1. LETRAT ME VLER DHE AKSIONET

2. KORPORATATKORPORAT/E,-A (n.lat. corporation, bashkim i mshum personave pr realizimin e qllimit tprbashkt me cilsin e personit juridik).Korporata sht subjekt juridik q ekziston ndarasnga pronart e vet.Shikuar nga aspekti juridik korporata sht personjuridik q ka nj varg t drejtash dhe detyrimesh tpersonit t mirfillit juridik. 3. Veni re:Koorporata si subjekt i ndar juridik mundt ket pasuri (t mira,assets) edhe tvetat, mbi emr t vet kshtu q pasuria esaj i takon korporats e jo aksionerve.Koorporata ka pozitn e vet juridike ngjykat, pra mund t padis por edhe tpaditet.Si subjekt juridik,korporata mund t lidhkontrata, prgjigjet pr borxhet e veta dhepaguan tatime mbi fitimet e veta. 4. Koorporatat n koh t fundit po paraqesin njrnndr trajtat e organizimit t aktiviteteve ekonomikeshtetrore e t menaxhimit me pasurin publike. Koorporatat e para shfaqen qysh n Romn evjetr me emrin corpus ose universitas. Nshekullin e mesm koorporatat shfaqen si organizatat zejtarve esnafet dhe si organizata t tregtarvegilde. N at koh keto organizata gzojn privilegjet caktuara dhe t drejta t monopolit.Prveq koorporatave private shfaqen forma tndryshme n organizimin korporativ e q kankarakterin e korporatave publike. Ksokoorporatash n Angli jan organet e vetqeverisjeslokale. Edhe disa organizata religjioze si dheuniversitetet gzojn pozitn e koorporatave. 5. Pas lufts s dyt botrore sht zhvilluar njform e re e koorporatave. Statusin e koorporats egzojn ato institucione t cilat n disa deg tekonomis organizojn veprimatarin ekonomike tndrmarjeve shtetrore.Kto korporata organizohen si trupa te pavaruraadministrative,operative e financiare por q jannn mbikqyrjen e organeve shttrore t cilat iemrojn antart e kshillave drejtuese ose pjesnm t madhe t tyre.N SHBA dhe n vende t tjera t zhvilluarandrmarjet e mdha kan dalur nga emetimi iaksioneve. Kto shoqri jan n pronsin e njnumri t aksionerve q menaxhohen nga ekspert 6. Prparsit e trajts koorporative t bashkimit: Nuk ka prgjegjsi personale t aksionervePrgjegjsia ndaj kreditorve mbshtetet ne pasurinee korporates e jo nga pasuria e aksionerve. Shuma eparave q aksionert i rrezikojn duke investuar nkorporat kufizohet n lartsin e investimeve t tyregj q e bn joshse trajtn korporative. Lehtsi pr mbledhjen (grumbullimin) e kapitalitPronsia e korporats paraqitet n aksione tmbartshme. Me shitjen e aksioneve t korporats jumundsohet investitorve t vegjl t marrin pjes npronn e ndrmarrjes. Disa korporata sot kan me senj miljon aksionar. Ato korporata aksionet e tcilava shiten publikisht emrtohen si korporatapublike. Kuptohet se t gjitha korporatat nuk jan tmedha. 7. Aksionet pronsore mbarten lehtPronsia mbi aksionet mbartet leht me shitjen e tyre.Aksionet e korporatave t mdha,investitort mund ti shesinapo ti blejn n tregjet e organizuara si p.sh. New YorkStock Exchange. Prparsia e ktyre investimeve ka t bjme likuiditetin e tyre meq pronart e aksioneve leht mundti shndrojn ato n para. Afatqndrimi i gjatKorporata sht subjekt i ndar me qndrueshmri tpandrprer. Pa marr parasysh ndryshimin e pronsiskorporata vazhdon t veproj. Menaxhmenti professionalAksionert jan pronar t korporats por ata nuk e drejtojneat. Aksionert zgjedhin kshillin drejtues i cili e udhheqveprimtarin e korporats. Kshilli e punson drejtorin dhennpunsat tjer q e drejtojn veprimtarin e saj. 8. T metat e bashkimit koorporativ Tatimi i lartN ortakeri fitimi sht i tatueshm vetm si t ardhurapersonale, ndrsa n korporat tatimin e paguan vetkoorporata. Rregullativa e rreptKoorporata formohet sipas kushteve t ligjeve shtetroreme t cilat rregullohet veprimtaria e koorporates.P.sh.trheqja e mjeteve nga koorporata sht dika q kufizohetme ligje. Koorporata sht e detyruar t bj publikeveprimtarin e saj. Ndarja e pronsis dhe e kontrollitNdarja e funksionit t pronsis dhe e menaxhmentit ndisa raste sht prparsi por n disa t tjera mangsi. Ndisa raste grup menaxhersh e drejtojn koorporatn pr tprfituar vet dhe grupi i tyre. 9. Themelimi i korporats Korporata konsiderohet e themeluar kur ta merr vendimin-kontratn e themelimit (charter) nga shteti.Shpenzimet e themelimit Kto shpenzime i ngarkojn llogarin e pasuris dhe emrtohen shpenzime themeltare apo shpenzime t organzimit. 