de formulieren invullen, wat meestal online plaatsvindt.”

Een andere ingangDe beste manier van participeren is werken, maar dat is niet voor iedereen haalbaar, weet Van der Linden. “Dus zoeken we een andere ingang om aan de slag te gaan. De eerste stap is taal- en computerlessen zodat je kunt communiceren. Het aanbod in het OLC werkt echter eerder

aanvullend dan als een voorstadium.” Van den Ham: “Meestal is er ook behoefte aan andere vaardigheden. Mensen hebben weinig sociale vaardigheden of beschikken over een beperkt netwerk. We werken aan het gehele plaatje. Taal- en computerles is een opstap voor het meedoen aan de samenleving.

’De eerste stap naar participatie is taal- en computerles’

In Post Oost kunnen bewoners terecht voor uiteenlopende activiteiten: van koffiedrinken tot taal- en computerles, van sollicitatietraining tot vrijwilligerswerk. Er is een beweegcoach en een jongerenadviseur, UWV geeft er trainingen en klantmanagers van DWI en Taalwijzer houden er spreekuur. Projectleider Mariska van der Linden: “Post Oost is een one stop shopping.”

’Je moet meegaan met de tijd anders raak je achter’

“Ik wil blind leren typen en gewend raken aan de computer. Ik zit in de verpleging en werk met mijn handen. Ik doe het voor mijzelf, maar ook om met mijn kinderen te communiceren. Alles moet ook digitaal nu. Als je moet sollici-teren, gaat dat niet meer via een brief. Ze vragen: heb je een e-mailadres? Je moet mee-gaan met de tijd. Ik moet dit doen anders raak ik helemaal achter. Ik vind computerles ook leuk, anders zou ik hier niet zijn.”

Luciana (55)

20 21in Amsterdam

Samenwerken in de wijkLeef en leer! verbindt en faciliteert. De samenwerking met wijkgerichte organisaties is dan ook van groot belang. Het zorgt ervoor dat de lerende Amsterdammer op het gebied van taal en digitale vaardigheden optimaal zijn weg vindt. In dit hoofdstuk komt een aantal organisaties voorbij waarmee Leef en leer! zich graag verbonden weet.

Je kunt bijvoorbeeld vrijwilligerswerk gaan doen.” Post Oost is daarom gestart met ViiA, een vrijwilligersuitzendbureau in het gebouw. Van der Linden: “Vrijwilligerswerk leidt tot active-ring en nieuwe netwerken. Het doet zich voor dat een vrijwilliger een baan aangeboden krijgt. Dat is ook bij ons gebeurd.”

Samenhang tussen taal- en computervaardighedenVier keer per week is er een individuele inloop in het OLC. En het is altijd vol, ziet Van den Ham. “De klanten werken aan hun typevaardigheid, volgen hun eigen programma en komen steeds terug.” Taal- en computervaardigheden hangen samen, zegt Van der Linden. “Het is vaak een kwestie van en/en. Klanten komen met een taal-vraag, maar willen ook het Word-programma leren. Het is handig om taal en computer met elkaar te verbinden. Mensen met taalproblemen hebben vaak ook problemen met het invullen van formulieren en met het internet.

Wij werken veel met de Dienst Werk en Inkomen (DWI). Van de mensen die DWI doorverwijst, heeft de helft taalproblemen en driekwart krijgt computerles. Het zijn mensen die bijvoorbeeld altijd in het productiewerk hebben gezeten en opeens werkloos zijn geworden.” Van den Ham: “Je moet solliciteren en dat wordt een probleem, want het solliciteren is anders geworden. Je moet dan alsnog leren de taal goed te spreken en met de computer om te gaan.”

Een fijnmazig netwerkVan der Linden: “Zoals het Leef en leer-project organisaties samenbrengt en laat samenwerken, doen wij dat zelf ook al voor een deel. Via andere organisaties, zoals de bibliotheek, bereik je weer andere mensen. Het is goed om naar elkaar door te verwijzen en elkaars voorzieningen goed te gebruiken. Je vormt zo een fijnmazig netwerk in de stad waarbij elke organisatie haar eigen speerpunten heeft. Wij zijn aan het verbinden met kleine partijen, Leef en leer! overziet het gro-tere geheel en werkt aan de structuur.” ■■

’Ik voel mij nog achttien. Er kan nog van alles gebeuren’“Ik moet de Nederlandse taal leren, leren met de computer te werken, leren schrijven in het Ne-derlands. Anders is het moeilijk werk vinden. De computer is alles tegenwoordig. Ik heb allerlei werk gedaan. Ik heb in de haven en in de horeca gewerkt. Ik ben on-dernemer geweest. Ik ben nu het boek De zoon van het Beest aan het overtypen. Dit is mijn tweede boek. De eerste was De avontu-ren van Rolf of zoiets. Ha, ha. Ik probeer blind te typen. Ik ben 53 jaar oud, maar ik voel mij nog een jongen van achttien jaar. Er kan nog van alles gebeuren.”

Mohamed (53)

‘Leef en leer! overziet het grotere geheel en werkt aan de structuur’

‘Er zitten heel veel woorden in mij, maar ze komen er niet uit!’

“Ik ben Solomon, een vluchte­ling uit Eritrea. Ik woon hier nu vijf jaar en ben 72 jaar. Nee, ik wil het woord ‘oud’ niet horen! Ik volg Nederlandse les in het Talenthuis in Osdorp. Met alleen maar mannen. Dat is leuk. Voor mij is schrijven of lezen niet moeilijk, maar het praten, het praten, het praten. Ik krijg ook computerles. Dat

vind ik ook niet moeilijk, maar die taal... Er zitten heel veel woorden in mijn hoofd, maar ze komen er niet uit!! Ik wil graag een Nederlands paspoort zodat ik kan reizen. Ik heb twee kinderen, de een woont in Nigeria, de ander in Amerika. Een paar dagen ge­leden is mijn moeder over leden. Ze had de leeftijd, maar ik kan er niet bij zijn. Het leven is hard, maar in Nederland is het leven goed. Ik heb weinig geld, gelukkig zijn het brood en de melk goedkoop. En pindakaas is lekker. Alleen is het hier koud, zo koud. Maar het be­langrijkste is toch dat het hier rustig is en er vrede heerst.”

