พมพครงท 3

จดหมายจากบานนาความทรงจำาอนงดงามของหนมบานนา

ผมงมนฟนฝาสความสำาเรจในระดบโลก

OhMyGodBooks

อดตเศรษฐกรอาวโส ธนาคารโลก

ดร.ไสว บญมา

“...ถาผมจะหนออกจากวงจรอปรยของความจน ผมหนาบางไมได...”

“..นาอาน นาตดตามตลอดทงเลม...ใหคณคาทงความร

ปลกเราใหรสกมแรงใจ...”

~ ดร.พนม พงษไพบลย อดตปลดกระทรวงศกษาธการ

“..เปนชวตทเขมขนดจนยาย ...คนไทยทกคนทตองการรจกเมองไทยอยางแทจรง

จะตองอาน ...พอแมผปกครองทตองการหนงสอดใหลกหลานอาน หรอเยาวชน

คนไทยทตองการแรงบนดาลใจในชวต ไมควรพลาดหนงสอเลมน...”

~ นายแพทย วชย โชคววฒน ประธานกรรมการองคการเภสชกรรม

จดหมายจากบานนา บนทกชวตจรงทจะสรางความหวง พลงใจ และความอบอนหวใจ เรองราวของลกชาวนาไทยจากครอบครวยากไร มงมนฟนฝาถบตวเองใหหลดพนจากความยากจน จนจบการศกษาระดบสงสดดวยคะแนนสงสด จากมหาวทยาลยชนนำาในสหรฐอเมรกา สการเปนนกพฒนาระดบโลก ....และวนหนงกตดสนใจทงอนาคตอนสวยงามไวเบองหนา หอบความรและประสบการณลำาคา หวนกลบมาตอบแทนบญคณของแผนดนเกด

OhMyGodBooks.com

หมวดอตชวประวตISBN 978-616-90656-3-0

ราคา 250 บาท

...ชวตดๆ ทละเลม...

Changing Lives, One Book At A Time

OhMyGod Books

ohmygodbooks.com ohmygod.books@gmail.com

บรรณาธการ : ผศ.ทศนย กระตายอนทรกองบรรณาธการ : อฐพงศ เพลนพฤกษา, กนกธป ยงยน, ปรชา สนทรววฒน, อนชา ธรานวฒนออกแบบปก : โยโกะ ศกดประทปกรรปเลม : กนกธป ยงยน

เลขมาตรฐานสากลประจำาหนงสอ : 978-616-90656-3-0ราคา 250 บาท

สำ�นกพมพ Oh My God 111/214 หมบานบวทอง ซอย 13/22 ถนนตลงชน-สพรรณบร ตำาบลบางรกพฒนา อำาเภอบางบวทอง จงหวดนนทบร 11110 โทร 02-925-2308 แฟกซ 02-925-0952ohmygodbooks.com | ohmygod.books@gmail.com

พมพท ออฟเซต ครเอชนพมพครงทสาม ตลาคม 2553พมพครงทสอง พฤศจกายน 2544 พมพครงแรก มกราคม 2542จดจำาหนายโดย สายสงศกษต บรษท เคลดไทย จำากด โทร 02-225-9536-40

องคกร หนวยงาน สถาบน หรอกลมบคคลทตองการสงซอจำานวนมากในราคาพเศษ กรณาตดตอสำานกพมพ Oh My God โทร 02-925-2308, 089-499-1972 หรออเมล ohmygod.books@gmail.com

จดหมายจากบานนาดร.ไสว บญมา เขยน

คำานยม

“จดหม�ยจ�กบ�นน� เปนหนงสออานงาย เบาสมอง แตเพยบพรอมดวยเนอหาสาระเกยวกบขนบธรรมเนยม ประเพณ และชวตในชนบทไทย รวมทงขอคดและคตเตอนใจซงไดจากการสงเกตและการตอสในทองทงนาของผเขยน ถงแมผเขยนจะประสบความสำาเรจในชวต ไดรบการศกษาถงระดบปรญญาเอก และไดทำางานกวา 20 ปทธนาคารโลก แตผเขยนกยงไมลมคณคาของชวตชนบทไทย จงไดเพยรพยายามบนทกลำาดบเรองราวทตนเองเผชญ ฝาฟน ไวอยางนาอาน นาตดตามตลอดทงเลม ขาพเจาเหนวาหนงสอเลมนใหคณคาทงความร ปลกเราใหรสกมแรงใจในการเรยน และแฝงแนวทางในการดำาเนนชวตของคนในชนบทไทย เยาวชนไทยควรมโอกาสไดอานหนงสอเลมนอยางยง”

ดร.พนม พงษไพบลย อดตปลดกระทรวงศกษ�ธก�ร

“จดหม�ยจ�กบ�นน� เปนอตชวประวตของ ดร.ไสว บญมา ซงพนเพเปนชาวอำาเภอบานนา จงหวดนครนายก พอแมเปนชาวนายากจน แตสามารถเอาชนะอปสรรคนานปการจนสามารถศกษาจบปรญญาเอก ไดทำางานกบธนาคารพฒนาเอเซยและธนาคารโลก และขอลาออกกอนเกษยณอายตามเสยงเรยกรองจากสวนลกของหวใจทตองการทจะกลบมาทำางานใหแกบานเกดเมองนอนในบนปลายของชวต ......ผเขยนสามารถสะทอนชวต อารมณ ความรสก ความทกข ความลำาบากยากเขญของครอบครวชาวนายากจนในทงราบภาคกลางไดอยางด รวมทงชวตของนกเรยน ....ทตองเอาชนะความหวและความยากไรดวยความมานะบากบนและอดทนอยางยาวนานจนสามารถหลดพนไปจากวงจรความยากไรไดสำาเรจ เปนชวตทเขมขนดจนยาย.... หนงสอเลมน จงเปนหนงสอทคนไทยทกคนทตองการรจกเมองไทยอยางแทจรงจะตองอาน ....พอแมผปกครองทตองการหนงสอดใหลกหลานอานหรอเยาวชนคนไทยทตองการแรงบนดาลใจในชวต ไมควรพลาดหนงสอเลมน …….”

น�ยแพทย วชย โชคววฒนคณะกรรมก�รสมชช�ปฏรปประเทศไทย

และประธ�นกรรมก�รองคก�รเภสชกรรม

“ขอชนชมกบผลงาน จดหม�ยจ�กบ�นน�....จะเปนประโยชนแกสงคมโดยเฉพาะเดกและเยาวชนของชาต.........ดฉนชนชมกบหนงสอลกษณะน เลมแรกคอ บนเสนท�งชวต ของหมอประเวศ วะส เลมทสองคอ จดหม�ยจ�กบ�นน� ....ทงสองเลมน ....พอแมผปกครอง ครบาอาจารย ตลอดจนสถานศกษาควรจดหาไวใหแกเยาวชนของตน ....”

ผชวยศ�สตร�จ�รย บปผ� ทพยสภ�พกล อดตผอำ�นวยก�รสำ�นกศลปวฒนธรรม

จงหวดลพบร

“…อานไปกชนชมอยางสดๆ ทำาใหไมรวาดกดนมากแลว… ถามโอกาสจะบอก ดร.ไสว กอยากจะขอบคณแทนผคนทงหลายทงมวลทจะมโอกาสไดอานหนงสอเลมนวา เปนหนงสอทมคณคาสงยง โดยเฉพาะแกเดกและเยาวชนทมงมนในชวต และแมแตผทไมเคยมงมนสงใด กคงจะไดคดและตอสมากขน……ทตองชมนนมอกหลายเรอง……ทชมนำาใจอนประเสรฐของ ดร.ไสว กคอความกตญญและความหวงอาทรตอเพอนมนษยทขาดโอกาสดวยการใหรายไดจากหนงสอเปนทนการศกษา……”

อ�จ�รยส�ระ ก�รเวก อดตผอำ�นวยก�รสำ�นกอธก�รบด

มห�วทย�ลยร�ชภฏเทพสตร

จากใจสำานกพมพ

เสนทางชวตของ ดร.ไสว บญมา มหลายสงใหเราไดเกบเกยวเรยนร จากเดกบานนอกคอกนา ฟนฝาถบตวเองจนประสบความสำาเรจในระดบทคนทวไปไดแตฝนถง สการนำาความรและประสบการณหวนตอบแทนแผนดนเกดอยางแขงขนในบนปลาย ขณะเดยวกนกยงแบงปนบทเรยนและองคความรดาน “การพฒนา” แกสงคมดวยการเปนคอลมนสตใหกบสอสงพมพชนนำาทงไทยและองกฤษหลายฉบบ ซงรายละเอยดคราวๆ เพยงเทานกอาจทำาใหเราอยากศกษาความเปนมาของ ดร.ไสว จากหนงสอเลมนบางแลว ทวา จดหม�ยจ�กบ�นน� ยงมคณคาและความหมายมากกวานน บนทกความทรงจำาท ดร.ไสว ไดรอยเรยงขนอยางใสใจน ไมเพยงบอกเลาเรองราวทเกดขนในชวตอยางนาตดตาม หากยงสะทอนวถและมตของการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม สงคม เศรษฐกจ ของเมองไทยออกมาอยางแจมชด นำาเสนอผานหวงอารมณ ความรสกนกคด และรายละเอยดทมความหมาย ขณะเดยวกนกสอใหเหนสายใยอนงดงามทถกทอขนผานชวงเวลาตางๆ ของชวต

ประสาคนเมองทมชวตกบโลกวตถและแสงส ยอมรบวา ปกตไมคอยมความอดทนอานประวตชวตยาวๆ ของใคร และยงเปนชวตทมหลายฉากเปนทองทงตามชนบทดวยแลว กยงไมไดสนใจอาน เพราะมกรสกเบอ แตโชคดทหลายปกอนไดลองเปด จดหม�ยจ�กบ�นน� อานแบบไมคดจรงจง และพบวาไมเพยงแตไมนาเบอ แตกลบมเรองราวใหอยากตดตามตอไปเรอยๆ จนไมอยากวาง สดทายกอานจบในเวลาไมนานและเหนวา เปนหนงสอทนาประทบใจและนาจดจำาเลมหนงทเดยว ตองสารภาพวา กอนไดอาน จดหม�ยจ�กบ�นน� โดยสวนตวมภาพความคดวา เสนทางสความสำาเรจของ ดร.ไสว คงไมตางอะไรจาก “เดกเกง-หวกะท” ตามแบบฉบบทวไป ตรงทประสบความสำาเรจในชวตไดกเพราะมสตปญญาเปนเลศ และมโอกาสทด โดยไมตองเหนอยยากอะไรมากนก คงอาศยความเปน “คนเกง” เบกทางสะดวกแบบไมยากเยนมาตงแตสมยเปนนกเรยน จนจบปรญญาเอกและเขาทำางานอยางมสถานะ ซงแมอาจตองสชวตบาง ตองเรยนหนกบาง ตองพบกบความยากลำาบากในเรองตางๆ บาง แตเสนทางโดยรวมกคงราบรนเปนขนตอนตามประสา “เดกเกง” ซงคนธรรมดาทวไปคงไม “โชคดและมพรสวรรค” ขนาดนน แตเมออาน จดหม�ยจ�กบ�นน� จงไดเหนภาพความจรงททำาใหเปลยนมมมองไป นนคอ ไดเหนภาพคนๆ หนงทไมยอมแพตอโชคชะตาทยากลำาบาก คนทไมยอมสนหวงกบโอกาสทปดลงครงแลวครงเลา คนททนเหนอยยากและสจนถงทสด คนทพยายามสรางโอกาสใหตวเองทามกลางขอจำากดนานา คนทมงแสวงหาหนทางและทมเทเตมทแมเงอนไขชวตหลายอยางไมเกอหนน ไดเหนภาพวาคนทไมยอมแพจรงๆ นนเปนอยางไร และทำาอะไรบางในยามทชวตตบ

ตน ไดเหนวาโอกาสดๆ ทเกดขนกบชวตของ ดร.ไสว นน แทจรงเจาตวเปนผขวนขวาย เตรยมความพรอม และรวมสรางขนมามากมายแคไหน ภาพทวานทำาใหตระหนกวา กวาชวตของ ดร.ไสว จะเกดผลสำาเรจในระดบสงไดนน มใชเพราะโชคชะตาพาไป หรอเพยงเพราะมสตปญญาสงและมจงหวะชวตทดอยางทเคยคด แตยงเพราะมปจจยชขาดทแทจรงคอ ความมานะบากบนไมยอทอ และความเอาใจใสในระดบสงไมแพกน ในแงน จดหม�ยจ�กบ�นน� จงเปนสาสนแหงความหวงแกผกำาลงคดยอมแพตอโชคชะตา เปนกำาลงใจใหผทตองฝนฟาความยากลำาบากในชวต อยางนอยกชวยจดประกายเลกๆ ขนในใจผอานไดวา สภาพเงอนไขอนยากลำาบากทเกดขนในชวต ไมใชสงสำาคญทเปนตวกำาหนดชวตเรา เราสามารถขามพนจนเปนอสระจากมนไดหากมงมนและอดทนพอ พรอมกบเคยวกรำาตนเองจนเอาชนะขดจำากดเดมๆ ของตนอยางตอเนอง ทสำาคญคอ เมอมชวตทสขสำาเรจแลว กไมเคยลมรากทมาของตน แตยงมใจหนกลบมามอบสงดๆ แกผคน ดวยการทำาประโยชนแกสงคมในหลายลกษณะ สงทสมผสไดอกอยางจาก จดหม�ยจ�กบ�นน� คอ ความบรสทธจรงใจและละเอยดลออในตวอกษร รวมถงทกษะการใชภาษาไทยทดจนผอานอาจลมไปวา นคอการเขยนของคนทใชชวตอยเมองนอกมายาวนานกวาคอนชวต ผตองรอฟนการเขยนภาษาไทยของตนขนใหมหลงจากเกษยณชวตการทำางานตลอดหลายสบปในตางประเทศ และยงไดทราบวา ดร.ไสว เขยนบนทกความทรงจำานขนครงแรกเปนภาษาองกฤษ เพอใหบตรสาวซงอานภาษาไทยไมได ไดรถง

รากและความเปนมาของตวเอง (จากนนจงแปลเปนภาษาไทยดงทเหนอยน) กยงทำาใหหนงสอเลมมความหมายพเศษ ทงหลายเหลานทำาให จดหม�ยจ�กบ�นน� เปนบนทกทมชวต มจตวญญาณ เปนงานเขยนทออกมาจากอารมณและความรสกทเปนจรง จากหวงสำานกของคนทผานชวตมายาวนาน ซงทสดแลว จดหม�ยจ�กบ�นน� อาจไมใชเรองสวนตวของ ดร.ไสว บญมา เทากบทเปนเรองราวชวตของเราทกคน ทงยงเปนเรองราวของสงคมนไปพรอมกน เพราะเราตางเปนสวนหนงทถกทอชวตของกนและกนขนมา ตางตอเสรมและขยายโลกทศน-ชวทศนแกกน ตางเรยนรจากกน และเปนแรงบนดาลใจแกกน ซงหนงสอเลมนกทำาหนาทดงกลาวเหลานไดเปนอยางด สำานกพมพ Oh My God มไดเปนผจดพมพ จดหม�ยจ�กบ�นน� ในสองครงแรก เปนแตเพยง “ผอาน” ทมโอกาสไดอานฉบบพมพครงทสองและเกดความประทบใจ เมอเวลาลวงเลยจนหนงสอหมดจากทองตลาด จงไดเรยนแจงกบ ดร.ไสว วา หนงสอเลมนยงเปนประโยชนอย นาทจะจดพมพครงใหมขน ซง ดร.ไสว กยนด และไดเขยนบท “ปจฉมลขต” เพมเตมสำาหรบการพมพครงทสามนดวย ขอขอบคณ ดร.ไสว ทเขยนบนทกชวตทมทงความเปนสวนตวและความเปนสากลนขนมา อยางนอยกทำาใหผอานอยางเราไดรวา ไมวาเราจะเปนใครหรอทำาอะไร แทจรงเรากไมไดโดดเดยวเพยงลำาพงบนเสนทางชวต และเพยงตระหนกถงขอเทจจรงน กอาจชวยใหชวตเรานาอยและมกำาลงใจขนไมนอยแลว

ดวยคว�มขอบคณและจรงใจ สำ�นกพมพ Oh My God 10 กนย�ยน 2553

จากใจผเขยนครงท 3

ทานผอานทเคารพยง

นบจากวนท จดหม�ยจ�กบ�นน� ออกสสายตาผอานจนถงวนน กวา 10 ปไดผานไปรวดเรวราวตดปกบน ในชวงเวลานน ผมเขยนหนงสออก 20 เลมซงแตกตางกนทงในดานขนาดและแนว ของเนอหา เมอไมนานมานสำานกพมพ Oh My God บอกผมวา จดหม�ยจ�กบ�นน� ยงมคาอย จงขอนำามาพมพเปนครงท 3 ผมดใจทไดยนวาหนงสอเลมแรกของผมยงมคา จงยนดใหสำานกพมพนำาออกมาเสนออกครง เนองจากเวลาไดผานไปนานกวา 10 ป สำานกพมพกบผมจงเหนพองตองกนวา เราควรเพมเนอหาเกยวกบเหตการณและกจกรรมสำาคญๆ ทผมมสวนเกยวของ (เนอหาของการพมพครงท 2 ซงเกดขนหนงปหลงการพมพครงแรกไมเปลยน แปลงนอกจากการเพมรป) ในชวงกวา 10 ปมเหตการณและกจกรรมทผมเกยวของเปนจำานวนมาก ทำาใหยากแกการนำาทงหมดมาเลาในกรอบของหนงสอเลมน ผมจงคดสวนทมความตอเนองโดยตรง

กบเนอหามาเสนอในรปของ “ปจฉมลขต” ในตอนสดทาย สำาหรบสวนทไมไดนำามาเลา ผมไดนำาสวนใหญมาเสนอไวในหนงสอชอ มองเมองไทย: จ�กสบปของก�รใชหนแผนดน ซงพมพเมอตนป 2552 นอกจากนน กลยาณมตรของผมไดนำางานและเรองราวลาสดมาขนเวบไซตสำาหรบผทสนใจจะนำาไปอางองชอ www.sawaiboonma.com นอกเหนอจากการเพม “ปจฉมลขต” แลว การพมพครงนมการปรบเปลยนรปภาพบาง ขอขอบคณสำานกพมพ Oh My God ผมหวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมนจะมคาสมกบเวลาและทรพยของทาน ดงทผมไดตงปณธานไว หากการพมพครงนมรายไดกจะนำาไปสนบสนนการศกษาของเยาวชน

ดวยคว�มปร�รถน�ด ไสว บญม� 17 พฤษภ�คม 2553

ทานผอานทเคารพยง

หลงจาก จดหม�ยจ�กบ�นน� ออกสตลาดเมอปลายเดอนมกราคม 2542 ผมมโอกาสไดพดกบนกศกษาหลายกลม นกศกษาถามผมหลายครงวาการเขยนหนงสอเลมนมอปสรรคอะไร ผมตอบวา อปสรรคสำาคญยงในการเขยนหนงสอไมตางจากอปสรรคในการดำาเนนชวตของผม ซงไดแกความไมสามารถทจะสรรหาคำาพดมาแสดงออกใหสมกบความรสกทมอยในสวนลกสดของหวใจได ผมพบอปสรรคนอกเมอเรมเขยนคำานำาในการพมพครงทสองนคอ ผมไมสามารถบรรยายความตนตนใจระคนกบความปตอนเกดจากความเมตตาทผมไดรบจากเพอนๆ ครบาอาจารย นกศกษาและผอานจากทกสารทศ ทงในรปของจดหมาย คำานยม โทรศพท การทกทายและการยนมอเขามาชวยจำาหนายหนงสอ ผมคงบอกไดแตเพยงวาผมซาบซงในความเมตตาทผมไดรบอยางยง จดหม�ยจ�กบ�นน� หลงออกจากหวใจของผมจรงๆ แต

จากใจผเขยนครงท 2

ผมไมเคยคดวาหลายอยางในหนงสอจะเขาไปสมผสใจผมเมตตาไดรวดเรวและลกซงขนาดนน และจะมผลพวงอยางคาดไมถงในบางกรณ คงเปนเพราะเรามประสบการณหรอกศลรวมกนเปนแน ผมขอใชหนากระดาษนสนองความเมตตาของทานผอานโดยการตอบคำาถามของทานสองขอ ขอแรกเรองวาทำาไมผมจำารายละเอยดของเหตการณตางๆ ได ขอตอบวาผมเปนคนมอารมณออนไหว ฉะนน เหตการณบางอยางเปนเสมอนรอยพมพทฝงอยในความทรงจำาอยางแนนแฟน ในบางกรณ ผมยงเหนเหตการณเหลานนและไดยนคำาพดตางๆ ดงกบวาสงนนเพงเกดขนใหมๆ อกประการหนงผมเขยนบนทกประจำาวนมาเปนเวลานาน เกบจดหมายททกคนเขยนถงผมไวเกอบทกฉบบ พรอมทงรปและของทระลกดวย สงเหลานชวยความจำาไดด นอกจากนนผมยงไดสมภาษณผทอยในเหตการณและอานหนงสออางองเพมอกสวนหนง ขอสองเรองบคคล ขอตอบวาทกทานทผมกลาวถงมตวตน มบทบาทตามทกลาวถง คณซ เปนเพอนรวมงานซงมวฒปรญญาเอกและสนทสนมกบผมจรง ชอของบคคลเปนชอจรงทงหมด ยกเวน คณสน เทานนซงเปนชอสมมตตามความประสงคของผทผมกลาวถง ผมไมสามารถจะกราบขอบคณผทมบทบาทในความสำาเรจของหนงสอเลมนเปนรายบคคลใหสมกบความรสกในใจได จงขอกลาวถงแตเพยงผชวยศาสตราจารยทศนย กระตายอนทร ซงเปนนองและผจดการในการจดทำาและจำาหนายหนงสอ ผมหายเหนอยเมอไดรบความเมตตาจากทกสารทศ สวนนองทศนยนนตองเหนดเหนอยเรอยมาแตไมเคยคดคาตอบอะไรทงสน ผมขอกราบเรยนแทนนองทศนยและตวเองวา ความเมตตาของทานจะเปนกำาลงใจใหเราทำางานเพอสงคมตอไป ดงทกลาวไวในการพมพครงแรก เราจะอทศรายได

จากหนงสอเลมน รวมทงเงนตนทนเพอการจดพมพ ใหเปนทนการศกษาทงหมด ขณะนเราไดมอบเงนเปนทนการศกษาแลว 152,588 บาท (100,000 บาททสถาบนราชภฏเทพสตร และ 52,588 บาททโรงเรยนบานนา “นายกพทยากร”) ทนการศกษาคงจะเพมขนเรอยๆ ถาผมไดรบความเมตตาจากทานผอานตอไป หากทนการศกษาทำาใหเกดกศลจรง ผมหวงวากศลนนจะเปนของทานผอานและผมเมตตาแกผมทกทานดวย

ดวยคว�มปร�รถน�ด ไสว บญม� 22 เมษ�ยน 2543

จากใจผเขยนครงท 1

ทานผอานทเคารพยง

หนงสอเลมนเกดจากความรก ความเมตตา และความเสยสละ ความรกลกเปนแรงดลใจใหผมบนทกความเปนมาของตนเพอชวยใหลกรวาเขาเปนใคร ทงนเพราะผมเชอวา การรจกตวเองเปนองคประกอบสำาคญยงสำาหรบการดำารงชวตของลก ลกสองคนเตบโตทสหรฐอเมรกาและอานภาษาไทยไมได ผมจงเขยนเปนฉบบภาษาองกฤษกอนเพอใหลกไดอาน และถาจดพมพเปนหนงสอจะใชชอวา Cobra Curry ความรกและความซาบซงในความเมตตาของผมพระคณเปนแรงดลใจใหผมพมพบนทกสวนตวเปนหนงสอ ผมหนจากความยากจนในทองทงนาไดสำาเรจ ไดรบการศกษาถงระดบปรญญาเอก ไดทำางานระดบโลกและไดรบความสขในชวต เพราะความรก ความเมตตาและความเสยสละของพอแม พนอง ครบาอาจารย ผใจบญ คนรกและเพอน สงเหลานยงคงฝงอยในความทรงจำาของผมตลอดมา

ผมอยากประกาศใหโลกรถงความรก ความเมตตาและความเสยสละททานใหผม จงจารกชอของทานไวในหนงสอเลมน ผมรวาชวตทงชวตของผมจะไมสามารถตอบแทนพระคณของทานใหสมกบททานใหผมได ผมจงตงปณธานวาถาหนงสอเลมนประสบความสำาเรจ ผมจะอทศรายไดทงหมดใหเปนทนการศกษาแกเยาวชนทเรยนดแตยากจน และขออทศกศลทเกดจากทนการศกษานนแดทานผมพระคณทกทาน ความเมตตาทำาใหหนงสอเลมนสำาเรจเปนรปเลม ผมเขยนภาษาไทยไมคลองเพราะไปอยตางประเทศนานกวา 30 ป ผมไดรบความเมตตาเปนพเศษจากอาจารยภาษาไทยทสถาบนราชภฏเทพสตร คอ ผศ.ทศนย กระตายอนทร ผศ.มานตา ศรสาคร ผศ.สภตร อนศาสน และ รศ.สวทย สงโยคะ ผมขอกราบขอบพระคณทานไว ณ โอกาสน ความเสยสละของคณเฉลยศร บญมา คชวตของผม ตลอดจนลกดาว และ ลกเดอน ทำาใหผมเขยนหนงสอเลมนสำาเรจ ทงสามคนยอมสละความอบอนในครอบครวใหผมไดอยเมองไทย 5 เดอนเพอรอฟนการใชภาษาไทย ความเสยสละครงนทำาใหครอบครวของเราไดสรางกศลรวมกนอกครงหนง ผมขอกราบขอบพระคณผอานทกทาน ผมหวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมนจะมคณคาสมกบทรพยททานสละใหเปนทนการศกษาแกเยาวชนไทยของเรา

ดวยคว�มปร�รถน�ด ไสว บญม� 3 มกร�คม 2542

คำานยม 3จากใจสำานกพมพ 7จากใจผเขยน ครงท 3 11จากใจผเขยน ครงท 2 13จากใจผเขยน ครงท 1 16

โหมโรง 21

ภ�คหนง: ชวตลกทงไทย 1. หมอ 27 2. แมคาขนมจน 58 3. แมพช แมคน 86 4. นำาตาเจาทย 110 5. ควแมลงกบแกงง 121 6. พอครว 138 7. สหนม 164

ภ�คสอง: ก�วไปในโลกกว�ง 8. ตดเครอง 211 9. เรยนใสเกอก เลอกคนรก 233

สารบญ

10. โคงแรก 271 11. ทางนอก 301 12. เขากรง 324 13. ทางสองแพรง 342 14. เลอกทาง 364 15. โคงตอไป 383 ปจฉมลขต 395

ภ�คผนวกเยยมพระพทธบาท 411Appleby Scholarship for Farm Boy 417ไสว บญมา คนเกง 418ขวญเจบ 5 421นราศเจบ 5 425ชอเกา ชอใหม 430

เกยวกบผเขยน 432งานเขยนทผานมา 434

สารบญ

คำาอทศ

หากกศลผลกรรมททำาไว มาดลใหหนงสอนมดอกผล

จงงอกงามเปนความสขของทกคนผชวยดลชวตฉน ..... เกนฝนด

บานนา ประเทศไทย 27 กมภาพนธ 2541

ซ ทรก

ผมชกชอบความแกเสยแลวซ เพราะอะไรรไหม? เพราะมนเหมาะกบคนขยนนอยอยางผมทไมตองทำางานกมบำานาญเลยงชพ ไมตองมความเครยดเพราะรถตด เพราะเสยงโทรศพททดงไดทงวน เพราะตองสงงานใหทนเวลา เพราะเจานายทแสนจะกวนใจ ฯลฯ อกอยางหนงการเกษยณกอนเวลาทำาใหผมมโอกาสกลบมาบ�นน�อนเปนบานเกดของผม มาด มาสมผส มาซงในความเปน ‘บานนา’ ของบานนา หลงจากทจากไปเสย 36 ป แตบอกตรงๆ วาถงแมวาจะไดมาอยในออมอกไออนของบานเกดกยงอดคดถงคณไมได อยากใหคณมาเหนวาบานนาผดกบ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

22

อเมรกาอยางไร คดถงครงทเราคยกนแลวคณไมเชอ เมอผมบอกคณวา แมของผมเปนชาวนายากจนและอานหนงสอไมออก คณคงจำาไดวาผมไมไดโกรธคณ ทงๆ ทมนผดธรรมชาตของคนโมโหงายอยางผมเมอมคนมาบอกโตงๆ วาผมโกหก ทงนเพราะคณไมใชคนแรกทคดวาผมพดไมตรงความจรง และทสงสยวาถาหากแมยากจนและอานหนงสอไมออกจรงแลว ลกจะมปญญาเรยนจนจบปรญญาเอกไดอยางไร ผมดใจมากทในทสดเรากเขาใจกนได ขณะทคดถง และรำาๆ วาจะเขยนจดหมายถงคณอย กมวแตดการแขงขนกฬาโอลมปกฤดหนาวทเมองนากาโนเสย คณคงไดดทางโทรทศนวามการทำาลายสถตโลกกนเปนอนมาก เมอหมดกฬาทจะด ผมกมาคดวาเมอคนหนมคนสาวเขาทำาลายสถตโลกกนได คนแกทมหวใจอยางผมนาจะหาทางทำาลายสถตโลกบาง ทำาอะไรดละ? หลงจากคดอยนาน กตกลงใจวาจะเขยนจดหมายทยาวทสดในโลกถงคณใหสมกบความคดถง กมาคดอกวาจะเขยนเรองอะไรดจงจะไมตองใชเวลาคนหาขอมลมาก คณกรอยแลววาการเกษยณนนมไวเพอการพกผอน ไมใชเพอการมาเครยดหาขอมลกนอก ฉะนนผมกรวบรดเอาเลยวาเขยนเรองจากความทรงจำากแลวกนเพราะนอกจากไมตองหาขอมลมากแลว ยงเปนเรองสวนตวทผมไมมโอกาสเลาใหคณฟงจนหมดขณะทเรายงทำางานอยดวยกนทธนาคารโลก และทสำาคญอก 2 ประการ คอ การเลาเรองความหลงเปนยาสมานจตขนานสำาคญสำาหรบคนแกอยางผม ทงยงเปนบนทกความเปนมาของผมและญาตพนองไวใหลกหลานซงคงจะกระจดกระจายกนไปอยในสวนตางๆ ของโลกและไมมโอกาสรรกรากและทมาของตวเองเลยหากผมไมเขยนไว

โหมโรง

23

กอนเรมคยอยางอนขอพดเรองคำาวา บ�นน� เสยนดกอน เรามองบานนาไดหลายแง มองวาเปนบานในกลางทงนาทผมเกดกได จะมองเมองไทยทงประเทศเปนบานนากนาทำาได ทงนเพราะทงประเทศมแตทงนาจนทำาใหประเทศไทยเปนผสงขาวออกไดเปนอนดบหนงในโลกมาเปนเวลานาน แตบ�นน�ทผมเขยนถงคณนเปนทงชอเมองเลกๆ อยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของกรงเทพฯ หางออกไปประมาณ 120 กโลเมตร และเปนชออำาเภอหนงของจงหวดนครนายก มหลกฐานยนยนวามคนมาตงถนฐานอยในเขตบานนาเปนเวลานานแลว ทงยงมการกลาวถงบานนาในเอกสารราชการทมอายมากกวา 450 ป แตกยงคนไมพบแนนอนวาใครสรางเมองบานนาและใครเปนผขนานนามอนแสนจะเหมาะสมและเพราะพรงนให ผมจำาไดวาสมยผมยงเดกเมอ 50 ปโนน บานนาเปนตลาดเลกๆ อยกลางทงนา และคงเปนตลาดเลกๆ อยางนนมานาน เพงมาเรมเปลยนแปลงเอาเมอยคเศรษฐกจเฟองฟประมาณสบกวาปนเอง ปจจบนบานนาตางไปจากเดมมาก มตกใหมทาสสดๆ มาแทนหองแถวไมเกาๆ ทมงดวยสงกะสทเปนสนมเขรอะ แถมตกเหลานนยงมเขาเหมอนเขากวางอก ทงเขาเลกและเขาใหญทำาหนาทอยางเดยวกนหมด คอ รบสญญาณโทรทศนจากกรงเทพฯ โทรศพทกมแพรหลายแลว แถมชาวบานบางคนมโทรศพทมอถอใสกระเปาไวโกเกเสยอก ทางดนกลายเปนถนนลาดยาง จกรยานแทบหาทำายายากเพราะชาวบานใชรถเครอง รถกระบะ และรถเกงแทน ทกอยางดเคลอนไหวอยางเรวปรอ ไมมใครเดนกนแลว ทำาใหหมดโอกาสทจะทกทายอยางเปนกนเองตามถนนหนทาง ถงอยางไรกตามบานนากยงเปนเมองเลกๆ ทลอมรอบดวยทงนา มถนนผานกลางเพยงเสนเดยว ยงไมมไฟ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

24

จราจร ยงไมมซเปอรมารเกต ยงไมมรานอาหารจำาพวกกนดวน (fast food) ซงมาจากเมองนอกและมชอเปนภาษาฝรงทโกเก อนทจรง รานอาหารแบบกนดวนทบานนามมานานเนทเดยว เชน รานขายขาวแกงและรานกวยเตยว แตอกไมนานนกกคงมของฝรงเพราะรานเจด-สบเอด (7-Eleven) มาเปดสาขาไดปหนงแลว และดจะเปนทนยมของชาวบานนาพอควรทไดมรานอนเปนสญลกษณของความทนสมย เรองทผมจะเลาตอไปจะมเรองเกยวกบอาหารปะปนอยมาก ทงนเพราะเมอผมเปนเดก พอแมเปนชาวนาทยากจน บางครงกอดอยาก หวโหย เราตองกนบางสงบางอยางทคนอนเขาไมกนกนจนเรามคำาพดของเราวา “ถาเรยกไมหอแลวกนได” อกประการหนงความอดอยากสมยเปนเดกทำาใหผมเปนคนกนจ นกถงแตเรองกนอยตลอดเวลา ฉะนนเมอเลาเรองจากความทรงจำา กคงตองมเรองอาหารปะปนอยดวยเปนธรรมดา เอาละ ซ ถาคณไมเบอเสยกอน ผมจะพาคณไปสเหตการณในทองนาอนเปนแหลงของอาหารนานาชนดทครอบครวของผมกนแทบไมเลอก

ภาคหนง : ชวตลกทงไทย

ขอเรมดวยตอนทผมมความสขมากทสดสมยเปนเดก คอ ตอนฟงแมเลานทานและเหตการณตางๆ ทเกดขนในสมยแมยงเปนเดกใหลกๆ ฟง แมชอบเลานทานซงผมมารตอนหลงวาแมไดมาจากการดลเกตามงานวด นอกจากนนแมยงชอบเลาถงเหตการณสมยทแมยงเปนเดก ผมไมแนใจวาเหตการณเหลานนเกดเมอไร แตเชอวาเกดในชวง 30 ปหลงจาก พ.ศ. 2451 ซงเปนปเกดของแม แมชอบเลาและผมกชอบฟง บางเรองผมฟงซำาแลวซำาอกเพราะวาแมเลาซำาบาง หรอไมถาแมเลาใหคนอนฟง ผมกขอรวมฟงดวย เรองทผมชอบมากทสดเปนเรองพอแกออกยงไกปา (สมยนนผมและพนองเรยกพอของแม หรอตา วาพอแก) ตอนเชาตรขณะททกคนกระวกระวาดลกขนเตรยมทำางาน เพราะชาวนาตองลกแตเชา พอแกซงชอ เตอย ถอปนแกปลงเรอนไปเงยบๆ ไปทางเสยง ‘เอกอ เอก เอก’ ทดงมาจากปาซงอยไมไกลนก ขณะทแมชวยแมแกหรอยายซงชอ เหม อยในครว หกคอยเงยฟงเสยงปน

หมอ1

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

28

“ถาเราไดยนเสยงปน” แมวา “เราจะเตรยมตำาพรกแกง” “อาว แลวถาพอแกยงผดละ” ผมแยง “แมไมตำาพรกเกอหรอ” “ไมผดหรอก” แมพดอยางมนใจ “พอแกยงแมนมาก” แลวกเลาตอไปวาถงแมพอแกจะออกไปบอยๆ กไมไดยนเสยงปนเสยทกครงเพราะเจาไกปาคงเหนแกไปดอมๆ มองๆ อยเปนประจำาจนจำาหนาแกไดและรจกชอแกแนๆ แตมนกมวนเผลอเหมอนกน วนไหนมนประมาท วนนนมนกลงหมอแกง ในสมยโนน ชาวบานไมไปจายตลาด เขาไมมซเปอรมารเกตเหมอนทคณคนเคยในอเมรกา เขาไปหาอาหารกนตามปา ตามทง และตามหวยหนองคลองบง การกนแกงไกแตมอเชากไมเปนของแปลกสำาหรบชาวนา ผมเขาใจวาในสมยนน เนอทในอำาเภอบานนายงเปนปาเสยมาก ยงไมถกถางทำาเปนนา ทางตอนเหนอของทนาของพอแกยงเปนปาทบ หลงทำานาแลว พอแกและพรรคพวกมกออกไปลาสตว กวางและหมปายงมอยทวไป “บางทไดหมปาหลายตว ตองหามเอามาบาน” แมวา “เขาตดใบตองมาปทลานบานเตมไปหมด ชำาแหละหมแบงกนทนน พวกผหญงทำากบขาวและเตรยมทำาหมเกบไวกนนานๆ เชนหมเคม พวกผชายกสรวลเสเฮฮากน พอแกไมกนเหลา พวกคหของแกกน แตกไมมากนก พอหอมปากหอมคอคยกนสนก บางทพวกเขากออกไปลาเสอ” ผมเคยเหนผลงานของพอแก คอ เขากวางแขวนไวตามเสาเรอนและเขยวหมปาในขวดและในเชยนหมาก แตไมเคยเหนหนงเสอ เขาใจวาพอแกและเพอนไมเคยยงเสอได แมเคยเลาเรองพอแกเรยนไสยศาสตร ความจรงพอแกเปนหมอแผนโบราณอยแลว มประกาศนยบตรอยางเปนทางการเสยดวย ครงหนงแมแกปวยมอาการแปลกๆ เปนผนตามผวหนง รอน

หมอ

29

ทรนทราย แลวผนกปะทมนำาเหลองไหลซม และเรมมไข พอแกรกษาดวยยาแผนโบราณ แตทำาอยางไรกไมหาย ในสมยนนบานนายงไมมโรงพยาบาล พอแกเรมสงสยวาแมแกถกผหรอหมอผกลนแกลง หรอทเรยกกนวาถกของ แกจงออกไปตามหาหมอผ ไปเสาะหาอยหลายวนจงไปพบหมอเขมรคนหนงซงมบานอยบนเนนเขาทางทศเหนอ หมอเขมรคนนนแกมากแลว มสกดำาเตมตว แตอยกบเมยสาวสวยมาก “ตาเฒาหนงยนนนมเมยสาวไดเพราะใชเสนหทางไสยศาสตร” แมวา หมอเขมรมาตรวจแมแกแลวบอกวาแมแกถกทำา คอ ถกกลนแกลงจากหมอผคนหนง หมอผคนนนไดปนขผงเปนตกตาตวเลกๆ ลงดวยเวทมนตรคาถาแลวเอาไปหมกไวในขเถาทกองฟอน เมอมการเผาศพเมอใดและขผงนนละลาย แมแกกจะตาย แมแกโชคดทยงไมมการเผาศพ “แม แลวพอแกหาตกตาทวาเจอไหม” ผมถาม “เจอซ” แมตอบ “แลวทำายงไง” “หมอผทำาลายมน แลวแมแกกหาย” พอแกทงในความสามารถของหมอเขมรจงขอเปนลกศษยและเรยนจบไดเปนหมอผอกตำาแหนงหนง ควบไปกบการเปนหมอยาแผนโบราณ การเปนหมอผไมมประกาศนยบตร แตกมตำาราซงเปนภาษาเขมรกองใหญทบานพอแก เมอพดเรองผ แมกเลาเรองตนมะมวงหมาไมแลตนใหญทหลงบานพอแก (ทชออยางนนเพราะผลมนเปรยวมากจนไมมใครกน แมแตผมเองซงกนไดสารพดกกนมนไมลง) “ถาดดๆ ทลำาตนตอนเหนอหว” แมวา “จะเหนตะปตวโตๆ ตอกไวเกอบมดหลายตว นนเปนตะปคาถาทพอแกตอกไวเพอสะกดผทชอบออกมาหลอกหลอนคนทเดนผานไปตอนกลางคน”

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

30

“พอแกไปเรยนวธทำานนมาจากไหน” ผมถาม “กจากหมอเขมรละซ” จรงอยางแมวา ผมเคยเหนตะป แตไมเคยเหนผ ถงอยางนนกเถอะผมพยายามเลยงเจาตนมะมวงนนเวลาไปบานพอแกคนเดยวเพราะมนนากลวจรงๆ ตนใหญ สง ใบดกสเขยวทะมน “คงเปนทแอบแฝงของผไดด” ผมคดอยในใจเสมอ ผมไมเสยดายเลยเมออกหลายปตอมามนถกโคนเพอใหรฐบาลตดถนนผานตรงนน แมเคยเลาใหฟงดวยวา พอแกรกษาไดกระทงคนบา คนหนงอาการหนกตองถงกบลามโซกนเปนเดอน แตกรกษาหาย พอแกมคาถาเรยกหมาอกดวย สมยนนทกบานและรานคาเลยงหมาดๆ ไวเฝาของ ถงจะดอยางไร ถาพอแกชอบหมาตวไหนละกทำาใหมนตามกลบบานได วธของแกกไมยาก แกจะถามเจาของหมาทเลนทจรงวา “ถาขาเอามนเดนตามขากลบบานได แกจะยกใหขาไหมละ” เจาของหมาคดวาอตาเตอยนคงไมขาดกเกน มองไมเหนเลยวาแกจะทำาหมาทแสนดตามไปไดอยางไร กมกพดวา “ถาแกเอาไปได กเอาไป” เมอไดรบคำาตอบอยางนน พอแกจะขอขาวสกหนงกำามอ แลวปนชาๆ เปนลกกลมในขณะทปากนนกวาคาถา ทำาปากขมบขมบ เมอเสรจแลวกโยนใหหมากน เมอแกออกเดนกลบบานแกกเรยกชอหมาตวนนพรอมกบทำาปากจๆ เจาของหมาจะทำาหนาฉงนเมอเหนหมาของตนวงตามพอแกไป ตามธรรมดาผมไมคอยชอบหมาเพราะถกกดจนขยาด แตผมรกหมาตวสดทายของพอแกซงแกไดมาจากรานในตลาด มนชอเขยวตามสขนของมน แมรกเจาเขยวมาก เจาเขยวจะแบงเวลาระหวางบานพอแกซงอยในหมบาน กบบานของเราทกลางทงนา อยบานพอแกสามคน ทกลางนาสองคน ทำานองนน เจาเขยวเปนหมาลกผสมเหมอนหมาในทองถนทวๆ ไป ตวโต เขาใจสารพด ดมนเขาใจทกอยางเมอแมหรอพอแกพดกบมน เหาแตไมเคยกดคน วางายแตทำาตวเหมอนพ

หมอ

31

เลยงผมมากกวาเปนหมา แมชอบเลาเรองพอแกกบคนจนอพยพ พอแกไดใหครอบครวจนหลายครอบครวทเพงมาถงเมองไทยใชทดนทวางเปลารอบๆ บานทำาสวนครวและเลยงหม พวกเขาปลกกระทอมเลกๆ เปนทอย เลยงหมไวขาย สวนขหมกใชทำาปยใสผก ผกทขายไมไดกเกบไวกนเอง เศษผกกใชเลยงหม ตอนฤดแลงพวกเขาตองหาบนำาจากวงนำาในกนคลองบานนาซงแหงขอดขนไปรดผกทงวน โดยใชปบททำาพวยรดนำาตดไวอยางด พวกเขาอยอยางมธยสถ กนขาวกบหวผกกาดเคม ผกกาดดอง เตาห ถวลสงและ ผกทขายไมไดแลว นานๆ จงจะกนหม กนไกสกหน เพยงไมกปพวกเขากเลกทำาสวน ไปเปดรานเลกๆ ในเมอง อนทจรงพวกคนจนอพยพรนนนโชคดทรฐบาลไทยยงไมจำากดอาชพบางอยางเพราะอกหลายปตอมาคอป พ.ศ. 2495 รฐบาลสงหามคนตางดาวทำางานบางอยาง เชน การตดผมและเสรมสวย ผมไมเขาใจเหตผลของรฐบาลทหามเชนนน กคดเอาวารฐบาลไทยกลวจนซงเพงเปลยนการปกครองเปนคอมมวนสตเมอป พ.ศ. 2492 จะสงจารชนมาเชอดคอคนไทยทกำาลงอยบนเกาอตดผมกระมง แมเลาวาครอบครวของเจกยวนมลกชายใกลแตกเนอหนมชอกว�ง ทกเชาเจกยวนตองปลกกวางใหลกขนหงขาวเพราะเจากวางนนถาเตยไมปลกไมมทางลก เจกยวนเรยกลกชายซำาๆ จนแมจำาภาษาจนได แมชอบพดเลยนแบบวา “กวางไหง กวางงา เสาข บบย” ผมไมแนใจวาแมพดภาษาจนภาคไหน และพดถกหรอไม แตทกครงทแมทำาเลยนเสยงเจกยวน ผมตองหวเราะทกท เชาวนหนง เจกยวนเรยกเจากวางแลวกออกไปในสวน อกพกใหญ เจกยวนกลบมากระทอมกยงเหนเจากวางนอนอย แกกเรยก “กวางไหง กวางงา เสาข บบย” อก แลวแกกเดนออกไปทานำา อกสกครใหญเจกยวนกลบมากยงเหนลกชายนอนหลบครอกๆ อย แกกควาไมคานทพงไวขางฝาหวดเจากวางทแลวทเลา สวนปากกตะโกน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

32

อยางเรว “กวางไหง กวางงา เสาข บบย กวางไหง กวางงา เสาข บบย” สวนเจากวางเมอโดนศกหนกกวงออกจากกระทอมไปอยางรวดเรว ผาหลดเหลอแตตวลอนจอน ผมชอบมากเมอแมเลาถงตอนน นอกจากแมจะเลาไดอยางขบขนแลว เรองเจากวางยงทำาใหผมภมใจทไมเคยถกแมตเพราะตนสายเลย ชาวจนเหลานนไมเคยลมบญคณของพอแก ทกตรษจนกจะพากนมาเยยม พรอมทงเอาอาหารสารพดมาให เชน เปดยาง ไกตมทงตว หมแดง ขนม ฯลฯ พอแกกนไมหมดกสงตอใหพวกเราททองนา ผมชอบเพอนชาวจนของพอแกกตอนตรษจนนแหละ อยากใหมตรษ-จนปละหลายๆ หนดวยซำา ในบรรดาครอบครวชาวจนอพยพนมหนมจนรปหลอคนหนงซงแมเรยกวา เจกต� เมอเจกตาเลกทำาสวนและไปเปนชางทองในตลาดบานนา พสาวของแมชอ หวน แตเราเรยกกนวา ปาหน หนตามเจกตาไปดวย “พอแกเกรยวมาก” แมวา “เพราะเจกตาเปนคนจนใชไหม” ผมถาม “ไมใช พอแกไมรงเกยจคนจน” “อาว ! แลวทำาไมโกรธปาหนละ” “เพราะพอแกไมตองการใหปาหนทำาตวอยางทไมดใหนองสาวอกสามคนเหน” “แลวไง” “ตอนปาหนกลบมาขอขมา พอแกไลตดวยไมตะพด ปาหนวงมาแอบหลงแม แมเลยถกไมแทนปาหนเสยหลายท จนสะโพกเขยวไปทงสองขาง” “อยางนนเอง ปาหนจงดจะรกแมมากกวานองคนอนๆ จรงไหม” “ไมรซ คงงนมง” แมวาในทสด

หมอ

33

หลงจากนน ปาหนกบลงตากหมดอปสรรค อยดวยกนจนมลกถงเจดคน ผมจำาลงตาไดไมชดนกเพราะแกตายตงแตผมยงเลก ผมจำาไดแมนแตวาแกทำาทองทหองแถวคหาเดยวตดกบศาลเจาทตลาดบานนา มทองในตอยไมกชน ทงครอบครวอาศยอยบนเลาเตงของรานทอง มหองนำาและหองครวอยขางหลง หลงจากลงตาตายแลว ปาหนไดเปดแผงลอยขายผกในตลาดสดซงอยหางจากหองแถวไปประมาณสกรอยเมตรได ผมชอบไปนอนคางทบานหองแถวของปาหนตอนตรษจนเพราะไดดงวทแสดงบนโรงตรงหนาศาลเจา จะดวยเหตผลอนใดผมไมทราบ ลกปาหนไมใชนามสกลหรอแซของลงตา แตใชนามสกลของพอแกคอ พกลเขต พอแกไดแสดงความไมรงเกยจคนจนอกครงหนงเมอลกสาวคนทสองของพอแกคอ ป�จน มสามเปนคนจน ปาจนนนครงแรกแตงงานกบคนไทย แตสามตายหลงจากแตงงานไมนาน ตอมากแตงงานกบลงแฉงซงเปนพอหมายมลกชายหนงคน ลงแฉงเปนลกครงจน เกดในเมองไทย พอเปนจนซงอพยพมาจากเมองจนและแมเปนไทย ลงแฉงใชนามสกลวา ประยรไทย เชนเดยวกบคนจนเปนสวนมาก ลงแฉงมธรกจเลกๆ เรมดวยการหาบของขายตามหมบานในทองนา ลงแฉงมของสารพดในกระบงของแก เชน พรก หอม กระเทยม ไมขด หมากซก ยาสบ ฯลฯ แกรบทงเงนและขาวเปลอกเปนของแลกเปลยน ตอมาเมอแกอายมากขนแกไดตงรานชำาเลกๆ อยในเขตวดพกลแกว ปาจนกบลงแฉงมลกสองคน ลกชายชอ วจ�รณ เปนอาจารยพลศกษาอยทโรงเรยนประจำาอำาเภอบานนา ลกสาวชอ ทเรยน เปนคหปตาน นอกจากครงทพอแกโมโหตปาหนแลว ผมไมเคยไดยนหรอไดเหนพอแกโกรธใครอกเลย ผมจำาไดวาแกเปนคนใจด ตวเทาๆ กบผม คอ สงประมาณ 168 ซม. หนกประมาณ 65 กก. ผมบางและหงอก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

34

หมดแลว พอแกเดนหลงคอมนดๆ สบยาเสนมวนดวยใบตองแหง ทแปลกอกอยางหนง คอ แกนงผาโจงกระเบนซงไมมผชายนงกนแลว ผหญงเชนแมแกและแมเทานนทยงนงโจงกระเบนซงรฐบาลสมยจอมพล ป. พบลสงครามสงหามคนไทยนง การหามนงโจงกระเบนและหามกนหมากเปนสวนหนงของนโยบายนำาเมองไทยเขาสยคใหมป พ.ศ. 2482-2484 แตชาวบานไมสนใจตอคำาสงของรฐบาลอนมผลเพยงเปลองกระดาษพมพนน ผมมกไดยนชาวบานดารฐบาลเสมอเมอมใครเอยเรองนขน อยาใหผมเอาคำาหยาบๆ นนมากลาวซำาเลยนะ อนทจรงชาวบานเปนจำานวนมากเลกนงโจงกระเบนกนแลวเพราะมนรมรามไมสะดวก ไมใชเพราะคำาสงของรฐบาล ชาวบานนนไมโงอยางรฐบาลคด เขาจะทำาของเขาเองเมอเหนอยางอนดกวา ฉะนนถารฐบาลเพยงชแจง ใหคำาแนะนำา ใหการศกษา กจะไมถกดาเหมอนการหาม ทงๆ ทไดผลเทากน พอแกไมสวมเสอขณะอยทบานทำาใหมองเหนลายสกเปนกลมๆ อยตามตว แตมไมมากนก ไมเหมอนชาวบานบางคนทมลายสกเตมตวจนแลแทบไมเหนผวหนง ผมไมทราบวาลายสกของพอแกแตละแหงมความวเศษอยางไร เพยงแตรวาชาวบานเชอวาสกใหอยยงคงกระพนได ใหมเสนหได ฯลฯ เมอหลานๆ ไปหา พอแกมกมของกนใหเสมอ สวนมากจะเปนผลไมรอบๆ บาน เชน ละมด มะปราง มะมวง กลวย กระทอน ชมพ ลกจนทน นอยหนา สมโอ ขนน ตนไมบางตนสงใหญมาก แมเคยบอกผมวาบางตนอายมากกวาพอแกเสยอก ปลกตงแตสมยพอแมของพอแกซงชอวา คง และ เทด บางทพอแกกใหขนมหวาน เชน ถวตดและฟกเชอมทแกใสโหลไวทระเบยงบาน ผมชอบขนมหวานมากทสดเพราะไมคอยไดกนบอยนก พอแกเกดเมอป พ.ศ. 2418 ตงแตผมจำาแกไดแกอาย 70 ป กวาแลว เลกทำานามานาน แตกยงเปนหมอเกบยาหมอใหชาวบานอย

หมอ

35

บานของพอแกตงอยในหมบานเกาแกหมบานหนงทอยตดกบแมนำาบานนา แมนำานเลกมาก ตอนฤดแลงไมมนำาไหล ฉะนนชาวบานจงเรยกมนวาคลองบานนา บานพอแกอยหางจากตลาดบานนาประมาณ 2 กโลเมตร พอแกชอบนงอยกบเจาเขยวหมาตวโปรดของแกทระเบยงบานขณะทแกสานเปลไปดวย สวนมากแกจะกนขาวกลางวนตรงนน พอแกชอบกนตมกระดกหมมาก กนไป คยกบเจาเขยวไป และแบงใหหมากนดวย บางทพอมกระรอกแอบมาลกผลไม พอแกจะเอากระสนยงไลมน บางครงเราจะไดยนเสยงแกรองขนวา “เขยว ไปเอามน! เขยว ไปเอามน!” เจาเขยวจะวงลงบนไดไปทนท ไปวงไลกระรอกทอยตามกงตำาๆ ของตนละมด แตกวาเจาเขยวจะไปถง กระรอกกขนตนไมใหญแลว ไปรองเสยงกกๆ เหมอนจะทาทายเจาเขยววา “เกงจรงขนมาซ” หลงจากแวะเยยวแลวเจาเขยวกหอบแฮกๆ ลนหอยกลบมาหาพอแก แกจะถามเจาเขยววา “ไดไหม? ไดไหม?” พรอมกบลบหวมนไปดวย เจาเขยวดตาพอแกเหมอนจะพดวา “แกไมคดวาฉนจะจบมนไดไมใชร” แลวมนกลงนอนอยใกลๆ สวนพอแกกสานเปลตอไป ดทงคนทงหมามความสขเสยยงนก บางวนพอแกจะพดวา “กจะไปตลาด ไปหาขาวแฟทรานเจกโยงกนสกถวย” พวกหลานๆ ตองกลนหวเราะเมอไดยนแกเรยกกาแฟวา ขาวแฟ หลงจากนนแกกหยบเสอปานสขาวมอๆ ตวโปรดมาใส หยบผาขาวมาพาดบาและไมเทาออกเดนดมๆ ไปทางตลาดบานนา

แมแกหรอยายของผมทชอเหมนนอายออนกวาพอแกหาป เตยกวาพอแกเลกนอย นำาหนกพอดตวไมอวนไมผอม ตดผมทรงดอกกระทม ผมหงอกเปนสดอกเลาแลว เดนหลงคอมเลกนอย ผมกลวแมแกเพราะทาทางแกเฉยๆ ไมคอยยมหรอพดหยอกลอเดกบอยๆ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

36

เหมอนพอแก ผมไมเคยไดยนแมพดถงพอกบแมของแมแกเลย เขาใจวาแมแกมาจากหมบานอน และพอแมไดตายไปนานแลว แมแกเลกทำานาแลวแตไมเคยอยเฉยๆ ทอผาบาง ทำาสวนครวบาง สานกระดงบาง ทำาไมหวานเยนบาง ทำาเชอกกลวยบาง แมแกมหกทอผาถงสามขนาด แกใชขนาดทแคบทสดทอผาสำาหรบทำาถงยาม ในสมยโนนไมมถงกระดาษหรอถงพลาสตกเหมอนทกวนน ทำาถงยามเสรจ แมแกกเกบไวใชบาง ใหลกๆ บาง แจกเพอนบานบาง ไมมการซอขายกน แมแกใชหกขนาดกลางทอผาขาวมา ผมขออธบายเรองผาขาวมานดหนงเพราะคณและชาวตางประเทศไมคอยคนเคย สวนมากมนเปนผาตาใหญขนาดกวางประมาณ 75 เซนตเมตร ยาว 180 เซนตเมตร ซงผชายทกคนในสมยโนนตองม (ผมเชอวาคณคงสงเกตเหนแลวเมอคณดขาวทางโทรทศนเรองเกยวกบเขมร คณจะเหนผชายเขมรสวนมากยงมผาขาวมาตดตว) ผาขาวมามประโยชนมาก ใชไดเกอบทกอยาง ใชรดเอวแทนเขมขด ใชเปนผาเชดหนาและผาเชดตว ใชผลดอาบนำา ใชนงอยบานและนงลงทำางานในนำา ใชหอของ ใชปรองนอน ใชหม ใชผกทำาเปล ใชโพกหว และบางคนใชผกคอตาย ! ผาขาวมาของแมแกมคณภาพเปนเยยม คนโชคดจงจะไดไปใชสกผน หลานชายทกคนเมอแตกเนอหนมกจะไดรบหนงผน ผนของผมใชไดนานทเดยว แมแกใชหกหลงใหญทอผาสำาหรบทำาผาโจงกระเบนทแกและพอแกใช ในสวนครว แมแกปลกผก ปลกพวกขา ตะไคร ใบโหระพาและกะเพรา ปลกพลทแกและพอแกใชกนกบหมาก และปลกกลวย แมแกสานกระดง สานตะกรา และทำาไมหวานเยนเมอมลำาไผทแกและยนตายอยตามกอไผรอบบาน บางทเมอผมแวะเขาไป แก

หมอ

37

จะขอใหชวยนบไมหวานเยนแลวทำาเปนมดๆ ละพน เมอแกไปตลาดแกจะเอาใสถงยามไปขายใหกบรานทำาหวานเยนทนน เมอใดแกตดกลวยมาบม แกกตดตนกลวยมาลอกกาบออกและซอยเปนขนาดนวมอยาวสกสามเมตร เอาตากแดดไวจนแหงแลวมวนเปนมดๆ เอาไปขายใหรานชำาในตลาด บ�นของพอแกและแมแกอย ใกลกบวดพกลแกวซงผมเขาใจวาเปนทมาของนามสกล พกลเขต หลงจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 6 ออกพระราชบญญตในป พ.ศ. 2459 ใหคนไทยมนามสกล พอแกใสบาตรทกเชานอกจากวนพระซงเปนวนทพระไมออกบณฑบาต ในวนนน ทงพอแกและแมแกจะไปทำาบญทวดแตเชาและอยฟงเทศน บางทกถอศลแปดดวย ผมขอแทรกเรองศลแปดสกนดหนงนะ ตามปกตในการทำาบญและทำาพธตางๆ พระสงฆจะใหศลหาซงชาวพทธควรใชในชวตประจำาวน ศลหานกคลายบญญตสบประการของศาสนาครสตและยว การตความหมายของศลหาลกซงตางกนไป หนงสอทคณแนะนำาใหผมอานเรอง Living Buddha, Living Christ ซงอาจแปลวา “อมต-พทธ อมตครสต” หรอ “พลงพทธ พลงครสต” ของทาน ตช นท ฮนห (Thich Nhat Hahn) นนผมเหนวาเปนหนงสอภาษาองกฤษทตความหมายของศลหาไดลกซงทสดทผมไดอาน ในวนพระ ชาวพทธทเครงมกเพมการปฏบตศลอกสามขอเปนศลแปด คอ เพมการละเวนการกนในยามวกาลหรอหลงเทยงวนไปแลว ละเวนจากการเสพกาม การบนเทง การใชเครองสำาอาง และละเวนจากการนงและนอนบนสถานททปดวยเบาะและฟก ทงพอแกและแมแกถอศลในวนพระอยางเครงครด ไมเหมอนเพอนบานของผมบางคนทไปวดและรบศลในตอนเชา แลวเลยไปตลาดรวมวงกนเหลากน พวกนมกชอบเลนคำา ลอเลยนพระวาสรา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

38

ควรกนเปนระยะๆ แทนศลขอหาทมเสยงวา ‘สราเมระยะมชชะ ฯ’ เขามกพดดวยวาอยากลวเลยนรกนะเพราะยมบาลไดเอากระทะทองแดงไปตมเหลาทะลหมดแลว แถมยงพดตออกวาในนรกกไมมตนงวแลวเพราะยมบาลตดเอาไปทำาฟนตมเหลาหมด เมอถงตอนนเขากเฮฮาอยางรกนเพราะบางคนเมอเมาแลวกเลยไปซองโสเภณดวย ผมเคยไดยนเขาพดกนวาสวรรคนนไมสนกหรอกเพราะมแตคนเรยบรอยนาเบอ ไมเหมอนนรกซงมผรกสนกเตมไปหมด ผมเคยคดเหมอนกนวาทเขาพดนนจรงไหมหนอ ถาจรงจะไดทำาบาปมากขน ทงพอแกและแมแกไปรวมงานเทศกาลทวดพกลแกวทกครง งานวนมาฆบชา เขาพรรษา ออกพรรษา สงกรานต กฐน ลอยกระทง ฯลฯ ครงหนงพอแกเปนผนำากฐนไปทอดทวดสะพานซงอยไปทางใตประมาณสามกโลเมตร ตอนนนผมยงเลกจำารายละเอยดไมไดหมด แตจำาไดวาเดกๆ สนกกนมากเพราะไดเลนและมขนมกนมากมาย พอแกและแมแกหนาตาสดชนทงคนทตงองคกฐนทบาน และวนรงขนเมอนำากฐนไปวด ตอนไปวดกมขบวนแห มวงเครองสายเดนนำาหนา ตามดวยธงจระเขทสรางความฉงนใจใหผม และตอดวยผไปรวมงานทชวยกนหาบและถอของทตกแตงดวยกระดาษหลากส ผมสงเกตวาเมอเสรจงานแลวคณะกฐนไดเอาธงจระเขไปปกไวทกำาแพงโบสถเพอเปนสญลกษณวาวดนนไดรบกฐนของปนนแลว ผมเกบความสงสยเรองธงจระเขไวนาน อกหลายปจงไดอานหนงสอบาง ถามแมบาง กพบคำาอธบายสองอยาง คำาอธบายแรกบอกวาในสมยกอน ชาวบานตองเดนไปทอดกฐนวดไกลๆ จากหมบาน ใชเวลาเดนหลายชวโมง เพอไปใหทน ชาวบานตองออกเดนเมอดาวจระเขขน ฉะนนจงใหเกยรตจระเข แตผมชอบคำาอธบายของแมมากกวา แมบอกวาครงหนงมเศรษฐขเหนยวคนหนงไมเคยทำาบญเลย แกฝงสมบตทงหมดไวทชายแมนำาหนาบานของแก เมอตายกไป

หมอ

39

เกดเปนจระเขอยเฝาทรพย ไดรบความทกขทรมานมากจนในทสดกคดทำาบญเพอจะไดหมดทกข จงมาเขาฝนเมยซงยงมชวตอยวาใหขดทรพยไปทำาบญในงานทอดกฐน เมยกทำาตาม เมอแหกฐนไปทางนำา จระเขกวายนำาตามไปดวย แตไปไมถงวดกหมดแรงจงขอใหเมยทำาธงจระเขไปแทน เมอพดถงเรองจระเขแมชอบเลาเรองจระเขอกสองเรอง เรองแรกเปนเรองอนเกดมาจากการเดนทางของแมเอง ครงหนงแมเดนทางโดยทางเรอไปรดนำามนตจากพระมชอทวดบางเมาบางหอยในอำาเภอองครกษ เมอเรอผานบงพระอาจารย แมกเหนหวจระเขใหญมากวางไวทศาลารมนำา แมจงถามคนเรอเรองหวจระเขนน กไดคำาอธบายวา ครงหนงมเกจอาจารยขลงวชาคนหนงสามารถแปลงตวเปนจระเขได วนหนงอยากแสดงวชาใหลกศษยด จงชวนกนไปทศาลาทานำา เมอไปถงอาจารยกทำานำามนตขนหนงแลวยนใหลกศษยพรอมกบบอกวา “กจะโดดลงนำาและแปลงรางเปนจระเข เมอมงเหนจระเขขนมาเอาหวพาดทบนไดทานำานน มงเอานำามนตนราดทหวมน แลวกจะกลายเปนคนอก” เมอลกศษยรบคำามนเหมาะและรบนำามนตไปแลวอาจารยกรายเวทมนตร เสรจแลวกกระโจนลงไปในบงและดำานำาหายไป สวนลกศษยกยนรออยางกระวนกระวายอยรมศาลา อกครใหญ จระเขตวมหมากโผลหวขนมาทขางศาลาอยางกะทนหน ทำาใหลกศษยตกใจปลอยขนนำามนตหลดจากมอ อาจารยจงตองเปนจระเขตอไป ชาวบานเลยเรยกบงนนวาบงพระอาจารยตงแตวนนนมา เมอจระเขตวนนตาย ชาวบานกเกบหวมาวางไวทศาลาทานำานน สวนเรองจระเขอกเรองหนงนนยาวมาก ฉะนนแมจะเลาเปนตอนๆ กวาผมจะจบความไดกใชเวลานานทเดยว แมรเรองนมาจากการดลเกสมยเมอยงเดก ชอเรอง ไกรทอง เปนการตอสทเมองพจตรระหวางชาละวนซงเปนจระเขทเกง สามารถแปลงตวเปนมนษยได กบไกรทองผมวชาปราบจระเข เรองนกคลายนทานไทยเรองอนๆ ใน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

40

แงทวามการตอสระหวางพระเอกกบตวโกง มสาวสวย มรก มการหกหลง มการใชทงเลหกลและไสยศาสตรเขาชวย และผลสดทายกลงเอยกนทคนดชนะคนชว ทกคนมความสขกนถวนหนา แตทตางกบเรองอนคอแมบอกวาชาวพจตรเชอวาชาละวนมจรง มนอาศยอยทแมนำาหนาเมองพจตรเปนทหวาดกลวของชาวเมองทวไป

เอ�ละ...ออกนอกเรองไปเสยนาน ขอกลบมาพดเรองพอแกตอ

ตามทผมพดวาพอแกเครงศาสนาพทธนนอาจมคนแยงไดเพราะทกเดอนหกไทย หรอประมาณเดอนพฤษภาคมตามปฏทนสากล พอแกจะทำาพธยกครทบานเพอแสดงความเคารพตอครชาวเขมร ในงานนมการเลยงพระเการป มการเซนครและเจาทดวยหวหม ไกตม เหลาขาว ขนมตมขาวตมแดง ผลไม และหมากยา การเอาพธทางศาสนาและทางเซนไหวครมารวมกนไมใชของแปลก เปนสงททำากนทวไปในเมองไทยซงยงมความเชอเกาๆ นอกศาสนาพทธอยมาก รวมทงไดรบอทธพลจากศาสนาและพธพราหมณดวย บางทกแยกกนไมออกวาอะไรเปนอะไร ผมเชอวาเมอคณไปเมองไทย คณคงไดเหนศาลพระภมซงมอยทวไป ทงนเพราะคนไทยสวนมากยงเชอวามผหรอเจาทอยทกหนทกแหง เมอสรางบานในทใด กสรางศาลพระภมเลกๆ หลงหนงแลวเชญใหเจาทเขาอยอาศยเพอจะไดอยอยางสงบ ไมรบกวนกน ในการเชญเจาทขนศาล คนทเรยนมาอยางพอแกเทานนจงจะทำาได ทบานผมเองเมอผมพาลกไปเยยม กอนนอนแมจะจดธปสามดอกไหวพระและบอกเจาทวามลกหลานมาเยยม ถาไมทำาอยางนนแมเชอวาผไปเยยม โดยเฉพาะเดกๆ จะนอนไมหลบ

พอแกและแมแกเปนผเลยงพชายของผมสองคนทเกดจากการแตงงานครงแรกของแม คนโตชอ ผล คนเลกชอ หว�ด

หมอ

41

พผลเกดป พ.ศ. 2472 มรปรางสงบาง ผวขาว พดนอย สภาพ และชอบอานหนงสอ เปนคนใจดเหมอนๆ กบพอแก เมอผมและนองๆ จากทงนาแวะไปหา แกจะมของกน เชน ลกอม ใหเสมอ ดเหมอนวาทกคนรกพผลมาก พอแกไดสงเสยพผลใหเรยนถงชน ม.3 ซงเทากบ ม.1 ในสมยน ตอนนนโรงเรยนทบานนามชนสงสดแคนน ตอมาพผลไดเปนคร แตพผลอายสนเสยชวตดวยวณโรคกอนอายครบบวช ผมยงเดก แตจำาไดวานกเรยนเลกๆ ทมางานเผาศพพผลรองไหฟมฟายเทาๆ กบแมและปาจนทเดยว พหวาดเกดป พ.ศ. 2475 เปนคนตรงขามกบพผล รปรางเตย อวนลำา พดแทบไมหยดปากและตลกโปกฮาอยตลอดเวลา เรยนจบแค ป.4 หลงจากนนกไมไดทำาอะไรมากนก แตเหมอนพผลอยอยางหนงคอชอบอานหนงสอ แมเคยเลาวาเมอพผลและพหวาดไปไหนดวยกน พหวาดจะทำาใหพผลขายหนาเสมอ คอ นอกจากพหวาดจะพดไมหยดปากแลว เมอใครยนอะไรใหกน พผลจะไมคอยแตะตองหรอกนนดหนอยพอเปนพธ สวนพหวาดนนกนหมดทกอยาง ความเปน ‘ตลกแดก’ ของนองสรางความกระอกกระอวนใหพผลเปนประจำา ผมชอบฟงพหวาดคย นอกจากแกจะหามขตลกมาพดไดอยางสนกสนานแลว แกสนทนาไดทกเรอง แกมหนงสอแสนโปรดเลมใหญอยเลมหนงคอหนงสอความรรอบตว ไปไหนกมกเอาตดมอไปดวย เมอหยดกนหรอหยดพดเมอใดกจะเปดหนงสอเลมนนอาน ตอนฤดทำานาพหวาดจะมาชวยเราทำานาเปนครงคราว ครงละวนสองวน เมออาย 21 ป พหวาดถกเกณฑทหารและไปเปนทหารเสนารกษอยสองป เมอกลบมาบานทงพอแกและแมบอกจะบวชให พหวาดกตอบวา “จะบวชทำาไมใหเสยเงน เสยเวลา” แกเรมตงตวเปนหมอ ตรวจ ใหยาและฉดยาใหชาวบานในละแวกนน พหวาดวางมาดเหมอนหมอไดสนททเดยว คอ สวมกางเกงขายาว ใสเสอขาวแขนสนซงสะอาดและรดเสยเรยบจนกลบโงง เวลาไปเยยมคนปวยกมกระเปา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

42

หนงสเหลยมเลกๆ ซงเชดเสยเปนมนปลาบไปดวย ในกระเปาดจะมทกอยางรวมทงหฟงทเราเหนหมอชอบหอยคอ บางทเมอแมไมสบายพหวาดกฉดยาให ผมชอบดความพถพถนของพหวาดเมอตอนทแกฉดยาใหแม แกจะเปดกระเปาหนงเอาของออกมาเรยงอยางเปนระเบยบ เอานำาใสถาดรปไตแลวยกขนตมบนเตาแกสเลกๆ ซงมเปลวสนำาเงน เมอนำาเดอดกเอาเขมลงตม สกครหนงดบไฟแลวใชคมเลกๆ คบเอาเขมออกมาหมนใสบนหลอดสใส หลงจากนนใชเขมแทงลงทะลฝายางของขวดยาเลกๆ เพอดดเอายาใสหลอดสใสนน บางครงพหวาดจะใชยาจากหลอดแกวเลกๆ เปนรปขวดซงแกใชเลอยอนนอยตดทคอ หลงจากนนกยกหลอดใสทมยาและเขมตดขนสองดและดนลกสบเบาๆ ไลลมออก เมอพอใจแลวกบอกใหแมนอนควำาลง ลดผาโจงกระเบนทเอวลงจนเหนปนกนขางหนง พหวาดเอาสำาลชบแอลกอฮอลเชดตรงจดหนงและแทงเขมยาลงทจดนน เมอเสรจแลวพหวาดจะเกบของใสกระเปาอยางพถพถนเหมอนตอนทเอามนออกมาเรยง พหวาดอานตำาราและปรกษารานขายยาในตลาดเปนประจำา การทำางานของแกคงไดผลดเพราะชาวบานเรมเรยกแกวา ‘หมอหวาด’ ซงทำาใหแมภาคภมใจมาก แมหารไมวาพหวาดเปนหมอเถอนผดกฎหมายบานเมอง แตกไมมใครมาจบกม ในระยะนนหมอสองคนในบานเดยวกน คอ พอแกกบพหวาด รกษาคนปวยไปคนละอยาง พหวาดชอบพดกระแนะกระแหนพอแกเสมอวาหวโบราณ ยาและการรกษาของพอแกลาสมย พอแกไมโกรธไดแตยม แกคงรอะไรๆ ทพหวาดไมรซงเวลาเทานนเปนเครองพสจน ในขณะนนพหวาดกไปตดพน เจเขย ลกสาวของคนจนขายกวยเตยวคนหนงในตลาดบานนา ผมชอบพหวาดยงขนตอนน เพราะอะไรคณรไหม? งายนดเดยว เพราะเจเขยมของกนมาฝากเสมอเมอแกมาเยยมแมในทงนา ทผมชอบทสดคอเชงปลากราย เตยของเจ

หมอ

43

เขยทำาลกชนปลากรายเองจนมชอ เจเขยเกบเชงมนใสเกลอตากแหงไว ทกครงทแกมาเยยมแมกเอามาฝาก คนกนจอยางผมจะไมชอบไดอยางไร ทอดใหกรอบมนแสนจะอรอย ผมคดในสมยนน ดกวาหฉลามทผมเคยไดยนแตชอวาวเศษนกแตไมรวาหนาตาเปนอยางไร

พอแกสรางเรอนหอใหปาจน แม และนาเยยม คนละหนงหลง และตอมากชวยสรางยงขาวใหดวย อกทงทำาเกวยนดวยไมอยางดใหแมหนงเลม ปาหนและนาเทยนไมไดเรอนหอและยงดวยเหตผลตางกน ตามประเพณในหมบาน เมอมการสขอและแตงงานกนถกตองตามประเพณ พอแมทางฝายหญงจะเปนผสรางเรอนหอและทางฝายชายจะนำาเงนทองจำานวนทตกลงกนมาเปนสนสอด ปาหนหนตามลงตาไปโดยไมมการสขอกนตามประเพณ พอแกจงไมสรางเรอนหอให อกประการหนงปาหนเลกทำานาจงไมมความจำาเปนตองใชยงขาว พอแกไมไดสรางเรอนหอใหนาเทยนเพราะนาเทยนเปนผชาย นอกจากนนนาเทยนยงทำาใหพอแกไมพอใจอกหลายเรอง นาเทยนไมแสดงความสนใจในวชาทางยาโบราณและทางไสยศาสตรของพอแกเลย นอกจากทำานาแลว นาเทยนกเลยงไกชนไวชนกนตามสงเวยนเถอนตามหมบานตางๆ ชอบหาตะพาบนำาและดกนกกวกเอามาแกงกนกบเพอนขเหลาดวยกน ไกชนทชนแพมากลงหมอแกงเชนเดยวกบนกกวก และอกอยางหนงคอนาเทยนซงเปนลกชายคนเดยวแลวยงไมยอมบวช ในสมยโนนชาวบานทำาตามประเพณชาวพทธกนอยางเครงครด คอ ลกผชายเมออายครบ 20 ปตองออกบวชระยะหนง การบวชมจดหมายและผลหลายอยาง ประการแรกชาวพทธเชอวาสำาหรบผชายนนการบวชเปนการตอบแทนคณของพอแมทเลศทสดเพราะพอแมจะไดบญและขนสวรรคเมอตายไป ถงกบพดกนวาพอแมจะ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

44

ได “เกาะชายผาเหลอง” ขนสวรรคกนทเดยวละ พอแมทกคนถอวาการบวชลกเปนการทำาการกศลครงใหญยง จะลงทนกนแทบไมอนจนบางทกเกนฐานะของตวเอง ตองกหนยมสนมาเปนจำานวนมากเพอทำาใหเหมอนกบคนอน นอกจากน ในสมยทยงไมมโรงเรยน วดเปนเหมอนศนยการศกษาของทองถน ผไดบวชกไดมโอกาสเรยนอานเขยนเบองตน เพราะเหตนเมอสกออกมาแลวจงเรยกกนวา “ทด” นำาหนาตามความเขาใจวา “ทด” เปนคำายอมาจาก “บณฑต” ซงแปลวาผทรงความร และทสำาคญอกอยางหนงคอการออกบวชเมออาย 20 ปนน เปนสญลกษณการเปลยนแปลงของเดกหนมจากวยรนเปนผใหญเตมตว ดวยเหตน การทนาเทยนไมยอมบวชจงสรางความขายหนาใหพอแกมากทเดยว ปาจน แม และนาเยยม ไดทำาถกตองตามประเพณเมอแตงงานครงแรก คอ เรมจากทางฝายชายสงผใหญทเรยกวาเถาแกมาสขอจากพอแมของฝายหญง ตอนนคหนมสาวอาจเคยพบและชอบพอกนแลว แตกไมใชสงจำาเปน ถาทงสองฝายตกลงกนไดกมการกำาหนดสนสอดทองหมนและวนแตงงาน ทางฝายหญงกเรมสรางเรอนหอ ผมเคยเหนเรอนหอของคนมฐานะดในหมบานทำาดวยไมสกทงหลง บางสวนมการแกะลวดลายสวยงามมาก และทงหลงจะไมมตะปสกตวเดยว ทงนเพราะเชอกนวาถาเรอนหอมเหลกซงเปนสงภายนอกเจอปนจะทำาใหชวตครองเรอนของคบาวสาวมอปสรรค ไรความสข เนองจากพอแกไมใชคนรำารวย ลกสาวของพอแกจงไดเรอนหอทำาดวยไมธรรมดาๆ เรอนหอทกหลงสรางใกลกบเรอนพอแกและมนอกชานแลนถงกน ทกหลงมเสาสค กวางประมาณ 5 เมตร ยาว 8 เมตร ชนลางเปดโลงและใชเปนทเกบของ ชนสองมพนและฝากระ-ดานแบงออกเปนหองนอนเสยสวนหนง สวนทเหลอเปดไวเปนหองอเนกประสงค เรอนหอทกหลงมงดวยสงกะสซงเขามามบทบาทแทน

หมอ

45

กระเบองอยางรวดเรวในยคนน ตามธรรมเนยมคแตงงานใหมจะอยรวมกบพอแมและทำานารวมกนอยางนอยหนงป หลงจากนนกเรมไปทำานาตางหากทเรยกวาแยกเรอน ถานาอยไกลจากบานเชนนาของแมและของนาเยยมกจะออกไปปลกกระทอมเลกๆ อยตอนฤดทำานา เมอหมดฤดทำานากกลบเขาอยทเรอนหอ แตไมกลบเขาหงหากนรวมในครวเดยวกบพอแมอก ตอมาเมอพรอมกจะรอเรอนหอออกไปปลกในทนาทตนทำา ในสมยนนการโยกยายแยกออกไปปลกบานในทนาเชนนเกดขนโดยทวไป คอ ลกออกไปอยในทใหมซงหางจากหมบานเดมของตนเองทมกอยใกลแมนำาเชนหมบานของพอแก

พอแกรกวชายาแผนโบราณและวชาไสยศาสตรของแกมาก เมอเหนวานาเทยนซงเปนลกชายคนเดยวไมสนใจศกษา แกกพยายามหาลกศษย พอแกไมตองไปหาไกล พอของผมสนใจแตมเวลาเรยนเพยงเลกนอยจงเรยนไวไมกอยาง สามของนาเยยมซงชอวา ปน ศรทอง (ผมเรยกวา นาทดปน) มเวลามากกวาเพราะมลกคนเดยว สนใจเรยนอยางลกซง แตกตองหาคเรยนเพราะการเรยนไสยศาสตรนนตองเรยนสองคน ทงนเนองจากมความเชอวาถาคนหนงทำาผดพลาดและอาจเกดอนตรายแกตวเอง คเรยนจะไดชวย คเรยนของนาทดปนชอ ชม กศลลำ� ซงผมเรยกวานาทดชม ทเรยกเชนนนเพราะนาทดชมเปนลกบญธรรมของพอแกโดยปรยาย ทงนกมเหตมาจากการทนาเทยนไมยอมบวช พอแกอยากบวชใครสกคนหนงเพราะเชอวาไดบญเปนเลศดงทผมกลาวแลว นาทดชมเปนลกคนจนกำาลงอยากบวชกเลยตกลงใหพอแกบวชให เมอสกออกมาจากพระแลวกเรยกพอแกวาพอ เมอศษยสองคนเรยนจบพอแกก ‘ครอบ’ ให การเรยนไสยศาสตรกเหมอนการเรยนวชาศลปะอยางอน ครตองครอบให ลกศษยจงจะไปสอนคนอนได อนทจรงการครอบนกเหมอน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

46

การรบปรญญาทอเมรกา คอ ในการรบนนกมการประสาทปรญญา คณคงจำาไดเพราะคณกรบตงหลายครง รวมทงปรญญาเอกดวย หลงจากการครอบแลว นาทดปนเปนผเดยวทเปนหมอทางไสยศาสตร ทงนไมใชวาแกคนเดยวทฉลาด หากแตแกผวคลำากวานาทดชม ในการเรยนไสยศาสตรนนเชอวาคนทดำากวาจะเปนผ ‘ได’ คอ เปนผสบวชาจากคร ถงตอนนผมขอแทรกนดหนงวา ความเชอเชนนมมากในสมยกอน แมแตเรองในประวตศาสตรกมมมมองอยางน ขอยกตวอยางเรองของสมเดจพระนเรศวรมหาราช ซงครองราชยระหวาง พ.ศ. 2133 ถง พ.ศ. 2148 ผมเคยไดยนการวเคราะหทวาพระองคไดเปนผกชาตไทยใหพนจากการเปนเมองขนของพมาและเปนมหาราชกเพราะวาพระองคมผวดำากวาสมเดจพระเอกาทศรถ พระอนชาซงมพระปรชาสามารถเทาเทยมกน ผมเองเคยใชประวตศาสตรไทยตอนนเอาตวรอดหลายครง คอ คณกรวาผวของผมดำาสนทเกอบๆ เปนนโกรได ผมดำากวาเพอนเลนทงหมด จนมกมคนเรยกวา “ไอหมก” การเรยกเชนนขนอยกบการทำาเสยงและสถานการณ จะตความหมายวาเปนการลอเลนหรอเปนการดถกกได บางทผมฉนเมอมคนเรยกอยางนนกพดออกมาลอยๆ วา “สมเดจพระนเรศวรนนมพระนามวาพระองคดำานะโวย” คนทรเรองประวตศาสตรกยม คนทไมรกทำาหนาเจอนๆ ไมรวาผมยกเอาสมเดจพระนเรศวรมาพดทำาไม

ครงหนงผมไดดนาทดปนใชวชาไสยศาสตรอยางใกลชดจนทำาใหผมสยองขนทเดยว เรองเกดกบแมของผมเอง ในราวๆ พ.ศ. 2500 แมเรมปวยกระเสาะกระแสะ พอใหกนยาหมอกไมหาย กนยาทซอมาจากตลาดกไมหาย อยางดกเพยงทเลาชวคราว ยาฉดของพหวาดกชวยไมได ในทสดพอตองใหผมไปตามนาทดปนในวนรงขนจากคนทแมมอาการแปลกๆ คอ กลางดกแมลกขนนงบนทนอนแลวบนพมพำา เมอตรวจดแมแลว นาทดปนกพดวาแม

หมอ

47

ถกผซงอยทหวยนำาทแมไปยกยอกงในวนกอน แมคงทำาอะไรผด ขอใหพอทำาสงเวยเพอขอขมาเขาเสยแมกจะหาย พอกทำาตามคอเตรยมสำารบประกอบดวยไกตมทงตว เหลาเถอนหนงขวด ขนมตมขาวขนมตมแดง หมากพล และยาสบ พอเตรยมเครองเซนสองชดเพราะพอเหนวาเมอทำาสงเวยผทอนกควรทำาอกชดหนงสำาหรบเจาทของตวเอง ผมชอบผกตรงตอนนเทานนเพราะเมอผกนอมแลวเรากกนของเหลออนมไกสองตวและขนมเทาเดม ในครอบครวชาวนาจนๆ อยางเราไมมของกนอยางนบอยนก แถมผมยงไดมโอกาสรจกพอของผมมากขนดวย คอ หลงจากผกนแลวพอกพดวา “คราวนถงทลกชางละนะ” แลวพอกลงมอดมเหลา จะเปนเพราะทองวางอนเนองมาจากการทพอไมไดกนอะไรตงแตเชา หรอเพราะดมมากเกนปกตกไมทราบ อกไมนานพอกเมาจนพดไมรเรอง แตกไมสรางปญหาอะไรมากนอกจากพดเหมอนเดกอยขณะหนงแลวกหลบไปจนถงวนรงขน ครงนนเปนครงเดยวทผมเหนพอเมาเหลา อาการแมดขน แตกไมแขงแรงเหมอนเดม เจบออดๆ แอดๆ ถงฤดแลงปตอมาแมกลมปวย คนหนงแมทำาใหทกคนตกตะลงเมอแมลกขนนงขดสมาธในทนอน ผมไมเคยเหนแมทำาเชนนนมากอน แมพดเสยงกราวเปนเสยงผชาย และขอยาสบซงแมไมเคยทำามากอนเชนกน พอกทำาตามโดยมวนยาใบตองสงใหแม เมอแมสบไปไดสกครงมวน พอกถามวา “แกเปนใคร” “คาน กคอคาน” แมตอบดวยเสยงผชาย ผมรสกวาขนลกซไปทงตวเมอไดยน เพราะค�นเปนชอสามคนแรกของภรรยาผใหญบานซงตายมานานแลว พอคยกบแมตอไป จนไดความวา คานอาศยอยทตนยางหวดวนตนใหญใกลบานของผใหญบาน วนหนงแมไปอาบนำาทบอของผใหญบานเพราะบอของเราแหงเชนเคย คานกตามแมมา อกครหนง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