10. Struktura tipike e organzimit te koorporats duket keshtu:AksionaretKeshillidrejtuesDrejtori ipergjithshemDrejtor i DrejtoriShef i Drejtori i Drejtori i shitjesburimevefinanciar kontabilitetitprodhimitNj. 11. Kapitali aksionarBurime kryesore t kapitalit pronsor jan: Investimi i aksionarve (kapitali i derdhur) Fitimi i ndrmarrjes (fitimi i mbajtur)Nse fitimi n fund t periudhs llogaritsesht 70,000 Euro, kontabilizmi do t jet:Dr - Llogaria e fitimit e t humbjes 70,000Cr - Fitimi i mbajtur70,000 12. Dhe e kundrta, sikur koorporata t ket25,000 Euro t humbjes, kontabilizmi dot ishte:Dr - Fitimi i mbajtur 25,000Cr - Llogaria e fitimit e t humbjes25,000 13. Ekuiteti aksionar n bilancKapitali i derdhur dhe fitimet e mbajtura: Kapitali aksionar 1,000,000 Fitimet e mbajtura 600,0001,600,000Kapitali i derdhur i zvogluar pr humbjet endodhura: Kapitali aksionar1,000,000 14. Dividendt-kontabilizimiDividendt s pari t shpallurap.sh me 15 dhjetor 2001 jane shpallur divdendtDr- Fitime t mbajtura100,000Cr- Detyrime pr dividend 100,000Dividendt t paguarap.sh me 25 dhjetor 2001 jane paguar divdendtDr- Detyrime pr dividend 100,000Cr- Paraja100,000 15. ka paraqet kapitali aksionar dhe aksioni?Pjest e kapitalit t investuar nga pronart endrmarjes.ndrsa aksioni sht njesia themelore e kapitalitaksionar.Autorizimi dhe emisioni i kapitalit aksionarMe kontratn e inkorporimit specifikohet numri iaksioneve n kapitalin aksionar t cilin e kaautorizuar korporata si vler nominale.Emisionet e mdha t kapitalit aksionar q ofrohetpr shitje publike duhet ta ket miratimin ekomisionit t letrave me vler ( SEC securitiesand exchange commission) dhe t nnpunsave tqeveris. 16. Vlera nominale e aksioneve Me shprehjen vlera nominale kuptohet kapitali qndrmarrja e paraqet si mjete t veta e q trajtohet si kapitalligjor pr nj aksion. Me vlern nominale prcaktohet lartsia (madhsia) ekapitalit aksionar. Me shitjen e aksioneve mbi ket vlerrealizohet nj mbivler e aksionit q emrtohet si fitim kapital.Vlera nominale mund t kuptohet edhe si nj sigurim ikapitalit pronsor q shrben si mbrojtje e kreditorve apobesorsve. Meq vlera nominale sht e lidhur me kufizimeligjore,koorporatat duhet ta paraqesin ndaras si vlernominale e aksioneve t emetuara. Mirpo nga kjo nuk mundt kuptohet se vlera nominale ka ndonj rndsi t madhemeq n koorporata t mdha vlera nominale n ekuitetinaksionare merr pjes me nj prqindje fare t vogl,madje tparndsishme. 17. Korporata mund t vendos q vlera nominale e aksionevet jet 1$ pr njsi, apo 5 $ ose ndonj vler tjetr.Shumica e koorporatave e caktojn vlern nominale taksioneve t tyre 1 cent pr nj aksion. Me caktimin e vlers nominale t aksionit nuk do t thotse caktohet edhe vlera e tij n treg. Vlera e caktuarnominale shrben vetm pr kontabilizim n llogarin ekapitalit aksionar. Aksionet e rndomta, p.sh. te Fordit,Coca-Cols kanvlern nominale 1$ pr njsi, aksionet e COMPAQComputer kan vlern nominale 1 cent,kurse aksionet eMicrosoftit kan vlern nominale 1/10 cent. Vlera e tregut e ktyre letrave me vler sht shumfishm e madhe se vlera e tyre nominale. Aksionet eMicrosoftit,pr shembull,ka ndodhur t jan shitur 100$ prnjsi q do t thot s jan shitur 100,000 her mbi vlernnominale. 18. Shitja e aksioneve sipas vlers nominaleMe autorizimin pr emetimin e aksionevenuk krijohet pasuria apo kapitali.Marrja e autorizimit nga shteti pr emetimine aksioneve vetm krijohet mundsia eprfitimit t pasuris me an t shitjes saksioneve.Kur aksioni t jet shitur sipas vlersnominale,llogaria e kapitalit aksionar nann e kredis evidencon shumn e vlersnominale t aksioneve t shitura. 