Wie leeft en leert! - Solomon Russom Tesfazion (72)

22 23in Amsterdam

Een van de bewonersactiviteiten die Eigenwijks faciliteert is DigiWijks. DigiWijks is actief op vijftien locaties in Nieuw-West. In 2014 zijn zeven honderd certificaten uitgereikt aan ongeveer vijfhonderd cursisten.

Hoe is DigiWijks ontstaan?“Wij faciliteren processen die ontstaan vanuit de vraag van de bewoners. Zo zijn er nog altijd veel mensen die geen computervaardigheden hebben en daar wel behoefte aan hebben. Ze hebben niet het geld om een professionele cursus te volgen. Zeker als je geen werk hebt, is dat lastig. Zo ont-stond de vraag of medebewoners lessen zouden kunnen geven op de computer. Dat proces zijn we gaan structureren. Onze professionaliteit wordt niet ingezet om het aanbod te doen of de com-puterles te geven. We maken het mogelijk dat de bewoners elkaar computerles geven. We stellen bijvoorbeeld een medewerker aan die compu-terlocaties zoekt voor de computerles. Hij regelt de randvoorwaarden als het gaat om het aantal dagdelen, de koffie en de thee, de computers of laptops die nodig zijn, maar maakt ook het werven en trainen van vrijwilligers mogelijk.”

Wat is het belang van de locatie waar de computerles plaatsvindt?“We proberen zoveel mogelijk activiteiten te organiseren in Huizen van de Wijk, de vroegere

‘Professionals blijf meer op je handen zitten! Ga uit van de lokale dynamiek’

Eigenwijks is geen welzijnsorganisatie, benadrukt Dick Glastra van Loon, directeur van Eigenwijks, maar een bewonersorganisatie in Amsterdam Nieuw­West. Al 57 jaar bestaat de bestuurlijke structuur van Eigenwijks uit bewoners van Nieuw­West. Met drie ‘eigen’ locaties en tientallen andere locaties is Eigenwijks hier de grootste bewonersorganisatie. “De bewoners organiseren zelf de activiteit waarvan zij denken dat die in hun buurt van waarde is. Daarom zijn de bezoekers en vrijwilligers van Eigenwijks zo divers: omdat wij als professionals juist niets aanbieden. Wij faciliteren.”

24 25in Amsterdam

buurthuizen. De kans bestaat dat de mensen dan doorstromen naar andere activiteiten die daar ook geregeld plaatsvinden. Maar we maken ook gebruik van de ouderkamers in basisschool-gebouwen zodat je ook een instroom krijgt van die kant. We zitten in verzorgingshuizen. Het gaat ons erom dat het locaties zijn waar meer gebeurt dan de computerles alleen en die voor bewoners een logische plek zijn om naar toe te gaan.”

Waarom is Eigenwijks betrokken bij Leef en leer!“Aan de ene kant vonden wij het belangrijk dat wij aansluiting zochten bij vergelijkbare ontwikke-lingen in de stad. Wij zijn op Nieuw-West gericht, maar willen onze expertise ook stedelijk inbren-gen. Stel dat je in Oost ook digitale vaardig-heden vanuit bewonersgroepen zou willen laten ontstaan? Hoe doe je dat? Het is ook voor onze eigen zekerheid, om de methodiek te borgen. Aan de andere kant: we merken dat de combi-natie taal en digitale vaardigheden een logische en een kansrijke combinatie is. Het klopt met wat je in de praktijk merkt. Als je mensen vraagt naar een taalles te komen, dan is de respons vaak niet zo hoog, tenzij het moet. Maar vraag je of ze zin hebben in computerles, dan hoef je bijna niet te werven. Mensen voelen de intrinsieke noodzaak

en de wil om hier iets mee te doen. De computer intrigeert ze. Ze zien hun kinderen ermee bezig en kunnen het zelf niet. Ze voelen zich dom en besluiten: ik wil dat ook leren. Uiteindelijk blijft die taal wel hangen. Als je met de computer overweg wilt, is ook daar taal een belangrij-ke factor. Mensen die het Nederlands slecht spreken, ervaren door die computerles dat het onhandig is dat ze de taal niet zo goed kennen. Zo kan een gesprek met de docent ontstaan die doorverwijst. Ze besluiten dan vanuit hun eigen be weging om taalles te nemen. Wij zelf bieden geen taallessen aan. En de OBA is natuurlijk sterk in het taalcircuit. Voor ons was het dus fijn om daarmee een koppeling te kunnen maken naar taal. En andersom. Daar waar er taallessen gege-ven worden zou het mooi zijn als er een combi-natie gemaakt wordt met digitale vaardigheden. En dan zijn wij weer aan beurt. De samenwerking vormt een meerwaarde voor de partners.“Bovendien: onze kernactiviteit is eigenlijk net-werken. Van daaruit ontdek je immers wat er nodig is, wat je in gang zou kunnen zetten of pro-beren. Wij bestaan omdat wij de netwerken on-derhouden. Als wij niet van meerwaarde zijn voor de bewoners, dan hebben we een probleem. Voor andere organisaties is het fijn om een part-ner te hebben wiens hoofddoel netwerken is. De OBA kan dat natuurlijk nooit met onze intensiteit doen, hun focus ligt op het bibliotheekbedrijf. Met ons komt het netwerk dichterbij.”