48

เมอแมลงนอน พวกเรากเขานอน แตกอนทพวกเราจะหลบแมกลกขนนงอกแลวกรองไหฟมฟาย “คราวนเองเปนใคร” พอถาม “ผล” แมตอบเปนเสยงทผมจำาไดถนดถงแมพผลจะตายไปประมาณสบปแลว ขนของผมลกซอก “แลวรองไหทำาไม” พอถามอก “ผมรวาเขาแกลงแม แตผมกทำาอะไรไมได” พอพดปลอบโยนแมอยางพอพดกบลกและบอกใหพผลกลบไปไมตองเปนหวง พอจะรกษาแมเอง เมอแมสงบลง พวกเรากกลบเขานอน ตลอดเวลาทแมทำาทาแปลกๆ อยางนน ลกๆ ทกคนมองดแมและพออยางสงบ ยกเวนพชายผมคนชอ สวสด ซงแสดงความโมโหและดาทองมงำาอยคนเดยว วนรงขน พอใหผมไปตามนาทดปนมาอก พอนาทดปนยางเขาประตบาน แมกลกขนนงบนทนอนดงทเคยทำาตอนกลางคนและดาทอพอดวยเสยงผชายทใหลกไปตามนาทดปนมา นาทดปนขนไปบนเรอนและนงลงใกลๆ แมแลวพดกบแมชาๆ “ใครกตามทอยในนนออกไปเสยเถอะ อยามาเบยดเบยนกนเลย” นาทดปนวา แมพดเสยงดงโหวกเหวกซงผมไมคอยเขาใจ นาทดปนพดกบแมอยอกครหนงกบอกใหพอตดหวายขมขนาดนวมอทพอมไวเพอทำาเชอกและทำาการจกสานอนๆ มาทอนหนง “ออกไปเสยนะ ไมงนกต” นาทดปนบอกแม “กไมไป มงจะทำาไม” แมพดดวยเสยงผชาย “เอา! ยงงนเกดเรอง” เมอพดแลวนาทดปนกเสกคาถาลงหวายและหวดลงทหลงของแมอยางแรงสองสามท แมดาอยางหยาบคาย แตไมขยบตวจากทนง “กจะฆามง” นาทดปนพดเสยงดง แลวตแมอกหลายท จนแม

หมอ

49

หยดดา หนาซด ตวสนเทม นาทดปนจงหยดต “ใครยงอยในนนอก ออกไป ไมงนกตอก” นาทดปนพดเสยงดง ไมมเสยงตอบ แมคอยๆ นอนลงทำาเหมอนจะหลบ แตหลงจากนาทดปนไปไมนาน แมกทำาทาแปลกๆ อกดวยการลกขนนงแลวแลบลนปลนตา เมอนาทดปนกลบมา แมกลงนอนทำาทาเหมอนหลบ เมอนาทดปนกลบไปแมกทำาอก แมทำาอยางนอยหลายครง วนรงขนนาทดปนบอกวาจะไลผออกจากแม แลวกเสกคาถาลงในดายสำาลสขาวเลกๆ หลงจากนนกลากดายไปตามตวของแมจากหวถงเทา เมอเสรจแลวกผกดายไวทคอ ขอมอและขอเทา กอนออกจากบาน นาทดปนบอกใหพอไปเอาทรายมาหนงชาม เสกคาถาลงทรายแลวบอกใหพอเอาไปสาดออกใหรอบบานพรอมกบพดวาเพอปองกนผทถกไลไปไมใหกลบมาอก แมนอนหลบจนมดจงลกขนมาทำาทาแปลกๆ อยางเดมอก “มนคงแอบเกง” นาทดปนพดในวนรงขนหลงจากทถกไปตามตวใหมาอก “คราวนตองเผามน” “มนแอบอยนเอง มาดซ” นาทดปนพดหลงจากทไดตรวจดตามหลงหและรกแรของแม ผมอยากดแตไมกลาเขาไป พชายคนทชอ แสวง เขาไปดและนงอยใกลๆ แมตอไป นาทดปนเรมพมพำาคาถา และใชดายฝายลากไปตามตวของแมอก โดยเฉพาะสวนทวามผแอบอย แลวลากไปทแขน จากนนกเอาปนแดงทแมใชกนกบหมากวงตรงแขนของแมในขณะทปากกพมพำาคาถาไปดวย นาทดปนบอกพอใหไปเอาใบขเหลกทมอยรอบบานมาสกสองสามกำามอ แลวนาทดปนกเอาผาชนหนงหอใบขเหลกและผกรอบแขนของแมตรงทวงไวดวยปน จากนนนาทดปนกยกแขนของแมขนและเปาคาถาลงบนหอใบขเหลกนน อนเปนวธการ ‘เผา’ ผทแอบอยในตวแม ในขณะทแมรองครางอยางเจบปวด

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

50

“มนมากนเปนรอย” นาทดปนวาหลงจากเสรจแลว “มนมาจากไหน” พแสวงถาม “ทกแหง ผมนกคลายอแรง มนจะมารมกนคนทออนแอทมเพอนของมนเขาได แกเหนไหมวาแมแกกนขาวได แตวาผอมลงทกวน” พแสวงผงกหว “ทงนเพราะผแยงกนหมด” นาทดปนพดตอ “ถาปลอยตอไป อกไมนานแมแกกจะตาย แตตอนนปลอดภยแลวและอกไมนานคงแขงแรงด” ผมไมไดสงเกตสงทนาทดปนพดมากอนเลยจนถงวนนน ในเรองทแมกนขาวไดแตทวาผอมลงทกวน เมอนาทดปนไปแลวผมถามพแสวงวาเหนอะไรทตวแมเมอนาทดปนเรยกใหไปด “ปมนนขนาดเทาปลายนวมอ” พแสวงตอบ แลวพดตอไปวา “ตอนนาทดปนไลผ ปมนนนนจะเลอนไปทแขนของแมอยางเหนไดชดทเดยว” แมเรมมอาการดขนเรอยๆ แตแปลกทตรงสนหลงของแมไมมรอยทนาทดปนตดวยหวายเลย เมอผมถามพแสวงจงไดรบคำาตอบวา ทไมเปนอยางนนเพราะนาทดปนไดเอานำามนตทเสกไวลบทรอยตแตวนกอนแลวซงผมไมไดสงเกต ผมถามตวเองอยเสมอวา แมเปนอะไรแน ทำาไมผเขาแตแม ไมเคยเขาคนอน หลายปตอมาเมอผมไดเรยนรเกยวกบความเปลยนแปลงทางรางกายของเพศหญง กยงมความฉงนเพมขน ทแมเปนอยางนน ตอนนน เพราะแมอายใกล 50 หรอเปลาหนอ? แตกคงไมใชเพราะตามคำาบอกเลาของพๆ แมเคยเปนอยางนมากอน และกเคยเปนอกหลงจากทผมไดออกจากบานไปแลว คงหาคำาตอบทแนนอนไมไดจงขอไปคยเรองอนนะ พอแกเสยชวตในป พ.ศ. 2502 หลงแมแกหนงป ผมจำาไดวา

หมอ

51

ชาวบานพดเรองพอแกกนมาก โดยเฉพาะการมอายยนและการทแกยงมฟนเตมปาก สมยนนผมกำาลงเรยนชนมธยม ไมคอยเขาใจหรอกวาทชาวบานพดกนนนหมายความวาอะไร จนไดมาทำางานทางดานพฒนาเศรษฐกจจงคอยซาบซง ในสมยทพอแกเกด ผมเขาใจวาคนไทยมอายขยตามคาด (life expectancy) ไมเกน 45 ป พอแกตายเมออาย 84 ป แมแตลกเขยของแกกตายไปแลวถงสองคน จงนบไดวามอายยนมากทเดยว ในสมยนนไมมหมอฟน ไมมการรกษาฟนตามหลกทนตนามยเหมอนสมยน คนแกทผมเหนตามหมบานไมมฟนกนแลว แมเคยพดเสมอวาฟนจะทนหรอไมขนอยกบลกษณะของฟน แมวาฟนททนนนซเลก ขนตรง สมำาเสมอกน และชดกนอยางของพอแกและของแมเอง ชาวบานพดกนดวยวา การทพอแกมฟนทนทำาใหแกมอายยนเพราะกนอาหารไดทกอยางแมแตกระดกหม บางคนกวามฟนอยางเดยวไมพอ ตองเคยวอาหารชาๆ ใหละเอยดกอนกลนอยางทพอแกทำา ผมวาทงหมดนเปนเรองทนาคดทเดยว ชาวบานอาจจะรอะไรๆ ทเราคดไมถงกได ลกๆ เกบศพของพอแกไวทวดพกลแกว ไมเหมอนศพของแมแกซงเผาสดหลงจากสวดอยสามวน ทงนเปนไปตามความนยมในหมบานในยคนน ศพของคนมเงนและของคนทเปนทเคารพนบถอของชาวบานจะถกเกบไวขามปเพอใหลกหลานและญาตมตรไดทำาบญใหญใหอกครงหนงเมอตอนเผา ตามทผมทราบพอแกไมใชคนรวยแตเปนคนทชาวบานเคารพนบถอ อยมาอกปหนงจงมการเผาศพพอแก ผมจำาไดดวาพธทำาศพพอแกใชเวลาถงสองวนกวา คงสนคาใชจายมากทเดยว ในวนแรกมการจดแทนทวางศพและดอกไมมากมายตรงสวนหนงบนหอฉนของวดพกลแกว ตรงลานวดกมการตงเมรสเหลยมซงมหลงคาสงและโครงสรางสวยงามมาก ตกแตงดวยดอกไมและหลอดไฟหลากสจากเครองปนไฟ ทกลางเมรมแทนสำาหรบเผาศพลอมดวยหยวกกลวย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

52

ทแกะลวดลายไวอยางวจตรทเดยว ทลานวดอกดานหนงกมการตงดอกไมไฟ ตกบาย หลงจากจดพลดอกหนงกเปดกฏทเกบศพ เกบกระดกใสโลงเลกๆ แลวนำาไปวางบนแทนททำาไวบนหอฉน ตกเยนกเรมประโคมดวยวงปพาทยชดใหญ นมนตพระทวดพกลแกวและพระจากวดอนๆ มาสวด ญาตมตรมาฟงพระสวดกนเปนจำานวนมาก มการเลยงอาหารมอเยนแกแขกทมาฟงพระสวด ตอนกลางคนมลเกแสดงทโรงลเกของวด วนรงขนมการถวายอาหารเชาและเพลแกพระสงฆทวด หลงจากนนมเทศนหนงกณฑ พระสงฆ 85 รปสวดมาตกา ตอนบายเคลอนศพ พแสวงซงขณะนนบวชเปนพระอยทวดพกลแกวเปนผจงศพ หลงจากแหศพรอบเมรทวนเขมนาฬกาสามรอบแลวกนำาศพขนตงบนแทนทกลางเมร เมอญาตผใหญทอดผาและพระชกผาแลวผมารวมงานเขาวางดอกไมจนทนทศพ กลางคนมลเกอก ลเกหยดแสดงตอนจดไฟเผาศพและจดดอกไมไฟ เชาวนรงขนมการเกบกระดกและถวายอาหารเชาแกพระทวดเพออทศสวนกศลใหพอแกอกครงหนงกเสรจงาน กระดกของพอแกนนตอมานำาไปบรรจไวทกำาแพงโบสถของวดพกลแกว พอแกทงสมบตไวใหลกทงหาคน ปาหนและแมไดทนารวมกนหนงแปลงมเนอทประมาณ 23 ไร ปาจนกบนาเทยนไดรวมกนหนงแปลง นาเยยมไดแปลงหนงคนเดยว ทกคนมสวนในทบาน พอแกมสวนถากถางทนาทงสามแปลงนนซงสวนหนงมการจบจองเอาจากปาเพราะในป 2450 ประเทศไทยมประชากรประมาณ 8 ลานคน ซงนบวานอยทเดยวเมอเทยบกบจำานวนกวา 61 ลานคนในปจจบน การจบจองทดนทำาไดงาย แตพอแกไมไดจบจองไวเกนกวาทใชทำานาในครอบครว พอแกไดรบโฉนดทดนเมอ พ.ศ. 2454 หลงจากรฐบาลออกกฎหมายโฉนดทดนไดสบป

หมอ

53

ก�รต�ยของพอแกดจะกระทบพหวาดมากทสด ทงๆ ทเปนคนชอบตลกโปกฮาและชอบเยาแหยพอแกเรองความลาสมยของแก ผมมาสงเกตทหลงวาสวนลกนนพหวาดเปนคนจรงจง มความคดลกซง แตไมคอยแสดงใหคนอนเหน พหวาดรกและเคารพพอแกมากกวารกและเคารพทกคนแมแตแมเอง พหวาดหายจากบานไปหลงจากงานศพพอแก ไมไดบอกใครวาไปไหน อกหลายเดอนตอมาเราจงรวาพหวาดไปเปนตำารวจทจงหวดอางทอง พอรขาวนน แมแสดงความไมพอใจอยางมากพดออกมาดงๆ วา “เปนหมอไมชอบ มนดนรนไปเปนหมา เถอะเดยวมนกร” ผมไมระแคะระคายมากอนเลยวาแมเกลยดตำารวจ ผมเคยคดวาเครองแบบตำารวจนนโกจะตายไป แมคงมลางสงหรณในใจ เพราะอยมาอกไมนานพหวาดกถกจบในฐานะผสมรรวมคดเมอขโมยเปดตนรภยในคลงจงหวดเพอลกของในตอนทพหวาดอยเวร ศาลตดสนจำาคกพหวาดหกป ขาวนนทำาใหแมเปนลมไปทเดยว ทงแมและพอไปเยยมพหวาดทกครงทการเงนและโอกาสอำานวย แมคอยคลายอาทรลงเมอมคนทอางทองบอกแมวาพหวาดเปนแพะรบบาปใหนาย และเพราะเหตนนพหวาดจงไดรบความสะดวกสบายมากกวานกโทษอนๆ สปตอมาพหวาดกออกจากคกกลบมาบานนา ทกอยางเปลยนไป เจเขยแตงงานไปนานแลว บานทพอแกและแมแกอยนนกถกรอถอนไปเพราะสวนหนงเปนเรอนหอของนาเยยม แตพหวาดกไมไดมาอยกบแม ทำาตวเปนนกขมนไปนอนตามบานญาตๆ บานโนนคนบานนสองคนโดยเฉพาะทบานปาจนและปาหน พหวาดชอบตลกโปกฮาและคยสนกเหมอนเดม มเปลยนไปอยางเดยวคอเรมดมเหลา พหวาดยงทำาตวเปนหมอเปนครงคราว แตอาชพหลกของแกคอแจกไพในวงการพนนเถอนและขายหวยใตดนใหเจามอในบานนา เมอมคนถามวาไมกลวถกจบและเขาคกอกหรอ พหวาดกจะตอบแกมหวเราะวา “ใครจะมาจบ เจามอเขาเลยงตำารวจและขาราชการด

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

54

ตำารวจและผใหญบางคนมเอยวเสยดวยซำาไป” ผมขอแทรกเรองหวยใตดนสกนดหนงเพราะคนไทยชอบเลนกนมาก หวยใตดนหรอทเรยกกนวาสลากกนรวบในสมยนน ใชเลขทายของสลากกนแบงของรฐบาลซงออกทกๆ สบวน นกเลงและนกธรกจทองถนทำาหนาทเปนเจามอ ในขณะทผมเรยนอยชนมธยม เปนทรกนวาพอของเพอนรวมชนของผมสองคนและลกเขยของปาหนคนหนงเปนเจามอในบานนา งวดไหนทไมมการแทงตวเลขตวหนงตวใดมากๆ เจามอกรบไวเองหมด ถามการแทงตวใดมากซงมกเกดขนเมอชาวบานไปไดตวเลขมาจากเกจอาจารยทมชอ เจามอกไป ‘ซอประกน’ ดวยการไปแทงเลขตวนนกบเจามอตงๆ ในเมองใหญๆ แตบางทเกงผดไมไปซอตอซงเกดกบลกเขยปาหนครงหนง เมอไมมเงนจายกหนออกจากบานนาไป มคนตดหวยชนดนกนงอมแงมทเดยว ในวนทหวยออกจะเหนคนพวกนจบกลมคยกนซบซบไตถามกนวาแกฝนวาอะไรบาง แกไปไดเลขทไหนมาบาง งวดนพระชอดงองคนนใหเลขอะไร ฯลฯ บางทกเอาแมแตกลมแมลงวนบนโตะกาแฟเปนเลขหวย คณคงงงทผมบอกวาพระในเมองไทยใหหวยดวยเพราะคณคงไมเคยอานพบในหนงสอธรรมทคณชอบอานเปนแน และพระไทยทอเมรกากไมใหหวย (แตบางรปชอบดหมอ) พระบางรปทเมองไทยทำาอยางนนจรงๆ ชาวบานทเครงทางศาสนามกเรยกพระพวกนวา “ไอเถน” หรอพระนอกคอก หรอบางทกหยาบกวานน แตพระพวกนกมคนขนมาก ในขณะทผมเขยนจดหมายนกประจวบกบมขาววาพระในวดทชาวบานเรยกวาวดตาอนทอำาเภอบานนานเองใหหวย ลอกนวาคนทไดเลขไปถกหวยกนถงเกาครงตดกนจนถงกบหนงสอพมพบางฉบบประโคมขาว มภาพพระรปนนทหนาแรก แมแตเจาของรานขายของชำาทรบธรกจจากลงแฉงกบอกผมวา เคยแทงหวยตามทพระองคนนใหแลวถกไดเงนใชหลายหมนบาท และบอกผมวามคนไปทวดนนแนนขนดทกวน บาง

หมอ

55

คนมาจากจงหวดไกลๆ ทเดยว ขอกลบไปเรองพหวาดอกท ตอนเชาของวนหวยออก พหวาดจะขจกรยานไปมาตามตลาดบานนา เขารานน ออกบานโนนซงเปนขาประจำา แมแตในบานพกของตำารวจบานนาพหวาดกเขาไป เมอมคนถามวาไมกลวตำารวจหรอททำาเชนนน พหวาดกตอบแกมหวเราะอกเชนเคยวา “จบอะไรกน เมยตำารวจซชอบเลนมากกวาเพอน” เมอเวลาผานไป การแพทยและยาแผนใหมมแพรหลายขนในบานนา พหวาดกเลกเปนหมอ ใชชวตเหมอนนกขมนอยางเดม ยงตลกโปกฮาไปตามเรองของแก แตผมสงเกตวาแกคอยๆ เปลยนไป เสอผาไมสะอาดหมดจดเหมอนเคย ดมเหลามากขน อวนขน สขภาพเลวลงและในทสดกเปนความดนโลหตสงและเบาหวาน เมออาชพขายหวยใตดนและแจกไพในบอนเถอนไมทำารายไดพอกเรมขอจากญาตพนอง ครงหลงๆ ทผมกลบไปเยยมบานพหวาดจะมาหา เมออยกนสองคนจะพดเบาๆ วา “พไมมเสอผาพอใส พไปสงตดไวชดหนง ยงไมมเงนไปเอา มใหพกอนไหม” ผมกยนเงนใหตามคาเสอผาทพหวาดบอกทงๆ ทรอยแกใจวาพขอเงนไปกนเหลา หลายปตอมาพชายของผมทชอสวสดเลาวาพหวาดไดมาคางทบานเขาบอยขน และในทสดกมาพกฟนทนนหลงจากเสนเลอดในสมองแตกในป พ.ศ. 2525 ตอนนนแมอายมากขนและออนแอมากจงไมมใครบอกแมเรองรายละเอยดการเจบปวยของพหวาดและไมใหพหวาดมาอยกบแม ในขณะพกฟนพหวาดไดรบการรกษาจากพระองคหนง พหวาดซาบซงในความสามารถของพระองคนน เมอหายแลวจงไปบวชและเรยนวชากบทาน พหวาดเรยนอยไมนานกเรมออกเกบยารกษาคนปวยได (พอแกคงนกขำาถาเหนพหวาดทำาอยางนน) พหวาดทำาอยไมนาน เสนเลอดในสมองกแตกอกและเสยชวตในป พ.ศ. 2528 พนองเผาศพใหทวดสะพานซงเปนทพกสดทายของพหวาด เรองชวตของพหวาดอกไมนานกคงถกลมเหมอนพผล พหวาดไมไดทงอะไรไว

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

56

ไมเคยแตงงาน ไมมทายาท และไมมทรพยสมบตอะไรทงสน ท�งด�นนาทดปนนนไมไดรบผลกระทบจากการทบานนามหมอและยาแผนใหมมากขนรวมทงมโรงพยาบาล เพราะยงรกษาคนไขไดดวยยาโบราณและไสยศาสตรรวมทงการตงศาลพระภมและการสะเดาะเคราะห นาทดปนและนาเยยมมลกคนเดยวชอ ช�ต การมลกคนเดยวในสมยนนคอนขางแปลกเพราะนอกจากจะเปนยคกอนการคมกำาเนดแลว ยงเปนระยะทรฐบาลสงเสรมใหคนไทยมลกมากๆ อกดวย ทงนเพราะกลวคนจนทอยในเมองไทยซงรฐบาลคดวาชอบมลกมากกลนคนไทย ความคดนคงมาจากการหวาดระแวงประเทศจนซงเปลยนการปกครองเปนระบบคอมมวนสตเมอป พ.ศ. 2492 ผมไปเยยมนาเยยมกอนเขยนจดหมายน นาทดปนไดตายไปสามปแลว นาเยยมอาย 85 ป สขภาพไมแขงแรง คงนงอยแตบานเพราะไปไหนไมไหว พดกแทบไมไดยน เราพดกนหลายเรองหลงจากทไมไดพบกนหลายป มเรองหนงททำาใหผมตองคดมากกวาเรองอน “ทดชาตมวยงอยกบลกชายสคนและการทำานา” นาเยยมพดเสยงแผว นำาตาปรมตา “มนไมมเวลาและความสนใจเรยนอะไรจากพอมนเลย” “นาทดปนมลกศษยหรอเปลา” ผมถาม “มสคน รวมทงไอทรยหลานเองดวย แตเขากเรยนกนไปนดหนอย ไมทงหมด นาวาทงความรทางยาแผนโบราณและไสยศาสตรของพอแกสญไปหมดแลว” “นารไหมวา หมอเขมร ครของพอแก มลกศษยอนๆ อกหรอเปลา” “ถามกคงไมอยแถวน เพราะทงพอแกและนาทดเองไมเคยพดถง” ผมลานาเยยมมาดวยความหดหใจเพราะสงสารนาทมทาทาง

หมอ

57

เหงาหงอยเซองซม พรอมกบคดอกวานาทดปนคงเปนคนสดทายในหมญาตของผมทมความรทางยาแผนโบราณและไสยศาสตร จรงอยเทาทเราร วชาไสยศาสตรไมมรากฐานทางวทยาศาสตร แตเรากไมรไปเสยทกอยาง สกวนหนงเมอเรามความรเพมขน เราอาจพบรากฐานของมนกได แมวชาการฝงเขมและการรกษาคนปวยดวยการโบกมอ (wave-of-hand therapy) ซงเปนทยอมรบกนทอเมรกา กมไดมรากฐานทางวทยาศาสตรแนนอน สำาหรบยาแผนโบราณซงมาจากสมนไพรนนมรากฐานมนคงแน (คณคงจำาภาพยนตรเรอง หมอโบราณ หรอ Medicine Man ได เรองท ฌอน คอนเนอร กบสาวสวยไปทำาการวจยสมนไพรกนทปาดงดบในอเมรกาใตไงละ) นาเยยมคงคดไมผดทวาการตายของนาทดปนอาจเหมอนการตายของความรเหลานนดวย ถาจะรอฟนขนมาอกกคงตองใชเวลาและเงนเปนจำานวนมาก

แมของผมชอ นอย ซงเปนชอทชาวบานใชกนทวไป ผมไมไดถามแมวาทไดชออยางนนเปนเพราะแมตวเลกเมอแรกเกดหรอเปลา แตคงไมใชเพราะเมอเปนผใหญแมตวไมเลกนก คอ สงราว 160 ซม. ในสมยกอนชาวบานตงชอกนงายๆ พยางคเดยวเพราะภาษาไทยเปนภาษาทใชคำาพยางคเดยว ชอคนไทยยาวๆ ทคณเหนทงในอเมรกาและทเมองไทยนนเพงมานยมกนเมอไมนานมาน จนบางทกตงกนเสยจนฝรงอยางคณงง ไมรจะเรยกกนวาอยางไร อยาวาแตคณเลย บางทผมกงงเหมอนกน แตในเมองไทยมการแกปญหาชอยาวและเรยกยากเปลองเสยงเปลองกระดาษเขยนดวยการมชอเลนสนๆ ชอแมของผมกใชเปนชอเลนกนมากในยคน เราไมตงชอเดกตามชอคนสำาคญทางศาสนาและตามชอญาตผใหญอยางททำากนในวฒนธรรมตะวนตก เทาทผมทราบ แมเตบโตตามประสาเดกชาวบานในสมยนน เลนบาง ชวยพอแมทำางานบานบาง เมอโตพอทำานาไหวกลงทำานากบพอแกและแมแกอยางลกชาวนาทวไป แมไมไดไปโรงเรยนเพราะตอน

แมคาขนมจน2

แมคาขนมจน

59

นนคอหลงสงครามโลกครงท 1 ยงไมมโรงเรยนในหมบาน เมอสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 6 ทรงออกพระราชบญญตเมอ พ.ศ. 2464 ใหเดกอายระหวาง 7 ถง 14 ปเขาโรงเรยน แมกอาย 13 ปแลว และกเปนเวลาอกหลายปกวาจะมโรงเรยนชนประถมทวดพกลแกว เมออายได 20 ป แมกแตงงาน ในสงคมยคนนถอวาแมเปนคนคอนขางอาภพ เนองจากแมมลก 6 คน เปนผชายทงหมด ถาแมเกดในวฒนธรรมทยกยองลกชายอยางทอนเดย หรอทเมองอาหรบ แมคงไดรบการยกยองลนพน แตในสงคมชาวบานทแมมกตองพงพาอาศยลกสาวในยามแกเฒา แมของผมไมมลกสาวไวเปนทพงในยามแกเลย แมมลกชายสองคนกบสามคนแรกคอ พผลกบพหวาด หลงจากสามคนแรกตายแมกกลบเขาอยเรอนหอและทำานารวมกบพอแกและแมแก แมเปนหมายอยหาปกวากแตงงานกบพอซงเปนพอหมายแตงงานมาสองครงแลว ครงแรกมลกชายหนงคน และครงทสองมลกสาวหนงคน พอและแมเรมตนชวตใหมแตลำาพงสองคนดวยการปลกกระทอมหลงคามงจากอยในทนาของญาตซงอยไมหางจากทนาของพอแกนก เปนนาแปลงทตอมาพอแกยกใหคนละครงกบปาหน พอแกและแมแกรบเลยงพผลและพหวาดให สวนทางลกชายของพอซงชอ สพจน (ตน) ไดอยกบแมของเขาหลงจากทแมเขาหยาขาดจากพอ นองสาวของพอชออาเกด รบเลยงลกสาวของพอ คอ พเหว� ใหเพราะแมของพเหวาตายแตตอนทคลอดพเหวา แมมลกชายกบพออกสคน เพอเปนมงคล แมใหนาเยยมซงมฐานะดทสดในบรรดาพนองของแมตงชอลกชายทงสคนให นาเยยมตงชอเราวา แสวง สวสด ไสว และ สวง แมไมเคยแทงลกหรอมลกตายแตออน แมเลยงลกทงสในกระทอมนนใหเตบโตไดดทกคนโดยไมตองใชการรกษาพยาบาลแผนปจจบน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

60

ผมจำาชวตเมอเปนเดกในกระทอมไมไดมากนกยกเวนเหตการณหนงซงฝงแนนอยในใจเหมอนดงกบสลกไวในหนทเดยวคอ วนหนงผมกำาลงเลนอยทลานบาน เจาเสอ หมาของญาต ยองมากดทปนกนผม พอเอาเกลอเสกคาถาใสเขาไปในแผลเพอใหเลอดหยดไหลและปองกนแผลเนา หมากดกเจบและทำาใหเสยขวญพอดอยแลว เมอมาโดนเกลอเขาอกผมกเลยรองไหเสยดงลนบาน รองไปเรอยๆ จนแมเอามะมวงสกใหลกหนงจงหยด ถงแมวาผมจะถกหมากดอกเมอหลายปตอมา ผมกไมมความประทบใจเหมอนเมอครงทถกเจาเสอกด ตงแตนนมาผมกบหมาไมคอยถกขหนากนนก เมอผมอายสขวบ พอรอกระทอมออกจากทของญาต พอมาปลกกระตอบชวคราวอยในทนาของพอแก กระตอบหลงคามงจากนนทำาดวยไมไผยกพนสงเพยงเอว ฝาเปนไมไผขดแตะ และพนทำาดวยไมไผผาซกผกหางๆ กนกบคานไมไผ การมพนไมไผอยางนนกดไปอยางหนง คอ อากาศถายเทไดสะดวกทำาใหเยน จะวาเรามเครองปรบอากาศตามธรรมชาตกคงไมผดนก ในฤดแลงตอมา พอกรอเรอนหอของแมเอามาปลกในทนาททำาอย ถงตอนนพอแกไดบอกแลววาจะยกนาแปลงนใหเมอถงเวลา ทอยใหมของเรากวางขนเพราะนอกจากเรอนหอแลว พอกเอาไมทเคยเปนกระทอมซงรอมาจากทของญาตปลกเปนเรอนเลกหลงคามงจากคกนไว โดยมระเบยงคนกลาง มครวและนอกชานอยดานหนง ฝาสวนหนงทำาดวยไมจากเรอนหอ อกสวนหนงทำาดวยปรอทไปตดมาจากทง ไมมการแบงหองบนบาน คงปลอยไวโลงๆ เชนนน มบนไดเจดขนถกตามประเพณคอ จำานวนขนบนไดตองเปนเลขค ชนลางปลอยเปนใตถนโลงไว สวนหนงเปนทผกควายสองตวของเรา อกสวนหนงมเครองสขาว มมหนงเปนทเกบของ ทางดานหนงของเรอนหอพอทำาเพงและแครเลกๆ ไวสองตวซงใชเปนททำางาน นงเลน และรบแขก ชนบนปดวยแผนกระดานหนากวาง พอ แม และสวง นอนบน

แมคาขนมจน

61

ฟกซงมมงกาง สวนพชายอกสองคนและผมมเสอททำาดวยตนกกและผาหมคนละผน หมอนคนละใบ อยากนอนตรงไหนกปเสอลงตรงนน เรากางมงเฉพาะตอนฤดฝนเพราะฤดแลงไมมยง เนองจากไมมแหลงนำาเปนทใหยงวางไข การนอนบนเสอและมผาหมผนบางๆ สรางปญหาในปทหนาวมากๆ ตอนฤดเกยวขาว ปไหนทนความหนาวไมไหว เราสามคนกลงไปทำาซมฟางนอนตามขางรว การนอนกบดนซงปดวยฟางและเสอทำาใหอนสบาย แตกตองระวงสตวเลอยคลาน เชน งและตะขาบ ทชอบหลบความหนาวเขาไปนอนเปนเพอน เราตองดใหถวนถกอนเขานอน หลงจากปลกบาน ทางราชการมาฉดดดทเพอฆายงตามโครงการการปราบมาลาเรยให และฉดอยหลายปตดกน ยามผลมากเมอฉดครงแรก ยงแทบไมม แมแตแมลงสาบกตาย แตปตอๆ มาไมไดผลเลย หลงจากพหวาดเรมมความรทางหมอ เรากถามแกวาทเปนเชนนนเพราะยงและแมลงสาบเรมมความตานทานตอยาใชไหม พหวาดกตอบแกมหวเราะวา “ไมใช ทเปนอยางนนเพราะเปนทรกนวาเจาหนาทของทางราชการไดลกเอาดดทสวนหนงไปขายในตลาดมด แลวเอาแปงผสมกบดดทสวนทเหลอมาฉดใหเรา” ผมเรมเรยนรบทเรยนสำาคญบทหนงของชวตในโลกกวางตงแตวนนน

เมอมบานเรยบรอยแลวไมนานกมเหตการณทเราไมคาดฝนเกดขน คอ บายวนหนงพเหวาเดนเขามาทลานบานพรอมดวยหอผา และพดกบพอวา “พอ ขาจะมาอยกบแกและแม” ผมเหนทงพอและแมยมรบพเหวาดวยความเตมใจ แตยงพดกนไมไดกคำา อาเกดกเดนเขามาพรอมกบพดดวยเสยงดงลนวา “มงทำาได มงทำาได” อาเกดเปนผหญงหวลาน ไมมผมแมแตเสนเดยวและไมมผมปลอมใสเหมอนสมยน วนนนแกนงโจงกระเบนและมผาขาวมาผกทสวนบนของรางกาย แตกเหนไดวาแกแดงไปทงตวดวยความโมโห

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

62

“กเลยงมงมาตงแตเลก” อาเกดวาตอ “หมดขาวหมดนำาไปกหลาย ปลอยใหพอมงสบาย ไดมเมยใหม นมงโตพอใชงานได มงจะมาอยกบพอมง มงเนรคณ” พเหวายนรองไหกระซกๆ อยขางเสาเรอน แมไมไดพดอะไร พชายและผมจองดอาเกดอยางขบขน ในขณะทพอพยายามพดกบอาเกดอยางเรยบๆ วามนเปนเรองของเดก พอเองกไมไดชกชวนใหพเหวาหนอาเกดมาอยกบเรา เมอไดฟงพอพดอยางนนอาเกดกเลยดาใหญ ดาทงพอและพเหวา พวกเรากนงกนเฉย ฟงอาเกดดาจนใกลคำา กอนออกจากบานไป อาเกดกบอกพอวา “เอาละ แกเอาลกแกไว แตแกกบขาไมตองเผาผกน” ซงหมายความวาอาเกดตดความเปนพเปนนองกบพอตงแตวนนนเปนตนมา ไมนานหลงจากนน พอกเอาปรอกนมมหนงบนบานทำาเปนหองสวนตวใหพเหวาซงมอายยางเขา 15 ป พเหวานำาความสขมาใหแมเปนทสด แมไดลกสาวทอยากไดมานาน พเหวาเรมชวยแมทำางานทกอยางทงในบานและนอกบาน พเหวาตวเลกกวาอายแตกแขงแรงเกนขนาดของตว ทำางานไดทกอยางเพราะไดทำางานหนกมากอนแลวทบานอาเกดหลงจากเรยนจบชน ป.4 เมออาย 11 ป นอกจากนนพเหวายงมทนาของตวเองอก 9 ไรซงเปนสมบตเกาของแมพเหวา ทนานมความสำาคญยงเพราะลกชายของแมทงสคนทอยในบานกำาลงโตวนโตคนและกนจทกคน โดยเฉพาะคนทสาม ทกครงเมอมใครมาเยยม แมจะนำาเอาเรองลกสาวคนขยนออกมาคยโออวดอยางภาคภมใจ ในขณะทพเหวากทำางานบานอยหางๆ ไปเรอยๆ นอกจากพแสวงแลว นองชายทกคนเขากบพเหวาไดทนท ผมมความรสกวาบรรยากาศในบานเราดขนมากหลงจากทพเหวามาอยดวย นอกจากนนพเหวาไดแบงเบาภาระจากเราไปมาก เชน การไปหาบนำาจากบอทอยไกล การเกบกวาดบาน ฯลฯ พแสวงไมคอย

แมคาขนมจน

63

พอใจนกกคงเพราะวาเขาหมดจากความเปนลกคนโตทสดในบาน ขาดความเปนจาฝง อกอยางหนง คอ พเหวาไดแบงเวลาทแมเคยมใหลกชายไปเปนอนมาก โดยเฉพาะตอนทพเหวาเขามาอยใหมๆ

ครอบครวของเราซงมลกหาคนนนนบวาไมใหญนก เพอนบานของเราสวนใหญมลกกนสามถงสบเอดคน พนองของพอและแมกมลกกนหนงถงเจดคน เราเลยงชพดวยการทำานาสองแปลงเปนจำานวนประมาณ 32 ไร พอแกเกบคาเชาปละรอยถงจากนาประมาณ 23 ไรของแก คาเชานกเหมอนบำานาญทพอแกเกบจากลกททำานาของแก หลงจากพอแกตายแลว ปาหนกเกบคาเชาจากสวนทพอแกยกใหเปนมรดก ผลผลตจากทนากขนอยกบฝนฟาอากาศเพราะนาเราไมมชลประทาน ทำานาไดปละครง ถาฝนดและตกตามฤดกาลกไดขาวมาก ถาฝนแลงกไดนอย ธรรมดาไดขาวปหนงประมาณเการอยถงพนสองรอยถงหรอเกาถงสบสองเกวยน หลงจากแบงไวเปนคาเชา เปนเมลดพนธ เปนอาหารเปดไก และเปนเสบยงของครอบครวแลว กเหลอขายปละประมาณหกถงเกาเกวยน เนองจากราคาขาวแตละปไมเหมอนกน รายไดเปนเงนจากการทำานาของเรามประมาณปละ 3,500 ถง 7,500 บาทซงไมพอกบความจำาเปน เราตองดนรนหารายไดอยางอนมาชวย และบางทกตองกยมจากชาวบาน รายไดเสรมของเรามาจากหลายดาน เราเลยงไกไวประมาณ 20 ตว แมไกบาง พอไกบาง ไกกระทงบาง แมไกพนเมองไขไมดก อยางมากกไดไขแมละหนงโหล เราไมขายไข นานๆ จะเอามากนสกฟองสองฟอง ทเหลอกใหแมไกฟกเอาลก สวนไกกระทงนนเลยงไวเพอขายในยามฉกเฉน หรอเมอมแขกคนสำาคญมาบาน สวนมากเราปลอยไกหากนตามมตามเกดตามประสาของมน กนขาวทหลนตามทงนา ดอกหญา ตวแมลงในหนาแลง ในฤดฝนเรากใหขาวเปลอกมนพอกนกนตาย ทเราไมเลยงไกมากกวานนเพราะมนจะหากนเอง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

64

ไมพอกน อกอยางหนงถาเลยงมากจะเกดโรคระบาดทเรยกกนวา “หากน” หมดเลาไดงายๆ ชาวบานประสบปญหานอยเสมอเพราะในยคนนการปองกนยงไมม รฐบาลกไมไดชวยเหลออะไร แมไมคอยไดสนใจกบไกนก ปลอยใหเปนภาระของลกชาย แมชอบเลยงเปดมากกวา แมจะมเปดประมาณสบตวและตอมากเลยงหมครงละตวสองตวอก ในฤดฝน เปดกหากนเองในนา กนกบ กนเขยด และกนปไปตามยถากรรม การกนปของมนเปนประโยชนแกเราดวยเพราะปชอบกดตนขาว ในฤดแลงเรากใหขาวเปลอกมนกน เรากนไขเปดเปนบางสวน ทเหลอกขาย แตเปดกไมไขตลอดป เมอใดมอาหารกนไมเตมทกหยดไข สวนหมนนเลยงยากกวาไกและเปด ตองมเลาแขงแรง ราคาลกหมกประมาณ 50-100 บาท ผมตองชวยแมหนหยวกกลวยและผกทเกบมาจากทงนา แลวผสมกบรำาขาวใหมนกน บางทกตองตมปลายขาวให เวลาอากาศรอนมากๆ กตองราดนำาให เมอเลยงไดสกเดอนสองเดอน แมกสงคนไปบอกเจกตนซงอยอกหมบานหนงใหมาตอนหม ผมสนใจอยากดวาเจกตนจะทำาอยางไรทงๆ ทนกขยาดอยในใจ เมอดแลวกไมเหนยากอะไร พอกคงทำาไดเพราะพอเคยตอนหมาทบานเรา เจกตนจบลกหมมดไวแลวเอาใบมดสามเหลยมเลกๆ ผาทลกหมากของหมในขณะทมนรองเสยงหลง ดงเอาขางในของลกหมากออก เอายาสดำาทาและเยบทรอยผา แลวกปลอยหมไป ใชเวลาสกหานาทเทานน เจกตนคดคาแรงสบบาท หมแตละตวใชเวลาเลยงเกอบป เมอมนมนำาหนกประมาณ 100 กโลกรม แมกขาย เวลาแมขายหมเปนเวลาเดยวทผมชอบการเลยงหมของแม คนจนในตลาดบานนาจะขจกรยานมาพรอมกบเขงหวายลกใหญ เมอคนจนตกลงราคาซงกประมาณ 600 บาทกบแมแลว พวกเราชวยคนจนจบหมใสเขง การจบตองระวงมากแตบางครงกไมวายทจะถกขหมกระเดนใส เมอจบไดแลวกเอาใสเขงโดยเอาทางหวใส

แมคาขนมจน

65

กอนขณะทเจาหมสงเสยงลน บางทเรากรองเลยนเสยง “อดๆ” ของมน แลวเตะกนมนหนงทกอนทจะใหคนจนปดเขงและผกดวยเชอก หลงจากนนเรากชวยกนยกหมใสทายจกรยาน เมอคนจนเฉงเงนกบแมแลว เรากชวยประคองใหเขาขนจกรยานแลวไสไปจนตงตวไดและขจกรยานไป เราพยายามขอเงนจากแมทงๆ ทไมเคยไดสกท แตวนตอมาแมกมกไปตลาดและซอของมาทำากบขาวอรอยๆ ใหพวกเรากนกน แมยงมวธหารายไดอยางอนอก ทงทเปนและไมเปนตวเงน การหารายไดเชนนขนอยกบเวลาและโอกาส บางครงกทำาได บางครงกทำาไมได แมกเหมอนชาวนาทวไป ไมคอยมเวลาวาง หางานทำาอยตลอด ซงตรงขามกบความเขาใจของคนอาชพอนทวา เมอหมดฤดทำานาเพยงไมกเดอนแลวชาวนากไมตองทำาอะไรอก แมชอบเกบผกและเหดตามทง แมปลกออย มนสำาโรงซงคลายมนสำาปะหลงแตหวเลกกวา และเผอกไวกนเอง บางทเผอกมราคาด แมกขายไปบาง ผมชอบกนออยมาก บางทเมอแมตดออย ผมจะขอแบงทอนยาวสกศอกกวาแลวนงเคยวกนอยางอรอยจนลนแตก แมรวาผมชอบกนออย ฉะนนเมอแมขดดนทำารองออยตอนหนาแลง แมจะเรยกใหไปชวยเสมอ ผมตองคอยหาทางเลยงแตกไมสำาเรจสกครง ตอนทผมไมชอบมากทสดคอตอนใชจอบขดดนทรองเกาทเคยใชปลกมาครงหนงแลว ดนมนแขงจนมอสะทานทเดยวละ ผมชอบปลกผกกบพเหวามากกวาเพราะทปลกผกดนจะออนกวา แตทงแมและพเหวากปลกไมไดมากในฤดแลงเพราะเราไมมบอนำา พอถงฤดฝน เรากทำานา ไมมเวลาทำาอยางอน ผกกเกบเอาจากทเกดตามธรรมชาต กอนทหนองนำาตามทงนาจะแหง แมชอบไปหาจบปลาและยกยอกง ผมชอบไปกบแมเสมอเพราะชอบจบปลาและมโอกาสไดเลนนำาถงแมมนจะขนเปนตมกไมเปนไร กอนไปยกยอกงตอนเชา แมมกใชใหผมไปเอารำาขาวทเกบไวเลยงหมมาหนงกะลา แลวแมกเอามนใส

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

66

กระทะควกบไฟออนๆ “แมทำาอะไร” ผมถาม “ทำาเหยอกง” แมตอบ “ตองควมนดวยหรอ” “ใช การควทำาใหรำาหอม กงจะมากนเรวขน” เสรจแลวแมกไปยกยอกง ผมชวยแบกยอคนเลก สวนแมแบกคนใหญ พรอมดวยกะลารำา ถงนำาเปลา และถวยขนาดกลางหนงใบ เมอถงท แมกบอกใหผมไปหาดนเหนยวมาปนหนง แมกางยอวางลงในนำา ปนดนเหนยวขนาดเทาลกไขไกสองกอน เอาลงคลกกบรำา แลวโยนลงทกลางยอคนละกอน ผมกหาของเลนไปพลางๆ ทกๆ ประมาณสบนาท แมจะยกยอขน ทกนยอจะมกอนดนและกงฝอยเตนกระแดวๆ อยไมมากกนอย แมใชถวยตกมนใสถงนำาเปลา แลววางยอลงนำาและคลกปนดนในรำาโยนลงไปอก ทำาอยางนอยจนสายเมอหวขาว แมกเลก กลบบานกนขาว สวนมากแมจะเอากงทไดมาทำากะป ผมไมคอยสนใจการทำานกแตกพอจำาไดเพราะการทำากะปนนไมยากเลย ขอเขยนไวตรงนเผอวนหนงคณมาอยเมองไทยและคดทำากะปเองจะไดมชอวาเปนแหมมคนแรกททำากะป ถาไมคดทำากอานตอนตอไปกแลวกน วธทำาแมเรมดวยการลางกงแลวเอาใสตะแกรงออกผงแดดอยครงวนเพอใหนำาในกงระเหย ตอนเยนแมนำากงมาโขลกกบเกลอพอแตกทวกน เอาลงใสชามแลวเอาออกตากแดดในวนรงขน สกสองสามวนกนำาเอามาโขลกอก แมทำาอยางนซำาอกครงหนง กงกจะละเอยดพรอมทจะเกบเอาไวในกระปกรวมกบทแมทำาไวหลายๆ ครง ปดฝากระปกผนกแลวเกบไวในครว แมตงหกทอผาเหมอนทแมแกทำา นอกจากนนแมยงทอเสอกระจดทเราใชปนอนอกดวย การทอผาตองการความอดทนมากทเดยว แมและพเหวาจะชวยกนสางดายเสนเลกๆ สตางๆ ทแมซอมา

แมคาขนมจน

67

จากตลาด แลวเอาขนหกตามลายทตองการ แมกบพผลดกนทอ บางครงแมตองหยดเปนเวลานานเมอดายเสนหนงขาดและแมตองตอใหดจงทอตอได แมเลกทอผาเมอแมอายมากขนและบนวาตาไมดแลว การทอเสอนนงายกวาการทอผาเพราะใชปานปอกระเจาทำาเปนเสนยนและตนกกซกแหงเปนเนอเสอ กอนเรมทอเสอผมมกชวยแมและพเหวาจกกก เราไปตดกกทปลกไวในคนำามาแลวผาแตละตนออกเปนสเสยว เอามดขดดานในออกแลวเอาทเหลอออกตากแดด เมอแหงดแลวกใชทอเสอ สวนมากผมจะเปนคนสอดเสนกกโดยใชไมซกเลกๆ นำาและพเหวาเปนคนยกฟมขนกระทบเพอใหกกแนน

แมทำาขนมจนและของกนอยางอนขายตามงานวดและตามหมบานอนๆ ดวย บางครงแมจะตองไปคางคนในหมบานอน ผมเคยไปคางคนกบแมหนหนงแลวเขดไมไปอกเลย ครงนนแมทำาขาวตมมดและขาวหมาก และนำาผลไม เชน มะปรางและมะมวง ไปขายทบานบางปลากดทอยทางตะวนตกเฉยงใตไกลจากบานเราสบกวากโลเมตร แมแบงของใสกระบงสองค ของแมหนง ของผมหนง หาบขายไปตามหมบาน คอ บานหวคลอง บอนราง และมหาวงศ กอนถงบางปลากด ทบางปลากดแมขายของไปเรอยๆ จนถงบานทเราจะไปคางซงเปนบานเพอนเกาของพอแก แมกยกของทเหลอใหเจาของบานทงหมด แมคยเรองเกาแกกบเจาของบานและลกๆ เขาอยางคนทคนเคยกนมานาน ผมไดรเรองพอแกกบหมาเพมขนทนเมอลกคนหนงของเจาของบานพดวา “มนไมนาเปนไปไดเลย ถาฉนไมเหนกบตา ฉนคงไมเชอ เรองหมาทแสนดของเราโดดลงนำาวายขามแมนำาทหนาบานตามลงเตอยไป” เขาพดพรอมกบชใหดตรงทหมาของเขาโดดลงนำา ทผมไมไปคางกบแมอกไมวาทไหนไมใชเพราะเรองหมาน แตเปนเรองภารกจทจำาเปนในตอนเชา กลาวคอ หมบานนอยกลางทงโลงไมมตนไมเลย เพราะในฤดฝนนำาจะทวมเกอบถงพนเรอนอยเปน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

68

เวลาหลายเดอน ชาวบานเจาะรทพนเรอนเปนทระบายของเสยใหเปนอาหารของปลาไป (ถาคณเดาไมออกวาทำาไมหมบานนชอบางปลากด ผมจะบอกใหเพราะคงไมกระทบกระเทอนการเลอกอาหารของคณเนองจากคณเปนมงสวรต คอ หมบานมปลากดชกชมมากในฤดนำาเพราะมนมอาหารโปรดของมนหลนลงมาจากบนบานเปนอาหารเชาอยางสมำาเสมอไงละ) ในฤดแลงซงเปนเวลาทเราไปขายของ ชาวบานออกไปทำาธระจำาเปนตอนเชากนทกลางทง ไปกนแตเชามดบาง บางคนกพายเรอไปถายตามจดทอยไกลหมบาน แตบางคนกออกไปนงทกลางแจงไมหางจากหมบานมองเหนไดจากทกทศ ผมไมรทางแถมยงกลวผอก ฉะนนการจะออกไปกลางคนนนไมสำาเรจแน ซำายงพายเรอไมเปน เนองจากเปนคนกนจ การทจะอดรอไปทำาทอนเมอธรรมชาตเรยกรองกไมได เมอจำาเปนกตองออกไปนงใหชาวบานเหนสวนทไมควรใหเหนซงแทนทจะขาวเหมอนของคนอน กลบดำาเปนสเดยวกบสวนทถกแดดเปนประจำาเสยอก ระหวางทนงทำาธระอยเลยเงยหนาดใครไมได ตองกมหนาดดนจนเสรจธระ ของขายทมชอทสดของแมคอขนมจน แมมกทำาเดอนละประมาณสองครงในฤดแลง เอาไปขายในตลาดบานนาบาง ตามงานวดบาง แมทำาขนมจนดวยวธดงเดมคอใชแปงเนา หรอบางแหงเรยกวาแปงหมก ทแมไมทำาขนมจนขายบอยกวานเพราะขนมจนแปงเนานนมคนนยมกนนอยลง เนองจากบางททำาใหทองเฟอ สวนมากแมจะมลกคาประจำาซงคงไมกนขนมจนบอยนก อกอยางหนงการทำาขนมจนแบบดงเดมใชเวลามากเสยจรงๆ เพอใหคณรวามากอยางไร ผมจะเลารายละเอยดใหร คณอยาเพงหลบไปกอนอานจบเสยกแลวกน แมเรมตนดวยการเอาขาวสารจำานวนทตองการมาแชนำาไวหนงคน แลวเอาออกใสตะกราทบและรดนำาใหชมอกสองคน ตอนนนขาวสารจะมกลนเปรยวบด แมกเอามายดวยมอพรอมกบใสนำาลงไปทละนอยๆ จนขาวกลายเปนนำาขนปนแปง บางทแมทำาเมดขาวใหแตก

แมคาขนมจน

69

หมดไมได แมจะรสกโมโหทแมตองใชโมปนโมใหไดแปงดงใจ การตองทำาเชนนนกเหมอนการจำานนตอแมคาคแขงซงไดหนมาใชแปงสดททำาดวยการโมแทนการทำาอยางวธของแม เมอแปงละเอยดเปนทพอใจแลว แมกเอาใสอางลกเของทงไวจนแปงลงนอนทกนอาง แมรนนำาใสๆ ออก เอาแปงทกนอางใสถงผาดบ มวนทปากมนแลวเอาของหนกเชนโมทบไวเพอใหนำาไหลออกใหหมด วนรงขนแมจะเอาแปงออกจากถงแลวปนเปนลกกลมๆ ขนาดลกฟตบอลเบอร 4 สองลก แมเอาทละลกใสสาแหรกหวายเลกๆ ลงจมในหมอนำารอนทกำาลงเดอดพลาน จนแปงขางนอกสกลกไปประมาณ 1 ซม. แมกยกขน เมอถงตอนนผมคอยหาโอกาสหลบหนไปนอกบานถาทำาได แตแมกมกรทนเพราะแม ‘เคยอาบนำารอนมากอน’ ผมตองอยชวยพเหวาโขลกลกแปงทละลกในครกตำาขาวลกใหญจนมนกลายเปนแปงออนและเหนยวตดกนเปนอยางด แมเอาแปงนนมานวดชาๆ พรอมกบใสนำาอนลงไปทละนอย ขณะทแปงเหลวขนเรอยๆ แมจะคลำาดอยางถถวนวาไมมเมดขาวทยงแขงเหลออย เมอแปงเหลวพอดแลว แมกพรอมทจะทำามนเปนเสนขนมจน การทำาเปนเสนนนไมยาก แมเอาแปงเหลวใสลงในภาชนะทเรยกวาแวนซงทำาดวยผาดบคลายรปกรวยและมแผนทองเหลองรปวงกลมทมรเลกๆ เปนกน พเหวารบแปงนนไปบบลงในหมอนำาทกำาลงเดอด ใหแปงไหลลงตามรทกนของแวน อกครเดยวแปงทกลายเปนเสนดบจมอยในนำาจะลอยขนมา พเหวาตกมนออกใสถงนำาเยน หลงจากนนหยบเอาเสนขนมจนทเยนแลวขนทละนอยมามวนทำาเปนจบขนมจนวางไวในกระดงทมใบตองฉกรองอยแลว ทำาอยางนไปเรอยๆ จนหมดแปงแลวทงเสนขนมจนททำาไวในกระดงจนถงวนรงขน วธกนขนมจนของเรากเหมอนกบทคณกนสปาเกตตของคณนนแหละ ทงนเพราะเขาใจกนวาขนมจนและสปาเกตตมทกำาเนดแหงเดยวกนคอทเมองจน คนไทยนนเอามาตงแตครงอพยพลงมาจาก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

70

เทอกเขาอลไตมาอยแหลมทองเมอเกอบพนปแลว สวนสปาเกตตของคณนนมาโคโปโลชาวอตาเลยนเอาไปเมอครงมาเยอนเมองจน สวนมากคณราดเสนสปาเกตตดวยนำาซอสททำาดวยมะเขอเทศแลวโรยดวยเนยแขงปน ขนมจนของแมผมนนราดดวยนำายาหรอนำาพรกและโรยดวยเหมอด เชน ถวฝกยาว หวปลซอย และผกกระเฉด แมทำานำายาวนททำาขนมจน การทำานำายานนกดซบซอนไมนอยไปกวาการทำาขนมจน แตทดอยางหนงคอ แมกบพเหวาทำากนสองคน ผมไมตองสละเวลาเลนทสำาคญยงไปชวย แมเรมทำาในตอนเชาของวนทำาขนมจนดวยการเตรยมเครองปรงเบองตนของนำายาไว คอ เอาปลาชอนตวเของๆ สองตวมาทำาใหสะอาดดแลวตมกบตะไคร ขา ขมน และปลารา เมอเรมทำานำายาในตอนเยนแมกแบงงานกบพเหวาทำาพรอมๆ กน พเหวาเตรยมพรก หอมแดง กระเทยม ตะไคร ขา กระชาย ขณะททำาไปบางทจะไดยนพเหวาถามแมวา “เทานพอหรอยงแม” แมกตอบวา “พอแลว” หรอไมกบอกวา “อกหนอยนงกได” ในบานชาวนาอยางเรา ทกอยางวดดวยการประมาณจากประสบการณ ไมใชตาชงหรอถวยตวงวดอยางคณ หลงจากแมบอกพอแลว พเหวากเอาทกอยางลงโขลกในครกจนละเอยดเปนพรกแกง หลงจากนนพเหวากขดมะพราวหนงลกดวยกระตาย แลวคนเอานำากะท สวนแมกเอาปลาทตมไวออกจากหมอ แกะกางออกอยางพถพถนจนหมด แลวบเนอปลาใหละเอยดและใสชามตงไว แมเอากระทะตงไฟแลวเอานำากะทประมาณสองถวยใสลงไป เมอมนเดอดแลวแมเอาพรกทพเหวาตำาไวลงผด และเอาทพพททำาดวยกะลามะพราวคนใหกอนพรกแตก อกไมนานกะทกบพรกแกงกเดอด เมอถงตอนนแมหารไมวากลนอนหอมหวนของพรกแกงนนทำาใหผมนำาลายสอ อยากลองชมเปนทสด แมคนพรกแกงไปจนกะทแตกมนแมกยกกระทะลงจากเตา แมเอานำากะททเหลอและนำาตมปลาใส

แมคาขนมจน

71

รวมกนในหมอลกโตแลวยกขนตงไฟ เมอมนเดอดดแลวเอาปลาและเครองแกงใส ตมใหเดอดแลวปรงดวยนำาปลาเปนเสรจ แมปดฝาหมอนำายาแลวตงไวในครวจนวนรงขน กอนถงเวลาอาบนำาเขานอน แมจะเตรยมเครองไวทำานำาพรกในวนรงขน คอ ควถวลสงและถวเขยวไวพอประมาณ แลวเอาถวเขยวแชนำาไว แมเรมทำานำาพรกแตเชา ตอนนผมจะหาโอกาสปวนเปยนอยใกลๆ เพราะบางทแมกเรยกใหไปชมนำายาหรอนำาพรกกบเศษขนมจนทเอาไปขายไมได “แม” ผมถาม “ทำาไมแมไมทำานำาพรกแตเมอวานพรอมกบทำานำายา” “นำาพรกไมเหมอนนำายา” แมตอบ “มนไมอรอยถาเราตองอนมน ถาไมอน มนกจะบดเพราะนำาพรกบดเรวกวานำายา สวนนำายานนยงอนยงดเพราะทำาใหนำางวดลงและเหลอเนอปลามากขน” พ เหวาเอาเปลอกถวทงสองออกแลวตำาถวทละอยางใหปน หลงจากนนกขดมะพราวครงลกคนเอานำากะท สวนแมนนเผาพรก หอมแดง และกระเทยม เสรจแลวใหพเหวาโขลกเขาดวยกนจนละเอยด แมเอานำากะทใสหมอขนาดกลางแลวตมใหเดอด เอาถวและพรกทโขลกไวใสลงไป เมอมนเดอดอกครงกใสนำาปลาลงปรงพอเคม ใสนำาตาลพอออกรสหวานนดๆ และใสมะนาวเปนซกใหญๆ ใหลอยอยขางบน ยกลงจากเตา แลวถายใสหมอขาว ในขณะนนพเหวาจะซอยหอมแดง เสรจแลวแมเอาลงกระทะทใสนำามนไวเลกนอย ทอดใหเหลอง ตกใสลอยหนานำาพรกเปนอนวาเสรจ แมอนและชมนำายาอกครงแลวถายออกใสหมอขาวอกใบหนง ในขณะเดยวกนพเหวาเอาใบมะยมลงปในกระจาดแลวเอาขนมจนลงเรยงเปนวงกลมบนใบมะยม หลงจากนนแมกจดทกอยางลงกระจาดหาบคทมขนมจนอยขางหนงแลว ขางในกระจาดบาง บนฝากระ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

72

จาดบางใหกงกน กระจาดทงสองจะเตมเพยบทเดยวเพราะนอกจากขนมจน นำายา และนำาพรกแลว แมยงมจาน ชาม ชอน นำาปลา และเหมอด คอ ถวฝกยาว หวปล และผกกระเฉด หลงจากอาบนำาแตงตวแลว แมกเอาหาบขนมจนและเครองใสบา มอหนงหวถงนำาเปลา ออกไปตลาดซงอยหางออกไปราวหากโลเมตร ผมดแมหาบหนกแปลออกไปกอดนกไมไดวา ถงแมแมจะตวไมโตนก คอ สงประมาณ 160 ซม. และหนกประมาณ 55 กก. แมกแขงแรงทงรางกายและทสำาคญทสดคอจตใจ ถาขายด พอบายแมกกลบมาบานดวยทาทางแจมใส แมจะเอาเงนออกมานบแลวนบอก ถงแมแมจะอานหนงสอไมออก แตแมกนบเงนไดคลอง ถาแมนบไดเกน 40 บาท แมจะดใจมาก ผมมกคดเสมอวา “แหม! ทำาตงสองสามวน ซำาผมยงตองหยดเลนมาชวย ทำาไมไดนอยจรง” แตสำาหรบแมนน เงน 40 บาทนบวามากโขทเดยวเพราะเมอแมเปนเดก กวยเตยวราคาเพยงชามละ 3 สตางคเทานน บางครงแมจะกลบจนเกอบคำา หนาตาครำาเครยดเพราะแมขายขนมจนไมหมด ในขณะทผมกนของเหลออยางเอรดอรอย แมจะเงยบขรม ไมพดไมจา คงคดวาเพราะอะไรจงขายไมหมด และหาทางแกปญหาในครงตอไป

ในฤดแลง แมจะเปนผนำาในการหาเสบยงไวสำาหรบฤดทำานา แมรวาทงครอบครวตองกนขาวกถงกแยกเอาจำานวนนนเกบไว เมอถงเวลาแมและพเหวาจะเปนผนำาในการเอาขาวออกสและซอม แมจะปรกษาพอวาควรโคนตนไมตนไหนและรานกงตนไหนบางเพอทำาฟน ในนาเรามตนไมเลกใหญขนอยตามจอมปลวกทวทนา เราไมตดออกใหเตยนนาถงแมวาพมไมจะกนทนาและบดบงแสงแดดทำาใหไดขาวไมเตมทเพราะตนไมคอเชอเพลงหงตมของเรา ทกฤดแลงเราจะโคนและรานกงบางตนแลวผาทำาฟน ลกทกคนชวยแมตดและผาฟนแลว

แมคาขนมจน

73

เอาตากแดดไวจนแหงกเกบเขากองในเพงหลงคามงแฝกทพอทำาไวทขางยงขาว บางทถามตนไมใหญโคนลงดวยลมแรง พวกเราจะชวยกนเลอยมนออกเปนทอนยาวๆ แลวเอาใสหลมเพอใหพอเผาถาน นอกจากนนแมยงเรมหาซอของอยางอน เชน เกลอหนงไหใหญ นำาตาลหนงปบ มะพราว 50 ลก พรกแกงและพรกขหนแหง หอม กระเทยม อยางละหลายกโลกรม รวมทงนำาปลาถาแมเหนวาของเราททำาเองจากปลาซวเมอปลายฤดฝนอาจไมพอ ถาไมมเงนแมกลดบางอยางทมความจำาเปนนอยลง เชน มะพราวและนำาตาล พวกลกชายมหนาทปนขนตนมะขามเพอเขยากงใหฝกแหงหลน พเหวามหนาทเกบและชวยแมแกะเปลอกและเมดออกทำาเปนมะขามเปยก บางทผมกชวยบาง ถามะขามทตนของเรามไมพอ เรากขอแบงจากเพอนบานทมเหลอ สมยนนยงไมมชาวนาคนใดคดเกบเอามะขามไปขาย ทผมชวยเพราะชอบเกบเอาเมดมะขามไปคว ถงแมจะแขงมาก เมดมะขามควนนถาอมไวในปากนานๆ หรอแชนำาไวสกสองชวโมงจะนมเคยวได ผมชอบกนเพราะมนทงหอมทงมน อรอยมาก

ถงงานจะมาก แมกไมไดทำางานเสยจนไมมเวลาหาความสนกสนานอนเปนความจำาเปนของชวต แมชอบไปดลเก หนงตะลง และการแสดงอนๆ ตามงานวดและงานทชาวบานจดขน เชน งานบวชนาค โกนจก ฯลฯ ถาการแสดงอยไมไกลนกคออยภายในระยะไมเกน 5-6 กโลเมตร แมมกไปดไมขาด เวลาไปกไปกบเพอนบานหลายคนหลงจากกนขาวเยนแลว ธรรมดาเดกๆ กไปดวยทำาใหสนกสนานมากขน ผมไปกบแมเกอบทกครงตงแตโตพอทจะเดนไปไหว มาหยดเอากเมอคดวาตวเองเปนหนมแลว ตองไปกบเพอนวยรนขนาดเดยวกน ตอนไปนนสนกมาก เนองจากทองยงอมจากขาวเยน แตตอนกลบหลงจากลเกเลกแลวตอนเทยงคน ผมไมชอบเลยเพราะทงงวงนอนและทงหวเนองจากเราไมมเงนชอของกนเหมอนคนอนๆ ตอนนผมมก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

74

บอกตวเองเสมอวา ‘คราวหนากไมไปอกแลว’ แตเมอแมไปอกกอดไปดวยอกไมได การทแมไปดการแสดงเชนนนอยเสมอมผลพลอยไดคอแมมเรองเลาใหลกๆ ฟงเมอลกยงเลก สำาหรบคนทอานหนงสอไมออกอยางแม การเลานทานใหลกฟงกเหมอนการทคนอานหนงสอออกอานหนงสอใหลกฟง เมอคดกนในแงนแลว แมไดทำาเหมอนคนทมการศกษาสงๆ ไปโดยปรยาย ถาวนไหนวางและมอารมณดเปนพเศษ แมจะครวญเพลงเบาๆ เปนเพลงทผมไมเคยไดยนมากอนและมทำานองแปลกๆ ผมลมไปหมดแลว ยกเวนบทขนตนของเพลงเดยวทวา “โอเจานกโพระดก มารองปก ปก ปก ปก อยไหนเอย .........” หลงจากนนเมอผมและลกคนอนเขาไปนงฟง แมกเลาเรองอะไรตอมอะไรตออก ผมวาผมไดฟงเรองพวกนมากทสดในบรรดาพๆ นองๆ เพราะผมชอบมากกวาคนอน ผมยงจำาเรองสมยทแมเปนเดกไดอกมาก แตขอยกมาเลาตอตรงนอกเพยงสองสามเรองกอน “เมอแมยงเปนเดก” แมเรม “ปายงอยไมไกลนก บางครงบางคราวชาวบานยงเหนโขลงชางออกมาหากน มอยสองโขลงทตางกบเพอน คอ สมาชกในโขลงหนงหฉกทกตวจนชาวบานตงชอมนวาโขลงอฉก สวนอกโขลงหนงหางกดทกตวและชาวบานเรยกมนวาโขลงอดวน” ผมมาเรยนรเอาทหลงวาจงหวดนครนายกเปนแหลงทจบชางสงกองทพไทยแหลงใหญทสดแหลงหนง “ในปาละเมาะใกลๆ ทนามผลไมปาเยอะแยะ” แมเลาตอ “เมอแมกบเพอนๆ เอาควายไปเลยง เรากหากนแตลกทหวานๆ” “แมรยงไงวามนกนได และหวาน” ผมกระเซา “คนโตๆ บอกวาอะไรกนไดกนไมได สวนอะไรหวานนน เราตองคอยสงเกตดนก ตนไหนมนกมาก ตนนนหวาน” “ครงหนงทแมเลยงควายอยตามชายปา แมนกวาจะเอาชวตไมรอดเสยแลว” แมเปลยนเรอง

แมคาขนมจน

75

“ทำาไมละแม” ผมสอด “แมขควายเขาไปใกลงจงอางโดยไมรตว มนชคอแผแมเบยขนมาจากกอหญา ดวาควายตวทขเชองมาก มนไมตนงจนออกวง และงกคงเปนงตวเดยวออกหากนในตอนเยน ถาหากเปนงคทกำาลงฟกไข แมคงเอาตวไมรอด แมคอยๆ ดงใหควายเบนหนาออกและเดนหางออกไปในขณะทแมคอยจองดงอย อกไมนานมนกลดแมเบย และเลอยเขาปาไป” แมเลาวาทนาของพอแกทนาเยยมทำาอยนนเปนทางปลา ทกปในตอนปลาลงเมอใกลหมดฤดฝน พอแกดกปลาไดเปนจำานวนมากเพราะในละแวกนนยงไมมคนอยมาก ไมมคแขง บางทเมอวดสระกลางนาในฤดแลง ไดปลามากจนตองเอาใสเกวยนขนมาบาน ทำาใหมปลากนตลอดป บางปกนไมหมดดวยซำาไป “เมอกอนน กอนฝนลงเกอบทกป” แมเลาเมอคราวเราไปซอขนนทบานปาขะและผมขอไปดวย “พอแกจะพาเพอนบานและแมไปหาบขนนทดงละคร” “ดงละครอยไหนแม” “มนกบอกยาก แตทแมรคอมนอยทางตะวนออก เราออกเดนแตเชามด ตอนไปถงกนองเพลแลว เราไปเลอกซอขนนตามสวนตางๆ เมอไดพอแลวเรากกลบ กวาจะถงบานกพลบคำาพอด” “ทำาไมตองไปเอาขนนถงดงละครดวย” “เพราะมใหเลอกมาก รวมทงเนอดและหวานกวาขนนทบานปาขะ” แมเลาตอไปวา ดงละครเปนเมองเกาทรกรางมานานหลงสงครามซงมคนลมตายเปนจำานวนมาก กอนทจะแพสงครามแตกหนไป ชาวเมองไดฝงสมบตไวเปนจำานวนมาก ฉะนนในทองทมแตผเฝาทรพย บางคนทเงยบสงดชาวบานจะไดยนเสยงมโหรแววมาตามสายลม บานทอยทางเหนอกบอกวาเสยงมาจากทางใต สวนบานทาง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

76

ใตกบอกวาเสยงมาจากทางเหนอ แตไมมใครรวาเสยงมาจากทางไหนแน “ชาวบานพดวามคนขดไดทรพยเมอเจาของเขาให” แมวา “คนตายทำาอยางนนไดอยางไร” ผมแยง “ได โดยการมาเขาฝน” “คนอนไปขดไมไดหรอ” “ไมได ขมทรพยทกแหงมเจาของเฝา ถาเขาไมใหกเอาไมได คอ เมอมคนขดไปใกล เจาของจะเลอนของไปทอน” อกหลายปตอมาผมจงรวา ดงละครนนเปนเขตใหญมากอยทางตะวนออกไปประมาณ 15 กโลเมตร มเรองราวทเลาเกยวกบดงละครมากมาย แตเมอปราศจากเอกสารทจารกไวกไมมใครรความเปนมาทแนนอนของเขตนน แมคงมเรองเลาเพมอกถาแมมเวลาอยทนนนานๆ การไปซอขนนเพยงสองสามชวโมงแตละครงทำาใหแมไมมเวลาฟงเรองตางๆ เพมขน ตอมาผมไดมโอกาสไปทนนและจะเลาเรองการไปใหคณฟงทหลง อดใจไวกอนนะ ตอนนขอเลาเรองทแมเลาใหจใจอกสกนดกอน เมอแมเหนพระรกขมลมาปกกลดใกลหมบานหลงจากการเกบเกยวขาวแลว แมกบอกวาพระทานกำาลงเดนทางไปนมสการพระพทธบาทในเทศกาลกลางเดอนสามทวดพระพทธบาท จงหวดสระบร ถงแมวาตอนนนมถนนดขนและพระอาจไปทางรถยนตได พระกยงนยมเดนธดงคไปเพอจะไดโปรดสตวในระหวางทางเปนการแผบญแผกศลไปดวย แมเลาวาสมยกอนพอแกกเดนไปงานนมสการพระพทธบาท ในชวตของทกคนควรไปนมสการพระพทธบาทสกครงหนงเพราะจะไดกศลสง แตแมกไมไดไปเพราะไมมผหญงคนใดเดนทางรอนแรมเชนนน จนเมอมรถยนตมถนนแลว แมจงมโอกาสไดไป อยมาอกนานเมอผมมโอกาสไปทนน จงไดรวางานเทศกาลนมสการพระพทธบาทนนคนแนนมากเพยงไร เปนททำามาหากน

แมคาขนมจน

77

ของมอลวงกระเปาอาชพ และเปนทมาของคำาวา “คนแนนเหมอนงานพระพทธบาท” การไปทนนดลใจใหผมเขยนบทกวเกยวกบการเดนทางไวตามทำานองทสนทรภ กวคนโปรดของผม ไดเขยนไวเมอประมาณสองรอยปแลวดวย ผมคดวาผมยงเกบบทกวนนไว จะลองไปคนด ถาคนพบกจะแนบมาใหคณอาน คณตองเรยนภาษาไทยจนแตกอานกลอนไดตามสญญาทคณใหผมไวนะ แมมเรองสนกเกยวกบญาตของเราหลายเรอง ขอยกมาเลาสองเรองกอน เรองแรกเกยวกบนาชายของแมสองคนซงชอ ฟก และ แฟง แมเลาวาตาฟกมจมกพเศษ สามารถดมกลนหาทซอนของเงนได ในยคทไมมธนาคาร ชาวบานเกบเงนไวทบานและมกซอนไวในทมดชด ตาฟกชอบขโมยเงนจากแมของแก คอ ยายทวดของผม และกหาเจอทกครงไมวายายทวดจะเอาไปซอนไวทไหน ในทสดตองเอาไปใสไหฝงดนไวในสวน แตตาฟกกหาเจอจงเกดเปนทเลองลอของชาวบานวาตาฟกดมกลนเงนได อกหลายปตอมามคนเลาเรองตาฟกทนาสนใจใหผมฟงอก แตขอเกบไวเลาตอใหคณฟงเมอถงตอนนน สวนทางตาแฟงนนกมดไมแพพชายคอมกระดกแขงเกนมนษย ตาแฟงเปนลกสดทองของยายทวดและอายไมมากกวาแมนก ตวใหญ และสงประมาณ 180 ซม. ซงนบวาสงมากสำาหรบคนไทยในสมยนน เดนกาวยาวสมกบความสงของแก “ตาแฟงซกซนมาก” แมวา “ชอบปนตนไมและตกลงมาเปนประจำา จนเปนทรของชาวบานทวไป วนหนงตาแฟงไปขนเอาลกตาลออน การขนไปเอาลกตาลตองขนผานกานตาลทตายแลวและหอยอยทคอตน เนองจากตาแฟงตวใหญมากทำาใหกานตาลแหงทานนำาหนกไมไหว หลดออกจากตน ตาแฟงตกลงมาเสยงโครมใหญ ชาวบานรบวงมาด คดวาไดทำาศพตาแฟงละคราวน เมอมาถงกตองฉงนใจ เพราะเหนตาแฟงลกขน ปดฝนออกจากกางเกงแลวเดนออกไปทำาซกซนอยางอนอยางหนาตาเฉย” “ตนตาลสงไหมแม” ผมถาม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

78

“สงซ กวาจะมลกได ตนตาลตองสงมาก” “ตาแฟงคงตกลงบนกานตาลละมง จงทำาใหมเสยงโครมใหญ และกานตาลคงชวยรบนำาหนกแก ไมงนคงเจบ” “นาจะใช” แมวา “นาจะใช” แตชาวบานลมใหความสำาคญของกานตาล และเรมเลองลอกนเรองตาแฟงกระดกแขง เมอพดถงเรองการซอนเงน แมกเลาตอเรองของญาตคนหนงชอ ย�ยป ซงมบานอยตดกบพอแก มรวกนกลาง และมทางเดนเปดถงกน บานของยายปกเหมอนบานของพอแกคอมกอไผลอมรอบและมไมผลตนใหญๆ ขนอยตามลานบานทวไปทำาใหรมรนและชนมากในฤดฝน ผมเคยไดยนพหวาดพดถงความตระหนของยายปซงเปนแมมายอยางขบขนเสมอ ครงหนงยายปเอาเงนหอผาแลวเอาไปซอนไวบนขอบาน เนองจากยายปเปนคนมเงนจงทงเงนนนไวบนขออยนานโขทเดยว วนหนงเมอยายปมธระใชเงนกปนขนไปหวงจะเอาเงนจากทซอน แตสายไปเสยแลว ปลวกไดกนเงนเสยเกอบหมด พหวาดชอบยกเรองของยายปขนมาอางเสมอเมอพดถงโทษของการประหยดและทำาไมพหวาดเองตองใชเงนทหามาไดอยางรวดเรว พหวาดและยายปดจะเปนไมเบอไมเมากน แมเลาวาครงหนงพหวาดหลอกยายปเสยจนเกอบเปนบา พหวาดรวายายปกลวผมากและรอกวาคนหนงยายปจะอยบานคนเดยว พหวาดกไปขดเอาเผอกหวเของๆ มาจากสวนหวหนง เอามดปอกผวสนำาตาลออก แลวเอาเสยบเขาทปลายกงไผยาวอนหนง ตกกลางคน ในขณะทยายปนงสวดมนตกอนเขานอนอย พหวาดกยองเขาไปตรงใตหนาตาง ชหวเผอกขนตรงกลางหนาตางแลวโยกหวเผอกไปมา จากแสงสลวของตะเกยงเลกๆ ยายปกเหนหวเผอกเปนหวผจงสวดมนตดงขนอกดวยความหวงวาผคงกลวคำาสวดมนต สวดเทาไรผกไมไปสกท เมอหมดปญญา ยายปกตะโกนสดเสยงวา

แมคาขนมจน

79

“ทดเตอย ชวยดวย ! ทดเตอย ชวยดวย !” ทนใดนนผกหายไป พรอมกบมเสยงคนวงไปทางบานของพอแก สวนทางพอแกนนเขาเรอนจะนอนแลว ไดยนเสยงยายปไมถนดนก แตเนองจากรวายายปอยคนเดยวกลงเรอนจะไปถามดวามเรองอะไร เมอเดนไปกเหนพหวาดเดนออกมาจากมมสลวทางดานหนงของลานบานจงถามวา “มงไดยนเสยงโวยวายจากบานอปหรอเปลา กไดยนแววๆ เหมอนเสยงอปมนเรยกใหกชวย” “ไมเหนไดยนอะไรน พอแกคงไดยนเสยงลำาไผถกน คนนดลมแรงผดปกต” พหวาดตอบ “มงแนใจนะ” “แนซ กขาเพงมาจากบานยายปเดยวนเอง” เมอไดยนเชนนน พอแกกหนกลบขนเรอน ไมไดสงสยเลยวาพหวาดยมอยางเบกบานอยคนเดยวในทามกลางแสงสลวของเดอนขางแรมในคนนน ตอนเชาของวนรงขน ยายปมาหาพอแกแตเชา ตงใจจะบอกพอแกเรองถกผหลอก และใหพอแกใชคาถาอนศกดสทธสะกดผนนเสย แตเมอยายปเหนหวเผอกสขาวโพลนและกงไผตกอยทดานหนงของลานบานพอแกกรทนทวา ‘ผ’ ทแทจรงนนเปนใคร ยายปกดาพหวาดเสยขรมไปในขณะททกคนทอยทนนหวเราะกนทองแขง สวนยายปนนทำาทาจะรองไหเอาทเดยว ผมเปนคนกลวผแตกอดฟงแมเลาเรองผไมได แมชอบเลาเรองแมนากพระโขนง ถาแมเลาตอนกลางคนผมจะไมนงหางแมเพราะเสยวสนหลง และเวลาเขานอนกตองคลมโปงมดชดถงแมจะไมหนาว เพราะกลวเหนแมนาก แตเรองผทผมขยาดมากคอเรองยมบาลเพราะแมบอกวาไดเหนยมบาลแลวจรงๆ แมเลาวาเมอผมเลกๆ แม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

80

เคยปวยหนกถงกบหมดสตไป แมมความรสกเหมอนครงหลบครงตนวาไดไปทไหนสกแหงหนง แมวาไดขามแมนำา ลยบง และพบสตวปาทนากลวมากมาย และในทสดกมคนพาไปพบยมบาลผเฝาประตนรก ยมบาลตวใหญ ลำาสน ผมยาวสกปรก นงผาเตยวผนเดยว มเหงอเตมตว ใชสายสรอยทำาดวยเขยวหมปา และถอดาบเลมใหญ แมกลวยมบาลจนตวสน ยมบาลซกไซไลเรยงแมอยนานแตผลสดทายกพดวา “มงยงไมถงคราว กลบไปได” เมอแมตนขนจงรวาไดกดฟนหนาซหนงบนไป แลวแมกอาปากใหดฟนทบนซนน ผมมารตอนหลงจากพแสวงวา ผมยงเลกมากจงไมรเรองแมปวยครงนน ผเขาแมดวยและพอแกเปนคนไลผออกเองดวยการตแมเหมอนคราวทนาทดปนต แมรวาผมกลวยมบาลมากตอนทผมตวเลกๆ ฉะนนทกครงทผมดอ แมจะบอกวา “แมจะไปอยกบยมบาลละ” ผมกจะเลกดอทนท แมรอะไรตอมอะไรมากพอทจะเปนครสอนคนอนไดในบางอยาง เชน การดวาเมอไรกลวยนำาวาจงจะงอมพอจนบดใหเดกกนได (ถาไมสกพอจะทำาใหทองผก) ทำาอยางไรเดกจงจะไมขาโกง เมอแมพดเรองนกบแมลกออน แมจะทำาใหดดวย ผมชอบดการสาธตของแมมาก แมจะนงราบลงกบพนกระดาน แลวเหยยดขาทงสองไปขางหนา ขาทงสองเกอบชดกน แมเอาเดกแดงวางนอนหงายลงบนขา เอาเทาเดกชไปทางตวแมและหวพาดทหลงเทาของแมทยกขนเลกนอย แมเอามอดนขาเดกแดงเขาหากนเบาๆ ชาๆ แลวบอกแมลกออนวาทำาอยางนทกครงเวลาอาบนำาเดก วธดดขาเดกของแมไดผล เพราะลกของแมทงหกคนไมมใครขาโกงสกคน เรองการเกบของทใชแลวมาใชอกนน แมไดทำามากอนทจะมการชกจงใหคนทำากนเพอรกษาสงแวดลอมซงเพงมาเหนความสำาคญกนเมอเรวๆ น เชน เมอโจงกระเบนของแมเกาจนใชไมไดแลว แมไมทงมนเปนขยะ แมจะฉกเอาสวนทยงดอยทำาเปนผนเลกๆ สเหลยมเพอเกบไวทำาผาออมเดกเลก หลงจากทพวกเราไมมความจำาเปนในการใช

แมคาขนมจน

81

ผาออมอกแลว แมกเกบไวใหแมลกออนทมาเยยม ใครใชไดกเอาไปตามทตองการ สวนของโจงกระเบนทโทรมมากกเกบไวทำาผาขรว แมมความรเรองการเลยงลกออนและการอยไฟตามประเพณทปฏบตกนในสมยนน เมอลกสะใภของแมสองคนแรกคลอดลกกมาคลอดทบานของแม ผมจำาไดดเมอพสะใภคนโตของผมคอ ส�ยใจ เมยของพแสวงคลอดลก เพราะเปนชวงทโรงเรยนหยดภาคเรยน ขณะนนพแสวงและสายใจเชานานาเยยมทำาและทำาเพงทขางยงของนาเยยมเปนทอย เมอสายใจปวดทอง พแสวงกพาสายใจมาทบานของเรา และไปรบหมอตำาแยมาจากอกหมบานหนง หมอตำาแยเปนผหญงแกทชาวบานรจกกนดเพราะไดทำาหนาทนมาเปนเวลานาน เมอมาถง แมหมอกพดวา “เวลานเหมอนมปกบน กยงจำาไดวาเพงเอาแมคนทปวดทองออกเมอไมนานมานเอง นมนมลกแลวหรอ” แมเอาผาโจงกระเบนสามสผนกนทำาหองทมมบานขางหนง แลวจดธปสามดอกขนเพอ “บอก” เจาทวาลกสะใภจะมาคลอดลก สวนพอกไปเอาทรายมาหนงชาม เสกทรายดวยคาถา แลวเอาไปสาด รอบๆ บานเพอปองกนมใหผเขามาเอาเดกทกำาลงจะเกดไป หลงจากนนพอกเอาพระเครองจำาพวกพระปดทวารออกจากบานไปฝากเพอนบานไว เพราะตามหลกไสยศาสตร การมพระปดทวารไวในบานจะทำาใหทวารของคนทจะคลอดลกปดและคลอดลกไมได จากนนผมไมรวาพวกผหญงทำาอะไรกนในมมของบานทแมกนไว เพราะไมใชเรองของผชาย เมอเดกเกด พแสวงกไปเอาฟนทตดเตรยมไวแลวมาใหหมอตำาแยกอไฟบนแทนททำาไวในหองทกนดวยผาโจงกระเบน สายใจนอนผงไฟซงเปนการอยไฟตามทชาวบานทำากน ในขณะทแมทำาหนาทดแลทารกทเพงเกด ชาวบานเชอวาผหญงทเพงคลอดลกควรอยไฟอยางนอย 2 อาทตย เพราะทำาใหมสขภาพดตอไปตลอดชวต สายใจอยไฟเพยงหนงอาทตยกหยดเพราะรสกวาไฟรอนจนทนไม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

82

ไหว ทงนเพราะวาแมหมอ ‘ทำาไฟไมได’ แตเรมตน คอแมหมอไมสามารถใชคาถาทางไสยศาสตรปราบพษรอนของไฟไวได เมอสายใจมปญหาเรองสขภาพในเวลาตอมา กมกอางถงสาเหตวามาจากการทอยไฟไมได

แมมเพอนอยกลมหนงซงชอบไปมาหาสกนในฤดแลง เมอเพอนมาแมกจะยกเชยนหมากออกมาตอนรบทแคร ระหวางทเรมคยกนทกคนกเตรยมหมากของตนคำาหนงซงมหมาก เปลอกสเสยด แกนคน พล ปนแดง ยาเสน พมเสน ใครจะใสอะไรมากแคไหนกตามแตรสนยมของตนเอง ทแปลกอยางหนงกคอ แมไมใสหมากใน ‘หมาก’ ทเคยวของแม เพอนของแมลวนมฟนสดำาเพราะการเคยวหมากมาเปนเวลานาน แตฟนดำาถอวาเปนเสนหอยางหนงในสมยนน ชาวบานเคยวหมากแทนการแปรงฟน แมบอกเสมอวาแปรงฟนเปนสงไมจำาเปนพรอมยกตวอยางของพอแกซงมฟนของตนเองครบเมออาย 84 ป แมเองกฟนด ผมไมทราบจะคดอยางไร แตคอนขางแนใจวาความคดของแมในเรองนคงไมถก ตามทผมพดมาแลว ขณะทเคยวหมากกนนนแมและเพอนๆ ของแมกำาลงทำาผดกฎหมาย เนองจากรฐบาลยคจอมพล ป. พบลสงครามเปนนายกรฐมนตร ไดหามคนไทยเคยวหมากแลว ในโอกาสเชนนน แมและเพอนกจะซบซบคยกนเหมอนเดกวยรนทเดยว คยกนเรองสมยทแมเปนเดก ใครเปนอยางไร ใครม ‘ความลบ’ อะไร สวนมากผมไมเขาใจหรอกวาแมพดกบเพอนเรองอะไร เดกชางถามอยางผมไมมสวนเขาไปรวมถามอะไรทงสน แมการนงฟงอยใกลๆ กไมเปนการสมควรมากอยแลว เมอเวลาผานไป เพอนฝงทมาเยยมลดนอยลง แมกเอาเชยนหมากทองเหลองใหวดทมาเรยไรนำาไปสรางพระประธาน พอสานเชยนหมากไมไผใหแมแทน นอกจากเชยนหมากแลว แมยง