19. ShembullNse jan emetuar 50,000 aksione me vlernominale 2$ pr aksion dhe prej ksaj sasie janshitur 10,000 aksione nga 10$ praksion,kontabilizmi do t ishte:DR-Paraja 100,000Cr-Kapitali aksionar20,000Cr-Premia mbi kapitalin e paguar80,000dmthJan shitur 10,000 aksione nga 10$ praksion.Vlera nominale e ktyre aksioneve sht 20. Veni re!Premia mbi kapitalin nominal nuk paraqetfitimin e koorporates !Por,Pjess s kapitalit t investuar (kapitalitaksionar) i shtohet premia kshtu q nbilanc s bashku e prbjn kapitalin ederdhur.Shembull:Koorporata ka fitim t mbajtur 150,000Kontabilizimi: 21. Ekuiteti:Kapitali aksionar 10,000 aksione20,000(sipas vlers nominale 2 pr aksion)Premia mbi kapitalin e paguar 80,000Gjithsej kapitali i paguar 100,000Fitimi i mbajtur 150,000 Gjithsej ekuiteti 22. Aksionet pa vleren nominaleDisa shtete iu lejojn koorporatave shitjen eaksioneve pa vlern nominale. N kso rasteshkur shiten kto aksione kapitalin aksionar eprbn shuma e trsishme e aksioneve tshitura sipas mimit t shitjes.Aksionet e rregullta dhe aksione tprivilegjuaraKapitali aksionar ka prdorim t gjr kur njkoorporat shet vetm nj lloj aksionesh.Mirpo, shum koorporata pr t trhequr sa mshum investitor shesin disa lloje t aksioneve.Kuptohet se llojet e ndryshme t aksioneve kant drejta dhe mundsi t ndryshme. 23. Aksionet e rregulltaAksionet e rregullta jan aksione t rndomta (ashtu edheshpeshher emrtohen).T drejtat q dalin nga kto aksione jan, tradicionalisht tprcaktuara, si e drejta e vots, e drejta t merr pjes nfitim (dividendin) dhe e drejta pr krkes reziduale prpasuri n raste kur koorporata likuidohet.Pra t drejtat e aksioneve t regullta jan: E drejta e vots E drejta e pjesmarrjes n fitim (dividend) dhe E drejta e krkess rezidualeN raste kur ndonjra nga kto t drejta modifikohet atherkemi t bjm me aksione t privilegjuara. 24. Aksionet e privilegjuara Karakteristikat kryesore t aksioneve t privilegjuarajan: Privilegje n pagimin e dividendeve T drejta mbi dividendt kumulativ Privilegjet lidhur me pasurin n raste t likuidimitt kompanis Mundsia e revokimit me krkesn e koorporats Nuk mbajn t drejtn e vots. Aksionet e privilegjuara kan disa prparsi ndaj aksioneve t rregullta. Ato kan prioritet me rastin e pagimit t dividendit dhe n raste t likuidimit t koorporats. Mirpo nuk mbajn edhe t drejtn e vots gj q bn q mos t ken ndikim n menaxhment. 25. Veni re!Shuma e dividendit t disa aksioneve tprivilegjuara iu caktohen nj perqindje mbi vlernnominale. Kshtu, p.sh. pronarit q mbanaksionin e privilegjuar me 9% nga vlera nominale100% pr aksion do ti paguhet 9$ pr aksionpara se tu bhet pagesa e dividendit pronarvet aksioneve t rregullta.Pronarve t aksioneve t privilegjuara nuk iubhet kurrfar premtimi se gjithnj do ti marrindividendt e caktuar.Koorporata do t jet e detyruar ti paguajdividendt vetm kur kshilli drejtues e votondividendin.Pr ta paguar dividendin koorporata duhet t ketnj rezultat pozitiv financiar dhe t ket para. 26. Aksione t privilegjuara kumulative Aksionet kumulative kan t bjn medividend.Nse n trsi ose pjesrisht dividendtkan kaprcyer pa u paguar,ato paguhenkumulativisht. Prparsit q kan aksionet e privilegjuara kan t bjn me dividend kumulative. Nse n trsi ose pjesrisht dividendt jan kaprcyer n nj vit, at dividend duhet paguar n vitin e ardhshm. Dividendt e papaguar duhet t zbardhen(shpalosen) n bilancin e koorporats dhe shenimet shpjeguese. Kjo shnohet n shtylln e shnimeve. 27. Pr shembull: Shnimi 1: Dividendt e papaguar 31 dhjetor 2004, 8 % mbiaksione t privilegjuara kumulative (14$ pr aksion)kapin shumn 140,000$. Korporata para se ti paguaj dividendt pr aksionet rregullta duhet ta shlyej detyrimin pr aksione tprivilegjuara kumulative.Pr aksione jokumulative cdo dividend i papaguar ose i kaprcyer sht i humbur prgjithmon. Pr kt arsye investitortaksionet jokumulative i shikojn si dicka epavolitshme,andaj edhe iu shmangen blerjes styre. 28. Aksione t privilegjuara pr arsye t pasurisN raste kur koorporata likuidohet, aksioneve tprivilegjuara s pari iu paguhet vlera nominale eaksioneve madje edhe dividendet n qoft senuk jan paguar e pastaj t bhet pagesa praksione t rregullta.Aksione t privilegjuara t revokueshmeKoorporata si emetues e aksioneve, shpeshher shfrytzojn t drejtn e revokimit pr tiribler aksionet e veta. mimi i revokimit qparashihet me kontrat sht dicka m e lart sevlera nominale. 