U heeft een sterke mening over de rol van organisaties in hun streven de doelgroep te bedienen?“Ik merk dat bij professionals de neiging bestaat, met alle goede bedoelingen van dien, om te sturen. En dan kunnen we dit, en dan dat. We verdiepen ons in projecten en projectstructuur, inrichten en implementeren. Maar wij weten ook dat we dat niet in de lengte van dagen kunnen doen. Het initiatief moet kloppen met de zaken die de bewoners in dat betreffende gebied wil-len. Ik roep dan vaak: ho, stop, blijf nu even op je handen zitten. Begin met wat er is, waar de bewoners staan en dat kan per gebied verschil-len. Laat je vanuit de bewoners en het gebied voeden en kijk dan hoe je een meerwaarde voor de bewoners kan vormen. We hebben een doel, dat hoef je niet uit het oog te verliezen. Maar ga niet harder rennen dan degenen waarvoor je het doet uiteindelijk kan dragen. “

Beleidsmakers, hou rekening met persoonlijke processen!Glastra van Loon: “Als je het over taallessen hebt, dan zegt de gemeente dat daar subsidie voor is, maar we hebben voor digitale vaardigheidsles geen beleidsterrein. Terwijl het onze redenering is dat wanneer een computer­training een instroom naar taalles op gang brengt, het dan verstandig is om die bron op een of andere manier te blijven voeden, ook met geld. Je merkt dat in het denken daarover nog wat schotten bestaan. Kijk naar het gehele proces en focus je niet alleen op taal, taal, taal of werk, werk, werk. Er zijn persoonlijke processen bij mensen zelf waar je denk ik als beleidsmaker meer op moet aan­sluiten. Ik denk dat je dan verder komt. Nu is het beleid wat gefragmenteerd. Dat is zonde.”

Wat zou de volgende stap van Leef en leer! moeten zijn?“Een meer structurele verbinding op het gebied van taal- en computercursussen. Wij zouden dat logischer met elkaar kunnen verbinden. Digitale vaardigheid is zo basaal, die kun je gelijkstellen met taal. Het heeft geen zin om deel te nemen aan de samenleving zonder digitale vaardigheden te willen leren. Het is echt een handicap als je dat niet kunt. Een verbinding dus waarin je een afhan-

kelijkheid naar elkaar toe hebt wanneer het gaat om taal en digitale vaardigheid. Nodig tijdens de laatste les van Oefenen.nl iemand uit van het roc die iets vertelt over taalles. En andersom. Er zou een warme overdracht moeten zijn naar de volgende stap. Als je spreekt over een leven lang leren, zou die lijn erin moeten zitten. We verwijzen naar elkaar door, maar dat is

niet genoeg. Het gaat om het vasthouden van de energie van de bewoner die de taal- of computer les volgt. Op het moment dat je die-gene los laat, zakt de energie van die persoon weg. Het is dan maar de vraag wat er daarna gebeurt.”

Een Leef en leer-format door de stad uitrollen?“Het is belangrijk dat ook de lokale dynamiek je vertrekpunt is. Dus geen format over de stad uitrollen. Daar geloof ik helemaal niet in. Je kunt een infrastructuur over de stad ‘uitrollen’. Dan gaat het om de kennis- en ervaringsinfrastructuur en de locaties waar je met taal en digitale vaar-digheden met bewoners aan de slag gaat. Een infrastructuur die dienend is aan wat de lokale dynamiek nodig heeft op het gebied van taal en digitale vaardigheden. Herkenbare punten, zodat bewoners weten wat ze daar kunnen verwachten en dat de vrijwilligers die daar werken kunnen rekenen op een professionele infrastructuur om hun werk goed te kunnen doen. Mensen willen ergens bijhoren, zich ergens bij thuis voelen en gewaardeerd voelen. Dat kun je ontwikkelen. Als je daar met Leef en leer! bewust mee omgaat door de hele stad dan kan het best hard gaan.” ■■

‘Wij bestaan omdat wij de netwerken onderhouden’

Foto - Eigenw

ijks

26 27in Amsterdam

Dini Dijkman kreeg van wijkbewoners vaak de vraag om te helpen met de computer. Ze dacht toen: voor deze informele vraag moet een structurele oplossing komen. Het was de start van het bewonersinitiatief stichting Aan de Knoppen, een vrijwilligersorganisatie in Amsterdam­Zuidoost die op locatie computerles geeft. “Mensen wegwijs maken in de digitale wereld, is een manier om eenzaamheid te voorkomen.”

Het interview met Dini Dijkman vindt plaats in Koornhorst, een serviceflat voor ouderen in Zuid-oost. De plek is een voorbeeld van de werkwijze van stichting Aan de Knoppen: een aanbod op

locatie, passend bij de informele vraag. Dijkman: “We zijn hier op verzoek van de leiding van de Koornhorst. Zij kreeg vragen van senioren over computerles. Wij werken vraaggericht.” Op deze manier werkt Aan de Knoppen op zes locaties in Zuidoost met 25 vrijwilligers. ‘”Onze vrijwilligers zijn geen computerdeskundigen, maar mensen die het leuk vinden om beginners te helpen. Dat werkt goed.”De deelnemers aan de cursussen van Aan de Knoppen hebben even zoveel etnische achter-gronden als de bewoners van Amsterdam Zuid-oost. Het zijn vaak ouderen, geboren in landen als Ghana, Pakistan, Dominicaanse Republiek en natuurlijk Suriname, de grootste groep in Zuid-oost. Ongeveer een kwart van de deelnemers is van Nederlandse afkomst. Sinds maart is Aan de Knoppen gestart met een groep latina’s bij Profor,

Havenarbeider en oma volgen computerles bij Aan de Knoppen in Zuidoost

Foto - Stichting Aan d

e Kno

pp

en

een welzijnsorganisatie, die zich met name richt op inwoners met een Caraïbische achtergrond.