แมคาขนมจน

83

ยกเครองทองเหลองอยางอนทมอย เชน โตกและขนลกบาตรใหวดตางๆ ทบอกบญการสรางพระจนหมด การยกของเหลานใหวดทำาใหแมมความสข แตผมเรมสงสยวาทำาไมดจะมการสรางวด สรางพระประธานกนบอยจรงๆ บางวดอยตดกน เชน วดพกลแกวกอยตดกบวดกระดาน เมอผมถามวาทำาไมตองมสองวดตดกน แมกตอบวา “ชาวบานในละแวกนนทมบานอยคนละฟากแมนำาไมถกกน ไมอยากทำาบญรวมวดกน กเลยสรางวดแยกกน” คำาพดของแมทำาใหผมอดคดไมไดวา “ชางเปนการสญเสยทนาเสยดาย” ในระยะนนดจะมการเรยไรสรางพระประธาน สรางโบสถใหมกนอยางไมขาดระยะถงกบวามการแขงขนกนทเดยววา พระประธานของใครจะใหญกวาใคร โบสถของใครจะสงกวาใคร แมวาจะมโบสถและพระประธานอยแลว กมการสรางใหมใหใหญโตกวาเกาเพอใหทดเทยมหรอใหญกวาของวดใกลเคยง ถงแมวาความจำาเปนทางศาสนกจจะไมตองการโบสถทใหญโตขนาดนน การสรางใหใหญเพอความใหญอยางเดยวไมใชเพอการใชงานเปนการสญเปลาทเหนกนอยทวไปในยคนน แตคนททกทวงจะไดรบคำาตำาหนวานอกศาสนา ผมกไมรวาใครนอกกนแนระหวางผทสรางโบสถแขงกน หรอคนททกทวง ตรงขามกบการยกของเกาใหวดซงทำาใหแมมความสขมาก การขายเกวยนกลบทำาใหแมซมไป เมอการพฒนาทองถนไปถงหมบาน ถนนเรมดขนเรอยๆ รวมทงรถบรรทกกมแพรหลายขนอยางรวดเรวจนในทสดเกวยนกหมดความจำาเปน หลงจากทคดอยนาน แมตดสนใจขายเกวยนทพอแกสรางใหแกผซอทมาจากหมบานทหางไกลในจงหวดปราจนบร เมอผซอพรอมทจะเอาเกวยนไป แมกตกนำามาขนหนงแลวนงยองๆ ลงตรงหนาเกวยน ยกขนนำาขนจรดหนาผากแลวบอกพอแกวา ทขายเกวยนเพราะมนหมดความจำาเปนในการใชงานในนา ขอขมาพอแกทตองทำาเชนนน เสรจแลวแมกลกขนและเอานำาราดลงทหวเกวยนพรอมกบพดวา “เจาจงไปด ไปทำาใหเจาของ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

84

ใหมเขารำารวย มเงนมทอง มความสข” ทกคนทอยทนนดแมอยางเงยบกรบ ผมตองเดนไปทอน ไมอยากเหนสหนาและนำาตาทปรมตาแมในขณะนน แมไมไดรบการศกษาอยางทเราเขาใจกน แตแมกไปใชสทธออกเสยงทกครงทมการเลอกตงผแทนราษฎร ทงๆ ทรวาเสยงของแมอาจไมมผลในการเลอกตง เนองจากมขาวลออยเสมอวามการโกงคะแนนกนดวยวธตางๆ แตโกงอยางไร จรงหรอไม คนบานนอกอยางเราไมมทางรแน กเหมอนในสมยนทมขาววามการซอเสยงกนอยางแพรหลาย แตจะจบมอใครดมไดจรงๆ นนยาก เนองจากแมอานชอของผสมครไมออก แมใชวธดรปและจำาจำานวนจดหมายเลขของผสมครเมอแมไปลงคะแนน พดกนตามตรงแลว ถงแมวาแมจะอานหนงสอไมออก แตแมกเหมอนหญงไทยอนๆ ทมความกาวหนากวาผหญงในประเทศสวตเซอรแลนดในแงทไดมสทธในการเลอกตง ตงแตมการเปลยนการปกครองเมอ พ.ศ. 2475 สวนผหญงชาวสวตเซอรแลนดไมไดรบสทธนนจนกระทงป พ.ศ. 2515

ต�มธรรมเนยมของชาวบาน ลกสาวจะเรมทำางานแทนแมตงแตเมอโตพอทำางานได พเหวากทำาอยางนนทนทเมอออกจากบานอาเกดมาอยกบเรา แมจะสอนใหพเหวาทำางานทกอยาง จากงานในบานจนถงงานในนา เมอเหนแมกตองเหนพเหวาเปนประจำา บางททำาใหผมคดวาแมรกลกเลยงมากกวาลกตวเสยอก แมเรยกพเหวาดวยความรกความเอนดวา “อหน” สวนลกชายนนแมจะเรยกพแสวงวา “ไอหน” แตกเปนครงคราวเทานน พเหวาไมเคยถกแมดวาอะไรทงสน สวนลกชายนนบางทเมอแมโมโหแมกเลนงานเอาดวยคำาแสบๆ ทเดยว นอกจากการทำานาและงานบานทกอยางแลว พเหวายงออกหาปลา ปลกผก และตกนำาใสโอง ในฤดแลงพเหวาตองไปหาบนำาจาก

แมคาขนมจน

85

บอไกลๆ เนองจากบอของเราแหง พวกนองๆ ชวยเธอหาบเปนครงคราวและไปอาบนำาทบอ ในฤดแลงพเหวาจะมงานทำาอยตลอดเวลา สวนนองๆ ผชายมเวลาวางออกเทยวเตรและวงเลนกนตามสบาย แตพเหวากไมไดแสดงความนอยใจอะไรเพราะถอวาเปนหนาทของลกผหญงทตองทำาอยางนนอนเปนประเพณททำากนมานมนานแลว พเหวาเกดป พ.ศ. 2479 ผมจำาไดวาในระหวางทผมยงอยทบาน มผชายมาชอบพอพเหวาสามคน คนแรกไมจรงจงอะไร สวนอกสองคนตอมานนถงขนมการสงคนมาทาบทามกบพอแมทเดยว คนแรกเปนลกชาวนาทไปเปนชางตดผมในตลาดบานนา อกคนหนงเปนชาวนาพอหมายมลกตดสคน ทกครงทพเหวาและพอแมปรกษากนวาจะทำาอยางไร พอกบแมกบอกวา “กตามใจแก เปนชวตของแก พอแมไมไดอยดวยเมอแกแตงไปแลว แกตองเลอกเองจะเอาใครหรอไม” พเหวาตดสนใจไมเลอกใคร หลงจากนองชายออกจากบานไปหมดแลว ทนาของพเหวากใหคนอนเชาไปเพราะอยไกลตองใชเวลาเดนไปเปนเวลากวาชวโมง ตอมา หลงจากพอตายแลวพแสวงไดมาปลกบานตดกบบานแมและใหแมไปอยดวย แตแมกขออยกบพเหวาสองคน เมอแมแกลงและไมแขงแรง ชวยตวเองไมไดทกอยาง พเหวากชวยดแล พรอมกบทำานาหาเลยงตวเองไปดวย แมคงมองเหนชวตของแมในตอนแกเฒาวาจะเปนอยางน แมจงดใจเปนลนพนเมอพเหวาหอบผามาอยดวยเมอครงทเพงปลกบานเสรจใหมๆ แมพดถงพเหวาอยางรกใครใหทกคนไดยนอยเสมอวา “อหนไมใชเลอด แตมนกเปนลก”

ในอเมรกา คณไมกนขาวทกวน แตในเมองไทย เรากนขาวกนวนละสามมอ แถมดวยขนมและของวางซงทำาดวยขาวอกในบางวน ในอเมรกา คณถามกนวา “กนอาหารกลางวนหรอยง” หรอถาเปนมอเยนกถามวา “กนอาหารเยนหรอยง” แตในเมองไทย เราถามกนวา “กนขาวหรอยง” ไมวาจะเปนมอไหน เพราะขาวเปนตวยนของอาหารทกมอ สวนของอนเปนเสมอนบรวารของขาวเทานน ดวยเหตนเราจงเรยกอาหารคาว เชน ผด ตม และแกง รวมกนเปนคำาเดยววา “กบขาว” สำาหรบพอและแมของผม ขาวมความสำาคญเกนกวาการเปนอาหารหลกวนละสามมอเสยอก ขาวมความสำาคญเกอบเทาชวตเอาทเดยว ฉะนนทานจะเคยวเขญใหลกกนขาวทกเมลดในชาม ทกป เมอถงฤดกาล แมจะทำาการบชาแมโพสพอยางเตมท คนไทยทกคนเหนความสำาคญของขาว แตผผลตขาวคอชาวนามกถกเหยยบยำา ทงนเพราะชาวนาสวนมากขาดการศกษา

แมพช แมคน3

แมพช แมคน

87

ยากจน มความเปนอยอยางงายๆ มความซอ ไมมเลหเหลยม ไมทนคนในเมอง คำาขวญอนเพราะพรงทวา “ชาวนาเปนกระดกสนหลงของชาต” นนกพดกนลอยๆ มากกวา นอยคนนกทไมใชชาวนาจะซาบซงวา การทำานาในสมยกอนมเครองทนแรงนนเปนงานทปวดกระดกสนหลงเพยงใด ปวดอยางไร กรณาอดใจอานไปอกนดหนงแลวคณคงเขาใจ ทงนารอบๆ เมองบานนา และในสวนมากของเมองไทย เปนนาดำา ตางจากนาในอเมรกาซงเปนนาหวาน เพอแยกทนาใหเหมาะกบระดบของทดนและเหมาะกบการแบงงานรายวน ชาวนาททำานาดำากทำาคนนาแบงนาเปนแปลงยอยเรยกวา “อนนา” หรอ “กระทงนา” สวนคนนาจะเลกใหญและสงตำาเพยงไรกขนอยกบระดบนำาในฤดฝน การทำาคนนากใชจอบดามยาวขดและยกดนขนดวยมอ ไมมเครองทนแรงใดๆ ทงสน นาแปลงหนงมคนนาเปนจำานวนมาก ถาเอามาตอกนเขากเปนระยะทางเปนสบกโลเมตรทเดยว กวาจะทำาคนนาแบงนาเปนสวนยอยไดทวนา กใชแรงงานมใชนอย การทำานานนเปนวงจรตอเนองกนไปตลอด แตถาจะกำาหนดจดทเรมตนกนในครอบครวผมกคงเปนในตอนเรมฤดฝนคอในราวเดอนพฤษภาคมตอเดอนมถนายน ผมชวยพอแมทำานาตงแตผมตวโตพอทำางานได สวนพอแมจะใหทำาอะไรบางนนกเปลยนไปตามอาย การทำานาของเราเรมดวยการไถทำาทตกกลาเมอฝนเรมตกอยางสมำาเสมอ เมอเราแนใจวาจะมนำาทำานาได เรากเตรยมตกกลาดวยการเอาขาวปลกบางสวนทเกบไวตงแตฤดเกบเกยวทแลวมาแชนำาหนงวน สงเอาขาวออกจากนำาแลวใสตะกราตาถ รดนำาใหขาวชนอยตลอดอกสองวนเมลดขาวกเรมงอกพรอมทจะเอาไปหวานในทตกกลาได การทำาทตกกลานนกทำาตอจากทไดไถไวครงหนงแลวโดยการไถซำาอกครงหนงแลวคราดใหดนแตกเปนเลนสมำาเสมอกน การคราดเปนการรวมพวกวชพชเขาดวยกนเพอจะไดเกบออกงาย และ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

88

ชวยทำาใหปยเชนขควายแหงทเราใสไวในแปลงตกกลากระจายออกไปจนทวทแปลงนน กอนหวานขาวปลกลง เราตองทำารองระบายนำาเลกๆ รอบทตกกลา พรอมทงทำารองนำาผากลางหนงหรอสองรองตามแตขนาดของท จากนนกปลอยนำาออกใหหมด กอนหวานกลา เพอนบานชาวนาบางคนจะทำาพธบชาทตกกลาดวยการเอาหมากพลและยาสบใสกระทงใบตองไปวางไวทมมหนงของทตกกลา แตทบานเราไมทำาอะไรตอนน แมและพเหวาเปนคนหวานเมลดพนธทกำาลงงอกลงในทตกกลาบางๆ อยางสมำาเสมอกน หนาทของผมเมอเลกๆ คอ คอยเฝาทตกกลาหลงจากแมหวานเสรจแลวประมาณสามสวน เพอคอยไลไก เปด และนกทมาลงกนเมลดขาวทหวานเอาไว เมอขาวแตกหนอเปนตนสเขยวกเปนอนวาเลกเฝาได เราเรมปลอยใหนำาเขาไปในทตกกลาเรอยๆ การทำาทตกกลานนทำาหลายแปลง แตเวนชวงไวเปน ระยะๆ เพอใหการดำานาตดตอกนไปจนเสรจโดยทลกกลาไมแกเกนไป ประมาณหนงเดอน ลกกลาจะโตพอทเราจะถอนไปแยกดำาในนา คณคงทราบแลว ขาวมหลายพนธมาก ทบานเราปลกเพยงสองสามพนธเทานน เราปลกพนธหนงหรอบางทกสองพนธไวกนเอง และปลกอกพนธหรอสองพนธไวขาย การเลอกพนธกขนอยกบลกษณะของขาวแตละพนธ เชนบางพนธเกบเกยวไดเรวเหมาะแกการปลกในทดอน บางพนธมลำาตนสงมากเหมาะแกการปลกในทลมนำาลก พนธทปลกไวกนเองมกเปนพนธทมผลผลตนอยกวาพนธทปลกไวขาย แตวามลกษณะพเศษเชนมรสด หอม และหงไดขาวสกทออนสมำาเสมอ ไมแฉะงาย เปนตน พอและแมของผมกเหมอนชาวนาสวนมากในแงทวาถงแมจะยากจนกมกเลอกขาวทปลกไวกนวา ตองเปนขาวทตนชอบและสามารถหงใหแขกกนไดอยางภาคภมใจ ขาวทหงแลวแฉะหรอแขงกระดางนนจะสรางความอบอายใหเจาของบาน นอกจากขาวเจาแลว เรายงปลกขาวเหนยวไวกนเองอก มทงขาวเหนยวขาวธรรมดาและขาวเหนยวดำา

แมพช แมคน

89

ผมจำาไมไดวาทคณมาเมองไทยหลายครงนนเคยตรงกบวนทมพระราชพธแรกนาหรอเปลา (ตองขอโทษทจำาไมไดเพราะมนสมองของคนทอายเกน 50 อยางผมมกเรมลมในบางสงบางอยางงายขน ทเราเรยกกนวาเรมเปนคน “ขลม” ไงละ) แตแนใจวาคณเคยไดยน หรอเหนภาพในหนงสอเกยวกบเรองพระราชพธแรกนาประจำาปททองสนามหลวง พธนเปนการรกษาประเพณเกาแกและยงเปนจดสนใจของนกทองเทยวอกดวย ผมไมแนใจวาพอแมของผมรเรองพระราชพธนมากแคไหน แตเรามพธแรกนาของเราเองทกป คอ ในวนดทางโหราศาสตรวนหนงกอนการลงทำานา พอจะทำาแครไมไผสเหลยมเลกๆ ขนาดเทาสองฝามอไปปกไวบนคนนาแหงหนง ทบนแครพอวางเครองบชาไว มขาวสกสองกอน กอนหนงยอมสแดงและอกกอนหนงยอมสดำา มดนสามกอน หมากสามคำาและยาสบสามมวน เมอบชาเสรจแลวพอกไถอนนาทตดกบแครนนสามรอบเปนเสรจพธ มาถงตอนนผมขอแทรกเรองทคนไทยมกทำาอะไรๆ สามครง หรอสามอยางสกนดหนงเพราะคณจะพบอกมากเมอคณอานตอไป คณคนเคยกบวฒนธรรมตะวนตกทนบถอศาสนาครสตอนมตรเอกานภาพ (Trinity) เปนหลกซงประกอบดวย พระเจาพระบดา (The Fa-ther) พระเจาพระบตร (The Son) และพระเจาพระวญญาณบรสทธ (The Holy Ghost) คนไทยสวนมากนบถอศาสนาพทธ เมอทำาอะไรกยดเอาไตรสรณะในพระพทธศาสนา คอ พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ เปนหลก คณคงจำาไดวาทานตช นท ฮนห ไดเปรยบเรองไตรสรณะของทงสองศาสนานไวในหนงสอของทานเรอง อมตพทธ อมต-ครสต (Living Buddha, Living Christ) ทคณแนะนำาใหผมอาน อนทจรง “tri” ของคณและ “ไตร” ของผมนน คอ คำาเดยวกน ผมจำาไดวาพจนานกรมภาษาองกฤษของคณบอกวา “tri” เปนภาษากรซ สวนพจนานกรมภาษาไทยของผมบอกวา “ไตร” เปนภาษาสนสกฤต สำาหรบใครเกดกอนใครและเกยวของกนอยางไรนน ผมไมมเวลาไป

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

90

หาขอมลมาเพม ขอใหเปนการบานของคณกแลวกนนะ เมอฝนตกสมำาเสมอและมนำาขงในนาทวไป เรากเรมดะนา คอ ไถนาเปนครงแรกเพอพลกดนขนกลบหญาทขนในทองนา เราดะนาดวยไถไมและควายสองตวของเรา เมอผมโตพอถอคนไถไหวกเรมเปลยนใหพๆ ไปทำาอยางอน ผมชวยถอคนไถหนงคน การไถนาเปนภาระทไมยาก นอกจากตองเดนวนละประมาณหกชวโมงเทานน คณคงเขาใจแลวซนะ การทผมชอบเดนแบกถงกอลฟเองเปนเวลาสชวโมงในแตละรอบ และชอบเดนตดหญาทสนามทบานเองนน มรากฐานมาจากการทไดไถนาเมอครงยงอยบานนานเอง การดะนาใชเวลาประมาณสองสปดาห การดำานาเรมหลงจากเราตกกลาไดประมาณหนงเดอน เราเรมดวยการถอนกลา ฟาดกลากบเทาใหดนทตดขนมาดวยหลดออก มดกลาเปนกำาขนาดสองมอกำารอบแลวผกดวยตอกไมไผ และตดใบกลาออกสวนหนง การฟาดกลานนมวธคอเมอเราถอนกลาขนมาแลวเรากเอารากของกลาฟาดตรงดานในของเทา ความแรงของการฟาดจะทำาใหดนหลดและกระเดนบาง แฉลบบาง ไปตามผวนำาขางหลง บางทเรากทำาปนเลนเปนการสนกไปดวย คอ ถาเรามอารมณดเรากหนหลงไปทางเพอนรวมงานซงกเปนพนองกนนนเอง ดนทฟาดออกจากกลากกระเดนไปถกคนทอยขางหลงทำาใหเขาเปอนโคลนเลอะเทอะ แตถาผทำากอนเผลอเมอไรกจะถกแกแคนทนท บางทเรากแขงกนวาใครจะทำาใหดนวงแฉลบไปตามผวนำาไดไกลทสด การถอนกลาจะสนกทสดเมอมฝนปรอยๆ ลงมาดวยเพราะจะทำาใหโคลนหลดออกจากตวเราไปเรอยๆ อกอยางหนงนำาฝนทำาใหเราเยนชมชน ไมเหนอยงาย หลงจากนนเรากเตรยม “ทำาเทอก” จะทำาวนละมากนอยแคไหนกขนอยกบจำานวนคนในบานทจะดำานาไดในวนหนง สวนมากกประมาณวนละหนงไรกวาๆ การทำาเทอกเรมดวยการไถทนาอกครง

แมพช แมคน

91

หนง คราดใหดนแตกเปนเลน รวมหญาและวชพชทเราไถกลบไวเมอคราวดะนาใหไปรวมในทเดยวกนเพอสะดวกแกการเกบออกวางไวบนคนนา การดำานาเปนตอนหนงของการทำานาททำาใหเมอยหลงทสด แตละคนเอากลาหนงกำาทมดไวแลวขนวางทแขนขางซาย (สำาหรบคนทถนดขวาเชนทกคนในบานของผม) เอานวมอซายแยกกลาออกทละเจดแปดตน เอามอขวาดงสวนนนออกจากกำากลาแลวกมลงจมในดนเลนโดยใชนวโปมอขวานำา เรากมดำาไปเรอยๆ ใหกอขาวหางกนประมาณหนงฟต นานๆ จงจะเงยหนาสกท เราใชเวลาดำานาประมาณสามสปดาห การกมดำานาเกอบตลอดวนเปนเวลานานๆ ทำาใหเมอยและปวดหลง แตเรากไมมทางเลอก สำาหรบคณซงออกกำาลงกายและบรหารรางกายเปนประจำาอาจไมปวดเมอยถาตองมาดำานาเปนเวลาหลายสปดาห ผมวาคณนาจะลองดนะ ถาคณอยากลอง คราวหนาคณมาเมองไทย กรณามาตอนฤดดำานาซงตรงกบฤดพกรอนของคณพอด ผมจะพยายามหาทใหคณลอง ชาวบานคงตนเตนกนทเดยวถาไดเหนแหมมดำานา แตสำาหรบคนทไมเคยทำามากอน ผมวากมดำานาไดไมเกนสองชวโมงกคงเงยหลงไมขน แมแตผมเองซงเคยทำามากอนและกไดบรหารรางกายและออกกำาลงกายเปนประจำา ผมวาผมคงทำาไดไมมากกวานนแน กอนทจะมถนนไปถงในหมบาน เราจะเวนทนาไวเปนทางกวางประมาณหนงวา ไมมการดำาขาวในทวางนน ทวางจากทนาของเราจะตดตอกนไปกบทวางในทนาของเพอนบานทอยตดกนเปนทางทเรยกวาทางสาธารณ ซงพดตรงๆ กคอถนนควายนนเอง เปนทางทชาวนาใชเปนทางเดนของควาย เมอตองการนำาควายไปทอนหลงจากทดำานากนเรยบรอยแลว หลงจากดำานาเสรจและรอใหตนขาวโต เราตองคอยถอนหญา คอยดนำาไมใหรวเพราะจะทำาใหหญาขนไดงาย สมยนนเราไมมการใส

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

92

ปยวทยาศาสตร ปยทเราใชมากทสดคอขควาย เนองจากขาวทปลกไวหลายอยางออกรวงไมพรอมกน ขาวทออกรวงกอน หรอทเราเรยกวาขาวเบา จะออกรวงในเวลาประมาณสามเดอนหลงจากการปกดำา เมอขาวเบาเรมม “ทอง” คอมลำาตนกลมขน มดอกขาวอยภายในตน กจะมการเรยกขวญขาว วนททำากเปนวนแรกหรอวนทสามหลงจากวนพระออกพรรษา ถาเปนปทฝนฟาไมเปนปกต คอ ลาชามาก ขาวอาจยงไมมทองในวนเรยกขวญ แตเราทำาพธในวนหนงวนใดนนเพราะถอวาเปนวนด ผมมความสนใจเปนพเศษในการเรยกขวญขาว เพราะอะไรคณอาจเดาถก ถาเดาไมถกกตองอานตอไป กอนถงวนสำาคญนน พอจะสานกระจาดไมไผเลกๆ ขนาดเทาถวยเของๆ แลวเอาตดไวตรงกลางเสาไมไผขนาดนวมอและยาวประมาณหนงวา ตกแตงทงหมดดวยกระดาษหลากสและตดธงไวทยอดเสา เมอถงตอนบายของวนด แมกเอากระจาดนออกไปปกทกลางนา เอาของทแมเตรยมไวใสลงในกระจาด ลงนงยองๆ และพดเบาๆ เชญแมโพสพใหมารบของทแมนำามาให เสรจแลวแมกจะเดนดนาอยใกลๆ บางทกถอนหญาไปดวย จดมงหมายทแทจรงของแม คอ ตองการดแลใหแมโพสพรบของทแมนำามาใหเรยบรอยกอนทลกของแมซงแมรวาแอบอยตามคนนาหลงตนขาวสงๆ จะมาแยงของจากแมโพสพ แมเดาถกเพราะตอนนผมจะพยายามแอบเขาไปใกลดวยนำาลายสอทเดยว ทงนเพอใหไดเปรยบคตอสซงกเปนพนองกนเองนนแหละ เมอแมเดนออกหางไปจนลบตา ผมกวงไปทธงนนทนท ในกระจาดเลกๆ นนจะมสม กลวย ออยควน ถวตด งาตด หมากพล ยาสบ นำาในขวดยานตถ หวเลกๆ แปงผดหนา และนำามนหอมสำาหรบใสผม ผมเอาแตของทกนได สวนของอนนนทงไวใหแมโพสพเพอทานจะไดแตงตวงามๆ ทำาใหเราไดขาวรวงใหญๆ เนองจากชาวนาทำาขวญขาวในวนดวนเดยวกน ในทงนาจะมธงอยทวไปในตอนบาย ผมกไปเยยม

แมพช แมคน

93

แมโพสพของทกบานทอยใกลๆ พอตกเยนกไดของกนเกอบพออม คณเดาออกแลวหรอยงวาทำาไมผมสนใจวนเรยกขวญขาว เมอรวงขาวและใบขาวเรมเปนสเหลอง เรากปลอยนำาออกจากนาจนหมด ตอนนนฤดฝนควรสนสดลงแลว อกไมนานเรากเรมนาบขาวซงเราทำาเมอรวงขาวเหลองดทวกน เราใชลำาไผยาวประมาณสองวาเปนราวนาบขาว การนาบขาวจะทำาตอนเชาตรขณะทนำาคางยงไมแหง เราเอาไมราวนาบขาววางลงตรงขางคนนาซงตดกบตนขาวทเราตองการนาบ แลวลากกงกดลงทตนขาวใหลมไปทางเดยวกน เราคอยๆ ขยบไมราวไปเรอยจนสดอนนา ทำาจนหมดอนนาหนงกตอไปอนอน การทตนขาวเอนไปขางเดยวกนทำาใหเกยวไดงาย หลงจากนนอกประมาณหนงสปดาห รวงและใบขาวจะกลายเปนสนำาตาล เรากเรมเกยวขาว การเกยวตองทำาดวยมอ คอ ใชมอขวากำาเคยว แลวกมลงเกยวรวงขาวทละกอสองกอมาใสมอซาย เอามอซายกำาไวแลวใชเคยวตดรวงออกจากตน เมอเตมกำามอกเอาลงวางเรยงกนไวบนตอหรอซงขาวทเกบรวงไปแลว กองละสามสกำามอซงเรยกวารายหนง การกมเกยวขาวดวยมอตลอดวนจนกวาจะเกยวเสรจหมดทงนาเปนงานอกอยางหนงซงทำาใหชาวนาเมอยและปวดหลงได เมอตากขาวไววนหนงหรอบางทกสองวน ขาวทเกยวและวางไวเปนรายๆ กแหง เราเกบมาทละสบรายแลวมดดวยคะเนดซงทำาจากฟางขาวยาวทงตนทเราเตรยมไวกอนแลว เมอมดเสรจกเรยกวาฟอนขาว แลวปลอยไวในกลางนานน ในตอนเยนหรอตอนหวคำาของคนเดอนหงาย เรากชวยกนหาบขาวโดยใชไมคนเหลาททำาดวยไมไผขนาดเทาแขน ยาวประมาณหนงวา ปลายแหลมทงสองขาง เสยบทฟอนขาวขางละฟอนแลวยกใสบาหาบไปไวทลานขาวเลกๆ ททำาไวใกลบาน เราแยกขาวทเราปลกไวกนเองออกจากขาวทเราปลกไวขาย และยงแยกขาวทจะเกบไวทำาเปนเมลดพนธในปตอไปไวตางหากอก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

94

หลงจากนนเราทำาเปนกองเรยกวาทำา “ลอมขาว” ไวสองลอม การทำาลอมขาวมวธการแยบยลตองเรยนกน ถาทำาไมเปนและเกดมฝนตกผดฤดขนมา จะทำาใหนำาฝนซมลงไปในกองขาวทำาใหขาวชนและงอก ในสมยทไมมพลาสตกผนใหญๆ ชาวนาตองเรยนรวธปองกนนำาฝนโดยวธธรรมชาต เมอเกยวเสรจหมดทงนาแลว เรากนวดขาวทจะเกบไวเปนเมลดพนธหรอขาวปลกกอน การนวดขาวปลกเรากนำาขาวฟอนแตละพนธขาวออกมานวดทละอยาง กอนนวดเราตองตรวจฟอนขาวใหละเอยดเพอเกบเอารวงขาวทแปลกปลอมหรอทไมคอยสมบรณออก หลงจากนนเรากทบฟอนขาวดวยทอนไมไผขนาดเทาขอมอ ยาวสกสองศอก ทบจนเมลดขาวรวงตามทตองการแลวกเกบขาวเปลอกนนไวเปนเมลดพนธในฤดทำานาตอไป จากนนเราเตรยมลานนวดขาว การทำาลานนวดเปนการขยายลานตอจากลานลอมขาวทเราทำาไวแลวใหกวางออกไปอก เราถอนเอาซงขาวทมอยออกจนหมด เกลยดนใหเรยบและกระทงใหดนแนน หลงจากนนเรากใชขควายสดยาลานเพอดบฝนและเพอปองกนไมใหเมลดขาวไหลลงในรดนทอาจมอย การยาลานไมยากอะไร แตผมกหาโอกาสเลยงเสมอถาไมมใครสงเกต ถงแมขควายซงเปนสตวกนหญาจะไมเหมนเทาขของสตวกนเนอ เชน หมา แตการเลนกบขไมเปนสงพงประสงคของผมนก เราเอาขควายสดมาใสถงนำาลกโตๆ ทละประมาณเศษหนงสวนสามของถง เอานำาใสจนเกอบเตม เอาเทาลงเหยยบไปมาทำาใหขควายแตกจนปนกบนำาเปนตมดแลวจงเทออกลาดบนลานททำาไว ใชไมกวาดกวาดใหตมขควายยาไปบางๆ บนผวดน ทำาอยางนจนทวลานแลวปลอยใหแหง ในวนรงขนกใชเปนทนวดขาวได กอนนวดขาว เพอนบานบางคนจะนมนตพระมาฉนทลานนวดขาวและใหทานพรมนำามนตทลอมขาวเพอเปนสรมงคล แต

แมพช แมคน

95

ครอบครวของผมไมเคยทำา ขาวทเราเกบไวกนนนเรานวดเอง สวนขาวททำาไวขายเราจะมเพอนบานมาชวย ขอเลาแตเรองของการนวดฝายหลงนเพราะมนสนกกวาการนวดเองมาก เราเอาฟอนขาวทอยในลอมลงมาเรยงกนเปนวงกลมทกลางลานนวด โดยเอาทางทมรวงขาวขนขางบน หลงจากนนเอาควายซงเปนควายของเรารวมกบควายของเพอนบานขนยำาบนกองขาว เมอเมลดขาวรวงไปสกครงหนงกเอาควายออก และ “ลหวฟอน” คอ ใชเครองมอไมไผทเรยกวา “ขอฉาย” แกเอาคะเนดทผกฟอนขาวออก การลหวฟอนทำาจากภายนอกโดยทกคนยนลอมรอบกองขาว ขณะททำานนกอยาเผลอเพราะบางทเพอนรวมงานจะทมฟอนขาวซงไมหนกแลวมาใสเราเปนการหยอกเลน ถาหลบไมทนกลงหวทเดยว เมอเปนเชนนนกจะมการแกเผดกนเหมอนกบการฟาดโคลนใสกนเมอครงถอนกลา เมอแกคะเนดออกหมดแลวกเอาควายขนยำาบนกองขาวอก ยำาไปเรอยๆ จนเรมมฟางหลดลอยขนเหนอกองขาว เรากเอามนออก เราใหควายยำาตอไปจนเมลดขาวรวงเกอบหมด เราก “ลใหญ” อนเปนการพลกฟางขาวทควายเหยยบลงกบพนใหฟขนอก หลงจากนนกเอาควายขนยำาอก ตามดวยการนำาเอาฟางทลอยขนขางบนออกเปนระยะๆ จนแนใจวาไมมเมลดขาวเหลอตดอยกบฟางขาวอกกเอาควายออกแลว “ถอนฟาง” คอ เอาฟางออกจากลาน หลงจากนนก “ชกกระดาน” คอ ดงเอาเมลดขาวไปรวมกองไวในกลางลาน การชกกระดานกสนก กระดานทวานกวางราว 8 นว ยาวประมาณ 1 วา และมเชอกยาวผกไวทหวสดทงสองดาน เวลาชกกใหคนงานคนหนงคอยจบกระดานวางลงทตอนนอกของขาวเปลอกซงกระจายอยเตมลาน สวนคนงานทเหลอแบงกนจบเชอกคนละขางแลวดงเขากลางลาน คนทอยากแกลงเพอนรวมงานกจบเชอกตอนตนๆ แลวขมวดเชอกไวสกสองศอก เมอทกคนออกแรงดงกระดานอยางสดแรง เขากจะปลอยขมวดเชอกออกทำาใหคนขางหลงกนจำาทนท

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

96

เมอกลาวถงการทมฟอนขาวเขาใสกน ผมขอแทรกเรองการเลนปนการทำางานตรงนนดหนงนะ ถงแมการทำานาเปนงานหนกเกอบทกขนตอน ชาวนากพยายามหาความสนกเจอปนลงไปเพอลดความเครยดในขณะทำางาน เชน ในการดำานา เกยวขาว และนวดขาว กจะ “เอาแรง” กน คอ ฝายหนงจะไปทำางานชวยในทนาของเพอนบาน จะเปนกครงกวนกจำากนไว แลวฝายทไดรบชวยกอนกจะมาทำาตอบแทนเมอถงเวลา บางทการทำาอยางนทำากนเปนกลมใหญทเรยกวา “ลงแขก” ซงเปนทมาของคำาทกลาวถงเหตการณทผหญงถกกลมชายขมขน ครอบครวใดทมลกสาวลกชายซงกำาลงอยในวยเลอกคจะมความสนใจเปนพเศษในการเอาแรงกนทำางานและการลงแขก ในโอกาสเชนนคนหนมคนสาวมโอกาสไดรจกกน พดคยกน สงเกตนสยการทำางานของกนและกน และถานสยถกกนกอาจตดตอกนเรอยไปเปนการรกใครชอบพอกนขน โดยเฉพาะในการเกยวขาวและนวดขาวนนเปนโอกาสทลงแขกกนมากทสด ในขณะเกยวขาวชายหนมกหาโอกาสมาเกยวใกลๆ สาวทตนหมายตาเอาไว ทำางานไป คยกนไป ทำาใหเพลดเพลนจนลมความเหนอยยากและปวดหลง ในขณะทนวดขาวกมการหยอกลอกน เชน การทมขาวฟอนใสกน การรองเพลงหมรวมกนในขณะททำางาน ฯลฯ ตอนพกกนนำากนอาหารกนงคยกนตอ สนกสนานกนไปตามประสาหนมสาว ไมวาในสงคมระดบไหนหนมสาวตองหาโอกาสพบกนเสมอ จรงไหม? ตอนนนผมยงไมแตกเนอหนมมากนก ยงไมถงเวลาจบสาว กไดแตอจฉารนพทเขามความสขกน ถาผมไมออกจากบานไปเรยนหนงสอ ปานนกคง.........อมม........อยาคดเลยดกวา ขอกลบมาถงการทำานาอก ในวนรงขนเราเรม “สาดขาว” คอ ทำาความสะอาดขาวทกองไวใหปราศจากฝนและขาวลบ การสาดขาวกสาดกนจรงๆ โดยเอาหนาดททำาดวยไม โตกวาไมพายสำาหรบพายเรอเลกนอย มรอยลกอยดานหนง ตกขาวสาดขนสงๆ ใหลมพดพาข

แมพช แมคน

97

ฝนและขาวลบออก ขาวทดกตกลงมาทลาน ถาเราไดลมดสมำาเสมอเรากสาดขาวเสรจภายในสามสวน หลงจากนนเรากหาบขาวเปลอกทไดเขายง การเกบขาวเขายงกตองมพธเชญแมโพสพดวย ในการนแมจะทำาตกตาฟางตวเลกๆ ตวหนง เอาขาวสองสามกำามอใสกระบงนอยซงพอสานไวใชในการนโดยเฉพาะ แลวนำาตกตาฟางและขาวเปลอกเขายงกอนทจะขนขาวเปลอกในลานไปเกบในยง การนำาแมโพสพและขาวเขายงนตองเลอกคนทำา ทแมทำาไดเพราะวาแมเกดปวอกหรอป “ลง” ซงไมกนขาว คนทเกดปทกนขาว เชน ปชวด และประกา หามนำาขาวเขายงเดดขาดเพราะจะ “กน” ขาวหมด ชาวนาถอเคลดนอยางเครงครด การขนขาวเขายงกใชการหาบดวยกระบงทเรามอยแลว กวาจะหาบหมดกใชเวลาเปนวนๆ ทำาใหเมอยลาพอควร ตลอดฤดเกบเกยวจะมขาววางอยในทงนาทวไปหมด จากขาวทเพงเกยว จนถงขาวเปลอกทอยในกลางลานกอนเกบเขายง ไมมชาวนาออกไปเฝาขาวแตอยางใด ดงทผมเคยพดแลววาชาวนาเปนคนซอ ไมมการลกขโมยกนเอง ในชวตผมทอยในทองนาเปนเวลาเกอบยสบปไมเคยไดยนวาชาวนาในแถบบานผมถกขโมยขาวในนาแมแตครงเดยว เมอขนขาวเขายงหมด เรากขนฟางขนกองรอบๆ เสาไมไผ อาจทำาเปนกองใหญกองเดยวแตบางทกทำาเปนกองเลกสองกองตามแตพอจะบอก เราเกบฟางไวใหควายกนในฤดทำานาครงตอไป เมอถงตอนนซงเปนราวปลายเดอนมกราคม การทำานาของเรากเสรจสน

เร�จะขายขาวเรวหรอชาขนอยกบความจำาเปนและราคาของขาว ตามธรรมดาเราจะไมขายขาวจากลานเลยนอกจากมเหตจำาเปนจรงๆ เพราะตอนนนขาวจะมราคาถกมาก ถงจะยากจนอยางไร พอแม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

98

ของผมไมเคยขายขาว “ยนตน” ซงชาวนาบางคนทำา วธการคอพอคาขาวจะใหเงนชาวนามาใชกอน และชาวนาสญญาวาจะนำาขาวซงขณะนนกำาลงยนตนอย ไปใหหลงจากเกบเกยวแลวตามราคาทตกลงกนไวลวงหนา ถงแมจะไมมการศกษาสง พอและแมกรวาชาวนามแตทางเสยเปรยบแกพอคาในการขายแบบน กอนขายขาวกมพธการ “ตกยง” ซงทำากนในวนทสามของเดอนสาม หรอไมกในวนทสของเดอนส แมมหนาทตกยงอกเพราะแมเกดปวอกตามเหตผลทกลาวมาแลว การทำากไมมอะไรมาก แมจะเขาไปในยงแลวใชกระดองเตาตกขาวเปลอกออกเตมกระดองในขณะทบอกแมโพสพและเจาของยงวากำาลงทำาเชนนน การใชกระดองเตากเพอปองกนไมใหขาว “รวไหล” ตามเคลดของโชคลาง ขาวทแมตกออกมากนำาไปรวมกบขาวทเราเกบไวกนเอง ซงหลงจากสซอมแลวกหงเอาไปทำาบญใสบาตรทวด หลงจากขายขาวแลว คนทำานาเชนพๆ อาจไดรางวลเปนพเศษ เชนปหนงพคนหนงไดสรอยเลกๆ และอกปหนงพอกคนหนงไดนาฬกาขอมอ เปนตน แตเรากไมมเงนทจะซอของเหลานบอยนก อนทจรงการซอทองรปพรรณซงชาวนานยมทำากนนนไมใชเปนการใชเงนเพอการบรโภค หากเปนการออมทรพยมากกวาเพราะทองไมสญหายไปไหน ถาจำาเปนจรงๆ กเปลยนเปนเงนได แตการใหทองแกลกถอเปนการใหขาด เปนของสวนตวของลกทไดรบ พอแมเอาคนมาเปนของกลางในครอบครวอกไมได

ข�วเปลอกทเราเกบไวกนแยกไวตางหากจากขาวทเราเกบไวขาย ในชวงเวลาทแมเตรยมเสบยงไวเพอการทำานาในฤดตอไป แมกเปนผบอกใหลกชวยแมนำาขาวออกมาสและซอม การสซอมขาวเสบยงทำากนเปนระยะๆ ในเวลาราวหนงเดอน พเหวาจะเปนผเรมโดยการนำาขาวเปลอกออกตากแดดบนเสอไมไผขนาดใหญทเรยกวา

แมพช แมคน

99

เสอลำาแพน วนละประมาณสบถง ตกเยนเราชวยกนเกบขาวมาสในเครองสไมไผทอยไตถนเรอน เราเอาขาวเปลอกใสสทละกระบง บางทเราสองคน บางทกคนเดยว ดงและดนคนสทหอยอยกบรอดบานใหตวสสวนบนหมนเพอบดขาว ถงตอนนผมขอออกนอกเรองหนอยนะ การมผวดำามประโยชนอกครงคอถาคณไมสงเกตดๆ คณจะไมเหนวาปากผมเบยวเลกนอยและมแผลเปนทรมฝปากลาง สาเหตทเปนเชนนนมาจากการสขาวนเอง คอ วนหนงผมกบพเหวาสขาวดวยกนสองคน ผมมหนาทดงสคนเดยวในวนนน สวนพเหวาทำาอยางอน ขณะทผมทำาตวเปนเดกดดงสขาวอยอยางขมขมนนน เชอกทผกหอยคนสไวกบไมรอดขางบนกขาดออกขางหนงทำาใหคนสตะแคงขนฟาดทรมฝปากผม ความแรงของคนสทำาใหฟนดานลางเจาะทะลปากออกมา เลอดไหลกบปาก กวาแผลจะหายกนานพอควรเพราะเราไมมโรงพยาบาลทจะเยบแผลให การทแผลหายชาทำาใหเกดแผลเปนดงปากผมเบยวไปขางหนง เอาละขอกลบมาเรองสขาวอกท เมอสแลวกตองฝดดวยกระดงเพอเอาแกลบออก การฝดขาวเปนหนาทของแมกบพเหวา พวกผชายทำาไมเปน เมอฝดเสรจไดขาวกลองกเกบเอาไวซอมตอไป สวนแกลบนนเราเกบไวเพอเปนเชอเพลงทำานำาปลาสวนหนง ทเหลอแมจะเอาไปเผาทแปลงปลกออยและเผอกเพอฆาตวแมลงทอยในดนและเพอเอาขเถาทำาปย ในการซอมขาวใหขาวเราใชครกใหญและสากตะลมพกของเรา แตบางทกใชครกกระเดองของเพอนบาน เพอเลยงความรอนในฤดรอนเราจะซอมขาวกนในตอนเชาและตอนเยนเทานน การซอมขาวดวยครกและสากตะลมพกนนเราใชครกไมลกใหญของเราซงจขาวไดเกอบหนงถง แลวใชสากไมรปหวคอนแตใหญกวาหวคอนมากลงตำา ผมไมคอยถนดในการใชสากน ไมเหมอนพๆ บางทพๆ ทำาดวยกนทเดยวสามคน เอาสากลงครกไดเปนจงหวะ หนง-สอง-สาม หนง-

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

100

สอง-สาม ผมทำาไมไดเพราะไมชำานาญพอ ถาฝนทำาอาจกอใหเกดอบตเหตได เมอพๆ ทำาอยางนน ผมกดใจ ไดโอกาสไปทำาอยางอนไดตามใจชอบ แตสวนใหญแลวเราซอมขาวกนทละสองคน ผมจงเลยงไมได โดยเฉพาะวนทพเหวาไปใชครกกระเดองของเพอนบานแลว ผมตองถกเกณฑไปชวยทกครง วนไหนผมอยากไปทำาอยางอน หรอเกดไมขยนขนมากจะบอกพเหวาวาอยาซอมขาวใหขาวมากนกเพราะวตามนบจะหายไปกบรำาหมด พเหวารทนเสมอ แตบางททนนองเซาซไมไดกบอกใหไปเลนได วนนนผมกสบาย เมอซอมเสรจพเหวากรอนดวยตะแกรงเพอเอารำาออก แลวเกบขาวสารขาวทไมขาวเหมอนทคณเหนในตลาดไวในถงทพอทำาเตรยมไวแลว การสและซอมขาวดวยมอทบานนน ดเหมอนบานเราจะเลกทำาเปนบานสดทาย เพราะชาวนานำาขาวเปลอกไปสทโรงสในเมองมากขนเรอยๆ จนทกวนนไมมเครองสขาวไมไผทใชมออยางทเราเคยมทบานอกแลว ผมเชอวาในชวตคณนน คณคนเคยกบการหงขาวดวยการใชหมอหงไฟฟาเพยงอยางเดยว ถาไมมไฟฟาคณกอดขาว สวนผมนนคยไดอยางภมใจวาไมอดขาวแน ถงแมวาจะไมมหมอหงขาวไฟฟา ทงนเพราะไดหดหงขาวจากแมตงแตสมยยงเปนเดก ผมจะบอกวธการหงทผมเคยทำาเมอสมยเดกให ถงแมการหงแบบนจะไมทนสมย แตกพอแกขดได เผอบางวนคณไมมไฟฟาจะไดไมอดขาว เราเรมดวยการเอาขาวตามปรมาณทจะหงมาใสหมอขนาดพอดๆ ซาวขาวและเทนำาออกสกหนหนงเปนการลางขาวถาคดวาขาวมสงเจอปน ใสนำาลงไปใหทวมขาวขนมาสกหนงฝามอ ยกหมอขนตงไฟ ปลอยใหเดอดจนเมลดขาวสกประมาณสองในสามของเมลด ยกหมอลงและเชดนำาออก (สมยผมเปนเดกเราเกบนำาขาวทแสนมประโยชนนไวใหหมา) เมอเชดนำาออกหมดแลวยกหมอขนตงไฟออนๆ โดยวางหมอใหเอยงประมาณ 30 องศา หมนหมอเปนระยะๆ จนรอบ เมอขาวสกทวกน

แมพช แมคน

101

กยกลง อนทจรงการหงขาวแบบนไมนายาก แตขอสารภาพวากวาผมจะทำาไดดสมำาเสมอกทำาใหสมาชกในครอบครวกนขาวแฉะบาง ดบบางเสยหลายครง ผมโชคดทไมเคยถกนำาขาวลวกเมอพยายามหงขาวครงแรกๆ บางคนทำาไมเปนถกนำาขาวลวกเอาเจบปวดทเดยว หวงวาคณคงไมจำาเปนทตองใชวธหงขาวทผมบอกมาน (เพราะไมอยากเหนนำาขาวลวกมอทแสนสวยของคณ)

นอกจ�กข�วแลว ช�วน�ทกครอบครวยงปลกกลวยและไมไผรอบๆ บ�น สำาหรบเราลกชาวนา อาหารมอแรกในชวตนอกจากนำานมของแมแลวกคอกลวยบด ขาวบดตามมาอกในตอนหลง เราใชกลวยนำาวาเพยงอยางเดยวในการทำากลวยบด ไมใชกลวยทคณกนทอเมรกาซงเปนพนธทเราเรยกวากลวยหอม ชาวนาในละแวกบานผมปลกกลวยนำาวากนมากทสดเพราะเปนพนธทมคณสมบตเหนอกวาพนธอนหลายอยาง เชน ทนแดด ลม และความแลงไดด ดอกหรอทเรยกวาหวปลมรสด ใบแหงใชมวนยาสบได นอกจากนนชาวบานยงเชอวากลวยนำาวามวตามนมากกวาและรสดกวากลวยอยางอน นอกจากการกนสกแลว เราใชกลวยนำาวาทำาอยางอนไดอกมาก เมอยงดบกตมกนได ทผมชอบมากคอกลวยนำาวาดบใสแกงปลาไหลและแกงกบ ความฝาดของกลวยทำาใหแกงมรสกลมกลอมทสด พดแลวกหวขาว พอกลวยหามเราเอามาชบแปงทอดทเรยกวา “กลวยแขก” กอรอย ทผมชอบเปนพเศษคอขาวตมมดซงแมทำาเสมอ การทำาขาวตมของแมและของชาวบานอยางเราตางกวาการทำาขาวตมมดทคณคงเคยชมหลายครงแลวทกรงเทพฯ การทำาของเรากไมยาก แมเอาขาวสารเหนยวขาวพอประมาณพรอมกบเมลดถวดำาสกสามกำามอมาแชนำา ตดเอาใบตองมาผงลม ถาไมผงลมใหเหยวเลกนอยใบตองจะกรอบและแตกงาย ทำาใหหอยาก แลวเอามะพราวหนง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

102

ลกมาขดไว สกสองชวโมงตอมาแมกสงเอาขาวและถวดำาออกจากนำาและคลกขาวกบถวและมะพราวขดสวนหนงทใสเกลอปนไวแลวเลกนอยใหปนกนอยางด เอาใบตองมาฉกขนาดโตกวาสองฝามอเลกนอยและตดมมออกนดหนอย ผากลวยนำาวาสกลกโตๆ ออกและตดแตละลกเปนสสวน เอาขาวและถวประมาณหนงกำามอใสลงบนใบตองสองชนซอน เอากลวยวางบนขาวและเอามะพราวขดหยบมอหนงวางบนกลวย แลวพบใบตองขนหอและมดดวยเสนตอกไมไผสองเสนใหเปนมด เมอหอหมดแลวแมกนำาทงหมดไปตมจนกลวยออกสแดงและขาวเหนยวสกจนเหนยวตดกนเปนอยางด ขาวตมชนดนอรอยและไมบดเรวซงเหมาะสำาหรบชาวนาอยางเราทไมมตเยนใช ทรอบๆ บานผมและบานพอแกมกลวยอกหลายอยาง เชน กลวยนำา กลวยไข กลวยกรน กลวยหกมก กลวยทแปลกมอยสองพนธ พนธหนงลกเลกไมมเนอชอวากลวยตบ พอแกปลกกลวยตบไวเอารากมนเขาเครองยาโบราณ อกพนธหนงชอวากลวยต�นซงหวานจดและแมชอบกน แตผมไมชอบเลยเพราะมนเปนกลวยชนดเดยวทมเมดมากทสด กเพราะความทมเมดมากและไมคอยมคนกนนเองททำาใหชาวบานเอาไปเปรยบกบสาวแกทไมมใครสนใจ ถงกบมการแตงเพลงขนมาทเดยวละ เนอเพลงบอกวา

กลวยตานหวเหยว เหลอหวเดยว หวหวไป หวหวมา

บางคนแสนทะลงเมอรองเพลงนกบเพอนกทำาเปนพดไมชดโดยการตดตว “ว” ออกไป แลวกหวเราะกนอยางขบขน (คณรบแตงงานเสยนะ ประเดยวมาเมองไทยคราวหนาจะมคนวาเปนกลวย

แมพช แมคน

103

ตาน ทงๆ ทคณสวยและแสนด พรอมดวยความร ความสามารถ และคณธรรม แถมยงมคนสนใจคณตงหลายคน) ทกสวนของตนกลวยใชประโยชนไดหมด ลำาตนออนตมเปนผกได เราเอาตนทมลกแลวเลยงหม ทำาแพ และทำาเชอก เอากาบสดๆ ใชหอของทำาใหของเยน เอาใบสดหอของและหออาหาร เอาใบแหงทำาจกและมวนยาสบ โดยเฉพาะหวปลกลวยนำาวาใชทำาอาหารไดสารพด ทผมชอบทสดคอตมยำาหวปลกบปลาชอน ถาคณไมกนตมยำากงซงเปนอาหารหลกทภตตาคารไทยทกแหงในอเมรกามในรายการอาหารเพราะคณเปนมงสวรต ผมวาคณจะชอบตมยำาหวปลทไมตองใสปลาชอนตามสตรของแมผมแน สมยผมเปนเดก เมอเลนอยางอนเบอแลวกเอากานกลวยมาทำาเปนมา โดยทำาดานหนงเปนหและหนามาแลวเอาปอกลวยผกเปนเชอกขทลานบานกบเพอนเลน ผมคดวาสนกไมแพเดกในเมองทพอแมมสตางคซอของเลนแพงๆ ให ในครอบครวของเรา มพอคนเดยวทปลกกลวย วนหนงผมถามพอวาทำาไมคนอนปลกไมได พอกบอกวา “เพราะพอเปนคนเดยวในบานทไดบวช” “คนทไมไดบวชปลกไมไดหรอ” “ได แตไมควร ทงนเพราะกลวยนนเปรยบเสมอนแมของเรา คนทไดบวชทดแทนคณของแมและเปนผใหญพรอมทจะมครอบครวไดเทานนจงควรแยกหนอกลวยออกจากตนแมเอาไปปลก” เหตผลของพอชางแปลกสำาหรบผมในขณะนน อกหลายปตอมาพอกบผมจงมโอกาสพดกนถงเรองปลกกลวยอก

ถงแมว�ข�วและกลวยจะมคว�มสำ�คญยงตอชวตของช�วน� แตไมไผเปนพชชนดแรกทสมผสร�งก�ยของเร� ลกชาวบานในสมยกอน รวมทงผมดวย ตอนเกดนนหมอตำาแยเอามดไมไผ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

104

ตดรก ไมใชมดทเปนโลหะอยางทคณรจก หลงจากนนหมอตำาแยจงเอาทารกวางลงบนกระดงไมไผทมผาปไว จากเวลานน ไมไผกเปนสวนหนงของชวตเราทเดยว ดงทคณรแลว ไผคอหญาชนดหนง มทงขนาดสงใหญมากเชนไผตง และทเลกมากปลกไวในกระถางเปนไมประดบ บางชนดมหนาม บางชนดตนคดเคยวมาก แตละชนดกเหมาะสำาหรบการใชงานตางๆ กน ในครอบครวของผม เราใชไมไผทำาอะไรๆ สารพด ผมจำาไดไมหมดทกอยางแนถาหากคณถามวาใชทำาอะไรบาง ฉะนนจงขอพดถงเพยงบางอยางเทานน พอผมปลกไผสชนดไวรอบๆ บาน ชนดทปลกมากทสดคอไผสสก ถาเราตองการใชชนดอนทเราไมม เราไปหาตามปาและขอจากเพอนบาน ชาวนาในยคนนไมมการซอขายไมไผกน ไผเปนไมโตเรวและชดกนแนน บางอยางมหนาม ปลกเปนรวและกำาบงลมไดด พนธสสกเปนพนธทใชกนมากทสดในการทำาเครองจกสานในแถบบานเรา แตไผสสกนนไมเหมาะกบการเอามาจกเปนตอกเพอทำาเปนเครองจกสานเสยทกตนไป ผมเรยนรเรองนเมอพอชวนไปตดไมไผทบานของพอแก พอกบผมเดนดตนไผตามกอทอยรอบๆ บานพอแก ผมกถามพออยไมขาดปากวา “ลำานไดไหม?” พอกบอกวา “ไมได” แลวกเดนดไปเรอยๆ ดทโคนตนแลวกถอยหางออกไปเพอดทยอดอก กลบไปกลบมา ผมกถามไปเรอยจนในทสดพอกอธบายวา “การดลำาไผ เราตองดใหตลอดทงโคนและปลาย ถามนคดทโคนแตตอนปลายตรงและไมดวน เราใชจกตอกได แตถาโคนตรงแลวคดทตอนปลาย จะทำาตอกไมไดเพราะจกไมออก” ตอมาแมจงเสรมคำาทพอพดวนนนวา “คนกเหมอนไมไผ ถาโคนคดปลายตรงไมเปนไร ถาโคนตรงปลายคดแลวเราตองเลยง” ชาวนาทวไปมกใชไมไผทำากระทอมอยชวคราว ชาวจนอพยพอยกระตอบไมไผทบานพอแก พวกเรากทำาอยางนนเมอตอนทเพง

แมพช แมคน

105

ยายออกมาจากทบานของญาต คนทจนกวาเราใชไมไผทำาบานทงหลง คอ นอกจากหลงคาแลวเปนไมไผหมด ตงแตใชทำาเปนเสา เปนรอด เปนพน เปนฝา ฯลฯ เลาไก เลาเปด เลาหม และคอกควาย ลวนทำาดวยไมไผ บางครอบครวทำาแพและบานไมไผอยในแมนำา ทกวนนนกธรกจสมองใสทำาโรงแรมเปนแพและบานไมไผกลางนำาอยางโกหร คราวหนาคณมาเมองไทยผมจะพาไปเทยวทแมนำาแควซงมโรงแรมเปนแพไมไผทมชอเสยง แมนำาแควแหงเดยวกนกบทคณดในหนงเรอง สะพานขามแมนำาแคว ทพระเอกรปหลอวลเลยม โฮลเดน และ อเลก กนเนส แสดงนนแหละ ชาวนาใชไมไผทำาเครองมอในการทำานาสารพดอยาง นอกจากนนยงใชทำาเบด ทำาตมดกปลา ทำากรบ ทำาฉมวก พๆ ของผมทำากลองเปาไมไผใชเปากบและนกดวย ผมเหมอนกบเจาหมแพนดาอยอยางหนงคอชอบกนหนอไม (ถาผมนารกเทาเจาหมนนคงจะดเปนแน คณวาไหม?) ผมชอบทงหนอไมสด หนอไมกระปอง และหนอไมดอง ทบานผมไมเคยทำาหนอไมกระปอง แตทำาหนอไมดองเปนประจำา การทำากไมยาก เราทำากนตอนเดอนพฤษภาคม เมอฝนแรกตกและหนอไมเรมขน เราแทงเอาหนอจากไมไผสสกของเราบาง ไปแทงเอาหนอไผปาจากตามไหลเขาทางทศเหนอบาง หลงจากลอกกาบออกแลว เรากเอามนใสกบกบใสไมของพอซงมอยหลายตว ไดหนอไมชนบางๆ หลงจากนนแมหรอพเหวากเอาเคลาเกลอแลวเอาใสไห ปดฝาผนกไวสองสามเดอนกไดหนอไมเปรยว ผมชอบแกงหนอไมเปรยวกบปลาดกมากทสด แตนาเสยดายทรานอาหารไทยในอเมรกาซงมเปนรอยๆ ไมมรานไหนททำาแกงหนอไมเปรยวทแสนอรอยน คณมาเมองไทยครงตอไป ผมจะแกงใหคณชมเอง อา.....หนอไม...หนอ......หนอไม......ผมมความหลงเกยวกบหนอไมอยางหนงเมอผมไปอยกบปาจนเปนเวลาหนงภาคเรยน ผม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

106

สงเกตวาบานทอยถดไปนนหางเพยงไมกวา เปนบานของญาตของพอแกและใหคนอนเชาอย แมบานเปนแมคาขายของในตลาดบานนา พอบานสานกระบงตะกราขาย ของพเศษของแมคาเพอนบานนนคอหนอไมซางซงแกไปซอมาจากจงหวดสระบร บางครงผมจะไปซอมาใหปาจน หนอไมซางสดทเผากอนตมจะหอมหวานอรอยมาก แตสงทผมสนใจนนไมใชหนอไม หากเปนหลานสาวของตาลงคนนน ตอนนนผมกำาลงจะแตกหนมและสาวนอยคนนนกอายไลเลยกนแตวาแตกเนอสาวแลว เธอไมไดไปโรงเรยนเหมอนผม คงอยกบบานชวยสองตายายทำางานบาน ผมวาเธอชางสวยเสยจรง ตาโต ควโกง จมกโดง หนารปไข ผมดำาขลบ รมฝปากแดงเรอ ทรวดทรงด ผวขาว (ผมกเหมอนคนไทยทวไปทไดรบการลางสมองมาแตเดกใหเชออยางฝงใจวาผหญงตองมผวขาวจงจะสวย) จากนอกชานของบานปาจน ผมจะแอบมองเธอทำางานอยทบานของเธอเสมอ ทแปลกคอทกเชายายแมคาคนนนจะพรำาดาทอเธอตางๆ นานากอนออกไปขายของทตลาด พอตกเยนกดาตออกสมกบทเรยกวาปากแมคา ผมไมเขาใจ ผมวาเธอทำางานอยตลอดเวลาทำาไมยายแมคายงวาเธอขเกยจ นอกจากเธอจะสวยแลว เธอยงสภาพเรยบรอยสะอาดหมดจดอกดวย ผมคดวายายแมคานนคงรษยาความสวยของเธอมากกวา ดทผมอยกบปาจนเพยงสามเดอน ไมงน .........อมม.......... ผมอาจแสดงความฉลาดนอยออกมาใหคนอนดใหเปนทขายหนากได ไมไผมคณลกษณะพเศษคอใชทำาขาวหลามซงผมชอบมาก นอกจากจะอรอยแลว การทำาขาวหลามสนกมาก ทกครงทแมเผาขาวหลามผมจะอาสาชวยทนท ครงหนงผมถามแมหลงจากไปตดไมไผดวยกนวา “ทำาไมเราใชแตตนไผออนๆ เทานนเผาขาวหลาม” “เดยวแมจะบอกเองวาทำาไม” แมตอบ

แมพช แมคน

107

แมเอาขาวสารเหนยวมาแชนำาพรอมกบแชถวดำาสองสามกำามอ แมใหผมไปขดเอาเผอกมาหนงหวจากในสวน หลงจากนนกใหผมเลอยลำาไผออกเปนทอนๆ ใหเหลอขอตดไวดานหนงหางจากปลายกระบอกประมาณสองสามนว พเหวาขดมะพราวหนงลกและคนเอานำากะท แมปอกเผอกและหนเปนชนสเหลยมเลกๆ เทาปลายนวมอแลวใสลงในนำากะทพรอมกบใสเกลอและนำาตาลทรายลงไปเลกนอย แมสงขาวเหนยวและถวดำาออกจากนำาแลวใสลงไปในนำากะท เมอคนใหขาว ถวและเผอกผสมกนทวแลว แมและพเหวาชวยกนกรอกใสกระบอกไมไผจนเกอบเตม เอากะทใสลงไปพอทวมขาว เอาใบตองแหงมวนทำาจกอดใหแนน ผมทำาหนาทขดดนทลานบานทำารางเลกๆ ลกสกสองนว แลวชวยแมและพเหวาเอากระบอกขาวหลามมาเรยงลงในรางและกลบดนใหแนนจนกระบอกนนตงได จากนนกเอากงไผ กงไม และใบตองแหงมาวางรอบๆ แถวกระบอกแลวจดไฟ รอจนกะทเดอดลนออกมาแลวแหงไป ไมไผเปลยนจากสเขยวเปนสนำาตาลไหมเกรยมกเลกใสไฟ ผมรออยางใจจดใจจอจนกระบอกไมไผเยนแมจงเอากระบอกใหญหนงกระบอกมาปอกขางนอกออกทละชนจนใกลจะถงขาว เหลากระบอกใหเรยบ เอาจกใบตองออก ฉกปากกระบอกออกเปนแปดสวน แลวกคอยๆ ดงทละสวนออก ขาวเหนยวทมถวและเผอกปนอยกลายเปนขาวเหนยวหมดวยเยอไมไผสงกลนหอมชวนกน แมหกเปนทอนสนๆ สงใหผมแลวพดวา “เรองทวาทำาไมเราใชเฉพาะไมไผออนเผาขาวหลามนนเพราะเยอไมทเหนหมอยนน” แมชททอนขาวหลามในมอผม “หลงจากมอายหนงปหรอทเรยกวาไมไผมนอง เยอนนจะเรมหายไป นอกจากนนไมไผแกจะไมคอยมกลนหอม” ผมไดแตผงกหว ไมไดสนใจนกวาแมพดวาอะไร ความสนใจของผมทงหมดอยทความเอรดอรอยของขาวหลามทอยในมอตางหาก หลงจากประเทศไทยเรมมการพฒนา มนกลงทนจากตาง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

108

ประเทศเขามาตงโรงงานทำากระดาษซงใชไมไผเปนวตถดบ โรงงานนนทำากระดาษหลายอยางทเปนของใหมรวมทงกระดาษชำาระดวย ผมไมทราบวาชาวตางประเทศนนรหรอเปลาวาเราชาวนาใชไมไผเพอจดมงหมายอนเดยวกนมานานแลว แตเราใชสวนทเรยกวา “ไมขเตอก” คอสวนออนขางในของลำาไผทเราลอกเอาออกตอนทเราจกตอกเพอสานสงตางๆ ถาคณถามวาใชไมขเตอกแลวทำาใหกนเกลยงไดหรอ ผมแนใจวาชาวนาจะตอบวา “เรามสงอนสำาคญกวา เราไมมเวลามาคดหรอกวากนของเราสะอาดเหมอนของคนในเมองหรอไม” ในระหวางทผมเปนเดก ประเพณชาวบานอยางหนงเรมหายไปอยางเหนไดชดคอการถอไมตะพดเลยม ไมตะพดทำาดวยไมไผขนาดเลก เชน พนธไมเปรง ไมรวก ไมเลยง และไมสมอคอน เจาของจะยางไฟจนเปนสคลำา บางททำาใหเปนลาย ทตาไมและทหวไมตกแตงดวยแผนเงนเปนลวดลาย เรยกวาเลยมเงน ถาเจาของไมคอยมเงนกใชตะกวเลยม เวลาไปไหน พวกหนมๆ กถอไมประจำาตวไปดวยอยางเชนนายพลทหารทำากนดงทคณเหนในภาพยนตรเกาๆ นอกจากเปนของประจำาตวทถอไปไหนโกๆ แลว ไมตะพดนยงเปนอาวธอกดวย ในงานวดสมยกอนเมอหนมๆ มขอขดแยงกนโดยเฉพาะเรองหนมจากตางบานหมายตาสาวในหมบานคนเดยวกนกใชไมตะพดนตกน บางทตกนตวตอตว บางทยกพวกจากบานหนงตกบอกบานหนง แตกเพยงตกน ไมมอะไรนอกเหนอไปกวานน มบาดเจบบางแตอยางมากกแคหวแตก การตกนนนมประเพณวาเมอฝายหนงลมลงแลวหามอกฝายหนงตซำาเดดขาด ประเพณนคงคลายกบทคณเหนในหนงคาวบอยทมการดวลปนกน ถาฝายหนงหมดทางส อกฝายหนงยงไมได เมอเวลาผานไปและมอาวธอยางอนเขามาในหมบาน ประเพณเกาๆ คอยๆ จางลงพรอมกบความขดแยงเรมนำาไปสอนตรายถงชวตได ผมเหนกบตาตวเองครงหนงทลานนวดขาวของเพอนบาน เจาหนมเลอดรอนคนหนงชกปนออกมายง แตโชคดทปนนนเปนปนทำาเอง ใชตะกวลกแห

แมพช แมคน

109

ทำาลก และยงไดไมไกล ผถกยงจงเปนแผลตนๆเทานน

หลงจ�กทออกจากบานนาไปเสยนาน ผมสงเกตวาทงๆ ทบานนาไดเปลยนไปมาก แตญาตพนองและเพอนบานยงกนขาววนละสามมอเปนหลก สวนคนในเมองทเรมไดเหนวฒนธรรมของชาตอนๆ เรมไมกนขาวเปนบางมอ รานอาหารจำาพวกกนดวนจากอเมรกาเปนทนยมของเดกวยรน ใครไดไปนงในรานจำาพวกนดจะทำาใหเขามความรสกวาโก ลำาหนาคนอน เมอเศรษฐกจขยายออกไป บทบาทของขาวลดลงจนขณะนคาของขาวนนนอยกวารอยละสบในรายไดประชาชาต แตคนไทยสวนมากยงมอาชพทำานาอยและชาวนายงเปนผทยากจนและลาหลงกวาคนอาชพอนๆ ในขณะเดยวกน อาหารสำาเรจรปสำาหรบเดกเรมมแพรหลายมากขน ความสำาคญของกลวยบดคอยๆ ลดลงยกเวนแตในทหางไกลออกไป แตกลวยกยงเปนผลไมทนยมกนอยางแพรหลายและปลกกนเกอบทกบานแมแตในใจกลางกรงเทพฯ นอกจากผลแลว สวนตางๆ ของตนกลวยเรมมบทบาทนอยลงเพราะสนคาอตสาหกรรมไดเขามาแทนท ไมไผกเหมอนกน กระทอมไมไผนนหาดไดยากในหมบานรอบๆ บานนา แตเกอบทกบานกยงมกอไผลอมอย เครองมอและของใชไมไผหายไปเปนสวนมาก นอกจากพวกตะกราซงยงนยมใชกน ขาว กลวย และไมไผ เปนพชปลกงายทสด ชาวนาไทยนบวาโชคดทมพชทงสามชนดดำารงชวต พอและแมของผมซาบซงในความสำาคญของพชน สำาหรบทานแลว พชทงสามชนดเปรยบเสมอนแมพช และอาจจะเปนเสมอนแมของคนไทยอกดวย

ผมจำาเหตการณหนงไดอยางแมนยำา ครงหนงเมอผมนำาภรรยาและลกสาวทงสองคนซงเตบโตในอเมรกาไปเยยมแมยายของผมทจงหวดหนองคาย ขากลบเขากรงเทพฯ เราพากนกลบทางรถไฟในตอนกลางวนเพอใหลกไดมโอกาสเหนทวทศนและความเปนอยตามบานนอก เมอรถไฟแลนมาสกพกใหญ ลกสาวทงสองกตะโกนออกมาอยางดใจวา “ไดโนเสาร! ไดโนเสาร! พอมาดไดโนเสาร” พรอมกบชออกไปทางหนาตางรถไฟ ผมมองตามมอลกไป เมอเหนสตวทลกบอกวาเปนไดโนเสารกอดนกในใจไมไดวา “ลกนอยเอย นนไมใชไดโนเสารดอก หากเปนควายทเคยทำานาเลยงชวตพอ” หลงจากอธบายใหลกรวาสตวทลกเหนนนคออะไร ผมกอดคดไมไดวาลกสาวอาจเขาใจถกตองแลว คอ ถาเราใชเทคโนโลยแทนควายไปเรอยๆ อกไมนานควายคงสญไปจากโลกเหมอนกบไดโนเสารเปนแน เมอผมเลกๆ ทบานผมมควายสองตว เปนควายเผอกและควายดำาอยางละหนงตว ควายสองตวนอยกบพอและแมกอนผมเกด

นำาตาเจาทย4

น��า�า�จา�ย

111

เพราะควายมอายทำานาไดราว 15 ป พอและแมดแลควายทงสอง เสมอนสมาชกในครอบครวทเดยว พอทำาคอกผกควายไวใตถนบานในหนาแลงเพราะไมมยง รน และ เหลอบ คอยรบกวนมากนก เมอถงฤดฝนจงไปทำาคอกขางนอกใหควายนอนในโคลนซงปองกนมใหแมลงสบเลอดเหลานนกดควายได ทกครงทผมนกถงควายสองตวน ผมอดคดถงพผลและพหวาดไมได ควายเผอกซงมชอวา ขาว สงกวาตวดำาและรปรางสมสวน ไมดอ ชอบยนอยเฉยๆ และเคยวเอองเปนเวลานาน เวลาเดนกกาวออกชาๆ มทาทเนบนาบคลายชาง เจาขาวกบแมดจะมความเขาใจกนดและเคารพซงกนและกน แตมนไมชอบเดกๆ ไปรบกวน สวนตวดำานนชอวา จน ซงมลกษณะตรงขามกบเจาขาว เจาจนนนขาสน ลำาใหญ และตวแบนคลายตวแรด ทงๆ ทขาสน แตเจาจนเดนเรวมากและไมเคยอยนง ชอบแอบเขาสวนของเพอนบานและขโมยของกน ครงหนงเราตองทะเลาะกบเพอนบานกเพราะเจาจน คอ มนแอบเขาไปขโมยกนของในสวนเขาตามเคย ลกชายเจาของสวนชอ ชน เอามดขวางถกขาเจาจนเลอดไหลสาด แมโมโหมากดาทอชนวาทำาเกนเหต จงทะเลาะกน รสกวาแมรกเจาจนไมนอยไปกวารกเจาขาว แมมกพดอยางเอนดวาเจาจนนนมนทะลงกจรงแตทำางานด ผมชอบเจาจนมากกวาควายทกตวทเราเคยม มนเปนควายทไมถอเดกๆ คอ เราจะขนหว ขหลง แลวลนลงทางหางไดทงนน มนไมขวด ไมเหมอนควายตวอนๆ ในบรรดาควายทงหลายทเราเคยม ผมวาเจาจนเปนควายทฉลาดทสด ตามปกตพอกบแมมควายครงละสองตว เมอตวหนงตาย กซออกตวหนงมาแทนในราคาประมาณตวละ 600-800 บาทจากฝงควายทชาวอสานไลลงมาขายในภาคกลางทกป ควายทซอเปนควายตวผ โตเตมท ถกตอน เจาะจมก และฝกทำานามาแลว ถาปไหนพอหานาเชาได พอกจะเชาควายอกตวหนงจากชาวบานอกหมบานหนงซง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

112

มอาชพใหเชาควาย เราไมเคยมควายตวเมยและเพอนบานนอยคนทจะเลยงควายตวเมย ทงน ไมใชเพราะเรามอคตตอควายตวเมย หากเปนเพราะวาควายตวเมยนนมกมตวเลก ไมแขงแรงและวองไวเทาควายตวผ นอกจากนนเวลามนเปนสดจะกอความโกลาหลอลหมานเปนทสด เมอควายจากทวสารทศพยายามมารวมวงไพบลยเพอหวงวาจะไดลมรสสวาทอนหายาก มการชนกน วงไลกน แมผกไวกดงเชอกขาด อนทจรงควายทตอนแลวไมควรทจะสนใจควายตวเมย แตชาวบานเชอวาการตอนควายนนตองไมเอาลกหมากออกหมด เพราะการทำาเชนนนจะทำาใหควายออนแอไมมแรงทำางาน เมอมเชอลกหมากเหลออย เจาควายตอนของเรากยงฮกเมอไดกลนเพศตรงขาม ยงไปกวานน ควายตวเมยทำางานไมไดเมอมทองและมลกออน ลกของมนถาเปนตวผกตองตอนเมอเรมแตกเนอหนม การตอนควายนนงายเสยเมอไรละ ผมเคยเหนชาวบานใกลๆ โรงเรยนชนประถมของผมตอนควายครงหนงแลวอดเสยวไมได ตองใชผชายหลายคนจบควายแลวผกขามนขงดวยเชอกขนาดใหญกบเสาสองตนทฝงไวกลางนา ควายรองเสยงดงลนบานเมอถกผาลกหมากและเลอดพงกระฉดออกมานองพนดน ในระหวางฤดทำานา ควายทำานาไปพรอมกบเรา มนดงไถอนสวยงามของเราททำาดวยไมเนอแขงเปนรปโคงอยางมศลป ผกดวยเชอกหนงควายตดกบคอมทพาดบนไหลของมน และรอฟงคำาบญชาของเราจากเชอกหวายทผกตอกบสายตะพายทสอดรอยผานจมกของมน เวลาเราคราดนา เราใชควายสองตวเทยมคราด ในฤดเกบเกยว ควายมหนาทลากเกวยนและเลอนทใชขนขาวไปทางไกลๆ ยำาบนกองขาวในเวลานวดขาว และลากไม ชาวนาบางคนชอบขหลงควายไปในทตางๆ และบางพวกชอบเอาควายมาวงแขงกนเพอความสนกสนาน หรอรายไปกวานน เอามาชนกนซงทำาใหบาดเจบได พอกบแมของผมหามกระทำาการอนทารณนนโดยเดดขาด

น��า�า�จา�ย

113

คณคงนกไมถงวาควายเปนเครองตดหญาทดทสด ชาวนาไมตองออกแรง ไมตองเสยเงนซอเครอง และไมตองซอนำามน ผมจำาไดวาหลงจากรถไถเขามาแทนควายแลว ชาวนามกบนกนวาคดถงควาย คดถงเครองตดหญาทแสนซอและไมมเสยงดงจนหนวกห นอกจากนควายยงมประโยชนอยางอนอกมาก ไมวามนยงมชวตอยหรอตายไปแลว เมอมนตายตอนแก เราและเพอนบานกแบงเนอและเครองในกน เราเกบเนอสวนใหญใสเกลอและตากแหงเพอเกบไวกนนานๆ เนอควายแกนนเหนยว แตเรากไมบนกนเพราะนานๆ จงจะไดกนเนอสกครง เครองในถอวาเปนของวเศษทเดยว โดยเฉพาะตบซงเดกอเมรกนนนตองบงคบจงจะกน ชาวนาอยางเราถอวาเปนของดทสดทงๆ ทไมรหรอกวาตบมธาตเหลกทรางกายเราตองการเปนจำานวนมาก เรากนเกอบทกอยางไมวาจะเปนไสออน หวใจ หรอลน แมแตกบเรากรมควนเกบไว แกงใบขเหลกกบหนงและเอนทไดจากกบควายรมควนนนอรอยมากทสด เราเอาหนงมาแลออกทำาเปนเชอกหนงแหง แถมการตากเชอกหนงทำาใหผมมโอกาสเลนเปนลงอกดวย คอ หลงจากทพอเอาหนงขนขงระหวางตนไมสองตนเพอใหสงพนจากหมา เราตองขนไปหมนใหหนงเปนเกลยวทละนอยๆ ทกวน เราเอาเขาควายมาขดและตดเสาบานไวเปนเครองประดบและเปนทแขวนผา เอามาตดทำาเปนดามมด หว ชน และแกะเปนรปตางๆ แมแตกระดกควาย เรากขายใหกบตวแทนของโรงงานทำาปย ขควายกมประโยชน นอกจากเนอแลว ขควายเปนสงทชาวนาตองการมากทสด ขสดใชยาลานนวดขาวตามทผมเลามาแลว และใชยาพอมไมไผทเราใสขาวเปลอก เราใชขควายแหงทำาเชอเพลงและทำาปย เหดทขนบนกองขควายแหงนนอรอยมาก ผมวาชาวมงสวรตอยางคณตองชอบแนๆ บางคนชอบกนตวกดจทอาศยอยในกองขควาย ชาวนาอยากไดขควายมากจนถงกบแยงกนเปนเจาภาพใหชาวอสานทไลฝงควายมาขายทกป ชาวนาในหมบานรอบๆ บานเราจะ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

114

ใหขาว เกลอ ปลารา และอาหารอยางอนแกผนำาฝงควาย ถาเขาเอาควายมาพกคางคนในทนาตน เมอควายจากไปในวนรงขนกจะทงขไวในกลางนาเปนจำานวนมาก มอะไรบางในโลกนทขไมคอยเหมนแถมยงมประโยชนมากอกดวย? มองกนในแงนแลวควายดกวาคนแนๆ ถงอยางไรกตาม คนไทยซงอางตววาเปนผฉลาดเปนสวนมากคดวาควายนนโงเงา มคนเคยบอกผมเสมอเมอผมเดกๆ วา “มงนะโงเหมอนควาย” แตดอยางหนงคอเมอโตมาแลวยงไมมใครบอกวา “มงนะเหมอนควาย มงยอมใหเมยสนตะพายและจงมงไปทว” หรอยงกวานน “มงไมรหรอกเหรอวาเมยมงสวมเขาให” แมของผมไมเคยคดเลยวาควายโง ตรงกนขาม แมเอนดควายเปนพเศษ เมอเราซอควายตวใหม แมจะเปนคนตอนรบควายเอง แมจะยนใกลๆ ควาย จบเชอกทผกควายไว แลวเอานำาหนงขนรดทหวมนแลวพดวา “มาเถอะลก มาอยดวยกน มารวมทกขรวมสข และทำามาหากนดวยกน” อะไรทำานองนน แมเปนผนำาเอาควายไปฉดยาเมอทางราชการสงคนมาฉดยาควายตามหมบานเพอปองกนโรคระบาด เชนโรคปากเปอยตนเปอย ผมแนใจวาแมตองการอยกบควายเพอใหควายมความอบอนเหมอนกบทแมชอบอยกบลกและเลานทานใหลกฟงเพอใหลกมความอบอน ในฤดแลง แมจะหาเวลาพาควายไปในทซงมหญาออนๆ ขนและหานำาสะอาดใหควายกน แมจะอาบนำาใหและขดถผวหนงมนจนเปนมน สวนควายนนกตอบสนองความเอออารของแมอยางเหนไดชด เมอควายพยศไมลากเกวยนหรอของหนกๆ คนอนมกตมน แตแมจะไมทำาเชนนน แมจะพดกบควายดวยเสยงเบาๆ ในขณะทเอามอลบหลงและสขางของมนไปเรอยๆ ไมนานนกควายกจะละพยศและทำางานตอไป เมอเปนเดก ผมไมคอยเขาใจนกวาแมมของวเศษอะไร หรอพดกบควายไดอยางไร จนผมเขาโรงเรยน ไดอานนทานอสปและนทานสภาษต จงพอเขาใจวาแมไมไดมของดอะไรเกนไปกวาการใชหลกของชวตทวา “ดไป ดมา”

น��า�า�จา�ย

115

ควายทำางานหนกทสดในฤดปกดำา แตเราใหควายทำางานไมเกนครงวน คอ จากรงสางจนพระตกลองเพล ในวนพระควายไดหยดงานทงวน หลงจากทำางานแลวเรากปลอยใหมนหากนหญาจนอม เมอเรมดำานาและมทวางนอยลง เดกๆ มหนาทจงควายไปตามคนนาและตามทวางทพอมหญาใหมนเลมกนเอง ทผมชอบมากทสด คอ เมอเดกๆ ในหมบานเอาควายออกมาเลยงดวยกนตามทนา พวกเราจะขหลงควายพามนไป ณ ทตางๆ ขณะทควายกนหญา เรากรองเพลงบาง พดตลกโปกฮาบาง บางทกพดเรองสกปรก ผมชอบทายปญหากบเพอนๆ มาก ขณะททายกนนน ถาผมอยากรวาเพอนบางคนฟงอยหรอเปลา ผมจะทายวา มชายคนหนงตกลงไปในบอนำาลกแลวไมมคนชวย มใครรหรอเปลาวาเขาขนไดอยางไร เพอนๆ กทายกนไปตางๆ นานา แตไมมใครทายถก เมอทกคนจนปญญา ผมกพดอยางเรววา “จะไปยากอะไร เขากวงไปบาน ไปเอาบนไดมาพาดแลวไตขน” เพอนบางคนทฟงอยกจะรองออกมาวาไปเอาบนไดไมได บางคนกดงงๆ เพราะไมไดฟงหรอไมกตามไมทน อกเรองหนงทคลายๆ กน คอ เรองนกบนทเครองตกในกอไผแลวออกไมได แตมทางออกคอวงไปทบาน ไปเอามดมาถางกอไผออก ถาวนไหนไมมเพอน ผมจะเบอการเลยงควายมากและพยายามเอาควายเขาบานกอนทมนจะกนอม ตอนนผมจะถกแมเลนงานทนท บางทผมอยากถามแมวา ระหวางควายกบลกนนแมรกใครมากกวา ในขณะทแมกำาลงโมโหเชนนน ผมเชอวาแมคงบอกวารกควายมากกวาแนเพราะควายมประโยชนมากกวาผมเปนไหนๆ หลงจากดำานาเสรจและไมมทวางใหควายเดนเลมกนหญาเอง เรากเอาฟางใหมนกนในตอนเชา พอตกบายเรากไปเกยวหญาตามคนนามาให บางทถามชาวบานจากหมบานอนเอาหญามาแลกขาวเปลอก เรากแลกไวเปนครงคราว ควายทำางานนอยลงในฤดเกบเกยว เราจงหรอขหลงมนและ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

116

พามนไปกนหญาตามหวคนนา เมอเกยวขาวเสรจ เรากปลอยควายออกกลางทงใหมนหากนโดยอสระ ใหนำามนกนวนละสองครง คอ ตอนเทยงและตอนเยน ถาหนองนำาในนายงไมแหง เรามกพามนลงเลนนำา ผมและเพอนกจะโดดลงนำาดวย หนองนำาในนาคอสระวายนำายามยากของเรา เราไดเปรยบคนในเมองอยางหนง คอ เรามควายเลนดวย เราไดขนหลงและถหลงใหควาย พอตกเยนเรากเอามนเขาคอก หาฟางและหญาแหงมาสมไฟใหมควนไลแมลงทชอบออกมากนเลอดควายในตอนหวคำา นอกจากนน ขเถาทไดจากกองไฟจะเปนทนอนของหมาซงทำาหนาทเฝาควายไปโดยปรยาย ในยคนน บางครงเราจะไดรบขาววามขโมยลกควายไปจากคอกในตอนกลางคน หรอจากทองนาในตอนกลางวน แตเราไมเคยวตกวาควายของเราจะหาย จนกระทงอยมาวนหนงเมอเราไมเหนเจาขาวและเจาจนเมอเราจะใหนำามนในตอนเทยง ตามธรรมดาควายทงสองจะไมไปหากนไกลบานและจะเดนมาบานเมอใกลเทยง แตครงนแปลกทเพอนบานกไมมใครเหน เราหาเทาไรกไมพบ พอกบแมแนใจวาควายเราถกขโมย แมหาทางแกปญหาทนท คอ นงลงทกลางลานบานแลวพดกบปลดจางซงเปนผเจาทในจงหวดนครนายก (เมอครงยงมชวต ปลดจางเปนขาราชการอยทนครนายกเปนเวลานานและรกนครนายกมาก ชาวบานเชอวาเพราะความรกนเองททำาใหปลดจางอยเฝาดชาวนครนายกหลงจากทสนชวตไปแลว) แมบนหรอสญญากบปลดจางวา ถาปลดชวยแมหาควายจนพบ แมจะทำาของโปรด คอ ขนมปลากรมใหหนงหมอเตมๆ หลงจากนนอกไมนานเราไดเหนสงทไมนาเชอ คอ ควายทงสองของเราเดนกลบมาบานเอง อกสองวนตอมาแมกทำาขนมปลากรมหนงหมอตามทบนปลดจางไว ผมดใจเหมอนเคยทไดกนของเหลอจากเจาท แตกอดแปลกใจไมไดวาอะไรเปนเหตใหควายหายไปแลวกลบมาเอง มนจะเปนไปไดไหมหนอทควายเราถกขโมยลกไปแลวปลดจางไปเอาคนมาให? หรอวาเจาจนควายแสนร

น��า�า�จา�ย

117

ของเราเลนตลกพาเจาขาวไปหากนในททไกลหไกลตาคนเนองจากหญาดเพราะไมมควายอนไปกนมากอน เมอกนอมกพาเพอนกลบบาน? สำาหรบแมนนเชอสนทเลยวาคนขโมยควายเราแน และปลดจางไปเอาคนมาให ตามปกตแลวการเอาควายไปเลยงในนาเปนหนาทของเดก แตจะมบางครงทพๆ ของผมทเปนหนมแลวจะหาเวลาวางเอาควายออกไปเลยงเอง ผมมารทหลงวาทำาไมพๆ ทำาอยางนน ผมนาจะเดาออกแตแรกแตกโงอยนาน คอ พไปนดสาวๆ ตางบานไววาจะพาควายไปเลยงดวยกน เปนธรรมดาของหนมสาวทตองหาโอกาสพบกน ควายเปนสอไดอยางด

แมของผมเชอว�คว�ยไมโงอย�งทคนสวนม�กคดกน เชอวามนเขาใจความเปนไปรอบๆ ตวมน มภาษาททำาใหเพอนและเราเขาใจไดถาเราสนใจ และทสำาคญยงคอ มนมความรสกนกคด ผมวาแมเขาใจไมผดในเรองน ผมดจากตาและทาทางของควาย ผมกพอรไดวาควายตวไหนใหเราเขาใกลได ถาตวไหนมองเราตาเขมงละกอยาไดเขาไปใกลทเดยว ยงกวานน ถาเราเหนมนสายหวทำาเสยงออกจมกฟดๆ เราตองหนออกหางทนท แมมตวอยางใหเหนดวย ตวอยางทลมยากคอเรอง ‘ขาวนางมอม’ ทมาของเรองนมอยวารฐบาลตองการชวยเหลอชาวนาโดยการหาพนธขาวทดให นกวชาการเกษตรผสมพนธจนไดขาวนางมอมมาใหชาวนาปลก ขาวนางมอมมลกษณะเดนหลายอยาง เรมจากทมนมใบและตนเปนสออกมวงๆ ไมใชสเขยว ลำาตนใหญและสน รวงใหญมเมลดมาก ขวเมลดทตดกบตนเหนยวไมรวงงาย พอของชน (คนทเคยขวางมดใสเจาจน จำาไดไหม?) เปนคนแรกในหมบานเราทนำาขาวพนธใหมนมาปลกเนองจากเปนผทไดขาวสารดกวาเพอนบานเพราะมลกเปนครคนหนง ชาวนาในหมบานกคอยดอยางสนใจวาขาวพนธ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

118

ใหมจะเปนอยางไร เมอเหนขาวมรวงใหญและเมลดมาก ชาวนากเรมปลกขาวชนดนมากขนในปตอไป ตอมาอกไมนาน ชาวนาในหมบานกเลกปลกขาวนางมอม คณคงเดาไมถกหรอกวาเพราะอะไร ผมจะบอกใหวามสาเหตสำาคญสองประการคอ ขาวนนตนเตย มนจมนำาตายเมอฝนตกมากและนำาขนสงเปนเวลานาน ทเปนอยางนนเพราะในละแวกบานเราไมมการชลประทาน เราคมระดบนำาไมได พนธขาวชนดนเหมาะสำาหรบปลกในนาทมการชลประทานเทานน และอกประการหนงคอ นกวชาการไดผสมพนธใหเมลดรวงยากเพอปองกนการรวงหลนสญหายในฤดเกบเกยว เขาไปคดเอาวาการนวดขาวตองนวดดวยเครองจกรเหมอนในอเมรกา ไมไดใชควายยำาอยางในหมบานเรา ชาวนาเอาควายยำาขาวนางมอมเทาไรเมลดขาวกรวงไมหมด หลงจากแมเหนเพอนบานนวดขาวชนดนสองสามครง แมตดสนใจไมปลกขาวพนธใหมนน แมพดวา “เหนไหม ควายมนยำาแลวยำาอกจนเลอดกบออก ขาวกไมรวง มนเจบกบจนนำาตารวง” ไมมใครแยงแมในขอน และอกไมนานขาวนางมอมกหายไปจากหมบานของเรา แมไมยอมขายควายถงแมมนจะแกและใชงานไมคอยไดแลวเพราะแมรวาถาขายไป ควายกพบจดจบทโรงฆาสตวทบานเราเรยกวาโรงเชอด แมพดวา “แมเหนแลว เมอคนจงมนไป หรอแขกเจาของโรงเชอดเอาขนรถไป ควายมนรวามนกำาลงไปไหน มนเซองซม และบางตวกมนำาตาไหลอาบหนา” เมอพดถงโรงเชอด ผมขอเลาเรองโรงเชอดทบานนานดหนงนะ ในขณะทผมอยโรงเรยนมธยม บานนามโรงเชอดควาย เชอดวว และเชอดหม โรงเชอดควายอยคนละฟากถนนกบโรงเรยนของผมพอด ในรวลวดหนามของโรงเชอดมโรงเรอนหลายหลง รวมทงบานของเจาของกจการทชอลำาเซนดวย ในจำานวนโรงเรอนนนมหลงหนงทใหญกวาเพอนและดจากขางนอกเหมอนเปนยงขาว เราคดกนวาลำา

น��า�า�จา�ย

119

เซนคงซอขาวไวเพอเกงกำาไร ความจรงมาปรากฏขนในคนหนงเมอมคนเขาไปยงลำาเซนและครอบครวตายหมดยกเวนทารกทอยในเบาะ เรองแดงออกมาเมอโรงเรอนทเราคดวาเปนยงนนมเพยงหลงคาและฝา ขางในวางโลงไวใชเปนทเชอดควายทลำาเซนรบซอมาจากขโมย แนละบานนากนเนอมากกวาทเจาหนาทรายงาน ลำาเซนมรายไดมากกวาทตนแสดง และเสยภาษนอยกวาทควรเสย กรรมตามทนเมอขดผลประโยชนกนและหกหลงกน ทำาใหเกดการสงหารโหดขน แตผมไมเขาใจวาเขาทำาธรกจอปยศนนไดอยางไรเปนเวลานานเพราะโรงเชอดนนอยหางจากสถานตำารวจบานนาไมเกน 300 เมตร นละครบเมองไทยทรกของผม ! ! เมอพดถงลำาเซนกขอพดเรองซาดทไวดวย ซาดทเปนเจาของโรงเชอดววซงอยบนถนนสายเดยวกนกบโรงเชอดควาย หางกนประมาณหนงกโลเมตร ไมกปหลงจากทลำาเซนตาย ซาดทกถกยงตายทถนนหนาบานในเวลากลางวนแสกๆ ชาวบานเลาลอกนวาสาเหตการสงหารซาดทเปนอยางเดยวกนกบการสงหารลำาเซน

เมอเวล�ผ�นไป รถไถน�เข�ม�มบทบ�ทม�กขน รถไถนาคนแรกทผมเหนเปนของชาวนาในอกหมบานหนงใกลทงวางเปลาทอยทางตอนใตของเรา มนเปนรถไถทำาในอเมรกาคนใหญ เจาของใชไถทวางทเตมไปดวยปาปรอและหญาสงเพอทำาเปนนาหวาน รถไถนาขนาดใหญเชนนนใชไถนาทหมบานเราไมไดเพราะมนไมเหมาะกบนาดำาทแบงเปนอนนาเลกๆ อกนานกวารถไถเลกๆ จะเรมเขามา และเมอมชนดทชาวนาเดนตามหลงคลายเครองตดหญามาขาย ชาวนากใชมนแทนควายทนท พๆ ของผมกทำาเชนนน แตเขายงเลยงควายไวเปนเครองตดหญาธรรมชาตทตอมาขายไดเปนเงน เขามาเลกเลยงควายกนกเมอการลกขโมยควายมมากขนและสรางปญหาความปลอดภยแกตวเขาดวย ในระหวางทผมยงอยทบานนา มการลก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

120

ขโมยควายกนบางตามทเลามาแลว (อนทจรงครงหนงผมเคยไปดหนาขโมยทถกเจาของบานยงในขณะทเขาไปลกควายตอนกลางคน เมอถกยงเจาขโมยคนนนกคลานออกมาในทองนาและนอนจมกองเลอดอยทนนจนวนรงขนและตายเมอตอนสาย) พๆ บอกผมวาเมอเศรษฐกจเจรญขน ควายมราคาสงมากจนมมจฉาชพลกควายอยางแพรหลาย มาเมองไทยครงนผมสงเกตวาในภาคกลางนน แทบไมมควายใหเหนแลว ทภาคอนโดยเฉพาะทางอสานคงยงมควาย ทเลยงไวไถนาและทเลยงไวขายใหโรงเชอด แตชาวนาทนนกมรถไถนาใชกนแพรหลายมากขนทกวน ผมอดคดไมไดวา ถาวถชวตของชาวนาไทยเปลยนไปเรอยๆ ตามแนวโนมทเปนมา อกไมนานควายทเคยเลยงชวตผมกคงมอนเปนไปอยางทลกสาวผมคด คอ สญไปจากโลกอยางไดโนเสาร ! !