29. Shembull,N qoft se mimi nominal sht 100$mimi i revokimit apo i riblerjes ngakompania do t ishte 105$ apo 110$.E drejta e revokimit i jep mundsikoorporats t ristrukturoj aksionet eemetuara.Gjithashtu mund t ndodh q ti trheqaksionet e privilegjuara dhe ti zvendsojme aksione t tjera. 30. Aksione t privilegjuara konvertibl do aksion sht konvertibl pr katr aksionet rregullta q kan vlern nominale n cdokoh. ( Aksionet e privilegjuara n raport medividendin kan dividendin e caktuar p.sh. 9%mbi vlern nominale t aksionit dhe paguhetpara se t paguhen dividendt pr aksione trregullta.) Aksione t privilegjuara t konvertueshmeemetohen nga koorporata pr t qen matraktive, prandaj mund t i ofroj investitorveprivilegjet e konvertibilitetit. Kjo do t thot se investitort mbajn t drejtne ndrrimit t aksioneve t privilegjuara meaksione t rregullta. 31. Shembull: T zm se kompania RC me 1 janar ka emetuar aksione t privilegjuara konvertibl 9%-she, me vler nominale 100$ pr aksion. do aksion sht konvertibl pr katr aksione t rregullta q kan vlern nominale 10$ n cdo koh. Me 1 janar aksionet e rregullta kan pasur mimin e tregut 20$ dhe iu sht paguar dividend 1$ pr aksion. Pas disa vitesh fitimet n kompanineRC jan rritur dhe kan rritur dividendin 3$ pr aksion dhe cmimi i tregut i aksioneve sht rritur n 40$ pr aksion. Tash vlera e tregut t aksioneve t privilegjuara duhet t ishte 160$ pr aksion meq ato jan konvertibl pr katr aksione t rndomta. Vrejtje! Nuk duhet harruar se aksionet e privilegjuara n raport me dividendin kan dividendin e caktuar p.sh. 9% mbi vlern nominale t aksionit dhe paguhet para se t paguhen dividendt pr aksione t rregullta) 32. Kur shuma e dividendve shtohet mbi aksionet erregullta, disa pronar t aksioneve tprivilegjuara dshirojn q aksionet eprivilegjuara ti konvertojn n aksione trndomta.Nse pronari i 100 aksioneve t privilegjuara,memimin nominal 100$, dshiron ta realizojkonvertimin, kompania RC do t bjkontabilizimin e konvertimit si n vijim:Dr-Aksione t privilegjuara konvertibl 10,000Cr- Aksione t rregullta4,000Cr- Premia mbi kapitalin e paguar6,000Shnim: Evidenca e konverzionit t 100 aksioneve t privilegjuara me vler nominale 100$ n 400 33. Shnim:400 aksione t rndomta mbshtetn mbivlern kontabl t aksioneve tprivilegjuara.Aksione participuese t privilegjuara.N raste t rralla korporata mund temetoj aksione participuese tprivilegjuara.Kto jan aksione q me dividendt eaksioneve t rregullta participojn nnjfar mnyre me dividendt shtes t 34. mimi i tregut t aksioneve tprivilegjuaraInvestitort i blejn aksionet eprivilegjuara,n rend t par,pr dividendtq paguhen mbi bazn e atyre aksioneve.Pr kt arsye norma e dividendit shtfaktor me rndsi n prcaktimin e vlers stregut t aksioneve t privilegjuara.Mirpo, ka do t ndodh me cmimin 8%-she pr aksione t privilegjuara t emetuarasipas vlers nominale prej 100$,nse politikae qeveris ose faktort e tjer shkaktojnshtimin e norms s kamatave pr afate tgjata, fjala vjen, 15% ose 16% ? 35. Nse investimi ofron profitabilitetin prej 16% q sht e realizueshme menjher, investitort nuk do t paguajn 100$ pr aksione t privilegjuara q japin vetm 8$ pr nj aksion.Pr kt arsye mimi i aksioneve t privilegjuara do t bie n 50$ pr nj aksion. Me kt mim aksionet e privilegjuara i ofrojn investitorit profitabilitetin prej 16%.( dhe emrtohet rendiment dividend) nse i blen aksionet e privilegjuara ( 8$ n vit: 50$=16%).Mirpo, nse normat afatgjata t kamats bien n 8%, mimi i tregut t ktyre aksioneve t privilegjuara 8%- she shpejt do t ngriten dhe do t arrijn vlern e tyre nominale.N fund mund t konkludojm se mimi i tregut t aksioneve t privilegjuara lkundet prpjestimisht, anasjelltas normave t kamats. 36. mimi i tregut t aksioneve t rregullta Normat e kamats kan ndikim n mimin e tregut taksioneve t rregullta. Ndryshimi i mimit nuk ka ndikim nraporte financiare t koorporats. Normat e kamatsgjithashtu kan ndikim n mimin e tregut t aksioneve trregullta. Mirpo,aksionet e rregullta nuk kan shumn fikse. Nse kompania prparon sigurisht se edhe dividendt do trriten. Andaj pritjet e investitorve sic sht profitabiliteti iperiudhave t ardhshme fuqishm ndikojn mbi mimin evlers s aksioneve t rregullta. Duhet t kihet parasysh se aksionet e shitura nuk i perkasinm kompanis-emetent. Pr kt arsye ndryshimi i mimit taksioneve t rregullta nuk ndikon n raporte financiare tkoorporats dhe kto ndryshime t mimeve nukevidencohen n kontabilitetin e koorporats. Kapitali iparaqitur n bilancin e korporats sht shuma q shtmarr kurr jan shitur aksionet. 