Praktische en persoonlijke vragenDe deelnemers zijn vaak lager opgeleid of men-sen met een beperkte taalvaardigheid. Hun inte-resses liggen dan ook vaak anders dan bij hoger

opgeleide computergebruikers, vertelt Dijkman. “Ze hebben bijvoorbeeld nooit op kantoor ge-werkt en kennen het werken met de computer niet. Ze zijn minder geïnteresseerd in Word. Er zit meestal ook geen sollicitatieplicht achter. Ze komen bij ons omdat ze willen chatten met kin-deren of op Facebook willen gaan.” Dijkman heeft de vraag overigens wel zien ver-anderen. Waren de cursisten in het begin vooral in internet geïnteresseerd, nu hebben ze meer praktische vragen als ‘hoe doe ik een online politieaangifte?’, ‘hoe kan ik mij inschrijven bij WoningNet?’. “Dit komt omdat de dienstverle-ning van de gemeente steeds meer online wordt aangeboden.”

Soms gebeurt het toch dat iemand wil solli-citeren en daarom op een cursus gaat. Zoals havenarbeider Jan die na twintig jaar werkloos werd. Laagopgeleiden raken dan bevangen door angst, ziet Dijkman. “Ze hebben altijd als schoon-maker gewerkt en moeten nu online solliciteren. Maar de angst heeft ook te maken met een ge-brek aan taalbeheersing. De havenarbeider bleek trouwens goed technisch inzicht te hebben en werkt nu als vrijwilliger bij ons.”

EenzaamheidspreventieHet sociale effect van computerkennis valt niet te onderschatten, benadrukt Dijkman. “Wij merken direct dat het invloed heeft op hun sociale leven als mensen wegwijs raken in de digitale wereld.

Aan de Knoppen en Oefenen.nlAan de Knoppen werkt sinds kort met een licentie voor Oefenen.nl. Dini Dijk-man hoorde via via over het Leef en leer-programma en belde de bibliotheek voor informatie. De stich-ting werkt nu met Klik en Tik. De Basis. De algemene oefeningen worden aan-gepast aan de Amster-

damse omgeving en op de be levingswereld van de deelnemers, vertelt Dijk-man. “Zoek een Surinaamse of Pakistaanse website, bij-voorbeeld. Dat is leuker, en ze hebben daar ook gelijk iets aan.”“We benutten nog niet alle mogelijkheden van het pro-gramma, veel is nog nieuw.

Het leuke van Klik en Tik. De Basis is dat het oefe-ningen geeft voor mensen die niet taal- en computer-vaardig zijn. Door de op-bouw van het lesmateriaal, de herhalingen en het nemen van kleine stapjes is dit programma goed voor onze doelgroep.”

28 29in Amsterdam

Dinotra Vers, student aan de Hogeschool InHolland, onderzocht als afstudeer onderwerp welke communicatie­strategie Leef en leer! zou kunnen inzetten om de doelgroep in Amsterdam­Zuidoost

te bereiken. Vers koos voor een specifieke doel­groep, namelijk laaggeletterde Surinamers, Antillianen en West­Afrikanen. Deze groepen zijn sterk vertegenwoordigd in Zuidoost.

De laaggeletterdheid van deze doelgroep zit niet zozeer in het lezen en schrijven, maar in de taalachterstand, consta-teert Vers in haar onderzoek. In principe kunnen zij lezen en schrijven in hun eigen taal. De achterstand betreft de Neder-landse taal. Zonder echte beheersing van de computer profi-leren zij zich toch op sociale media. Het lijkt alsof ze zelfred-zaam zijn. Maar ze gebruiken daar ‘trucjes’ voor. Het zijn de (klein)kinderen, familie en kennissen die heel veel doen voor deze doelgroep. Een mevrouw vertelt: ”Mijn kleindochter van 14 heeft de huur voor me overgemaakt via internetban-kieren.”

De geïnterviewden willen hun computervaardigheden ver-beteren. Daar is echter beheersing van de Nederlandse taal voor nodig. Wat ze zelf ook aangeven is dat het geloof een grote rol in hun leven speelt. De inzet van een buurt-ambassadeur als communicatiestrategie kan werken, maar deze moet wel over een netwerk beschikken of bekend zijn. Een Leef en leer-campagne in Zuidoost zou de elemen-ten gezelligheid, groepsbinding, gratis en (klein)kinderen moeten bevatten. Uit de gehouden interviews komt naar voren dat de doel-groep het liefst door hun (klein)kinderen geïnformeerd wil worden. Een radiospot of televisiereclame in de moedertaal is mogelijk ook een middel om de aandacht te trekken.

Dit is een bewerkte versie van het voorwoord van het afstudeeronderzoek ‘ Bestrijding van laaggeletterdheid in Zuidoost’

Afstudeeronderzoek

‘Bestrijding van laaggeletterdheid in Zuidoost’

Ze zeggen bijvoorbeeld: ‘Ik kan nu zelf vinden waar het openbaar vervoer rijdt.’ of ‘Hé, er is breien in het buurtcentrum!’. Zulke activiteiten proberen wij doelbewust in de oefenprogram-ma’s op te nemen. De cursus is daarom meer dan alleen computerles. Het gaat ook om eenzaam-heidspreventie. Deelnemers ontmoeten anderen tijdens de cursus. Sommige mensen zijn op zoek naar een clubje en blijven hangen. De bedoeling is dat ze verdere stappen maken. En dat doen ze ook. Een oud lesgroepje start bijvoorbeeld binnenkort in Buurthuis Holendrecht een eigen computerclubje. Het gaat om mensen die sociaal ingesteld zijn, maar geen, of een beperkt net-werk hadden.” ■■