ผมไดสารภาพแลววาเปนคนชอบกน เพราะฉะนนผมจงกระหยมทจะเลาเรองอาหารแปลกๆ ทผมเคยกนเมอสมยเปนเดกใหมคนรบร ผมไมทราบวาเมอคณอานแลว คณจะเลกเปนมงสวรต หรอวายงเปนอยางเครงครดเพมขนอก ผมเตบโตขนดวยนมแม กลวย และขาว หลงจากนนจะมอาหารอยางอนหรอไมกขนอยกบฤดกาล ฝนพาทงความชมชนและความสมบรณมาให สวนฤดแลงนน แลงทงฝนและทงอาหาร เมอไมมอะไรจรงๆ ขาวสกคลกนำาปลาโรยดวยพรกขหนปนกเปนอาหารประทงชวตทผมกนเปนประจำา สญญาณของความสมบรณและความอมทองเรมในตอนตนฤดฝน เมอมพายและฝนตกหนกเปนครงแรกในเวลาบาย ระหวางทฝนเทลงมาอยางไมลมหลมตา เราเรมใจชนและเรมตรวจตราเครองมอทจะใชในคนนน โดยเฉพาะเครองมอทใหแสงสวาง เชน ตะเกยงรว ไฟฉาย ฯลฯ เมอฝนซาเมดจะมนำาเจงนองตามอนนาทอยในทตำา ใน

ควแมลงกบแกงง5

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

122

ระหวางทฝนพรำาเปนฝอยบางๆ เราจะสงเกตเหนคนสองสามคนเดนอยรอบๆ จอมปลวก เรารทนทวาเขากำาลงเกบแมลงเมากน ผทชอบเกบแมลงเมาคอบรรดาลกสาวสวยของผใหญบาน บางทผมและพชายกออกไปเกบดวย อนทจรงบานเราไมกนแมลงเมาบอยนกเพราะกลวทองเสย แตเราไมละโอกาสทจะไดอยใกลและพดจากบสาวๆ หนาตาดทสวมเสอผาเปยกๆ เมอไดแมลงเมามาเรากเอามาใสถงนำาทมนำาอยครงถง คนไปคนมาเบาๆ ไมนานปกแมลงเมากหลดออกหมด เราเอาตวแมลงใสกระทะแลวเอาขนตงไฟออนๆ ควพรอมกบเหยาะนำาปลาลงไปเลกนอย ไมนานนกควแมลงจะสงกลนหอมหวนชวนกน ความมดพาเสยงทเรารอคอยมานานมาให กบ คางคก เขยด องอาง และแมลงตางๆ สงเสยงเซงแซ เรยกกนใหออกมาพลอดรกในยามคำาคนอนชมชนนน อกไมนาน กบทจำาศลมาตลอดฤดแลงกออกมาอยในแองนำาในนา สงเสยง “โอบเอบ โอบเอบ” ลนไปหมด ตางไลกน และจบคกนเปนทสนกสนาน เปนอนวาถงเวลาทผมจะออกหาอาหารทผมชอบทสดอยางหนง ผมจะไมออกไปคนเดยวเพราะกลวผ แตจะไปพรอมกบพคนใดคนหนง เมอเอาตะของคาดเอวแลว เรากถอตะเกยงหรอไฟฉายเดนตรงไปทางทมเสยงกบเปนจำานวนมากรองอยขรม เมอเขาใกล เราหนไฟไปทางอน หรอไมกดบไฟลง กบมนกร พอเราเขาไปใกลมากๆ มนกเลกสงเสยง ตวไหนทแอบเกงกรอดตวไป ทแอบไมเกงกถกจบลงตะของ เมอจบกบตามแองนำาในทงนารอบๆ บานทวแลว เรากกลบบาน วนรงขนและตอมาอกหลายวน กบขาวหลกอยางหนงของเรากจะเปนกบในหลายรปแบบ เชน แกง ยำา ยาง และทผมชอบทสดคอปลาเหด หรอทอดมนกบซงอรอยกวาทอดมนปลาทรานอาหารไทยในอเมรกาเกอบทกรานทำาขายกน หลงจากฝนตกใหญสามสครงและในนามนำาเจงนองอยทวไป กบทแอบเกงๆ กกระจดกระจายกนออกไปอยตามทตางๆ แตมนกยงทงพยานรก คอลกออด ไวใหเราเกบมาแกงในโอกาสตอไป

ควแมลงกบแกงง

123

เชาตรหลงจากคนทไดจบกบแลว ในขณะททกคนในบานกระวกระวาดลกขนเตรยมทำางาน พอและผมจะออกไปทแองนำาในทงนาใกลบาน พอและผมรอโอกาสทองนมานานเพราะเราชอบกนแมงดามากกวาคนอน คณคงไมทราบวาแมงดาทผมพดถงคออะไร จงขออธบายวาแมงดาทผมชอบกนนไมใชชนดทเกาะอยตามซองโสเภณ (แมงดาพวกนนนาขยะแขยง ผมไมเคยเขาใกล) หากเปนแมลงทมรปรางคลายแมลงสาบ แตใหญกวาหลายเทา และบางคนบอกวามกลนคลายกลนแมลงสาบอกดวย แมงดาบนลงมาในแองนำาตงแตตอนกลางคนดวยจดมงหมายเดยวกนกบพวกกบ เมอถงเวลาเชา หลงจากทมนไดพลอดรกกนเรยบรอยแลว จะทงผลของความรกไวตามตนหญาและซงขาว ฉะนนเมอเราเหนฟองสขาวเกาะอยกบตนหญาหรอซงขาวทโผลขนมาเหนอนำาสกสองสามนว เรากจะรทนทวามแมงดาอยทนน บางทเรายงเหนตวเกาะอยทตนหญา เอาหวลงและหางขนอยในฟอง ตวททำาอยางนนจะเปนตวเมยกำาลงวางไข เราจบทงตวเมยและตวผทเฝาอยใตนำาทโคนตนหญานน การจบกตองทำาอยางระมดระวง ไมเชนนนถกตอยดวยเหลกแหลมทปากของมน นอกจากหาฟองขาวแลว เรายงหาไขทอยกบตนหญาหรอซงขาวอกดวย ไขนนจะเหนยากหนอยเพราะวาเปนสเดยวกบหญา เมอพบไข เรากรวามแมงดาตวผเฝาไขอยใตนำาตรงนน สวนตวเมยเมอไขแลวกหมดภาระและออกจากทนนไป แตไมเปนไร เพราะตวผเปนตวทมกลนหอมทเราตองการ เราหาไปตามแองนำาในทงนารอบๆ บาน เมอตกสายกไดแมงดาเปนสบๆ ตว เมอกลบมาบาน พเหวากตมแมงดา แลวเอาสองสามตวมาตำาปนทำานำาพรกแมงดา ทเหลอเอาดองในนำาปลาไวกนในวนตอๆ ไป สำาหรบผมแลว ในบรรดานำาพรกทเราทำากนกนเปนสบชนด ไมมชนดไหนจะโอชะเทากบนำาพรกแมงดา เมอพดถงนำาพรก ผมขอแทรกตรงนนดหนง นำาพรกทผมพด

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

124

ถงนตางจากนำาพรกทแมของผมทำาราดขนมจนดงทเลามาแลว หากเปนนำาพรกทใชจมผกกนกบขาว คนไทยนน ไมวายากดมจน ทกคนกนนำาพรก นำาพรกชนดนมลกษณะความเปนไทยอยอยางหนงคอ มความยดหยนสง คณคงอานพบในหนงสอเกยวกบเมองไทยแลววาคนไทยมความยดหยน อะไรกได อะไรกหยวน อะไรกไมเปนไร คนไทยเอาความยดหยนอนเปนลกษณะประจำาชาตอยางหนงนไปใชในการทต จนทำาใหประเทศไทยรอดพนจากการเปนอาณานคมของชาวตะวนตกเมอศตวรรษทแลว พนจากการยดครองของกลมอกษะและการจบเปนผแพสงครามของกลมพนธมตรในศตวรรษน ความยดหยนของนำาพรกกคอเราทำาไดหลายวธ ใครกทำาได จะทำาอยางไรกขนอยกบวตถดบทมอยและรสนยมของแตละคน สงทมความยดหยนดวยกนยอมสมพงษกน นำาพรกเปนกบขาวไทยแท สวนกบขาวกลมใหญอกสองกลมนนไดรบอทธพลมาจากวฒนธรรมเกาแกรอบๆ เมองไทย กลมผดรบมาจากเมองจน และกลมแกงรบมาจากอนเดย ทบานผมทำานำาพรกจาก กะป ปลารา และนำาปลา เปนพน การทำากะปนนผมเลาแลว จงขอเลาเรองการทำาปลาราและนำาปลาเสยนดหนงเพอความสมบรณ เผอวาวนหนงคณมาอยเมองไทยแลวอยากลองทำาด ตามปกตแมผมทำาปลาราสองชนด คอ ปลาราสดกบปลาราเนา ปลาราสดนนไมเอามาทำานำาพรก แมจะใชแตปลาดกอยเทานนทำาปลาราสด การทำากไมยาก เอาปลาดกอยสดมาตดหว เอาขออก ลางใหสะอาด เคลาเกลอพอประมาณ คลกกบขาวควบด เอาใสไห กดใหแนน ผนกอยางมดชด แลวเกบไว อกไมกเดอนกเอาออกมาทอด หนพรกและหอมแดงใส บบมะนาวลงไป กกลายเปนกบขาวทอรอยชวนกน ปลาราชนดนเกบไวหลายๆ ปจะอรอยยงขน สวนปลาราเนานนใชปลาอะไรกได ปลาดก ปลาชอน ปลากระด ปลาหมอ ฯลฯ และไมจำาเปนตองเปนปลาสด ปลาทตายแลวและออกกลนตๆ กใชได จงเปนทมาของชอปลาราเนา เมอขอดเกลด เอาขออก ลางแลว กเคลาเกลอ

ควแมลงกบแกงง

125

หมกไวในไห อกหลายเดอนตอมากเอาออกมาเคลาเกลออกครงหนงแลวคลกกบขาวควปน เอาเกบคนใสไหและผนกไว อกเดอนสองเดอนกเอาออกมาหลน เอาแตนำาปลาราไปทำานำาพรกได การหลนปลารากคอตมปลารากบนำาใหเนอปลาและความเคมละลายลงในนำา การทำานำาปลานนทบานผมทำาอยสองอยาง อยางแรกเรยกวานำาปลาตากดาย การทำากเอาหวปลาดกมาเคลากบเกลอแลวใสอางลกโตๆ แชนำาและตากแดดไวทกลางนอกชาน (ทมาของคำาวา “ตากดาย”) ปลอยไวสกเดอนหนงแลวใสขาวควขาวเปลอกลงไป ตากแดดตอไปอกสกเดอนกเปนนำาปลา เวลาจะใชแตละครงกตกเอามากรองตามทตองการ นำาปลาดบนจะสกเองเมอเอาใสตมแกง แตตองตมกอนทจะเอามาทำานำาพรก อกอยางหนงทำาจากปลาซวซงเราดกไดในตอนปลายฤดฝน การทำากเอาปลามาลางแลวเคลาเกลอใสไหทมนำาประมาณกวาครง ทงไวอยางนนหลายเดอนกควขาวเปลอกใสลงไปแลวปดไว เวลาจะเอามาใชกยกไหมาตงทใดทหนงในลานบาน เอาแกลบเทลงบนไหจนเปนกองถงคอไห แลวจดไฟ แกลบจะไหมชาๆ เปนเวลานานกวาจะไหมหมด ในระหวางนน นำาปลาทอยในไหกถกตมไปดวย เมอไฟดบ เราเอานำาปลาออกมากรองใสขวด บางทเราไมเผาทงไห เราตมและกรองเอา ครอบครวผมกนนำาพรกเกอบทกมอ ถาไมมกบขาวอน กมนำาพรกถวยเดยวจมผกกนกบขาว โดยเฉพาะในฤดแลง เรามกไมมกบขาวอยางอนบอยนก มแตนำาพรกเปนตวยน แมแตนำาพรกเองกมสวนประกอบลดลงเรอยๆ เมอสวนประกอบตางๆ เชน ปลายาง หมด นำาพรกกเหลอแตพรกกบนำาปลาหรอนำาปลาราเทานน ถาปไหนฤดรอนยดออกไปมาก ผกปาหายากและผกทเราปลกเองกหมดไปเพราะบอนำาเราแหง เรากกนแตขาวคลกนำาปลากบพรก ถาคณถามวาทำาไมเราไมซอจากตลาด คำาตอบกคอเรากซอบาง แตเปนครงคราว การทำานาทมรายไดเปนเงนเพยงปละไมเกน 7,500 บาทนนไมใชธรกจทพอ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

126

เพยง คณเปนเศรษฐกร คณกทราบดวา เราตองแบงทรพยทมจำากดไปใชในสงทจำาเปนมากกวากอน การกนอยอยางอมหนำาสำาราญทกมอไมจำาเปนสำาหรบครอบครวทมรายไดอยางเรา

เอ�ละแทรกเสยนาน ขอกลบไปทฝนตกใหญตอนตนฤดฝนทคางไว เมอมนำากมปลาซงขนมาจากบงและแมนำา เราจบปลาไดบาง ทเหลอกวางไขในนา เมอดนชน พชเรมผลใบใหมและแตกดอกออกหนอ ทำาใหเราหาผกไดงายขน อกไมนาน ลกปลา ลกออด ลกป กโตพอจบกนได เมอพดถงลกปลา และลกออด กขอบอกวธแกงสมผกบงยดไสไวดวย สวนประกอบนอกจากลกปลาชอนเลกๆ และลกออดเปนๆ แลวกม ผกบงทหนใหยาวประมาณสองนว พรกแกงทม ตะไคร หอมแดง พรก กะป และเครองปรง คอ นำาปลากบมะขามเปยก เคลดของการทำาคอตมนำาแกงใหเดอดแลวใสผกบง ลกปลา และลกออดลงไปพรอมกน ลกปลาและลกออดพยายามหนจากความรอนกวงเขาซอนขางในผกบงกลายเปนผกบงยดไส ในฤดดำานา เมอเราทำาเทอกดำานาและนำาขนเปนตม ปลาและปจะเมาเพราะไมมอากาศหายใจพอ ทำาใหเราจบมนงายขน ถาผมไมตองเลยงควายหรอถกใชใหทำาอยางอน ผมชอบหาปลาเพราะนอกจากจะสนกแลวยงทำาใหมกบขาวเพมขน บางทพวกพๆ กวาผมนคงไมคอยเตมบาทเพราะใชเวลาครงวนวดสระนำาทงสระดวยมอเพอจะเอาปลาดกตวเดยว ผมจะเตมหรอไมผมกบอกไมได แตทผมบอกไดแนนอน คอ ความหวโหยเปนแรงกระตนทดทสดสำาหรบคนกนจอยางผม นอกจากปลา ปนา กบ และเขยดแลว ในฤดนมแมลงนำาสดำาตวเทาหวแมมอชนดหนงเรยกวาแมงเหนยงทผมชอบกน จะใสแกงสมหรอตมกนกได หลงจากดำานาเสรจ เราหาปลาดวยการปกเบด พๆ และผมทำา

ควแมลงกบแกงง

127

เบดไมไผประมาณสามสโหลทกป ถาเบดปลาชอนกทำาคนใหญและใชตวเบดใหญกวาเบดปลาดก เราเกยวเบดปลาชอนดวยกบและเขยดตวเลกๆ และปกไวตามคนนาในตอนกลางวน เราตองทำาเบดชนดนใหใหญเพราะนอกจากปลาชอนทตวใหญและแขงแรงแลว งปลายงชอบกนเขยดทเราเกาะไวเปนเหยออกดวย งจะแขงแรงมากกวาปลาและทำาใหเบดหกไดถาไมใหญพอ สวนเบดปลาดกนนเราเกยวดวยไสเดอนปกไวทคนนาในตอนเยนและทงไวขามคน บางทเรากออกไปเกบปลาและเกยวเหยออกครงหนงกอนเขานอน ตอนออกไปเกยวเหยอเบดนถาฝนตกพรำาๆ ยงดเพราะกบจะขนมาเจาอยบนคนนาและกระโดดหนไมทน บางทเราใชไมต บางทเราใชฉมวกแทงเอา กอนสนฤดฝน ในขณะทอากาศเรมเยนลงและขาวเบาพรอมทจะออกรวง ปลาจะรวมกลมกนลองไปตามนำา ไปหาทอยใหมตามบงและแมนำาทไมแหงในฤดแลง เราเรยกวาเปนฤดปลาลง เราจบปลาไดมากทสดตอนนและกบขาวทกมอกมปลาเปนหลก ตม แกง ยาง หอหมก ฯลฯ คงเปนเพราะความอดมสมบรณในฤดนเปนแนททำาใหพอขนรามคำาแหงมหาราช ทรงบนทกไวในศลาจารกวา “.....ในนำามปลา ในนามขาว......” ปลาทเรากนไมทนเรากปลอยไวในสระบาง ทำาปลาเคมบาง ทำาปลายางบาง ทำาปลาราบาง สวนปลาซวกใชทำานำาปลา และกงใชทำากะป เมอหมดฤดฝนและนำาในนาขอดลง กบเรมเตรยมตวจำาศล มนจะกนทกอยางเพอเกบไขมนไวใชเมอตอนจำาศลตลอดฤดแลง ตอนนเราใชเครองมอไมไผสานของเราทเรยกวา “อแอบ” ดกกบโดยเอาปและหวปลาเปนเหยอไปซอนไวในทเงยบๆ เรามกบกนไปเรอยจนมนเขาจำาศลหมด ในการจบปลาและกบนน เราถอกนเปนประเพณวา ตอนปลาลงชาวนาจะดกปลาไดเฉพาะในนาของตนเทานน สวนการปกเบดเราจะปกทนาใครกได แตประเพณนคอยๆ เปลยนไป เมอตลาดมความ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

128

ตองการมากขน ชาวนาเรมจบปลาไปขายดวยการทำาเบดมากขน ชาวนาบางคนเรมหวงปลาในนาตนเองดวยการทำา “เบดผ” ซงเปนเบดทปกไวทคนนาแตไมไดเกยวเหยอ เมอคนอนเหนวามเบดปกอยแลวกไมปกซำาอกในทนน ชาวนาบางคนกหามคนอนมาปกเบดในทนาของตน แตพอแมผมไมเคยทำา ในระยะหลง เมอชาวนาหวกาวหนาบางคนเรมใชสารเคมควบคมปและวชพช ชาวบานเรมพบวาปลาบางตวทจบไดมแผลทหนง บางตวมรปรางไมปกต ครงแรกกไมมใครรวาปลาเปนอะไร แตกอนทจะร ชาวนากกนสารเคมทอาจมผลรายตอรางกายกนไมรวาเทาไร

เมอสนฤดเกบเกยวแลว เราไปหาปลากนตามหนองในทลมทางทศใต และหากบจำาศลตามทงนา ผมชอบไปหาปลากบพอและชาวบานในหมบานเดยวกน วนไหนทเรานดกนไป เรากตนตงแตตอนพระเคาะระฆง (ทบานผมไมมนาฬกา ชาวนาสวนมากไมใชนาฬกา การบอกเวลาและการนดหมายกทำากนตามเวลาโดยประมาณ เชน เวลาพระเคาะระฆง เวลายำารง เวลานองเพล ฯลฯ การบอกเวลาทแนนอนเปนชวโมง เปนนาทนน เปนของใหมซงเราไมคนเคย) พเหวาลกหงขาวกอนเวลาปกต หอขาวใหเราเอาไป ถามกบขาวอยางอน พกหอใหไปดวย ถาไมมเรากไดแตนำาพรก นำาปลา บางทแมทำาขนม เชน ขาวตมมด หรอขาวหลาม เรากไดของนนไปดวย เราเอาของกนและแหสองสามปากลงกระปอมสองลกซงผมเปนคนหาบ สวนพอถอกรบและสม เมอเราออกจากบาน ผมมหนาทออกเสยงก “ว ว........” เพอเปนสญญาณแกผรวมไปหาปลาวาเรากำาลงออกไป ผมวามนสนกสนกทไดออกเสยงกในเวลาเงยบสงด แลวไดยนเสยงตอบรบเปนระยะๆ คนทไปถงจดนดหมายกอนกมกจดไฟฟางเพอผงกนหนาว เมอทกคนมาพรอมแลว เรากออกเดนทางกนตงแตกอนแจงไป

ควแมลงกบแกงง

129

ตามทางทเคยใช เราอาจใชเวลาเดนสองสามชวโมงกอนถงหนองนำาทเราตองการจบปลาในวนนน เมอถงทนนเรากพก กนขาวเชา และรอใหแดดอนขนกอนลงทอดแห เราจบปลาจนถงเวลากนขาวกลางวน กบขาวมอนกเปนปลาตวเลกๆ ทเราหาไดกบผกกลางทง เชน สายบว ไหลผกตบชวา และสนตะวา นอยครงทเราจะเอาปลาตวโตๆ เชนปลาชอนมาเผากนในตอนกลางวน ของดเชนนนเราเกบไวกนพรอมกนทงครอบครวเมอกลบมาถงบานแลว นอกจากบางครงเราไดปลามากเกนคาด เราอาจฉลองดวยการเผาปลาชอนตวเของๆ สกตว ในทองทงเชนนน วธการเผาปลากเอาดนเหนยวหม โยนเขากองไฟ ทงไวสก 20 นาทแลวแกะเอาดนเหนยวออก หนงและเกลดจะตดไปกบดนเหนยว เหลอเนอปลาสขาวทมควนออกเปนสายสงกลนหอม เราจะฉกออกมาจมนำาปลาพรกปนกนกบขาวอยางเอรดอรอย ถาเรามมะนาวบบลงไปสกนดกยงทำาใหอาหารมอนนอรอยยงขน ถาหนองหนงไมคอยมปลา เรากเดนตอไปหนองอนจนตะวนตกบายและแดดออนลงเรากหยด ตากแห ออกเกบผก และหานำาในหนองทใสๆ อาบ หลงจากนงพกสกครซงเปนเวลาทพอและผใหญเอายาออกมาสบกน เรากกลบบาน ผมมหนาทหาบปลาในกระปอมซงหนกขนมากเพราะนอกจากจะมปลาทหาไดในวนนนแลวยงมนำาทใสไวไมใหปลาตายอกดวย กระปอมไมไผทยาดวยชนซงทำาจากยางจากตนจกและนำามนยางผสมกน ขงนำาไดดแตกทำาใหคนหาบตองออกแรงหาบเพมขน เราถงบานเมอคำาไปนานพอควร ทงเหนอยทงหว ตอนนนพเหวาไดหงขาวและเตรยมเครองทำากบขาวไวแลว พอเรามาถงกเอาปลาทำากบขาวทนท กบขาวททำาไดเรวและผมชอบมาก คอ ตมหว เครองในและกระดกปลาชอน (เราเกบเนอปลาไวทำาปลาเคมตากแหงไวกนนานๆ) ในนำาตมพเหวาใสเครองปรงงายๆ มหอมหวแดง กระเทยม ขา ตะไคร พรกสด ใบมะกรด และปรงดวยนำามะขามเปยก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

130

นำาปลา และใบผกช ผมและพชายชอบแยงกนกนไขและพงปลา สวนทไมคอยมคนแยงและผมชอบมากคอหวปลาชอนซงมทงเนอแกมและมนสมองทอรอยเปนพเศษ หลงจากกนขาวเยนแลว พอและผมไดพกผอน แมและพเหวาเปนผตดสนวาจะเอาปลาทไดมาทำาอะไร บางสวนทยงแขงแรงดอาจเอาขงไวกนสด สวนทเหลอกใชทำาปลาเคมหรอปลายาง เมอเวลาผานไป จำานวนหนองทเปดใหชาวบานไปจบปลาคอยๆ ลดลง ทงนเปนผลอนเนองมาจากบทบาทของเครองจกร เมอเจาของทดน หรออาจเปนเพยงคนแอบอางเทานน รวามเครองสบนำาทใหญพอใชสบนำาออกจากหนองไดในเวลาหนงหรอสองวน กออกประกาศหวงหนองนำาเลกๆ ไมใหคนอนจบปลา ตนเองอาจสบนำาออกหรอใหนายทนทำากไดแลวแบงปลากน อกอยางหนงคอรถไถนาทผมไดกลาวถงแลวครงหนง เจาของทดนใชเครองจกรซงมกำาลงมหาศาลนไถปาปรอทำาเปนนา เมอทำาเชนนนไมกครง ดนกไหลลงหนองจนตนหมด และในทสดหนองนำานนกกลายเปนทนาไปดวย ขอแทรกไวตรงนวาการจบปลาในหนองกลางทงน เรามกฎเกณฑคลายการจบปลาในนาเหมอนกน หนองนำาสวนมากในทงทผมพดถงนไมมเจาของหวงหาม ผมมาเขาใจตอนหลงวาทงวางบางสวนเปนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรย ชาวบานใชเปนททอดแหหาปลากนมานาน แตถาเราพบหนองไหน หรอบางสวนของหนองใหญ มไมเชนยอดไผทงไวในนำาระเกะระกะ เรากรวาทนนเปนเขตจบจองของใครคนหนงและจะไมจบปลาทนน เรารวาถาทำา เราอาจมอนตราย เชนพอของเพอนนกเรยนของผมคนหนงถกยงตายหลงจากทไดละเมดกฎนหลายครง

เมอฤดแลงผานไปสกระยะหนง ปลาในหนองนำา ปลาเคม และปลายางของเราคอยๆ หมดไป เปดกเลกไขเพราะไมมอาหาร

ควแมลงกบแกงง

131

และนำาเลนเพยงพอ กบขาวเรากมนอยลงเรอยๆ บางครงแมกเจยดเอาขาวเปลอกสำารองไวกนไปขายทโรงส เนองจากแมขจกรยานไมเปน แมจงตองหาบขาวไปจนถงโรงสทอยตดกบตลาด ไดเงนแลวแมกซอหมบาง ปลาทบาง เอามาทำากบขาวในวนตอๆ มา เมอไมมกบขาวจรงๆ เรากเรมอดขาวเปนบางมอ โดยเฉพาะขาวกลางวน คนกนจอยางผมอดขาวกลางวนไดเหมอนกนเมอความจำาเปนบงคบ วธดบความหวทดคอการเลนกบเพอนทถกคอกนและไมคอยมกบขาวกนเหมอนกน แมของผมคนเดยวทไมยอมอดขาวกลางวน บางวนผมเหนแมตกขาวมาทพพหนง เอานำาราดลงไปในชามใหนำาทวมขาว แลวตกขาวกนกบกอนเกลอ บางทผมกบพชายกทำากบขาวพเศษซงไมเคยมใครในหม บานทำามากอนคอตมยำานำา สำาหรบชาวมงสวรตอยางคณ การทำาตมยำาทไมมปลา ไก หรอกง คงไมเปนสงทแปลก แตสำาหรบพเหวาและแมแลว การตมยำานำาทมแตขา ตะไคร ใบมะกรด ปรงรสดวยสมมะขามและนำาปลาของเราดเปนสงประหลาดนาขบขนทเดยว ถานำามนหมยงไมหมด บางทผมกกนขาวคลกนำามนหมกบนำาปลาพอเคมแกหวไดมอหนง ถาผมขยนหนอยกเอาขาวใสกระทะผดนำามนหมใหรอนเสยหนอยกยงอรอยขน ในสมยนนเราไมเคยไดยนคำาวา “โคเลสเตอรอล” ถงเคยไดยนกคงไมทำาใหผมหยดกนขาวคลกนำามนหมแน เมอแลงจดขน ความหวกมมากขน ไมผลทมอยรอบบานชวยบรรเทาความหวไดเปนครงคราว ผลไมทเรามมากในฤดแลงนอกจากกลวย คอ มะมวง เราเรมนบวนคอยฝน ในขณะทผใหญใชเวลาในฤดแลงตระเตรยมเครองมอและเสบยงไวสำาหรบการทำานาในฤดตอไป เดกผชายมกออกหาของกนกน พวกเราชอบลานกเลกๆ เชน นกเอยง นกเขา ฯลฯ เราไมคอยไดนกบอยนก แตถาไดเรากยางแบงกนกนคนละคำาสองคำา ของอนทพอ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

132

หากนไดเปนครงคราวกมไขมดแดง จงหรด ตกแตน บง แมลงขาม และจกจน ผมกบเพอนบางคนชอบหาผงเลก ถาเราเหนผงหลายๆ ตวมาตอมดอกไมรอบๆ บาน เราพยายามสงเกตวามนบนไปทางทศใด หลงจากนนเรากตามไป อกไมนานเราจะพบรงผงทกอไผหรอพมไม การตผงเรมดวยการพนควนยาสบเขาทรงผงทมตวเกาะอยยวเยย ผมสบยาไมเปน แตบางทกจำาเปนตองสบพนเอง หลงจากผมสำาลกยาเพยงหนสองหนผงกเมาแลว เราเอามอลบตวผงออก บางทถามตวทเมาไมมากหลงเหลออย เรากถกตอย แตผงตวเลกๆ ทเราเรยกวาผงมมตอยไมเจบมาก เมอเราไดรวงผงแลวเรากเอาสวนทมตวออนจมนำาผงกนกนอยางเอรดอรอย ถาเราเจอผงใหญททำารงอยในโพรงดน เราตองไปบอกพอเพราะผงพวกนดและไมเมางาย ผมเคยชวยพอตผงโพรงครงหนงแลวเขดไมสนใจตผงโพรงอกเพราะพอใหชวยเคยวหวขาสดแลวพนทรง ขานนดสำาหรบใสตมแกง แตเมอเอามาเคยวสดๆ แลวทำาใหลนแตกกนขาวไมมรสชาตไปหลายวน ขณะทออกหาผง เราจะเลยงไปหางๆ เมอเหนรงตอใหญๆ มรปคลายฝาช ตอเปนแมลงทดและชาวบานกลวพษรายของมน ผใหญบอกผมวาถาตอไล เรามทางเดยวทจะหนมนได คอ ตองโดดลงนำาแลวดำานำาหายไปนานๆ หญงกลางคนคนหนงทอยใกลโรงเรยนประชาบาลของผมถกพษรายของตอคอแกถกตอยทกลางหว ผมตรงจดทตอตอยหงอกไปตลอดชวต ผมไมเชอวาตอจะมพษรายขนาดนนจนผมถกตอตอยดวยตนเอง วนหนงผมเหนตอตวหนงกำาลงกนนำาเชอมทตดอยกบกระดาษหอขนม ตามธรรมดาผมวาผมไมใชเดกซน (ตามความคดทไมเขาขางตวเองของผม) แตวนนนคดอยากจบตอ ผลคอถกตอยทหลงนวชมอซาย ผมปวดนวอยหลายชวโมง แตทรายกวานนคอเนอตรงจดทถกตอตอยนนเนาในอกไมกวนตอมา และกลายเปนแผลเปนกลมเลกๆ เนองจากผมไมมแผลเปนตามตว

ควแมลงกบแกงง

133

หรอไฝทเหนไดงาย แผลเปนทนวชมอซายนมประโยชนเมอผมไปขอหนงสอเดนทางจากกระทรวงตางประเทศ เมอเขาถามวามไฝฝขแมงวนหรอแผลเปนทไหน ผมกบอกวาทหลงนวชมอซาย ความซนบางทกมประโยชน คณวาไหม? การหาของกนทแปลกๆ นเราทำาเพอตวเองและเพอสมาชกในครอบครวดวย เมอสระทเราปลอยปลาไวแหงลง เรากมโอกาสแทงปลาไหลทซอนตวอยในโคลน ตามทผมบอกแลววา แกงปลาไหลกบกลวยดบอรอยมาก ปลาไหลตมสมกดไปอกแบบหนง บางทเมอมฝงคางคาวหนมาอาศยอยในใบตาลแหงในทองนา เรากเอาไฟจดใบตาลใหคางคาวรวงลงมาแลวเอามาแกงเผดแหง ในตอนเกยวขาว เรารวาหนนามาทำารงออกลกออกเตาและกนขาวของเราตรงไหนเรากจำาไว เราเอานำากรอกลงในร หรอบางทกขดเอา ผมวาหนนาอรอยกวาไกเปนไหนๆ โดยเฉพาะไกทโตโดยการเรงอาหารอยางทเลยงกนในปจจบนน ชาวนาเกลยดหนนาแตผมกลบชอบ อยากใหมมากๆ เพราะหนยางและทากระเทยมพรกไทยนนอรอยจรงๆ ทผมชอบทสดคอกบจำาศลเพราะมนไมมขในทอง มนชอบแอบอยใตซงขาวและในรป ถามนอยในรป เราใช “ขอแกว” ซงเราทำาดวยเหลกกานรมหรอไมกเหลกซลอจกรยานผกกบซกไผขนาดนวมอแยงลงไปเกยวเอามนขนมา ผมกบพชายและเพอนไปหากบดวยกนบอยๆ มสองครงทผมจำาไดแมนมาก ครงหนงเราหากนททงนาลมซงหางจากหมบานไปหลายกโลเมตร เนองจากนำาในทลมแหงเปนแหลงสดทาย กบมกไปรวมกนทนนมากกวาทอน แตเราไมไดกบสกตวเดยวเพราะคนอนไดเอาไปหมดแลว ทรายยงกวานนคอแดดรอนผดปกต จะหารมไมกไมม นำากหาไมได ผมคดวาจะกลบไมถงบานเสยแลว อกครงหนง พชายของผมคนทชอสวสดกบผมออกไปหากบกนในตอนบายวนหนง เราเดนกนไปเรอยๆ ตามทงนาหนาแลง ใช

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

134

ไมขอแกวแยงไปตามรป ไมมใครไดกบสกตวเดยว จนกระทงเราเดนไปถงทนาของญาตคนทเราเคยมบานอยในทดนของเขา ผมมความรสกวาขอแกวของผมไดเกยวอะไรสกอยางในรปรใหญรหนง เมอผมดง มนมททาวาจะขนมา แตแลวมความรสกวามนดงกลบอยางแรง ผมลองทำาเหมอนเดมอกกมความรสกเหมอนเดม ผมรทนทวาขอแกวของผมเกยวง ผมดงแรงขนเพอใหมนขนมาใหเหน พอมนขนมาเกอบถงปากร ผมกรทนทวาเปนงเหา ผมตะโกนเรยกพสวสดซงอยหางออกไปอกทางหนงของทนานน พสวสดไมสนใจ ผมเรยกอก เจาของนาซงกำาลงทำางานอยไมไกลนกรองมาวา “เองแนใจหรอวามนเปนงเหา” “แนซ” ผมตอบ เจาของนาเดนมาหาผมพรอมกบมไมไผยาวมาดวยทอนหนง เมอผมดงงออกมานอกรเขาตมนตายทนท เราเลกหากบ ผมเอางกลบบานขณะทคดอยในใจตามธรรมดาของคนชอบกนวาพอคงไมเอามนทำายาแกปวดหลงในคราวนเพราะตวมนใหญพอแกงทเดยว แลวผมกสมปรารถนา พอใหผมไปเอาฟางมาหอบหนงแลวจดไฟและเอางเหาขนยางบนกองไฟ เพอนบานของเราชอจำารญซงสนทสนมกบพอมากเดนเขามาพอด “ลอกหนงเอาไมไดหรอ” จำารญถามพอ “งกเหมอนคางคาว ถาทำาอยางนน หนงมนอาจถกเนอทำาใหมกลนไมด” พอตอบ แลวพลกงไปมาบนกองไฟ เมอไฟไหมเกลดงหมดและหนงแหงเกรยม พอเอาซกไมไผขดหนงออกแลวตดหวเกบไวทำายา ผา และลางง เสรจแลวแขวนไวทกงมะมวง พอเขาไปในครวสกประเดยวหนงแลวออกมาพดกบจำารญวา “ไมมมะพราว ทบานแกมไหม ถามขอสกลกกอนและขอใบมะกรดสกสหาใบดวย” จำารญหายไปชวครกกลบมาพรอมกบมะพราวและ

ควแมลงกบแกงง

135

ใบมะกรด พอใหผมไปตดตะไครตนเของๆ มาหนงตน บอกใหพเหวาขดมะพราว สวนตวเองไปขดหวขาในสวนอกดานหนงเอามาลาง หลงจากนนพอกเขาครวพรอมดวยงและเครองแกง จำารญและผมตามเขาไปดวย พอบอกใหจำารญสบงทงกระดกใหละเอยดขณะทตนเองเอาหอมแดง กระเทยม พรกแหง และขวดเลกๆ ออกมาหลายขวด “นนขวดอะไรบาง?” จำารญถาม “นเหรอ?” พอตอบพรอมกบยมนอยๆ “เมดเลกๆ นคอลกผกชและยหรา ลกนคอกระวาน เปลอกไมนคออบเชย ลกใหญนลกจนทน ดอกนคอโปยกก และนคอเปราะหอม” ผมไมเขาใจวาของเหลานนมคณภาพพเศษอยางไร ไดแตดพอเอาบางสวนออกมาหนและตำาในครกจนรวมกนเปนพรกแกง พอเทนำาประมาณสองถวยลงผสมกบมะพราวและคนเอานำากะท หลงจากนนเอากากมะพราวใสกระทะควไฟออนๆ จนเปนสนำาตาลออนทวกนแลวเทออกไวในชาม ลางกระทะแลวเอานำากะทใสขนตงไฟ คนชาๆ เมอนำากะทเดอดกเอาพรกแกงใสลงไป คนอยไมนานพรกแกงกสงกลนหอมตลบทำาใหผมหวขาวทนท หลงจากพรกแกงเดอดทวกนดแลวพอกเอาเนองใสลงไปคนตอ จำารญลกขนและเดนออกจากครว พอรองวา “รอกอน เกอบเสรจแลว” “เดยวมาใหม” จำารญตอบแลวลงเรอนไป พอใสมะพราวทควไวลงในกระทะ ใสนำาปลา คนไปมาจนทกอยางในกระทะเขาเปนเนอเดยวกน เปนแกงทไมมนำาสงกลนหอมหวน พอฉกใบมะกรดใส คนแกงอกครงแลวยกลงจากเตา จำารญเขามาในครว พรอมกบขวดสขาวทมนำาอยครงขวด พอเรยกแม พเหวาและลกชายทกคนใหมากน แมและพเหวาชมคนละคำาสองคำาเทานน สวนพอตกขาวในหมอออกมาแบงกบจำารญและลกชาย จำารญรนเหลาเถอนออกแลวผลดกนจบกบพอ ทกคนเหงอแตกเตมหนาผาก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

136

เพราะความเผด “นถามกญชาใสคงอรอยกวาน” พอวา ผมอาสาวงไปเอาทบานเพอนเลนในหมบานเพราะเหนพอเขาปลกไวในสวนและเอาใบมาสบทกวน พอกบอกวาไมตอง “กญชาทำาใหงเหาอรอยขนไดยงไง” จำารญถาม “เอ ไมรซ” พอตอบ “ธรรมดา กญชาทำาใหของปาทกอยาง เชน เนอกวาง เนอเตา มรสดขน ไมเฉพาะเนองเหาเทานน” “ถาอยางนน เหนจะตองปลกกญชาไวทบานบาง” จำารญวา “กด แตวามนผดกฎหมายนา” พอตอบ ทงสองคนกหวเราะกนแลวกรนเหลาออกดมอก หวเราะและกนแกงงตอไป ถาคณถามวางเหามรสชาตอยางไร ผมบอกตามตรงวาผมไมรเพราะแกงนนมมะพราวมากและเผดเสยจนแสบปากแสบลน แตในขณะนนผมรสกมความสขอยางประหลาด ไมใชเพราะเปนผพชตงเหาตวใหญนน หรอไดกนแกงง ความสขของผมมาจากทไดเหนพอคยกบเพอนและหวเราะอยางมความสข การหวเราะของพอนนหายากเทาๆ กบงเหาทเดยว ในระหวางทผมยงอยทบานนา พอแกงงเหาหลายครง แกงงสงและงปากกวางอยางละหนงครงเปนการทดลอง ผมกนทกครง เสยดายทคณเปนมงสวรต ไมอยางนนเมอคณมาเมองไทยคราวหนา ผมจะแกงงเหาใหคณชม

เมอพดถงเรองง ผมขอแกความเขาใจผดของคนอเมรกนทคดวาในเขตรอนมงพษเตมไปหมด โดยเฉพาะงเหา ในเมองไทยไมมงยวเยยไปหมดอยางทเขาใจกน และงสวนมากกไมใชงพษ งบางอยางมประโยชนมากเชนงทางมะพราว พอกบแมของผมหามอยางเดดขาดไมใหลกไลงทางมะพราวเมอเหนมนเลอยขนยงหรอขนหลงคาบาน งนไมมพษและชอบลาหนในบาน สำาหรบงเหานนกไมไดมอยทวไปให

ควแมลงกบแกงง

137

เหนทกวน บางทเราไมเจองเหาเปนเวลาหลายๆ ป ในชวงเวลาทผมอยบานนา ทหมบานผมมคนถกงเหากดเพยงสองคนเทานน คนแรกคอ ชน คนทขวางมดใสควายของเรานนแหละ วนหนงขณะทออกหากบ ชนมองไปในรปตนๆ รหนงกดใจเหนวามกบอยแน เอามอลวงลงไปทนท แทนทจะเอาขอแกวแยงลงไปดงทควรทำา ชนถกงเหากดทนวชมอขวา แตโชคดทเรามหมองในหมบาน อกคนหนงทถกงเหากดคอหมองนนเอง แกเลยงงเหาไวทบานหลายตว วนหนงขณะทเอาเขยดใหงเหากนแกคงประมาทจงถกงกดทมอ ทงชนและหมองหายเปนปกตดดวยยาพนบานของหมองนน ผมเองถกงกดสองครง แตไมใชงเหา งไมมพษกดเจบพอๆ กบเขมแทงตอนฉดยา ครงแรกผมถกงไซกดทนวมอขวา เพราะคดวามนเปนปลากำาลงเมานำาขนทเกดจากเรากำาลงทำาเทอกดำานา ครงทสองถกงปลากด การถกกดครงนประหลาดนดหนงคอ ผมกำาลงสมปลาอยในทงนาทมนำาขงอยประมาณหวเขา พอไดยนเสยงกกๆ อยในสมกคดวา “หวานกละวนน คงไดกนตมปลาชอนแน” ผมเอามอลวงลงไปหวงจะจบกบขาวมอเยน งเผนออกทางหวสม กอนลงนำาหนไป งตวนนไดฝากความดใจทไดพบผมไวโดยการกดลกคางผมเสยเลอดไหลซบๆ !!

พอของผมชอ เต� บญม� พอเกดเมอป พ.ศ. 2454 ในสมยนไมมใครชออยางพอผมอกแลวนอกจากจะเปนชอเลนเทานน ผมเคยบอกคณวาคำาในภาษาไทยเปนคำาพยางคเดยว คนไทยในสมยกอนจงมชอพยางคเดยวกนทงนน การเอาคำาทใชเรยกสตวมาใชเปนชอคนกไมเปนของแปลก ญาตผใหญและเพอนบานของผมมชอ หมา แมว หม หน ชาง ฯลฯ ในฐานะทคณเปนผเชยวชาญทางเศรษฐกจ คณคงเขาใจถาผมพดวาชอสนๆ ดกวาชอยาวๆ แน เพราะไมตองเสยเวลาและกระดาษมากเมอพมพชอ ในชวตคนทยาวประมาณ 75 ป ผมวาคนทชอพยางคเดยวคงประหยดเวลาและทรพยไดมากทเดยวเมอเทยบกบคนทมชอยาว คณคงยมเมออานถงตอนน คงคดวานายไสว เพอนของคณคนนเหมอนอยางทคณคดไมมผดทเดยวคอ คอนขางจะไมคอยเตมเตงนก ผมรเรองเกยวกบครอบครวของพอนอยกวาครอบครวของแมมาก ทงนคงเปนเพราะปและยาของผมตายไปกอนผมเกด นอกจาก

พอครว6

พอครว

139

นนพนองของพอยกเวนอาเกดไดแยกยายกนไปอยทอนอกดวย คนหนงไปอยถงกรงเทพฯ อกอยางหนง คอ พอเปนคนพดนอยและไมเคยเลาความเปนมาของครอบครวใหใครฟง ผมรเรองฝายพอจากแม พเหวา และอาเกด แมรเรองของปและยาของผมซงชอ ชน และ อำ� บานของปและยาอยหางจากบานของพอแกเพยงไมกรอยเมตร พอมพสาวชอ มน และ สข นองชายชอ ออน และ หอย และนองสาวคออา เกด นอกจากอาหอยซงเปนทหารอาชพอยในกรงเทพฯ แลว ปาและอาของผมมอาชพทำานา แมเคยเลาวา นามสกลของเรานนไดมาจากชอของบรรพบรษของพอสองคนทชอ บญ และชอ ม� หลงจากพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 6 ทรงออกพระราชบญญตในป พ.ศ. 2459 ใหคนไทยมนามสกล พอไมเคยพดถงเรองนแตกไมเคยบอกวาแมพดไมถก เราไมมประวตของครอบครวทเปนลายลกษณอกษรนอกจากโฉนดทดนซงออกในสมยรชกาลท 6 โฉนดทดนทผมเหนบางโฉนดมชอของทวดของพอ (น�ยกว�ง น�งเลก) ปและยาของพอ (น�ยเอยม น�งเฟอง) แตไมมชอ บญและมา ญาตทางฝายพอ เชน ลงเจรญ (อาย 87 ป) และอ�เกด (อาย 76 ป) กไมรวาเรามบรรพบรษชออยางนน แตรแนวาเรามเชอชาตจน อาเกดเลาวายาเฟองไหวเจาอยางทชาวจนในเมองไทยทำา แตยาเฟองเปนคนสดทายเพราะรนลกไมมใครทำากนอก ปชนและยาอำาตายเมออาย 50 ปกวาๆ สมบตอยางเดยวทพอไดรบ คอ สวนของปและยาในทบานทปและยาอาศยอย ทบานนนเปนทดนประมาณสองไรครง แบงเปนหาสวนในหมญาตของปและยา แตยงไมไดแยกโฉนดกน พอมความผกพนกบทดนนนมากและตอมาไดซออกสวนหนงจากญาตไว ตอนผมเปนเดก ทดนนนวางเปลาไมไดรบการดแล มตนไมเลกๆ และตนไผขนแซมตนไมผลอยทวไป สวนไมผลมมากทเดยว มทง มะมวง กระทอน มะปราง มะเฟอง มะปรง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

140

มะตม มะไฟ คางคาว ชำามะเลยง และมะพราวตนหนงทสงเหนอยอดไผ นอกจากนนยงมตนสเสยดทชาวบานใชเปลอกกนกบหมากอกหลายตน ตงแตผมจำาความได ผมเหนพอมงานทำาไมขาดมอและไมคอยใหความสนใจกบผมนก ยกเวนเมอครงทพาผมไปดเครองบนเทานน ในฤดแลงป พ.ศ. 2492 วดโบสถ ซงอยหางจากบานเราไปประมาณ 6 กโลเมตร มงานวดทชาวบานฮอฮากนมาก จดสนใจของงานนคอเครองบน เปนครงแรกทเครองบนจะมาลงทบานนา ไมลงเฉยๆ นะ แตจะใหคนทอยากนงเครองบนขนไปบนดวย พอทงอยากดและอยากนงเครองบนจงขายขาวเปลอกบางสวนและพาผมไปทงานวดโบสถ ผมจำาไมไดวาทำาไมพอไมเอาลกชายคนอนไปดวย ทแนใจคอ สวง นองชายคนเลก เพงอายประมาณขวบครงคงเดนไกลๆ ไมไหว ผมตนเตนทสดทจะไดเหนเครองบน จงเดนไปกบพอไดอยางไมเหนดเหนอย ถงแมวาจะมอายเพยงสขวบเทานน เมอถงงานวดกเหนมคนมากมายยนเรยงรายกนตามลานบนซงเปนทนาทชาวบานขดเอาคนนาออกเปนทางยาวไว บางพวกกมงดเครองบนปกสองชนลำาหนงทจอดอยทางดานหนงของลานบน อกไมนานเครองบนกแผดเสยงสนนและออกวงไปตามลานบนกอใหเกดฝนตลบ เมอเกอบสดลานบนกเผยอหวและลอยขนไปในอากาศ บนวนอยสหารอบกรอนลง พอมคนจายเงนและขนนงขางหลงนกบน เครองบนกออกบนอก พออยากขนและชวนใหผมขนดวยโดยจะใหนงตก แตผมขขลาดรงมอพอไวบอกวา “ไมเอา ไมเอา” ทาเดยว ในทสดผมชนะ พอไมไดขนเครองบนครงนนและไมมโอกาสขนอกตลอดชวต ตอนขากลบผมเดนไดสกครงทางกบอกพอวาไมไหวแลว พอเลยเอาผมขนบา ผมไมรวาพอผดหวงทไมไดนงเครองบนและเหนอยมากหรอเปลา แตผมจำาได

พอครว

141

วามความสขมากทไดอยกบพอทงวนและแถมยงไดขคอพอกลบบานอกดวย แมเลาวาเมอสมยเปนหนมพอนงโจงกระเบนบอยๆ แตเมอผมจำาความได พอเลกนงโจงกระเบนแลว นงแตกางเกงขากวยซงชาวนาทวไปนยมนงกน พอมกางเกงขายาวสมยใหมอยดวย แตจะสวมกตอเมอเวลาไปงานสำาคญๆ เปนพเศษเทานน ขณะทอยบานพอไมเคยใสเสอ ทำาใหเหนรอยสกอยตามตวหลายแหง รอยสกสวนมากเปนตวหนงสอขอมเหมอนกบรอยสกทชาวบานทวไปมกน แตพอมรอยสกทแปลกและมกเปนทหยอกลอของเพอนบานเสมอ รอยสกนอยเหนอเขาขางขวาขนไปจนเกอบถงโคนขา คนอนจะเหนเมอเวลาพอนงหรอเวลาถลกขากางเกงขนเทานน รอยสกนเปนรปศวลงคซงมสองขา เชอกนวามนมมนตขลงทำาใหเพศตรงขามหลงใหล เพอนพอมกหยอกลอพอวา “เพราะรอยสกนเองททำาใหแกมเมยถงสามคนเมออายยงไมถงสามสบ แตถานบกนจรงๆ แลวมากกวานนดวยซำา เพราะยงมทไมเปนทางการอกหลายคน” พอไดแตยมนดๆ แตไมพดอะไร สวนแมนนมองพอเหมอนวาแมรอะไรสกอยางทคนอนไมร พอมเชอกขนาดเทานวกอยทำาจากเครอหญานางคาดทเอวเปนประจำา ทเชอกนนพอใสหลอดทองแดงยาวประมาณนวครงไวสองหลอด หลอดทงสองไดรบการเสกคาถาอาคมใสไวเพอปองกนงกด พอใชเชอกเปนเขมขดและใชหอยกลองยาสบดวย ระหวางทเรายงอาศยอยในทดนของญาต ผมจำาไดวาพอชอบไปหาปลาตอนฤดแลง บางทกไปคางคน พอมเครองมอจบปลาแขวนไวทว มทงแหขนาดตางๆ กรบ ตม และเบดลอซงทำาดวยตนไผขนาดเกอบเทาขอมอและยาวตลอดลำา ตอนนนผมไมเขาใจวาทำาไมพอออกไปหาปลาเกอบทกวน สวนญาตซงเปนเจาของทไมเคยไปเลย วนไหนทไมไดออกไปหาปลา พอกขลกอยกบการซอมเครองมอ เชน การชนแห และการทำาสายเบดใหม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

142

ตอนผมเรมแตกเนอหนม ผมและพชายไปบานอาเกดและสาม คอ อาหนบอยๆ การไปมาหาสของเรามสวนทำาใหอาเกดคลายโกรธพอหลงจากทไดตดพตดนองกนเมอครงพเหวามาอยกบเรา เมอผมรจกอาเกดมากขน ผมจงรวาอาเกดรกพอมาก และพอกรกอาเกดไมนอยกวากน ผมสนทสนมกบอาเกดมากกวาญาตผใหญทกคน ผมแวะไปเยยมอาเกดทกครงทผมไปเยยมบานนา อาเกดมความจำาดมาก และชอบเลาเรองสมยทอาและพอยงเปนเดก ผมชอบใหอาเลาเรองเกยวกบพอมากทสด พอไมไดไปโรงเรยน แตไดเรยนการเขยนอานเบองตนจากพระทวดพกลแกว นอกจากนนพอกชวยปและยาทำานา “พอเองนะปญญาดมาก” อาเกดพดขนวนหนง “แกทำาอะไรๆ ไดทกอยาง ไมวาจะเปนเครองมอทำานา เครองมอหาปลา เครองจกสานทกชนด ทำาไดทงนนโดยไมตองมใครสอน ถาแกไดเหนของททำาไวแลวครงหนง แกสามารถทำาเลยนแบบไดถาวนหนงแกนกอยากทำาขนมา แกมความจำาดมาก นอกจากนน ตอนเปนหนมแกเปนคนชอบสนกสนาน มอารมณขน คยเกง และกเจาชดวย ........เออ.......... ความเจาชของแกนแหละททำาใหแกเกอบไมไดบวช” “เพราะอะไรหรอ” ผมถาม “เพราะตอนอายยสบ แกกไปอยวดเพอเรยนการปฏบตของพระและเตรยมพรอมทจะบวช แตอะไรรไหม? แฟนของแกคนหนงเกดมทองขนมา” “แลวรไดยงไงวาพอเปนพอเดกในทอง” ผมขด “โอย..... ทำาไมจะไมร ทงพอเองและแมสาวนนยอมรบสารภาพ” “แลวไง” “พอเองตองออกจากวด และถกจบแตงงาน หลงจากเจาตนเกด ยากรบเลยงและใหพอเองบวช ในขณะทแกเปนพระอยนน เมย

พอครว

143

ไดพาลกออกจากบานไป พอเองเศราสรอยมาก เมอบวชไดพรรษาหนงกสก” “แลวไมรหรอวาเมยพอพาลกไปอยทไหน” “รวาไปอยชลบร แตทำาอยางไรกไมยอมกลบ” “แลวไง” “กตองหยากน หลงจากนนพอเองกไดกบพแกว แกไปอยทหมบานของพแกว ปตอมาพแกวตายตอนออกลก พอเองเศราโศกใหญอกครงหนง โอย.......อาจำาตดตาไมมวนลมวนทแกกลบมาบานเรา ..... ขหลงควายเอาลกใสผาขาวมาหอยคอมา หนาดำา ไมมชวตชวา ยารบเลยงลกใหอก แตกไมรวาเดกจะรอดหรอเปลา แมนมกหายากถงแมเราจะยอมจายเงนมากๆ กตาม” “เพราะเหตนใชไหม พเหวาจงตวเลกมาก” ผมถาม “คงงนมง” “แลวพเหวามาอยกบอาเมอไร” “เมอตอนสองขวบ ทจรงแลวอาเลยงเขามากอนหนานนอก คอตอนทพอเองกลบมานน อายงไมไดมเรอน ยงอยกบแม อาชวยแมเลยงอหนเหวาจนรกเหมอนลก เมออามเรอน อากขอเอามาเลยงตอ” “แลวไง” “พอเองไดเมยใหมคอแมเองซงเปนแมมายมาเกอบหกป ตอนนนพอเองอาย 27 และแมเอง 30” “อาบอกวาพอคยเกงและชอบสนกใชไหม” “ใช” “แลวทำาไมเดยวนไมคอยเหนพอพดอะไร อาสงเกตหรอเปลา” “สงเกตมานานแลว แตไมรซ คงเปนเพราะอะไรๆ หลายอยางททำาใหแกเปลยนไป แกผดหวงกบเมยคนแรก ไมมโอกาสรความเปนไปของลกชาย การตายอยางกะทนหนของเมยคนทสอง ไมไดเลยง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

144

ลกสาวคนเดยว อาการปวดหลง เนองอกทฝาตน และความยากจน สงเหลานคงทำาใหแกคดมากและเปลยนไป” อาเกดสรป

หลงจ�กทเรายายบานและพเหวามาอยดวยแลว พตนมาเยยม ผมไมไดอยใกลๆ และไมรวาพอพดอะไรกบพตนบาง ผมจำาไดแตวาพตนเอาใบจากออนตากแหงและหางปลากระเบนแหงมาให พอใชใบจากมวนยาและใชหางปลากระเบนขดไมแทนกระดาษทราย เยนวนนนพแสวงและผมมหนาทฆาไกเพอใหแมแกงเลยงพตน เปนครงแรกทผมมโอกาสแสดงฝมอซงไมมใครรมากอน ผมเอาขาวเปลอกสองกำามอโปรยทลานบานเพอใหไกมากน พแสวงกบผมเหนพองกนวาจะตองเอาไกกระทงตวทใหญทสดในฝง (เพราะอะไรคณคงเดาถก) ผมมไมไผขนาดเทาดามมดยาวประมาณหนงศอกอยในมอแลว เมอเจากระทงตวนนเงยหวและยดคอขนผมกขวางไมเขาทกานคอทนท ไกอนแตกฝงวงกระเจงไป เหลอไวแตเจากระทงใหญทดนกระแดวๆ อยตรงหนาเรา พแสวงจบเอาไกมาเชอดคอและเอาเลอดใสชามไว หลงจากนนเราตมนำาหมอหนงและเอาไกลงจมนำารอนจนขนเปยก ผมถอนขน เสรจแลวพแสวงผาทองเอาเครองในออกและทำาความสะอาดพรอมกบพดวา “สนกดไหมละ” ผมไมไดตอบ แตในใจคดวาไมคอยสนกนกทเหนคอไกถกเชอดและเลอดพงกระฉดออกมา และคดวาในชวตนจะไมเชอดคอไกเองแน พตนลากลบในวนรงขน ผมพบพตนอกครงหนงเมอ 26 ปตอมา คอในเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2520 ตอนนนพตนไดเปลยนชอเปน สพจน บญม�นะ ผมไมไดสนใจเรองการเปลยนชอของพตนนกเพราะมเรองอนทผมกงวลอยมากกวา “ตนอธบายวาอยางน” อาเกดพดกบผมวนหนง “ตนแปลวาโง เขาไมโงแตเปนคนพดเพราะจงใชชอใหมทมความหมายวาพดเพราะ สำาหรบ บญมานะ นนเปนการรวมกนของคำาสองคำา คอ บญ

พอครว

145

ม� กบ ม�นะ เขาเกบบญมาไวเพอแสดงวาเขายงเปนลกพอเอง ยงมเลอดเนอเชอไขของตระกลเรา สวนมานะนนเขาตองการแสดงวา เนองจากเขาโตมาโดยไมมพอ เขายากจน ตองใชความมานะอตสาหะ จงเอาตวรอดมาได พบความสำาเรจ” “ดเขาเปนคนชางคดดนะ” ผมวา “กเขาเปนลกพอเอง เขาคงหลนไมไกลตน ถงแมวาเราไมรจกเขาดกตาม”

เมอเวลาผานไป พอคอยๆ ทำางานทตองกมหลงเปนเวลานานนอยลง เชน ดำานา เกยวขาวและงานแบกหามของหนก เพราะพอปวดหลงมากขน นอกจากนนทฝาเทาขวาของพอยงมเนอดานงอกออกมาทำาใหเจบเมอเดนไกลๆ ถาเปนสมยนหมอคงตดเนองอกนนออกโดยไมยาก แตสมยกอน การผาตดตองไปทำาทกรงเทพฯ พอไมมเงนทจะทำาเชนนน เมอเนองอกออกมากขน พอกเอามดคมๆ ตดออก พอเคยเอายางรถยนตมาตดทำาเปนรองเทาแตะ แตมนกไมชวยอะไรมากและในทสดพอกเลกใช พอสงประมาณ 160 ซม. และหนกประมาณ 55 กก. เทานน เพราะพอไมคอยกนขาวมากเหมอนลกชาย ดแลวพอไมคอยแขงแรงนก แตสงทพอขาดทางรางกายพอกชดเชยดวยความแขงแกรงทางจตใจและความมานะ ถาพอตงใจทำาอะไรแลว ตองทำาใหเสรจ ถาไมเสรจเปนไมเลก ไมเหมอนลกชายซงตวใหญกวาแตมความอดทนนอยกวา ผมไมเคยพบผชายททำางานเรยบรอยและพถพถนเทาพอ ในชวตผม ผมรจกผหญงสองคนททำางานทกอยางไดเรยบรอยเหมอนพอ และตอมาคนหนงไดมาเปนคชวตของผม เมอลกชายแตละคนโตขน พอกเรมสอนใหทำางานเปนอยางๆ ไป ตามทพอเหนวาพรอม ในขณะเดยวกนพอกสอนทำาเครองมอเครองใชและการจกสานไปดวย สอนวธการจบปลาชนดตางๆ การ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

146

ถกแห การไปหาไมในปา การดชนดของไมทเหมาะแกการทำาเครองมอ เชน ไถ คราด ฯลฯ แมแตการยอมแหใหทน การเอาขาวบรรทกเกวยนและการทำากองฟางกมกลเมดทพอตองสอน บางทผมกโมโหพอเหมอนกนททำากองฟางดเกนไป ทงนเพราะการทำากองฟางตองทำาใหแนนเพอปองกนไมใหนำาฝนซมเขาไปทำาใหฟางเนา เมอถงเวลาทเราตองเอาฟางใหควายกน ผมมหนาทไปชกฟางออกจากกอง กวาจะชกไดพอกแสบมอเพราะชกไดทละนอยๆ เทานน แตผมชอบการยอมแห ถาคราวไหนพอยอมแหดวยเลอดควายทไปเอามาจากโรงเชอด ผมไมคอยสนใจนก แตถาพอยอมดวยลกตะโก ผมจะสนใจมากหนอย เพราะหลงจากทพอโขลกลกตะโกและยอมแหแลว เมดตะโกนนกนได มรสคลายลกตาลทคอนขางแก ผมไมคอยไดเรยนทำาอะไรจากพอมากนกเพราะมวแตไปโรงเรยนเสย แตกทำาอะไรตออะไรไดหลายอยาง คงพอเอาตวรอดไดถาหากตองออกไปอยในทหางไกลความเจรญ ผมยงเคยคดเลยวาในบรรดาผเชยวชาญทางการพฒนาเศรษฐกจททำางานทธนาคารโลกกบเรา คงมไมกคนทเคยสมผสกบความดอยพฒนาและความยากจนจรงๆ และมความรพอทจะอยไดถาตองออกไปอยในทหางไกล (ผมไมไดวาคณนะ อยาเพงโกรธ)

ในฤดแลง ชาวนามโอกาสและเวลาหาความสนกสนานรนเรง ชาวนาสวนมากชอบไปดลเกตามงานวด แมกชอบไปดเหมอนกน ชาวนาหนมๆ รวมทงผมซงตอนนนยงไมหนม ชอบไปดโทรทศนหลงจากทโทรทศนมาถงประเทศไทยในป พ.ศ. 2498 โทรทศนทเราไปดเปนของเจาของรานในตลาดทเอาออกมาใหคนดเพอทจะขายเครองดมและขนม รายการทมคนดมากคอมวยไทย ผมตนเตนทไดดโทรทศน แตเจาของรานขาดทนทมคนดอยางผม เพราะผมไมเคยมเงนซออะไรจากเขา พอไมชอบไปเทยวงานวดเหมอนเรา แตมงานอดเรกอยางอน

พอครว

147

งานอดเรกแรกของพอทผมจำาไดคอการเลยงนกเขาหมอและนกเขาชวา พอเรมหานกเขาเมอสนฤดเกบเกยว ในระหวางนน ในทงนามขาวและดอกหญาอดมสมบรณมาก นกกทำารงและมลกมเตากน เมอพอไดยนนกเขาเสยงดขน พอกหมายตาไววามนอยตรงไหน หลงจากนนพอกไปหารงตามตนไมในบรเวณนน เมอเหนรงนกเขา ซงเปนกลมกงไมแหงเลกๆ ทขดกนไวบนกงไมเหนอหว พอกแวะไปดทกวน ธรรมดานกจะมลกในรงสองตว พอจะรอจนแนใจวาลกนกโตเกอบบนไดแลวจงแยกออกมาตวหนง เอามาใสรงในกรงไมไผทบาน พอทำาหนาทเปนแมนกในตอนแรกคอเอาขาวสารหยบมอหนงใสปากเคยวจนละเอยดแลวเอาปากลกนกใสในปากใหมนดดกนขาวปนนำาลายนน พอทำาอยางนวนละหลายครงจนลกนกกนขาวสารไดเอง เมอถงตอนนนลกนกกเชองแลว ถาเปนนกตวเมยซงมขนทไมมสสนและไมมสรอยคอ พอกปลอยไป นกนนจะกลบมากนขาวทพอวางไวใหทกวน แตอกไมนานกเลกมาเมอมนหากนเองเปน ถาเปนนกตวผ พอกดลกษณะอยางอน เชน ขน ตน เลบ และ ปาก ถาพบอะไรบกพรองพอกปลอยนกไป ถาทกอยางดปกตด พอกเลยงมนไวจนมนเรมขนในปตอมา ถาเสยงดจงจะเลยงไว บางทพอกจบนกโดยวธใชนกตอ เมอพอไดยนนกปาทมเสยงเพราะเปนพเศษ พอจะเอานกตอใสกรงตอทเรยกวาเพนยด หกกงไมมาเสยบทำาอำาพรางอยางด แลวเอาเพนยดขนพาดบนกงไมในบรเวณทไดยนนกปาตวนนขน อกไมนานนกตอจะเรมขน เมอไดยนเสยงนกอนมาขนในถนของตน นกปาจะบนมาดและปองกนถน เมอเหนนกตอในเพนยด มนจะบนเขาต ถามนลงจบทชานชาลาของเพนยดซงมขายดกอย มนกตดขาย ถานกมลกษณะทตองการ พอกเลยงไว ถาใชนกตอแลวยงไมสามารถจบนกทตองการได พอตองใชวธ “แทง” เอา กอนใชวธน พอจะออกไปเฝาดนกในตอนเยนวามนนอนทไหน บางทผมเหนพอไปนงอยทหวคนนา สบยาไฟแดงๆ อย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

148

จนคำาหลายวนตดกน เมอเหนพอทำาเชนนน ผมและเพอนเลนทชอบไลนกตองเลยงไปซกซนทอน เมอแนใจแลววานกนอนทไหน พอกเตรยมอปกรณดวยการไปสบเอายางโพหรอยางขนนมาครงกระปองนมขนแลวผสมกบนำามนยางขนตงไฟ เคยวสกพกหนงใหสวนผสมเขากนดกได “ตง” หรอกาวสนำาตาลไหมทตองการ หลงจากนนพอเหลาไมไผซกยาวสกคบกวาใหเลกกลมขนาดไมจมฟนเของๆ สองอนเรยกวา “ดว” ตดตนไผเลกๆ ขนาดเทาดามมดมาหนงตนแลวตดยอดกบกงออกใหเรยบรอย ตดกานกลวยทำาเปนทอนยาวประมาณคบหนงไว หลงจากกนขาวเยนแลว พอจะเอาตงพนรอบๆ ดว เสยบดวใหโคงตดกบกานกลวย แลวเอากานกลวย เสยบทยอดไผ พอจะออกไปพรอมกบเครองมอและไฟฉาย ไปสองดทตนไมทคดวานกตวนนนอนอย ถาเหนนก พอกเอาดวทโคงไว “แทง” ทอกนก เมอนกตกใจตนและพยายามจะบนหน ปกและขนกตดกบตง บนไมได ดงดวหลดจากกานกลวยหลนลงมาใหพอจบ การจบนกโดยวธแทงนทำาใหนกตกใจมากทสด พอจงไมใชบอยนก บางทนกกนอนสงมากจนแทงไมถงหรอบางทกหาไมพบ นกเลนนกเชอวานกบางตวฉลาดมาก เมอรวามคนเฝาด มนกทำาทวาจะนอน ณ ตนไมตนใดตนหนง กอนพลบคำามนจะไตลงมาทกงไมตำาๆ และบนออกไปในทศตรงขามกบคนทเฝาดอยโดยใชตนไมเปนกำาบง บางทเมอพบนกเชนนพอมกพดขนๆ วา “มนตองเอาปน มนตองเอาปน” แตกพดไปอยางนนเองเพราะพอไมเคยมปน ในระหวางทพอเลนนก ผมเหนวานกมประโยชนอยางเดยว คอ มนเปนอาหารอรอย นกเขาทำาอาหารไดดหลายอยาง เชน ทากระเทยมพรกไทยแลวยาง หรอแกงเผด ทพอไมกนนกเขาเพราะคดมนวาเปนสตวเลยงท “เรยกแลวหอ” พอเคยมตวอยาง คอ มนกเขาหมอตวหนงทพอเอามาเลยงตงแตยงบนไมได มนอยในกรง ทงพอและแมรกนกตวนมากและเปนนกตวเดยวทแมจะใหขาวและพนนำา ถาแมไป

พอครว

149

นอกบานนานๆ เวลากลบเขาบาน นกตวนจะครบพรอมกบผงกหวขนลงเหมอนกบจะพดวา “แมไปไหนมาเสยนาน ผมดใจทแมกลบบาน” หรออะไรทำานองนน พอเลกเลยงนกหลงจากมเหตการณสองอยางทบงวานกอาจนำาโชครายมาให ในระหวางเกยวขาวปหนง แมและพเหวาออกไปเกยวขาวในนา ตอนออกไปแมไดเอานำาดมใสขนลกบาตรทองเหลองขนาดใหญออกไปดวย แมเอาขนนำาวางไวไตรมไมแลวออกไปเกยวขาว อกสองสามชวโมงตอมาเมอแมกระหายนำา แมกลบมาทรมไม แตหาขนนำาไมเหน แมแปลกใจวาขนนำาหายไปไดอยางไร เพราะแมเกยวขาวอยไมไกลนกและกไมเหนมใครเดนผานมาใหเปนทสงสย หลงจากนนอกสามสเดอนมงาน “ไลทหาร” ทอำาเภอบานนา คอ กองทพบกสงคนมาคดทหารเกณฑประจำาป งานไลทหารเปนงานใหญมาก มคนทงอำาเภอมารวม ปนนพหวาดอาย 21 ปตองไปจบใบดำาใบแดงเพอเสยงโชควาจะถกเกณฑหรอไม พอขายขาวเปลอกไปบางสวนเพอเตรยมเอาเงนใหพหวาดถาพหวาดถกเกณฑและตองไปกบกองทพในวนนน พอสวมกางเกงขายาว เอาเงนใสไวในกระเปาหลงแลวกไปทงานพรอมกบแมและพหวาด พหวาดจบไดใบแดงและตองไปเปนทหารในวนนน พอพหวาดพรอมทจะไป พอกลวงกระเปาจะเอาเงนให ปรากฏวาถกลวงกระเปาไปแลว พหวาดไมมเงนตดตวไปเลย แมโกรธพอมาก ทงสองมปากเสยงกนหลายครงในวนตอๆ มา ในทสดพอและแมคดวาสงทเกดขนเปนความโชครายทนกตวใดตวหนงนำามาให เมอไมรวานกตวไหน พอและแมจงเหนพองกนวาใหปลอยนกทกตวไป หลงจากนนพอกหนมาทำาวาวและสอนใหลกๆ ทำาดวย แตวาวทพอทำาไมใชชนดทคณเหนททองสนามหลวง คอ วาวปกเปาและวาวจฬาซงเปนคอรกน มการตอสกน พอเปนคนรกสงบ จงทำาวาวททำาเสยงดนตรซงเรยกวาวาวดยดย ผมไมเคยเหนใครทำาวาว

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

150

ชนดนนซงมขนาดสงเทาคน ลกษณะพเศษของวาวคอม ‘ธน’ ตดทหว ธนประกอบดวยคนไมไผขนาดเทานวกอยยาวประมาณเมตรครงและสายททำาดวยใบลาน หรอไมกหวายขมขนาดนวกอยทเหลาเปนแผนบางๆ และผกกบคนธนดวยปอสบปะรด ทใบลานและหวายม ‘ขสด’ ถวงเปนบางแหง ขสด คอ ขผงซงไดมาจากรงผงสวนทอมนำาผงหลงจากทเราบบนำาผงออกแลว พอใชลวดทำาสายวาวเพราะมนถกกวาสายปาน ในตอนบายแดดออนและลมตก พอใหลกๆ ชวยสงวาวขน เมอสายธนถกลมกสนและทำาเสยง “ดย ดย ดย ดย......” อนเปนดนตรยามยากของคนบานนอกอยางเรา หลงจากกนขาวเยนแลว เรามกออกมานงทนอกชานหรอไมกทลานบานรบลมฤดรอน ถาเดอนหงาย เพอนบานกมกแวะมาคยและรวมฟงดนตรจากวาวดวย พอนงสบยา แมเคยวหมาก สวนผมชอบนงเฉยๆ ปลอยใหจตใจลองลอยไปกบสายลม ผมรกความสงบ สายลมแผวๆ เสยงเพลงงายๆ จากวาวในยามคำาคนเชนนนเปนสงทหายากและจำาไดไมลม เราเอาวาวลงเมอเราจะเขานอน ตอมาพอหนมาทำากงหนลมทเราเรยกวา “จงหน” ผมกเรยนทำาดวย ของผมทำาจากไมไผผาซกซงทำางายมาก สวนของพอทำาจากไมอน เชน ไมขนาน พอบอกวาไมแตละอยางทำาเสยงตางกนไป จงหนของพอบางอนยาววากวา เมอทดลองเสยงดวยการวงยอนลมเปนทพอใจแลว พอกเอากงหนขน ‘แพว’ คอ เอาสวมกบยอดตนไผขนาดเของๆ ตดหางททำาดวยฟางยาวๆ เพอเลนลมและหนใบจงหนใหทวนลม เสรจแลวเอาตนไผขนผกกบตนไมเพอใหจงหนสงขนไปอก เมอลมพดแรงๆ ตนไผจะออนลลมไปเลกนอย สวนจงหนจะหมนตวและทำาเสยง “หบหบ .....หบหบ” พอทำาจงหนหลายตวขนแพวพรอมๆ กน เมอมลม จงหนจะทำาเสยงพรอมกนเหมอนกบ ‘รองประสานเสยง’ เมอเปนเชนนนพอกมกนงฟงอยางอารมณด สวนผมขอสารภาพวาฟงดนตรของพอชนดนไมคอยรเรองนก

พอครว

151

ถาพออารมณดเปนพเศษพอมกจะทำานำาชา และมกจะเรยกจำารญมารวมดมและคยกน ชาททำางายทสดเปนชาใบตะไคร พอตดใบตะไครมาหนงกำามอ ผกเปนมดและยางไฟจนเกรยมเปนบางสวน แลวเอาลงแชนำารอน “แหมหอมดจรง” จำารญพด “ไมยกรวาเอาใบตะไครทำาชาได” “นอกจากหอมและรสดแลว ชานยงเปนยาอก” “เปนยาแกอะไร” “แกกระษย แกเคยเยยวเหลองไหม เหลองจดๆ” “เคย อาจเปนอยขณะนกได” “ถางน กนนำาชานมากๆ แลวสงเกตวาเยยวจะเปนสขาวหรอไมวนพรงน” ตอมาผมไดพสจนวาพอพดความจรง พอทำานำาชาอกชนดหนงจากเถาวลยเปรยงซงขนอยตามพมไมในนา พอตดเอาเถาขนาดแขนมาสองสามทอน ทบใหแตกเปนแผน และตากแดดไวจนแหง เมอจะทำาชากเอาชนหนงมายางไฟและใสในนำารอน ผมไมคอยชอบชาชนดนนก ผมชอบชนดทสามมากทสด พอทำาชาชนดนจากรากตะโก พอจะขดรากตะโกขนาดเทานวโปงมาสหาราก หนแฉลบเปนแวนบางๆ ตากแดดไวใหแหง หลงจากนนเอามาใสกระทะควกบไฟออนๆ จนขอบเกรยมเปนสนำาตาล เมอตองการทำานำาชากเอารากตะโกประมาณหนงกำามอใสในนำารอนแชไวสกสบนาท แมซงธรรมดาไมชอบดมนำาชามกมาขอดมเสมอเมอพอทำานำาชารากตะโก พอทำากบขาวอยางอนอกปละครงสองครงนอกจากแกงง โดยเฉพาะถาไดเนอแปลกๆ ซงเพอนบานเอามาใหพอแกงใหด ถาพอเขาครวผมมกหยดเลนเพราะอยากดพอทำาและอยากชมเปนคนแรก พอเคยแกงคางคาวแมไกและอเหน แตผมจำาไมไดวารสชาตเปนอยางไร ผมจำาไดดเฉพาะพลาเนอซงเปนกบขาวของพอทผมชอบทสด ผมเคย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

152

กนพลาเนอทคนอนทำา แตยงไมพบวาใครทำาอรอยเหมอนพอ ทงๆ ทไมนาทำายากอะไร เมอทำาพลา พอกมกเรยกจำารญมากนดวย นอกจากเนอสบแลว สวนประกอบของพลากมตะไคร ขา มะขามเปยก พรกแหง หอมแดง กระเทยม ใบผกช และนำาปลา วธทำา คอ เอาหอม กระเทยม และพรก มายางไฟใหเกรยม แลวตำาใหแหลกเขาดวยกน จากนนหนตะไครและขาใหละเอยดแลวเอาลงคลกกบเนอและมะขามเปยกพรอมกบใสนำาลงไปหนงถวย เคลาทงสอยางใหเขากนแลวบบเอานำาออกใสหมอเลกๆ เอาหมอขนตงไฟออนๆ จนเดอดแลวเอาเทลงบนเนอชาๆ ในขณะทพลกเนอไปมาทำาใหเนอเปลยนส “เอ.... นกวาพลาตองเปนเนอดบ” จำารญพดขนลอยๆ “ทำาดบกได” พอวา “แตวาขาชอบเนอสก” หลงจากนนพอใสนำาปลา พรก หอม กระเทยมทโขลกไว และใบผกชหน เมอคลกเขากนดแลว พอกพดกบจำารญวา “เสรจแลว ลองชมดซ ใชไดไหม” “พลานทำาจากกงกไดใชไหม” จำารญถาม “ได แตเครองทำาตางกนเลกนอย พลากงตองใชมะกอกแทนมะขามเปยก ใชขาและตะไครนอยกวาพลาเนอ” “แลวรไดยงไงวาจะใชเทาไร” “บอกยาก แตคราวหนาเมอแกไดกงมากๆ เอามาทน ขาจะบอกวาทำายงไง แลวกอยาลมเอาเหลาตดมอมาดวย” ทงสองคนหวเราะขนพรอมกน

ในฤดแลง นอกจากไปหาปลาตามหนองแลว พอซอมและทำาเครองมอ ซอมบาน เผาถานเมอมไม สานกระบง พรอมกบสอนใหลกชายทำาดวย กระจาดทพอสานใหแมเพอขายขนมจนนนละเอยดและสวยกวาอยางอน บางทเพอนบานซงเพงมลกกแบกไมสสกมาทงลำา ขอใหพอสานเปลให พอใชไมเพยงสวนหนง ทเหลอเปนคาแรงของพอ

พอครว

153

พอปลกกลวยและไมผลรอบๆ บาน มมะมวงกบฝรงพนเมองมากทสด มะมวงทปลกไวมากมดวยกนสามพนธ คอ แกว อกรอง และพมเสน มะมวงแกวนนเราเกบกนสดและดองเมอตอนหามๆ สวนอกรองและพมเสนเราเกบไวจนสกและมกกนกบขาวเหนยวมน ผมไมไดถามคณวาตอนคณมาเมองไทย คณเคยไดชมขาวเหนยวมะมวงหรอเปลา ผมขอคยนดวามะมวงเมองไทย โดยเฉพาะอกรองทองทพอของผมปลก เปนมะมวงทหวานและอรอยทสดในโลก ผมเคยชมมะมวงทวาดทสดของอนเดย ศรลงกา ฟลปปนส และกายอานา มาแลว แพของเมองไทยทกประต ยงมะมวงจากฟลอรดา หรอจากประเทศคารบเบยน ทรานอาหารไทยในอเมรกาเอามาทำาขาวเหนยวมะมวงแลว เปนคนละรนกบมะมวงไทยอยางเทยบกนไมตดทเดยว ฝรงกมหลายพนธและเปนผลไมชนดเดยวทเดกๆ ขนกนไดตามใจชอบ เมอฝรงสกในราวเดอนกนยายน ผมชอบชวนเพอนๆ มาขนเกอบทกวน เราสนกกนมากทไดเปนลง ขนนงบนกงตนฝรงและเลอกลกทหามๆ กนจนอม นอกจากกลวย มะมวง และฝรงแลว พอยงปลกนอยหนา ชมพ ทบทม กระทอน มะขาม และมะพราวอกดวย พอพาลกไปหาวตถดบในทงและในปา ในกลางทงทเราไปหาปลากนนน บางแหงมปรอขนอยมากมาย เราไปตดปรอมาไวทำาฝาเรอนและกนหอง ตองไปกนหลายๆ ครงกวาจะไดปรอพอกบความตองการ การไปปานนไปหาของหลายอยางมาทำาเครองมอ เชน ไมกวาด ไถ คราด ดามขวาน ฯลฯ นอกจากนนกไปหาของกน เชน หนอไม หวกลอย มนเสาและลกหวาย การไปปาในสมยนนตองเสยงตอโรคภยไขเจบอยมากทเดยวเพราะยงทมเชอไขจบสนหรอมาลาเรยยงมอยชกชม เพอนบานของเราคนหนงตายดวยโรคนหลงจากทไปหาไมในปามาทำาไถ การพาลกไปปาเปนโอกาสใหพอสอนสงทควรรสำาหรบชาวนา ไมวาจะเปนเรองพรรณไมทเหมาะกบการทำาเครองมอตางๆ หรอชนดของเครอ ของหวาย ฯลฯ เมอผมเปนเดก ดเหมอนวา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