37. Emetimi i kapitalit aksionar: roli i siguruesve- prfaqsuesve(nnshkruesve)Si nnshkrues ,zakonisht merren bankat e investimeve.Kur bhet emetimi i nj numri t madh aksionesh,shumkoorporata i pranojn shrbimet e banks investive,bank ecila shpesh edhe emrtohet si nnshkrues.Nnshkruesi i garanton kompanis emetent mimin e caktuarpr aksionet dhe realizon nj fitim duke i shitur ato me njmim pak m t lart.Koorporata evidencon shitjen sipas mimit neto tnnshkruesit.Nnshkruesi i siguron koorporats shitjen e tgjitha aksioneve t emetuara pa shtyerje dhe mbledhjen etr shums s mjeteve pr nj dit t caktuar. 38. mimi t cilin koorporata e krkon pr emisionin e ri t aksioneve mbshtetet mbi kta faktor: Fitimet dhe dividendt e ardhshm Fuqin financiare t koorporats dhe Gjendjen aktuale ne tregMirpo,nse koorporata krkon nj mim m t lart ajo nuk mund t gjej nnshkruesin ose ndonj blers tjetr q sht i gatshm ti blej aksionet.Kmbimi i aksioneve pr trajta t tjera t pasurisKoorporata mund t emetoj aksione pr t kmbyer me trajta t ndryshme t pasuris. Kmbimi bhet sipas mimit t tregut t pasuris. 39. Koorporatat i shesin aksionet pr para me t cilat m von do t blejn trajta t ndryshme t pasuris q i duhen pr veprimtari.Ndonjher ngjan q koorporata emeton aksione pr t kmbyer me trajta t ndryshme t pasuris:tokn,ndrtesat ose pr ndonj pasuri tjetr.Aksionet mund t kmbehen edhe pr shrbime t ndryshme, t zm t avokatis apo shrbime t tjera me rastin e themelimit t koorporats. Kur koorporata i kemben aksionet me shrbime ose me pasuri tjetr q nuk sht para.Transaksionet evidencohen sipas mimit t tyre aktual n treg. Ta zm se kompania kmben 100,000 aksione t rregullta q kan vlern nominale 1$ pr nj aksion pr tok. T zm se kompania i shet aksionet nga 9$ q do t thot se 40. Kontabilizimi i ktij transaksioni do t ishte:Dr- Toka900,000Cr-Aksionet e rregullta100,000Cr-Premia pr kapitalin e paguar(aksione t rregullta)800,000 Evidencimi i kmbimit t 100,000aksioneve me vler nominale 1$ pertokn. mimi aktual i tregut (9$ pr aksion) shtprdorur si baz pr vlersimin e toks. 41. Kapitali i nnshkruar (regjistruar) (parapagimi ikapitalit aksionar)Koorporatat e vogla apo ato t sapoformuara u ofrojninvestitorve mundsin e parapagimit t aksioneve tkoorporats. Sipas planit t parapagimit investitortpajtohen t blejn nj numr t caktuar t aksionevesipas nj mimi t caktuar, t dats s ardhshme, duke ipaguar kto aksione me kste.T zm se jan nnshkruar(regjistruar) 10,000 aksione trregullta me vler nominale 1$ me mime 15$.Kontabilizimi i nj kapitali t nnshkruar/parapagimi:Dr- Krkesa pr kapitalin e nnshkruar 150,000 Cr- Aksione t rregullta t nnshkruara10,000 Cr- Premia pr kapitalin e nnshkruar: 42. Esht mbledhur parapagimi i pjesrishm pr 4,000 aksione t rregullta me mime nominal 1$ pr aksion dhe me mime 15$.Kontabilizimi i mbledhjes se mjeteve;Dr- Paraja60,000 Cr- Krkesa pr kapitalin e nnshkruar60,000Veni re!ertifikata nuk sht lshuar.Sepse!Aksionet jan t shitura kur paguhet shuma e plot e mimit t parapagimit. 43. Pasi q jan mbledhur n trsi parat e parapagimit pr 6,000aksione,jan lshuar certifikatat.Kontabilizimi pasues: Paraja 90,000 Krkesat pr kapitalin e nnshkruar 90,000Tani!Jan dorzuar certifikatat pr 10,000 aksione t rregullta mevler nominale 1$ t paguara n trsi.Pr koorporatn krkesat pr kapitalin e nnshkruar shtpasuria aktuale e cila sht arktuar brenda afatit t shkurtr.Nse raportet financiare prgaditen ndrmjet dats s nnshkrimit dhe dats s shitjes,kapitali i nnshkruar konsiderohet si kapital themeltar dhe paraqitet brenda zrit t ekuitetit n bilanc. 