“Al doe ik er twintig jaar over. Ik ga door tot ik het goed kan”Lygia (62) is bewoonster van de serviceflat Koornhorst. Ze volgt al een tijdje computerles onder begeleiding van oud-cursist Leo. Lygia: “Ik wil met mijn kinderen en kleinkinderen op de computer praten. Internet is ze met de pap-lepel ingegoten. Verder wil ik ook op internet kunnen kijken wat mijn banksaldo is zodat ik daarvoor niet naar de bank hoef te gaan. De cursus gaat nog niet zo goed. Ik heb een hekel aan het maken van fouten. Op school vond ik het cijfer 7 een onvoldoende. Dus al doe ik er twintig jaar over, ik ga door tot ik het goed kan.”

In de huidige digitale samenleving is het werken aan digitale basis­vaardigheden belangrijk. De be­langstelling daarvoor blijkt groot. Sommige organisaties kampen met een tekort aan computers. Leef en leer! deed daarom een oproep aan organisaties en in­stellingen om hun overtollige pc’s beschikbaar te stellen aan Leef en leer!. De Openbare Bibliotheek Amsterdam wilde het goede voor­beeld geven en stelde veertig oude computers ter beschikking.

Login ComputerserviceZo ontdekte Leef en leer! dat er bij de computerwerkplaats in het Actief Computer Centrum (ACC) in Amsterdam­Noord een tekort aan computers bestond voor de dagbesteding. Het ACC is een project van SCIP: Stichting Cliëntgestuurde Initiatieven en Projecten. Bij het ACC kun je com­putercursussen volgen. Daarnaast worden er projecten uitgevoerd zoals de Login Computerservice, gericht op de dagbesteding van kwetsbare groepen. Peter Boeree, werkprojectleider van SCIP Login/Logout en werkzaam in het ACC: “De bedoeling is dat deze men­sen, meestal met een GGZ­achter­grond, een dagritme krijgen. Dat ze wat leren over de computer en wat verantwoordelijkheid nemen.” Het contact van Leef en leer! met ACC­Login Computerservice leid­

de tot een samenwerking tussen de twee projecten.

Geslaagd experimentBoeree heeft de computers van de bibliotheek ontvangen met de opdracht om er 25 werkbare com­puters van te maken. De pc’s zijn bestemd voor de computerlessen in de Huizen van de Wijk in Amster­dam­Noord. Met een kerngroep van zes mensen met een computer­achtergrond heeft Boeree gewerkt aan het ‘refurbishen’, zoals hij het noemt, van de oude computers.Ed Klute van Leef en leer!: “Voor Login is het aanpassen van de computers interessant als leer­werkproject. De wijk en de cursisten zijn er op hun beurt mee geholpen, zij krijgen de compu­ters. Login zorgt vervolgens voor het onderhoud van de compu­ters.”

Het vinden van de verschillende doelgroepen die gebaat zijn bij een computer­ of taalcursus vraagt ook inventiviteit. Een manier is bijvoorbeeld via de kinderen. Die aanpak gebruikt Nural Örücü van het project Digitale Generatiekloof Allochtone Gezinnen 2.0 (DGAG) van Mira Media.

“In Amsterdam­Noord en ­West komen wij in contact met ouders via het organiseren van bijeen­komsten over mediaopvoeding. We vinden de ouders onder meer via de ouderkamers op de basis­scholen. Mediaopvoeding is een hot onderwerp waar ze nieuws­gierig naar zijn. Je speelt in op een duidelijke behoefte, op wat er speelt. Het vormt voor moeders ook een laagdrempelige aanlei­ding om te praten over andere kwesties die ze lastig vinden. Tijdens zo’n opvoedingsbijeen­komst durven moeders eerder toe te geven dat ze iets niet weten. Moeders geven dan bijvoorbeeld aan dat ze zelf te weinig weten van computers of taal. Het zijn aspec­

ten die bij Leef en leer! terugkomen. In Molenwijk werken we daarom samen met de regiomedewerker van Leef en leer!. Zo hebben we onlangs op verzoek van basis­school Krijtmolen een groep moe­ders een voorlichting ge geven die we nu met de regiomedewerker in contact brengen. Zij zal ze vertellen over de bibliotheek en Oefenen.nl. Het gaat over en weer. Wij verwijzen door, de biblio theek verwijst door. Het doel is om tot een gezamenlijk aanbod te komen. Uiteindelijk gaat het om sociale inclusie van onder ande­ren moeders die niet snel uit huis komen. Via een indirecte manier, hun kinderen op school, zorg je voor participatie.”

Out of the box-samenwerking in Noord

De ouderkamer als vind-plaats van de doelgroep

30 31in Amsterdam

De stedelijke ondersteuning van Leef en leer!Vrijwilligers van Leef en leer! spelen een belangrijke rol in de volwasseneducatie. Investering in hun vaardigheden is essentieel. Zo heeft Leef en leer! een helpdesk voor het werken met Oefenen.nl en trainen Jack Li en Coos Lohman de taalvrijwilligers. Vrijwilliger Theo Wubs: “De ondersteuning zorgt ervoor dat ik van ontwikkelingen op de hoogte blijf en geeft me het gevoel dat we het samen doen.”