154

พอทำาเครองมอทกอยางเองยกเวนแตสวนทเปนเหลก เชน ผาน เคยว จอบ เสยม ฯลฯ เครองมอทยากทสดทพอทำาเหนจะไดแกสขาว พวกลกๆ ชวยขดดนปลวกมาใหพอใสฟนสและดพอทำาตงแตตนจนจบ แตรสกวาทกคนงงและถาจะทำาเองคงทำาไมถก เมอผมดพอทำาเครองมอตางๆ แลวกอดคดไมไดวาพอไปเรยนมาแตไหน ทำาไมทำาไดเรยบรอยงดงามทกอยาง แมแตการลบมดกลบไดคมกวาคนอน ผมเหนพอลบมดแลวกอดชมในความอดทนของพอไมได ผมดนบครงไมถวนตอนพอลบมด มดบนหนและมนำาเปนสงหลอลน กลบไป....กลบมา......กลบไป.....กลบมา นานๆ กเอานวกรดคมมดดวาคมพอหรอยง ถาไมพอกเอามดวางบนหนและเอานำาหยอดอก แลวถมด กลบไป.....กลบมา......กลบไป.......กลบมา อก ดพอนานๆ แลวทำาใหงวงนอน เมอกางเกงหรอเสอขาด พอจะซอมเอง พอทำาไดละเอยดและแนบเนยนกวาทกคน แมแตแมเองกสไมได เมอดพอทำาเครองมอเครองใช ผมกคดวาพอคงไมไดใชเวลาตอนเปนหนมทงหมดจบสาวๆ อยางอาเกดพดแนๆ เพราะถาทำาอยางนนแลวจะเอาเวลาทไหนมาเรยนทำาสงเหลานน แตอาเกดกอาจพดถกทวา พอเปนคนมปญญา ทำาไดทกอยางโดยไมตองเรยนหรอฝกทำามากอน เพอนบานรนหนมทเพงมครอบครวมกมาเรยนทำาเครองมอตางๆ จากพอ จำารญเปนคนหนงทมาหาพอเปนประจำาและตอมาทงสองคนสนทสนมกนมาก การเรยนทำาเครองมอนเปนการไหววานกน ไมมการจายคาเลาเรยนกนเปนเงนเปนทองอะไรทงสน ผเรยนนำาวตถดบมา พอเปนผบอกวาจะเรมตรงไหน ทำาอยางไร ฯลฯ บางอยางกทำาใหด บางอยางกเพยงบอกดวยปาก บทเรยนทยาวมากและทผมจำาไดดทสดเปนเรองของการจบปลา มญาตหางๆ ของเราครอบครวหนงซงมทนาอยในเขตทางปลา คอเปนทลมทปลาใชลองลงสหนองนำาลกเมอตอนหมดฤดฝน แตเจาของนาจบปลาไดนอยมาก เมอเทยบ

พอครว

155

กบเพอนบานทมนาใกลกน พอไดรบคำาชวนใหไปจบปลาแบงกบเจาของนาเพอเจาของนาจะไดดวาพอทำาอยางไร พอใชวธ ‘ตดหลง’ ทำา ‘หลมโจน’ (ไมอธบายวาทำาอยางไรนะ เพราะคณคงไมมโอกาสทำาแน) พอจบปลาไดมากมาย เราจงมปลากนอยางอดมสมบรณอยสองป เมอเจาของนาแนใจวาพอทำาอยางไร เขากบอกพอวาไมตองไปทำาใหเขาดอกแลว เราเลยอดไดปลาทนานนอก ผมจำาไดวาพอไมยอมสอนใครๆ อยอยางเดยว คอ การตอนหมา เมอผมเลกๆ พอตอนหมาทกตวทเราม แตมครงหนงทเพอนบานขอรองใหพอแสดงวธการตอนหมาใหด พอบอกวา “ขาทำาไมไดอกแลว หลงจากตอนตวทแลว ขาฝนวาถกตอนเอง มนเจบจรงๆ” ทกคนหวเราะแตพอทำาหนาตาย ผมพดถงเรองเราขาดนำาในฤดแลงแลว แมพดเสมอวา “นำาจะไหลไปหาคนรวยเทานน” คงจะจรงอยางแมวาเพราะพอจะขดบอสกกบอ เรากไมเคยมนำาพอใช ทงๆ ทนาทตดกนมนำาบอเหลอใช ทกครงทพอขดบอ ลกๆ ชวยโยงดนขน สวนพอลงไปในบอและขดดนใสถง พอเลกขดบอเมอเกอบถกดนในบอพงลงทบ เหตเกดเมอพอรสกหมดปญญาทจะหานำา พอจงจางหมอดนำาใหมาตรวจดทดนรอบๆ บานเรา หมอใชกงไมทแตกเปนสองแฉกเปนเครองมอในการดนำาโดยชกงไมไปขางหนาเมอเดนไปรอบๆ บาน เสรจแลวหมอบอกพอวาใหขดบอเกาทขดไวแลวใหลกลงไปอกเลกนอยกจะเจอนำา พอกทำาตาม โชคยงเปนของพอคอในขณะทพอขนมาพกกนนำาหลงจากทขดลกลงไปเกอบสามวาแตยงไมเจอนำา ดนขางบอกพงลงไปในบอเปนจำานวนมาก เมอเวลาผานไป ผมสงเกตวาพอทำาเครองมอเครองใชตางๆ นอยลง และในทสดกเลกไปหาปลาในทงและเลกไปหาวตถดบในปา ดงทผมพดแลว รถไถนาคอยๆ เปลยนทวางซงเคยเปนปาปรอและหนองปลาใหเปนนา เราตองเดนไกลขนทกปเพอไปตดปรอและจบปลา เมอชาวบานหกรางถางปาทำาเปนทนาและทไรมากขน เราตอง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

156

เดนเปนวนจงจะถงปา แมจกรยานทพอซอในป พ.ศ. 2500 กชวยไดไมมาก ในทสดพอตองไปตลาดเพอซอเครองมอเครองใช เมอมเวลาวางมากขน พอหนไปหางานกอสรางกบผรบเหมา ตอนนนเปนระยะทประเทศไทยเรมโครงการเรงรดพฒนาประเทศ โดยเฉพาะในชนบท งานกอสรางมมากขน พอเปนชางไมคนหนงทสรางโรงเรอนหลงใหมทโรงเรยนมธยมของผมในป พ.ศ. 2501 ชาวบานเรมจางผรบเหมาสรางบานแทนการสรางดวยตนเองและแรงงานเพอนบาน แตงานกอสรางเปนงานทไมแนนอน บางฤดแลงพอกหางานทำาไมได เมอไมมงานทำา พอกไปชวยทวดบาง ทำางานอดเรก เชน กงหนลมบาง ในฤดแลงหนงพอหนไปทำาเหลาเถอนขาย ผมไดรบความรและความสนกทพอทำาเหลา ไมใชวาเพราะผมจะไดกนเหลาโดยไมตองเสยเงน ไมใช ! ผมไมชอบกนเหลาแตชอบดหมาเมาเหลา การทำาเหลากไมเหนวายากเยนอะไร ถาผมตกงานจรงๆ กอาจไปทำาเหลาขายไดอยางสบาย พอนงขาวกลองขาวเหนยวหนงถงแลวผสมกบ ‘สา’ หรอเชอเหลาทซอมาจากอกหมบานหนง เอาใสไหสองสามไหแลวเอาไปซอนไวตามพมไมหางจากบาน (เมอหลงจมาจบจะไดบอกวาไมใชของเรา) สามวนตอมากเตมนำาลงไป แลวซอนไวอกสหาวน เนองจากในสวนสวนหนงของจำารญนนเปนปารกทบ พอไดรบอนญาตจากจำารญใหใชเปนทตมเหลาได อนทจรงเปนการกลนเหลา แตพอเรยกวาตม การทำาเครองกลนกไมยากเชนกน มเตา มหมอนำาใหญตงบนเตา ในหมอมเหลาดบทไดมาจากการคนเอานำาออกจากขาวเหนยวทหมกไว มหวดตงบนหมอนำา มกระทะซงใสนำาเยนตงบนหวด (นำาเยนตองเปลยนบอยๆ ใหเยนอยเสมอ) ทขางหวดกเจาะรเอาหลอดไมไผยาวประมาณหนงศอกใสใหยนออกมา สวนของหลอดทอยในหวดนนมจานไมทมรางเลกๆ เสยบลงหลอด หลงจากตงเครองมอเสรจกจดไฟตมเหลาในหมอ ไอทไดจากการตมจะลอยขนไปถกกน

พอครว

157

กระทะทเยนและเปลยนตวเปนนำาหยดลงทจานไมและไหลลงมาตามหลอด เอาขวดรองทปลายหลอดกไดเหลาทตองการ เหลาทไดจากการกลนครงแรกนนแรงมาก พอตองเอานำาผสมกบขาวเหนยวทเคยคนเอานำาออกมาครงหนงแลว คนเอานำานนไปกลนอกเปนครงทสอง เหลาทไดครงนจะออนมาก แตเมอผสมกบเหลาทกลนครงแรกกไดเหลาทพอดสำาหรบดม ผมรอตอนพอกลนเหลาเสรจ พอจะโยนกากเหลา คอ ขาวเหนยวทง หมาจะแยงกนกน แตอกไมนานเรากไดหวเราะกนงอหายเมอเหนหมาของเราเดนตปดตเป กนจำาบาง เซแซดๆ ไปขางๆ บาง จนถงบาน เหลาขายดมาก พดตามตรงแลว ผมไมเคยเหนสนคาชนดไหนทขายดเทาเหลาเถอนซงพอขายขวดละหาบาท แตพอทำาอยไมนานกเลกเพราะถกเจาหนาทราชการเรยกรองสนบนและขอกนฟร ถาไมใหกขวาจะจบ

พอเอาความรทเรยนมาจากพอแกมาใชเปนประจำา ทนำามาใชกบผมมอยสองอยาง คอ เมอผมทองเสย พอจะใหเคยวใบฝรงออนๆ กบเกลอแลวกลนนำาแสนฝาดทไดนน ถาทองเสยมากๆ พอกตมใบฝรงหรอเปลอกตนแคกบปนแดง นำาทไดแสนจะขนแตกไดผล ทผมเกลยดทสด คอ ใบชมเหด สมยผมเปนหนมกระทง ผมไมคอยชอบอาบนำาจงเปนขกลากอยเรอย ทกครงทเปน พอกใหเคยวใบชมเหดทปลกเสกแลว กลนนำาทได และเอากากทาทขกลาก คณเอยรสของใบชมเหดนหาสงเหมอนยาก มนขนสนด บางทกอนเขานอน พอจดธป สวดมนตและทองคาถาเปนเวลานาน พอบอกคาถาตางๆใหลกชายทกคนและใหของขลงดวย ผมไดของขลงสองอยาง คอ ขผงมหานยมทพอแกเปนคนปลกเสก กบพระเครองรปจำาลองของหลวงพอเกดซงเปนพระอปชฌายของพอ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

158

สวนคาถานนผมจำาไดอยางเดยว ทจำาไดเพราะผมกลวผ เวลาไปไหนกลางคนกทองไปตลอดทาง คาถานดแนเพราะผมไมเคยถกผหลอกเลย ถาคณจะนำาไปใชบางกไดเพยงแตทองอยางน “พระพทธอยหนา พระธรรมอยหลง ตวขาอยในกลาง นะ”

นอกจ�กการเมาเหลาเมอครงเซนผททำาใหแมปวยแลว ผมไมเคยเหนพอกนเหลาจนเมาอก ผมมารเหตผลในวนหนงเมอเพอนบานมาชวนใหไปรวมวงเหลาเพราะไดเนอพเศษมา พอบอกวาพอเลกเหลาแลว เมอเพอนบานถามวาเพราะอะไร พอกบอกวาลกชายเรมแตกเนอหนมแลว ไมอยากใหลกชายเหนตวอยาง ในฤดรอนปนน ผมยงอยชน ป.3 พอกขยายบานโดยรอเรอนหลงเลกทมงจากลงและปลกหลงใหญกวา มงดวยสงกะสแทน พอมเหตผลวาลกชายคนโตซงกำาลงเรมแตกเนอหนมจะไดไมขายหนาเพอน พอมเงนไมพอจงยมจากสหกรณการเกษตรดวยดอกเบยรอยละ 15 นอกจากซอวสดแลว พอไมตองจายเงนอกเพราะแรงงานไดมาจากเพอนบาน อยางไรกตาม พอกยงขาดเงน ฉะนนฝาสวนหนงตองทำาดวยปรอและไมไผเปนการชวคราว การทำาเรอนครงนนพอทำาตามประเพณการสรางบานใหมทกอยางคอมการเลอกเสาเอก เลอกวนทเปนมงคลสำาหรบขดหลมและยกเสา เซนเจาทดวยไก หม เหลา ขนม หมากพลและยาสบ พรมนำามนตแกเสาทกตน ทเสาเอกกผกตนออย ตนกลวย ผาสแดง เขยว และ เหลองทพระไดลงคาถาไว กอนทจะยกเสาขน ผมไมเขาใจเรองพธน นอกจากคดวาคงเปนการเอาเคลดใหอยในเรอนไดอยางเปนสข แตหลงจากปลกเรอนหลงนนไมนานครอบครวเรากพบกบความโชครายทสาหสคอ วนหนงในตอนตนฤดฝน มพายแรงมากอยางทผมไมเคยเหนมากอน ลมพดฝาบานททำาไวชวคราวเปด และยกหลงคาบานไปทงหมด ไปกองไวในทนาหางออกไปประมาณ 200 เมตร ผมเหน

พอครว

159

พอยนนงแทบไมกระดกกระดก ทอดสายตาไปไกลอยางเหมอลอย สวนแมนนนงลงอยางหมดอาลยตายอยากทขางสขาวแลวรองไห วนรงขน พอไปหาลงแกว เพอนทพอรกทสด บอกความจำาเปนและขอยมเงนชวคราว อนทจรงเพอนของพอคนนบอกพอเสมอวาถาขาดเหลอกไปเอามาใชได แตพอไมเคยยมเงนจากลงแกวเพราะลงแกวไมยอมคดดอกเบย ครงนพอจนปญญาเพราะตองซอมบานกอนทฤดฝนจะมาถง เพอนบานมาชวยทำาหลงคาใหม หลงจากนนมาผมสงเกตวาพอพดนอยลงอก กอนทจะถงเหตการณครงน พอไมไดยมเงนใครมากนอกจากบางครงทซอเชอเสอผาในฤดทำานาจากรานทเคยซอประจำา หนครงน และครงตอมา เปนภาระหนกสำาหรบครอบครวเราเปนเวลาอกหลายป ตอนผมเรยนชนประถมปท 4 ซงเปนการเรยนปสดทายของการประถมศกษาตามเกณฑบงคบในสมยนน ผมไดยนพอกบแมปรกษากนหลายครงวาจะทำาอยางไรกบอนาคตของผม พอกบแมรวาทดนเพยงเลกนอยทพอแกจะใหนนไมพอแบงใหลกทกคนทำากนใหพอกนได การแบงทดนใหเปนแปลงเลกลงเรอยๆ และการมทดนนอยนเองทเปนตนเหตของความยากจนของเรา ทางออกทางหนงคอยายไปอยในทหางไกลออกไปซงยงเปนปาและทดนยงถก ไปบกเบกทนาใหมดงทเพอนบานบางคนไดยายไปแลวและตอมานาเทยนกทำาเชนนน แตหลงจากปรกษากนแลว พอกบแมเหนพองกนวาคงทำาไมสำาเรจ เพราะแมกอายเกนสสบไปมากแลว สวนพอกมปญหาทหลงและทฝาเทา ทางออกอกทางหนงคอใหผมและนองชายไปเรยนตอในชนมธยม ไปหาอาชพอยางอน โดยเฉพาะการทำาราชการซงเปนอาชพทนยมกนมาก แตกมปญหาเรองลกทไมไดเรยนตอและเรองเงน พอปรกษาลกคนโตทงสามคน พๆ ไมขดของทจะใหนองเรยนตอ สวนเรองเงนนนกตองอดออมกนมากขนอก ในตอนนน ผมไมเขาใจหรอก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

160

วาพอแมหมายความวาอะไร และปญหาสดทาย คอ ลกจะมสตปญญาเรยนชนมธยมไหวหรอไม เพอใหแนใจ พอจงพาผมไปหาครใหญโรงเรยนประถมทผมเรยนอย เมอพอขอปรกษาเรองน ครใหญกพดวา “ไมมปญหา แกไมรหรอกหรอวาไสวสอบไดทหนงมาตลอด” “เอ.... ไมรซ ไมเหนเขาพดอะไรน” “คงคดวาไมสำาคญกระมง ดแลวทพดกนเรองน เมอเรวๆ นมเรองทแกนาภมใจ คอ ผมมโจทยเลขขอหนงทเดก ป.4 ไมเคยเรยนมากอน ผมลองใหเดกทงชนทำา ไสวคนเดยวททำาได” คณรแลววาบางครงผมกขลม แตเหตการณวนนนผมจำาไดดเหมอนกบมนเกดเมอวานน ตอนนนผมอายเกอบ 11 ป และใกลจบ ป.4 แลว เมอครใหญซงเปนครประจำาชนถามวา “ใครทำาเลขขอนนได” ผมคนเดยวทยกมอ ครขอด เสรจแลวใหผมออกไปทำาบนกระดานดำาหนาหองและอธบายใหเพอนรวมชนฟงวาทำาอยางไร เมอเสรจแลว ผมกยนอกผงอยหนาหองและกวาดสายตาไปดเพอนทนงมองผมอยางฉงน ทนทนนผมกสบสายตาคหนงเขาอยางจง เปนสายตาของนกเรยนหญงตวเลกทสดทนงอยโตะตวหนา เธอยมให ผมมความรสกรอนผาวไปทงหนา โชคดทผมเปนคนผวดำา ไมงนคงถกเพอนจบไดวาถกสะกดดวยตาดวงโตและเปนประกายวาวคนน พอและแมเหนพองกนวาผมควรไปเรยนตอชนมธยม ผมจงเปนผไดรบผลประโยชนมหาศาลจากการตดสนใจของทานในครงนน ขณะทผมเรยนชนมธยมอยหกป พอกทำานาและงานอนๆ ตามประสาชาวนา แตมสองครงทพอทำาใหผมอดอดใจมาก ครงแรกพอไปยมเงนมาจากยายของ สำ�เภ� เปรมปรด เพอนรวมชนผเคยใชสายตาเปนมนตสะกดผมเมออย ป.4 ผมเรมแตกเนอหนมแลวและสนทสนมกบสำาเภามาก สำาเภาอาศยอยกบตาและยายและคงไมรหรอไมสนใจหรอกวา ยายเธอเปนเจาหนพอผม ยายกไมสนใจวาพอจะสงเงนตนคนเมอไรถาพอจายดอกเบยรอยละ 20 ให

พอครว

161

หนนนจงยดมานานหลายป ทกครงทผมคดจะออกปากจบสำาเภากทำาใหขยาด ไมกลา กลววาเธอจะวาผมไมเจยมตว อกครงหนงเรองเกดเมอผมอยมธยมปท 5 หรอ ม.3 ในปจจบน เพอนรวมชนเหมารถโดยสารเลกไปเทยวนำาตกสารกาตอนกลางฤดฝนซงเปนเวลาทมนำามากทสด สารกาอยหางจากบานนาประมาณ 30 กโลเมตร ทกคนทไปตองเสยคารถ 5 บาท ผมบอกเพอนวาไมไปแตไมไดบอกวาไมมเงน เตอนใจ เพอนรวมชนแอบมากระซบวาไปดวยกนเถอะ แลวกเอาธนบตรหาบาททพบไวจนเหลอเลกนดเดยวใหโดยไมมใครสงเกต คนนนหลงจากกนขาวเยนแลวผมกบอกทกคนทบานวาผมจะไปเทยวนำาตกสารกา ทกคนมองผมอยางฉงน คงคดวาผมคงเพอไปแน “เออ....แลวแกจะไปเอาเงนทไหนมา” พสวสดถามอยางหมนๆ “อมม......” ผมทำาเลนทา “ลกสาวเถาแกโรงสคนหนงใหยมเงน” ผมพดแลวกเอาธนบตรออกมาคลออกชาๆ “ดแลว” พอพดเมอเหนเงน “กไมมยาสบมาหลายวนแลว ใหกเอาไปซอยากอน” พอไดยาสบ ผมไมไดไปนำาตกสารกาและไมมเงนไปคนเตอนใจ เธอกแสนด เขาใจและใหอภยผมทกอยาง ผมเปนหนเธอทงนำาเงนและนำาใจจากวนนนเปนตนมา ฤดแลงของป พ.ศ. 2505 สรางความรมรอนใหแกครอบครวเรามาก พแสวงสกจากพระและจะแตงงาน ฝายหญงขอสนสอดทองหมนเปนเงน 3,000 บาท และทองหนกสองบาทซงคดเปนเงนประมาณ 1,000 บาท คาสนสอดทองหมนและคาใชจายในการแตงงานรวมกนกเทาๆ กบรายไดทเปนเงนจากการทำานาของเรา ตอนนนผมเรยนจบชนมธยม 6 พอด และสอบชงทนเพอไปเรยนทวทยาลยคร

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

162

เทพสตรได ทนนนเปนเพยงคาหอพกและคาอาหารเปนเวลาสองป คาใชจายอยางอนผมตองหาเอง ถาผมไมไดทนกคงไมมปญหา คงตองออกหางานทำา แตเมอไดทนทใครๆ อยากไดแลวจะสละสทธกดกระไรอย พอตดสนใจกเงนจากนายทนเพอสงผมไปเรยนลพบร เนองจากพอไมมความรเรองการศกษาเลย พอคาดผดเรองคาใชจายของผม ตอนผมอยปสอง พอหายมเงนอกไมไดถงแมจะยอมจายดอกเบยรอยละ 25 กตาม พอไมยอมกลบไปหาลงแกว เพอนผมใจอารอก เพราะไมใชเหตฉกเฉน ผมไมรความจรงนจนผมกลบไปบานในวนสดสปดาหตอนกลางป กอนทผมจะกลบลพบร พอออกจากบานไปพรอมกบถอโฉนดทบานเกาแกซงพอไดรบมาจากปและยาไปดวย พอพดวาจะไปบานนายทนคนหนงซงเปนทรจกกนดในหมชาวบาน ประมาณสองชวโมงตอมาพอกกลบมาดวยใบหนาซดเซยว “ไดเงนหรอเปลา” แมถาม “ได ดอกเบยรอยละหา” พอตอบเรยบๆ “อาว กดซ” แมวา “ด ถาแกคดวารอยละหาตอเดอนด มนกด” คนนนพอเครงขรม กนขาวนอยและเรงรบกวาปกต เสรจแลวกออกไปนงทนอกชาน จดยาสบอยคนเดยว ตามธรรมดาแลวเมอผมกลบไปเยยมบานทกครง ผมจะออกไปนงกบพอทนอกชานหลงกนขาวเยนเสมอ พอจะถามสารพดเรอง เกยวกบการเรยน อาจารย ชวตในหอ ฯลฯ คนนนผมไมกลาออกไปนงกบพอ ปลอยใหพอนงสบยาอยเงยบๆ คนเดยวเปนเวลานาน ตอมาแมเลาใหผมฟงวา จากวนนนมา พอนอนไมคอยหลบ มกนอนเอามอกายหนาผากดเพดานเปนเวลานานๆ พอกลวทดนผนเดยวทพอมอยจะสญ เมอถงฤดเกบเกยวตอมา พอรบขายขาวและเอาเงนไปแลกโฉนดทดนกลบมา พอ แม และพเหวาทำางานหนกขนเพอใชหน ถาหาทนาเชาไดกเชานาเพมอก แตงานกอสรางในฤดรอนหายากขนเพราะพอตว

พอครว

163

เลกและอายกมากขนไมเปนทตองการของนายจาง ในขณะเดยวกน คาใชจายในครวเรอนกเพมขนเพราะปาและทงทเคยเปนทหาอาหารและวตถดบไดกลายเปนนาหมด เวลาทพอเคยใชไปทง ไปปา และทำาเครองมอเครองใชเองกลายเปนเวลาวาง เมอถงตอนนผมไมมโอกาสไปบานนาบอยนก จดหมายของพๆ ทผมไดรบบงชดวา พอพดนอยลง ‘พอคงเปนใบไปแลว’ ผมคดในใจ ความเปลยนแปลงของพอทำาใหทกคนกงวล โดยเฉพาะแม ‘พอเปนอะไรไป’ ผมถามตวเองอยตลอดเวลา ‘อาเกดคงร คราวหนาไปบานตองไปถามอาเกดวาทำาไมพอจงไมพดไมจา’

ผมหวงวาสงทเลามาคงไมทำาใหคณคดวาในบานของผมนนมแตความราบรน ถาวนหนงคณมลกชายสคนทโตไลเลยกน คณจะรวาจะหาความสงบในบานยากทสด จรงอยเราทกคนตองทำางานเพราะความจำาเปนบงคบ แตเรากซกซนและสรางความรำาคาญตามประสาของเดกผชาย เรามบคลกและความคดตางกน เราเลนกนบาง ทะเลาะกนบาง เราคงทะเลาะกนและสรางความรำาคาญมากขนถาเราไมมทงกวางและความเปนอสระทจะไปไหนมาไหนไดอยางเสรเมอเราทำางานเสรจแลว (บางทกกอนเสรจดวยซำาไป) พอแมของผมเลยงลกชายอยางปลอยเสร ตราบใดทเราทำางาน และไมทำาสงทผดกฎหมาย ผดศลธรรม และผดขนบธรรมเนยมประเพณ ทานไมมานงจำาจจำาไช นงเทศนาอยตลอดเวลา ผมคดวาในสภาพสงคมและสงแวดลอมในขณะนน ไมมทางอนดกวาวธททานเลยงเรา แสวง พคนโตของลกพอเดยวแมเดยวกน เกดในป พ.ศ. 2482 จบการศกษาขนบงคบ คอ ประถม 4 และออกทำานากบพอแม

สหนม7

สหนม

165

ผวขาวกวาทกคนในบรรดาสหนม สงประมาณ 170 ซม. พดเกง เขาคนเกง “ชางเหมอนพอเองเมอตอนเปนหนม” อาเกดพดกบผมหลายหน แตทอาเกดไมร คอความโมโหงายของพแสวง ผมรดเพราะเคยเปนผรบเคราะหจากความโมโหงายนน ทผมจำาไดดคอในวนหนงขณะทแม พเหวา พแสวง และพสวสด กำาลงดำานา ผมกำาลงขนหญาทพอคราดมาไวกลางอนนาขนวางบนหวคนนา พแสวงคงเหนวาผมมฝมอและรวธการฆาไกเมอครงทพตนมาเยยมจงพดวา “เออ...ไหว เราทำางานกนเหนอยมาหลายวนแลว ยงไมไดกนขาวเตมอมสกมอเลย แกไปบานและฆาไกสกตวใหแมแกงไดไหม” ภาพทพแสวงเชอดคอไกและเลอดพงกระฉดออกมาปรากฏขนในมโนสำานกผมทนท ผมรสกปวนๆ ในทองชอบกล จงพยายามหาทางออก “อมม.......คงไมเหมาะมงตอนน” ผมพด “ทำาไมละ แกไมชอบกนแกงไกหรอไง” “ชอบ .... แต.....” ผมเกบหญาตอไป “แกไมไดทำาอะไร ไปบาน ไปฆาไกตวหนง ไป” พแสวงพดเสยงดงขน “ไมละ” ผมพดพรอมกบกมหนาทำางานตอไป “อยางนน มงไมกนแกงไกนะ” “ไมกน กคงไมอดตาย” ผมพดลอยๆ ทนใดนนผมไดยนเสยงคนลยโคลนอยางเรงรบ พอผมเงยหนา พแสวงโดดเขาทบผมลมลงจมโคลนทนท ถาแมไมหามวนนน ผมอาจถกหมกขโคลนอย ณ ทนาตรงนนและไมมโอกาสเขยนจดหมายนกได เนองจากการทำานาทำาใหตองยกของหนกเปนประจำา พแสวงจงมกลามและรปรางสมสวน ไมเกงกางตงแตตอนแรกเปนวยรน ตามประสาชาวบานกเรยกวารปหลอทเดยวละ เนองจากมความคดใน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

166

ทางบกเบก พแสวงเรมออกไปทำางานนอกบานในฤดแลงตงแตพอแตกเนอหนม งานแรกๆ คอ ขายหวานเยนและขายขนมเคกในตลาดบานนาและตามหมบาน สมกบทเปนคนพดเกงและชอบกนของหวานมากทสดในบาน “ทงนานาเบอทสด” พแสวงพดอยบอยๆ ตอนนนผมไมเขาใจวามนนาเบออยางไร ผมคดวาทงนามอะไรตออะไรทำาสนกๆ เสมอ ทงนคงเปนเพราะผมไมรวาโลกภายนอกเปนอยางไร ในสมยนนไมมถนนในหมบาน เวลาเราไปไหนในฤดฝน เราตองเดนไปตามคนนา ในฤดแลงดกวานดหนงทเราเดนลดทงนาทวางเปลาไปได ในแถบนนมชาวบานอยเปนรอยหลงคาเรอน แตมครอบครวเดยวเทานนทมวทย ตอนนนผมไมรหรอกวาวทยเปนอยางไร ผมเหนเพยงเชอกเลกๆ ขงอยระหวางตนไผสองตนทปกอยเหนอหลงคา มคนบอกวานนคอเสาอากาศ เมอผมเดนผานบานนนกไดยนคนพดแจวๆ หรอมเสยงเพลง ผมมารทหลงวาเปนวทยแบบเกาตองใชถานสองโหล กอนทจะมระบบทรานซสเตอร ในสมยนนชาวนานงกางเกงขากวย หรอบางทกเรยกกนวากางเกงพก เปนสวนมาก กางเกงขายาวสมยใหมนนเปนเครองแบบของขาราชการ ชาวนาไมคอยมกน พอเองกมามตวหนงเมอผมโตมากแลวและกเปนทรงเชยๆ เมอพแสวงอาย 15 ป พแสวงกแสดงความทนสมยดวยการไปใหชางตดเสอผาในตลาดบานนาตดกางเกงขายาวยอดนยมให ในยคนนกางเกงยอดนยมตองมขาลบและรดรป เมอไดกางเกงมา พแสวงกสวมไปเทยวงานวด ไปตลาด ฯลฯ ทกครงทพแสวงสวมกางเกงตวนน พและนองกจะหวเราะกนเพราะกางเกงคบจนนงไมลง “ทำาไมถงชอบเอากางเกงนองมาใสนอ?” ผมแกลงถามลอยๆ ไมมคำาตอบ “แลวมนหายใจออกไดยงงาย... ” แมวา พอนนทำาไมรไมช

สหนม

167

ในยคนนเกวยนเปนพาหนะหลกสำาหรบบรรทกของหนก ผมตนเตนมากเมอเหนรถกระบะออกมาบรรทกขาวกลางทงนาเปนครงแรก เมอรถวงผานไป ผมกวงตามไปขางหลง ผมวามนสนกจรงๆ ไมเคยนกกลวฝนทคลงออกมาทางหลงรถจะเขาตา ผมทำาอยางนนอยนบครงไมถวน นกวาถาไดขนคงสนกพลก แลววนทผมตนเตนทสดและสมปรารถนากมาถงเมอเยนวนหนง รถกระบะของโรงสออกมาขนขาวในหมบาน คนนนจะมหนงฉายทใกลโรงสในงานบวชนาค แมอยากไปดหนง ผมอยากทงดหนงและขนรถ ผมกบเพอน (ผมตาขาว คอ กลวผดงทบอกแลว ไมคอยกลาไปไหนคนเดยว) ตกลงกบแมวา ถาเจาของรถใหไปดวย เราจะไปรอพบแมตรงทฉายหนงและขอใหแมไปทาบทามฝากเราไปกบรถ โชคเปนของเราเมอเถาแกรถบอกวาถานงไปบนขาวเปลอกไดกไป กอนรถออก ผมกบเพอนอกสองคนขนไปนงบนขาวเปลอก เมอรถออกแลนไป ผมสดหายใจยาวเขาปอดเตมทพรอมกบนกอยในใจวาโลกนเหมอนสวรรคจรงๆ หนอ ความตนเตนทำาใหมองไมเหนฝนทคลงขนมาทางทายรถและไมรสกคนจากละอองขาวเปลอก ตอมาพแสวงไดงานทำากบเจาของรถกระบะรบจางบรรทกขาวชนดทผมนงไปดหนง เรยกกนวาเปนจบกงรถ รถทพแสวงทำางานดวยนนเปนรถเกามาก ตองมคนเอาเหลกควงมาใสหมนทหนาเครองเวลาตดเครอง เชาวนหนงพแสวงในฐานะจบกงมหนาทหมนขางหนาเครองในขณะทเจาของอยขางในรถ บดกญแจและเหยยบคนเรง รถตด แตวนนนเหลกทหมนเครองไมหลดออกมาเหมอนทกครง มนหมนตอไปอยางเรวพรอมกบเครองและตพแสวงทแกมเตมรก พแสวงสลบไป เมอฟนขนมากเลกเปนจบกงรถ กลบไปขายขนมและหวานเยนตามเคย ความเปนคนพดเกงและเขากบคนไดทกระดบชวยใหพแสวงขายของดและมเพอนหญงหลายคน แตเดกบานนอกยอมออนตอโลก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

168

พแสวงถกชกชวนใหเขาบอนการพนนเถอน แรกๆ กนานๆ เขาครงหนง และถาเสยกเปนเพยงกำาไรทไดมาจากการขายขนม ตอมากเขาบอยขนและเสยมากขนจนในทสดตองขายสรอยสายสมอซงเปนของเกาและเปนทองเสนเดยวของแม พอบอกใหเลกขายของและกลบมาหดทำาเครองมอเครองใชทชาวนาตองทำาเปน พอใหคตวา “ถาโจรปลน เราเสยของนอกกาย ถาไฟไหม เราเสยบานแตทดนยงอย แตถาเราเลนการพนน เราเสยทกอยาง เสยทงสมบต เสยทงครอบครว และเสยคน” เปนครงแรกและครงสดทายทผมไดยนพอใหคตแกลก ในขณะนนผมไมเขาใจลกซงนก แตรทนทวาทำาไมพอไมเคยเลนการพนน แมแตหวยใตดนกไมเคยเหนซอ พแสวงกลบมาอยบานและหดทำาเครองมอเครองใชตามทพออยากใหทำา ดเหมอนวาพแสวงพรอมทจะเลกเปนชาวเมองและกลบมาเปนชาวบาน โดยใหหมอสกสกตวหนงสอขอมพรอมกบลงคาถาใหทหลง และทกระหมอม เพราะพแสวงเรยนทกอยางทพอสอนไดเรวมาก ญาตๆ มกพดเสมอวาพแสวงเปนคนทมปญญาทสดในบรรดาสหนม ผมวาญาตๆ ของเราดไมผด พแสวงยงคงไปมาหาสเพอนสาวทเคยรจกกน ในหมเพอนสาวนคนทเดนทสดชอวา อ�ง ซงเปนลกสาวคนหนงของซาดท ชาวมสลมเจาของโรงเชอดววทผมเคยกลาวถง ถงแมวาประเทศไทยจะไมมการแบงชนวรรณะอยางในอนเดย หรอรงเกยจผวอยางในอเมรกา แตพอแมมกกดกนไมใหลกคบหรอแตงงานกบคนทตำากวาในดานสงคมและรายได หรอคนทตางศาสนา ผมไมรวาพอของอางรงเกยจพแสวงดวยเหตผลขอไหน ตางรายได หรอตางศาสนา เมอความสนทสนมเปลยนเปนความรกทดดดมขน การตอตานจากซาดทกมมากขนเปนเงาตามไปดวย ในฤดแลงหลงจากการเกบเกยวของป 2501 ตอนหวคำาคน

สหนม

169

หนงเมอกนขาวเยนแลว ทกคนในครอบครวผมนงเลนรบลมทามกลางแสงจนทรสลวๆ บางคนกนงทนอกชานและบางคนกนงทลานบาน ตามททำากนมาเกอบทกคน แตคนนนตางจากทกคนเมอพแสวงพดขนวา “พอ ขอเงน 500 บาทไดไหม” “จะเอาไปทำาอะไร มากมายขนาดนน” พอถามอยางเรยบๆ “ขาจะไปกรงเทพฯ” “จะไปทำาอะไรทกรงเทพฯ” “ไปเทยว” “ตอนนไมมเงนหรอก” “พอ ขาทำานาเหนอยทงป ขานาจะไดเงนบาง” เสยงพแสวงกราวขน “ขาวกยงไมไดขาย จะไปเอาเงนทไหนมา” พอพดเรยบๆ เหมอนเดม “ขานาจะไดเงนบาง” เสยงพแสวงดงขนกวาเดมอก “กจะไปเอาทไหนมา ถงแมเราจะขายขาวแลว เงนตง 500 บาทจะเอาไปใชเทยวเลนเฉยๆ ไดยงไง” พอพดเสยงดงขน “แกไมไดรกขา” คราวนเสยงพแสวงดงเหมอนกบตะโกน “ถาพอไมเขาใจ จะมชวตอยทำาไม” พดแลวพแสวงกเดนออกจากบาน ลบไปในความมดสลวของคำาคน พอมวนยาใบตองจดสบ “พอ ทาจะไมคอยดเสยแลวละ” แมพดขน “แกตามไปดมนซ” พอดดยาลกๆ อกทหนง โยนกนยาทง แลวลงเรอนเดนออกจากบานไปทางทพแสวงไป อกไมกนาทตอมา เราไดยนเสยงตะโกนของพอ “ชวยดวย ! ชวยดวย !” ทกคนออกวงไปตามเสยงทมา เมอเราไปถงตนเสยง จำารญ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

170

ไปถงกอนแลว เราเหนพอกำาลงกอดขาของพแสวงดนขน และจำารญกำาลงตดผาขาวมาทพแสวงใชแขวนคอตวเองกบกงมะขามทหลงบานจำารญ แมสงเสยงรองเหมอนไมใชเสยงคน พสวสดเขาชวยพอเอาพแสวงวางลงกบดน พอนงลงเอาหวพแสวงพาดตกแลวเขยาพแสวงเบาๆ ในขณะทแมนงลงเอามอพแสวงขางหนงใสในมอทงสอง พรอมกบรำาพงรำาพนวา “โธ ! ลกเอย ลกทำาอยางนไดยงไง ลกทำาอยางนไดยงไง” อกครตอมา มเสยงออกจากลำาคอของพแสวง คลายเสยงคนสำาลกเมอถกบบคอ พอดงพแสวงขนกอดแลวรองไห ทกคนรองไหเชนกน พอและพสวสดพยงพแสวงขน แลวคอยๆ ประคองพาพแสวงกลบบาน ขณะทผมเขานอน แมยงรองไหไมหยด พอนงสบยาอยในความมดกลางนอกชาน ผมไมรวาทงสองไดนอนหรอเปลาในคนนน จากนนมาพอเครงขรมมากขน ผมพยายามเดนเลยงไปเมอเหนพอนงสบยาอยคนเดยวและทอดสายตาไปขางหนาอยางไรจดหมาย ทกคนรวาพแสวงเปนคนโมโหงาย แตเราคดไมถงวาการทพอไมมเงนใหไปเทยวกรงเทพฯ จะทำาใหพแสวงโกรธถงกบจะฆาตวตาย ตอมาอกนานเราจงรวาวนทพแสวงขอเงนจากพอนน อางไดแอบหนพอของเธอออกมาบอกพแสวงวาพอจะสงเธอไปอยกบญาตทสมทรสาครในวนรงขน ทงสองเขาใจทนทวาพอของอางตองการแยกใหหางจากกน จงนดกนหนไปกรงเทพฯ ในคนนน ตลอดปหลงจากเหตการณวนนน บรรยากาศในบานเราเปลยนไป มแตความเงยบเหงา ซบเซา หมดชวตชวา เราแทบไมไดพดกน การหยอกลอและเสยงหวเราะหายไปจากบาน

สหนม

171

ในฤดแลงตอมา อางกลบมาบานนา แตงงานแลวและกำาลงตงทอง ถงตอนนนพแสวงอายครบ 20 ปและบอกพอกบแมวาอยากบวช บรรยากาศเดมเรมกลบเขามาในบานอก พอกบแมเบกบานขนทนท เปนครงแรกททานมโอกาสทำากศลอนสงสงน ทานพยายามทำาตามทกขนตอนใหครบตามประเพณนยมททำากนในหมบาน คณคงยงไมมโอกาสเหนประเพณบวชนาคของเรา จงขอเลาใหละเอยดนดหนง ถาคณเบอทจะอาน ขามไปเลยนะ กอนอน พอไปกราบสมภารวดพกลแกว และปรกษาทานเรองพแสวงจะบวชและจำาพรรษาทนน เนองจากเราทำาบญทวดนนมานาน ทานสมภารบอกทนทวายนดใหพแสวงบวชและจำาพรรษาไดตามความจำานง (ถาเปนคนตางถนททานสมภารไมรจกมาขอบวช ทานอาจไมอนญาตจนกวาทานจะแนใจวาผตองการบวชไมเปนผทสงคมไมพงประสงค เชน อาชญากรทหนมาอาศยผาเหลอง) หลงจากนนอกไมนาน พอกพาพแสวงไปกราบพระอปชฌายเพอปรกษาทานเรองอายครบ 20 บรบรณ และไมทพพลภาพ เมอทานบอกวาบวชได กกำาหนดวนทำาพธ กอนวนพธประมาณหนงเดอน พอนำาพแสวงไปทวดพกลแกวและฝากใหอยวดกบทานสมภารเพอเรยนการปฏบตตวเมอบวชแลว และเรยนทองบทพระสตรตางๆ หลงจากนนพอกออกนมนตพระตามจำานวนทตองการในพธบวช ใกลวนพธเขามา พอกบแมออกไปซอเครองอฐบรขารสำาหรบพระใหม เชน สบง จวร บาตร ฯลฯ เชญญาตพนองและผทเคารพนบถอ บางคนกเชญดวยปากซงเรยกวาบอกงาน บางคนกฝากบตรเชญไปให สวนพแสวงเองกสงบตรเชญใหเพอนๆ เปนการสวนตว ในบตรเชญนนมคำาขอขมาลาบวชดวย แมจดหาของเครองใชในพธ บางอยางกซอ บางอยางกยมจากเพอนบานและจากวด รวมทงซออาหารสำาหรบถวายพระและเลยงแขกในพธ พอไปเชามาหนงตวและจางวง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

172

เครองสายจากอกหมบานหนงสำาหรบแหนาค เนองจากเรามเงนจำากด พอกบแมจงทำาพธเลกๆ เทาทจำาเปนจรงๆ เทานน ไมเหมอนเพอนบานบางคนทแหนาคโดยใชชาง 3 เชอก และดนตร 3 วง เพอใหดเอกเกรกและยงใหญ พรอมกบมลเกอกสองคนเปนการฉลอง แมแตเครองปนไฟฟาพอกไมใหเชามา ในระยะนนเครองปนไฟฟากำาลงเขามามบทบาทอยางรวดเรว ชาวบานททำางานบญและงานมงคล เชน บวชนาค โกนจก และงานแตงงาน ตองไป “จางเครองไฟ” นอกจากจะใหความสะดวกในการใชไฟฟาแลว เครองไฟยงมสวนททำาใหชาวบานสนใจเปนพเศษอก คอ ไมโครโฟนและเครองขยายเสยง ชาวบานบางคนชอบโพนทะนาวาตนสามารถจดงานใหญได บางคนชอบเสยงดนตรจาก “จานเสยง” บางคนชอบพดเขาไมโครโฟนและฟงเสยงตวเองออกมาจากลำาโพง บางคนชอบฟงตนเองรองเพลงทงๆ ทอกหลายสบปตอมาจงมคาราโอเกะ และบางคนเมอเหลาเขาปากแลวชอบพลามใสไมโครโฟน พดไมยอมหยด ขณะทคดวาฉนนโกและเปนทนาสนใจเสยยงนก แตคนอนกลบคดสงเวชใจ พธบวชนาคเปนงานใหญทมขนตอนมากทสดเทาทผมเคยเหน ตองไดรบความรวมมอจากญาตพนองและเพอนบาน และตองมเงนเปนคาใชจายพอสมควร จงจะทำาสำาเรจ ในตอนเชาของวนงาน เพอนๆ ของพแสวงมาทบานเพอตกแตงบานดวยสายรงและธง จดดอกไมธปเทยนสำาหรบใชในพธ ญาตและเพอนบานอนๆ กมา “ชวยงาน” คอ ชวยเตรยมอาหารและเครองใช ตกบายญาตมตรบางสวนกออกไปรบพแสวงทวด พแสวง ซงไดโกนผมโกนควหมดแลว สวมเสอและผานงสขาว ขนมาแหดวยวงเครองสายมาบาน ตอนนนพอแกซงเปนญาตผใหญทอาวโสทสดกำาลงปวยไปไหนไมไหว ขบวนแหแวะเขาบานพอแกเพอใหนาคพแสวงขอขมาและรบพรจากทาน หลงจากนนการแหกมชวตชวามากขน เมอสมาชกบางคนในขบวนซงกน

สหนม

173

เหลามาหลายกงเรมออกรำานำาหนาขบวนและสงเสยงรองรำาทำาเพลงกนอยางสนกสนาน ผมไมเขาใจวาทำาไมคนโกนผมนงหมขาวแลวจงกลายเปนนาค ขณะนนผมอาย 14 ป จะวงไปถามแมเหมอนกอนกดกระไรอย ผมเกบความสงสยไวนานจนมโอกาสเขาหองสมดทโรงเรยน หองสมดบอกผมวา นาค เพยนมาจาก นาคา ซงเปนทงคำาบาลและสนสกฤต แปลวางขนาดใหญหรอพญานาค ตำานานกลาวไววา เมอพระสมมาสมพทธเจายงมพระชนมอย พญานาคเจาเมองบาดาลเกดความเลอมใสในคำาสอนของพระพทธองคมาก จนอยากบวช แตพทธศาสนาไมอนญาตใหอมนษยบวช พญานาคจงใชอทธฤทธของตนแปลงกายเปนมนษยและออกบวช วนหนง เมอพระพญานาคนอนหลบกกลายเปนพญานาคเหมอนเดม เมอพระพทธองคทรงทราบจงขอรองใหพญานาคสก พญานาคยอมทำาตามแตเพอเปนทรำาลกถงความเลอมใสในพระพทธศาสนาจงขอใหเรยกชายทโกนหว โกนคว นงขาวหมขาวกอนทจะบวชเปนพระวา “นาค” พระพทธองคทรงอนญาต ในตอนเยน ญาตพนองและเพอนมากนเตมบาน หลงจากพธอาบนำานาค และเลยงอาหารเยนแขกแลวกเรมพธทำาขวญนาค คณคงจำานาทดชมได (ถาไมไดกแสดงวาคณเรมเขาวยอาวโสเหมอนผมแลว เอาละ บอกใหกได คอ คนทเรยนไสยศาสตรจากพอแกไงละ) นาทดชมเปน “หมอขวญ” คอ คนทำาขวญนาคเพราะไดเรยนวชานมา สวนหนงของการทำาขวญนาค คอ การพรรณนาถงความยากลำาบากและพระคณของแมในการใหกำาเนดและเลยงลกชายมาจนอายครบบวช ธรรมดาหมอขวญจะลำาดบความอยางออยอง เพราะพรงและเตมไปดวยอารมณ จนทำาใหนาคและคนทฟงนำาตาไหลทเดยว ในคนนน นาทดชมกทำาไดดเยยมและทำาใหพแสวงนำาตารวงเผาะๆ คนอนทฟงอยกตาแดงไปตามๆ กน ขอแทรกตรงนหนอยหนงนะ วฒนธรรมไทยเนนเรองความ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

174

กตญญรคณ โดยเฉพาะของผใหกำาเนด และการตอบแทนบญคณของทาน มากกวาวฒนธรรมตะวนตก ผมวาชาวตะวนตกคงไมเขาใจในแนวคดของเรานก แตถามองกนอยางนกพฒนาเศรษฐกจอยางคณกบผม ผมคดวาความแตกตางของการสอนเรองบญคณของพอแมในสองวฒนธรรมมรากความคดทางเศรษฐกจและสงคมอยางแยบยลทเดยว ยงคดลกลงไป ผมกยงชมเชยความเปนอจฉรยะของคนไทยในสมยโบราณเพราะระบบสงคมและเศรษฐกจของเราเปนระบบหมบานและเกษตรกรรมเบองตน ผมไมอยากใชคำาวาเศรษฐกจพอเพยงเพราะคำานเปนพระราชดำารสในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ซงสำาหรบผมมความหมายกวางขวางและลกซงมากกวาทคนสวนมากเขาใจกน เรามการคาขายแลกเปลยนนอย เราไมมระบบการประกนสงคมอยางทประเทศอตสาหกรรมมกน เพราะฉะนนการสอนใหคนระลกในพระคณของผใหกำาเนดและตอบแทนคณดวยการเลยงดทานเมอทานชราเปนระบบการประกนสงคมทแยบยลมาก ของคณมการประกนสงคม คณกจางคนอนมาเลยงดเมอคณชวยตวเองไมได ผมวาระบบของผมมความอบอนมากกวาของคณนะ ถงตอนนคณมเรองวาผมอกวา นอกจากไมคอยเตมเตงแลวยงหวโบราณอกดวย จรงไหม? เอาละขอกลบมายงเรองทำาขวญนาคอก เมอนาทดชมทำาขวญเสรจ กมพธขอขมา คอ พแสวงเอาดอกไมธปเทยนใสมอแลวกลาวคำาขอขมาจากผมารวมงานใหยกโทษให จะเปนโทษทางกาย ทางวาจา หรอทางใจ ททำาดวยความตงใจหรอไมตงใจกตาม การยกโทษนสำาคญ ถาไมยกโทษใหกนแลว ผตองการบวชกบวชไมได แขกสวนมากลากลบหลงจากการทำาขวญนาคเสรจแลว สวนทเหลอนนเปนผ “ชวยงาน” จรงๆ คอ เตรยมอาหาร ฯลฯ สำาหรบวนรงขน หนมๆ บางคนทหมายตาสาวๆ ทอยชวยงานกอยตอชวยงานเหมอนกน งานเชนนเปนโอกาสทองทหนมสาวมกไมคอยปลอยใหผานไปเฉยๆ เมองานตางๆ เสรจแลว กมการตงวงรำาวงกน คน

สหนม

175

นนเราไมมระบำาเหมอนทผมเหนในงานบวชนาคหลายแหงเพราะไมมคนนำา ระบำากคอการรองรำาเกยวสาว และสาวกรองตอบ บางเพลงกมความหมายสปโดกสปดนลกซงแทรกเขาไปดาย คนแกเปนบางคนเทานนทยงจำาศลปะพนเมองทกำาลงสญไปนนได สวนวงเครองสายกทำาเพลงเปนระยะๆ ไปดวยทำาใหบรรยากาศครกครนไปจนดกดน ทกคนพรอมทงนาคพยายามงบสกสองสามชวโมง สวนพอนนผมไมเหนวาเขานอนเหมอนคนอน รงเชา เราสงตวแทนนำาอาหารเชาไปถวายพระทวด หลงจากทกคนกนขาวเชาแลว ขบวนแหนาคไปวดกเรมขน มคนรำานำาหนา ตามดวยวงเครองสาย และนาคบนหลงมาทหอมลอมดวยญาตและแขกทชวยกนหาบคอนเอาของไปวด หลงจากเลยงเพลพระและอาหารกลางวนแกแขกแลวกไดเวลาแหนาคเขาโบสถ วงเครองสายนำาหนา ตามดวยพอซงสะพายบาตรและถอตาลปตร สวนแมอมโตกผาไตร ตอมาเปนญาตทถอเครองอฐบรขาร แลวเปนพแสวงซงขคอเพอนสนท มอถอกรวยดอกไม หอมลอมดวยแขก เดนรอบโบสถไปตามเขมนาฬกาสามรอบ กอนเขาโบสถพแสวงโยนเหรยญจำานวนหนงใหเดกทมารออยหนาโบสถเปนการใหทาน พระอปชฌายและพระอนรออยขางในแลว พอ แมและญาตผใหญเทานนทเขาไปขางในโบสถกบนาค มการระวงไมใหคนแปลกปลอมเขาไปในพธอนสำาคญยงนเพราะอาจไปประทวงใหเสยพธได ประมาณหนงชวโมงตอมาพแสวงกเปนพระออกมาจากโบสถเดนตามพระอนขนกฏไป พวกเราพากนกลบบาน เยนวนนน ทานสมภารวดพกลแกว พรอมกบพระ 8 รปและพระพแสวงมาทบาน เมอสรงนำาพระพแสวงแลว พระ 9 รปซงไมรวมพระพแสวงเจรญพระพทธมนตแลวกลบวด เมอพวกเรากนอาหารเยนแลว แขกทมาฟงพระสวดมนตเยนกกลบ เหลอแตคน “ชวยงาน” ทเตรยมของเพอเลยงพระในวนรงขน หนมๆ กอยชวยเหมอนคนกอน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

176

แตคนนไมมดนตร ไมมการรำาวง และทกคนเขานอนเมอทำาของเสรจ เชาวนรงขน พระทมาสวดมนตเยนกกลบมาฉนเชา หลงจากแขกทมารวมทำาบญกนขาวเชาแลว งานกเสรจ พอกบแมหนาตาบงถงความอดนอน แตดมความสข ผมแนใจวาเมอคณอานมาถงตอนน คณคงคดอยางเศรษฐกรวาพธการบวชพระนยาวเสยจรง และคาใชจายกคงไมนอยทเดยว ดงทผมกลาวแลววา พอกบแมผมทำาเฉพาะสงทจำาเปนทประเพณในหมบานทำากนเพราะเราไมมเงนทจะใชจายมากไปกวานน แตชาวบานบางคนหยบยมคนอนมาทำาพธใหญโตเกนฐานะ ผมไมแนใจเหมอนกนวาเขาไดบญตามสดสวนจำานวนเงนทใชไปในงานพธหรอไม ในระยะทผมมาอยบานนาและเขยนจดหมายถงคณน มงานบวชนาคสองครงในละแวกบาน ทงสองงานทำาทกอยางเสรจภายในเวลา 24 ชวโมง เปนการประหยดทงเวลาและเงน เศรษฐกรอยางคณคงคดแลววาสำาหรบชาวนานนการบวชลกมคาใชจายทางออมอกมากนอกจากเงนทใชในพธบวช ทสำาคญทสดคอพอแมขาดแรงงานของลกในการทำานาไปเปนเวลานาน ในปจจบนน คนมการศกษาในโรงเรยนและมอาชพลกจางมากขน ฉะนนประเพณการบวชดเหมอนคอยๆ จางลง สดสวนของคนทออกบวชนอยลง และผทบวชกอยในวดไมนาน เพยงสปดาหหนงบาง เดอนหนงบาง ไมอยจนครบพรรษาเหมอนเมอกอนน ดงทญาตเคยพดไววาพแสวงนนฉลาดเฉลยวกวาพนองคนอน พแสวงเรยนวชาพระไดอยางรวดเรว สอบนกธรรมตรผานเมอสอบครงแรก และอกไมนานกไดรบความไววางใจจากทานสมภารใหเปนครสอนพระอนๆ ในวด การสอบนกธรรมผานมประโยชนอกอยางหนงคอไดรบการผอนผนไมตองเขาคดเลอกทหารในปตอไป เพราะเหตทการเกณฑทหารเมออาย 21 ป อาจทำาใหพระตองสกหลงจากบวชไดพรรษาเดยว เพอนบานบางคนจงรอจนหลงจากการเกณฑทหาร และถาถกเกณฑกจะบวชหลงจากเปนทหารแลว แตพอแม

สหนม

177

บางคนฉลาดยงกวานนอก เพอใหแนใจวาลกไมถกเกณฑทหาร กใหเงนกอนหนงแกนายหนาไปหาทางใหลกจบไดใบดำา หรอไมกใหหมอทตรวจลกลงความเหนวาลกมความพการบางอยางไมเหมาะแกการเปนทหาร ผมไดยนคำาเลาลอในหมบานอยตลอดเวลาวาเงนจำานวนนกแบงกน จากนายทหารชนสสดอำาเภอ จนถงนายทหารชนผใหญ และการมรายไดเชนนทำาใหมทหารบางคน “วงเตน” คอ จายเงนใหเจานายมากๆ เพอจะไดเปนสสด ผมไมแนใจวาขาวลอนนมมลความจรงแคไหน แตผมเชอในคำาพงเพยไทยทวา “ถาไมมฝอย หมาไมข......” (ถงแมวาเจาหมาบางตวในยคจรวด จะไมเลอกทขกตาม)

พแสวงบวชอยสามพรรษากสกออกมาตอนตนป พ.ศ. 2505 และอกไมกเดอนตอมากบอกพอและแมวาไดพบ ส�ยใจ ลกสาวชาวนาในอกหมบานหนง ใหพอแมไปสขอให พอกบแมกทำาตาม สงเถาแกไปตกลงเรองสนสอดทองหมนและวนแตงงาน เนองจากฐานะครอบครวของสายใจไมตางจากเรา คาสนสอดจงไมแพงนกและไมมการสรางเรอนหอดงทเคยทำามาในสมยเมอแมแตงงาน แตพธแตงงานนนทำาตามขนตอนทกอยางตามประเพณหมบาน ขอเลาพธไวสนๆ เผอวาวนหนงคณแตงงาน คณจะไดลองเปรยบดวาพธของคณกบของหมบานผมนนแตกตางกนอยางไร เมอกำาหนดงานแลวกมการ “บอกขนหมาก” คอ การเชญญาตมตรใหไปรวมงานมงคล การบอกขนหมากกทำาทงแบบดงเดมและแบบใหม สำาหรบการเชญแขกภายในหมบานเรา แมกทำาหมากขนเปนคำาๆ ตามจำานวนทตองการแลวเอาใสกระบายเดนไปเยยมเพอนบาน ทแตละบาน แมกเอาหมากใหหนงคำาแลวบอกวาใหมารวมยกขนหมากกนในวนเวลาทกำาหนดไว สำาหรบญาตมตรทอยหางไกลเรากฝากบตรเชญสมยใหมไปให ในขณะเดยวกนพแสวงกสงบตรเชญสวนตวไปใหเพอนๆ ของตวเอง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

178

กอนวนงานราวหนงสปดาหทบานเราเตรยมทำาขนมหลายอยาง เชน ขนมกง ชะมด นางเลด ผมชอบของหวานนอยกวาของคาว แตตอนนนผมกำาลงมเรองวตกเกยวกบการเรยนและชวตหนมของผมซงเลาไวนดหนงแลวและจะเลาใหละเอยดตอไปเมอถงเวลา ผมเลยไมไดสนใจรายละเอยดของการทำาขนม จงเลาใหคณฟงไมไดวาเขาทำากนอยางไร ตอนเยนกอนวนพธ เพอนสนทพแสวงมาทบานเรา หลงกนขาวเยนแลวกพรอมกนเอาขนมบางสวนทจะถวายพระในวนรงขนไปทบานของสายใจ สวนทบานของสายใจกมการเตรยมรบพธทางพระและขนหมากในวนรงขน การไปบานเจาสาวในคนกอนพธแตงงานน ในสมยกอนถอเปนการไปดความแนนอนเปนครงสดทาย เนองจากการแตงงานในสมยนนเปนการตกลงกนระหวางผใหญเสยเปนสวนมาก บางครงผใหญกตกลงกนโดยไมไดปรกษาคแตงงานซงอาจยงไมเคยพบและพดจากนดวยซำาไป ในกรณเชนนบางทเจาสาวทมคนในหวใจของเธออยแลวอาจจะหนไปกบคนรกของเธอในคนนน เราเองเคยมตวอยางในหมญาตของเรามาแลว สำาหรบพแสวงนนไปเพอเปนพธเพราะสายใจคงไมเปลยนใจหลงจากทเธอเองเปนผยนยอมแตงงาน พอแมของเธอไมไดบงคบ เชาวนรงขน ฝายเรานำาสนสอดทองหมนและขนมขนหมากไปบานเจาสาว พแสวง พอ แม และญาตสนทสองสามคนขนไปรวมพธสงฆซงมการเลยงพระและรดนำามนต สวนคนอนๆ รออยนอกบาน เมอเสรจพธสงฆแลวเราไดรบเชญใหกนขาวเชา หลงจากนนกมการยกขนหมาก คอ เราเอาของทเรานำามาใหบานของเจาสาวพรอมกบมการโหรองกนสนนไปทวหมบาน หลงจากนน พแสวงไปรวมทำานากบครอบครวของสายใจ ในฤดแลงปตอมา พแสวงพาสายใจซงกำาลงมทองกลบมาหมบานเราและทำาเพงทขางยงนาเยยมเปนทอยและเชานานาเยยมทำา ในขณะ

สหนม

179

ททำานานาเยยมอยนน พแสวงกบสายใจมลกสองคน คอ ไพทรย กบ จร�ภรณ ในป พ.ศ. 2512 พแสวงออกจากบานนาเยยมมาเชานาของแมยายวจารณทำาพรอมกบปลกบานชวคราวและทำาเลาเลยงหมทนน อกไมนานตอมากซอทดนกงปาแปลงหนงแถวปากชอง จงหวดนครราชสมา เพอหวงทจะไปบกเบกปลกขาวโพด แตไมสำาเรจ และในทสดกขายทดนนนไป หลงจากทำานาแมยายของวจารณอย 5 ปกออกไปเชานาของปาจนทำา ดวยเหตอะไรผมไมเขาใจ พแสวงพยายามฆาตวตายอกครงดวยการกนยาพษ แตมคนชวยไวทน แมปรกษาผมวาจะทำาอยางไร ในขณะนนผมมงานทำาแลว จงตกลงกบแมวาผมจะชวยพแสวงซอนาสวนของปาหน และใหพแสวงมาปลกบานถาวรอยตดกบบานแม บานนนอยมาถงปจจบนน ความเปนนกบกเบกของพแสวงแสดงตวอกครงเมอป พ.ศ. 2525 คอ ยอมจายคานายหนา 25,000 บาท เพอเดนทางไปหางานทำาทซาอดอาระเบย เงนนนพแสวงกยมมาสวนหนงระหวางอยท ซาอฯ สองป พแสวงไดคาจางนอยกวาทคาดไวเนองจากตอนนนการกอสรางทนนเรมซบเซาลง แตกพอชำาระหนทมอยทงหมดเปนเงน 70,000 บาท และมเงนเหลอซอเครองขยายเสยงชดใหญอนเปนทนยมของคนในตางจงหวดกลบมา ตอนนนไฟฟาไดไปถงหมบานแลว ทกครงทผมไปเยยม จราภรณจะเอาเครองขยายเสยงออกมาเปดลนเปนทภาคภมใจ พแสวงเกบเงนไดมากพอควรทงๆ ทงานมนอยเพราะเชอคำาเตอนของพอทใหไวเมอ 20 กวาปกอน และไมไปรวมวงการพนนทคนไทยไปเปดอยางดาษดนในคายกรรมกรกอสราง คนไทยบางคนไปซาอฯ เพอไปแอบเปดบอนการพนนโดยเฉพาะ ไมใชไปเปนกรรมกรตามทระบไวในหนงสอเดนทาง หลงจากทกลบมาจากซาอฯ พแสวงไมไดกลบไปทำานาเตมเวลาเหมอนเดม แตหางานทำาอยในกรงเทพฯ เปนระยะๆ งานนนกพาไปพบสาวสกลนครซงอพยพมาเยบเสอผาอยในกรงเทพฯ ทงสอง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

180

ตกลงอยดวยกนและทำาธรกจรวมกน คอ รบเยบเสอใหบรษทสงออก เพราะความสามารถพเศษในการพดทำาใหพแสวงมเมยไดสองคน เมยหลวงทบานนาและเมยนอยทกรงเทพฯ ขอแทรกนดหนงเรองการมเมยนอย การมเมยนอยของคนสำาคญๆ ในอเมรกาทำาใหเกดเรองออฉาว เสยหาย สำาหรบในเมองไทยถอเปนของธรรมดาๆ บางทคนรวยนยมมเมยนอยเพอแสดงบารมของตนเสยดวยซำา และทำากนมานานแลว คณไดดหนงเรอง Anna and the King of Siam (นำาแสดงโดย Yul Brynner และ Deborah Kerr) หนงเรองนลบหลดหมนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 4 ผเปนปราชญลำาหนา เอาพระองคทานมาแสดงเปนตวตลก แตหนงมความจรงอยอยางหนงคอพระองคทานมสนมเปนจำานวนมาก แลว เออ....คณคงจำาไดเรอง จอมพลสฤษฎ ธนะรชต นายกรฐมนตรไทย พ.ศ. 2500-2506 ผมกระบแสนคมจนไดนางงามในเมองไทยมาเปนอนภรรยาเปนจำานวนมาก ชาวบานเลากนวาเพราะทานใชกระบมากเกนพอด ทานจงมอายสน พแสวง ซงไมมทงเงนและอำานาจ แตมเมยถงสองคนเพราะพดเกง เมอคดถงเรองนแลวผมซาบซงในคำากลาวของปราชญไทยทวา “ปากเปนเอก เลขเปนโท หนงสอเปนตร.......” และคดแลวผมกอยากเปนเหมอนพแสวงบาง อยาเพงเขาใจวาผมอยากมเมยนอยนะ ไมใช..... เมยคนเดยวทผมมอยกทำาใหผมไดรบความพอเพยงแลว ผมอยากพดเกงมากกวา

พสวสด เกดป พ.ศ. 2485 พดไมเกงเทาพแสวง แตทกคำาทพดมนำาหนก พสวสดเตย ลำา ทวม กวาพชาย ผมหยกดกดำา ไมคอยสนใจเรองพธรตองเหมอนพแสวง อะไรกได “หยวน” แตถาถกขมละกสตาย บคลกนทำาใหตองสกบพชายเปนบางครงในสมยเดกๆ แตเปนประโยชนสำาหรบผมมากเมอตอนไปโรงเรยนประถมดวยกน เพราะถา

สหนม

181

ใครมาแกลงผมกจะถกพสวสดเลนงานทนท พสวสดเรยนหนงสอกอนผมสองป เมอจบ ป.4 กออกชวยพอแมทำานา ตอนพแสวงออกไปขายขนมในฤดแลง พสวสดอยบานกบพเหวาทำาใหทงสองสนทสนมกนมาก งานหนกในนาและการกนจเหมอนผมทำาใหพสวสดลำาสนและแขงแรงมากตงแตแตกวยหนม เมองานกอสรางในชนบทมมากขน ผรบเหมากอสรางมกมาจางพสวสดทำางานหนกๆ หรองานทตองใชความอดทน ในสมยนนไมมกบไฟฟาสำาหรบไสไม มแตกบมอ การทำาไมปลกเรอนทงหลงใหเรยบตองไสกบดวยมอหลายวน ชางมกจางใหพสวสดไสกบเพราะทำาไดครงละมากๆ เปนชวโมงๆ นานกวาใครทงสน เมอพแสวงออกบวช พสวสดกเปนหนมใหญเกอบเตมตว มรอยสกทหลงและทกระหมอมเลกนอย และเรมหาเงนโดยการขายหวยใตดนเหมอนพหวาด แตทำานอยกวา ถงแมวาจะทำางานหนก พสวสดกไมลมเลนและเลนทกอยางทเดกในหมบานเลนกน ชอบไลนก ตกปลา หากบและปลาไหล แถมยงมปนแกปทใชยงคางคาวและเหยยวทชอบมาลกลกไก ผมจำาไมไดวาพสวสดเคยยงเหยยวไดหรอเปลา แตคางคาวแมไกทชอบมากนผลไมนนยงใหพอทำาแกงไดเปนครงคราว ตามทเลาแลว เราไมคอยมของทำากบขาว แตพอกบแมไมเคยคดวาคางคกกนได (ถงมนจะเรยกไมหอกตาม) ฉะนนเมอพสวสดอยากกนคางคกกไปกบเพอน เนองจากไมมคนกนมากนกจงหาไดไมยากเพราะคางคกมอยทวไป ชาวบานในหมบานเขาใจกนวาการกนคางคกทำาใหเมา วนหนงผมจงถามพสวสดวา “รไดยงไงวากนแลวไมเมา” “งายนดเดยว” พสวสดตอบ “เราตองรวาคางคกชนดไหนกนได ชนดทมสแดงบนหลงกนไมได ชนดตวดำาๆ กนได แตตองเอาเครองในและเอนออก เมอลอกหนงและเอาสวนทเปนพษออกแลว มน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

182

อรอยเหมอนกบ ถาอยากลองวนหลงจะเอามาให” ถงแมผมจะชอบกนกบมาก แตผมไมกลากนคางคก และในบานเราไมมใครกนนอกจากพสวสดคนเดยว หลงจากออกลาคางคกแลว พสวสดและเพอนๆ กแกงคางคกกนกนทบานเพอนและดมเหลากนดวย แตพสวสดมความเปนนกการทตพอทจะเลยงเหลาและกนแตกบเปนจำานวนมากไดโดยไมทำาใหเพอนโกรธ พสวสดชอบกนของดบซงบานเราไมเคยกนมากอน ถงแมวาอาหารบางชนด เชน พลาและลาบ ทำาไดทงดบและสก พอตองทำาทกอยางใหสก (แมไมทำาอาหารพวกนเพราะถอวาเปนของกนของพวกขเหลา) ผมเคยลองลาบดบของพสวสดครงหนง โชคดทไมไดกนพยาธเขาไป การทพสวสดพดนอยทำาใหผทพบครงแรกคดวาพสวสดไมฉลาดเทาคนอน แตหารไมวาพสวสดคมในฝก และไมลมงาย หลงจากผเขาแมครงนน พสวสดจำาไมลมและไมทงโอกาสทจะแกแคน ทกครงทเราออกไปไลนก ฯลฯ ตามสมทมพมไม ถาพสวสดพบศาลเจากจะทาทนทวา “แนจรง มาเอากซวะ” แลวกเขาพงศาลเจานน บางทถาพบศาลเจาทม “ดอกไม” คอศวลงค ททำาดวยไมทอนใหญกวาแขนเปนรปอวยวะเพศชายและทาปนสแดงทปลายวางอยขางในศาล พสวสดกเอาลงคของตนออกมาแสดงอวดศาล ขนไปบนตนไมและปสสาวะลงหลงคาศาลเปนทสนกสนาน เมอพวกเราเหนเชนนนกเดนเลยไป ชาวบานมคำาเตอนวา หามทกทวงการกระทำาเชนนนเพราะผจะเหนวาคนททกทวงออนแอและเขาเลนงานทนท ผมเชอคำาเตอนนอยางเครงครดเพราะอะไรคณคงรแลว เมออาย 21 พสวสดถกเกณฑไปเปนทหารอย 16 เดอนเพราะพอไมยอมหาเงนไปใหนายหนา หลงจากกลบมาบานกบอกวาจะไมบวชตามประเพณละ เพราะพอกบแมไดบวชลกคนหนงแลว นอกจาก

สหนม

183

นนเรายงเปนหนเปนสนชาวบานอกมาก พอกบแมกตามใจ ตอมาพสวสดตกหลมรก เพม ซงอายมากกวาตน 5 ป แตแทนทจะใหพอแมไปสขอให คนหนงกพาเพมมาอยบานเราเลย ทเรยกกนในหมบานวา “พาเมย” หรอ “ลกพา” การพาเมยนน ธรรมดาฝายชายจะพาผหญงไปไวทบานญาตของตนกอน หลงจากททงสองฝายตกลงกนวาใหแตงงานกนได ผชายจงจะพาผหญงมาบานตน แตพสวสดรดวาทงสองฝายไมขดของเพราะครอบครวเรารจกเพมซงเปนญาตหางๆ และอยในหมบานเดยวกนด นอกจากนนยงเปนทรกนวาทางฝายของเพมกชอบพสวสด (พอเลยงของเพมเปนหนงในบรรดานกกนคางคก) ถาพสวสดใหพอแมไปสขอกคงไมมอปสรรค แตทเลอกการ “ลกพา” เพราะมนรวบรดไมตองมพธเยนเยอทพสวสดไมชอบอยแลว การแตงกมเพยงการ “เซนผ” ปยาตายายของเพม คลายกบทพอเคยทำาในครงทแมปวย พรอมกบเสยคาสนสอด 2,000 บาท ไมตองมเรองปวดหวมาก ดจากชวตตอมาของพสวสดและเพมแลว สรปไดงายๆ วาความสขในชวตแตงงานนนไมไดขนอยกบพธแตงแมแตนดเดยว ผมไมเคยถามพสวสดวาทำาไมใชวธ “พาหน” พสวสดมโอกาสใชวธ “ขนหา” ซงยงใชกนอยประปรายในหมบานในละแวกนน วธนไมยากเลยเพราะทงครวาไมมอปสรรคอยแลว (ถาไมแนใจในเรองนไมควรใชวธขนหาเพราะเจาหนมอาจเจบตวแทนทจะไดเมย) ในตอนกลางคน ผหญงกเปดหองใหคนรกของตนเขาไปนอนดวย พอรงเชากบอกความจรงกบพอแม ฝายพอแมกจะสงคนกลางไปบอกพอแมของฝายชาย แตไมบอกตรงๆ คอ เมอทกทายกนแลวคนกลางกจะพดวา เมอคนนลกสาวผนนผนไดจบควายไดตวหนงและขณะนผกลามไวทบาน ถาเปนควายของบานนกขอใหไปไถเอาเอง พอแมของฝายชายกรทนทวาลกไปขนหาลกสาวใคร เมอตกลงกนไดกมการแตงกนงายๆ เหมอนการลกพา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

184

เพมอยทำานากบพอและแมเปนเวลา 6 ป พสวสดคงออก ทำางานกอสรางในฤดแลงเชนเคย และตอมากเปนผรบเหมาเสยเอง ในป พ.ศ. 2514 พสวสดปลกบานหลงเลกๆ ทใกลถนนหางจากบานเราไปประมาณ 1 กโลเมตร ทนนยงไมมไฟฟา แตเมอผมไปเยยมกเหนโทรทศน พสวสดอธบายวา มคนเอามาจำานำา เวลาจะดกตดเครองปนไฟทซอมาไวในธรกจรบเหมากอสราง พสวสดไมไดมโทรทศนคนเดยว ชาวนาบางคนชอบโทรทศนมากจงซอทงตวโทรทศนและเครองปนไฟ ชาวนาชอบดมวยมากจนมคนบอกผมวา ในวนสดสปดาห จะหาชาวนาผชายในทองนาไมพบเพราะมวแตดมวยทางโทรทศนกน เมอไดยนเชนนน ผมกอดคดไมไดวา “โทรทศนเปนเครองบอนทำาลายการผลตของชาวนาทไมคอยมวนยเชนนแลหนอ” พสวสดมลกสาวสองคน ชอ จนด� และ วจตร ชวตแตงงานของพสวสดราบรนมาก เรามองเหนทนทเมอพบพสวสดและเพมวา เขารก เคารพ และชนชมซงกนและกนมาก ชาวบานมกถามพสวสดวามเคลดลบอยางไร แตเพอนๆ มกตอบกนเองวา “งายนดเดยว กมเมยแกละซ” แลวทกคนกปลอยฮาออกมา สวนพสวสดนนยมตยๆ

ผมเปนคนทส�มในสหนม แตขอเกบไวเล�สดท�ยกแลวกน

สวง เกดเมอปลายป พ.ศ. 2490 ออนกวาผมเกอบสามป ผมจำาไดวาผมไมเคยอจฉานอง ทพดอยางนไมใชยกยอตวเอง แตคดวาเปนความฉลาดของแมทใหผมมสวนในการเลยงนองอยางใกลชด ทำาใหผมมความรสกวา ผมเปน “เจาของ” นองดวย เวลานองนอนกลางวนในเปล ผมทำาหนาทไกวเปลใหนองเยนและปองกนไมใหยงกดนอง เมอแมมเวลาวาง แมกมานงใกลๆ และรองเพลงกลอมลกไปดวย ผมไมแนใจวาสวงซงในเสยงเพลงทแมรองหรอเปลา แตสำาหรบผม ขณะนนเปนเวลาทมคายง ผมชอบฟงเสยงเบาๆ ของแมในขณะ

สหนม

185

ทเปลไกวชาๆ.......ไป.......มา.......ไป........มา ซงทำาใหผมงวงนอนไปดวย เวลาแมบดกลวยและบดขาว แมใหผมชวย ผมอมนองใสเอวไปเกอบทกหนทกแหงทผมไปเลน ผมจำาไดวา สวงไมไดรบการฉดยาปองกนโรคตอนเปนทารก มาไดรบตอนเขาโรงเรยนประชาบาล ผมวาสวงเปนเดกเลยงงาย มครงเดยวเทานนทสวงจะรองไหลงชกดนชกงอ คอ ตอนแมใหหยานม เนองจากสวงไมมนอง สวงดดนมแมจนเขาปทสาม พวกพๆ มกลอกนเสมอวา “กยๆ นาไมอาย เปนหนมแลวยงดดนมแมอก” เมอแมไมใหดดกลงชกดนชกงอ ในทสดแมตองเอาบอระเพดทาทหวนม สวงจงเลกดด บางทพวกพๆ กแกลงใหสวงรองไหเปนทสนก ถาแมไปไหนนานๆ และเราเหนวาสวงเรมกระสบกระสาย เรากบอกวา “แมหนตามเจกบาไปแลว” เทานนเอง สวงกรองโฮออกมา สวงใสกำาไลเงนหอยกระดงเลกๆ ทขอเทาทงสองขาง เวลา สวงคลานหรอเดนไปไหนเรากร กำาไลนพวกพๆ ไดใชมากอนแลว ทคอของสวงแมทำาสรอยเสนดายหอยเปลอกหอยจนเลกๆ ให ชาวบานเชอวาหอยจนปองกนผได แมโกนหวสวงทงหมด ไมไวจกเหมอนเดกบางคนทพอแมมฐานะดทำา แมบอกวาพๆ และผมกไมมใครเคยมหวจก ทงนเพราะถาเดกไวจกแตเรมตนแลว พอแมตองทำาพธโกนจกอยางถกตองซงตองใชเงนมาก บางบานทฐานะด เมอมงานโกนจกกหาลเกมาแสดง ชาวบานเชอวาถาไมทำาพธโกนจกใหถกตอง เดกจะไดบาป ในบางครงเมอเราไดไดยนเสยงนกหวจกรองแมจะพดวา “ไดยนเสยงนกนนไหม ฟงดๆ นะ มนรองวา เหนพอขาไหม เหนพอขาไหม ทมนรองอยางนนเพราะเมอชาตกอนมนเปนเดกมหวจก เมอถงเวลาโกนจก พอเดกกออกไปนมนตพระ แตไมกลบมาบาน หายสาบสญไป เดกไมไดรบการโกนจกทถกตองตามประเพณ เมอตายไปกมาเกดเปนนกซงรองหาพอไปตลอดชวต” ผมไมแนใจวานกรองอยางทแมวาหรอเปลา แตไมเคยขดแมเพราะอยางนอยกไดฟงนทาน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

186

จากแมอกเรองหนง แมใหสวงไวผมไดเมอราวๆ หาขวบ แตตองตดไมยาวเกน 1-2 ซม. สวงไมนงผาจนโตอายราวสหาขวบ เดกผชายในหมบานกทำาเชนนน (ผมกแกผาวงเลนจนอายปานนนเชนกน การเกดในเมองรอนดอยางน คอ ไมตองเปลองเสอผาเหมอนในเมองหนาว) ไมเหมอนเดกผหญงทตองหอยตะปงเงนปดของสำาคญตงแตตอนเลกๆ สวงเขาโรงเรยนเมอผมอย ป.4 เราใกลชดกนเพราะเลนดวยกน ไปโรงเรยนประถมดวยกนหนงป และตอมากไปโรงเรยนมธยมดวยกนอกสามป สวงมรปรางคลายพแสวงมากกวาคนอน และพดเกงเหมอนกน แตไมโมโหงายเหมอนพคนโต เนองจากเปนลกคนเลกและพดเกง สวงจงเลยงงานในบานไดมากกวาคนอน นอกจากนนยงไมตองไปหางานทำานอกบานเหมอนพๆ แตไดเงนจากแมไปตดเสอผาททนสมยอยเสมอ สวนผมนนถาไมขาดกไมไดใหม แตผมกไมเคยอจฉานอง เพราะสวงแสดงความเคารพผมในฐานะพเสมอ เมอจบป.4 สวงสอบเขาเรยนตอทโรงเรยนมธยมประจำาอำาเภอได เปนโรงเรยนเดยวกนกบทผมเรยนอยซงเกบคาเลาเรยนนอยมาก เนองจากเราอยในโรงเรยนพรอมกนสองคน บางทพอกไมมเงนจายคาเลาเรยนทนเวลา แตเราโชคดเพราะครใหญของโรงเรยน คอ ลงเจรญ ซงเปนลกพลกนองกบพอ ลงเจรญผอนผนใหพอบอยๆ และบางทกจายแทนพอไปกอน

เมอกลาวถง ลงเจรญ (ตามปกตผมเรยกวาลงหน) ตองขอแทรกเรองของญาตผใหญทมอายมากทสด คอ 87 ปในปจจบนผนไว ผมสนใจเรองของผทประสบความสำาเรจ ลงเจรญเปนผหนงทประสบความสำาเรจเพราะเปนเดกบานนอกทไดเปนถงครใหญโรงเรยนมธยมประจำาอำาเภอเมออายยงนอย ลงเจรญสงไลเลยกบพอ ผวพรรณและผมกคลายกน สบบหร และนานๆ จะเคยวหมากสกครง เปนคนเฉยๆ

สหนม

187

ไมคอยพด ไมคอยยม ทาทางเปนครทดและเครงวนย “ตองเขาใหถง” พอบอกผมหลายหนเมอพดถงลงเจรญ “แกเปนคนใจด และมอารมณขน ถาวนไหนแกเคยวหมาก วนนนแกอารมณดทสด” เมอพอพดเชนนน ผมอดคดไมไดวาพอกำาลงพดเรองตวเองมากกวาพดถงคนอน แตผมยงอดกลวลงเจรญไมไดและไมกลาเขาใกลจนผมจบจากโรงเรยนมธยมแลว ครงแรกผมเชอญาตบางคนทพดวา เพราะลงเจรญมการศกษาดกวาหมญาต จงไมใชนามสกล “บญมา” แตแยกไปตงนามสกลของตนเองวา “เจรญสง” ซงมชอของตนเองเปนแกน ความจรงไมเปนเชนนน “ชอจรงของลงชอวา ผน” ลงเจรญบอกผมในวนหนง “แตเพอนชอบเรยกวา เจก และบางทกหวเราะกน โดยเฉพาะไอเตา พอเอง” ผมมความรสกวาลงเจรญชอบพอกบพอเปนพเศษ “ทำาไมละ” ผมถาม “คงเปนเพราะลงเหมอนเจก พอของลง คอ พชายของปเอง เปนลกคนโตของครอบครวครงจนซงยงเกบประเพณหนงของจนไว คอใหลกชายไวหางเปยททายทอยจนยาวถงหลง” “แลวเจรญมาจากไหน” ผมรกอยางสภาพ เมอผมถามเชนนน ลงเจรญกเลยเลาอะไรตอมอะไรเสยมากมายซงพอสรปไดวา ลงเจรญเกดป พ.ศ. 2453 กอนทจะมพระราชบญญตประถมศกษาป พ.ศ. 2464 ใหเดกไทยทมอาย 7 ขวบเขาโรงเรยน ลงเจรญเรมเรยนเขยนอานเบองตนกบพระทวดพกลแกวพรอมกบพอ พระและพอแมของลงเจรญซงฐานะดเหนพองกนวาลงเจรญ “มแวว” คอเรยนไดเรวมาก (สวนพอนนกเรยนได แตชอบซกซนมากกวา) จงอยากใหเขาโรงเรยน ในขณะนนในนครนายกมโรงเรยนอยทวดศรเมอง พอดในชวงนนคนในหมบานของเราไดไปบวชอยทวดศรเมอง พอของลงเจรญจงเอาลงเจรญไปฝากทานใหเขา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

188

เรยนทโรงเรยนนน ผมตองกลนหวเราะเกอบแยเมอลงเจรญเลาตอนไปลงทะเบยนเรยนหนงสอเปนครงแรก “เธอชออะไร” ครใหญถามลงเจรญ “เจก เพอนเรยกผมวา เจก” ลงเจรญตอบ “เจก !” “ใชครบ” “ไมใชมง...ไหนลองบอกชอจรงซวาชออะไร” “ไมรครบ แตทร คอ เพอนทกคนเรยกผมวา เจก” ลงเจรญเหงอแตก ตวสนและพรอมทจะรองไห “เอาละๆ” ครใหญพด “เอาชอทใกลๆ กบเจกใสลงไปกแลวกน ชอวา เจรญ ดไหม” ลงเจรญผงกหว “ตกลงเอา เจรญ นะ แลวนามสกลเธอนนอะไร” “อะไรคอนามสกล” “อาว ไมรหรอกหรอวา พระเจาอยหวทานสงมาเกอบสบปแลววาใหทกครอบครวมนามสกล พอเธอยงไมไดตงนามสกลหรอ” “ไมรครบ” “เอายงงกแลวกน เมอชอวาเจรญ กใส เจรญสง เปนนามสกลกแลวกน ดไหมละ” “ดครบ” ลงเจรญไมรวาในหมญาตของเราซงมปของลงเจรญ (คอทวดของผม) ทชอ เอยม เปนผนำาไดเลอกเอา “บญมา” เปนนามสกลนานแลว ลงเจรญอยกบพระและเรยนหนงสออยทนนจนจบชนมธยมดวยคะแนนดเยยม พอของลงเจรญจงสงไปเรยนในกรงเทพฯ ลงเจรญเลาวา “ในสมยนนไมมรถยนตเหมอนสมยน การเดนทางไปกรงเทพฯ ตองไปทางเรอและใชเวลาสองวน” ลงเจรญเรยนอยในกรงเทพฯ จน

สหนม

189

จบวฒ ปม. สอนอยทนนหนงป แลวกลบมาสอนทโรงเรยนมธยมวดศรเมอง “เมอลงเรมสอนในกรงเทพฯ ไดเงนเดอนๆ ละ 45 บาท” ลงเจรญกลาว “เมอลงกลบมานครนายก เจานายดใจจงใหเงนเดอนขนทนท...... เปน 46 บาท” “เทานนเองหรอ” ผมแซะ “อะไร เทานน รไหมวาในสมยโนน 46 บาทกเยอะแลว มสาวๆ ตอมกนเกรยวทเดยว” ผมหมดความสงสยเรองทมาของชอและนามสกลของลงเจรญ และตอมาจงรวาในชวงทลงเจรญออกสอนใหมๆ นนเปนระยะทเศรษฐกจโลกอยในภาวะถดถอยเขาขนวกฤต (The Great Depres-sion) ฉะนน 46 บาทมคามากทเดยว เมอบานนามโรงเรยนมธยมประจำาอำาเภอในป พ.ศ. 2482 ลงเจรญกยายมาสอนทนน และไดเลอนเปนครใหญอกไมนานตอมา และเปนครใหญจนเกษยณอายในป พ.ศ. 2513