44. Kapitali i donuar ( falur)Vereni! Kur merret donacioni fitimi nuk pranohetN disa raste koorporata mund t merr ndonj pasuri fal.Ndodh q nj qytet apo nj komun ia fal tokn koorporatspr ndrtimin e ndonj fabrike q do ti punsonte banort easaj treve.Kur koorporata ta merr kt pasuri kjo do t thot se shtohetpasuria e koorporats e jo fitimi.Evidencimi bhet sipas vlers s tregut t pasuris s marr.Kontabilizimi i ktij ndryshimi duhet t bhet duke debituar zrin e pasuris konkrete dhe duke hapur llogarin kapitali i donuar. 45. Libri ndihms i aksionarveKoorporata gjithnj duhet ti riprtrij emrat dhe adresat tushtris s paqndrueshme t aksionarve.Kjo riprtritje lypset pr t drguar eqet edividendve,raportet financiare,dhe formulart e votimitt poseduesve t mirfillt t aksioneve.Libri ndihms i aksionarve: Atje ku ka shume aksionar nuksht nevoja t qelet kartela pr cdo aksionar. Kjo bhet nlibrin ndihms(analitika).Investitori q ka bler aksionet e koorporats merr certifikatn eaksionit ku shihet numri i aksioneve t blera.Nese investitori m von i shet aksionet e veta, duhet ta kthejcertifikatn e aksionit q t anulohet para se t leshohetcertifikata e re blersit t ri. 46. Ndrmjetsi gjat mbartjes s pronsis dhe mbajtsi i evidencs s aksioneveKoorporatat e mdha publike angazhojn ndrmjetsit pr bartjen e pronsis si dhe pr mbajtsin e evidencs s aksioneve.Ndrmjetsi ka pr detyr ti merr aksionet e vjetra, ti anuloj dhe t prgadis dhnien e certifikatave t reja poseduesve t rinj. Mbajtsi i evidencs bn kontabilizimet e duhura n librat ndihmse dhe prditson informacionet.Si ndrmjets zakonisht angazhohen bankat e mdhaose fiduciaret. (lat. Fiduciaries, i besueshm, iprkushtuar, vend ku merren dokumentet, letrat mevler n besim dhe ruajtje) por mund t angazhohenedhe mbajtsit e pavarur t evidencs. 47. Vlera kontabl e aksioneve t rregulltaVlera kontabl e aksioneve t rregullta sht e barabart mepasurin neto q prfaqsohet me nj aksion.N koorporata q emeton vetm nj lloj aksioni sic jan aksionet rregullta, vlera kontabl pr nj aksion konstatohet dukepjestuar shumn e kryegjs aksionare me numrin eaksioneve n qarkullim (ose q jan nnshkruar). T zmse korporata ka 4,000 aksione n qarkullim Kapitali aksionar, (vlera nominale 1$ pr aksion4,000 aksione n qarkullim)4,000 Premia mbi kapitalin e paguar40,000 Fitimi i mbajtur 76,000 Gjithsej ekuiteti120,000Pra! Vlera kontabl sht 30$ pr aksion(120,000 :4,000 A) 48. Vlera kontabl kur kompania ka aksionet privilegjuara dhe aksione t rregullta Vlera kontabl zakonisht prllogaritet vetmpr aksione t rregullta. Nse kompania kaaksione t privilegjuara dhe aksione trregullta, prllogaritja e vlers kontabl prprllogaritje krkon t bhet me dy hapa. S pari nga kapitali aksionar n trsi hiqetmimi i revokimit ose e riblerjes t krejtemisionit t aksioneve t privilegjuara dhe tgjitha dividendt e papaguar. Pastaj ajo cka mbetet pjestohet me numrine aksioneve n qarkullim. 49. Shembull;Kapitali aksionar i kompanise AB31 dhjetor: Aksionet e privilegjuara 8%-she1,000,000(100$ vlera nominale, e tatueshme 110$) Aksione t rregullta, 10$ vlera nominale.(Autorizuar pr 100,000 aksione,aksione t shitura dhe n qarkullim 50,000) 500,000 Premia mbi kapitalin e paguar: aksione t rregullta750,000 Fitimi i mbajtur 130,000Gjithsej ekuiteti aksionar 2,380,000 Dividendt e papaguar mbi aksionet kumulative t privilegjuara kapinshumn 80,000 $. 50. Prllogaritja e vlers kontabl pr nj aksion Ekuiteti (kapitali aksionar) 2,380,000Minus: Kryegjja e aksionareve t privilegjuarmimi i revokimit t aksioneve t privilegjuara(1,100,000) Dividendt e papaguar (80,000)1,200,000Athere, Vlera kontabl pr nj aksion t rregullt(1,200,000 : 50,000 aksione)= 24 Vlera kontabl dhe mimi i tregut pr nj aksion sht24$ 51. Shembull i nj bilanci t koorporatave 31 dhjetor 2004 Pasuria Pasuria rrjedhse Paraja dhe ekuivalentt e paras305,600 Llogarit e krkesave (neto)1,105,200 Krkesa pr aksionet e nnshkruara110,000 Stoqet1,300,800 Ndarjet kohore aktive125,900 Gjithsej pasuria rrjedhse2,947,500 Impiantet dhe paisjet: Toka 900,000 Ndrtimet dhe paisjet 5,283,000$ Minus: korrigjimi i vlers1,250,0004,033,000 Pasuria tjetr14,000Gjithsej pasuria 52. Detyrimet dhe kapitali aksionare: Detyrimet rrjedhse998,100 Llogarit e detyrimeve324,000 