“Ik woonde eerst met Jacob in Spanje en nu in Nederland. In Madrid en in Nederland heb ik al diverse cursussen Neder-lands gevolgd. Toen ik zwanger werd kreeg het moederschap de voorrang. Nu mijn kinderen zes en drie jaar oud zijn, wil ik weer aan het werk. Ik deed een empowermenttraining voor vrouwen bij ABC en ik ging vrijwilligerswerk doen als een soort taalstage. Maar ik ben perfectionistisch. Ik vond dat mijn woordenschat nog onvoldoende was. Ik wil ook professioneel weer aan de slag gaan als jobcoach. Via de Taalwijzer van de gemeente ben ik begonnen met het leren

voor het staatsexamen NT2 bij Sagènn Educatie. In de kleine uren zonder kinderen, als ze op school zitten of in bed liggen, leer ik Nederlands. Ik hoorde van de andere studenten over de Leef en leer-pas waarmee je extra kunt oefenen. Ik heb er nu ook een. En ik ben van plan om elke maandag- en vrijdag-ochtend naar de bibliotheek te gaan, speciaal om te luisteren en te spreken. Je kunt daar namelijk de examentoetsen oefenen, met de antwoorden!”

Wie leeft en leert! - Patricia Luquero (39)

‘In de kleine uren leer ik Nederlands’

Waarom is het onderwijs en specifiek de school belangrijk voor Combiwel?“Combiwel zoekt actief samenwerking met scholen, zorginstellingen en woningcorporaties vanuit het idee dat onderwerpen als onderwijs, zorg, wonen en welzijn allemaal met elkaar ver-bonden zijn, elkaar raken.”

Wat is het belang van een voorschool voor kinderen?“Het belang van een voorschool is dat kinderen met een taalachterstand met een zo klein moge-lijk achterstand starten in groep 1. Een voor-school is voor alle kinderen goed omdat hier de ontwikkeling van het kind centraal staat en het daar spelend leert.”

Welke rol speelt de school als het gaat om ouderbetrokkenheid? “Op de voorschool werken we met een leerlijn die doorgetrokken wordt naar de basisschool. Die methode is herkenbaar voor zowel het kind als de ouder. De ouders raken op deze laag-drempelige manier bekend met alles wat zich op de school van hun kind afspeelt. Het vertrouwen in de school en in zichzelf groeit daardoor bij de ouders. Je ziet dat ze zekerder worden. Het leidt tot ouderbijeenkomsten met allerlei onder-werpen zoals ‘wat speelt zich af in de wijk?’, ‘hoe kan ik mijn kind beter begeleiden?’.”

De (voor)school blijkt dus ook een manier om een moeilijk bereikbare doelgroep als allochtone ouders te activeren?“Ja. Moeders worden actief als voorleesmoeder of klassenbegeleider en zelfs lid van de Mede-zeggenschapsraad. Ze gaan meedenken over strategische zaken, opvoedingszaken, enzo-voorts. De ouders vergroten daardoor niet alleen hun betrokkenheid bij de school, maar vooral ook bij hun kind. We hebben nu ook ruim twintig voormalige opvoedondersteuners gedetacheerd als Ouder- en Kindadviseur in het Ouder- en Kindteam Noord. Dit is een samenwerkings-verband van Altra, GGD, Spirit, Combiwel, MEE, Doras, Arkin en de gemeente Amsterdam. De relatie tussen ouder en kind is een belangrijke.”

Helen Schiltmeijer is directeur van VVE (Voor- en Vroegschoolse Educatie) bij Combiwel. De voorscholen in de stadsdelen Noord, West en Zuid vallen onder haar hoede. Combiwel is met ongeveer 750 medewerkers en vrijwilligers de grootste welzijnsonderneming in Amsterdam. Ze ondersteunt Amsterdammers op wijkniveau bij het vergroten van hun zelfredzaamheid en actief burgerschap. De Amsterdamse voorscholen kregen onlangs in een natoniale eindrapportage een grote pluim voor hun kwaliteit. Combiwel is partner in Leef en leer!.

De voorschool als start van activering van ouders

32 33in Amsterdam

“Hoe krijg ik structuur in mijn les?”, “Mijn leer-ling stagneert. Hoe kan dat?“ en “Hoe voorkom je dat leren vervelend wordt?” Het zijn vragen die Jack Li en Coos Lohman van vrijwilligers krijgen tijdens hun bijeenkomsten of spreekuur. “Taal leren gaat volgens bepaalde principes”, zegt Jack Li. “Het is bijvoorbeeld een belangrijk didactisch gegeven dat de cursist een woord beter onthoudt wanneer je het met de groep na-bespreekt.” Coos Lohman: “Dus begin niet gelijk met spelling bij het bespreken van een tekst. En bied moeilijke woorden niet aan zonder con-text.” Li: “Receptie gaat voor productie. Bewust-wording gaat voor de actieve handeling.” Het actief gebruiken van woorden is een belang-rijk element in het leerproces. Li: “Je leert taal niet zittend op een stoel. Laat de cursisten elkaar interviewen of spelletjes met elkaar doen.” Op deze manier beklijft het geleerde beter. Tijdens de verdiepings- en themabijeenkomsten geven Li en Lohman de vrijwilligers concrete handvatten daarvoor.

E-mailen of inburgeren?De vrijwilligers zijn enthousiast en gedreven, maar het gebrek aan didactische vaardigheden kan hen soms opbreken waardoor de lesstructuur

ontbreekt of de leerling geen vooruitgang meer boekt. Een advies dat Li en Lohman de startende vrijwilliger altijd meegeven is: vraag de cursist eerst waarom hij Nederlands wil leren. Wil de cursist alleen e-mailen, wil hij gaan werken of het inburgeringsexamen doen? Lohman: ‘Ik wil Neder lands leren’ is niet voldoende om een goede start te maken. Als vrijwilliger moet je doorvragen. Waarom en voor welke situatie wil de cursist de taal leren? Li: “Wat is het doel van de deelnemer en niet: wat wil ik dat zij leren.” “Nederlands leren voor het inburgeringsexamen is op zich een goed doel”, nuanceert Lohman, “maar dat is een taak voor de professionele aan-bieders, niet voor de taalvrijwilligers.”