ขอกลบมาเรองสวงอกท เนองจากเปนเดกขยนเรยนหนงสอและมความประพฤตด ไมยงกบการเมองและพวกหวแขงในโรงเรยน สวงไมมปญหาทบานและทโรงเรยน เรยนจบมธยมศกษาดวยคะแนนสง ทวาพอแมไมมเงนสงใหเรยนตอ ทนการศกษากไมมมากเหมอนสมยน สวงสมครสอบเขาโรงเรยนนายสบทหารซงไมตองเสยคาเลาเรยน สอบได และไปฝกอยหนงป กออกมาเปนนายสบตร ในป พ.ศ. 2508 สวงอาย 18 ป มงาน มเงนเดอน สวนผมยงเปนนกเรยน ยงไมมอาชพ ชวตของเราเรมเบนออกจากกนนบตงแตนน สวงพกอยในกรมทหาร ฉะนนเงนเดอนเดอนละ 530 บาทจงเหลอใชและสงใหพอแมไดเปนครงคราว และยงมใหผมยม 100 บาทครงหนง พอไดอาศยสวสดการของสวงใสฟนปลอมทงปากซงชวยใหพอ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

190

เคยวอาหารไดดขน (ฟนของพอเรมโยกและหกตงแตพออายสสบ กวาๆ พอเคยวอาหารไมคอยได และคงเปนเพราะการเคยวอาหารไมไดเปนเวลานาน และการสบยาของพอจงทำาใหพอมสขภาพไมแขงแรง) สวงเขาศกษาตอหลายแขนง และตอมาไดเขาสงกดกองรบพเศษพลรมอนมเกยรตทลพบรพรอมกบมเงนเดอนสงขน สวงคอยๆ เปลยนไป สวงเรมสบบหรและกนเหลาซงพชายสามคนไมทำา “เราเอาทงยาทงเหลานะเดยวน” ผมเปรยขนวนหนง “ใครๆ เขากทำากนทงนน” สวงพด “ใครทำา” “เพอนทหารทกคน” “เออ แลวเรากตามเขา” “เรามชวตหนเดยว โดยเฉพาะชวตทหาร เราจะตายวนตายพรงไมรทเพราะผกอการรายฮกเหมขนทกวน บางทเราอาจตองไปเวยดนามกน เราตองใชชวตใหเตมท” ผมคดในใจอยวานองเรานเปลยนแปลงไปเรวจรงหนอ ผมยงแปลกใจมากขนเมอทราบวาเมอสวงไปเยยมบาน เมาเหลากบเพอนแลวกแสดงความกลาหาญดวยการ “กนแกว” คอ กดแกวใหแตกหลงจากกนเหลาหมดแลว พอแมกดไมกงวลนกทลกเปลยนไปอยางนน พอแมเขาใจวาทหารตองเปนอยางนน เพราะอาหอยกสบยาและเมาเหลาเปนประจำาเชนเดยวกน แมแตอาหารของสวงกเปลยนไป เมอเราไปเยยมบานพรอมกนเปนบางครง สวงจะทำาปลาราสบ ตามปกตเราทำาปลาราสบใหสกคอ เมอสบปลารากบตะไครและขาแลวกหอใบตองปงหรอไมกทอด เสรจแลวหนหวหอมและใบมะกรดใส เอากระเทยมทงกลบและพรกชฟาเปนเครองเคยง เอาผกเชนใบมะกอกออนจมกนกบขาว แตสวงไมทอดหรอเผาใหสก กนปลาราดบซงคงไมคอยสะอาดนก

สหนม

191

เนองจากยงออนตอโลก สวงเรมมเงนไมพอใชและตองหยบยมเพอดำารงชวตวถใหม ตอมาแตงงานกบ จนทน� มลกสาวชอ ศลภร แตเรยกลกดวยชอเลนวา เกลอ (แมพดวา “มนชางสรรหาชอมาเรยกลก” เมอไดยนคำานน) เมอสวงไมสามารถหยบยมในแวดวงของกรมทหารได กกลบมาขอความชวยเหลอจากทางบาน แมรบเราใหพแสวงชวยไปยมเงนจากเศรษฐในหมบานให โดยเอาทนาแมเปนประกน สวงสงดอกเบยอยไมนานกเลก แมกลวทนาจะสญจงใหพแสวงชวยหาเงนมาไถถอน พแสวงเอาเงนทตนเองเกบออมไวไปไถทนาคนมาใหแม การบดพลวของสวงทำาใหพแสวงโกรธ พคนโตและนองคนเลกจงมนตงตอกนมานบจากวนนน เมอสวงสนทดเมองลพบรมากขนกรทกยมเงนมากขน พรอมกบขอใหผมชวย ผมกใหบางเปนครงคราวตามแตจะม รวมทงสำารองทนใหจนทนาเปดรานขายอาหารเลกๆ ซงตอมาตองเลกกจการ นอกจากไมเคยใหคนแลว สวงยงขอยมตอ เมอผมซกไซเรองการใชเงนและหนสน สวงกบอกวาการเปนหนสนของทหารผนอยเปนของธรรมดา บางทยมกนดวยดอกเบยสงถงรอยละ 8 ตอเดอน ในฐานะคณเปนเศรษฐกร คณคงขนลกเมอเหนวานองผมยมเงนมาบรโภคดวยอตราดอกเบยเชนน กอนทสวงจะไดเลอนขนเปนนายรอย สวงบอกทกคนทบานวาไดทำาปนของทางราชการหายและตองชดใชใหเรยบรอย มฉะนนจะไมไดเลอนขน พเหวาใหโฉนดทนาไปเขาธนาคาร เมอผมถามวาทำาอยางไรปนจงหาย สวงกไมบอก เมอถงตอนนผมเรมสงสยความไมชอบมาพากลของเรองปนหายเพราะเคยไดยนคำาเลาลออยเสมอวา กอนการเลอนขน ผไดรบเลอนตอง “ดแล” ผบงคบบญชา ผมเพยงแตคดวาขออยาใหคำาเลาลอนเปนจรงเลย ความเหนของสวงกบของผมแตกตางกนออกไปเรอยๆ วนหนงสวงบอกผมวา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

192

“อยากไดรถสกคน” “มไปทำาไม แกอยในกรมทหาร ททำางานหางไปไมกรอยเมตร จกรยานกพอถมไป นอกจากนนแกยงไมมเงนดวย” ผมวา “ผมเปนนายทหารแลว จะไปขจกรยานอยไดอยางไร มนไมเหมาะ” “เออ พกเพงรวานายทหารขจกรยานไมได ตองมรถเกง” “ใช นายทหารควรมรถเกง” “เปนยงงนไป เมอเปนนายทหารแลวเดนไมได ตองทำาอะไรๆ ใหสมกบยศ” “เออนา แลวผมจะจายคนให ไมตองหวง” “เออ ! ไมตองหวง จะจายคนให แกพดอยางนมากครงแลว เอาอยางนกแลวกน ถาแกเลกเผาเงนเมอไรแลวเรามาพดกน” “เผาเงน อะไรคอเผาเงน” “เลกสบบหร” “ผมทำาไมได มนเปนทางออกทางเดยวเมอผมมความกดดน” “การกนเหลากเปนทางออกอกทางใชไหม” “ผมลดลงเยอะแลว” “ดแลว ถาแกเลกสบบหรไดแลวคอยพดกนใหม” สวงไมเลกสบบหร ผมไมใหยมเงนอก จนทนาเปนโรคหวใจและเสยชวตในป พ.ศ. 2537 อกหนงปตอมา สวงแตงงานกบ ก�ญจน� แตกไมวายสรางปญหา พเหวาตองขายทบานเพอเอาเงนใหนองไปแตงเมย สวงยงยมดะ แมแตวจารณกถกยม เนองจากกาญจนามบานและทำางานอยทจงหวดพะเยา สวงตองไปๆ มาๆ ระหวางลพบรกบพะเยา ปตอมาสวงกบกาญจนากมลกชายชอวา นครนทร และเรยกสนๆวา เคม (แมคงพดอยางทเคยพดเมอไดยนชอน) แตอกไมนานสวงกมผหญงคนใหมอยดวยทลพบร จรงอยางสมเดจพระมหาธรราชเจาทรงพระราชนพนธไววา

สหนม

193

“ปากเปนเอกเลขเปนโทโบราณวา......” หรอดงททานกวเอกสนทรภกลาวไวเมอ 200 กวาปทแลววา “อนมนษยสดนยมทลมปาก........” พกบนองของผมทพดเกงทำาอะไรๆ ไดคลายกนโดยไมตองมเงนมทองมอำานาจ เมอเหนตวอยางมากขนเชนน ผมซงในคำาพงเพยไทยทวา “ปากเปนเอก” คอ การพดการขายมความสำาคญเปนอนดบหนง “เลขเปนโท” คอ ความคดมความสำาคญตามมาเปนอนดบสอง “หนงสอเปนตร” คอ ความรความชำานาญทางวชาชพมความสำาคญเปนอนดบสาม

1. พอและแมคราวไปสงทสนามบนดอนเมองเมอ 15 กนยายน 2513

2. พ “ดาว” อานหนงสอใหนอง “เดอน” ฟง ป 2527

3. อดตแมคาขนมจนรบขวญหลาน “เดอน” ซงสะใภพามาเยยมเมอป 2531

4. “ดาว” เมอคราวไปเยยมยาในกลางทงนาซงยงมควายเปนคชวตเมอป 2524

5. บานและคอกควายเมอเดอนกนยายน 2513

6. พอ แมและญาตมตรทสนามบนดอนเมองเมอ 15 กนยายน 2513

7. เจาของทน Mrs. Jerene Appleby Harnish มารวมงานรบปรญญาตรท Claremont Men’s College มถนายน 2513

8. ผเปนดวงใจ

9. ผกำาใจ

10. ผกำาใจ

11. บานทอเมรกาหลงหมะตก

12. หลาน “ดาว” กบยาทรมถนนหนาบาน ป 2524

13. เดนทางรวมกน

14. เพอนๆ

15. เพอนๆ

16. ความปรารถนาดจากเพอนๆ

17. จดหมายจากคร-อาจารยและผใหญทใหความเมตตา

ภาคสอง : กาวไปในโลกกวาง

จะเปนนมตดหรอเปลาผมไมทราบ ผมเกดในเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2488 เปนชวงเวลาการประชมทยลตา (Yalta Conference) ซงเปนการพบกนของประธานาธบดรสเวลทของสหรฐอเมรกา นายกรฐมนตรเชอรชลลของสหราชอาณาจกร และสตาลน ผนำาของรสเซย เพอหาขอตกลงในการแบงกนครองโลกเมอสงครามโลกครงทสองยต ผมไดเปรยบคนรนทเกดภายหลงสงครามอยางนอยหนงป เพราะกวาสงครามจะสงบหลงจากญปนยอมจำานนในเดอนสงหาคม พ.ศ. 2488 และทหารมเวลากลบบานไปทำาใหเมยมลก ผมกอายขวบกวาเขาไปแลว แมเลาวาผมเปนเดกเลยงงายทสด ดวาแมไมรวชาจตวทยาสมยใหม ถาแมร แมคงอดกงวลไมได เพราะธรรมดาเดกท “เลยงงาย” หรอนงอยกบทไดนานๆ ไมอยากรอยากเหน และไมซน มกเปนเดกทไมคอยปราดเปรองนก “เองเปนเดกเลยงงาย” แมวา “แมไดมเวลาหายใจเมอตอน

ตดเครอง8

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

212

เองเลกๆ” “ทำาไมหรอแม” ผมถาม “กสวสดทงแขงแรงและทงซน ไมเคยอยเฉยๆ แมตองตามจบตลอดเวลา ไมมเวลาไดนงเลย เองนะตรงกนขาม แทบไมเคยรอง และทดทสดคอเมอใหนงตรงไหน กนงอยไดทงวน ไมเคยขยบท” “เออ ! แลวกนงเลนขดวยใชไหมละ” พสวสดสอด “กเปนบางท” แมวา “แลวบางทกกนเขาไปดวยใชไหม” พสวสดรกอก “ทำาไมไปวานองอยางนนละ” แมตดบท นอกจากเรองนแลว แมไมไดเลาอะไรทผดปกตเมอผมเปนเดกเลกกอนผมจำาความไดใหฟงอก เมอเรมตนอยางนน ผมนาจะเปนคนใจเยนทสด ไมโมโหงายเหมอนพแสวง แตผมโมโหงาย ใจรอน เมอผมดตวเองทไรกอดคดไมไดวา “เรานเปนตนไผทตรงตอนโคน และคดตอนปลายซงทำาประโยชนไมคอยไดหรอเปลาหนอ?” คณรจกผมมานาน คณลองคดเอาเองกแลวกนวาผมเปนอยางนนหรอเปลา? เรองทผมจำาไดครงแรกๆ ไดเลาใหคณฟงแลว เชน เรองหมากด เรองไปดเครองบนกบพอ และเรองอยในกระตอบทมการปรบอากาศแบบธรรมชาต เดกในเมองมกมของเลนทพอแมซอให แตผมไมเคยม ทมกเปนของทำาเองเชนมาททำาจากกานกลวย และของเลนทปนจากดนเหนยวเปนตวควาย ชาง คน ฯลฯ เดกผหญงในหมบานกไมมตกตาเลนเหมอนเดกในเมอง ของเลนกมเปลอกหอย กาบมะพราว กอนกรวด ฯลฯ ทชอบเอามาเลนขายของและทำาขนมกน ถาคณถามวาแลวทำาไมซานตาคลอสไมเอาของเลนมาใหตอนครสตมาสอยางทในอเมรกา คำาตอบกคอคนไทยเกอบทงประเทศ (ราวรอยละ 95) นบถอศาสนาพทธ เราไมฉลองวนเกดของพระเยซอยางแพรหลายเหมอนในอเมรกา แตในปจจบน หางสรรพสนคาเรมสงเสรมวนสำาคญของศาสนาครสตวนน แตคงไมใชเพราะความเลอมใสในศาสนา

�ด�ครอง

213

ของพระเยซ หากมงทจะขายของเอากำาไรมากกวา ผมไมแนใจเหมอนกนวาการทเดกในเมองมของเลนแพงๆ สำาเรจรปทซอจากตลาด จะมพฒนาการดกวาเดกบานนอกทมแตดนเหนยวมาปนเลนเอง ในฐานะทผมเคยเรยนวชาพฒนาการเดกสมยทผมเรยนฝกหดคร ผมวาเดกททำาอะไรๆ เลนเองนาจะมพฒนาการดกวา (คณคงวา นายไสวนเขาขางตวเองอกแลว) นอกจากชวยแมเลยงนองแลว ผมเรมมงานทำาตงแตยงเดก งานชนแรกทำาใหผมตนเตนมาก แมใหผมดแลและขนขาวไก แมยกลกเจยบใหผมตวหนงเพอเปนกำาลงใจ ผมดใจทมไกเปนของตวเอง ผมตงใจเลยงไกอยางเตมท และแอบใหขาวเจาลกเจยบของผมมากกวาตวอนเสมอ เมอแมขายไกไป ผมไดเงนเปนของตวเอง ผมกำาเงนจนเปยกกวาจะเอาไปเกบ แตอกไมนานผมกทำาตวเปนคนมฐานะทมเงนเปนของตนเองคอผมซอกางเกงหรดตวหนง ผมไมตองแกผาอกตอไปถาไมจำาเปน นอกจากนนกางเกงหรดยงมกระเปาหลงไวใสลกกระสนและหนงสตกอกดวย งานหลกของผมคอการเลยงควายซงผมเลาไปบางแลว ตอนฤดดำานา ผมจงควายบาง ขหลงตวหนงและจงอกตวหนงบาง ใหมนและเลมกนหญาตามคนนา ถาผมตองทำางานอนในขณะเดยวกน ผมกลามควายไวกบหลกไมใหมนกนขาวและผกได สำาหรบลกชาวนา ชวตไมใชมแตความลำาบากอยางเดยว อนทจรงการทำางานกบการเลนบางทกแยกกนไมออก แมแตการไลจบปลาในทงนามนกเหมอนเรามสระวายนำาลงโดดเลน แถมยงไดปลาไปทำากบขาวอกดวย ผมจำาไดวามงานอยางเดยวทผมเกลยดมาก คอการตองลกขนแตกอนสวางในขณะทฝนตกหยมๆ เพอเอาควายออกจากคอกและลางโคลนออกจากตวมนเปนการแตงตวใหควายกอนเรมไถนา ผมวาบรรยากาศอยางนนเหมาะแกการนอนมากกวาอยางอน บางทผมกพยายามนอนตอ แตถกแมเลนงานทกครง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

214

ในฤดแลงหลงจากการเกบเกยวแลว งานเลยงควายไมยากเหมอนในฤดฝน ตอนเชาเราปลอยมนออกจากคอกไปหากนในทงนา ควายกเหมอนคนคอเปนสตวสงคม ชอบไปรวมกนเปนกลมเมอปลอยออกจากคอก ทำาใหดแลไดสะดวก พอกอนเทยงเราหานำาใหมนกนและผกมนไวตามรมไม เมอตกบายแดดออนกปลอยใหมนออกหากนอกจนกอนพลบคำา เราใหนำามนกน แลวเอามนเขาคอก หลงจากนนกกอไฟไวขางๆ คอกสองกองเพอไลแมลงในตอนหวคำาและเอากองขเถาทไดเมอไฟดบแลวเปนทใหหมานอนเฝาควาย เมอควายออกกนหญาดวยกน เดกเลยงควายกจบกลมกนเลน การไลยงนกดวยหนงสตกเปนของสนกและทำากนเกอบทกวน กอนออกไลนกเรากมการเตรยมตวคอ ไปขดดนเหนยวมาคนละกอน ปนลกกระสนขนาดโตกวาหวแมมอเลกนอย เอาออกตากแดดไวจนแขง เกบเอามาใชเปน “เงน” ในการเลนพนนกนลกกระสนกน จะแพชนะไมสำาคญ เมอแดดออนเรากออกไลยงนก ลกนกทเพงออกจากรงใหมๆ เปนเหยอของเราเสมอ เพราะถกเราไลไมนานกลนหอยจบนงๆ ใหเรายงไดสบาย เมอแมเหนเราไลลกนกแมจะบอกวา “อยาไปแยกลกแยกแมเขา มนบาป เดยวกรรมจะตามมาทน” บางทเรากเอาหทวนลม บางทกหนไปหาไลนกทอนทแมไมเหน ตอนนนผมไมเฉลยวใจเลยวาแมพดเหมอนแมมองเหนอนาคต นอกจากไลนกเรากมของเลนอยางอนอก เราชอบขดจงหรดเอามากดกน ตามคนนาทมรปตนๆ จะมจงหรดอยทวไป แตตองขดอยางระมดระวงเพราะในรปอาจมง ตะขาบ และแมลงปอง อาศยอย เราตองการจงหรดตวผสองชนด คอ ทองดำาและทองแดง ความตางสกนทำาใหเรารไดงายวาตวไหนเปนของใคร คลายนกมวยทอยมมแดงกบมมนำาเงนกวาได เมอไดจงหรดมาพอแลวเรากขดหลมกลมเลกๆ ขนาดกวางและลกประมาณหกนว ทำาเปน “เวท” ทำาผนงและกนหลมใหเรยบ

�ด�ครอง

215

แลวเอาเจาทองแดงและทองดำาอยางละหนงตวใสลงไปใหกดกน ถาตวไหนไมยอมกด เรากจบหนวดมนขนแลวปนใหมนเวยนหว เมอใสลงไปใหมมนจะกดกนจนตวหนงแพและวงหน หลงจากนนเราปลอยมนไป บางตวหนวดขาด บางตวขาหลด เราไมคอยสนใจทจะกนจงหรด ถงแมจะเคยเหนเพอนบานเอาไมเสยบมนยางไฟจนจงหรดสงกลนหอมชวนกน เราหาทเลนในรมในระหวางทแดดรอนทสดตอนกลางวน บางทกขนตนสะเดาเพอเอาลกมาเลนหลมเมอง การเลนหลมเมองของเรากเหมอนกบการเลนมานคาลา (Mankala) ของชาวอฟรกนซงคณเหนในอเมรกา แตของผมใชขดหลมในดนและใชลกสะเดา สวนมานคาลาใชขดหลมในแผนไมและใชลกหน ผมไมแนใจวาหลมเมองของผมกบมานคาลาเกยวพนกนอยางไร ใครคดเลนกอนใคร หรอตางคนตางคดกได การเลนหลมเมองมขอเสยอยอยางเดยวคอถงแมลกสะเดานนเหมอนลกองน แตมนกนไมได เราชอบเอายางเสนทคณใชรดของมาเลนเปากบและทอยกองกน การเปากบนนคตอสเอายางคนละเสนวางลงในทเรยบๆ เชนบนมายาว ใหหางกนตามทตองการ แลวผลดกนเปายางเขาหากน คนไหนทำายางของตนใหขนไปกบขางบนยางของคตอสได คนนนชนะและไดยางของคตอสเปนรางวล การทอยกองกเอายางจากทกคนทเลนจำานวนหนง เชน คนละ 10 เสน แลวเอาวางในวงกลมทขดไวบนพนดน แตละคนผลดกนยงทกองยางดวยยางอกเสนหนงจากจดทหางออกไปสหากาว ยางทถกยงออกนอกวงกลมเปนของคนทยง เดกบางคนเลนเกงมาก เมอไดยางมาเยอะๆ กเอารอยกนเปนโซยาวเปนวาๆ เดนอวดชาวบานอยางสงาผาเผย และขายใหพวกทเสย เดกบางคนทเสยยางหมดและยงอยากเลนอยกมกขโมยเงนพอแมมาซอ ผมไมเคยขโมยเงนเพราะนอกจากพอแมไมคอยมใหขโมยแลว ถาถกจบไดคงถกทำาโทษสองกระทง คอ โทษลกขโมย และโทษเลนการพนน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

216

ในสมยนน ซองบหรตราฆองซงเปนซองแขงเปนทนยมของพวกเรามาก เราเรยกซองทเราทำาใหแบนขนาดเทาตวไพวา “ตวรป” การเลนตวรปกเอามอซายจบตวรปยกขนสงประมาณหนาผากแลวเอานวชมอขวาตใหบนไปขางหนา คนทตไดไกลทสดพยายามโยนตวรปของตนใหทบตวรปของคนทไกลรองลงไป ถาโยนทบไดกเกบตวนนเปนรางวลแลวพยายามโยนทบตวตอไป เมอใดโยนทบไมไดกหมดสทธเลน ใหคนตอไปเรมโยนทบคนอนบาง จนถงคนสดทายกเรมตนกนใหม บางทเรากเลนโยนตวรปเขาวงกลม คอเอาตวรปของผรวมเลนมาซอนกนแลวผลดกนโยนเขาวงทเขยนไวบนดน ผโยนเขากเกบตวรปทอยในวงเปนรางวล บางทเรากเอาเหรยญทองแดงซงเปนเงนสมยโบราณมาเลนหยอดหลมกน คอเลนคลายๆ เลนตวรป แตพยายามโยนเหรยญลงหลมแทนวงกลม เมอผลไมฤดแลงโตกนไดเรากยงสนกมากขน ทกคนชอบขนตนมะขามเพราะกงมนเหนยวมาก ไมหกงาย ไมมหนาม เราเลอกหาฝกหามๆ ทเราเรยกวา “กรอกหม” ซงมรสเปรยวปนหวานและปอกเปลอกไดงาย ตนมะขามมอยทวไปในทงนา ไมคอยมเจาของหวงหาม นอกจากนนกมตนพทราและตนมะขามเทศพนเมองทเราสอยกนไดโดยไมตองกลวเจาของ เราตองใชไมสอยเพราะพทรากบมะขามเทศมหนามมาก การกนพทรากตองระวงเพราะหนอนเยอะ แตบางทเรากไมทงลกใหญๆ ทมหนอนเพราะเสยดาย พยายามกดกนสวนทคดวาไมมหนอน ผมคดวาเรากนหนอนกนปละไมนอย แตหนอนไมมกระดก แถมยงมโปรตนทพวกเรามกขาดอยแลวดวย ผลไมทเจาของหวงมอยอยางเดยวคอมะมวง ฉะนนมะมวงทหอยเปนพวงๆ ตามรวบานอนเปนทสนใจและทาทายสำาหรบพวกเรามาก เราแขงกนยงทขวลกมะมวงดวยหนงสตกเพอไมใหลกแตก เมอยงไดกเอามาจมเกลอกน บางทเราถกจบไดกถกไลบางถกดาบาง แตเมอเจาของเผลอหรอไมอยบานในวนตอๆ มา เรากอาจยองกลบไปยง

�ด�ครอง

217

อก เราพยายามไมใหเจาของจบเราไดเกนหนงครงเพราะถาเขามาบอกพอแม เรากถกเลนงานทนท ในระหวางฤดฝน เรามเวลาเลนมากหลงจากดำานาเสรจแลว ราวๆ เดอนกนยายน แมงกวางซงมเขาคลายเขากวางจะออกมาหาค โดยเฉพาะตามตนสะแก เราจบตวผทมเขายาวๆ แลวเอามาสกน เราไมตองขดหลมทำาเวทเหมอนจงหรดเพราะมนไมหนไปไหนไดเรว และเมอเหนคแขงกเขาเลนงานทนท เราปลอยตวแพไป และเอาตวอนสตวทชนะจนเราไดตวชนะเลศ พวกเราเลยงปลากดกนทกคนในฤดน เราใชชะนางไมไผไปหาชอนเอาตามสระนำาบาง เพาะลกจากแมปลาทเรามอยบาง แลกกบนกเลนปลาดวยกนบาง เราเลยงปลาไวในขวดขาวเชนขวดเหลาแมโขงและโหลแกวเลกๆ เรามปลาอยสองชนดซงเราเรยกวาลกทงและลกหมอ ปลาลกทงสไมเขมและรปรางไมคอยสวย แตกดเกงพอสมควร ปลาลกหมอมสเขมหลากสจากนำาเงนไปถงแดง ปลาของเราไมมครบใหญและหางยาวมากอยางทคณเหนเลยงกนในอเมรกา ปลาทมครบใหญและหางยาวเชนนนมไวดเลนเพราะวาสวยด แตครบและหางเชนนนทำาใหอยอาย ไมคลองเวลากดกน ปลาทผมเลยงไวกดมครบและหางเลกกวาทคณเหน เราชอบตวทหวใหญๆ และตวปอมๆ เพราะกดเกง เราไมมกำาหนดกดปลากนแนนอน นดกนตามความสะดวก เมอเอาปลาเทยบกนเปนทพอใจแลวคอตวไมเลกและใหญกวากนมากนก เราเทคตอสลงในขวดใดขวดหนงหรอเอาทงสองตวใสในโหลทเปนกลางกได ปลาจะกดกนจนตวหนงวายนำาหนเปนอนวาจบ เราเทปลาซงถกคตอสกดเกลดหลด สขางเปนแผล หางและครบขาด คนใสขวดของตนเอง แลวเอาดนเหนยวกอนเลกๆ และผกบงหรอจอกใสลงไปเพอใหแผลปลาหายเรว อกไมนานแผลกหายและพรอมทจะลงสงเวยนไดอก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

218

ผมทำาสงเหลานเกอบทกวน และเปลยนเรองเลนไปไดตลอดป เมอเขาโรงเรยน ผมกรอเลนตอนโรงเรยนเลกแลวหรอตอนวนหยด แตผมไมตองเขาโรงเรยนจนอายเจดขวบ เพราะเราไมมชนอนบาลหรอกอนอนบาลตามโบสถดงทคณมในอเมรกา ฉะนนเมอป พ.ศ. 2495 ซงเปนปทสหรฐอเมรกาทดลอง ระเบดไฮโดรเจนเปนครงแรก ผม เดกชาย ไสว บญมา จากบานดอน-แตว กเขาเรยนประถมปท 1 ทโรงเรยนวดแหลมไมยอย ตำาบลพกล-ออก อำาเภอบานนา จงหวดนครนายก ประเทศไทย โรงเรยนวดแหลมไมยอยอยหางจากบานประมาณ 3 กโล-เมตร ผมไมเขาใจวาทำาไมพอแมใหพชายและผมไปเรยนทโรงเรยนน เพราะระยะทางพอๆ กบโรงเรยนประถมทวดพกลแกวซงเปนวดทเราไปทำาบญประจำา เราไมมการแบงเขตโรงเรยนอยางเขมงวดเหมอนทอเมรกา ใครจะไปโรงเรยนไหนกได นอกจากเราจะทำาบญทวดพกลแกวแลว พอแกและญาตเราสวนมากอยใกลวดน และลกของปาจน นาเยยม และนาเทยนกเขาโรงเรยนทน ผมไดยนแมพดวาไมอยากใหเราตองขามแมนำาบานนาทกวน เพราะเพอนอาจชวนเราไปเลนนำาและจมนำาตายไดเนองจากเราวายนำาไมเกง ผมไมรวาแมคดถกหรอเปลา แตกดทแมเปนหวงเพราะผมคดวาเมอมโอกาสผมคงหนไปโดดนำาเลนแนๆ ผมเดนไปโรงเรยนกบพสวสด ในฤดฝนกเดนกนไปตามคนนา สวนในฤดแลงกเดนลดทงนาไป การเดนไปโรงเรยนกตองรวาบานไหนมหมาดและเลยงเดนใหหางบานนน เราสวมเครองแบบ เดกผชายสวมกางเกงกากขาสนและเสอสกากหรอสขาวแขนสน สวนเดกผหญงสวมกระโปรงสนำาเงนและเสอขาวแขนสน โรงเรยนไมคอยเขมงวดนก เดกคนไหนไมมเครองแบบเพราะพอแมไมมเงนซอใหกไดรบการผอนผน มอะไรใสทบานเชนกางเกงหรดหรอผาซนกใสมาโรงเรยนได ผมคดวาทบานผมกยากจนพอด แตดจากการแตงตวแลวยงมเดกบางคนทผมคดวามาจาก

�ด�ครอง

219

ครอบครวทยากจนกวาของผมอก เดกผชายตดผมสนเกรยนทเรยกวาผมเซนต เดกผหญงไวผมยาวประบา เราไมใสรองเทา แมแตครกไมใสรองเทาทกวนเพราะตองเดนไปตามคนนาทมขโคลนในฤดฝน ผมไดเครองแบบใหมสกากทงชด แตเปนชดเดยว ผมใสไปโรงเรยนทกวน ไมมเปลยนและไมมโอกาสซกจนถงวนหยด ไมนานสของเครองแบบกเปลยนไปและออกกลนเหงอ ทงนเพราะเราไมมสบใชทบาน การอาบนำาไมไดทำาใหตวเกลยงนก เรามเหงอตลอดเวลาเนองจากความรอนและความชนสงมาก ถงวนหยดผมกซกเครองแบบเอง ไมมใครซกให และไมมเครองซกอยางทคณม ตองซกดวยมอ ดงทบอกแลวเราไมมสบ ถงจะซกเทาไรกไมคอยเกลยงนก ยงบางทผมอยากไปเลนเรวๆ และแมไมไดอยใกลๆ คอยด ผมกซกอยางเรวชนดทวาจมนำาแลวตากเลยทเดยวละ นานๆ พเหวาจะทำาสบพเศษสกครง คอ เอาขเถาละเอยดมาแชนำาแลวรนเอานำาออกใชเปนนำาสบซงชวยไดบาง แตผมไมเคยทำาสบชนดนเองทงๆ ทมนแสนจะงาย เรองการรดผานนไมตองพดถง เพราะเราไมมเตารดใชในตอนนน เดกในชนเดยวกนมเครองแบบชดเดยวเปนสวนมาก เราจงดมอมแมมและมกลนเหมนเปรยวคลายๆ กน ไมมใครวาใครได โรงเรยนเขาเรยนตอนสองโมงเชา และเลกตอนสามโมงเยน เรามเวลากนขาวตอนกลางวนประมาณหนงชวโมง ทผมพดวาประมาณนนเพราะบางทกเอาแนไมได ถาครมธระ (จะราชการหรอไมกตามแต) เรากอาจไดพกนานกวาปกต เดกบางคนทบานอยใกลโรงเรยนกเดนกลบไปกนขาวกลางวนทบาน บางคนกเอาขาวใสปนโตมากน บางคนกมสตางคมาซอขนมจากแมคา สวนผมนนบานอยไกล เดนไปกลบตอนพกกลางวนไมทน ผมไมเคยเอาขาวใสปนโตไปกนทโรงเรยนเพราะไมอยากใหเพอนเหนกบขาวของเราซงวนแลววนเลากมกมแตนำาพรกใสๆ กบผก พสวสดกบผมมทางออกคอกนขาวเชามากๆ และหวทองมากนขาวกลางวนเอาตอนหลงโรงเรยนเลกแลว คง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

220

เปนเพราะเหตนททำาใหเราทองครากและกนจมาแตสมยนน เมอเดกอนกนอาหารกลางวนกน เราและเดกทอยในสภาพอยางเรากเลนกนตามรมไมในลานวด เราใชศาลาวดเปนอาคารเรยน ศาลาเปนเรอนไมใหญยกพนไมกระดานสงประมาณหนงเมตร หลงคาสงมงดวยสงกะส ไมมฝา และเปดโลงทงสดาน ศาลาเปนททำากจของวด เชน งานบญและงานศพ เมอมงานเชนนพวกนกเรยนกลงโลดเพราะไดหยดเรยนเปนพเศษ เดกทงสชนเรยน ชนละประมาณ 30 คน แยกกนนงเปนสวนๆ ไมมฝากนระหวางชน ชน ป.1 นงกบพน ใชมาเลกๆ สงประมาณหนงฟตเปนทรองเขยน แตเดกบางคนทพอแมไมทำามาใหกกมเขยนกบพน เดกโตนงโตะ โตะละสองคน เราไดยนหมดวาชนไหนกำาลงเรยนอะไรจากคร แตเราจะไมไดยนแมเสยงครประจำาชนของเราเองเมอฝนตกหนกเพราะเสยงจากหลงคากลบเสยงครหมด ผมจำาไดวาพวกเราในชน ป.1 ชอบแขงกนวาใครจะจำาบทเรยนของชนสงๆ ไดกอนกน กอนจบ ป.1 ผมจำาไดมากทเดยวเชนบทอาขยานของชน ป.4 จากเรองสงขทองทขนตนดวย “เมอนน ทาวสามลสรวลสนตผนผาย เหนนางมณฑาวาวนวาย.......” ผมจำาไดมาจนทกวนนแมเวลาจะผานไปแลว 45 ปกตาม อกอยางหนงทผมจำาไดคลองปากแตยงไมรความหมายคอสตรคณทชนโตๆ ทองกอนเลกเรยนทกวน “สองหนงสอง สองๆ ส สองสามหก........” ไปจนแมสบสอง เราไมมสวมใช เวลากอนเขาหองเรยนเดกผชายกวงไปขางรวหลงโบสถ เราปสสาวะกนตรงนนจนหญาตายเปนแปลงๆ ทเดยว สวนเดกผหญงกหายกนไปทอน ผมไมเคยแอบไปดวาไปกนทไหน เดกผชายไดเปรยบ เพราะเราใชสวมทเรยกวาถานของพระไดถาเราจำาเปนตองอ เดกผหญงมปญหา เพราะถกหามไมใหไปใชถานของพระ แตผมไมเคยสนใจวาเขาไปกนทไหน ตามปกต แตละชนมครหนงคน ถาครคนหนงลาปวย หรอลา

�ด�ครอง

221

คลอด หรอยายแลวยงหาครแทนไมได เรากขาดครทนท เมอจำาเปนจรงๆ ครใหญตองนมนตพระมาสอนแทนชวคราว พวกเดกไมชอบใหพระสอนนกเพราะนอกจากจะเครงครดกวาครแลว ผมไมเหนพระองคไหนทมาสอนมอารมณขนเลย พวกเราอายไมถงสบขวบเสยเปนสวนมาก การใหนงเครยดอยหลายๆ ชวโมงสรางปญหาใหพวกเรามาก ครทสอนมกอาศยอยในชมชนตามละแวกโรงเรยนนนเพราะตองเดนไปโรงเรยนเชนเดกเหมอนกน เมอรฐบาลสรางถนนดนมาถง ครบางคนจงอยไกลออกไปและขจกรยานมาสอน ครใหญชอวา ขำ� พลทว ซงผมไดกลาวถงครงหนงแลว ครขำาอายมากทสดในบรรดาครทงหมดและสอนชน ป.4 ตวใหญ สง เดนชาๆ ลากขาขางหนงเลกนอย พดเสยงทมนาฟง ครขำามวฒ ป.4 แตเขยนหนงสอสวยมาก ผมวาอาจเปนคนทมลายมอสวยทสดเทาทผมเคยพบมา ในสมยกอน คนลายมอสวยเปนทตองการของชาวบาน เพราะเราไมมพมพดด เมอชาวบาน ซงสวนมากไมรหนงสอ ตองการเขยนหรอลอกขอความอะไรกมาไหววานหรอจางคนทเขยนหนงสอสวยเขยนให เพราะความมลายมอสวยและเปนชาวบานคนหนงในจำานวนไมกคนในละแวกนนทไดรบการศกษา ครขำาจงไดงานเปนคร ตอมาเมอไดรบการฝกเพมเตมในระหวางการทำางาน ครขำาจงไดเลอนเปนครใหญ ครคนอนมวฒมากกวาครขำา ครทมวฒสงสดจบมธยม 6 ซงเทยบเทากบ ม.4 ในสมยน และไดรบการฝกวชาครหนงป ซงเรยกวามวฒคร ว. คนทมวฒตำากวานนมกสอบเทยบชนไดวฒมาจากการสอบเทยบทมทกป ครเปนผทไดรบการศกษามากทสดในชมชนและเปนทเคารพเลอมใสของคนในหมบาน โรงเรยนเราหยดวนพระเพราะวดตองใชศาลาเพอกจของสงฆ วนหยดภาคเรยนกกำาหนดใหตรงกบฤดการทำานาเพอเดกจะไดอยบานชวยพอแมทำานา ถงอยางไรกตาม พอแมบางคนใหลกหยด

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

222

โรงเรยนนานกวานนเพราะเราไมมการตดตามกนอยางใกลชดเพอใหเดกมาโรงเรยน เดกทขาดโรงเรยนมากๆ บางคนตกซำาชนหลายครงในชวตการเรยนชนประถม บางคนโตมากจนเปนหนมเปนสาวทเดยวละ บางคนเรยนไมจบ ป.4 เพราะตองออกจากโรงเรยนตอนอายครบ 15 ป เมอผชายเปลยนสภาพจาก “เดกชาย” เปน “นาย” และผหญงเปลยนจาก “เดกหญง” เปน “นางสาว” และเมอมนางสาวนำาหนาอกไมนานเขากแตงงาน สวนผชายนนมกตองรอจนบวชแลวจงจะมเมยกน พดกนในแงนแลวผหญงเปนชางเทาหนา ไมใชชางเทาหลงดงทชอบพดกน เพราะไดขนสวรรคเมออายนอยกวาผชาย เราชาว ป.1 ใชกระดานชนวนและดนสอหนเขยนหนงสอ เวลาเขยนเสรจกลบแลวเขยนใหม ธรรมดาเราใชผาขรวชนๆ ลบกระดาน แตเดกผชายสวนมากไมคอยมผาชน เมอไมมใครดกบวนนำาลายลงบนกระดานแลวเอามอถ กระดานกเกลยงเหมอนกน เราไมคอยมหนงสอเรยน ฉะนนครจงเขยนบทเรยนลงบนกระดานดำาใหเราเขยนตาม เนองจากภาษาไทยมตวอกษรมากถง 44 ตว แถมยงมสระอก 21 รป 32 เสยง และวรรณยกตอก 4 รป 5 เสยง กวาผมจะจำาทงหมดไดกใชเวลานานทเดยว เดกชน ป.2 ขนไปใชกระดาษและดนสอ แตสวนมากการเรยนการสอนกมาจากการทครเขยนลงบนกระดานดำาใหนกเรยนลอกและทองจำา บทเรยนทตองทองจำานทองกนซำาซากจนเขาไปอยในสวนลกของสมอง จนวนนผมยงจำาบทเรยนทเปนกลอนไดหลายบท เราเนนการเขยน การอาน การคดลายมอ และเลขคณต วชาอน เชน ภมศาสตร ประวตศาสตร หนาทพลเมองเรากเรยนบาง เมอผมขน ป.4 พสวสดจบไปแลวและสวงเขาเรยน ป.1 เมอปราศจากความคมครองของพ บางทผมตองลงไมลงมอดวยตวเอง เพอเกยรตของตวและนอง ผมอธบายไมไดวา เพราะเหตใดผมจงชอบเรยนหนงสอมาตงแตอยชนประถม แตการชอบเรยนมกสราง

�ด�ครอง

223

ปญหากบเพอนรวมชนบางคนทชอบพดแขวะบาง หวเราะลบหลงบาง ในจำานวนนมคนหนงซงอายมากกวาผมหนงปเพราะตกซำาชน เราไมคอยกนเสนกนตงแตเมอเราขน ป.4 และมกมปากเสยงกนเสมอ วนหนงหลงโรงเรยนเลก กลมของผมซงมสวงรวมอยดวยเดนกลบบานดวยกนเหมอนเคย คอรคนนนเดนตามหลงมาหางๆ แตพดหาเรองมาตลอดทาง เมอถงทางแยกจากกน ผมปลอยใหกลมของผมออกหนาไปกอน ผมหนหลงเดนกลบไปเผชญหนากบเขา “มงตอยกกอนซวะ” เขาพดพรอมกบยนหนาเขาหาผม คงคดวาผมไมกลา เขารจกผมนอยไป ผมรวาวนอยางนคงมาถงสกวนหนง ผมไดทำาสนบมอจากหหวของปบนำามนกาดไวเพอวนเชนนโดยเฉพาะ เมอคอรพดเชนนนผมกซดตมใหญเขาทโหนกแกมทำาใหเขาแตกตรงใตตา เราสกนอยครหนงเหนอยแลวกเลกกน แตตนขาวรอบๆ ทเราตอยกนหกราบเปนระนาว คงมคนไปฟองครใหญ เพราะวนรงขนหลงจากเราเขาแถวเคารพธงชาตแลว ครใหญเรยกเราสองคนออกไปขางหนาแถว แลวพดวา “เธอสองคนตอยกนใชไหม เมอวานน” ไมมคำาตอบจากเราสองคน “ใครเปนคนกอเหต” ครใหญถามอก “เขาตอยผมกอนครบ” คอรของผมกลาว “เธอตอยเขากอนใชไหม ไสว” “ใชครบ” “ทำาไมจงตอยเขา” “ผมไมอยากเจบตวครบ” “ฉะนนเธอเปนคนกอเหต” “ไมใชครบ”

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

224

“ไมใชยงไง กเธอตอยเขากอนน” “เขาบอกใหผมตอยครบ” “เธอรไดอยางไร” “เพราะเขาพดวา มงตอยกกอนซวะ ครบ” “เธอเลยตอยเขา งนเหรอ” “ใชครบ” “เอาละ เธอเปนคนลงไมลงมอ เธอถกเฆยนหาท สวนเขาเปนคววาท ถกสามท” เราถกครเฆยนดวยกงไผทครทกคนมไวเพอกรณเชนน จากวนนนมา คอรกบผมกหายเปนปฏปกษตอกน คงเพราะรฝมอกนวาไมมใครเหนอใครและไมมใครหนใคร หรออาจเพราะกลวครตอกผมกไมคอยแนใจเหมอนกน นอกจากครงนแลว ผมจำาไดวาเคยถกเฆยนอกสามครงในสมยทผมเปนนกเรยนประถม ครงหนงโดยครใหญคนเดม และอกสองครงโดยพอและแม โทษทครใหญเฆยนผมอกครงหนงมสาเหตมาจากการเลนหมาบากบเพอนบนตนไม ตนไมทเราเลนกนเปนตนจามจรใหญ แผกงกานสาขาอยกลางนาของกำานนประจำาตำาบล ในฤดแลง เรา ซงรวมทงลกกำานนสองคนดวย ตองเดนผานตนจามจรนนทกวน เรามกหยดเลนหมาบากนโดยเราจบเพอนคนหนงเปนหมาบา แลวใหไลคนอนทอยบนกงไม เราตองโหนไปกงโนนกงนดวยความชำานาญ ถาหมาบาไลทนใคร คนนนกเปนหมาบาตอ เนองจากกงไมไมคอยสงนก เราไมคอยกลวตก เคยมคนตก แตกเพยงแตจกไปพกหนง ทอเมรกาคณกเลนอยางน เพยงแตใชลกบอล และไมขนไปบนตนไมเทานน บางครงกำานนจะมาบอกเราใหเลกเลนบนตนไม เรากเลก เมอมโอกาสในวนตอมาเรากเลนอก จนวนหนงกำานนไปบอกครใหญ พวกเราจงถกเฆยนทหนาเสาธง แตเมอมโอกาสเรากเลนอก

�ด�ครอง

225

ครงแรกทพอกบแมเฆยนผมเกดจากการปลอยใหสวงกลบบานคนเดยวหลงโรงเรยนเลกแลว ธรรมดาผมตองกลบบานพรอมนอง แตวนนนผมแวะเลนกบเพอนและใหสวงเดนกลบบานคนเดยว สวงถกหมาไลเพราะไมรวาบานไหนควรเลยง และรองไหมาถงบาน เมอผมเลนพกหนงแลว ผมกเดนกลบบาน แตยงไมทนถงบานกเหนพอกบแมรออยแลวดวยสหนาบงตง ทงสองเฆยนผมนบครงไมถวนจนผมเดนถงบาน อกครงหนงผมถกพอแมเฆยนเพราะความชอบกน เรองเกดตอนโรงเรยนหยดพกกลางวนเมอเพอนคนหนงชวนผมไปขนตนกระทอนทบานญาตของเขา ความอยากกนกระทอนทำาใหผมลมคดอะไรทงสน ผมมผดอยางนอยสามกระทง คอ ออกจากโรงเรยนโดยไมไดรบอนญาต ขนตนไมของคนอนโดยไมไดรบอนญาต และตนไมสงเชนนนไมควรขน เพราะอาจตกมาตายได พอและแมถอวาเปนโทษรายแรง เลยรวมมอกนเฆยนผมเสยอานไป อนทจรงผมวาผมกไมไดเกเรอะไร ทผมพดอยางนไมไดเขาขางตวเองเลยนะ คณไมตองยม ผมวาผมตงใจทำางานทงในและนอกโรงเรยน เชน เมอครงทครใหทำาการฝมอ ผมกหดสานพดอยางขมขมนจากพเหวาทนท ทอยากสานพดไมไผเพราะเหนพอทำาเปนประจำากอยากทำาไดเหมอนพอบาง แลวผมกทำาไดตงแตอายยงไมถงสบขวบ แถมยงไดคะแนนดอกดวย เมอผมไปเกบหวบวกน ผมยงเอามาฝากทกคนทบาน หวบวนทบานผมไมม ผมตองไปคางทบานเพอนในอกหมบานหนง วนแรกทผมไป เรากลงเลอยกนในทงนาทมกอขาวสงๆ และมบวขาวขนอยทวไป เราเอามอคลำาทกกสายบว เมอแนใจวามหว เรากใชนวมอขดเอา เราเลอยอยในนำาเปนเวลาหลายชวโมงกไดหวบวเปนจำานวนมาก คนนนนอกจากขาวแลว เรามหวบวตมกนดวย หวบวของเราอาจจะไมอรอยเทามนฝรงของคณ แตเวลาจำาเปนกกนแกตายได วนรงขนผม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

226

ออกเกบสายบว และหอบเอาทงหวบวและสายบวมาใหแม เนองจากผมเอาสายบวมามาก เรากนสดไมทน แมจงดองสายบวกบดอกโสนซงเปนผกจมนำาพรกทอรอยทเดยว ผมออกทำางานนอกบานครงแรกเมออยชน ป.2 ในระหวาง โรงเรยนปดภาคเรยนในฤดทำานา นาเยยมขอใหผมไปอยดวยเพอชวยเลยงควาย เกบหญาในทงนา ฯลฯ คาจางของผมคอเมอโรงเรยนเปด นาเยยมซอเครองแบบนกเรยนใหผมหนงชด นบเปนประวตการณทผมมเครองแบบสองชด แถมยงเปนชดใหมในตอนกลางปซงไมคอยมใครมเสยอก ทำาใหผมภมใจมากยงขน ผมใสเครองแบบชดใหมบอยๆ จนมนกลายเปนสเดยวและมกลนเหมอนชดเกาในเวลาไมนานตอมา แตเมอถงฤดดำานาและโรงเรยนปดในปตอไป ผมไมกลบไปทำางานกบนาเยยมอกถงแมวาทบานนาเยยมจะมกบขาวดกวาทบานผม ทงนเพราะผมเกลยดปลงซงไมมในทนาของเรา เนองจากทนาเราเปนดนปนทราย นำาใส ปลงไมชอบอยในสงแวดลอมเชนนน สวนทนานาเยยมเปนดนเหนยว นำาขนอยตลอดเวลา เปนสวรรคของปลงทเดยว ผมเกลยดปลง เพราะนอกจากมนชอบดดเลอดแลว เจาตวเลกๆ ยงชอบไปเกาะดดเลอดในบางสวนของรางกายทผมไมอยากบอกคณอกดวย ผมไดงานอกอยางหนงในฤดแลงหลงจากผมจบ ป.3 คอขายหวานเยน เนองจากผมเคยเหนพแสวงขาย ผมกอยากขายบาง ผมจงชวนเพอนทชอ เอยม ใหไปลองเสยงโชคดวยกน การขายหวานเยนนยากกวาทเดกในอเมรกาขายนำามะนาวตามขอบถนนในหมบาน เพราะตองใชแรงงานมากกวากนหลายเทาตว เราเรมดวยการไปตดตอทรานทำาหวานเยนในตลาดบานนา เมอคนทำาหวานเยนตกลง เรากไปทรานนนตอนเชาวนรงขน ผมทงในความสามารถของเจาของรานททำานำาใหเปนนำาแขงไดทงๆ ทมนไมเหนนายากอะไร ผมยงจำาขนตอนไดแมจะเลกขายหวานเยนมา 42 ปแลว เดยวคณจะไมเชอ ผม

�ด�ครอง

227

บอกคณกไดวาทำาอยางไร เจาของรานกบผชวยเอานำาหวานรสและสตางๆ ใสหลอดทองแดงขนาดหวแมมอ เอาหลอดใสถาดลกซงมนำาแขงทบใสอยเตมประมาณถาดละ 100 หลอด เอาเกลอโรยบนนำาแขง แลวเอาผาขาวบางเปยกคลมบางถาดไว สวนถาดทเหลอ เจาของรานกบผชวยเอามาวางขางหนาแลวหมนกลบไปกลบมา เมอนำาในหลอดเรมแขงเขากเอาไมหวานเยน (ซงอาจเปนไมทแมแกทำา) เสยบลงตรงกลางของแตละหลอด เขาเอาไมใสในหลอดทอยใตผาขาวบางดวย รอจนแนใจวาหวานเยนแขงดแลวกดงมนออกจากหลอดเอาใสในกระตกเยนกระตกละ 50 อน ปดกระตก แลวเจาของรานกพดวา “เรยบรอย ลอเอากกระตกวนน นองชาย” ตามปกตผมรบวนละสองกระตกซงมหวานเยนรวมกนรอยอน ผมเอาชายผาขาวมาแตละดานผกทหกระตกหนงลกแลวเอาขนหอยคอ ใหหกระตกหอยลงประมาณทมอเพอเอามอถอไวไมใหกระตกแกวงในเวลาเดน ผมเดนขายหวานเยนไปตามหมบานตางๆ บางทกทงานวด ผมขายหวานเยนอนละสบสตางค ตนทนของผมอนละเจดสตางค ถาผมขายหวานเยนไดหมดตามราคา ผมไดกำาไรวนละ 3 บาท แตผมขายไมไดอยางนนทกวน ผมมกเจอผใหญเจาเลหชอบตอสามอนสลง ผมไมชอบหนาคนพวกนเลย ถาผมเพงออกขายตอนเชาๆ ผมจะไมยอมขายใหพวกน แตถาวนไหนขายไมออก พอตกเยนผมจะตกลงขายสามอนสลง วนไหนฝนตก อากาศเยน ผมยงขายไดนอยลง เมอขายไมหมด ผมกเอาไปคนทราน ถาวนไหนเจาของรานใจดกจะใหผมเกบสวนกำาไรของแตละอนทผมขายได ถาวนไหนเจาของรานอารมณเสย ผมกไมไดสวนนน ผมทำางานเปลาไปวนหนง ผมใชเงนทไดมาซอของทผมตองการ ทผมซอประจำากมอยสามอยาง คอ หนงสตก ยางรดของเอาไวเลนเปากบ ฯลฯ และนานๆ ผมกกนกวยเตยวสกครง แตกวาจะไดกนกวยเตยว ผมตองทำางาน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

228

หนกอกคอ กวยเตยวราคาปกตชามละหนงบาท ถาปรงพเศษกชามละ 1.50 บาท เอยมกบผมรอจนบายมากๆ เมอไมมคนกนกวยเตยวแลว กไปตอทรานใหขายชามละ 50 สตางค ถาไมไดทรานหนง เรากไปตอราคาทรานตอไป จนเราเจอรานทตองการ กวยเตยวราคาชามละ 50 สตางคมเสน นำา เนอและเครองในสองสามชนซงบางจนแทบมองทะล ใบหอมและใบผกชโรยขางบน (นแหละคอทมาอยางหนงของคำาวา “ผกชโรยหนา” ทเราใชกนแตมกไมรทมา) เราผสมนำาปลา นำาสม และนำาตาลลงไปมากๆ มนกอรอยด เมอผมกลบถงบานกบอกทกคนวาผมไดกนของวเศษเปนอาหารกลางวน และในฤดแลงป พ.ศ. 2498 นเองทผมไดเหนความมหศจรรย แลงนนพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถ เสดจเยยมชาวนครนายก ทอำาเภอบานนา พสก-นกรของพระองคไดสรางปะรำารบเสดจทสนามหนาโรงเรยนมธยมประจำาอำาเภอซงมลงเจรญเปนครใหญ ผมไปเฝาฯ รบเสดจกบแม วนนนอากาศรอนอบอาวมาก เปนครงแรกทผมเหนคนเปนจำานวนมากทเรยกวามดฟามวดนทเดยว คนเดนไปเดนมากนฝนคลง เมอใกลเวลา ผคนทมารบเสดจกเรมเบยดเสยดกนเขาไปใกลทางทพระองคจะเสดจผาน ทำาใหเกดความอดอดและเหงอตกทวกน แตทนใดนนฝนกปรอยลงมาจากทองฟาทงๆ ทไมมเคาฝนมากอน หลงจากนนอกชวครทงสองพระองคกเสดจมาถง ผมไมสามารถเบยดคนเขาไปขางหนาทมคนนงรอเฝาฯ รบเสดจขางๆ ลาดพระบาทได แตกมองเหนทงสองพระองคถนด เมอพระองคเสดจผาน มคนเอากลบดอกไมโรยลงบนลาดพระบาทและมคนเอาผาเชดหนาวางบนลาดพระบาทเพอใหพระองคประทบรอยพระบาท สองสามครงทผมเหนทงสองพระองคหยดเสดจพระราชดำาเนนและกมลงจบมอหญงแกทนงพนมมออยรอบๆ ลาดพระบาทและทรงมพระราชปฏสนถารดวย ผมเหนถนดวาคนทไดรบพระมหากรณาธคณนน มอ

�ด�ครอง

229

สนและนำาตาคลอดวยความปลมปต “แม ทำาไมคนจงเอาผาเชดหนาวางใหในหลวงเหยยบ” ผมถามแมตอนขากลบบาน “จะไดเกบรอยพระบาทของทานไว” แมใชราชาศพททคงเรยนมาจากการดลเก “เกบไวทำาไม” “เพอไวเปนสรมงคล” “แมจะทำาเหมอนอยางนนไหม ถาเราไดเขาไปใกลๆ” “ออ แนนอน” “รอยตนทานจะใหโชคจรงๆ หรอ” ผมใชศพทบานนอกของผมเพราะตอนอายสบขวบ ผมยงดลเกไมซาบซงนก และความร ป.3 ยงไมพอทจะใหผมรราชาศพททใชกบพระเจาอยหว “จรงๆ” แมพดอยางหนกแนน “แลวทำาไมฝนจงตกเมอกอนทานมาถง” “ฝนจะตกทกแหงททานเสดจ นอกจากนน วนนรอนและฝนเยอะ บารมของทานคงทำาใหฝนตกลงมาเพอดบฝนและลดความรอนใหเรา” “บารมคออะไรแม” “เอ แมกบอกไมถกเหมอนกน ในหลวงมบญมาก ทานไดสะสมบญมาหลายชาต ทานจงเกดในวง เมอทานเกดทานกนำาบารมมาดวย” “แลวคนทวไปรกในหลวงจรงๆ อยางทเราเหนวนนหรอเปลา” “ออหอ ทกคนตายแทนทานได” “แมละ ตายแทนในหลวงไดไหม” “โอย ! เลกถามเสยทเถอะ แตทกคนตายแทนในหลวงไดนะ” “คงจรงอยางแมวา” ผมนกอยในใจมาตลอด “ภาพทเหนวน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

230

นนดเหมอนวาทกคนคงตายแทนในหลวงได” ผมขายหวานเยนอยสองฤดแลงกเลก เปนครงแรกทผมยอมแพคตอส แตคตอสทผมยอมแพไมใชเดกอาย 11 ขวบอยางผม หากเปนผใหญทมจกรยาน เมอเหนวาผมกบเพอนพอมรายได ผใหญบางคนกออกรบหวานเยนมาขายบาง เนองจากเขามจกรยาน เขากไปถงบางแหงทผมหมายตาไวกอนผม ผมตองเดนออกไปหมบานทอยหางไกลทผมไมคนมากขน ความไมคนทำาใหผมตองเผชญกบหมาบอยๆ ครงหนงผมตองสกบหมาดสตว โชคดทผมรวธสหมาพอควร ไมงนกคงถกหมากดแหลก กฎสำาคญทสดในการสหมาคออยาวงหนเดดขาด ตองหนหลงเขากำาแพงหรอตนไมแลวหนหนาส วนนนผมเดนอยกลางทง ยงไมทนเขาหมบานทผมตงใจจะไปขายหวานเยน หมาสตววงออกมารบหนา ผมไมมกำาแพงหรอตนไมทจะหนหลงเขาหา ผมจงเอากระตกหวานเยนวางลงดานหลงแลวหนหนาเขาหาหมาทวงมา ผมกดกรามแนนพรอมกบกระชบไมตะพดไมไผอนทผมถอไปทกครงทไปขายหวานเยนตามหมบาน คดอยในใจวา “เปนตายอยางไรกขอตไอตวใหญทวงนำาหนามากอนตวอน” เมอมนวงมาถง ผมกหวดทหนามนเตมรกดวยไมตะพดคมอทนท มนสงเสยงรอง “เองๆ” ดงลนแลวหนหลงวงหางจกตดกลบไป สวนตวอนๆ เมอเหนหวหนาทำาเชนนน กหนหลงโกยแนบไปอยางไมคดชวตทเดยว ผมไมทราบวาการสหมาแบบผมนจะใชไดหรอเปลาทอเมรกาเพราะหมาบางตวทนนใหญกวาหมาทผมตองสมาก แตผมเชอวาการหนหนาสหมาตองดกวาการหนหลงวงหนแนนอน

ปสดท�ยของการเรยนชนประถมของผมสนสดดวยการสอบไลทตนเตน การสอบไล ป.4 ซงเปนปจบการศกษาภาคบงคบ เราตองใชขอสอบรวมของทางราชการ และตองสอบรวมกนกบโรงเรยนวดปากลาดซงอยหางออกไปทางเหนอประมาณ 3 กโลเมตร ปนนผม

�ด�ครอง

231

ตองไปสอบทปากลาดเพราะปกอนนกเรยนปากลาดมาสอบทโรงเรยนผม ผมตนเตนและเกรงไปทงตวเพราะจะตองนงคทโตะเดยวกนกบนกเรยนตางโรงเรยนทไมเคยรจกมากอน และนงตามเลขทประจำาตวตามทกำาหนดไว “ทกคนเขานงประจำาทได” ครคมสอบคนหนงพดดงๆ เมอถงเวลาเขาสอบ ผมดเพอนเขานงทเกอบหมดแลวกยงหาโตะของตวเองไมเจอจงพดกบครวา “ผมไมมโตะครบ” “มซ” “ไหนครบ” “นนไงละ” ครพดพรอมกบชมอไปทโตะตวหนงทมนกเรยนหญงแปลกหนานงอยคนหนงแลว “มคนนงแลวครบ” “เขานงอยสวนของเขา เธอกนงสวนของเธอ” “เขาเปนผหญงครบ” ผมพดแลวมองดรอบๆ อยากขอความสนบสนนจากเพอน กเหนเพอนๆ กำาลงยมบางหวเราะบาง “แลวมนเปนอะไร” ครรกมากขน “เขาเปนผหญงครบ” “เธอไมชอบผหญงหรอไง อกไมนานขครานจะวงตามผหญงเสยอก เอา ! เขาไปนง เขาไมกดหรอกนา” ผมไดยนเสยงฮาจากเพอนๆ ผมหนไปดนกเรยนหญงทจะรวมนงโตะดวยกน เธอยมให ผมคอยอนใจขนวาเธอคงไมกดแน จงคอยๆ เขาไปนงทรมสดของมานงยาวทเธอนงอยครงหนงแลว เมอผมหนไปดเพอนรอบๆ อกทกอนใจมากขนเพราะมเพอนรวมชนอกสองคนทตองนงคกบนกเรยนหญงตางโรงเรยน การศกษาภาคบงคบของผมสนสดลงดวยคะแนนไมนาทง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

232

อะไรนก ผมไมไดสนใจวาสอบไดทเทาไร แตจำาไดวาไดคะแนนเพยงรอยละ 76 ตอนนนผมไมไดยนดยนรายอะไรกบลำาดบทหรอคะแนน สำาหรบเดกกลางทงอยางผม อนาคตทผมมองเหนไมไดขนอยกบการทำาขอสอบของกระทรวงไดกขอ มนขนอยกบพอแมผมมนากไรมากกวา

ในระหวางทผมเรยนอยทโรงเรยนวดแหลมไมยอย รฐบาลเรมสรางถนนดนเลกๆ จากททำาการอำาเภอบานนา ผานวดพกลแกว ผานหลงบานพอแกตรงตนมะมวงหมาไมแลซงมลกแสนเปรยวทเคยเลาใหคณฟงแลว (ตอนนนยงไมโคนตนมะมวง มาโคนเอาเมอหลายปตอมาเมอขยายถนน) ผานหนาบานอาเกด ออกไปถงวดแหลมไมยอยและเลยไปทางทศตะวนตกเฉยงใต ในตอนฤดฝน ถนนจะเปนโคลนและขาดเปนชวงๆ สำาหรบชาวบานซงไมสวมรองเทาอยแลว ถนนอยางนนไมเปนอปสรรค แตตรงกนขาม ถนนทำาประโยชนไดทนท คอ ชาวบานไดเดนทางตรง ไมตองออมไปตามคนนาเหมอนดงทเคยทำามาในอดต ทำาใหลดเวลาการเดนไดมาก เมอมถนนดน ชาวบานทมเงนกซอจกรยานทนท แตยงไมมใครซอรถยนตเพราะถนนยงเลกมากและเปนโคลนเมอฝนตก อยมาอกสามป พอกซอจกรยานบรรทกคนหนงซงมยหออนโกหรวา Speed of Wind หรอแปลงายๆ วา “เรวลมกลด” เนองจากบานเราอยหางจากถนนเกอบหนงกโลเมตร เราขออนญาต

เรยนใสเกอก เลอกคนรก9

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

234

เจาของทดนทอยระหวางบานเรากบถนนขยายคนนาเลกนอยเพอเปนทางเชอมกบถนน หลงจากผมจบ ป.4 แมพาผมเดนไปทโรงเรยนบานนา “นายกพทยากร” ซงเปนโรงเรยนรฐบาลประจำาอำาเภอทลงเจรญเปนครใหญ เพอสมครสอบเขาเรยนชนมธยมปท 1 บานนามโรงเรยนมธยมอกสองแหงซงเปนโรงเรยนราษฎร ชาวบานนาไมคอยนยมโรงเรยนราษฎรเทากบโรงเรยนรฐบาลเพราะเกบคาเลาเรยนสงกวาโรงเรยนรฐบาล ฉะนนคนสมครเขาเรยนทโรงเรยนรฐบาลจงมมากเกนจำานวนทโรงเรยนจะรบได เราตองสอบแขงขนกน ลงเจรญไมรบฝาก ผมและหลานลงเจรญอกคนหนงคอ ฉววรรณ แกวจนดา ซงเปนเพอนรวมชน ป.4 ของผม ตองสอบเหมอนคนอน เราโชคดทสอบได เพอนรวมชน ป.4 อกคนหนงคอ สำาเภา เปรมปรด กสอบไดเชนกน หลงจากสอบเขาเรยนไดแลวผมมโอกาสไปสอบชงทนปละ 600 บาท สำาหรบนกเรยนทเรมเขาชนมธยมปท 1 ผมสอบสคนอนไมได ลกชาวนาคนหนงชอ เงน ประส�ร ปนเงน สอบไดหนงทน ตอมาประสารและผมมความสนทสนมกน เขาเปนเพอนทผมรกทสดคนหนง ทงนไมใชเพราะประสารไดทน 600 บาท พอซอขนมเลยงเพอนได แตเพราะประสารเปนคนดและมาจากครอบครวซงมฐานะคลายทบานผม หรอพดงายๆ วา เราพดกนรเรอง ระยะทางจากบานไปโรงเรยนเพมเปน 6 กโลเมตร ฉววรรณ ซงเปนลกของนองสาวของลงเจรญไปอยกบลงเจรญทบานพกในโรงเรยน ผมตองออกเดนไปโรงเรยนแตเชา บางทกไปคนเดยว บางทเมอพบเพอนชนสงกวาตามถนนกไปพรอมกบเขา บางทสำาเภากเดนไปดวย แตอยมาไมนาน พอของสำาเภา ซงมฐานะด กซอจกรยานใหเธอคนหนง ไมใชจกรยานธรรมดาเสยดวย หากวาเปนจกรยานยหอฮมเบอรสปอรตซงราคาแพงทสดในขณะนน ทกครงทเธอขจกรยานคนสวยหรนนแซงไป ผมจะมองอยางอจฉา แลวกตง

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

235

หนายำาเทาตอไปจนถงโรงเรยน โรงเรยนมหกชน คอ ม.1 ถง ม.6 ซงเทากบ ป.5 ถง ม.4 ในสมยน เราตองสวมเครองแบบอก ไมเหมอนโรงเรยนทอเมรกาซงมนอยแหงทใหนกเรยนสวมเครองแบบ ตอนนนผมไมรหรอกวาการสวมเครองแบบและการแตงตวอยางเสรนนมขอดขอเสยอยางไร เขาใหทำาอยางไรกทำาอยางนน นกเรยนชายตองนงกางเกงขาสนสกาก เสอแขนสนสขาว เขมขด ถงเทา และรองเทาสนำาตาล เราตองตดผมสนประมาณสองเซนตเมตร นกเรยนหญงสวมกระโปรงแคเขาสนำาเงนมจบหนาและหลง เสอขาว ผกโบสนำาเงน ถงเทาขาว และรองเทาสดำา จะไวผมยาวแคบาหรอยาวกวานนกได บางคนไวยาวมากและถกเปนหางเปยซงเปนทนยมกนอยระยะหนง ตามภาพยนตรเรอง “เปยดอ” ท รตนาภรณ อนทรกำาแหง แสดง และเพลง “เปยดอ” ทนรศ อารย ขบรอง ทกสปดาหนกเรยนชายจะแตงเครองแบบลกเสอครงหนง และนกเรยนหญงจะสวมเครองแบบอนกาชาดในวนเดยวกน โรงเรยนรฐบาลของเราบงคบใหทกคนเปนลกเสอ ไมเหมอนทอเมรกาซงลกเสอเปนองคกรอสระ ไมเกยวกบโรงเรยน ในสมยผมเปนนกเรยน การเรยนลกเสอไมทำากนจรงจงอะไร เมอรฐบาลใหเปนลกเสอเรากเปนลกเสอ ผมวานอยคนนกทจะเขาใจความหมายอนลกซงของคำาวา “เสยชพอยาเสยสตย” ไมเหมอนทอเมรกาเมอสมครเขาเปนสมาชกในหมลกเสอแลวตองเรยนกนจรงๆ ขอยอนกลบไปกอนโรงเรยนเปดนดหนง วนหนงแมพาผมไปตลาดเพอหาซอเครองแบบและรองเทาซงแมเรยกวาเกอก เราซอเครองแบบไดทนท แตเรามปญหาเรองรองเทา เรามสทธเลอกรองเทาหนงหรอรองเทาผาใบกได เมอเหนราคาทงสองแลว แมกบอกวาเอารองเทาผาใบเพราะราคาถกกวารองเทาหนงกวาครง หลงจากตดสนใจแลว เรากพบปญหาอกเพราะรานแลวรานเลาทเราเขาไปด ไมมรานไหนมรองเทาขนาดทผมใสได เราหากนจนออนใจจงพบวารานหนงม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

236

รองเทาผาใบขนาดใหญทสด คอ เบอร 44 เขาบอกเราวารานอนไมมขนาดนเพราะมนขายไมด คนทมเทาขนาดเบอร 44 มนอย เมอเรากลบมาถงบานแมกเลาเรองการหาซอรองเทาใหทกคนทบานฟง “แกควรจะอยทำานา” พเหวาพดอยางยมแยม “เพราะตนแกคอตนควาย” “อาฮา !” ผมตอบ “คนตนใหญลมยากเนอ” ผมพดไปอยางนนเอง ไมแนใจหรอกวาทพดนนจะเปนจรงหรอเปลา แตเรากหวเราะกนอยางพอยางนอง และจากวนนนมาพเหวากมกหยอกผมเรองหารองเทาใสไมไดเพราะไปเอาตนควายมาใสเสมอ ผมไมโกรธพทลอเลน ตอมาอกนานผมจงรวาคนทมเทาใหญอยางผมสอวาเปนคนชนกรรมกรหรอไพร ผดหรอขนนางตองมเทาเลก ความเชอนคงไดอทธพลมาจากเมองจนโบราณซงหอเทาเดกผหญงเพอปองกนไมใหเทาโตตามปกต เชอกนวาหญงในวงตองมเทาเลกๆ แตกทำาใหเดนไมสถนดนก ซงคงเปนทมาของคำาพดแดกดนทวา “ผดตนแดง ตะแคงตนเดน” เมอผมเขา ม.1 วจารณ ลกชายของปาจน จบ ม.6 ไปแลว ปาจนเกบเสอผาเกาๆ ของวจารณไวและใหแมเอามาใหผม กางเกงของวจารณหลวมมาก แตผมกตองใสไปโรงเรยนเพราะแมบอกใหใส ผมกลายเปนตวตลกใหเพอนหวเราะเลนทกครงเมอสวมกางเกงทหลวมโครกนน ในชนมธยม ทกคนสวมเสอผาทรดเรยบรอย เพราะฉะนนผมตองหดใชเตารดทพแสวงซอมาไวใชเมอครงเรมมกางเกงขาลบทเคยเลาใหคณฟงแลว เตารดทตองเอาถานใสขางในคมความรอนไดยาก กวาผมจะรดเปนกเลนเอาเสอเกรยมไปหลายจด นอกจากนน เตารดยงเปนสนมงาย ถาลมหงายดทองมนกอนใชทไรกมกไดสนมตดเสอทนท เพอนนกเรยนสวนมากสวมเสอผาทลงแปงแขงและรดเสยขนกลบโงง ผมลองหดทำาโดยเอาแปงมนมาละลายนำาและใสนำารอนกวน

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

237

จนไดนำาเหนยวใสแลวเอาเสอผาทเพงซกเสรจจมกอนตากแดด ผมทำาอยไมกครงกเลกเพราะไมเคยทำาใหมนออกมาไดสวยเหมอนทเพอนนกเรยนสวนมากทำากน ผมบอกเพอนๆ วา “การใสเสอผาทกลบโงงนนไมทำาใหเรยนเกงขนหรอก” เพอนๆ คงรวาผมขเกยจ ไมมความอดทนพอทจะลงแปงเสอผาเหมอนคนอนและพดอยางนนขนมาเพอปลอบใจตวเอง การสวมรองเทาไปโรงเรยนมอปสรรคมาก เมอโรงเรยนเปดในเดอนพฤษภาคม ฤดฝนไดเรมแลว เราสวมรองเทาเดนไปตามถนนทมโคลนไมได ผมเรยนทางออกจากรนพคอ เอาสายรองเทาผกกน แลวเอารองเทาหอยคอเดนไปจนถงโรงเรยนจงสวมรองเทา เนองจากเทาเรามกไมคอยแหง เราทำาอยางนนอยไมนานรองเทาผาใบกสงกลนเหมน ผมมเรองบอกคณกอนทรองเทาจะมกลน ผมไมเคยเลาเรองนใหใครทราบมากอนเพราะมนเปนการปลอยไกตวใหญทสดครงหนงในชวต แตจะเลาใหคณฟงเปนคนแรกเพราะ............ เอาละ ! เลาเลยดกวา ทโรงเรยนของเรา นกเรยนตองเขาแถวเคารพธงชาตทกเชากอนเขาเรยน ตอนนนทกคนตองแตงตวเรยบรอย วนโรงเรยนเปดคอวนท 17 พฤษภาคม 2499 ผมกสวมเครองแบบใหมเอยมชนดทเรยกวายงมกลนนำามนจกรตดอย ผมเอารองเทาแขวนคอไปจนถงโรงเรยนแลวจงสวม เมอถงเวลาเขาแถวเคารพธงชาต ผมกเดนอกผงมาเขาแถวรวมกบเพอนรวมชนซงอยแถวหนาสด ชนทสงกวากยนเรยงกนอยขางหลงจนถงชน ม.6 หญงและชายแยกกน ขณะทเรารอหวหนานกเรยนบอกใหเรารองเพลงชาต กมเสยงหวเราะคกคกจากแถวนกเรยนชน ม.2 ทอยขางหลงผม ผมหนไปดกเหนนกเรยนชายสองคนกำาลงหวเราะกนอยางขบขนและชไปทรองเทาของผม ผมกมดทรองเทากไมเหนวามอะไรนาขำา รองเทาของผมใหญจรงแตไมเหนเปน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

238

เรองนาชวนหวอะไร ใหมเอยม เพงสวมเปนครงแรก ไมมโคลนหรอขหมาตด ผมหนไปดรอบๆ เหนนกเรยนคนอนยม แตเจารนพสองคนยงหวเราะตอไป “นายเคยใสเกอกมากอนหรอเปลา” เพอนรวมชนทยนตดอยกบผมถามเบาๆ “เคยซ” ผมพดอยางมนใจทงๆ ทรวามนไมเปนความจรง “นายโกหก” “ผมไมไดกอหก” “ถานายไมโกหก ทำาไมนายใสรองเทาผดขางละ” เขาพดดงขน มเสยงหวเราะดงขนรอบดาน ผมมความรสกวาอยากดำาดนไดอยางขอมทเคยไดยนจากนทาน ผมไมเคยรมากอนวารองเทาสองขางไมเหมอนกน เมอผมไปทรานขายรองเทากไมเหนเจาของรานบอกวาตองใสใหถกขาง ดทผมมผวดำา ไมมคนเหนหนาของผมทเปลยนสอนเนองมาจากการปลอยไกครงยงใหญครงนน เรยกกนวาปลอยไอโตงทเดยวละ เจาเดก ม.2 สองคนทหวเราะเยาะผมหารตวไมวาเขาเปนเปาทผมหมายตาไวตงแตวนนนเปนตนมา โรงเรยนประกอบดวยอาคารไมสองชนหลงเดยวซงใหญพอสำาหรบนกเรยนหกชน ชนละประมาณ 45 คน ม.1-3 แยกหองกนอยชนลางซงตอนกลางเปนหองโถงใหญสำาหรบใชเปนหองประชม ม.4-6 อยชนสองซงมหองสมดอยดวย บานพกครใหญหลงเลกๆ อยดานหนง หองสวมอยชดรวดานหลง ดานหนาเปนสนามใหญซงใชเปนสนามกฬา ยกเวนในฤดฝนเมอสนามแฉะและหญาขนยาว การตดหญากใหควายจากโรงฆาสตวทอยคนละฟากถนนมากน ในชน ม.1 ของผมมนกเรยนบางคนตวเลกมากเพราะอาย ออนกวาคนอนถงสองป เดกตวเลกๆ นสวนมากเปนลกของเจาของรานคาในตลาดทนยมสงลกเขาเรยนกอนอายครบกำาหนด แตเดกเลก

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

239

ไมสรางปญหาในหองเรยน ไมเหมอนกบเดกบางคนทโตกวาเพอนเพราะเปนเดกตกซำาชน ในจำานวนเดกโตนมอยคนหนงซงมกทำาตวเดนอยเสมอ เมอผมเขาเรยนไดไมนานกเกดปญหาครขาด แมครใหญ คอ ลงเจรญ จะลงมาสอนเองแตกยงมครประจำาชนไมพอ ลงเจรญเอาชน ม.1 กบชน ม.3 มานงในหองประชมใหญ โดยใหอยคนละดานแลวหนหนาเขาหากน ลงเจรญเอาโตะของตวเองตงกลางแลวหนไปสอนทละชน ใหงานชนหนงทำาในขณะทสอนอกชนหนง เมอลงเจรญหนไปสอน ม.3 นายเดกหวโจกทตกซำาชนและอย ม.1 กบผมมกทำาอะไรๆ ทดงความสนใจใหตวเองเสมอ การกระทำาอยางหนงทสรางความตนเตนใหเพอนรวมชนคอ การทำาดนสอตกลงพน เมอลงเจรญหนไปสอนดานชน ม.3 นายหวโจกคนนนกทำาดนสอตกพนและลงคลานใตโตะไปเกบดนสอ ขณะทคลานหาดนสอ ตาเขาไมไดอยทพน แตไปควานหาขอมลในชน ม.3 ขอมลทเขาตองการคอสของกางเกงในของนกเรยนหญงทนน เมอครออกจากหองไป เขากประกาศสกางเกงในประจำาวนใหเปนทครนเครงของพวกเพอน ม.1 ถาวนไหนเขาอยากเพมความสนใจจากเพอนกจะบอกวาคนนนคนนไมไดสวมกางเกงใน จรงหรอโกหกไมมใครรได กวาฝายตรงขามจะรและดาเขาเสยๆ หายๆ พวกเรากไดหวเราะกนนานทเดยว เนองจากโรงเรยนอยหางบานถง 6 กโลเมตร ผมตองออกเดนจากบานแตเชา และกวาจะกลบถงบานและไดกนขาวกเยน วนหนงกอนออกเดนไปโรงเรยนผมถามแมวา “แม มตงคไหม” “เอาตงคไปทำาอะไร” แมถามแทนคำาตอบ “เอาไปซอขาวกลางวน” “ไมมหรอก หอขาวไปไมไดหรอลก” “มแตขาว ไมมอะไรเปนกบขาวนแม”

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

240

“ไมหอไป กตองกลบมากนตอนโรงเรยนเลกแลว” “กวาโรงเรยนจะเลกและเดนมาถงบานกหวจนแสบทอง” “แมกไมรจะทำายงไงลกเอย ถาไมไหวจรงๆ กเลกไปโรงเรยน ออกทำานา” ผมคดอยหลายวน เมอหวมากๆ กคดจะออกจากโรงเรยน แตเมอนกถงการลกขนตอนเชากอนแจงเพอเอาควายออกลางโคลนกอนไปไถนากเปลยนใจ ในทสดกคดวาความหวดกวาการลกขนแตเชาไปเอาควายออกจากคอกในขณะทฝนตก ผมตดสนใจไมออกจากโรงเรยน เมอไมมขาวกลางวนไปกนและไมมเงนซอ ผมกบเพอนบางคนเชนประสารกมเวลาวาง บางทกเลนเตยกนบาง บางทกเลนตาเขยงบาง บางทกจบกลมคยกนตามใตรมไม ทำาอยางนนอยไมนานผมกพบทางออกทพอใจทสดคอการไปอานหนงสอทหองสมด แตจะวาผมชอบไปหองสมดเพราะความจำาเปนกไมถกนก เพราะผมชอบอานอะไรตอมอะไรมากอนนนแลว ตามธรรมดาเมอแมซอของจากตลาด เจาของรานจะใชกระดาษหนงสอพมพหอของให ผมพยายามคลกระดาษนนออกดรปบาง อานขอความบาง กอนทกระดาษนนจะกลายเปนกระดาษมวนยาของพอบาง กระดาษชำาระบาง ผมทำาอยางนนเปนประจำายกเวนกระดาษทหอพรกซงอานกไมได ใชมวนยากไมด ถาใครเผลอเอาไปใชเปนกระดาษชำาระยงพบผลขางเคยงอนแสบรอนมากขน ในหองสมดมหนงสอไมมาก มหนงสอพมพ หนงสอรายสปดาหและรายเดอนอยสองสามฉบบ ผมอานขาวกอนถงแมวาจะไมคอยเขาใจโลกภายนอกนก จากนนกอานเรองทลงเปนตอนๆ ทผมตดตามเปนประจำาตอนนนกเปนเรองลองไพร ของนอย อนทนนท และเรองธรรมชาตนานาสตวท หมอบญสง เลขะกล เขยนเกยวกบสตวปา ในจำาพวกหนงสอรายเดอนและรายสปดาห ผมชอบภาค

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

241

ภาษาไทยของสปดาหอากาศ (Aviation Week) มากทสด ผมชอบดรปเครองบน โดยเฉพาะพวกขบไลไอพนทดนาสนใจมากกวาเจาเครองบนปกสองชนทผมเหนทงานวดโบสถเมอหลายปกอน ผมชอบจำารปทเหนในหนงสอไว แลวพยายามทายวาเครองบนทเหนบนอยเหนอหวนนเปนเครองบนอะไร ผมยงจำาไดหลายอยางเชน DC-6 ทบนชาๆ มาจากทางทศตะวนออกทกวน หรอ F-86 Sabers ของกองทพอากาศซงเรมเขามาแทน F8F Bearcats บางทเมอผมเหน F-86 บนผานไปดวยความเรว ทงเสยงและควนเปนทางขาวไวขางหลง ผมกจนตนาการวา ถาไดขบเครองบนอยางนนคงเปนอสระเหมอนนก และคงมความสขทสด เมอผมอานไดเรวขน ผมกคอยๆ เพมเปนหนงสออนในหองสมด ถงแมเราจะมตำาราเรยนมากขน การเรยนการสอนในชนมธยมกยงเปนการเขยนบนกระดานดำาและบอกใหจดตามครเสยเปนสวนมาก เราเรมใชปากกาแทนดนสอทใชในโรงเรยนประถม ปากกาชนดทสรางปญหาใหผมมากทสดคอปากกาคอแรงทตองจมหมกบอยๆ ใชเขยนตวอกษรภาษาองกฤษ ผมทำาหมกหยดและหกอยเรอยเพราะไมมนสยพถพถนเหมอนพอและเพอนนกเรยนบางคน เนองจากภาษาองกฤษเปนวชาบงคบทเราตองเรยนเปนครงแรก เราไมมทางเลอก ผมมปญหาทสดเมอครใหพดคำาทมตว H ตว TH และตว R ถายงเปนตว R กบตว L ควบกนแลว ผมตองตกทกครง ถงแมปจจบนน ไดเรยนและใชภาษาองกฤษมา 40 กวาป แตถาครใหผมสอบ R กบ L ควบกน ผมกคงตกอกเหมอนเดม คณตองเขาใจแนเพราะคณไดยนผมพดคำาวา World Bank และ girls เปนประจำา การเดนไปโรงเรยนตามถนนดนสรางความลำาบากไมนอยในฤดฝน เพอแกปญหาน เดกผชายบางคนกไปอยกบพระเปนลกศษยวด ณ วดใดวนหนงทอยใกลโรงเรยน ถาผมจะทำาอยางนนกคงได เพราะถาไปอยกบพระทวดพกลแกว ผมกยนระยะทางไดครง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

242

หนงทนท แตพอไมเคยคดทจะใหผมไปอยวด พอมความคดวาถงจะยากจนอยางไร เราตองไมใหคนอนนนทาไดวาเราไปอาศยขาวพระกน ผมดใจทพอคดอยางนนเพราะผมไมชอบระเบยบวนยของวดหลงจากทไดคนเคยกบบานทมอสระ จะทำาอะไรกได การลกแตเชาเพอกวาดถกฏ ตามพระทไปบณฑบาต รอใหพระฉนเสรจแลวลางไมเปนสงพงปรารถนาของผมเลย อกประการหนง ผมยงจำาไดดเรองพระมาสอนในชนประถมและทานไมมอารมณขนใหเราคลายเครยดสกนดเดยว ตอนนนผมเขาใจวาพระทกรปคงเปนอยางนนซงเปนความคดทผด การทไมเคยเปนเดกวดทำาใหผมขาดโอกาสเรยนรเรองการทำาตวใหออนนอม มมารยาทเรยบรอย ผมเลยเปนคนกระโดกกระเดกมาจนถงทกวนน ปาจนซงมบานอยหางจากวดพกลแกวเพยงไมกรอยเมตรใหผมไปอยดวยตามทผมเลาไวบางแลวตอนเลาเรองไมไผ ตอนนนผมอย ม.2 วจารณยงเรยนหนงสออยในกรงเทพฯ และลกสาวของปาจน คอ ทเรยน เปนงอยเดนไมได ผมชวยปาจนทำางานบานและบางทกไปชวยลงแฉงทรานขายของทตงอยทวดพกลแกว เนองจากลงแฉงขายของด อกไมนานกมคแขงซงมาตงรานอยฟากตรงขามกบคลองบานนา แตเพราะอะไรผมไมทราบ รานนนขายของแขงกบลงแฉงไมได ในรานมของอยไมกอยาง แตมกใชเปนทเลน “นำาเตาลอๆ ปปลาสองตอ” กนเปนประจำา ทหนารานมโตะใหคนนงคยกนบาง เลนหมากรกกนบาง ฯลฯ และจะมคนนงทนนไมขาด ในบรรดานกสนทนานนมขาประจำาคนหนงชอเลก เมอผมวางจากงานทรานลงแฉง ผมชอบเดนไปทรานนนเพอฟงเลกคย เลกเคยเปนทหาร มหนาทขบรถ ไปเทยวมาทวประเทศ และมเรองเลามากมาย เรองทผมจำาไดดทสดคอเรองการเอารถทหารไปขนฝนจากภาคเหนอ ตอนนนผมเคยไดยนเรองฝนจากแมบางแลว แมบอกวามโรงฝนในเมองทคน “ขยา” เขาไปสบได แมบอกดวยวาคนขยานนผอม ตวเหลอง และ

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

243

ซม แตผมไมรหรอกแมหมายความวาอะไร และโรงยาฝนอยทไหน หรอการคาฝนเปนของใคร นอกจากนนผมยงไมรเรองเกยวกบทหาร นอกจากรวานายกรฐมนตรเปนนายพล และนายพลมตำาแหนงใหญๆ ทางการเมองมากมาย เชน เปนรฐมนตร ผมมารจากการอานหนงสอประวตศาสตรตอนหลงวา เลกไมโกหกเพราะหนงสอบอกวานายพลทหารและนายพลตำารวจในสมยนนคาฝนกนอยางโจงครมทเดยว การอยกบปาจนนอกจากจะทำาใหผมแลเหนความงามของสาวรนเปนครงแรกแลว ยงทำาใหผมมโอกาสดประเพณการแหกฐนทางเรอทวดพกลแกว การแหกฐนทางเรอไมคอยมบอยนกเมอมถนนหนทางสะดวกขน เมอพอแกทอดกฐน การแหทำากนอยางงายๆ โดยผรวมงานเดนตามกนไปเปนกลมจนถงวด การแหทางเรอทำากนอยางวจตรพสดารมากกวา มเรอเขารวมเปนจำานวนมาก นอกจากเรอมาดลำาใหญทตงองคกฐนแลว ยงมเรออนเปนลกขบวนและเรอแขงอก เรอทกลำาแตงดวยกระดาษและผาหลากส หนมสาวทพายเรอกแตงกายเปนชดๆ ดวยผาสสดงามตาเชนกน การพายเรอกพายกนเปนจงหวะใหเขากบเสยงเพลงทรอง บางลำากมเครองดนตรเลนประกอบไปดวย ทกคนยมแยมแจมใส หลงจากนำาองคกฐนไปทอดแลว หนมสาวกกลบลงเรอและพายไป ณ จดทแมนำากวางและตรงทสดซงอยไมหางจากบานปาจนนก ขณะททอดเรออยกลางนำากรองเพลงและเลนดนตรกนเปนทสนกสนาน เมอพรอมแลวกมการเปรยบเรอวาเรอจากหมบานใดจะแขงกบใคร เมอตกลงกนได การแขงเรอกเรมขนทามกลางเสยงโหรองของคนในเรอลำาอนและทอยบนฝง วนนนแมมาดการแขงเรอดวย เมอจบการแขงเรอ ตอนเดนกลบบานแมพดวา “เมอแมเปนเดก การแหกฐนทางเรอและการแขงเรอมกนทกป เสยดายทไมคอยมใครทำาอยางนกนอกแลว ครงนอาจเปนครงสดทายกได” ผมดวาแมพดดวยเสยงเศราๆ ชอบกล บานปาจนสะดวกสบายกวาบานทกลางทงนาของผมมาก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