Llogarit pr tatime 109,700 Detyrimet pr dividend20,000Gjithsej detyrime rrjedhse 1,452,100 Detyrimet afatgjata: Detyrime 12% skadimi 1 Tetor 20081,000,000 Gjithsej detyrime2,452,100 Kapitali aksionare Aksione t privilegjuara(8%-she me vler nominale 100$, t revokueshme pr 104$t autorizuara dhe t shitura 10,000 aksione )1,000,000Aksionet e rregullta:(vlera nominale 1$, t autorizuara 1,000,000 aksione, t shitura 600,000 aksione)600,000 Aksione t nnshkruara: aksione t rregullta20,000 Premia n kapitalin e paguar:aksione t rregullta2,070,000 Kapitali i donuar 210,000 Gjithsej kapitali i paguar (derdhur)3,900,000 Fitime t mbajtura1,542,400 Gjithsej ekuiteti aksionare 53. Fitimet pr aksion (E.P.S. earnings per share)Mund t thuhet se nga t gjitha t dhnat kontabl, m sshumti prdoret e dhna pr fitimet pr nj aksion trregullt.Secili q n koorporat blen ose shet aksione duhet t di sasht fitimi pr nj aksion.Kur prllogaritet fitimi pr nj aksion, fitimi neto vjetor, qzbatohet pr aksionart e rregullt, pjestohet me numrinmesatar t aksioneve t rregullta n qarkullim.Vereni!Koncepti i fitimit pr nj aksion zbatohet vetm pr aksione trregullta, aksionet e privilegjuara nuk kane t drejt t kenfitim mbi dividendt e privilegjuara t kontraktuara.Analitiket financiar e shprehin raportin ndrmjet fitimit pr njaksion dhe mimit te fitimit-raporti p/e, price per earnings(ratio). Ky raport prllogaritet me pjestimin e mimit t tregutpr nj njsi pr aksionet e rregullta me fitimin vjetor pr njaksion. 54. Numri mesatar-ponderuar i aksioneve n qarkullimNumri mesatar-ponderuar i aksioneve prcaktohet me shumzimin e aksioneve n qarkullim me pjesn e vitit kur ky numr i aksioneve n qarkullim mbetet i pandryshuar.Kur nj koorporat shet vetm aksionet e rregullta (rndomta) dhe kur numri i aksioneve nuk ndryshohet gjat vitit, prllogaritja e fitimit pr nj aksion sht e leht.N shum koorporata, numri i aksioneve n qarkullim ndryshohet s paku nj her gjat vitit.Numri mesatar-ponderuar i aksioneve prcaktohet me shumzimin e aksioneve n qarkullim me pjesn e vitit kur ky numr i aksioneve n qarkullim mbetet i pandryshuar. 55. Shembull; kemi 100,000 aksione t rregullta n qarkullimnnt muaj t par t vitit 2004 dhe 140,000 gjattre muajve t fundit. Numri i aksioneve mesatar-ponderuara n qarkullim do t ishte 110,000. Ky numr prllogaritet n kt mnyr: 100,000 aksione x 9/1275,000 140,000 aksione x 3/12...35,000 Numri mesatar-ponderuar i aksioneve t rregulltan qarkullim 11,000 Kjo procedur jep t dhna m korrekte pr njaksion se sa t prllogaritet numri i trsishm iaksioneve n qarkullim. 56. Dividendt e privilegjuara dhe fitimet pr nj aksionT supozojm se kompania TC ka n qarkullim 200,000 aksione trregullta, dhe 10,000 aksione t privilegjuara kumulative (vlera 6$).Fitimi pr nj aksion prllogaritet n kt mnyr:Fitimi neto .... 560,000 Minus: Dividendt e aksioneve t privilegjuara(10,000 x 6$).. ..( 60,000)Fitimet t zbatueshme mbi aksionet e regullta 500,000Numri i aksioneve t rregullta mesatare-ponderuara nqarkullim200,000 57. Raporti i prmbledhur i fitimit t koorporats TCpr vitin q mbyllet m 31 dhjetor 2004Neto fitimi nga shitja.. 9,000,000Shpenzime dhe te dalat (prfshir edhe tatimet mbi veprimtarin e rregullt). (8,310,000)Fitimi nga veprimtaria e rregullt ... 690,000 Humbja nga veprimtaria e parregullt (90,000) Fitimi para zrave t vprimtaris t parregullt dhe efektin kumulativ t ndryshimeve kontabl600,000 Humbja e jashtzakonshme (120,000) Efekti kumulativ i ndryshimeve kontabl (neto pr shkak t tatimeve q i takojn) 80,000 Fitimi neto . 560,000Fitimi pr nj aksion t rregullt:Fitimet nga veprimtaria e rregullt 690,000-60,000 DVP / 200,000 Aksione 3.15 Humbja nga veprimtaria e parregullt 90,000/200,000 Aksione(0.45) Fitimet para zrave t jashtzakonshmedhe efektit kumulativ t ndryshimeve kontabl 2.70 Humbja e jashtzakonshme 40,000 / 200,000 Aksione (0.60) Efekti kumulativ i ndryshimeve kontabl 80,000 / 200,000 Aksione0.40 Fitimi neto . 