De perfecte vrijwilliger De perfecte vrijwilliger weet wat het taalniveau is van zijn leerling, kiest uit het grote lesaanbod het juiste materiaal voor zijn cursist en als hij groeps-gewijs werkt, weet hij om te gaan met de diverse kennisniveaus binnen de groep. De perfecte vrijwil-

liger zou dus eigenlijk een taaldocent moeten zijn, maar dat is hij niet. Li: “Vrijwilligers zijn vaak geen taalprofessionals, hoewel dat soms wel voorkomt. In de basis is het goed, maar in de praktijk worden ze geconfronteerd met allerlei situaties waar zij geen raad mee weten en dan komen ze bij ons.”

Databank voor lesmateriaalLi en Lohman bezoeken de lessen van vrijwilligers op locatie om ze te adviseren, zoals onlangs nog bij stichting de Witte Tulp, een educatief centrum voor kinderen, en Cabo, een organisatie voor oudere migranten. Ze begeleiden de vrijwilligers bij het be-palen van het niveau en houden drie keer per week spreekuur in Het Sieraad aan de Postjesweg 1.

Li: “We zijn ook bezig met het ontwikkelen van een databank voor geschikt lesmateriaal, om de vrijwilligers een duidelijk overzicht te bieden van verschillende mogelijkheden.” Er is les-materiaal voor niet-Nederlandstaligen (NT2) en voor cursisten die Nederlands wel als eerste taal spreken (NT1). Daarnaast bestrijkt het materiaal uiteen lopende groepen als laagopgeleiden, anders taligen en analfabeten. Oefenen.nl is bijvoorbeeld geschikt voor zelfstandig werken op eigen niveau, de website heeft veel leuke filmpjes en oefeningen voor laagopgeleiden en anderstaligen.

Een andere taak die in het verschiet ligt, heeft te maken met Leef en leer! Li: “Het is de bedoeling dat we ook vrijwilligers gaan ondersteunen die nu computerbegeleiding geven en daarnaast wat met taal willen doen. Dit vraagt een specifieke aanpak.”Lohman: “De computer is al een jaar of vijftien niet meer weg te denken uit het taalonderwijs. Ik geloof erg in de combinatie van computer en taalonderwijs omdat het voor onze doelgroep vaak een statussymbool is. Als je al twintig jaar in Nederland woont, zeg je niet dat je (weer) een taalcursus gaat doen, maar zeg je liever dat je naar de computercursus gaat, maar eigenlijk doe je tijdens de cursus meer aan taal. Je lokt op deze manier de zwakke taalleerder met de com-puter.” ■■

Taalvrijwilligers hebben begeleiding nodig. Jack Li en Coos Lohman werden door het ROC van Amsterdam en de Vrijwilligersacademie als taaladviseur gedetacheerd bij Taal voor het Leven. Lohman: “’Ik wil Nederlands leren’ lijkt een goed doel om aan te werken. Maar is het niet...”

‘Als vrijwilliger moet je doorvragen: waarom wil je de taal leren?’

‘Ik wil mijn liefde voor de taal overbrengen’

Vrijwilliger Theo Wubs: “Ik houd van taal en lees graag. Ik wilde die liefde overbrengen. Ik begeleid Mohamed, een oudere man. Door hem stap ik een heel andere wereld bin-nen. Ik heb een verdiepingsbijeenkomst gevolgd bij Coos. Dat was heel nuttig voor mij. Ik heb nog weinig ervaring als taalvrijwilliger. Je krijgt veel informatie. En het was goed om de bijdragen van de anderen te horen. Daarvan kun je leren. Hoe kan ik Mohamed ermee helpen? Misschien zal ik het niet gelijk morgen toepassen, maar wel overmorgen. Ik ben een simpele vrijwilliger, geen docent. Ik probeer het optima-le eruit te halen. Daarom is die ondersteuning zo belangrijk. Het zorgt ervoor dat ik het werk kan blijven doen.”

‘Mijn leerling stagneert. Hoe kan dat?’

Foto - Stichting Aan d

e Kno

pp

en

34 35in Amsterdam

Fouzia Benboussounna werkt al zeventien jaar voor de OBA. Roelof Langman: “En ik fiets sinds kort rond in Amsterdam om te horen hoe de er-varingen zijn met Oefenen.nl. We ondersteunen Leef en leer! niet alleen van achter ons bureau, we helpen graag een handje in de praktijk.”

NetwerkBenboussounna heeft al jaren ervaring met het begeleiden van taalcursisten op de computer. Sterker nog, ze staat aan het begin van de intro-ductie van het oefenspreekuur in de bibliotheek in Amsterdam. “Toen ik in de bibliotheek in Nieuw-West werkte, kreeg ik veel vragen over taal en computer. Ik ben toen gestart met een oefenspreekuur. Dat liep heel goed. Maar door mijn netwerk wist ik dat hier ook in andere wij-ken grote behoefte aan bestond. Daarna ben ik naar mijn leidinggevende gestapt met de vraag of een dergelijk oefenspreekuur niet voor alle biblio theken ingesteld kon worden. Het oefen-spreekuur is vervolgens overgenomen door andere regio’s als good practice.” Haar ervaring met voorlichting over taal en computer en met het netwerken, leidde tot de uitnodiging om als projectmedewerker mee te doen aan Leef en leer!. Benboussouna begeleidt bovendien de regiomedewerkers van Leef en leer!.