244

อาหารการกนกสมำาเสมอ ไมขนๆ ลงๆ เหมอนทบานผม แตผมอยกบปาจนเพยงภาคเรยนเดยวเพราะผมไมชอบความพายแพ ผมแพเดกทโตกวาเมอมเรองทะเลาะและตอยกน ผมแพความปวดหลงซงเกดจากความซนทโดดขามเชอกไมพนแลวลมกลงลงในคลอง แถมยงถกแมแกซำาเตมเสยอก และผมแพตอวนยทตองกลบบานมาชวยปาและลงแฉงทำางาน ไมมโอกาสไดทำากจกรรมในโรงเรยนหลงจากเลกเรยนแลว ไมเหมอนกบทบานผมเอง จะกลบถงบานเยนเทาไรกได พอกบแมใหอสระทกอยางถาหากเปนเรองเกยวกบโรงเรยน ในวนท 26 กมภาพนธ พ.ศ. 2500 มกำาหนดเลอกตงผแทนราษฎรทวประเทศ นครนายกซงเปนจงหวดทเลกทสดจงหวดหนงมชอเสยงขนในตอนนนเพราะทานผหญงละเอยด พบลสงคราม ภรรยาจอมพล ป. พบลสงคราม ลงสมครรบเลอกตงทจงหวดนครนายก แขงกบผสมครอกหลายคน การเลอกตงครงน ผเขาสมครบางคนแจกของ ไมเหมอนครงกอนๆ ซงอยางมากกมหนงมาฉายใหด ของแจกกมหลายอยาง เชน จกรยาน ผาเชดหนา และปลาท ผมมเพอนรวมชนเปนหลานนายอำาเภอจงไดขจกรยานททานไดรบแจกดวย คณไดอานเรองการซอเสยงกนอยางโจงครมในการเลอกตงในสมยปจจบนแลว ผมจำาไมไดวามการพดถงการซอเสยงในสมยนนกนหรอไม เคยไดยนแตมการเลนไพไฟกน การใหของและปลาทเปนสงแรกซงเปนการซอเสยงทางออมทผมร ทานผหญงละเอยดชนะการเลอกตงครงนน และจอมพล ป. ไดเปนนายกรฐมนตร แตเปนอยไมนานเพราะหลงจากชาวกรงเทพฯ รวมตวกนออกตอตานการเลอกตงทสกปรก ทหารกปฏวตและขบจอมพล ป. ออกนอกประเทศในเดอนกนยายน 2500 ในปเดยวกนน มงานสมโภชใหญทวประเทศทชาวบานเรยกวาฉลองปกงพทธกาล ทงนเพราะตำานานชาวบานเลาสบกนมาวาพระพทธศาสนาจะสนสดลงในป พ.ศ. 5000 อนเปนปทไฟบรรลยกลป

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

245

ลางโลก ตอนนนผมกไมไดคดอะไร นกไมออกวาไฟอะไรจะใหญโตถงลางโลกได ผมเพงมาคดไดเอาตอนหลงวามนษยเราทำาไฟบรรลยกลปไดตงนานแลว และไดใชไฟนสองครงในปทผมเกด คอ ใชเผาเมองฮโรชมากบเมองนางาซากของญปน ถามนษยเราไมระวง ไฟนจะเกดกอนป พ.ศ. 5000 เสยดวยซำาเพราะสงครามโลกครงตอไปจะเปนสงครามนวเคลยร (เมอผมพดเชนนคณคงวาผมนคดเฟอนๆ ไปอกแลว) โรงเรยนผมกมงานเหมอนกน มการแสดงบนเวทดวย ผมมสวนรวมในการแสดงชดหนงซงผมมหนาทเปนคนตกลองเลกๆ ผมตนเตนมาก ไมใชเพราะมโอกาสขนเวท แตเพราะเปนครงแรกทผมไดมโอกาสสวมกางเกงขายาวซงเปนกางเกงตวเดยวกนกบทพแสวงใสแลวนงไมลงนนเอง พแสวงสวมกางเกงตวนนไดไมกครงกเลกเพราะมนคบจนใสไมได แมเกบมนไว แตมนกยงใหญและยาวเกนไปสำาหรบผม เมอผมขนเวทผมมความรสกวาคนดมองผมทกคนเลย ตอนนนผมคดวาเขาคงทงในความหลอเหลาของผม แตมาคดไดตอนหลงวาเขาคงสงสารเจาเดกผวหมกทเอากางเกงพทหลวมโครกมาใสมากกวา กอนผมจบ ม.2 โรงเรยนเรมกอสรางอาคารหลงใหม พอไดงานชางไมจากผรบเหมา ผมซอนจกรยานไปกบพอจงลดเวลาการไปโรงเรยนไดมากทเดยว แตพอยงไมใหผมขจกรยานไปคนเดยวเพราะกลวถกรถบนถนนใหญชน ในระหวางนน ผมยงชวยงานบานดงทเคยทำามา แตวนไหนผมมการบานมาก แมกบอกวาไมตองชวยทำางานบาน แมแสดงความดใจทกครงทผมบอกวาผมทำาคะแนนไดดพอควร ผมไมไดโกหกแม เพราะผมสอบไดท 5 ทงในการสอบไล ม.1 และ ม.2 คนไดคะแนนสงกวาผมกมประสารและเพอนรวมชนทมาจากรานคาในเมอง ถงแมวาผมจะปรบตวไดดกบโรงเรยนและชวตใหม บางครงกอดเศราใจไมไดเมอเพอนทเคยเลนกนในสมยอยชนประถมคอยๆ หางไป เอยม ซงเคยยงนกตกปลากบผมมาเปนเวลานานเปนหนงใน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

246

จำานวนนน พอเอยมตายตงแตเอยมยงเลก ทงพนองเอยมไวหลายคน ดเหมอนเอยมจะขาดแคลนมากกวาทบานผมอก ตอมาแมเอยมไดขายทนาททำาอยและไปซอทดนผนใหมทางตอนเหนอ ใกลภเขา ทดนแปลงใหมเปนทปาซงเพงถกถากถางออกเปนนาเปนบางสวน ทดนยงมราคาถก แมเอยมจงซอไดมากขน ผมไปเยยมครอบครวของเอยมและนอนคางทนนครงหนง เขายงอยกนในกระทอมชวคราวเหมอนๆ กบเพอนบาน ปลกขาว ขาวโพด กลวย และมนสำาปะหลงในทแปลงใหม ทดนของเขาและของเพอนบานกคลายๆ กนคอเพงถากถางเสรจและปลกพชไดเปนบางสวน ยงมตนไมทโคนไวลมระเนระนาดและตอไมทกำาลงถกไฟเผาอยทวไป ครอบครวของเอยมเปนหนงในจำานวนมากทอพยพไปหาทดนใหม ตอมานาเทยนกทำาเชนเดยวกน แตนาเทยนไปไกลถงอำาเภอสระแกวซงตอมายกฐานะเปนจงหวดสระแกว เนองจากทดนกงปายงถก ครอบครวทมงคงกไปกวานซอไวเพอใหเชาและเกงกำาไรกนกมาก ผมลาเอยมกลบบานในวนรงขนดวยความไมคอยสบายใจนก ผมเหนเอยมครงนนเปนครงสดทาย ผมเรมเรยน ม.3 ซงเทากบม.1 ในสมยนเมอผมยางเขาวยรนเตมตว หรออาย 13 ป ผมอานหนงสอไดคลองขนมาก เรมเขาใจหนงสอประเภทรกๆ ใครๆ และบทกลอน และเรมยมหนงสอจากหองสมดมาอานทบาน ผมไมทราบวาทำาไมผมจงชอบบทกลอนซงวรรณคดไทยใชเปนสอในการเขยนเรองในสมยกอน คงเปนดงทปราชญทานวา “ความรกเปนสงทอธบายไมได” ผมชอบกลอนททานกวเอกสนทรภแตงมากทสด

ผมขอแทรกนดหนงเรองทอาจเปนสาเหตวาทำาไมผมชอบกลอนของสนทรภ ครงแรกผมเขาใจวาผมเกดในวนคลายวนเกดของทาน คอ วนท 26 มถนายน กเลยคดวาคนทเกดวนท 26 มถนายน ตองมเลอดของความเปนกวอยแน ผมมารภายหลงวาทผมบงอาจคดเชนนนเกดจากความเขาใจผดทงสน ตนตอของความผดอยทโรงเรยน

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

247

ประถม เมอผมเขาโรงเรยนครงแรก ทางโรงเรยนเปนผเปลยนวนเกดของผมจากวนปฏทนไทยซงใชลงวนทเดกเกดในสมยกอนใหเปนวนเกดแบบสากล ผมเกดวนจนทร ขน 2 คำา เดอน 3 ประกา ครทเปลยนคงเอาวนเดอนปเกดของผมไปสบกบของคนอน จงใชวนท 26 มถนายนลงเปนวนเกดของผมในใบสำาคญ เชน ใบสทธการจบ ป.4 เมอผมไปเขาโรงเรยนมธยมครงแรกทางโรงเรยนกใสวนนนเปนวนเกดของผม อกหลายปตอมา หลงจากทผมเชอสนทวาผมคงเปนสนทรภคนตอไป กมการตรวจสอบวนเกดกนใหมทโรงเรยนมธยม ครบอกผมวา วนคลายวนเกดของผมเปนวนท 12 กมภาพนธ หาใชวนท 26 มถนายนไม วนคลายวนเกดของผมเปลยนจากวนเดยวกนกบของกวผยงใหญทสดในความเหนของผม มาเปนวนเดยวกนกบทานประธานาธบดผยงใหญทสดของอเมรกา คอ อบบราฮม ลนคอลน เมอผมคดถงเรองการเปลยนวนคลายวนเกดนกอดคดไมไดวา “เรานจะมแววเปนรฐบรษเหมอนลนคอลนไหมหนอ?” แตเมอสองกระจกดหนตวเองแลวกตองเลกคดทกครงไป ผมเรมอานบทเสภาเรองขนชางขนแผนอยางหลงใหล นอกจากจะเปนเรองของความรกสามเสาอนตนเตนเราใจและบทกลอนทไพเราะกวา 900 หนากระดาษแลว ขนชางขนแผน ยงเปนเรองเกยวกบชวตของชาวบานธรรมดาๆ อยางผม ไมเหมอนหนงสออนทใชชวตของชาววงเปนทตงของเรอง ฉะนนผมจงเขาใจเรองไดอยางซาบซง อกไมนานตอมาผมเรมอานเรองใหญๆ เชน เรองรามเกยรตและเรองสามกก ผมตดเรองผชนะสบทศ ของยาขอบ อยางชนดทเรยกวางอมแงมทเดยวละ ผมนอนควำากบเสอทนอน เอาหนงสอวางใกลๆ ตะเกยงนำามนกาดเลกๆ ททำาจากกระปองนมบาง กระปกเหมาไถบาง และอานจนดกดนทกคน ทกคนทบานเขานอนกนแตหวคำาเพราะเหนอยมาจากการทำานาตลอดวน ตกดก แมจะตน เมอเหนแสง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

248

ตะเกยงททนอนของผมยงไมดบ แมจะเรยกวา “ไหวเอย หลบหรอยงลก” เพอใหแนใจวาผมไมไดหลบและอาจทำาใหตะเกยงลมเกดไฟไหมได แมคงคดวาลกชายคนขยน (?) กำาลงทำาการบาน แมหารไมวาลกชายกำาลงตดตามจะเดดไปเมองแปร กำาลงตดตามคำาพดอนหวานซงทจะเดดใชเกยวตะละแมกสมาอยางไดผล ฯลฯ และพยายามจดจำาคำาเหลานนไวเพอวาสกวนหนงจะไดใชใหเปนประโยชน ดวยความหวงลอยๆ วาผหญงอาจหลงในคำาพดและมองขามความขเหรเหมอนจรกาของตวเอง ในระหวางนนความสมพนธของผมและหลานนายอำาเภอกระชบมากขน เรามเพอนอกคนหนงทมจกรยาน เราไปไหนมาไหนดวยกนจนกลายเปนสามเกลอทเกอบจะมขาตดกน เราไมเคยหนโรงเรยน แตชอบสรางความรำาคาญใหเพอนๆ นกเรยนเสมอ โดยเฉพาะนกเรยนหญง ตอนพกเทยง บางทเรากขจกรยานเขาตลาดโดยไมมจดมงหมายทแนนอน ถาเปนวนพระในฤดทำานา เรายงชอบเขาตลาดเพราะมคนมากมายเนองจากชาวนาชอบเขาตลาดในวนนนซงเปนวนทใหควายพกงาน ในวนอยางน พวกนกขายของมกหาการแสดงมาเสนอเพอจงใจคนเสมอ การแสดงตอนกลางวนทมประจำาคอ การตอสกนระหวางพงพอนกบงเหา เมอมการตปบหรอตกลองกตามแต คนกมาลอมกนเพอจะดคอรเกาแก ในระหวางทรอการตอส คนขายของกสาธยายสรรพคณของของทตนขาย เชน ยาทแกไดสารพดโรค นำามนทแกเมอยแกขบไดทกอยาง ฯลฯ คนขายของจะพดๆๆๆๆๆ ไป และพยายามขายของจนคนทยนรายลอมอยเรมทำาเสยงพมพำาและผละหนจงจะเอาดาราทงสองออกมาจากกรงใหกดกน บางทเจาสตวทงสองกไมกดกนเพราะมนคงเหนหนากนมานานและรจกกนดเนองจากไดกดกนมาหลายสบครงแลว แตเมอถกปลอยเขาในทแคบดวยกนและมการยแหย สตวทงสองกกดกนใหคนทมามงชมเสมอ

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

249

ในฤดแลง พวกขายของมกเอาหนงมาฉายกลางแปลงในทงนานอกตลาด พวกนจะมรถตมาดวย และตอนกลางวนกจะออกโฆษณาดวยเครองขยายเสยงทอยบนรถใหดงไปลนบานรานตลาดทเดยว ผมจะไปกบเพอนททงนาและนดเจอเพอนอนๆ ทแปลงฉายหนง หนงทคนขายของนำามาฉายมกเปนหนงแขกและหนงโคบาล (cowboys) จากอเมรกา กอนฉายและตอนพกหยดระหวางมวนหนง คนขายของกพยายามขายของทมมา คอ ยาชนดตางๆ เสยเปนสวนมาก ผมเรยนเรองอเมรกาเปนครงแรกจากหนงประเภทโคบาลน ผมวาอเมรกาคงเปนเมองทใหญโต มทราบกวาง มควายตวใหญ มทางรถไฟ มอนเดยนแดง และมการผจญภยทนาตนเตน การออกไปไหนมาไหนกบเพอนสองคนเปนประจำาทำาใหครคนหนงเขมนและเรยกผมไปเตอน “ทำาไมเธอชอบไปไหนมาไหนกบนายนสยเสยสองคนนนเสมอ” ครถาม ผมงงทไดยนครถามอยางนน ไมทราบวาจะตอบอยางไร เลยยนอยนงๆ ซงผดธรรมชาตธาตแทของผม “ไดยนครพดไหม” “ครครบ ผมไมเหนเขานสยเสยทไหนครบ” “เธอรไดอยางไร” “ผมร เพราะวาเขาเปนเพอนผมครบ” “เออ... แลวสกวนหนงเขากพาเธอไปเสยดวย” “ไมหรอกครบ เขาเพยงชอบสนก คงไมทำาอะไรเสยหายหรอกครบ” “ครขอเตอนอกทนะ เขาจะพาเธอไปเสยคน” ผมเถยงกบครอกเลกนอย ครคงรำาคาญจงปลอยผมไป ผมโชคดทไมมเรองกบครคนนนอกคงเพราะวาครคนนนมนองสาวทเปนครอยทนนอกคนหนง ผมสนทกบครคนนองนมากกวาคนพ ทานชอบ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

250

พดหยอกลอผมเสมอ ครงหนงเคยยอผมวามหนาแขงงาม ผมไมรหรอกวาครหมายความวาอะไร คงนกแตวาแมเลยงมาด ขาตรง ไมโกงเหมอนขาเดกบางคน และครงนนกเปนครงเดยวทมคนบอกผมวา ทงรางกายอนมดมดสนทเหมอนกลางคนของผมนอาจมบางสวนทมคนเหนวานาด ตอนนนผมกไมเขาใจครผพคนนน นอกจากนกวาทานไมชอบเพอนผมเพราะชอบแหยเพอนนกเรยนดวยกนมากกวา จนเวลาผานมาอกเปนสบปผมจงคดวาครอาจมองเหนแนวโนมบางอยางทผมมองไมเหน เพราะเพอนสองคนนนตอมามปญหากบชมชนและกบบานเมอง เมอผมมเวลาวาง ผมหางานทำาเพอจะไดมเงนไปไหนมาไหนกบเพอนได งานชนหนง คอการรบจางขดดน ดงทผมกลาวแลว งานการพฒนาทสำาคญมากอยางหนงของทางราชการคอการสรางถนนเขาหมบาน การสรางถนนชนดนน ขนแรกกจางชาวบานมาขดดนเปนคแลวเอาดนขนเทไปตามทางตรงททำาเครองหมายไว สมยนนไมมเครองมอเครองจกรเหมอนสมยน ชาวบานทรบจางขดดนมเครองมอสามอยางคอ จอบ บงก และพละกำาลงของตนเอง ในจำาพวกงานทมใหชาวบานทำาตอนฤดแลง งานขดดนเปนงานทตำาตอยทสด คนทขดดนหากนมกถกดแคลนวาเปนคนทตำาตอยไปดวย คนในหมบานผมมกไมคอยทำากน ผมคดเรองนอยบาง แตความอยากไดเงนทำาใหตองบากหนาขดดน คาจางมาตรฐานคอ 5 บาทตอดนทขดขนจากหลมหนง (กวางสองเมตร ยาวสองเมตร และลกหนงเมตร) ไปเทลงบนถนน ถาวนไหนผมเจอดนทไมแขงมาก ผมกทำาไดหนงหลม แตถาวนไหนโชคไมดไปเจอดนแขงชนดทเรยกวาขดแลวมไฟแลบออกมาจากหนาจอบ ผมกทำาไดนอยกวานน ในการรบจางขดดนน ผมไดรบอะไรๆ มากกวาเงนคาจางแรงงาน ทสำาคญทสดคอผมเรยนรการเอาเปรยบของผแทนนายจาง เขาวด “ทวาง” หรอ “สวนตอ” ของทดนซงอยระหวางทสองแปลง

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

251

ทคนรบจางขดทำาอย ทวางนมขนาด 25 ซม. เวนไวเพอ “ความปลอดภย” สำาหรบคนททำางานตดกนจะไดไมเอาจอบสบกบเอง เดกขนาดผมจะไดรบทขดดนครงหนงไมเกนสองเมตรเพราะผมขดไดวนละไมเกนนน สวนผใหญบางคนไดรบครงละ 16 เมตร ฉะนนผมตองขดดนเพมจากทเขาจายเงนใหผมถงรอยละ 12.5 ในขณะทผใหญทไดรบทขดครงละ 16 เมตรทำางานเพมเพยงรอยละ 1.5 เทานน พวกเรากรวาถกเอาเปรยบ แตความอยากไดงาน เราตองทำาเปนโงและกมหนาขดดนใหเขาเอาเปรยบตอไป ในฤดฝน เมอเราเหนตวอยางจากชาวบานในหมบานอนทำาเบดเปนจำานวนมากเพอจบปลาขาย พๆ และผมกเอาอยางบาง เมอไดปลามาพแสวง ซงมความชำานาญเรองการขายของ กเอาไปขายทตลาด เราแบงเงนกนตามสวนทเราจบได เมอผมขน ม.4 สวงเขาเรยน ม.1 ทโรงเรยนเดยวกน เมอทางบานไมมธระใชจกรยาน ผมไดรบอนญาตใหเอาจกรยานไปโรงเรยนได สมกบทไดขมขมนหดขมนอยนานและทไดลมขาถลอกและเจบบางสวนทบอกคณไมไดเสยหลายครง ผมขและสวงนงซอนทายไป ถาทางบานมธระใชจกรยาน เรากเดนไปโรงเรยนดวยกน เราทำาอยอยางนเปนเวลาสามป โรงเรยนขยายขนาดหองเรยนเปนครงแรกเมอผมขนม.4 นกเรยนเขาใหมกบนกเรยนทเขาแต ม.1 แยกกนออกเปนสองกลม ทำาใหเราแขงขนกนอยางสนก ในบรรดานกเรยนกลมใหมน ทเรยนเกงทสดคอ รศ.พว� พนธเมฆ� และ หรญ เกตรงษ สวนกลมเดมนนมนกเรยนทเรยนเดนกวาเพอนคอ นพ.วชย โชคววฒน ประส�ร ปนเงน กตตชย พนส สมเกยรต ช�ญหตถกร ประสงค คงววฒน และ เออน เจรญยง ผมกตดอยในกลมนกบเขาเหมอนกน รศ.พวา นพ.วชย กตตชย สมเกยรต ประสงค และหรญ เปนคนในเมอง สวนประสาร เออน และผม เปนลกทง เมอมองกนในแงน กเปนการแขงกน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

252

ระหวางชาวเมองกบบาน เราสนกสนานรวมกนอยสามป ม.4 เปนจดเรมตนของเวลา 3 ปทผมสนกและบางทกปวดราวกบชวตชวงตอระหวางความเปนเดกและความเปนผใหญ ผมอาย 14 ป พอแกเสยชวต แมไดทนาประมาณ 11 ไร พแสวงบวชเปนพระ พสวสดเปนหนมใหญทงรางกายและจตใจถงแมจะมอายเพยง 17 ป และทำาอะไรๆ แทนพอไดเพราะอาการปวดหลงของพอไมดขน พเหวาอาย 23 ปและไดทำางานบานทกอยางแทนแมมาเปนเวลาหลายป ผมมเวลาทำาสงทผมสนใจมากขน ผมเรมเลนกฬาฟตบอลและเรยนเปาแตรทโรงเรยน ผมเรมหดเขยนกลอนและไดรบรางวลจากการประกวดในทองถนเปนครงแรก ผมเรมเขยนบนทกประจำาวน เหตการณหนงทำาใหผมฝนทจะเหนกรงเทพฯ เมอครคนหนงบอกวาไปกรงเทพฯเพอดหนงเรองเบนเฮอร (Ben Hur) ซงกำาลงฉายทโรงหนงเฉลมไทย ทครทำาไดเพราะการคมนาคมดขนเปนลำาดบ ชาวบานนาอาจนงรถโดยสารไปกรงเทพฯ ในตอนเชา ทำาธรกจ เชน ดหนง และกลบบานในวนเดยวกนได ไมตองไปเรอและใชเวลาสองสามวนเหมอนสมยทลงเจรญไป ผมตามไมทนหรอกวาเรองนนองประวตศาสตรอยางไร ตอนไหน และผแสดงนำา (Charlton Heston) เปนใคร แตผมตนเตนกบเรองการแขงรถมา (chariot) ทครเลาไดอยางสนกสนาน ผมจนตนาการเอาวาหนงโรงใหญในกรงเทพฯ ตองดกวาหนงขายยากลางแปลงทผมชอบดเปนแนและการไปดหนงทกรงเทพฯ คงสนกพลก ในขณะเดยวกน การแขงขนระหวางนกเรยน ม.4 สองกลมกมมากขน ใครจะสอบไดทหนง และ สำาหรบนกเรยนชาย ใครจะเปนผไดครองหวใจของนกเรยนหญงทหนาตาด การแขงขนชวยใหผมทำาคะแนนไดดขนจากตำาแหนงทหา แตผมไมเหนวานกเรยนหญงคนไหนเขาสนใจผมซกคน เขาคงเหนวาผมหลอเกนไปกระมง ! ในฤดรอนหลงจากจบ ม.4 ผมทำางานเพอหาเงนนอยลง ทงน

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

253

ไมใชเพราะผมมเงนใชพอแลว หากเปนเพราะผมมความสนใจอยากทำาอยางอนมากกวา ผมเรมเรยนสซอดวงกบครเจาของวงเครองสายในอกหมบานหนง เปนวงเดยวกบทพอจางมาแหนาคเมอพแสวงบวช ผมเดนทางไปกบคณะเครองสายเปนประจำา ไปงานบวชนาคเสยเปนสวนมาก นานๆ กไปงานแตงงานครงหนง ทเราเรยกอยางเพราะพรงวาไปกลอมหอ อนทจรงผมยงเลนซอดวงไดไมดจนเขาวงได หนาทของผมคอเปนกรรมกรขนเครองมอและตฉงตฉาบบางเปนครงคราว ผมไดรบคาตอบแทน 5 บาทตองาน ผมชอบไปออกงานมากเพราะนอกจากจะไดไปเหนหมบานอนแลว ยงไดมโอกาสกนอาหารอรอยๆ ทงานอกดวย เมอเราออกไปรบงานในตางถน ครหรอหวหนาวงมกฎเกณฑทเขมงวด ทกคนตองแตงตวเรยบรอย และหามลงมอกนอาหารกอนครอยางเดดขาด ทงนเพอใหครมโอกาสตรวจดวาอาหารนนไมมยาพษเจอปนอย ครใชคาถาตรวจอาหาร ในสมยนนชาวบานเชอวาหนมๆ อยางพวกเรา เมอไปตางบานอาจไปทำาอะไรผดไดอยางไมรตว และชาวทองถนอาจใสยาพษในอาหารเปนการแกมอ กฎทพวกหนมๆ อยางผมไดฟงจากครเสมอคอ “ถาไมอยากตายเรวกอยาไปยงกบสาวๆ ทองถนทมคนหมายตาไว จำาไววาสาวทนาสนใจทสดมกมหนมๆ ทองถนสนใจอยแลว” สำาหรบผมไมมปญหาอะไร เพราะผมเปนลกเปดขเหรเพงอาย 15 ป ยงจบสาวไมเปนและสาวๆ กไมมองผมอยแลว แตเพอนรวมวงเครองสายทรปหลอๆ กไมมใครฝนกฎขอน ครงหนงเราไปเลนดนตรทหมบานหนงใกลดงละคร (คณคงจำาไดนะวา ดงละคร คอแถบเมองรางทแมของผมเคยไปซอขนน) เราขจกรยานไป ไมตองเดนไปเหมอนสมยแมไป ในระหวางสองวนทเราอยทนน ความอยากรอยากเหนของผมทำาใหผมถามชายชราหนาตาอารคนหนงถงเรองกรสมบตตามตำานานเมองดงละคร “แกไปกบขาตอนบายนเมอมเวลาวาง” ชายชรากลาว “ขาจะพาแกไปด” บายวน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

254

นนเมอผมมเวลาวาง ผมกชวนเพอนในวงเครองสายบางคนไปดวย ชายชราพาเราเดนไปทปาเลกทมๆ อยนอกหมบานออกไป เมอเราไปถงชายชรากชมอไปทหลมลก พรอมกบถามเราวา “เหนหลมนนไหม” “เหน” ผมตอบ “มนเปนหลมอะไร” “นนแหละเปนทฝงทรพย” “แลวใครขดไปละ” ผมถาม “ชาวบานทนแหละขด แตไมมใครไดเพราะสมบตเลอนเมอคนขดเขาไปใกล” “มนเลอนเหรอ ลง” “ใช มนเลอน” ชายชราคงมความรสกวาเรามองหนากนและยมอยางไมเชอ จงพดตอไปวา “คนทขดฝนวาเจาของทรพยมาบอกวาถาอยากไดสมบต ใหไปขดเอาตอนกลางคนและตองไปคนเดยว เจาหมอนนกลวผ จงชวนเพอนไปดวย เมอขดไปไดประมาณหนงเมตร พวกเขากไดยนเสยงเหมอนอะไรฝดๆ เลอนไปใตดนและสะเทอนเหมอนแผนดนไหว ขดตอไปอกนดเดยวกพบรอยดนวางเปนรปเหมอนโองใหญ และมรอยราวของดนทขางๆ เจาของทรพยพาทรพยนนเลอนไปเพราะเจาหมอนนไมยอมทำาตามกฎ โองสมบตเลอนไปตามรอยราวนน” ผมมองดทหลมลกในดนและเหนวามนมเคาของโองอยางแนนอน และมรอยราวทดนขางๆ ดวย “เออ ลง แลวเรารไดอยางไรวาเสยงทไดยนเปนเสยงของสมบตทเลอนไป” เพอนผมคนหนงถาม “เราร ทแถวดงละครมสมบตฝงอยทวไป คนแกคนเฒาเคยพบ ถาเจาของเขาจะให เราจะขดพบ” เราถามอะไรตอมอะไรตอไปอกจนถงเวลาเราตองกลบเขาหมบาน ในระหวางทเดนกลบนน ชายชราพาเราผานไปทหลมอนๆ

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

255

อกและพดวา “นนเปนหลมทขดลงไปสงเดชโดยหวงพบสมบต แตไมพบอะไร” ผมอดคดไมไดวามนเปนไปไดไหมหนอ แลวถาไมจรง ผเฒาตองการกเรองขนเพออะไร ทาทางผเฒาพดอยางจรงใจและดวยความเชอวาสงทแกพดมจรงเหมอนกบทแมเคยคดเกยวกบดงละคร ฤดแลงปนเปนปสดทายของการเทยวสงกรานตของผม ทงน ไมใชวาผมไมชอบความสนก แตมนมเหต กอนอนขอบอกคณนดหนงวาสงกรานตคอ การฉลองวนขนปใหมดงเดมของไทยซงตรงกบวนท 13 เมษายน การฉลองประกอบดวยกจกรรมและการละเลนหลายอยางเปนเวลาหลายวน บางหมบานทำากนถงเจดวน ตอนเชาชาวบานไปทำาบญทวด แตละวดอาจเลอกเอาวนใดวนหนงเปนวนขนทรายเขาวดและเปนวนสรงนำาพระ ทรายนนใชใสตามลานวดเพอปองกนฝนและไมใหหญาขน งานสรงนำาพระเปนงานทสนกทสดเพราะหลงจากทหนมสาวไดสรงนำาพระพทธรปและพระในวดแลว กสาดนำากนเองทำาใหทกคนทมาในงานเปยกปอนโดยทวหนากน ถาหนมๆ พบวาสาวคนใดไมสวมเสอสเขม โดยเฉพาะชดขางใน กจะพยายามทำาคนนนใหเปยกมากทสด เมอผมเหนภาพอยางนน ผมวาแมสาวคนนนไมไดลมสวมเสอผาสเขมหรอก หากสวมเสอผาสจางๆ หรอบางๆ เพอทาทายใหหนมๆ คนหาดวา “ธาตแท” ของเธอเปนอยางไร ในตอนบาย หนมสาวใชโอกาสไปเยยมคารวะญาตผใหญและรวมวงกนเลนกฬาพนเมองตางๆ เชน ไมหง ลกชวง มอญซอนผา สะบา ฯลฯ การพบปะและเลนกนเชนนเปนโอกาสใหหนมสาวรจกกน ในตอนกลางคน หมบานตางๆ กตงวงรำาวงขน ตกแตงดวยกระดาษสายรงและธงหลากสและใชตะเกยงเจาพายลกใหญเพอใหแสงสวาง สาวๆ ในหมบานทำาหนาทเปนเจาภาพใหหนมตางบานทเวยนไปรำาวง ถาการรำาวงและการพดคยกนทำาใหตองชะตากน พอหนมกมกพาเพอนกลบมาพบแมสาวในวนรงขนเพอเลนอะไรกตามแตทจะตกลงกน การพบกนในชวงเวลาสงกรานตหลายวนอาจทำาให

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

256

ความรกกอตวขนได ถงแมผมจะยงไมเปนหนม ไมไดมองดสาวๆ เพอหาคอยางหนมๆ บางคน แตผมกชอบไปกบเพอนๆ ตามวงรำาวงและโคงสาวๆ ใหออกมารำาดวย ถามสาวเลกๆ อายไลเลยกน เรากโคงเธอออกมารำา เราจะรวาสาวจรงๆ นนอยากรำากบหนมใหญมากกวา แตกตองรำากบเดกอยางเราตามประเพณทจะตองรำากบทกคนทมาโคง การรำาของเราไมเหมอนกบการเตนรำาของคณ ของเรา หญงและชายรำากนเปนคไปตามวงกลม ฝายหญงอยขางนอกและชายอยขางใน รำาตามจงหวะของโทน รำามะนา และเสยงเพลง หญงและชายไมมการจบมอหรอถกตวกนเหมอนอยางในประเทศตะวนตก บรรพบรษของคณและของผมคดถกตองเหมาะกบสถานการณเมอทานคดการเตนรำาของคณและการรำาวงของผม เมองของคณหนาวมาก เพราะฉะนนการกอดกนเตนรำาทำาใหลดความหนาวได แตเมองไทยรอนอบอาวไมเหมาะแกการทคหนมสาวจะมากอดกนเพอดมขเตาของกนและกน เพราะฉะนนการรำาวงของเราจงไมมการถกตวกน บางทผมกอดเวทนาไมไดเมอเหนเพอนชาวไทยของผมพยายามจะเอาการเตนรำาตะวนตกมาใชเมอมนแสนจะรอน สมยนมเครองปรบอากาศ แตกใชวามนจะทำาใหหนาวจนผคนตองอยชดกนเพอหาความอบอนอยางในเมองของคณ ฝายหญงและฝายชายผลดกนตโทนและรองเพลง คนหนงผมอยากรวมสนกกบเขาบาง ผมกอาสารองเพลง กอนถงวนนนผมเคยรองเพลงเกอบทกวนโดยเฉพาะในทงนาและเวลาไปตกนำาใหควาย ผมรองเพลงของ ทล ทองใจ ไดเกอบทกเพลง ควายคงไมรจกฟงเพลง หรอถาร กไมเคยบอกผมวาผมไมควรไปสะเออะรองใหคนฟง คนนนเมอผมเรมรองเพลง ทกคนกหยดรำาวงเพราะมนไมเขาจงหวะเลย บางคนหวเราะ ผมปลอยไกตวใหญอกครง จงออกจากวงรำาวงนนไปอยางรบรอน และตงปณธานไววาจะไมรองเพลงใหใครฟงอกตลอดชวต ม.5 มเหตการณไปอกแบบหนง ผมมไกปลอยไปเรอยๆ แต

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

257

กมโอกาสแสดงออกในทางทดดวย ผมไดเรยนรเมอสายไปเสยแลววาการวง 1,500 เมตรนนไมงายเหมอนอยางทคด ผมเหนคนอนวงกนเปนประจำา และชวตผมกไดเดนมามาก ผมจงเขาแขงวง 1,500 เมตรทโรงเรยนจดบนถนนหลวงโดยไมเคยฝกซอมมากอน เมอวงไปประมาณครงทาง ผมรสกคอแหง หายใจไมทน และเปนตะครว ผมวงตอไมไหว ตองใหเพอนเอาใสทายจกรยานมาสงโรงเรยน เพอนๆ กโหกนเปนการใหญ ผมมโอกาสแสดงฝมอ...... อา ไมใช...… ฝเทาจะถกตองกวา เมอผมไดรบเลอกเปนผเลนคนหนงในกองหลงของทมฟตบอลของโรงเรยน เราเลนดเกนคาด จนไดเขาชงชนะเลศของจงหวด และเลนอยสองครงจงแพ 0 ประตตอ 1 แกอกโรงเรยนหนงทชนะเลศมาหลายสมย ทกคนดใจททำาไดอยางนน เพราะเรามเวลาฝกซอมและอปกรณนอยมาก ทงโรงเรยนมลกฟตบอลอยลกเดยว ผมและเพอนบางคนไมมรองเทาฟตบอลสวม เราเลนกนตามมตามเกด จนนวเทาและขอเทาของผมคดและปวดมาถงปจจบนน เราเลนดวยขวญ กำาลงใจ และความอดทนอยางลกทงมากกวาอยางอน และทสนามฟตบอลนเองทผมไดมโอกาสเผชญหนากบนกเรยนชายสองคนทไดหวเราะเยาะผมเสยอยางสนกสนานเมอผมสวมรองเทาผดขางตอนเขา ม.1 เขาไมไดรบเลอกเปนสมาชกของทมโรงเรยน เพยงแตเปนคซอมใหเรา ในระหวางการฝกซอมครงหนง ครคมการซอมไมอย ผมกบเจาสองคนนนเมอกระทบกระทงกนกเลยถอโอกาสฟาดปากกนเสยเลย ไมมใครเจบมาก ไมมใครบอกคร ผมมโอกาสบอกเขาวาถงจะเปนรนนองกจะไมทนการรงแก หรอเอาเปรยบจากเขาสองคนเดดขาด ความเปนลกชาวนามขอไดเปรยบในวชาเกษตรซงทกคนตองทำาแปลงปลกผก ผมอาสาปลกแตงกวา เพอนรวมชนเลอกปลกผกตางๆ กน และไปหาขควายบาง ขหมบาง ขไกบาง มาทำาปย บางคนไมรเรองกใสปยสดมากหรอชดตนเกนไป ทำาใหผกตาย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

258

สวนแปลงของผมนนไมมรองรอยของปยเหลานนเลย แตแตงของผมเจรญงอกงามด เมอเพอนถามวาทำาอยางไรผกจงงาม ผมกตอบเลยงไปวาใชเวทมนตคาถาบาง หรอรองเพลงใหผกฟงบาง คณอยากรความลบไหมละ? ผมจะบอกใหเปนการใหเปลา ไมคดคาตอบแทนอะไรทงสน ความลบของผมมฐานมาจากการสงเกตเมอสมยทอยชนประถมวาทหลงโบสถทเราไปปสสาวะกนเปนประจำานน ถาปสสาวะใสทเดยวกนมากๆ หญาจะตาย แตตรงไหนทไมคอยมคนไปปสสาวะมาก หญาจะงามเขยวชอม เนองจากผมตองตนแตเชาอยแลว เมอผมไปถงโรงเรยนกอนเพอน ผมกเอากระปองนมขนาดใหญสองใบไปตงไวในหองปสสาวะของเดกนกเรยนชาย ตอนกอนเขาเรยน เมอพวกเราไปปสสาวะเพอเตรยมพรอมเขาหอง ผมกยใหทกคนแขงกนวาใครจะปสสาวะไดไกลและแมนยำากวากน เดกผชายไมเหมอนเดกผหญง เมอมการทาทายอยางนนกตองแขงกนปสสาวะลงกระปอง เนองจากเราไมมการลางสวมหลงเลกโรงเรยนแลว กระปองยงมปสสาวะอยเตมในวนรงขน ผมถายเอาปสสาวะออกผสมนำาใหบางๆ แลวรดแปลงผก คณเอย แตงของผมชอบปยแอมโมเนยสดเปนทสด ถาคณไมเชอกลองด แตถงอยางไรคณคงไมสนกเทาผมแนเพราะคงไมมโอกาสใหเพอนหญงแขงกนทำาอยางทเพอนของผมทำากน นอกจากแตง ผมชอบปลกฟกทองทบานหลงจากเกยวขาวแลว ผมคยอวดไดวาฟกทองของผมมลกมากทสดจนชาวบานถามวาทำาไมผมจง “มอด” เกนปกตทำาใหฟกทอง “ตด” ลกมากมายกวาของเขา ผมเลนตวอยนานจงบอกความลบ การทำาใหฟกทองมลกมากของผมนนชาวนาเพอนบานนาจะร แตทำาไมไมรผมกไมทราบ คอ การทำาหนาทเปนผง ตอนเชาๆ เมอผมออกไปรดนำาฟกทอง ผมกเดดเอาดอกตวผไปเคาะใสดอกตวเมย เทานนเอง เพราะถาเรารอผง บางทผงอาจมนอยตวและนำาเกสรตวผไปใสทดอกตวเมยไมถกเวลา ผมยงบอกเพอนบานอกวาอยาทำาใหลกฟกทองตดเกนกวาเถาละหนงลก

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

259

เพราะจะทำาใหแตละลกเลกเนองจากแยงอาหารกนเอง อนทจรงผมไมควรเลนตวกบเพอนบานเลยเพราะชาวนาไมคอยไดรบความชวยเหลอบอยนก แมแตโครงการของรฐบาล บางทกพบกบความลมเหลวอยางสนเชง ผมยงจำาไดดทครงหนง มขาราชการหวใสของอำาเภอมาเสนอใหชาวบานกนเขอนไมเลกๆ ในคลองบานนาเพอกกนำาไวปลกผกในฤดแลงเปนการหารายไดเพมเตม ชาวนาเหนดวยและทำาเขอนกนนำาปลกผกกนมากมาย มทงผกทเคยปลกกนในหมบานมากอนและผกใหมๆ ซงทางราชการหาเมลดมาให เชน มะเขอเทศ แตชาวนาตองขาดทนยอยยบ เพราะอะไรคณรไหม? เพราะขาราชการหวใสคนนนลมคดไปวาเมอปลกผกแลวจะเอาไปขายทไหน เมอไมมตลาด ผกกเนา ปตอมาเขาบอกชาวบานวาเขาเตรยมแกปญหาไวแลวใหลองปลกผกกนอกป ผลลพธเหมอนเดม ชาวนาขาดทนอกและเลกปลกผกในฤดแลงตอมา ผมจำาไมไดวาขาราชการหวใสคนนนไดเงนเดอนขนกขนทคดและชกชวนใหชาวนาปลกผกในฤดแลงได ในปนเองทผมลดการกอความเดอดรอนใหเพอนๆ ทงนไมใชเพราะครผหวงดคนนนเตอนวาอยาคบเพอนเกเร แตเนองมาจากเกอบเอาตวไมรอด เหตเกดเมอพอของเพอนรวมชนคนหนงเอากฐนไปทอดทวดในอำาเภอเมองนครนายกและจางคณะแตรวงของโรงเรยนไปแห ตอนนน ผมเปาบอรโทนอยจงไปกบคณะดวย ผมตนเตนมากเมอเหนนำาในแมนำาทหนาวดใสจนเหนทรายเหนปลา ตอนหยดพก ผมอยากไปดปลาในแมนำาจงชวนเพอนคนหนงไปดวย เราชวนผชายอายกลางคนคนหนงทอยทศาลาทานำาใหพาเรานงเรอไปในทเงยบๆ ผชายคนนนกแสนดพาเราลงเรอไป เราหารไมวาเขาเมาเหลา เมอออกไปกลางแมนำาเรากทำาเรอพายเลกๆ นนลม คนเมาเหลาทคนเคยกบแมนำาและเพอนผมชวยตวเองไดเพราะวายนำาเกง ผมเกอบเอาตวไมรอด ถาแมนำากวางกวานนอกหนอย ผมกคงไมไดมานงเขยน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

260

จดหมายถงคณแน ผมหนมาหางานทำา งานทไดเปนครงคราวคอ การใชจกรยานขนของ จกรยานของเราไมเหมอนของคณ ของคณเปนจกรยานเลกๆ ถาเปนรถกเหมอนรถเกง สวนจกรยานทบานผมเปนจกรยานขนาดใหญ ถาเปนรถกเปรยบเหมอนรถบรรทก ในฤดฝนเปนระยะทรถบรรทกเขาหมบานไมได เมอชาวนาขายขาว ผซอกจางชาวบานใหเอากระสอบใสขาวแลวใสทายจกรยานไปสง ณ จดหนง เชน ทโรงส นอกจากบรรทกขาวแลว ผมยงรบบรรทกสนคาพวกถานและแฝกมงหลงคา การบรรทกของสองอยางนผมตองขนไปทางเหนอซงเพอนผมทชอเอยมขนไปอย เนองจากทยงเปนปาอยบาง ชาวบานถางปาและตดไมเผาถานกนมาก นอกจากนนยงเกยวหญาแฝกเอา “กรอง” ทำาเปนตบใชสำาหรบมงหลงคาอกดวย หลงจากจบ ม.5 เพอนคนหนง (พ.ต.ต.อดม แปนแกว) ชวนผมไปสมครทำางานทรานคาไมซงอยใกลบานเขา เราแบกหามตนเสาและไมกระดานขนรถบรรทกและเอาไปสงทบานผซอ ไดคาจางวนละ 5 บาท รวมกบอาหาร 3 มอ และทนอนในโรงเกบไม เนองจากบานเพอนของผมอยใกลรานคาไม เราเลอกไปนอนทบานเขา เมอผมเขาทำางานผมไดเหนของใหมทนท เมอเราไปกนขาวเชาทบานหองแถวของเจาของราน เขาใหเราดมนำาขาวเปนสงแรก ทบานผมเคยแตเอานำาขาวใหหมา แตผมไมไดหาวาเขาดถก ตรงกนขามผมกลบชมเขาทไมยอมทงนำาขาวทมวตามนสารพด นอกจากเรยนรเรองดมนำาขาวแลวผมเรยนรอกหลายอยางในเวลาอนสน สงแรก คอทางดานหลงของโรงเกบไม มคนำากวางและมนำาเตม เมอดเผนๆ กเปนคทเจาของรานขดขนเพอเอาดนมาถมทปลกโรงเรอน แตความจรงแลวคนนเปนทเกบไมเสา เมอรถขนเสามาตอนกลางคน บางทเจาของรานกใหพวกเราขนลงทงในค ทำาใหดวาคมนำาเตมอยตลอดแมแตในฤดแลง ครงแรกผมกไมรวาทำาไมเราตอง

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

261

ขนไมลงแชนำา จนเพอนรวมงานซงอยมานานคนหนงบอกวาเสาทลงคนนเปนไมเถอน เมอคเตมเรากขนเสาไปทงทสวนของกำานนคนหนงทอยทางเหนอของตวอำาเภอ เมอผมถามเพอนรวมงานวาทำาไมไมมใครจบไมเถอน เขาตอบวา “อยาทำาโงไปหนอยเลย เจาหนาทของทางราชการมเอยวกบเจาของราน นอกจากคาไมเถอนแลว เจาของรานยงทำาอยางอนอก แกเหนไหมวาเขารบเหมากอสรางดวย ตอนนกเหนมสรางหอประชม สรางโรงเรยนสารพด เขาชนะประกวดราคาเสมอ ลอกนวาเขาใหพวกขาราชการหลายเปอรเซนตทเดยว” คำาพดของเพอนรวมงานทำาใหผมนกถงพหวาด การฉอโกงและรวมมอของขาราชการกบผทำาธรกจผดกฎหมายดมอยทวไปตงแตสมยนน ผมทำางานไมตลอดฤดรอน ไมใชเพราะผมยอทอตองานแบกหาม หรอการเหนความรวมมอกนทำาทจรตของพอคากบเจาหนาทของบานเมองเทานน แตเปนเพราะความไมยตธรรมของนายจางซงมสทธเรยกเราทำางานเมอไรกได ผมเลกงานแลวกไปนอนทบานเพอน หลงจากเหนดเหนอยจากการแบกหามมาทงวน ผมกเขานอนแตหวคำา พอตกดกเจาของรานกใหคนมาตามบอยๆ บอกวารถเขา ใหไปชวยแบกไมซงเปนไมเถอน เราไมมกฎหมายแรงงานเหมอนของคณ นายจางจะทำาอะไรกได เงนคาจางทผมเกบได ผมเอามาซอลกเปดเลยง เมอเปดโต ผมขายไปไดกำาไรงามทเดยว ม.6 เปนปทผมมกจกรรมมากและเปนปทฝงแนนอยในความทรงจำา ผมไดรบเลอกใหเปนหวหนานกเรยนและประธานคณะทำาหนงสอพมพของโรงเรยน เพอนๆ บอกวาทผมไดรบเลอก ไมใชเพราะความสามารถหรอแววในการเปนผนำาของผม หากเปนเพราะผมพดดงฟงชด โผงผาง ไมยอมใครงายๆ ผมนำาคณะโตวาท การโตวาทครงทสนกทสดเปนการโตเรองขนชางขนแผน ผมเปนหวหนากลมผถอหางขนแผน เพราะขนแผน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

262

ยากจนคลายผม ผมไดเปรยบคตอสอยางหนง คอ ผมไดอานบทเสภาเรองนอยางละเอยดมากอนเพราะความรกบทกลอนทมเปนทนอยแลว แถมยงไดมาอานซำาอกกรรายละเอยดมากกวาคนอน ซงผมคดวาคงไมมเวลาหรอสนใจอานทกตอน ผมจำาไดวาเมอฝายตรงขามยกเอาความไมดของฝายขนแผนมาอางวา ขนแผนนนมพอซงถกพระเจาอยหวสงประหารชวต ผมกขนแกวาพอของขนแผนนนเปนชายชาตทหาร ยอมรบผดและอาสาใหพระเจาอยหวลงโทษถงชวต สวนทางขนชางและพอของขนชางนนขขลาด เหนแกตว หาแตทางฉอฉลสะสมเงนทอง จนกรรมตามมาทน เมอโจรปลนกลากเอาพอขนชางออกไปเพอบงคบถามทซอนเงน เพราะความเสยดายเงน พอขนชางไมยอมบอก โจรจงเอาดาบทะลวงกนถงแกความตายอยางนาทเรศ เนองจากคนสวนมากไมรรายละเอยดตอนน เมอผมยกกลอนตอนนมาอานกเรยกเสยงปรบมอไดลนหองประชมทเดยว กอนจบปการศกษา ผมมโอกาสไปกรงเทพฯ เปนครงแรก ผมเปนหนงในลกเสอแปดคนทโรงเรยนสงไปรวมในงานการชมนมลกเสอแหงชาตครงท 4 ซงจดขนทสวนลมพนในระหวางวนท 17-25 พฤศจกายน 2504 เราเหมารถโดยสารเลกๆ ไปกนในตอนกลางดก ผมจงไมเหนอะไรมากทงๆ ทแสนตนเตนอยากดวาขางทางไปเมองหลวงนนมอะไร เราไปถงกรงเทพฯ กอนสวาง ผมชอบสสนของไฟในขณะทเราเขาไป แตผมผดหวงมากเมอเหนตกรามรานคาและการจราจรรอบๆ สวนลมพนในวนตอมา มนดสบสนไปหมด สงทความมดพรางตาไวในตอนกลางคน เชน ความสกปรกในบางทกโผลออกมาใหเหนไดอยางจะแจง ความแออด ฝน และควนจากรถทำาใหหายใจไมคอยสะดวก โชคดทพวกเราพกกนในสวนลมฯ ไมอยางนนผมคงหลงหายไปในความสบสนนนแน นอกจากลกเสอไทยจากทวประเทศแลว ยงมลกเสอจากตางประเทศมาชมนมอกเปนจำานวนมาก พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

263

และสมเดจพระนางเจาฯ พระบรมราชนนาถเสดจมาเปนประธานในพธสวนสนามของลกเสอ แตเสยดายทผมยนอยหางมาก ไดเหนพระองคทานไมชดนก ณ ทน ผมไดมโอกาสแสดงประโยชนของการเปนลกทง คอ ผมสานบงกไมไผใหลกเสอจากทวโลกด “ครไมยกรวาเธอทำาไดดอยางน” ครคนหนงซงชวยลงเจรญคมลกเสอไปชมนมพดขนหลงจากทผมทำาเสรจแลว “เธอหดทำามาแตเมอไร” “ผมจำาไมไดแนครบ คงสองสามปมาแลว” ผมตอบ “ไปหดทำาทไหน” “ทบานครบ” “เธอสานอยางอนไดไหม” “ไดครบ” “เธอคงไมไดเกเร และใชเวลาใหเปลาประโยชนอยางทครบางคนในโรงเรยนพดซนะ” “ไมหรอกครบ” “ใครสอนใหเธอทำา” “พอของผมครบ” ผมสงเกตเหนลงเจรญยมเลกนอยทมมปาก แตไมพดอะไร คงสบบหรตอไป เมอกลบจากงานชมนมลกเสอ ผมเลาใหพอฟงเรองกจกรรมตางๆ รวมทงการสานบงกของผมดวย พอไมไดพดอะไรมาก แตผมดวาพอมความพอใจ

คว�มสนกและความสขของการเรยน ม.6 สนสดลงไมนานหลงจากทมนษยอวกาศ จอหน เกลนน ของอเมรกาออกไปบนในอวกาศรอบโลกเปนคนแรก ทนททผมสอบไลเสรจ ผมตองเผชญกบโลกกวาง ผมตองตดสนใจวาจะทำาอะไรตอไป เนองจากเราไมมการ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

264

แนะแนวเหมอนของคณ เพอนรวมชนตองปรกษากนเองวาจะทำาอะไร อยางไร ฯลฯ เพอนๆ ทสอบไดคะแนนสงพดถงการไปสอบเขาโรงเรยนเตรยมอดมศกษาเพอจะกาวเขาสมหาวทยาลยในกรงเทพฯ ตอไป บางกพดถงการไปสอบเขาโรงเรยนทหาร โรงเรยนฝกหดคร โรงเรยนพยาบาล และโรงเรยนตำารวจ ไมมใครพดถงการไปเรยนในโรงเรยนอาชวศกษาเลย เพราะในสมยนนทกคนดแคลนโรงเรยนอาชวศกษาวาเปนทเกบคนซงสอบเขาเรยนทไหนไมไดอกแลว ผมนกถงกองทพอากาศ ผมอยากขบเครองบน ผมวามนคงสนกทสด นอกจากนนผมวาเครองแบบสนำาเงนของทหารอากาศนนดเททสด ผมกเหมอนคนบานนอกสมยนนทหลงใหลเครองแบบ นายสบตรเมอออกไปแถวบานผมกมสาวๆ ตดกนเปนพรวน ตวอยาง เชน ลกสาวทงสามคนของชาวนาทมงคงคนหนงในหมบานของผม แตงงานกบนายสบ ผมยงอดอจฉาเขาไมได แตผมไมแนใจวาจะมเงนไปสอบ หรอเขาเรยนทโรงเรยนนายเรออากาศได อกอยางหนงคอผมทราบวาชวตทหารนนตองอยในวนยอยางเครงครด ไมมการขดแยงเจานาย ผมเปนคนชอบเถยงและโตมากบความอสระในทองนา ไมเคยมใครบงคบ ผมเลยไมคอยกระตอรอรนเรองการเปนทหารนก เมออาหอยมาเยยม พอกไตถามวาผมจะมโอกาสเขาเปนทหารไหม ขณะนนอาหอยมยศเปนจาสบเอกอยในกรมทหารสารวตร อาหอยบอกวารางกายของผมคงไมเหมาะทจะเปนทหารนก เกรงวาคงไมผานการตรวจรางกาย ผมคดวาอาหอยอยากพดอยางอนมากกวา แตไมกลาเพราะไมอยากใหพอหรอผมโกรธ คงอยากพดวาผมคงสอบเขาทหารไมได เพราะคะแนนทวาสงของผมนนเปนเพยงคะแนนจากโรงเรยนบานนอก คงเทยบกบโรงเรยนในเมองไมได อาหอยหารไมวาไดชวยผมในทางออมคอหลงจากนนมา ไมมใครแนะใหผมไปสอบเขาโรงเรยนทหารอก

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

265

ผมคดถงอาชพทางศลปะเพราะผมเลนซอดวงไดและเปาแตรกได นอกจากนนยงวาดรปและระบายสไดบาง แตเมอถามนกเรยนเพาะชางซงอยอกหมบานหนง ผมกตองเปลยนใจ เพราะคาสคาพกนกดจะมากกวาคาเลาเรยนในมหาวทยาลยเสยอก ผมนกถงอาชพการเขยนโดยเฉพาะการเขยนโคลงกลอนทผมชอบ แตมองไมเหนหนทางวาจะเปนนกเขยนไดอยางไร นอกจากนน ผมอานพบวาชวตนกประพนธและกวอาชพนนลมๆ ดอนๆ มาก แมแตกวเอกทผมคดวาเกงทสดคอสนทรภ กตกอบและหาไมพอเลยงทองอยบอยๆ ผมนกถงการเขยนในหนาหนงสอพมพทผมอานเปนประจำา คดวาคงสนกทเขยนใหคนอนอานได แตกไมรจะทำาอยางไรจงจะเขาทำางานหนงสอพมพได พอเรมมความกงวล และวนหนงกชวนผมไปหาลงเจรญดวยกน ผมถบจกรยานใหพอซอนทาย ลงเจรญรวาเราไมมเงนจงไมไดแนะนำาอะไรมาก นอกจากพดวา การพดการจาของผมมเหตมผล โตวาทไดด นาจะไปเรยนกฎหมาย แตกตองเขามหาวทยาลย “มนจะมประโยชนอะไร” พอพดออกมาในทสดดวยทาทางผดหวง “มนจะมประโยชนอะไรกบการขยนเรยน และการสอบไดคะแนนด มนนาจะมทางเรยนตอไปได คนจะไดเลกสบประมาทมนเสยท” “ประมาทอะไร” ลงเจรญถาม “คนเขาพดกนมาหลายปแลว ถงแมมนจะเรยนเกง มนคงไปไหนไมไดหรอกเพราะเราไมมเงน” “ใครทไหนพดอยางนน” “กพอแมของเพอนมนททำาบญวดเดยวกนนนแหละ” “ไมนาจะเปนอยางนน รอไปหนอยกแลวกน การสอบไปเรยนฝกหดครคงเปดสมครเรวๆ น เขาคงมทนเหมอนทกป” ลงเจรญกลาวในทสด

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

266

ผมดตาพอกรวาพอเกบความรสกอนขมขนไวภายใน ขา กลบบานผมถามพอถงเบองหลงของเรองทพอพดกบลงเจรญ เลอดผมเดอดพลานเมอไดยนพอเลา กอนนนผมไมเคยคดเลยวาพอแมของเพอนนกเรยนจะพดเรองอยางนนกนในวด ผมเคยคดแตวาวดเปนสถานทสงบ เปนแหลงทสมาชกเขาไปหาความโปรงและความสบายใจ ไปหาความเปนมงคล เพอนๆ กบผมแขงขนกนจรงวาใครจะสอบไดคะแนนสงกวาใคร แตเราถอเปนเรองสนกสนานและเปนการชวยใหเราขยนเรยน สวนใครจะสอบไดทเทาไรนน เราไมสนใจนก ถอวาเปนผลพลอยไดทเราเอามาหยอกลอกนเลนดวยซำาไป แตพอแมบางคนคงไมคอยพอใจนกทเหนลกชายนายเตา ซงยากจนกวาทกคนในบรรดาครอบครวทมลกเรยนชนเดยวกน สอบไดคะแนนสงกวาลกของตนเปนประจำา ความรสกวาเลอดเดอดวนนนเปนเสมอนไฟทสมอยในใจผมเรอยมา ตอมาอกไมนาน ขณะทผมขจกรยานอยางไรจดหมายเขาไปในตลาดบานนา ผมกพบฉววรรณและสำาเภา ทปายจอดรถประจำาทาง “แหม แตงตวเสยสวยจรง จะไปไหนกนหรอน” ผมทกอยางคนเคย “ไปนครนายก” สำาเภาตอบ “จรงซนะ หนมบานนาไมมใครนาสนใจอกแลว” “ไมอยางนนหรอกจะ เราจะไปสมครสอบครกน เธอไปกบเราไหมละ” “แหม เสยดายทไมวาง” ผมตอบทงๆ ทรวาไมมอะไรตองทำา แตจะไปบอกเขาตรงๆ วาไมมเงนคารถมนกเสยเหลยม “เออ รแลวละวา คนทโรงสเขาคงไมใหเธอไปกบเราแน” สำาเภาลอผมอยางอารมณด “ไมใชหรอก เอาอยางนกแลวกนนะ คณเอารายละเอยดและใบสมครมาใหผมชดหนงดวยแลวกน”

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

267

“ไมเปนไร แลวจะเอามาให ไมอยากใหเธอตองเสยเวลาของการไปหาคนทโรงส” “ขอบคณมาก” เราทงสามและประสาร เพอนรกของผม ไปสมครสอบเขาเรยนครทสำานกงานศกษาธการจงหวดนครนายก เราตองเอาใบรบรองแพทยไปดวยเพอแสดงวาไดตรวจรางกายและเรามสขภาพด ผมเรยนการตบตาชาวบานของทางราชการและของหมอผขาดจรรยาในวนนน กอนสงใบสมคร เรากไปทรานหมอทเรยกตามฝรงโกๆ วาคลนก เราจายเงนใหกบคนทหนาหองคนละ 10 บาท กได “ใบรบรองสขภาพ” ทมลายเซนของหมอมาคนละใบ บอกวาไดตรวจรางกายเราแลวและพบวามสขภาพด เราไมรดวยซำาวาหนาของหมอเปนอยางไร คงเปนพรหมลขต ประสารและผมสอบผานขอเขยน สวนฉววรรณและสำาเภานนตองผดหวง หลงจากนน ผทสอบผานขอเขยนเขาสอบสมภาษณกบกรรมการสามคนซงเปนครใหญอาวโสของโรงเรยนมธยมในจงหวด ลงเจรญเปนหนงในสามคนซงนงแยกกนคนละมมของหองโถงใหญ ผเขาสอบเดนไปใหกรรมการสมภาษณทละคน กรรมการจะใหทำาอะไรหรอถามอะไรกได เมอถงผม ลงเจรญถามไมกอยางแลวจบดวยการใหผมรองเพลง ความทรงจำาของการทไดปลอยไกเมอสองปกอนแวบเขามาในจตสำานกผมทนท แตผมตงสตไดเรวกอนทลงเจรญจะเหนวาผมกำาลงอกอกอย ผมลกขนรองเพลงชาต คณกรวาเสยงของผมดงฟงชดไมแพใครอยแลว ขณะทผมตงหนาตงตารองอยนนกสงเกตวาการสมภาษณทโตะอนหยดชะงก กรรมการและผเขาสมภาษณยมบาง หวเราะบางกบความ(ไม)ไพเราะของเพลงทผมรอง เมอผมรองจบกเรมสมภาษณกนตอ ผมคงรองพอฟงไดเพราะนอกจากผมจะสอบผานแลว ยงไดทนปละ 1,300 บาทเพอไปเรยนทวทยาลยครเทพสตรเปนเวลาสองป ประสารสอบผานเหมอนกนแตไมไดรบทน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

268

ดงทผมเลามาบางแลววา การสอบไดทนของผมทำาใหเกดปญหา เพราะเงนทนพอเปนคากนอยในหอพกเทานน ทางบานตองมเงนสำาหรบคาใชจายอยางอน เปนเหตใหพอตองกอหนซงเปนภาระยดเยอตอมาเปนเวลานาน การสอบไปเรยนครไดแถมยงไดทนอกทำาใหผมมความเชอมนในตวเองเพมขน ผมไปหาสำาเภาบอยๆ อนทจรงเรารจกกนมานานเพราะเรยนหนงสอหองเดยวกนเปนเวลาสบปเตมและบานกอยไมหางกน เราชอบพอนสยใจคอของกนและกน แตความสมพนธของเราไมเลยไปกวานน เนองจากผมไมกลาจบเธอเพราะคดถงเรองความแตกตางทางฐานะของเราอยเสมอ เมอผมเขาใกลเธอจรงๆ กำาแพงทผมคดวามนน มแตเพยงในจนตนาการของผมเอง สำาเภาไมใชคนสวย รางเตยและทวม แตเปนคนราเรงอยตลอดเวลา คยเกง หวเราะงาย สนใจคนทกคน และเมอพดกบใครกมองทตาคนนนอยตลอดเวลา ใครจะลอเลยนหรอเรยกเธออยางไรกได ไมถอ ญาตของเธอเรยกเธอวา “นอย” เพอนๆ เรยกเธอวา “อวน” ผมเรยกเธอวา “เตย” ซงเปนสรรพนามทเธอใชแทนตวเองเมอพดกบผมดวย สำาเภาอยกบตาและยายของเธอซงเปนเพอนบานของอาเกด เพราะพอแมของเธอยายไปซอนาใหมไกลออกไปอกเชนเดยวกนกบชาวนาบางคน เชน แมของเอยม และนาเทยน ตาและยายของเธอไมกดกน เราจงพบกนไดเสมอ ยงไปกวานนยงปลอยใหเราไปไหนมาไหนดวยกนตามลำาพง เรากใชจกรยานของเธอขไปเทยวในตลาดบาง เยยมญาตบาง ฯลฯ เกอบทกวน ถาเราอยากไปเทยวงานวดในตอนกลางคน สำาเภากจดแจงนดยายและเพอนบานอกคนหนงทมลกสาวอายไลเลยกนและมหนมเพอนบานอกคนตดพนอย เราเดนไปดลเกตามงานวด แตผใหญสองคนเทานนทด เราสคนไปเพอหาโอกาสอยใกลกนมากกวา ผใหญสองคนนนกแสนจะเขาใจ เดนออกหนาและคยกนไปสองคน ปลอยใหเราทงสเดนตามไปหางๆ และคยกนตาม

�รยนใส�กอก �ลอกคนรก

269

ประสาของเรา พอและแมของผมรเรองความสมพนธของผมกบสำาเภา แตไมพดอะไรทงสน ตราบใดทผมทำางานตามหนาทเสรจ ผมไปเทยวเตรไดตามสบาย อนทจรงผมเขาใจวาแมเรมชอบนสยใจคอของสำาเภาเสยดวยซำา ผมเขากบตาของสำาเภาไดด เมอผมไปหาและสำาเภาไมวาง ตากจะชวนผมคยทกครง ตาเลยงหมาตวใหญทแสนดไวหนงตว และรวาผมกลวหมา จงไลหมาไปไวเสยทอนเมอผมไปถง มขาวเลาลอวาแกมเสนหมหานยมทำาใหผหญงหลงใหล ผมอยากไดเสนหนนแตไมรจะพดขออยางไร ในขณะทแกรวาผมไปบานแกเพออะไร เราจงคยกนเรองอน เรองทผมจำาไดดทสดเปนเรองเกยวกบตาฟกของผม (ถาคณลมไปแลววาตาฟกเปนใคร ผมบอกใหกไดวาเปนนองชายของแมแก) “ขารวาทำาไมเองสอบไดทหนงอยเสมอ” ตากลาวขนวนหนง “เองมสายเลอดคนเกง ทดฟกนะ นอกจากจะมจมกไว ดมกลนหาทซอนเงนไดแลวยงมชออยางอนอก ทดฟกกบขาโตมาดวยกนและบานเราอยไมหางวด ครงหนงในระหวางเขาพรรษา มพระองคหนงเตรยมตวสอบปาตโมกขซงมถง 227 ขอ นอยคนทจะทองจำาไดหมด ทานกมานงทองทศาลาทานำาทกเยน เมอพระเลกทองตอนออกพรรษา ทดฟกทองไดหมดทง 227 ขอ มนเกงทไดปาตโมกขตงแตกอนบวช” ผมอนใจเมอไดยนคำาเลานน ไมใชเพราะไดรวามบรรพบรษทมความจำาดเทานน หากเปนเพราะรวาสำาเภาไดเปนกระบอกเสยงโฆษณาคณภาพของผมใหตาของเธอฟงดวย ผมเลาเรองทไดยนมาใหแมฟง แมกบอกวา “นาจะจรง เพราะนาทดฟกดจะเกงหลายอยาง” แตใจผมนนไมเชอวาตาฟกจะมความสามารถดมกลนเงนได หากใชการวเคราะหดวาแมของแกจะซอนเงนทไหนไดบาง เมอบวกลบคณหารไดแลวกออกไปดในทๆ ควรเปนทซอนเงน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

270

หลงจากทผมไดสนทสนมกบครอบครวของสำาเภามากขน ผมจงรวาการเรยนดของผมและการประชาสมพนธของสำาเภานนเปนเพยงสวนนอยททำาใหครอบครวของเธอตอนรบคนตางฐานะอยางผม การทำางานหาเงนชวยตวเองทผมทำามาตลอดตางหากทครอบครวนชอบ ชาวบานสวนมากจะเกยงงานบางอยาง เชน การรบจางขดดน แตครอบครวของสำาเภาคดไปอกอยางหนง คดวางานทกอยางมเกยรตถาทำาดวยความสจรต คงเพราะความคดอยางนนเองททำาใหครอบครวของเธอมงคงกวาชาวนาในละแวกนนเปนสวนมาก เมอผมเตรยมออกเดนทางไปวทยาลยครเทพสตรตอนกลางเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2505 ผมรวาผมตกหลมรกอยางโงหวไมขนทเดยว ผมเชอวาสำาเภากรกผมไมนอยเหมอนกน แตประเพณของเราไมเหมอนของคณทอเมรกา การออกปากวารกใครนนเราไมบอกกนตรงๆ โดยเฉพาะผหญงแลวยงไมทำาเดดขาด เราไมกอดกนจบกนอยางทเมองคณ แมแตการถกรางกายกนในระหวางหนมสาวกเปนสงตองหามเพราะถอวาเปนการแสดงออกถงความตองการทางเพศ ผมพยายามทำาทกอยางตามกฎเกณฑของประเพณเพอไมใหชาวบานเอาไปพดไดวาสำาเภาเปนผหญงใจงาย ในภาวะเชนนน การแสดงความรกจงออกมาในรปของการพดคยกนเลกๆ นอยๆ การแสดงออกของสหนา การหยอกลอกน การใหของขวญกน (ในสมยนนสาวๆ ชาวบานมกชอบทำาผาเชดหนาใหฝายชาย แตของทสำาเภาใหผมใหญกวาผาเชดหนามาก) และการมองตากน สำาหรบผมนนเมอสำาเภามองตาผมแลวยมให ผมจะใจเตนตมๆ ทกท การตความหมายของกรยาทาทางตางๆ เหลานวาเปนความรกหรอไมเปนสงทไมงายนกสำาหรบผมเมอตอนอาย 17 ป แตผมสรปอยางเขาขางตวเองวาสำาเภารกผมและผมกรกเธอไมนอยกวากน

วทยาลยครเทพสตร หรอสถาบนราชภฏเทพสตรในปจจบน ตงอยทเมองลพบร การเดนทางระหวางบานนากบลพบรโดยรถยนตในสมยนใชเวลาเพยงชวโมงกวาๆ เพราะเมองทงสองอยหางกนไมถง 100 กโลเมตร และถนนดขนมาก แตชวงทผมไปเรยนทเทพสตรนนการเดนทางใชรถโดยสารประจำาทาง ผเดนทางตองตอรถทหนกอง หรอไมกทสระบร สำาหรบผม ตามปกตการเดนทางไปลพบรเรมดวยการตนแตเชา ขจกรยานไปทตลาดบานนา นงรถสายปราจนบร-กรงเทพฯ และตอรถกรงเทพฯ-ลพบรทหนกอง การเดนทางใชเวลาเกอบครงวน วนทผมเดนทางไปเทพสตรครงแรกในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2505 พอไปสงทสถานรถ ผมไปกบ จำ�นงค น�รถดนตร นกเรยนบานนาทสอบไดทนอกคนหนงซงมลงเดนทางไปดวย พอบอกผมวาพอไมไปดวยเพอประหยดเงนและเพอไมใหเสยเวลาทำานา เชาวนนน พอเงยบขรมเหมอนเคย นอกจากฝากฝงผมกบลงของจำานงคแลว

โคงแรก10

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

272

พอไมไดพดอะไรอก ผมรสกผดหวงและไมเขาใจทพอไมไปลพบรดวย อกสองปตอมาผมจงเขาใจเหตผลทแทจรงของพอ ผมขนรถโดยสารสสมสายปราจนบร-กรงเทพฯ เปนครงแรก ผมสงเกตวานอกจากคนขบรถและผโดยสารแลว ในรถมกระเปารถหนมๆ สองคนและผหญงวยกลางคนนงอยใกลๆ คนขบ กระเปารถสองคนมหนาทชวยผโดยสารขนของขนรถและเกบคาโดยสาร เมอเกบเงนไดแลวกเอาไปใหผหญงกลางคนคนนนซงดจากกรยาทาทางแลวคงเปนเจานายของทกคน ผมดขนาดของทนงแลวคดวาคงนงไดแถวละสคนโดยไมตองเบยดกน แตเราตองนงแถวละหกคน โชคดทเราสามคนลวนตวเลก พอนงได คนตวใหญๆ นงไมคอยเตมกนนก ทาทางอดอดกบความรอนอบอาวและความชนเพราะรถไมมเครองปรบอากาศเหมอนสมยน ผมไมเขาใจวาทำาไมรถตองหยดอยขางถนนเปนเวลานานหลงจากผานจดตรวจของบรษทขนสงแตละจด และเมอออกวงอกครงหนงกวงดวยความเรวสงมากจนถงจดตรวจอกจดหนง กอนทเราจะลงจากรถ กระเปารถขอตวทฉกใหเราคน ผมมารเหตผลของการ กระทำาเหลานหลงจากไดเดนทางกบรถโดยสารหลายครง ผมรวา รถทเราโดยสารนนเปนรถของเอกชนทมารวมบรการกบบรษทขนสงของรฐบาล แตใชสสมและเครองหมายของบรษทขนสง บรษทขนสงไดสมปทานเดนรถโดยสารทวประเทศ เปนบรษทหนทตงขนมาเพอสนองนโยบายของรฐและเพอผลประโยชนของคนกลมหนงทมความสำาคญในคณะรฐบาล มรถของตนเองเปนจำานวนนอย รถทวงในตางจงหวดเปนรถรวมของเอกชน ผหญงกลางคนทผมเหนเปนประจำาบนรถนนเปนเจาของหรอไมกเปนตวแทนของเจาของรถ รถตองหยดตามจดตรวจตางๆ ทตงขนไวเพอคมความเรวของรถ ผมวาจดตรวจทำางานไมไดผล ไมคมกบคาใชจาย ตามทฤษฎ เมอรถวงตามความเรวทตงไว มนจะถงจดตรวจตามกำาหนด แตในทางปฏบตแลว

โคงแรก

273

เปนอกอยางหนง คอ หลงจากหยดทจดตรวจตามเวลาทกำาหนดแลว คนขบกขบรถไปอกประมาณสองสามกโลเมตรใหลบตาของเจาหนาทในดานตรวจ จดมงหมายของการหยดกเพอรอวาอาจมคนโดยสารมารอทขางถนนขางหนามากขน เมอใกลเวลาทตองเขาจดตรวจจดตอไป รถกออกวงดวยความเรวสง บางทกไดผโดยสารทมารอขนตามขางถนน บางทกไมได เจาของรถคงไมไดคดหรอกวาการกระทำาอยางนนไมมผลดเลย นอกจากจะเสยนำามนเพมขนและไมปลอดภยแลว ความหวงทจะไดผโดยสารเพมคงยากเพราะรถทวงไปกอนแลวกทำาเชนเดยวกน การกระทำาเชนนเปนเครองพสจนอกวาทฤษฎและกฎเกณฑทเขยนไวสวยหรนน ไมไดผลเมอผปฏบตไมมวนย คณไดเหนประเทศดอยพฒนามามาก คณรแลววาความดอยพฒนามรากฐานทสำาคญอยางหนงคอ สมาชกในสงคมสวนมากไมมวนยในตวเอง ไมปฏบตตามกฎเกณฑของสงคม หรอพดงายๆ วาคนขาดคณภาพ ผมสงเกตเสมอวาบางทกระเปารถกไมฉกตวใหผโดยสารบางคน หรอเอาตวทใชแลวไปใชอก ผโดยสารตามบานนอกสวนมากกเปนตาสตาสาเหมอนพอแมของผม รไมทนหรอกวาเจาของรถกำาลงโกงบรษทขนสง และกำาลงโกงเงนภาษของรฐบาล

ผมเขาเขตเทพสตรดวยความประหมาและตนเตน ถงแมวทยาลยจะอยหางใจกลางเมองประมาณหนงกโลเมตร สำาหรบผม ตกใหญๆ และผคนเยอะๆ นนกคอสวนหนงของเมองดๆ นนเอง เมอขนชอวาเมองแลว ผมไมแนใจวามนจะเปนมตรกบลกทงอยางผมหรอเปลา แลวกำาแพงทสงทวมหวและมยามเฝาทหนาประตกดไมนาไววางใจนก ดๆ ไปกเหมอนเปนคก และอกไมนานกมนกศกษาหญงบอกผมกวา “คณเขาใจถกแลว สำาหรบพวกนกเรยนหญง กำาแพงนนกคอกำาแพงคกดๆ นเอง” คณรไหมวาทำาไมเพอนนกศกษาหญง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

274

พดอยางนน? ชาวตะวนตกอยางคณอาจเขาใจเรองนไดยาก แตลองพยายามหนอยนะ นกศกษาหญงบางคนบอกวาเขตวทยาลยของเราเหมอนคกเพราะนกศกษาหญงเกอบทงหมดตองเขาอยหอพกภายในกำาแพงนน ตองมผปกครองมาสงเขาและรบออก จะออกนอกเขตของวทยาลยตามอำาเภอใจไมได กฎเกณฑนตงขนมาเพอปองกนมใหนกศกษาหญงมโอกาสไดรบอนตราย หรอทำาความเสอมเสยไดงาย ผมไมทราบเหมอนกนวาทำาไมเราทะนถนอม หรอมองอกแงหนงคอ ไมไวใจเฉพาะนกศกษาหญง ทงๆ หญงไทยนนยนเคยงบาเคยงไหลชายไทยมาตลอดและมสถานภาพลำาหนากวาสตรในชาตอนเปนจำานวนมาก สำาหรบนกศกษาชาย ผทไดรบทนมาจากจงหวดตางๆ และนกศกษาอกบางสวนเขาอยในหอพกสองหลงในเขตของวทยาลย นอกจากนนตองหาทอยเอง ประสาร เพอนผม ไปอยกบพระทวดตองป เพอลดคาใชจาย วทยาลยครเทพสตรเปนหนงในสามสบของสถาบนฝกหดครในขณะนน มนกศกษาประมาณ 850 คน แบงการเรยนการสอนออกเปนสองระดบ ระดบละสองป ระดบประกาศนยบตรวชาการศกษา (ป. กศ.) หรอสองปแรกทผมเขาเรยนจะเทากบสองปสดทายของโรงเรยนมธยมในอเมรกา มนกศกษาเกอบ 600 คน สวนระดบประกาศนยบตรวชาการศกษาชนสง (ป. กศ. สง) นนกเทากบวทยาลยชมชนในอเมรกาทใหการศกษาขนอนปรญญา มนกศกษา 200 กวาคน นกศกษาสองปแรกทเรยนดสวนหนงจะไดรบคดเลอกใหเขาเรยนตอในสองปหลง นอกจากนนนกศกษาจำานวนหนงจากโรงเรยนฝกหดครพระนครศรอยธยา หรอสถาบนราชภฏพระนครศรอยธยาในปจจบน จะไดรบคดเลอกมาเรยนในระดบ ป. กศ. สงดวย ผทไมไดรบคดเลอกใหเรยนตอ หรอไมเรยนตอดวยความสมครใจ จะไดรบประกาศนยบตรแสดงวามคณสมบตสอนโรงเรยนประถมได

โคงแรก

275

คณอยาแปลกใจนะถาผมจะบอกวาเรายงสวมเครองแบบเหมอนเดมถงแมวาเราจะโตเกอบเปนผใหญแลวกตาม การสวมเครองแบบมขอดสำาหรบผมและผมอดขอบคณผคดกฎนขนมาไมไดเพราะผมมเสอผาเพยงสองชด แตไมมใครรวาผมมเทานน ถาเราสวมเสอผากนอยางเสรเหมอนในอเมรกา ผมคงแยเหมอนกนทเพยงไมกวนเพอนฝงกรวาผมมเสอผาเพยงนอยนด นกศกษาหญงสวมกระโปรงจบสดำาหรอนำาเงนยาวแคเขา เสอสขาว รองเทาดำาและถงเทาขาว นกศกษาชายป 1 สวมกางเกงขาสนสดำา เสอขาว รองเทาดำา และถงเทาขาว สวนนกศกษาป 2-4 เปลยนจากกางเกงขาสนเปนกางเกงขายาวสกาก นกศกษาทกคนกลดเขมกลดเครองหมายวทยาลยทหนาอกดานซาย นกศกษาหญงไวผมยาวได สวนนกศกษาชายตองตดผมสน ขณะทผมอยทเทพสตรเปนระยะทวงดนตรคณะแมลงเตาทอง (The Beatles) ขององกฤษเรมไดรบความนยม ฉะนน นกศกษาชายจงอยากทจะไวผมยาวกนบาง แตมนผดกฎของสถาบน สำาหรบผมไมมปญหา เพราะตอนนนผมยงไมรวาเจาพวกแมลงเตาทองนนคออะไร รแตเพยงวาเราไมควรฆามนถาเราเหนมนในสวนผก เพราะมนชวยกนแมลงอยางอนทกนผกของเรา หอพกชายซงเปนอาคารไมสองชนอยทางดานหลงในรววทยาลย รบนกศกษาไดประมาณหอละ 60 คน ชนลางใชเปนทตงตเกบเสอผาและหองนำาของอาจารยคมหอ ชนบนเปนหองโถง มมงลวดตลอด ใชเปนทวางเตยงนอนรวมกน มหองนอนของอาจารยอยตรงหวและทายของหอพก เปนครงแรกทผมไดนอนเตยงมฟกซงเรยงตอกนเปนแถวๆ ในหอง ทกคนมผาปฟก ผาหม และผาคลมเตยง ผมมผาคลมเตยงทแปลกและเดนกวาของเพอนๆ รวมหอ สโศกและมลวดลายไทยงดงามถกดวยไหมพรมสเขยวแกบาง ออนบางสลบกนซงสำาเภาทำาใหเปนของขวญคราวจากกน (คงหวงวา ผมจะคดถงเธอเมอเขา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

276

นอนทกครง ซงกเปนความจรง) ผมตองเรยนการปเตยงเปนครงแรกเพราะนอกจากไมเคยปเตยงมากอนแลว ผมตองเรยนวธปใหตงไดมาตรฐานของอาจารยคมหอดวย อาจารยจะออกมาตรวจบอยๆ ถาเตยงไหนโยนเหรยญลงไปแลวไมเดงขนประมาณหนงศอก ตองปใหม ผมตองหาเขมกลดสอนมาชวย ไมงนกทำาไมไดตามทอาจารยตองการ ชวตในหอพกเราเรมกนแตเชามดทเดยว คอประมาณ 5.30 น. ผมไมคอยมปญหาเรองการตนแตเชาเพราะชาวนาตองตนเชาอยแลว แตเพอนรวมหอบางคนมปญหาเสมอ เราแบงกลมกนออกทำางาน เชน การกวาดถพน รดนำาตนไม ฯลฯ กลมไหนวางกออกไปวง เลนบาสเกตบอลทสนามกลางแจง หรอออกกำาลงกายอยางอนๆ ตอนวนหยด เราตนสายได แตบางทกตองทำางานตามโครงการพฒนาหอ ราว 7.30 น เรามเวลาเปนของตวเอง ซงเราใชอาบนำา ฯลฯ เตรยมตวเพอเรยนหนงสอ เราตองเดนไปอาบนำาทหองนำาหองสวมทอยหางออกไปเกอบสองรอยเมตร ตามกฎเราตองสวมเสอคลมไปหองนำา แตบางคนกฝนกฎนงผาขาวมาไป หองอาบนำาเปนหองโลงใหญ มหลงคาและกำาแพงดานนอก กลางหองมถงนำาทกอดวยปนสเหลยมขนาดใหญกวางประมาณ 4 เมตร ยาว 6 เมตร และ สงประมาณ 1 เมตร พวกเรายนเรยงกนรอบๆ ถง ใชขนตกนำารดตวและฟอกสบททกคนนำามาเอง เปนธรรมดาของเดกหนมทยนแกผาเรยงแถวกนอย พวกเรามกมเรองสปดนเลนกนเสมอ ถงแมวาเพอนรวมหอบางคนจะไมยอมแกผาอาบนำา หรอบางคนแอบอาบตอนทไมมคนอนอย เรากมโอกาสเหนสวนของรางกายทตามธรรมดาไดรบการปกปดของชาวหอเปนสวนมาก หลงโรงเรยนเปดไมนานเรากมชอเลนตางๆ ใหเพอนรวมหอบางคนทมอวยวะบางสวนคอนขางแตกตางจากเพอน และทสำาคญทสดเราจะมการประกาศผชนะเลศทเรยกวา “มา” ประจำาป อนเปนตำาแหนงทมเกยรตของชาวหอชาย (ผมของดไมบอกวาผมไดทเทาไรนะ)

โคงแรก

277

ประมาณ 8.00 น. เราออกไปกนอาหารเชาทโรงอาหารซงอยทางฝายหอหญง โรงอาหารเปนโรงเรอนใหญชนเดยวทเปดทงสดาน มโตะและมายาวมากมายหลายตวเปนทนงกนขาว มโรงเรอนใกลๆ กนเปนครว อาหารเชาประจำา คอ ขาวตมและกบขาวสองอยาง ซงสลบกนไป ทผมจำาไดกมถวลสงคว ปลาไมจมฟน ไขเจยว หวผกกาดเคม เตาห ผกกาดดอง เนอเคม หมเคม ปลาท ปลาชอนเคม นานๆ กจะมขาวตมเครอง เชน ขาวตมปลาสกครงหนง สำาหรบผม อาหารเชานดกวาทบานเพราะมอยางสมำาเสมอและจะกลบไปเตมสกกครงกได ผมกบเพอนอกสองสามคนมชอทกนกนคนละหาถาดเปนประจำาจนไดชอวาเปนสมาชก “สมาคมหาถาด” แตเพอนรวมหอทมาจากครอบครวทมงคงมกแสดงความไมพอใจในคณภาพของอาหารบอยๆ บางครงถาเขามความรสกวา ทางโรงอาหารใหถวลสงบอยเกนไป เขากเอาถวมาเรยงบนโตะเปนตวหนงสอดาผรบผดชอบในการเตรยมรายการอาหาร นานๆ จะถกจบไดวาใครเปนคนทำา อาจารยคมโรงอาหารกจะมา “เทศน” ใหพวกเราฟงและบอกคณคาของอาหารททานจดใหเสยทหนง อาหารกลางวนเปนขาวสวยและกบขาวสองอยาง นานๆ จงจะมกวยเตยวสกครงหนง อาหารเยนกคลายอาหารกลางวน แตมของหวานแถมใหหนงถวย ทงๆ ทมความประหมาและตนกบความแปลกใหมของสถาบน แตผมกปรบตวไดเรวเกนคาด ทงนคงเปนเพราะเพอนรวมชนหลายคนกมาจากบานนอกคลายผม ครอบครวทมงคง มการศกษาสง และอยในเมองใหญมกไมสงลกมาเรยนฝกหดครเพราะถอวาเปนโรงเรยนทไมมเกยรตมากนก อาจเหนอกวาโรงเรยนอาชวะเพยงเลกนอย อกอยางหนงหอพกกเหมอนครอบครวทมสมาชกทมกจกรรมอยางเดยวกน มความอบอน ผมไมตองเขาไปในเมองทผมไมคนเคย และทสำาคญทสดผมวาเทพสตรสมยนนมประเพณทชวยผมไดมากท