2.50 58. Shnim: (690,000 - 60,000 dividend te privilegjuara) : 200,000 aksione =3,15 (600,000 - 60,000) : 200,000 =2,70 (560,000 - 60,000) : 200,000 = 2,50 Kur kompania ka aksione t privilegjuara n qarkullim, aksionart eprivilegjuar participojn n fitimin neto deri n shumn edividendve t privilegjuara. Vereni! Pr t prcaktuar fitimet e zbatueshme mbi aksionet e rregullta, spari duhet t heqim fitimin e aksionarve t privilegjuar. Dividendi vjetor mbi aksionet kumulative gjithmon hiqet, madjeedhe kur kshilli drejtues nuk e ka votuar. Dividendt pr aksionet e privilegjuara jokumulative hiqen vetmkur kshilli drejtues e voton. 59. Terma t theksuara n kt artikull; ertifikata e aksioneve (stock certificate) Dokumenti t cilin e lshon koorporata( osendrmjetsi i tij gjat mbartjes s pronsis) si prov(dshmi) e pronsis s aksioneve tshnuara n ertifikat. mimi i revokimit (call price) mimi t cilin koorporata do ta paguan pr cdo revokim(riblerje) t aksionit t privilegjuar, nse koorporata vendos ti riblerje aksionet eprivilegjuara. Aksionar (stockholder) Dikush q ka pjesmarrje n pron t koorporats. Prqindja eksaj pjesmarrjeje sht prcaktuar me prqindjen e aksioneve t poseduara nqarkullim. Kapitali aksionar (capital stock) Grup i njsive t mbartshme t prons n koorporat.Nj koncept i gjr ku mund t prfshihen aksionet e rregullta, aksionet e privilegjuaraose q t dyja. Dividendi (Dividend) Shprndarja e paras aksionarve t kompanis. Vlera kontabl pr aksion (Book value per share) Kryegjja aksionare q prfaqsohetpr m shume aksione n kapitalin aksionar. Prllogaritet me pjestimin e kryegjsaksionare me numrin e aksioneve t rregullta n qarkullim. Deficiti (deficit) Humbjet e akumuluara q i ka prjetuar koorporata. Shuma negative efitimeve t mbajtura. Vlera nominale ose vlera e emrtuar (par value or stated value) Kapitali ligjor ikoorporats. Paraqet shumn minimale pr nj aksion q pronart kan investuar nkoorporat dhe q nuk mund t trhiqet prveq me nj procedure juridike. 60. Shpenzimet organizative (organization costs) Shpenzimet me rastin eformimit t koorporats. Sigurues,prfaqsuesi(nnshkruesi) Banka investive q ndermjetsonme rastin e shitjes publike t aksioneve t koorporats. Libri ndihms i aksionarve (stockholders subsidiary ledger) Evidencaq tregon numrin e aksioneve q i ka secili aksionar. Ndrmjetsi gjat mbartjes s pronsis s aksioneve (stock transferagent) Banka ose fiduciary shrbimet e t cilve i prdor koorporata pr tambajtur evidencn e pronsis mbi aksionet dhe t realizimit t mbartjes spronsis nga nj investitor te tjetri. Aksionet e privilegjuara (preffered stock) Lloji i aksioneve q zakonishtkan privilegjet mbi dividend dhe privilegjet n shprndarjen e pasuris nraste t likuidimit t koorporats. Premia mbi kapitalin e paguar (additional paid-in capital) Shuma mbivlern nominale t aksionit pr t ciln aksionart kan investuar nkoorporat (si kapital i donuar). Shkurt,premia sht teprica mbi kapitalinligjor (kapitalin e paguar). 61. Aksione t rregullta (common stock) Lloji i aksioneve q mban t drejtne pronsis prfshir edhe t drejtn e vots. Aksionet e rregullta paraqesinelementin e pronsis n koorporat. Kapitali i paguar (paid-in kapital) shuma t ciln aksionart kaninvestuar n koorporat (ktu hyn edhe kapitali i donuar). Kshilli drejtues (board of director) Personat q i kan zgjedhuraksionart e rregullt pr ta drejtuar veprimtarin e koorporats. Mbajtsi i evidencs s aksioneve (stock registrar) ndrmjetsi ipavarur financiar, zakonisht banka e madhe,shrbimet e t cilit i prdorkoorporata pr tu siguruar kundr lshimit t ertifikatave t teprta. Fitimet e mbajtura (retained earnings) Pjes e kapitalit aksionar qshfaqet pr shkak t realizimit t fitimeve dhe t mbajtjes s tyre nndrmarje. Fitimet e mbajtura shtohen me realizimin e fitmit neto, kursepaksohen me humbjet neto dhe me votimin e dividendve. Kapitali ligjor (legal capital) Esht i barabart me vlern nominale taksioneve t emetuara. Kjo shum paraqet detyrimin e prhershm tkoorporats ndaj pronarve e cila nuk mund t mnjanohet pa procedur tveante juridike. Natyrisht, kjo shum paksohet pr shkak t humbjeve. 62. Literatura e konsultuar: Robert F. Meigs, Walter B. Meigs,ACCOUNTING, The Basis for BusinessDecisions, Ninth edition, 1993.