Vrijwilliger en internetBenboussounna en Langman merken tijdens de voorlichtingen die ze geven dat het bij taal-vrijwilligers nogal eens schort aan digitale kennis. Het is een onverwachte, maar belangrijke consta-tering, want Oefenen.nl draait om de combinatie van taal en computer. Als de vrijwilliger onvol-doende kennis heeft van de digitale mogelijkhe-den, is dat een gemiste kans voor zowel de cursist als de vrijwilliger. Benboussounna: “Leef en leer! is nu aan het denken over een speciale onder-steuning voor deze vrijwilligers.” Langman: “Het helpt dat we in de Proeftuin Leef en leer! ervaring opdoen met alle aspecten van het werken met Oefenen.nl. We lopen zo zelf tegen alle uitdagin-gen aan waarmee we anderen willen helpen.” ■■

‘We helpen niet alleen van achter ons bureau’ Fouzia Benboussounna bemant samen met Roelof Langman de helpdesk van Leef en leer!. Ze lossen technische problemen op en ondersteunen zowel professionals als vrijwilligers bij onder meer het gebruik van Oefenen.nl.

‘Het ontbreekt taalvrijwilligers soms

aan digitale kennis’

36 37in Amsterdam

Tekst en productie Mercita Coronel / De Coronel krijgt nooit Post

Eindredactie Projectbureau Leef en leer!

Fotografie www.anthonydonner.com

Vormgeving www.engelfriet.nu

Met dank aanGemeente Amsterdam, Actief Computer Centrum, stichting Aan de Knoppen, Anna Agbodza, AT5, Sun Yu Cheng, Combiwel, stichting Kantara, Patricia Luquero, EigenWijks, ETV.nl, Sandra Felter, Jack Li en Coos Lohman/Vrijwilligersacademie, Mira Media, Post Oost, Dimitar Ruskov, Taal voor het Leven, Solomon Russom Tesfazion, Dinotra Vers en Astrid Vlug

Dit is een publicatie van het project Leef en leer! ter gelegen heid van de conferentie Leef en leer! op 25 juni 2015 in Amsterdam.

Colofon

1 Welke rol spelen de vrijwilligers in het gemeentelijk beleid?“Met het project Leef en leer! geeft de

gemeente invulling aan het digitale aanbod voor zelfstandig lerenden. Dit is één van de drie pij-lers van het beleid Educatie Werkt. Deze pijler heeft ook verbinding met de andere pijlers van Educatie Werkt; het vrijwilligersaanbod en het professionele aanbod. Maar die grenzen blijken in de praktijk niet zo scherp. Zo worden veel zelf-standig lerenden bij het oefenen van hun basis-vaardigheden ondersteund door vrijwilligers, ook al vormen vrijwilligers een andere pijler binnen het educatiebeleid. De vrijwilligers verbinden bovendien het professionele en het informele aanbod. Een vrijwilliger kan apart met een deel-nemer werken, maar ook als ondersteuner in een klas actief zijn. Een vrijwilliger kan een rol spelen bij het taalonderhoud als mensen klaar zijn met hun formeel traject maar toch nog willen door-gaan. De vrijwilliger kan in zowel een professio-nele als informele organisatie zijn rol vinden.”

2 Vrijwilligers zijn dus belangrijk voor de volwasseneneducatie zowel op het gebied van taal-

als computerlessen. Hoe worden ze ondersteund?“Het trainen van vrijwilligers is door het proef-programma Taal voor het Leven in de spotlights komen te staan. In Amsterdam wordt in samen-werking met de afdeling Educatie en Inburgering uitvoering gegeven aan dit programma. Het uit-gangspunt van Taal voor het Leven is dat vrijwil-ligers die taalcursisten willen gaan begeleiden, optimaal moeten worden toegerust. Daarnaast moet het probleem van laaggeletterdheid meer aandacht krijgen, beter worden gesignaleerd. Er zijn daarom trainingen ontwikkeld voor zo-wel vrijwilligers als professionals. Deze laatste groep wordt getraind in het herkennen van laag geletterdheid. Taal voor het Leven stopt als proefprogramma. We hebben recent overleg gehad met de samenwerkingspartners. Leef en leer! hoort daar natuurlijk bij. We willen de ver-worvenheden van Taal voor het Leven invlechten in het Amsterdamse educatiebeleid. We zoeken de juiste plekken, de juiste organisaties om die kernactiviteiten onder te brengen. We hebben het dan bijvoorbeeld over de training van de vrijwilligers en de distributie van de ontwikkelde materialen.”

3 Hoe ziet de toekomst er uit voor de vrijwilligers?“Amsterdam heeft nu het beleid Educatie

Werkt en breidt het beleid Volwassenen educatie Amsterdam verder uit. We gaan door op de ingeslagen weg, alleen zullen we de oorspron-kelijke drie pijlers meer met elkaar vervlechten. Dan krijgen ook de vrijwilligers meer aandacht. Vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties moeten enthousiast raken voor de training. Dat zou goed kunnen via de regiomedewerkers van Leef en leer!. De training van de vrijwilligers zal denk ik breder zijn dan alleen lezen en schrijven. De trai-ning bevat conversatie en zal zich ook meer op digitale en rekenvaardigheden richten. Het plust allemaal op. We werken daarvoor nauw met el-kaar samen: wie heeft wat in huis en hoe kunnen we dat het beste verbinden?”

‘Vrijwilligers moeten optimaal worden toegerust’

3 vragen aan Maarten van Aernsbergen, beleidsadviseur van de afdeling Educatie en Inburgering van de gemeente Amsterdam en tevens regiocoördinator van Taal voor het Leven Amsterdam.

Foto - Eigenw

ijks

is een samenwerkingsverband van:

en wordt mede mogelijk gemaakt door:

contact Leef en leer!:

Oosterdokskade 1101011 DK AMSTERDAMt +31 (0)20 5230 769e info@leefenleer.nl

Utrecht

38 39in Amsterdam

www.leefenleer.nl