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

278

เดยว คอ ประเพณการมนอง เมอเรมปการศกษาใหมๆ รนพฝายหญงมกหา “นองชาย” และ “นองสาว” จากนกศกษาปแรก สวนนกศกษาชายกมกหา “นองสาว” จากนกศกษาหญงปแรก เมอไดนองแลวพๆ กพยายามชวยเหลอใหนองปรบตวใหเขากบสงแวดลอมใหม เปนเพอนคย ชวยทำางาน ฯลฯ จะเปนเพราะอะไรผมไมทราบได ผมโชคดกวาเพอนทมกลมนกศกษาป 3 จากสงหบรถงสคนรบผมเปนนอง มพ ทพยประภ� พลศร เกษมศร อำ�ภ�พนธ ครวญคะนง ทองแกว และ ระเบยบ น�ควงษ พชวยผมสารพด แมแตเพยงไดนงคยกนตามรมไมและสนามหญาอนสงบสวยงามของวทยาลยตอนเยนๆ ซงเราทำากนเปนประจำา กสรางความอบอนและคลายความคดถงบานไดมาก ผมวาประเพณนมผลดกวาการปฐมนเทศและการตอนรบนองใหมอยางเปนทางการเปนไหนๆ

ทเทพสตร ผมทงทอาจารยทกทานมปรญญาหอยทายยาวๆ บางทานไปเรยนตางประเทศมาและมปรญญาเปนภาษาองกฤษดวย ผมทงทเหนรปอาจารยสวมเสอครยตางๆ กน ผมทงเพราะเปนครงแรกทผมไดสมผสกบผมปรญญา นอกจากนนเทพสตรยงมรายชออาจารยทกำาลงลาศกษาตออกจำานวนหนง บางทานกำาลงศกษาตอทอเมรกา ผมเคยฝนอยในใจวาถามปรญญาอยางอาจารยมนคงทำาใหตวมคาขนเยอะ คงทำาใหเรา “ยด” ตวได หรออะไรทำานองนน แตอยมาไมนานผมกพบวาไมมอาจารยทานใดไดปรญญาเอก ผมกคดอยางลมๆ แลงๆ หรอบาๆ บอๆ วาถา “ลกศษยตองดกวาคร” ตามคำาพงเพยแลว ผมกมชองทำาได คอ ตองไดปรญญาเอก ความสนใจในปรญญาของอาจารยทำาใหผมเรมสนใจในชวตของทานดวย ผมอยไดไมนาน ชวตของอาจารยสามทานคอยๆ เดนขนมาในจตสำานกของผม และตอมาจะดวยบญดวยกรรมททำารวมกน

โคงแรก

279

มาหรออะไรผมไมอาจทราบได ทานทงสามกเขามามบทบาทในชวตของผมอยางมาก ผมขอเลาชวตของทานไวนดหนงตรงนเลย ทานแรก คอ ผอำานวยการของสถาบน อ�จ�รยคณหญงบญฉว พรหโมปกรณกจ ตอนทผมเขาเทพสตรทานยงไมไดเปนคณหญง แตผมกมความทงทนทเพราะทานเปนผนำาหญงระดบสงซงมไมมากนก เมอผมมารประวตของทานผมกยงทงมากขน ตอนนนทานกกลางคนแลว ทานเกด พ.ศ. 2457 และเปนสภาพสตรไมกคนทไดเรยนถงระดบประกาศนยบตรอดมศกษา (ปอ.) ซงเทยบเทากบปรญญาตร ทานเคยมตำาแหนงสำาคญๆ ในระบบการศกษาหลายตำาแหนง แตทนาสนใจยงกวานนคอ ทานเปนแมมายลกตดถงเจดคน ทานทงทำางานตำาแหนงสำาคญและเลยงลกใหไดด ลกของทานทกคนไดรบวฒทางการศกษาอยางนอยปรญญาตร เมอพดถงอาจารยคณหญงบญฉว ผมอดคดไมไดวา เมองไทยของผมนน ถงแมจะลาหลงสงคมตะวนตกหลายดาน แตบทบาทและการยกยองสตรของเราไมตามหลงคนอน สตรไทยมบทบาทสำาคญมาตลอดประวตศาสตร เชน สมเดจพระสรโยทย พระมเหสในสมเดจพระเจาจกรพรรด ออกศกเปนประจำาและสดทายกสละชพเพอพระสวาม ตอมาทาวเทพกษตรและทาวศรสนทรชวยกนปองกนเมองถลาง หรอภเกต ใหรอดพนจากการยดครองของพมา ทาว สรนาร หรอคณหญงโม นำาคนไทยออกตกองทพลาวใหพายไป ผมจำาไมไดวาในประวตศาสตรตะวนตก มหญงกลาหาญอยางนนกคน แตจำาไดวา เมอโจนออฟอารค (Joan of Arc) แสดงความกลาหาญออกมา กมคนหาวาทานเปนแมมดเสยน ผมไดยนอาจารยหลายทานพดวา คณหญงบญฉว เปนนกบรหารทเขมงวดมาก แตบางทานกวาทานใจด ผมไมเขาใจนกจนหลายปตอมา การทำางานของทานไดรบการยกยองจากทางราชการมาตลอด หลงจากทผมจบไปจากเทพสตรแลว ทานไดรบพระราชทาน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

280

เครองราชอสรยาภรณ ไดเปน “คณหญง” ผมเขาอยหอไมนาน ผมเรมสนใจชวตของอ�จ�รยสวทย สงโยคะ อาจารยสวทย มคณลกษณะพเศษกวาอาจารยทานอนๆ คอ ทานสนใจคนอยางกวางขวาง จรงจง โดยเฉพาะลกศษยลกหา ทานมความอดทนฟงเรองราวสารพดทลกศษยเลาใหฟง เรองความทกข ความสข ความผดหวง ความสมหวง ฯลฯ ของลกศษย ทานรบฟงทงนน นอกจากพอผมแลว ไมมใครทรบฟงเรองของผมเทาอาจารยสวทย สำาหรบผม อาจารยสวทย ไมเพยงแตมคณลกษณะพเศษทสนใจคนเทานน ชวตของทานเองยงเปนบทเรยนททกคนควรร ทานเกดมาในครอบครวบานนอกทยากจนในจงหวดสงหบร เมอฟงทานเลาแลวผมวาครอบครวของทานยากจนกวาครอบครวของผมอก เพราะทบานผมทำานา ถงจะยากจนอยางไร อยางนอยเรากมขาวกน ทบานทานไมมนาทำา แมทานคาขายเบดเตลด ฉะนนเวลาอดอยากมนอดอยากมากกวาชาวนา อาจารยสวทยเรยนเกง แตเรยนไดแค ม.6 กตองเลกเรยนเพราะทางบานไมมเงนสงเสยใหเรยนตอ ทานสมครเปนครโรงเรยนราษฎรและสอบเทยบวฒเรอยมา ดวยความสามารถและวรยะอตสาหะ ทานสอบเขาเรยนทวทยาลยวชาการศกษา ประสานมตรได และเรยนไดถงปรญญาโท ผมชอบคยกบทานเพราะทานเปนคนชอบฟงและชวตทานเปนแรงดลใจใหผมเสมอ ผมไดรบคำาเตอนสตอนลกซงจากทานคำาหนงทผมมกนกถงมาตลอด จนถงปจจบนน โดยเฉพาะเวลาทผมรสกไมสบายใจ คำานน คอ “ชวตเราเรมทศนย อะไรทไดมาเปนกำาไรทงสน” อ�จ�รยยพ� วรยศ เปนอกทานหนงทผมรสกสนทสนมดวยอยางรวดเรว ทานเพงจบ วท. บ. มาจากจฬาลงกรณมหาวทยาลย ทานคลายอาจารยสวทยอยอยางหนง คอ สนใจลกศษย ชอบพดคยกบทกคน ผมเรมรจกทานเพราะผมชางซกชางถามในหองเรยน ทาน

โคงแรก

281

สอนชววทยาซงทานรอยางลกซง แตเพราะความใหมบางททานกสอนตกหลนบาง ผมเปนคนทะลงและชอบถามอยแลว บางทเลยไลถามทานอยางสนก แตแทนททานจะโกรธ ทานเหนวาการถามอนนารำาคาญของผมเปนสงด ทานอยากคยกบผม และอกไมนานผมกพบวาทานกบผมคลายกนอยอยางหนง คอ เสยงดงฟงชด ชอบพดตรงไปตรงมา ไมออมคอม ไมมอะไรบงหนา เพราะความเกงของทาน หลงจากอยทเทพสตรไมนานทานกลาไปเรยนตอปรญญาโท และตอมาไดเรยนตอถงปรญญาเอก ถงแมทานไมไดอยทเทพสตรทานกยงหวงใยผมตลอด ผมโชคดทมอาจารยยพาเสมอนพสาวอกคนหนงมาจนถงปจจบนน นอกจากอาจารยทงสามน อาจารยอนๆ กเปนตวอยางทดของผมเปนสวนมาก แตธรรมดาของคนกลมใหญ เราตองพบกบขอยกเวนเสมอ ขอยกเวนทนาเศราคอ ปรญญาไมไดชวยใหอาจารยบางทานทำาตวใหเปนตวอยางทดและเปนทยกยองของลกศษยเทาทควร โดยเฉพาะลกศษยในวทยาลยครซงจะออกไปเปนครตอไป ผมอยทเทพสตรไมนานกรวาอาจารยบางทานขเมาและบางทานตดการพนน มทานหนงทมาเขาหองสอนในตอนเชาหลงจากทอยในวงเหลาและบอนการพนนมาตลอดคน มายนสอนดวยความงวเงย หนวดเคราไมไดโกน มถงเทาหอยออกมาจากกระเปาหลง อาจารยทานนเคยเมาจนเดนกลบไมถงหอพก พวกเราชาวหอไปพบนอนอยทขางถนนและอมกลบเขาหอ เรารวาอาจารยทานหนงเลนการพนนในคนกอนพธแตงงานของตวเองและเสยเงนสนสอดทจะใชในวนรงขนไปจนหมดสน ผมมาเขาใจตอนหลงวา อาจารยกเปนปถชนธรรมดาๆ เหมอนผม แตเมอสมยผมเปนนกศกษาซง “ตน” ในปรญญาของอาจารย ผมไมคดอยางนน ผมคดวาคนทมปรญญาตองเปนคนดสมบรณรอบดาน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

282

ทเทพสตร ผมเรยนสารพดวชา รวมทงวชาหลกทางวทยาศาสตรและภาษา วชาชพของการเปนคร เชน วธสอน ระบบการศกษา จตวทยา และวชาประกอบทจำาเปนสำาหรบเปนคร เชน ความเขาใจศลปะไทย โภชนาการและสขศาสตรของชมชน เราตองเรยนวชาเกษตรและทำาสวนผกดวย แตวชาเชนนมงทนกศกษาซงมาจากในเมองมากกวาคนทมาจากทงนาอยางผม เนองจากเราเรยนกนมากวชาเหลอเกน เราจงมเวลาเรยนบางวชาอยางผวเผน ถานกศกษาไมสนใจจรงกคงไมไดอะไรมากนก นกศกษาชายตองเรยนวชาทหารเพอจะไดไมตองถกเกณฑทหารในเวลาตอไป แตเราไมไดเรยนอะไรมากนอกเหนอไปจากการแปรแถวการแปรขบวน นายทหารทมาสอนใชเวลาสวนมากเลาเรองสปโดกสปดนเปนทสนกสนาน เราไมเคยเขาคายและไมมโอกาสยงปน เวลาเขาสอบ อาจารยทหารกบอกใหวาจะตอบอยางไร ผมไมชอบวชานเลย ผมวามนไมคมคาเงนสำาหรบซอเครองแบบซงพอแมของผมตองกยมชาวบานมาดวยดอกเบยอนสงลว ผมชอบวชาเกษตรมากทสดเพราะมนทำาใหผมกลบไปเลนกบดนและใชความรพเศษเชนการทำาปยยเรยสดอก ผมเรยนเกษตรกรรมเปนวชาเลอกในทกโอกาส และไมเคยผดหวงเพราะแตละวชามการผจญภยนอกหองเรยนเสมอ ในการเรยนวชาพชไร เราตองออกไปสำารวจพนทและเกบดนไปวเคราะหสวนประกอบทางเคม ทดนซงเราไปสำารวจเปนทปาสงวนนอกเมองลพบรออกไปประมาณ 15 กโลเมตร ในวนสำารวจ เราออกกนไปเปนกลม ความขเหอของผมทำาใหผมสมครเปนหวหนากลม ฉะนนเมอถงททำาการสำารวจผมกนำาหนาพรรคพวกออกสำารวจ ผมสงเกตทนทวาทปาสงวนนนเปนปาแตในนามเทานน มนเปนไรขาวโพดเสยมากกวาเพราะมขาวโพดทกำาลงงอกงามสงเกอบทวมหวอยทวไป มตนไมใหญๆ เพยงประปรายเทานน ทางดานหนงของไรขาวโพดม

โคงแรก

283

กระทอมเลกๆ อยหลงหนง เราสำารวจและเกบดนตวอยางอยไมนาน กมชายคนหนงเดนมาทางเรา เมอเขามาใกลผมสงเกตวาเขาแบกปนลกซองอยบนบา “พวกแกมาทำาอะไรในไรขาวโพดของขา” ชายกลางคนเอยขนเมอเดนมาถงเรา “เรากำาลงสำารวจทดนหลวงครบ” ผมตอบแทนเพอนทกคน “ทหลวงของพอมงละซ เลกเหยยบขาวโพดกและออกไปจากทกเสยเรวๆ ไมงน.........” ชายคนนนทงเสยงพรอมกบเอาปนลกซองลงจากบา ผมไมไดเถยงอกตอไป พาเพอนออกจากทนนมาอยางรวดเรว เมอเลาใหอาจารยทราบ ทานกแสนด ไมสงพวกเรากลบไปสำารวจทนนอก เราทำาอยางอนแทน ไมมใครสอบตก ในวชาการเลยงไก อาจารยตนเตนเปนพเศษเพราะเราจะมโอกาสเปนแมไก เนองจากทานเพงไดเครองฟกไขใหมเอยมมาหนงเครอง ทานเกบเครองฟกไขไวทโรงเกบเครองมอทใกลบานพกของทาน แตไมไดใสกญแจเพราะในสมยนนของไมไดหายบอยๆ เหมอนสมยน เนองจากผมอยในหอและชอบรบอาสาทำาอะไรๆ แทนเพอนเสมอ ผมจงมหนาทเขาไปดเครองฟกไขกอนเขานอนทกคน คนหนง เมอผมเขาไปดเครองฟกไขกอนเขานอนกพบภรรยาอาจารยผสอน ผมไมรจกภรรยาอาจารยดนก นอกจากรวาเธอมาจากภาคเหนอและสวยเปนพเศษ เราทกทายกนอยางคนทรจกกน ผมสงเกตวาเธอสวมชดนอนบางๆ และมกลนเหลาคลงเมอเวลาเธอพด เธอบอกวาอาจารยไปธระตางจงหวดหลายวน เธอลงมาดความเรยบรอยของเครองฟกไข ผมขอบคณเธอและบอกวาผมจะทำาเองดวยความหวงวาเธอจะกลบขนเรอนไป เธอยงคงพดตอไป บางคำากจบความไมได ผมกไดแตพดวา “ใชครบ ใชครบ” เพราะรสกอดอดและไมรจะพดอะไร รสกเขนกบชดนอนบางๆ นน อกครใหญตอมาเธอคงเบอ “ใชครบ ใชครบ” อน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

284

ไมมความจรงใจของผม เธอจงกลบขนเรอนไปพรอมกบความโลงใจของผม เมอผมไปดเครองฟกไขกพบวาลกบดทคมความรอนไดถกหมนไปท “รอนสงสด” ผมรบหมนมนกลบมาทตำาแหนงทอาจารยสอนไว เมอถงกำาหนดวนลกไกออกจากไข เราไมไดลกเจยบแมแตตวเดยว ไขของเราถก “ตมแหง” ทงหมด อาจารยบอกวาเครองมอของเราเปนเครองใหม มนคงทำางานไมถกตอง ทานไมใหเราตก เปนครงแรกในชวตของผมทไมไดอาปากพดความจรง ในวชาเลยงหม อาจารยกตนเตนอกเพราะแมหมททางภาคเกษตรเลยงไวเพงออกลกหนงครอก “ดจรง พวกเธอโชคด” ทานพดดวยความตนเตนอยางเหนไดชด “เธอจะมโอกาสตอนลกหม” พอไดยนคำาวา “ตอน” ภาพทเจกตนตอนหมใหแม ภาพทพอตอนหมาแลวบอกวาจะไมตอนอกแลว และภาพทชาวบานตอนควายทใกลๆ โรงเรยนประถม ประดงออกมาจากความทรงจำาของผม ผมรสกเสยวๆ ในบางสวนของรางกายทนท และวนทรอคอยกมาถง ผมแสดงความมใจเปนนกกฬาและเสยสละโดยการเปนผจบลกหมใหคนอนตอนกอน เพอนๆ คงแปลกใจทผมไมเสนอหนาทำากอนคนอนเหมอนครงกอนๆ เราเลอกลกหมตวผตวทใหญทสดเปนตวแรก ผมจบมนกดลงกบพนดวยมอสนเทาและใหเพอนคนหนงผาลกหมากของมน “เจาลกหมตวนชางแสนด” ผมคดในใจ “มนชางอดทน ไมรองแมแตอดเดยว” เพอนผมใชเวลานานพอควรกวาจะผาและเยบเสรจ พอเพอนบอกวาเสรจ ผมกปลอยมอ แทนทจะวงหนไป เจาหมนอยนอนอยทเดมอยางไมกระดกกระดก “เฮย ไหว ผมวานายฆาหมเสยแลว” เพอนคนหนงบอก “ฆายงไง เราไดแตจบมนเฉยๆ” ผมตอบ “ผมวานายแหละฆามน” “ฆายงไงวะ” “นายกดมนลงพนแรงเกนไป นายเหนไหมมนไมรองสกอด”

โคงแรก

285

เพอนรวมชนอกคนหนงสอดขนมา “มนหายใจไมออก” ผมพดไมออก อาจารยเกอบจะกนเนอพวกเราททำาใหลกหมตวทงามทสดตาย แตเราตอนตวตอๆ มาไดถกตอง ทกคนสอบผาน ในสมยนน เทพสตรเลยงววไวฝงหนงสำาหรบวชาเลยงวว ในฝงนมพอพนธททางวทยาลยยมมาจากศนยพฒนาการเกษตรแหงหนง เปนพอพนธบรามนตวใหญมาก พวกเราเรยกมนวา “ลอชย” ตามชอพระเอกหนงชอดง เจาลอชยพาสาวๆ ในฝงออกมากนหญาในสนามเสมอ เพราะในสมยนนเรายงมทวางในเขตวทยาลยอกมาก นอกจากตวใหญกวาววอนๆ และมเขาโงงแลว เจาลอชยยงมลกษณะพเศษหรอจะเรยกวาเครองมอพเศษกไดคอ มลกอณฑะขนาดใหญหอยอยทหวางขาหลง เวลาเจาลอชยเดนผานไป จะมเพอนนกศกษาชายพดขนลอยๆ เสมอวา “ถาเราเปนอยางเจาลอชย มนคงสขพลก” แลวคนอนกหวเราะกนอยางสนกสนาน หลงจากไดเรยนตอนหมแลว ผมไมเลอกเรยนวชาการเลยงววเพราะกลววาอาจารยจะใหตอนวว

เมอมขาวกนวนละสามมอ และไมมงานในนาตองทำาเหมอนเมออยทบาน ผมมเวลาเหลอเพอทำากจกรรมอยางอนไดหลายอยาง การพดเสยงดงฟงชดของผมทำาใหผมไดรบเลอกเปนหวหนาหอง และเปนประธานรนฝายชายของนกศกษาปหนงรวมกบคณ ปร�ณ ขำ�วงษรตนโยธน ผเปนประธานฝายหญง คณปราณเปนคนเยน ผมเปนคนรอน เธอเสยงเบา สขม ผมเสยงดง โผงผาง ฯลฯ แตอาศยวาเราเคารพซงกนและกน เราจงทำางานดวยกนสำาเรจเปนอยางด

ผมเลนกฬาภายใน เรยนเปาทรมโบน และไดรบเชญใหเปนประธานรวมของกรรมการสวสดการของสภานกศกษา ครงแรกผมกไมเขาใจวาทำาไมผมจงเปนนกศกษาปหนงคนเดยวทไดรบเกยรตจากสภาฯ ใหเปนถงประธานกรรมการรวม ผมมารตอนหลงวาหนาท

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

286

ของกรรมการสวสดการคองานโยธาทกชนดในกจกรรมททางสภานกศกษาตองทำา พวกพๆ คงเหนวาหนลกทงอยางผมเหมาะแกงานโยธาทสด เพราะถาหากคนอนไมทำา ผมคงทำาคนเดยวได สภานกศกษาทเทพสตรตางจากกรรมการนกเรยนทผมเปนหวหนาในสมยเมออยชนมธยมมาก นอกจากจดกจกรรมนกศกษามากมายแลว สภาฯ ยงนำานกศกษาไปรวมกจกรรมภายนอกสถานศกษาอกดวย เมอศาลโลกตดสนวาเขาพระวหารเปนของเขมรในป พ.ศ. 2505 สภาฯ นำานกศกษาออกเดนขบวนในเมองลพบร สนบสนนใหรฐบาลบกเมองพนมเปญ พวกเราสนบสนนสหรฐอเมรกาอยางเปดเผยขณะทอเมรกากำาลงซอมรบในเมองไทยเพอรบสถานการณใน อนโดจนซงกำาลงขยายตวไปเปนสงครามเวยดนามอยางรวดเรว สภาฯ จดหนงมาฉายทโรงหนงทหารบกเพอเกบรายไดสำาหรบการกศลเสมอ เมอพายใหญถลมแหลมตะลมพกทำาใหบานเรอนเสยหายเปนจำานวนมากเมอวนท 25 ตลาคม 2505 เราจดหนงมาฉายเชนเคย สำาหรบผม หนงขาวดำาซงไมเคยมชอโดงดงมากอนทเรานำามาฉายวนนนเปนหนงทตดอยในความทรงจำาของผมอยางสดซง ชอภาษาองกฤษของหนงเรองนนคอ Ship of Fools ผมจำาไมไดวาผเชยวชาญการภาพยนตรเมองไทยแปลวาอะไร แตถาแปลวา นาวาชวต กคงใกลเนอเรองมากทเดยว อนทจรงผมตามเรองไมไดตลอด ถงแมในปจจบนนกตาม แตมบทสนทนาสนๆ บทหนงทประทบใจผมทสดและผมจำาไดมาตลอดคอ ตอนทแพทยประจำาเรอซงจากครอบครวมาทำางานอยในเรอดวยความวาเหวกำาลงจะตกหลมรกกบสาวใหญซงเปนนกโทษทกำาลงถกนำาไปกกขงทเกาะแหงหนง ตอนหนงขณะทอยกนสองคนเงยบๆ ฝายหญงถามขนวา “คณมความสขหรอเปลาคะ” หลงจากคดอยนานดวยสหนาทครำาเครยด ฝายชายกตอบดวยคำาถามวา “ใครบางครบทมความสข” ทกคนในเรอลำานนลวนมปญหาตางๆ กนยกเวนคนพการ

โคงแรก

287

ขาเปคนเดยวทดมความสขเพราะเขาใจโลกมากกวาคนอน สภาฯ นำานกศกษาเขารวมงานวฒนธรรมเกอบทกดาน แตทผมจำาไดดทสดคองานลอยกระทง ผมจำาไดดวยเหตหลายอยาง อยางแรกคงเปนเพราะวดพกลแกวของผมเปนแหงเดยวในอำาเภอบานนาทจดงานลอยกระทงทกป งานลอยกระทงตรงกบวนขน 15 คำาเดอน 12 อนเปนคนพระจนทรเตมดวง ทำาใหเกดบรรยากาศของความรก หรอทภาษาของคณเรยกวา โรแมนตก คณอาจยงไมร ฉะนนผมขอตปบใหตวเองนดหนงตรงน คณรไหมวาผมนะโผงผางแตภายนอก สวนภายในนนโรแมนตกทสด (คณไมตองยมอยางหมนไส เพราะผมพดความจรง) การไปขอขมาและบชาพระแมคงคาดวยการลอยกระทงเลกๆ ทมแสงเทยนไปตามลำานำาในยามคำาคนทำาใหใจผมออนไหวยงขน ในเทพสตร เรามการประกวดกระทงและประกวดนางนพมาศกนทกปกอนทเราจะนำากระทงไปลอยทวดมณชลขณฑ สองปทผมเปนประธานฝายชายของรน ผมพบแตความลมเหลว และความลมเหลวนเองทเปนอกเหตหนงททำาใหผมจำาลอยกระทงไดด ปแรก รนผมทำากระทงรปนางเงอกทผมออกแบบเอง ผมนกไมถงวาการทำาหนาคนจะยากมากสำาหรบคนทไมเคยทำามากอน หนานางเงอกของผมออกมาเปนหนาของผเสอสมทรเสยมากกวา ไมสวยอยางทผมจนตนาการเลย มคนหวเราะเยาะกนมาก ผมตองจางเรอเอากระทงไปกลางนำา และปลอยใหกระทงของเราจมลงในแมนำาลพบร เพอนฝงลอเลยนผมอยนานเรอง “นายไสวจมกระทงแหกประเพณ” ผมวาปานนเขาคงลมเรองกระทงของเราทจมอยทกนแมนำาลพบรกนหมดแลว ในปตอมา รนของเราทำากระทงไดดขน แตผมกลบมปญหา หลงจากเสรจการลอยกระทงเปนทางการแลว ผมออกไปเทยวงานกบนางนพมาศคนหนง คนนน เทวดาฟาดนคงพโรธจงบนดาลใหฝนเท

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

288

ลงมาไมขาดสาย เรารอจนดกดน ฝนกไมหาย อากาศกหนาวขนอยางผดปกต เราไมไดลอยกระทงดวยกน เพอนคงอจฉาผมทไดออกไปเทยวกบนางนพมาศ แตหารไมวาผมหนาวจนสนทงคนและเมอกลบมากเปนไขอยหลายวน ถาเปนปอดชนกคงมคนสมนำาหนาเปนแน

เมอเขาเทพสตร ผมรวธสวมรองเทาแลวเปนอยางด แตผมกไมวายทจะพบคนททำาตวเปนผเหนอกวาและคอยหาทางขมทกโอกาส ในหอพกผมมอยสามคน คนหนงเปนอาจารยพลศกษาซงเปนหนงในบรรดาอาจารยคมหอพก อาจารยทานนมนสยเสยอยางหนงคอ เมอไปเทยวมาตลอดคนและกลบมาถงหอตอนเชามด ทานจะบบแตรมอเตอรไซคเสยงลนและเปานกหวดใหนกศกษาลกขน บอกพวกเราวาขเซา นอนตนสาย และบอกใหเราออกวง ธรรมดาผมเปนคนตนเชาอนเปนนสยทพอแมปลกฝงใหแตเลก ผมไมมปญหาเมอตองตนแตเชา แตผมไมชอบทจะใหคนอนมาทำาอะไรตามอารมณและปราศจากกฎเกณฑ นอกจากนสยนนแลว อาจารยทานนยงชอบคยโวถงความสามารถอนๆ เสมอ ผมไมชอบมองหนาทานและผมเขาใจวาทานกไมชอบหนาผมเทาไรนก อาจารยทานนดจะเปนเพอนของนกศกษาสองคนทอายมากกวาผมเพราะไดไปเรยนชนมธยม 7 และ 8 (ม.5 และ 6 ในสมยปจจบน) มาแลว เมอหมดหวงเขามหาวทยาลย กสอบเขาเรยนครพรอมผม คนหนงมาจากนครนายกเหมอนกบผม ดเขาไมคอยชอบหนาผมนก คงเปนดวยเหตสองประการคอ ผมสอบไดทนทนครนายก แตเขาไมได และผมไดคะแนนดกวาเขาทกภาคเรยนทเทพสตร ทำาใหเขาขายหนาทเคยไดคยไวแตตนๆ วาเขาไดเรยนหลายอยางมากอน เพราะฉะนนสงทเรากำาลงเรยนคอหมสำาหรบเขา เขาหาทกวถทางทจะไปฟองอาจารย ผมตองตากผากลางคนเปนประจำาเนองจากมอยสองชดเทานน ผมรอถงวนหยดไมได ตองซกเกอบทกวน ถาวนไหน

โคงแรก

289

ฝนตก ผมมปญหาทนท เขากวาผมทำาผดกฎของหอ ถาผมลกแตเชากอนคนอนและออกไปอานหนงสอทใตโคมไฟของสนามบาสเกตบอลซงผมทำาเปนประจำา โดยเฉพาะตอนกอนสอบ เพราะมนเงยบและไมทำาใหเพอนรวมหอตน เขากวาผมหนเวรทำาความสะอาดทงๆ ทไมใชเวรของผม อกคนหนงมาจากสระบร เปนลกศกษาธการจงหวด ผมรวาเขาเรยน ม.7 และ ม.8 แตสอบไมได และคะแนนทเทพสตรกแทบเอาตวไมรอด มขาวลอวาเขาไดทนจากจงหวดสระบรมาเพราะพอใชตำาแหนงในทางทไมถก เขาชอบทำาเสยงโหวกเหวกและสรางความรำาคาญในหอเปนประจำา วนหนงผมมปากเสยงกบคนทมาจากนครนายก ผมโมโหสดขด ลมเหตผลทกอยาง ผมทาเขาตอย เขาบอกไมสแลวไปนำาเพอนทมาจากสระบรมา ทงสองคนบอกผมวา ถาแนจรงใหตอยกบคนทมาจากสระบรซงตวโตกวาผม ผมรบทา เราสวมนวมตอยกนทใตตนมะรมหลงหอ ตอยกนพอเหนอย ไมมใครเจบมาก ไมมใครแพใครชนะ ระหวางทเราตอยกน ผมไมรวาใครไปบอกอาจารยพลศกษาคนนน ผมพอเดาไดวาเปนใครแตกจบมอใครดมไมได เมอเลกตอยกนกลบมาผมกพบอาจารยนนทกลางหองชนลางทเกบตเสอผาพอด ในทามกลางเพอนรวมหออกหลายคน อาจารยพดวา “เฮย ไหว ลอเกงจรง ตอยกบอวซวะ” ผมสะอกทไดยนอาจารยพดอยางนน ผมไดกลนเหลา ผมคดอะไรไมออก ผมคดแตวาผมไมมทางเลอก ไมตอยกบอาจารยกอาจถกทำาโทษออกจากโรงเรยนได ถาตอยกบอาจารยกอาจถกไลออกจากโรงเรยนได ความคดถงบานวาพอแมจะเสยใจเพยงไหนถาผมถกไลออกแวบขนมา ผมรจากวจารณ ญาตของผมทเปนครพละวาทวทยาลยพลศกษาทกคนเรยนตอยมวย ผมรวาถารบทาตองถกอาจารยไลตอนแน ผมงง แตใจหนงกคดวาไมมทางเลอก อกใจหนงกโมโหทอาจารยพดจาอยางนน ผมสรปอยางเรวในใจดวยความฮดวา “เปนไรกเปนกนซวะ ไอไหวเกดมายงไมเคยหนใคร เปนตาย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

290

อยางไร กส” ผมไมรวาเอากำาลงมาแตไหน เลอดฉดขนหนาอยางแรง หาย

เหนอยจากการทไดตอยกบอกคนหนงมาหยกๆ ผมรบทาและสวมนวมตอยกบอาจารย ณ ตรงทพบกนนนเอง ผมไมยอมใหอาจารยตงตวไดเมอลงมอตอยกนเพราะรวาถาทานตงตวได ทานกใชวชามวยทเรยนมาตอยผมตาย ความคดนนและความโมโหทำาใหผมเปนกระทงบาเลอดไลอาจารยไมใหตงตว ในทสดผมตอยทานลมไปกระแทกตเสอผา ทำาใหเขาของทานซงเคยหลดมากอนหลดอก ทานยอมจำานน ผมไมถกไลออก คงเปนเพราะมพยานหลายคนทรวาอาจารยเปนอยางไรและผมเปนอยางไร ทผมเลาเรองนไมไดเลาดวยความภมใจ หรออวดอางอะไรทงสน ตรงกนขาม ผมเลาดวยความสลดใจเพราะคดวาไมควรมอาจารยอยางนนในสถาบนการศกษาซงกำาลงสอนคนใหเปนคร และเพอใหคณรวาธาตแทของผมสวนหนงนนไมใชเปนคนดอะไรนกหนา เพอนรวมหอทตอยกบผมไมใชคนเดยวทผมคดวาไดรบทนการศกษามาโดยไมชอบธรรมนก ผมอาจคดลาหลงไปสกนดทวาผทไดทนมาเรยนควรจะมผลการเรยนอยในขนด ฉะนนเมอเหนผลการเรยนของบางคนแลวอดคดไมไดวาเขาไดทนมาอยางไร เพอนนกศกษาอกจำานวนหนงไปเรยนทเทพสตรอยางไมมความตงใจ บางคนไมเพยงแตจะกอความรำาคาญในหอและในหองเรยนเทานน ยงไปทะเลาะววาทกบโรงเรยนขางเคยงอก เมอแขงกฬากจะทะเลาะกนบอยๆ ครงหนงในระหวางการแขงขนบาสเกตบอล มเหตการณรายแรงเพราะนกศกษาฝกหดครคนหนงขวางระเบดขวดเขาไปทางดานกองเชยรของคตอส เปนเหตใหพวกนกศกษาเทพสตรถกไลตหลายครงในเมองลพบร พวกเราชาวหอตองระวงตวเปนพเศษเมอเราเดนไปตลาด กอนนนผมเคยไดยนแตเรองนกศกษาโรงเรยนกลมอาชวศกษาในกรงเทพฯ ยกพวกตกน ผมมาตาสวางเอาตอนนเองวา

โคงแรก

291

ผเรยนเปนครกไมตางไปจากพวกเรยนเปนชางนก พวกทอายมากกวาเพอนรวมหอบางคนจดเจนกบโลกทผมไมมความรเลย และชอบชวนคนอนไปเทยวในเมองเปนประจำา ผมไปกบเขาครงหนงเพราะความอยากรเนองจากเขาบอกวาจะพาไปเทยวซองโสเภณ คนนนเขาพาไปดสองแหง แตละแหงอยในซอยเลกๆ ทแหงหนงแมเลาบอกวาราคาครงละ 5 บาท พวกเราเดนตอไปอกแหงหนงซงบอกวาราคา 10 บาท “ทำาไมแพงนกละ” เพอนคนหนงถามแมเลา “ไมแพงหรอกคะ” แมเลาตอบ “เดกเราใหม เพงลงมาจากเหนอ” ผมคดวาแมเลาคงพดจรงเพราะเหนสาวๆ ทนนผวคอนขางขาว ขณะทผมมองดสาวๆ อยางสนใจ เพอนคนนนกพดวา “แนนอน ใหมทน แตเกามาจากทอนแลว” พวกเราหวเราะฮาขน “พอคนแสนร” แมเลาพดดวยเสยงกราวขน “ถาแกไมชอบ กไปหาเทยวทอนไป” เราออกเดนดเมองกนตอไป ครงนนเปนครงแรกและครงเดยวทผมเขาไปในซองโสเภณ นอกจากผมไมมเงนทจะไปใชในสถานทอยางนนแลว ผมวาสภาพทผมเหนคนนนซงเปนกระทอมหลงคามงจากเลกๆ แหงหนง และเปนบานหลงเลกๆ อกแหงหนง ทำาใหผมเกดความขยะแขยงมากกวาความรสกอภรมย ไมรวาผมคดลาหลงไปหรอเปลา เมออยทลพบรนานขนผมจงรวาลพบรมสงนาสนใจมากกวาซองโสเภณเปนไหนๆ เมอดอยางเผนๆ ลพบรเปนเมองทเตมไปดวยคายทหารและสถาบนการศกษา แตเมอมองลกลงไป ลพบรมหลายสงหลายอยางผสมกน ทงความจรง ตำานาน นยาย ความหลง และโลกปจจบน ลพบรเคยเปนเมองสำาคญของเขมรกอนคนไทยเขามาครอบ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

292

ครองเมอประมาณ 800 ปทแลว ปรางคสามยอดทตงอยกลางใจเมองมลกษณะคลายนครวดในเขมรซงคณรจกด ลพบรเคยเปนเมองหลวงรวมกบกรงศรอยธยาในสมยสมเดจพระนารายณมหาราชซงครองราชยระหวางป พ.ศ. 2199-2231 ในสมยนนชาวตางประเทศ เชน ฝรงเศส ฮอลนดา และโปรตเกส เรมเขามามบทบาทในเมองไทยมากขน สมเดจพระนารายณจงเสดจไปสรางเมองลพบรใหเปนเมองหลวงอกแหงหนง ใหไกลจากอทธพลของชาวตางชาตน แตในขณะเดยวกน พระองคกทรงแสวงหาความรจากชาวตางชาตเพอชวยเมองไทยใหทนสมยเหมอนชาวตะวนตก พระองครบชาวกรกคนหนงชอ คอนสแตนตน ฟอลคอน เขาเปนขาราชการ และตอมาชาวกรกคนนไดเปนถง เจาพระยาวชาเยนทร ในกลางเมอง ใกลๆ กบปรางคสามยอด มสถานทศกดสทธทสำาคญของชาวลพบรคอ ศาลพระกาฬ ซงตงอยในวงเวยน มตนไมใหญลอมรอบ ประวตความเปนมาของสถานทนมมากมาย ทตนไมรอบๆ ศาลมลงอยเปนจำานวนมาก แมเคยเลาใหผมฟงวาลงทศาลพระกาฬนเปนลกหลานของหนมาน แมทพของพระรามในเรองรามเกยรต ชาวบานไมทำารายลงทนเพราะถอวาเปนลงเจา ถงแมบางครงลงจะแยงของกตาม นอกจากศาลและลงแลว ผมเรยนรอกอยางหนง ณ สถานทน ทกครงทเราชาวหอเดนกลบจากตลาดในตอนกลางคน เมอเราผานศาลพระกาฬ เราจะพบชายคนหนงซงเพอนผมบอกวาเปน “กะเทย” ทกำาลงมาเสนอ “บรการ” ครงแรกผมกไมเขาใจวา กะเทยคออะไร แตไมกลาถามเพอนเพราะกลวเสยเหลยม กอนผมมาอยลพบร ผมเคยไดยนผใหญบางคนพดกนเรองพสาวหนาตาดของชน (จำาชนไดไหม? คนทขวางมดเขาขาควายของผมไงละ) ซงมหญงตางบานมาตดพน เขาวาผหญงเปนครกผหญงได แตผมไมไดใสใจ พอมาถงตอนนกไดยนวากะเทยผชายมครกผชายได ผมงงอยนาน คดแตวาโลกนชางม

โคงแรก

293

ความลกลบและมความวตถารเกนกวาทผมเขาใจอยมากมาย ผมมาจบตนชนปลายเรองทาวกกขนากถกทลพบรนเองหลงจากทแมเคยเลาใหฟงในสมยเปนเดก แมเคยเลาวาทาวกกขนากถกพระรามตรงดวยลกศรนอนอยในถำาเขาวงพระจนทร แมบอกวาอยาไปเขาถำานนเดดขาด เพราะเคยมเณรเขาไปแลวไมออกมา คนทเขาไปตามพบเลอดทปากทาวกกขนากดวย ทาวกกขนากมลกสาวชอวงพระจนทรซงคอยรบใชและคอยหาโอกาสถอนลกศรใหพอ วธถอนลกศรคอตองเอานำาสมสายชราด แมเลาใหฟงวาในสมยกอน ไมมรานคาไหนในลพบรขายนำาสมสายช ทกๆ สามปหนมานจะมาตอกศรเพอใหแนใจวาทาวกกขนากไมหลดออกมากนคนทงเมอง เมอหนมานมาตอกศร ไฟกจะไหมเมองลพบรทกครง ทวทยาลยครเทพสตรมประเพณเกยวกบเขาวงพระจนทรอยางหนงคอ นกศกษาปหนงของเทพสตรจะไปขนเขาวงพระจนทรเพอเสยงทายวาจะเรยนสำาเรจหรอไม ผมขนไดถงยอดเขาอยางสบายๆ แตไมกลาไปหาวาถำาทาวกกขนากอยทไหนเพราะกลวถกกน เปนครงแรกทผมพบชาวตะวนตกซงผมเคยเหนแตในหนง ในตำารา และไดอานในหนงสอประวตศาสตรของลพบร เทพสตรมอาจารยชาวองกฤษคนหนงชอ เอยน สจวต (Ian Stewart) ทานสอนภาษาองกฤษ ถงแมผมจะไดเรยนภาษาองกฤษมาหลายป ผมไมเคยไดยนคนองกฤษพดภาษาของเขามากอนเลย ผมวาเสยงทอาจารยเปลงออกมาเพราะมาก แตผมไมเขาใจเลยวาอาจารยพดวาอะไร ผมชอบอาจารยสจวต เพราะทานมความอดทน เตรยมการสอนด พยายามพดชาๆ และพดซำาหลายครง นอกจากนนอาจารยเปนคนใจดมาก รบนกศกษาไปอยทบานปละหลายคน ผมไดอานหนงสอภาษาองกฤษแทๆ เปนครงแรก อาจารยนำาเราอานเรองยอของ เดวด คอปเพอรฟลด (David Copperfield) เรอง สองนคร (The Tale of Two Cities) อนมชอเสยงของ ชารล ดกเคนส และเรองการเดนทาง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

294

ขามมหาสมทรแปซฟกดวยแพแบบโบราณของ ธอร ไฮยดาล ทเขยนเปนเรองวา คอนทค (Kontiki) ตอมาเรามอาจารยจากหนวยอาสาสมครของอเมรกาทประธานาธบด เคนเนด กอตงขนในป พ.ศ. 2504 ทานชอ โรเซตต� คง (Miss Rosetta King) ผมไมไดเรยนกบอาจารยโรเซตตา แตทานมามบทบาทในชวตผมในภายหลง ชาวตางประเทศทมบทบาทสำาหรบเราชาวหออกกลมหนงคอ ทหารอเมรกนททำางานอยในตกเอราวณซงมกำาแพงตดกบวทยาลย คณะทหารนมาอยตามความชวยเหลอของอเมรกา (Joint United States-Thai Military Assistance Group) เนองจากกลมทหารนมหนงมาฉายดเกอบทกวน เมอมเวลาวาง ชาวหอสองสามคนรวมทงผมดวยมกปนกำาแพงและดวาเขาฉายหนงเรองอะไร เมอเรารวาเขามหนงทนาสนใจ เรากไปตดตอขอยมและไปขออนญาตทางวทยาลยฉายหนงในหอประชม ผมไมแนใจวานอกจากอาจารยทเคยไปเมองนอกมาแลว นกศกษากคนตามภาษาองกฤษทนและเขาใจเรอง แตพวกทไปยมตองทำาเตะทาวาเขาใจ

นกศกษ�ป 2 ตองออกฝกสอนตามโรงเรยนประถมเปนเวลาหนงภาคเรยน หรอประมาณสามเดอน ผมออกฝกสอนในภาคสดทายของปการศกษาตอนตนเดอนธนวาคม 2506 ถงตนเดอนมนาคม 2507 ผมสมครไปรวมโครงการฝกสอนในชนบทซงขณะนนมอยสามหนวยดวยกน หนวยของผมอยทหมบานนอกเมองออกไปประมาณ 12 กโลเมตร เปนสวนหนงของนคมสรางตนเอง เรยกงายๆ วา บอ 6 ซงเคยเปนปาเตมไปดวยมาลาเรย แตตอนผมออกไปฝกสอนนน ดดทไดกำาจดยงไปหมดแลว กลมของผมมดวยกน 12 คน เราไมมบานพก จงใชหองชนสองหองหนงของอาคารเรยนเปนทพก เราใชเสอปนอนเรยงกนทพน

โคงแรก

295

ผมไมมปญหา เพราะเคยนอนทบานอยางนน เพอนทไมเคยกนอนกนไมคอยหลบตอนไปใหมๆ โรงเรยนอยตดกบวด ชาวบานบอกเราวาโรงเรยนตงอยบนปาชาเกา พวกเราเลยหลอกกนเปนประจำา โดยเฉพาะในตอนดกซงมกมเสยงเหมอนคนมาเดนบนสงกะสกนสาด แตเมอเราเปดหนาตางดกไมเหนอะไรและเสยงกเงยบไป ในฐานะหวหนากลม ผมสอนประถมหนง ครใหญเปนครประจำาชนและเปนชนเรยนเดยวทอยชนลางซงไมมฝากนหอง เดกอาย 7-8 ขวบอยากออกไปเลนขางนอกมากกวาทจะสนใจอะไรทผมพยายามสอน บางทอยๆ กวงตอออกไปเมอเหนอะไรทนาสนใจ เชน ผเสอตวใหญๆ บนผานมา แตผมโชคดทไดครใหญเปนพเลยง เราตรงขามกนทเดยวในแงทผมมความอดทนนอยทสด สวนครใหญมความอดทนมากทสด อกอยางหนงคอผมรกเดกอยแลว (คณคงไมเชอ แตไมเปนไร ทนเชอหนอยกแลวกน) ยงไดสอนเดกทดเหมอนตวผมเองเมอสบปกอน ผมยงมความเอนดมากขน นอกจากทำางานในโรงเรยนแลว เราทง 12 คนตองออกไปทำาความรจกสนทสนมกบคนในหมบาน ใหชาวบานและโรงเรยนม ความสมพนธใกลชดกนขน ใชโรงเรยนเปนศนยขาวสารใหชาวบานรสงใหมๆ แปลกๆ เพอกระชบความสมพนธระหวางโรงเรยนกบชมชน เราตงทมฟตบอลรวมกน ดวยความจำาเปน ผมตองเปนเกอบทกอยาง ทงหวหนาทม ผฝก และผเลน แตเราโชคดทไดผเลนจากชมชนสองคนซงมความชำานาญและประสบการณสง เราชนะทมของนกศกษาฝกสอนชนบทอกสองกลมไดอยางไมคาดฝน เขาคงประมาททเหนเราเปนรองและไมมผเลนเยยมๆ จากวทยาลยเลย เราชนะดวยความบกบน และความรวมมอของผเลน มากกวาความสามารถสวนตวของคนใดคนหนง วนแขงชงชนะเลศทโรงเรยนของอกหนวยหนง ชาวบานเปนจำานวนมากเอากลองยาวมาเชยร ตอนขากลบเราเดนแหถวยกลบอยางสนกสนานและฉลองถวยกนในคนนนจนดกดน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

296

เราสาธตการเพาะเหดใหชาวบานด ทเราเลอกเหดเพราะนอกจากชาวบานละแวกนนไมเคยเพาะแลว เหดเปนผกทผมชอบมากทสดอยางหนง และเวลานนเปนฤดการเกบเกยว เราหาฟางไดงาย การทำากไมยาก เอาฟางแชนำาไวจนออน เรยงกนเปนรอง เอาเชอทซอมาจากสำานกงานสงเสรมการเกษตรโรยลงบนฟาง สรางหลงคาและฝาดวยฟางปดใหมดชด และรดนำาเปนประจำาใหฟางชนอยตลอดเวลา ประมาณสองอาทตยเรากไดเหด เราสาธตการผดเหด แกงเหด และตมยำาเหด ผมชอบตอนนมากทสด เพราะอะไรคณคงเดาถก ความรทไดมาจากการดพอใชไมไผทำาสงตางๆ ชวยใหผมทำาโตะและเกาอชดรบแขกไมไผไดสำาเรจ แตชาวบานไมสนใจเลย คงเพราะเขาไมใชชดรบแขกกนอยแลว ผมคดถงบานทกครงเมอเหนชาวบานออกไปลางเหลอมเอามาทำากบขาว พวกเราพยายามบอกชาวบานวาหอยโขงนนมเชอโรค ใหหลกเลยง แตกไมมใครเชอ ผลลพธคอบางคนมตวจดวงตามแขนและอกคนหนงตาบอดเมอตวจดเขาตา

กอนจบเรองการฝกสอน ผมขอยอนกลบไปกอนการออกไปบอ 6 นดหนง ประมาณสองเดอนกอนนน ผมเหนประกาศใหนกศกษาทสนใจไปอเมรกาสมครสอบทนแลกเปลยนนกศกษาของอเมรกนฟลดเซอรวส การไปตางประเทศหรอทเรยกวา “ไปนอก” นนเปนความฝนของคนไทยเกอบทกคน เรามความฝงใจวาเมองนอกเปนเมองเจรญสดยอด ความฝงใจนสวนหนงคงเกดจากการทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (ครองราชย พ.ศ. 2394-2411) ไดทรงแสวงหาความรจากประเทศตะวนตก และโปรดเกลาฯ ใหครองกฤษชอ แอนนา เลยวโนเวนส มาถวายสอนพระราชโอรสและพระราชธดา อนเปนทมาของละครเรอง The King and I และภาพยนตรเรอง Anna and the King of Siam ตอมาในแผนดนสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว หรอสมเดจพระปยมหาราช (ครองราชย พ.ศ. 2411-2453) คนไทยได

โคงแรก

297

ออกไปเรยนตางประเทศกนมาก และเมอกลบมากไดเขารบราชการในตำาแหนงสำาคญๆ จากนนการไปเรยนเมองนอกกเหมอนการไปซอบตรผานประตทองทสามารถชวยใหผถอเปดประตเขาทำางานตางๆ และมความกาวหนาไดอยางรวดเรว เมอผมกลบไปเยยมบาน ผมกถามพอวาผมจะสมครไดไหม พอตอบวาพอไมมเงน แตไมขดของถาหากผมสอบไปไดโดยไมใชเงนทางบาน ผมทงกลวทงกลา แตความอยากไปเมองนอกเปนแรงหนนความกลาใหชนะความกลว ผมสมครโดยไมบอกใครและเรมออมเงนทละเลกละนอย เมอถงวนกอนสอบ ผมเดนทางโดยรถไฟไปกรงเทพฯ ผมเปนบานนอกเขากรง ไมรเรองอะไรทงสนนอกจากรวาอาหอยมบานอยทกรมสารวตรทหาร แตกไมรวามนอยทไหน ผมตดสนใจใชเงนทมอยจางแทกซ โชคดทอาหอยอยและใหผมพกดวย อาพาผมไปสง และไปรบจากสนามสอบ ขอสอบตอนหนงทผมจำาไดแมนคอ ใหผสมครเขยนเรยงความเปนภาษาองกฤษเกยวกบประสบการณทตนเตนทสดหรอเศราทสดในชวต ผมเลอกเขยนการชมนมลกเสอแหงชาตครงท 4 และการสานบงกของผมทสวนลมพน ซงเปนเหตการณทตนเตนทสดในชวต โชคเปนของผม อาหอยรวาผมไมมเงนเหลอเปนคารถกลบบานจงไปสงทสถานขนสงสายเหนอและซอตวให

ผมคงแตงเรยงความไดพอรเรองเพราะผมไดรบเชญไปสอบสมภาษณในกลางเดอนธนวาคม สวนประกอบของการคดเลอกอกอยางหนงคอ การไปเยยมบานของผสมครโดยตวแทนของเจาของทน อาจารย โรเซตตา คง ไดรบคำาขอรองใหเปนตวแทนไปเยยมบานผมทบานนาในเดอนมกราคม 2507 อาจารยสวทย สงโยคะ กรณารวมเดนทางไปดวย ผมลวงหนาไปกอนและเตรยมจกรยานไวสองคนสำาหรบการเดนทางจากตลาดบานนา ออกไปทบานผมในกลางทงนา โชคดทหมดฤดฝนแลว ทางไมมโคลน แตอากาศคอนขางรอนจด อาจารย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

298

สวทย ขจกรยานเอง สวนอาจารยโรเซตตานงทายจกรยานคนทผมข อาจารยฝรงชางแสนอดทนทนงไพลไปไดตลอดทงขาไปและขากลบ ผมไมไดถามวาทานปวดหลงหรอเปลา เนองจากแดดรอนมาก ผวของอาจารยโรเซตตาเปลยนจากขาวจวะเปนแดงเหมอนหงอนไก เมอไปถงบานผม อาจารยคงไดรบการฝกมาอยางดจากหนวยอาสาสมคร เพราะอาจารยนงกบพนไดสบาย แตตองพดอยตลอดเวลาเพราะรอนมากจนเหงอไหลโชก ผมเอานำาจากตมมาให แตอาจารยไมดม ทำาใหผมแปลกใจ ผมคดวานำาทบานผมแสนจะอรอย เพราะเปนนำาบอดนเหนยวทเราทำาใหเยนดวยวธพเศษคอ เอากอนหนกลมเกลยงขนาดเทากำาปนทเกบมาจากธารนำาแชไวในโอง ผมไมรวานำานนดขนเกนไปสำาหรบดม พอ แมและพๆ ของผมไมเคยเหนชาวตะวนตกอยางใกลชดมากอน อยๆ กมคนหนงผวและหนาแดงเหมอนหงอนไก ตาและผมสจางๆ มาถงในบาน ทำาใหเกดความตนเตนมากทเดยว แตการยมหวานๆ และความสามารถในการพดไทยของอาจารยโรเซตตา และการทมอาจารยสวทยอยดวยทำาใหการสนทนาเปนไปอยางราบรน คยกนอยประมาณหนงชวโมง อาจารยกลากลบ (แมบอกหลงจากนนวา ผวของอาจารยโรเซตตา คลายผวของเชลยสงครามชาวตะวนตกททหารญปนนำาผานบานนาไปเมอสมยสงครามโลกครงท 2) กอนกลบ อาจารยสวทยมากระซบวาทานไปงานเลยงมาเมอคนกอน คงมความจำาเปนตองใชหองนำา โชคดททานมาจากบานนอกคลายๆ ผม ทานรจกใชสวมหลม ถาเปนอาจารยโรเซตตา คงมปญหาเหมอนกน รายงานของอาจารยโรเซตตาคงดพอควร เพราะผมไดรบเชญใหไปตรวจโรคทโรงพยาบาลกรงเทพครสเตยนเพอเอาผลไปประกอบการทำาใบเขาเมอง หรอวซา ผมตองไปทโรงพยาบาลฝรงเพราะฝรงไมเชอถอใบตรวจโรคของหมอไทย ผมเหนดวยกบฝรงในเรองนเพราะ

โคงแรก

299

เมอสองปกอนหมอไทยทนครนายกทำาตวอยางเลวๆ ไวใหดครงหนงแลว เมอผมไดรบเชญไปตรวจโรคนน ผมออกไปฝกสอนอยบอ 6 แลว ผมไมมเงนไปกรงเทพฯ มความเคยดแคนในชะตาของตวเอง คดวาโชควาสนาคงไมไดไปแลวเมองนอก จงกมหนาสอนเดกและทำางานตามหนาทตอไป เลกลมความฝนทจะไปอเมรกาดวยความเศราใจ อยมาวนหนง อาจารยคณหญงบญฉวสงใหผมเขามาพบทานทวทยาลยโดยดวน เมอผมเขาไปรายงานตว ทานเงยหนาขนจากงานททานทำาอยและพดหวนๆ วา “ฉนไดยนวาเธอจะไมไปตรวจโรคทกรงเทพฯ จรงหรอเปลา” “จรงครบ” ผมตอบอยางงงๆ เพราะไมรวาทานทราบไดอยางไร “ทำาไมละ” “ผมไมมเงนครบ” “แลวพอแมเธอวาอยางไร” “พอแมกไมมครบ” “แลวทำาไมเธอไมบอกใหใครร” “อาจารยนกรทราบครบ” “เธอยงอยากไปอเมรกาอยหรอเปลา” “อยากครบ” อาจารยกมลงทำางานอกชวครแลวจงเงยหนาขนและพดดวยเสยงออนลงวา “เอาละ ฟงฉน ตอนไปเธอจะตองไมยอมแพแกอปสรรค โอกาสทองอยางนหาไมไดอกแลว รออกหนอย ฉนจะดซวาฉนจะทำาอะไรได เธอไมตองกลบไปบอ 6 วนน และเตรยมตวไปกรงเทพฯ วนพรงน เอาละ เธอไปได” บายวนนน อาจารยคณหญงบญฉวหาเงนใหผมไปกรงเทพฯ ไดพอ ตอนหลงผมทราบวาเงนนนมาจากรายไดจากการขายลกโปง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

300

ของภาควชาเคมทอาจารย น�รถ เผ�เผอกง�ม สะสมเอาไวนานแลว ผมกลบไปบอ 6 อกครงดวยความกระตอรอรน ทำางานทกอยางเสรจตามความมงหมายของการออกไปฝกสอน ผมวาชาวบานคงพอใจงานของพวกเรา 12 คน เพราะกอนเราลากลบ เขาเลยงสงเราอยางครกครน ชาวบานนำาอาหารมาเปนจำานวนมากพรอมทงเหลาเถอนเปนไหๆ เสยดายทผมกนมากไมได นอกจากจะตนตนในมตรภาพและความอารของชาวบานแลว ผมในฐานะหวหนากลมตองคอยระวงดแลใหทกอยางอยภายในขอบเขต มนเปนงานอำาลาทซาบซงทสด อกไมกวนตอมา ผมจบ ป. กศ. จากเทพสตรดวยคะแนนสงสด ไดรบรางวลจากรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการ ม.ล.ปน มาลากล ไดรบคดเลอกใหเรยนตอ ป. กศ. สง แตไมไดรบทน ผมหอบประกาศนยบตรกลบบานนาดวยความภมใจ แตอกไมกวนผมกตองเผชญกบโลกของความจรง เมอผมไปรายงานตวทจงหวด และบอกทางจงหวดวาผมไดรบทนไปเรยนครมาสองป บดนผมเรยนจบและพรอมทจะกลบมารบใชจงหวด ผมไดรบคำาตอบวา “จงหวดไมมตำาแหนงใหคณ” จงหวดคาดการณเรองความตองการครผดถนด ผมดใจทไมตองมขอผกมดของจงหวดอกตอไป แตผมตกงานและไมมเงนกลบไปเรยนอกสองปทเทพสตร

ฤดแลงหลงจากทผมจบ ป. กศ. จากวทยาลยครเทพสตรคงรอนและแหงแลงเหมอนเคย สำาหรบผม รอนภายนอกนนพอทนได แตรอนภายในทำาใหนงไมตดท บานทเคยบรรเทารอนเมอยามรอนและใหความอบอนเมอยามหนาว ไมไดชวยอะไรเลย การวางงานไมไดทำาใหผมวตกเพราะผมรวาผมหางานทำาได ถาผมไปจงหวดทกนดารมากกวานครนายกดงทเพอนรวมชนบางคนกำาลงทำา อาจารยยพาแนะนำาใหผมไปสอบเขาวทยาลยวชาการศกษา ประสานมตร พรอมกบบอกวาทานจะชวยเทาททานจะชวยได ผมเรยนทานวา ถาผมเรยนตอกขอเรยนทเทพสตร ทงน นอกจากผมจะคดวาทเทพสตรคงใชเงนนอยกวาแลว ผมยงคดวากรงเทพฯ ไมใชเมองทนาอยสำาหรบผมนก นอกจากเกดทบานนอกแลว ผมยงคดเหมอนบานนอกอก ไมคอยมใครเชอวาผมไมชอบกรงเทพฯ ซงคนสวนมากคดวาเปนเมองสวรรค ผมอยากไปอเมรกาเปนทสด แตการคดเลอกของอเมรกน

ทางนอก11

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

302

ฟลดเซอรวสยงไมสนสด ผมแนใจวาถาผมไมกลบไปเรยนทเทพสตร โอกาสทจะไดรบคดเลอกกหมดไป แตผมไมมเงนกลบไปเรยนอกสองป บางทพอกบผมนงคยกนทนอกชานจนดกดน อนทจรงพอนงสบยา และผมปลอยใจใหลองลอยไปกบความฝนมากกวา ผมเกดความทอแททเหนวมานสวยหรกำาลงคอยๆ เลอนหายไป เราเหนพองกนวาเราจะไมหากยมเงนใครอกถงแมเราจะหาแหลงยมได พอพดวา “ตามใจแกเถอะ แกรอะไรๆ มากกวาพอแลว แกจะตดสนใจอยางไรกตามใจ แมแกกบพอเหนดวยทงนน” ผมไดรบจดหมายใหไปตรวจโรคทกรงเทพฯ อกครงหนงตามขออางทวาครงกอนนนทำาไดไมครบเพราะผมไปถงโรงพยาบาลสายเกนไป พอไมมเงนให พอดพแสวงซงเชานานาเยยมทำามาทบาน บอกวาเพงขายขาวไดและยนดจะใหผมยมกอน ผมรบความกรณาจากพดวยความปต ผมกลบจากกรงเทพฯ มารอทบานดวยความกระวนกระวาย การอานหนงสอทผมเคยทำาเสมอในยามวางไมเปนทางออกอกตอไป ผมไมมเงนซอ และหนงสอทหองสมดเลกๆ ของอำาเภอบานนากไมมอะไรนาสนใจสำาหรบผมอก ถงจะมบางผมกมองไมเหนเสยแลวเพราะความรมรอนทมอยภายในทำาใหผมนงไมลง ในทสดผมขออนญาตพอถากถางทบานเกาของพอทเปนปารกเพอปลกกลวยและแตงไทย พอกยอม ในระหวางทรางกายถากถางปาและขดดนจนเหงอโชก ความรสกนกคดของผมลองลอยไปทกหนทกแหง และเมอหลายวนผานไป ภาพเลอนๆ กคอยปรากฏขน “ไมใชพอไมมเงนหรอไมมเวลาไปลพบรกบเราเมอสองปทแลว” ผมคด “ไมใชพอไมมความรบผดชอบทพดวา ‘ตามใจแกเถอะ’ เมอเราพดกนถงเรองจะทำาอยางไรดกบอนาคตของเรา พอยงไมเปลยนใจเรองคนทบวชเรยนแลวเทานนทควรปลกกลวย แตสงทพอทำาในระหวางสองปทผานมา เปนวธของพอทจะบอกเราวา ในสายตาพอ เราโตเปนผใหญแลวตงแตอาย 17 ป”

�างนอก

303

ความเหนดเหนอยจากงานหนกและความรสกทไดจากภาพนนทำาใหผมคลายเครยดลงมาก ในขณะเดยวกน สำาเภาจบการเรยนปแรกทโรงเรยนฝกหดครพระนคร หรอสถาบนราชภฏพระนครในปจจบน และกลบมาอยทบาน มขาววาพอของเธอจายคา “นำาชา” ใหคนสำาคญในกระทรวงศกษาธการเพอใหเธอเขาเรยนทนน ผมไมสนใจเรองทไมนาเชอนน ผมดใจทเธอผานมาทางทผมทำางานเปนประจำา และเราไดมเวลาอยใกลกนอก “ไมตองวตกไปหรอก” เธอกลาวเมอเราพดกนถงเรองการสอบไปอเมรกาและปญหายงใจของผม “เตยรวาอยางไรเสยเธอกตองไดรบคดเลอก” “แลวถาไมไดละ” ผมถาม “เตยวาไดแน ...... แตถาไมไดจรงๆ กไมเหนจะตองเสยอะไรไปน” “บางทอาจเสยคนทกำาลงพดใหคนอนกได” “เธอพดอะไรกไมรซ” เธอคอนให “อยางมากเธอกเสยเวลาสามเดอน ถาเธอกลบไปลงทะเบยนเรยนทเทพสตร เมอไมไดไปอเมรกาจรงๆ เธอกออกหางานทำาในตอนนน” ผมนาจะมความเชอมนเหมอนสำาเภา แตเมอเวลาผานไป ผมคอยรวามนไมใชความเชอมน หากเปนความหวงของเธอมากกวา ความจรงสงทเธอไมอยากใหเกดขนคอการ “เขาปา” ไปหางานทำาในจงหวดทหางไกล สายตาทมแววกงวลของเธอทำาใหผมใจชนขน ปลายเดอนพฤษภาคม 2507 จะดวยวญญาณของนกผจญ ภยทมในสายเลอดดงทเหนไดจากพแสวงหรอความไมรอบคอบกไมทราบได ผมกลบไปเทพสตรพรอมกบเงนในกระเปาไมกสบบาท ผมเขาพบอาจารยหลายทาน ขอผอนผนการชำาระคาเลาเรยนชวคราว อาจารยคณหญงบญฉวอนญาต ผมไปกราบอ�จ�รย วฒน� บำ�รง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

304

กจ ซงเปนชาวนครนายก ขณะนนอาจารยยงไมไดแตงงานกบอ�จ�รยมหรรณพ ดละลมพะ จงมนกศกษาพกอยดวยหลายคน ทานรบผมเพมอกคนหนง ผมขอเขาทำางานทโรงอาหารซงขายอาหารกลางวนแกนกศกษาภายนอกเพอแลกกบอาหารกลางวน ขอเสนอนทำาใหอาจารยผควบคมโรงอาหาร คอ อ�จ�รยออมทรพย คำ�อ�จ และ อ�จ�รยใจประเสรฐ พฆ�ตปรปกษ รสกแปลกใจ ทงนเพราะไมเคยมเรองอยางนเกดขนมากอน ในสมยนนไมมนกศกษาคนไหนทำางานนอกเวลา การทำางานกเหมอนการประกาศใหโลกรวาพอแมไมมเงนพอสงใหลก ไมมใครกลาบอกโลกถงความจรงน การทำางานจงเปนสงทนาอบอาย แตอาจารยทงสองทานมองเหนโอกาสทองทจะลบความคดอนลาสมยนน เมออาจารยคณหญงบญฉวทราบความประสงคของผม ทานสนบสนนเตมท ผมเขาทำางานโรงอาหาร ขายอาหารกลางวนใหนกศกษาและชวยเกบถวยชามตามโตะ คาจางของผมคอ อาหารกลางวนหนงมอและอาหารเหลอถาม เมอผมเรมทำากมความรสกทนทวาอาจารยทงสองพยายามจะใหม “อาหารเหลอ” เกอบทกวน ผมไดกนขาววนละหนงหรอสองมอหาวนตอสปดาห สวนวนสดสปดาหกพยายามใชเงนเลกนอยทมอยและหาไดซอขาววนละหนงจาน บางวนพอมเงนกกนมากกวานน อาจารยออมทรพยซกไซตงแตตนวาผมจะหาเงนทางอนไดอยางไร แลวทานกบอกจางใหผมทำาสวนในบานทาน อนทจรงทานพกอยในวทยาลย ทานไมจำาเปนตองจางคนทำาสวนเพราะทางวทยาลยมคนสวนอยแลว แตอาจารยบอกวาทานอยากใหสวนรอบๆ บานพกของทานนาดยงขน ผมรบตดหญา ถางวชพช ตดแตงกงไม ขดหลมปลกตนไม รดนำาตนไม กวาดหยากไยทใตถนบาน และขนขยะ บานพกของทานอยตดกบหอพกนกศกษาหญงหลงหนง ผมรสกวาทกครงทผมทำางานทบานอาจารยออมทรพย จะมนกศกษาหญงมองผมอยาง

�างนอก

305

ประหลาดเสมอ แตผมหนาดานมานานแลว ไมมความอบอายเหลออย การเหนตวอยางทบานของสำาเภา และทไดจากการอานประวตของบคคลสำาคญทำาใหผมเรมฝงใจวา ถาผมจะหนออกจากวงจรอปรยของความจน ผมหนาบางไมได แตในขณะททำางานนน ผมมความรสกวาตาของนกศกษาหญงในหอไมไดมองผมอยางประหลาดใจ หรอดแคลนไปเสยทกค อาจมบางคทพอใจในเลอดการบกเบกและความตงใจจรงของผม ทกอยางเขาทเปนการชวคราว ผมรวาถาผมไมไดรบคดเลอกไปอเมรกา ผมตองออกจากเทพสตรไมเกนเดอนกรกฎาคม ผมไดรบจดหมายใหกลบไปทโรงพยาบาลกรงเทพครสเตยนอกครงหนง ผมมพยาธในทองทตองกำาจดถาผมจะไปอเมรกา อกครงหนงทผมเคยดแคนกบโชคชะตาตวเองทไมมเงน อาจารยยพาคงสงเกตเหนทาทางไมสบายใจของผม ทานเรยกผมไปแลวพดวา “ไหนบอกครซวามนเรองอะไรเธอถงมสหนาเหมอนไปกนตำาแยมา” เรารจกกนดแลวและรวาเราพดกนอยางไมออมคอม ผมเลาใหทานทราบ ทานพดวา “เทานนเองนะเหรอ ครไมเหนวามนเปนเรองโลกแตกทไหน ไป ไปกรงเทพฯ ไปทำามนเสยใหเรยบรอย” ทานเปดกระเปาและยนเงนใหผม 50 บาท แลวพดตอวา “โชคดนะ เออ........แลวไมตองหามาคนครหรอก” วนท 24 กรกฎาคม พ.ศ. 2507 เปนวนทสองของวนหยดสามวนเนองในโอกาสวนอาสาฬหบชาและเขาพรรษา เทพสตรไปรวมงานกบจงหวดลพบรเหมอนเคย ผมถอกลดรวมขบวนแหเทยนซงกำาลงมงไปทวดในเมอง อ�จ�รยชอม ทศสน ขจกรยานมาทน และเอากระดาษแผนหนงใสในกระเปาเสอผม “โทรเลข” อาจารยพดเทานนแลวขจกรยานเลยไป ‘ขาวราย’ ผมคดอยในใจเพราะโทรเลขมกนำาขาวรายมาให ผมขอใหเพอนถอกลดใหชวคราว ผมเอาโทรเลขออกมาคลอานดวย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

306

มอทสนเทา ฮา! เปนไปไดหรอน ผแทนของอเมรกนฟลดเซอรวสใหผมไปรายงานตวหลงจากวนหยดสามวน และใหนำาเอกสารเพอทำาหนงสอเดนทางไปตางประเทศไปใหพรอมดวย มอผมสนมากขน ผมพบโทรเลขใสกระเปาตามเดม ผมกลบไปทบานอาจารยวฒนา ทานไมอย ผมเขยนจดหมายสนๆ อำาลาทานดวยความซาบซงในพระคณของทานทใหความกรณาใหอยทบานมาสองเดอน ผมเขาไปในวทยาลย โชคเปนของผม อาจารยคณหญงบญฉว ไมไดกลบไปบานทกรงเทพฯ ถงแมวาวทยาลยจะหยดราชการสามวน ผมเรยนทาน กราบขอบพระคณทานทไดชวยผมมาตลอด และขอพกการเรยนทเทพสตรไวหนงป ทานบอกวายนด และพดตอไปวาทานไดชวยหาทนกอนหนงไวใหผมแลว เพราะทานทราบวาทางอเมรกนฟลดเซอรวสตองขอใหทางบานของนกศกษาชวยออกคาใชจายบางเปนบางสวน ทานทราบแนนอนแลววาทางบานของผมไมม ทานไดปรกษา อ�จ�รย ดร.จตรเกษม สบญเรอง เมอทานไปกรงเทพฯ ครงกอน อาจารย ดร.จตรเกษมเปนผเชยวชาญดานวรรณคดไทยและฝรงเศส ทานมแมเปนคหปตานชอ แกว สบญเรอง ทงคณยายแกว และ อาจารย ดร.จตรเกษม เปนผใจบญ ทานเรยนอาจารยคณหญงบญฉวไววา ทานจะฝากเงนจำานวน 4,000 บาทไวกบรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการ ม.ล. ปน มาลากล ถาผมสอบไปอเมรกาได ใหผมไปรบเงนทนน “ไสว เธอเปนคนโชคดมาก” ทานพดตอ “ใชครบ” ผมจำาไดวาพดออกไปเบาๆ ดวยความตนตนใจ อยากนงลงกราบทเทาทาน “ผมโชคดทสดในโลก อาจารยมพระคณแกผมอยางยง” “เอาละ ไมเปนไร ขอใหเธอเทยวอเมรกาใหสนก อยาลมบอกฉนถาจะใหฉนชวยอะไรอก” ผมลาออกมาจากหองทานดวยความรสกวาตวเบาหวว พรอม

�างนอก

307

กบคดวา สมแลวทอาจารยบางทานไดพดถงเรองความใจดของอาจารยคณหญงบญฉว พรหโมปกรณกจ ไว ผมนงรถประจำาทางกลบบานนาบายวนนนดวยความลงโลดใจ ทกคนในบานแสดงความปลมปต ตนเตน กบขาวทผมนำามา แมแตพอซงยมยากกหนาบานอยเปนนาน ลกชาวนาผวดำาผตำาตอยจากปลายทงกำาลงจะไดไปอเมรกา มนไมนาเชอ แตมนกำาลงจะเกดขน เราไมไดฝนไป มนกำาลงจะเกดขน ในวนรงขน พแสวงกบผมไปตามหาขาราชการซงเราตองการใหออกเอกสารทตองการใหผม เนองจากเปนวนหยดราชการ ททำาการอำาเภอปด เราตองไปทบานนายอำาเภอ นายทะเบยน เสมยน และภารโรง เหมอนมหศจรรย เราพบทงสคนทบาน พแสวงใชความสามารถในการพดทำาใหทกคนเหนความจำาเปนทตองเปดททำาการอำาเภอเพอทำาเอกสารใหผม ผมเขากรงเทพฯ ตอนเชาตรของวนรงขนและไปรายงานตวทนเวลาททางตวแทนของอเมรกนฟลดเซอรวสกำาหนด ผมเขาพกทบานของพนเอกนเกลส แหงกองทพอากาศอเมรกนเปนเวลาสบวน เปนครงแรกทผมรวาในกรงเทพฯ มบานทใหญปานวง ผมตองสะดงเมอเหนเจาของบานยำาเทาเขาบานอนมพนไมทขดเปนมนปลาบโดยไมไดถอดรองเทา ผมลงเลอยจนแนใจวาทำาไดกอนทจะตามเจาของบานเขาไป คณรแลววาในเมองไทยเราไมสวมรองเทาเขาบาน ยงเปนพนขดมนดวยแลว เราไมทำากนแน ‘แลวทำาไมตองมของใชมากมายอยางนน’ ผมคด แถมยงมคนรบใชและคนขบรถ ผมเอาไกไปปลอยอกเพราะหาสวตชไฟทฝงอยในฝาไมพบ ‘เออ แลวหองนำามอางใบเบอเรอและไมมนำาสกหยดไวทำาไม’ แถมยงมตาชงไวทพนดวย ผมขนไปยนบนตาชงดวยความดใจ เขมชบอกวาผมหนก 130 ปอนด ‘แหมสวมเจากรรม ใครหนอชางคดใหมนใชยากเสยจรง’ ผม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

308

คด ‘ไมเหนวาจะขนไปนงยองๆ ไดสะดวกอยางไร แลวไมเหนวาจะมนำาทไหนไวราด’ ผมนกไดวาในหองนคงเปนสวมชกโครกตามทเคยไดยนมา เคยเหนหองทใกลททำางานของอาจารยคณหญงบญฉวนนมโซหอยลงมาจากถงนำาเลกๆ เหนอหว มคนบอกวาเมอเสรจธระแลวใหดงโซนน แตสวมทหองนอนผมไมเหนมโซและไมมถงนำา เมอเสรจธระแลวผมหาทาง “ชกโครก” แตไมเหนวามนชกไดทไหน ผมเหนโลหะชบโครเมยมกนสนมยาวสามสนวยนออกมาจากถงสเหลยมดานหลงโถสวม ผมลองดงขนและกดลงเบาๆ กไมเหนวามนจะทำาอะไรได ผมเปดถงสเหลยมนนดกเหนมนำาอยเกอบเตม แตไมรวานำานนจะลงไปในโถสวมไดอยางไร ผมเหงอแตกซกๆ ถอยหลงออกหางมายนดเจาโถสวมอยางระอาใจ คดอยในใจวา “คนเรานทำาไมจงโงเงาอยางน จะทำาสวมทงท ทำาไมไมทำาใหมนใชงายๆ” ผมเดนเขาไปกมดและดงเจาโลหะชบโครเมยมทตดอยกบถงหลงโถสวมอก ดงขนและลง แตละครงทำาแรงขนเรอยๆ และเมอผมกดลงแรงๆ ดวยความโมโห กไดยนเสยงซใหญพรอมกบนำาพงออกมาอยางแรง ผมตกใจกระโดดถอยหลงออกมายนคดอยในใจวา ‘ฉบละไหวเอยคราวน แกทำาสวมเขาแตก’ ตากจบอยทโถสวม แลวกเหนวานำาพงเขาในโถสวม และชวพรบตาเดยวกเหนนำาแหงไปพรอมกบนำาปฏกลในโถไปดวย ผมกมลงดรอบๆ โถและถงนำากไมเหนมรอยแตกหรอนำารวทไหน ผมลองกดโลหะชนนนดอก กไดผลเหมอนเดม ผมสดหายใจใหลมเขาปอดอยางโลงอก พรอมกบคดวา ‘ตนพรอมทจะไปอเมรกาแลว’ แตความคดนเปนความคดทผดเมอผมไปถงสนามบนทอเมรกาและตองการใชสวม คณคงยงเลกเกนไปทจะจำาไดวาเมอสามสบกวาปทแลว ทกสนามบนในอเมรกา คณตองหยอดเหรยญเมอคณตองการใชสวม ผมจะไปรไดอยางไร คณะปฐมนเทศทกรงเทพฯ ไมเคยบอกผมเลย ผมเกอบแย ตองรอจนคนทอยขางในเปดออกแลวจบไวไมใหฝาหองสวมปดจงเอาตวรอดมาได ผมวาคงมคนทำา

�างนอก

309

เลอะเทอะเพราะไมมเหรยญบอยๆ ในปจจบนนจงไมมสนามบนใดในอเมรกาหาเงนดวยวธโหดรายเชนนนอก ขอโทษทออกนอกเรองไป เอาละกลบมาเรองปฐมนเทศทกรงเทพฯ อกท เวลาอาหารทำาใหผมรสกงงอก ผมไมเขาใจวาทำาไมตองใชมดกบสอม ทำาไมไมใชชอนหรอไมกมอทพอแมใหมา ผมใชอยทบานเปนประจำากไมเหนมปญหาอะไร เออ ! แลวชาวอเมรกนกนหมา แถมยงเรยกวาหมารอน (hot dog) เสยอก ! ทบานผมถงจะยากจนอยางไร เรากไมเคยกนหมา แตกดทวนหนงมขนมจน แมคงดใจถารวาทอเมรกามขนมจน ถาลกชายผกนจกนอะไรไมได อยางนอยกมขนมจนทแมทำาขายเปนประจำา อาว! แลวทำาไมจงเรยกขนม จนวาสปาเกตตละ? อกวนหนงเขาพาผมไปเลนตลกเลกๆ ลงหลมเลกๆ ทเขาเรยกวากอลฟ ในสนามเลกๆ มนสนกไดอยางไรกไมร แลวอกคนหนง เขาพาผมไปทโรงหนงเฉลมไทยซงผมเคยไดยนจากครชนมธยมเมอสหาปทแลววาเรองเบนเฮอรเขาฉายทน คราวนเราดเรองพชตตะวนตก (How the West Was Won) ผมไมเขาใจอะไรมากนก แตชอบดทวทศนทแสนงาม แถมยงมสาวงามๆ อกหลายคน อดคดไมไดวาถาสาวอเมรกนทกคนมผมสทองและตาสฟา และสวยเหมอน แครอล เบคเคอร ละกผมคงเอาหวใจไปทงไวทอเมรกาแนๆ หลงจากสบวน เขาบอกผมวา ผมไปอเมรกาไดแลว ผมไมรวาจรงหรอเปลาเพราะมนยงงงๆ อยางไรพกลหลงจากทไดเหนอะไรตอมอะไรมากมายทแตกตางไปจากสงทรมาราวกบหนามอเปนหลงมอ

คำ�วนท 6 สงห�คม พ.ศ. 2507 ผมออกเดนทางจากทาอากาศยานกรงเทพฯ โดยสายการบนอนเดยไปอเมรกา ผมรสกวาเครองบนโบอง 707 ใหญและสวยกวาเครองบนซงผมจนตนาการจากรปภาพทไดเหนจากนตยสารสปดาหอากาศ และตางกวาเครองบนปก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

310

สองชนทพอพาผมไปดทวดโบสถเมอผมอายสขวบ ผมรวาพอและทกคนทมาสงกำาลงดเครองบนทะยานสทองฟาทเตมไปดวยเมฆในคนฤดฝนนนจนเครองบนลบตาไปเหนอฟากรงเทพฯ เมอผมเอนเกาอและหลบตาลงกเหนหนาพอเปนสงแรก เหนสหนาอนเครงขรมอยตลอดวนแทบไมไดเปลยนเลย นอกจากรบไหวเพอนทมาสงแลวพอไมไดพดคยกบใครอก แตผมแนใจวาพอมความสข การเดนทางคนนนเปนจดเรมตนของหนงปอนแสนตนเตนในชวตทผมไมสามารถจะหาคำาใดมาอธบายใหพอหรอใครๆ ฟงไดอยางสาสมใจ ผมรสกเสยวสยวในทองทกครงทเครองบนโคลงวบขนวบลงอนเนองมาจากสภาพอากาศแปรปรวน ผมรสกปวดแกวหมากเมอเครองบนเรมลดระดบลงสสนามบนทกรงนวเดลและทบอมเบยในคนนน จากหนาตางรถทพาเราเขาเมองในเวลาหลงเทยงคนแลว ภาพทตดตาทสดเกดจากการไดเหนชาวอนเดยเปนจำานวนมากนอนเรยงรายอยทวไปตามทางเทาและชายคาตกขางๆ ถนน ถงแมผมจะคนเคยกบความยากจน แตภาพทผมเหนคนนนมนเกนกวาความยากจนทผมจะจนตนาการได เมอเขาโรงแรมแลว ผมอยากอาบนำาเอาเหงอไคลทไดมาจากความตนเตนตลอดวนออกกอนเขานอน ผมเกอบจะถกนำารอนลวกเพราะชางทำานำาเจากรรมสลบทเปดระหวางนำารอนและนำาเยนเสยน ขณะทผมกำาลงอาบนำาฝกบวอย ผมอดถามตวเองไมไดวา คนทเหนนอนอยขางถนนนนไปอาบนำากนทไหน เขาทำามาหากนอยางไร ผมไดคำาตอบเปนบางสวน เมอผมและเพอนถกขอทานลอมตอนเราเดนออกจากโรงแรมในวนรงขน ถงแมวาผมจะไดเหนสวนทสวยงามของบอมเบยซงเปนศนยกลางของธรกจและการเงนของอนเดย แตภาพทฝงอยในใจคอ ภาพคนนอนถนนและภาพของกระตอบเลกๆ ขางถนนเปนจำานวนมากทผมเหนเมอเดนทางไปสนามบนในวนตอมา ผมเคลมไปกบความสวยของนกเรยนแลกเปลยนอหรานท

�างนอก

311

ขนเครองบนทเมองเตหะราน ในจำานวนนกเรยนแลกเปลยน 14 คนของอหราน เพยง 3 คนเปนชาย ผมตะลงในความสวยของสาวๆ อก 11 คนซงทำาใหผมนกถงครงทผมเคยแอบมองสาวเมอสมยอยทบานปาจน ดทกคนตาโต ควโกง จมกโดง หนารปไข ผมดำาขลบ และผวขาวนวล ผมอดคดไมไดวา ชาวอหรานทกคนสวยเชนนหรอวาเขาคดเอาแตคนสวยๆ สงไปอเมรกาเพออวดคนอนหนอ? ผมตนกบความสวยงามของสนามบนทกรงโรม เออ ! แลวทนนมของแปลกคอบนไดเลอนได ผมเหนคนขนยนเฉยๆ แลวบนไดกพาเลอนไป ผมอยากลองบางวามนรสกอยางไร เลยลองขนลงเสยหลายครง โดยไมสนใจวาใครจะมองอยางสมเพชในความตนเมองของตวเองหรอไม ผมรสกวาอากาศททาอากาศยานกรงลอนดอนมนหนาวเขาไปถงกระดก เทอโมมเตอรบอกวา 4 องศาเซนตเกรด เมองไทยไมเคยหนาวอยางน มนตางกนราวฟากบดนเมอเทยบกบอากาศทกรงเทพฯ ทผมเพงจากมาเมอสองวนกอน ทกรงเทพฯ วนนนอากาศรอนเกอบถง 35 องศา ผมตนเตนกบนครนวยอรกอนเปนเมองแรกของอเมรกาทผมเหน ดมนชางเตมไปดวยแสงส และยงเหยงไปหมด ถนนซอนกนเปนชนๆ ลงใตแมนำา ลอดอโมงค ฯลฯ แลวกคน โอโฮ ! ทำาไมมคนมากอยางน ตกสงจนมองไมเหนยอด รถใตดน รถประจำาทางทมแตเพยงคนขบและไมมกระเปาคอยเกบเงน หรอมคนหอยตามบนไดรถเหมอนทกรงเทพฯ รถแทกซทใชมเตอรและไมตองตอราคา เออ ! แลวกแปลก ทำาไมเขาขบรถทางดานขวาของถนน เมอกนอาหารแลวกโยนจาน ชอนและสอมทงหมด ชางแปลกด ผมอยในเมองทใหญและมหศจรรยทสดของอเมรกาเพยงสองวนกตองออกเดนทางไปทางเหนอของรฐนวยอรก ไปเมองเลกๆ ทชอวา เบนบรดจ (Bainbridge) ผมซาบซงในความอารของชาวเบนบรดจ ผมเขาพกชวคราว

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

312

กบ ดร.และ มาดาม ซอลสเบอรก (Salzberg) เพราะ ดร.เดวด ลบ (David Lieb) ซงผมจะไปอยดวยกำาลงเขารบการผาตดไสตงอยทรฐเพนซลวาเนย สองสามภรรยาอยกนสองคนเนองจากลกโตและออกจากบานไปหมดแลว คนทงสองพาผมไปทกหนทกแหง พาผมไปพบนกเรยนมธยมทผมจะไปรวมชนดวยเมอโรงเรยนเปด ฯลฯ ถงอยางไรกตาม ผมกยงไมวายคดถงบาน โดยเฉพาะเมออยคนเดยว บางทผมกโมโหตวเอง เมอไมกเดอนทแลวอยากไปอเมรกาจนเนอเตน แตเมอไปถงเขาจรงๆ แลวกลบคดถงบานอยากกลบบาน ดร.ซอลสเบอรกพยายามเลนตลกกบผมอยเรอยๆ เชน วนหนงแกชวนผมวาไปซอนมกนไหม ผมกบอกวาไป คอ Yes (ขณะนนผมพดไดคลองคอ Yes กบ No แตถาพยายามพดอยางอน กวาคสนทนาจะรเรองกเลนเอาเมอยมอทกครง) ทผมอยากไปเพราะอยากเหนซเปอรมารเกตทผมยงสำารวจดไมทวเมอวนกอน ดร.ซอลสเบอรก เอาขวดขาวปากกวางออกมาสองใบ เอาเงนใสขางใน เอาออกไปวางไวทหนาประต หนหลงกลบแลวยมใหผมและเดนกลบเขาบานไปทำาอยางอน ผมกลบเขาไปรอวาแกจะไปตลาดเมอไร แกกไมไปสกท รอจนบาย แกกพยกหนาใหผมตามไป พอแกเปดประตออก ผมกเหนขวดนมสองใบมนมเตมวางอย มนชางมหศจรรยจรงๆ นหรอการไปซอนมของ ดร.ซอลสเบอรก? ผมสนกมากเมอ ดร.ซอลสเบอรกพาผมไปตกปลา แหม ! แกมเครองมอสารพด เบดหลายคน ลกรอกหลายลก สายเบดและตวเบดหลายขนาด มด คม ทน เหยอเทยม ฯลฯ แกเชาเรอพาผมออกไปกลางทะเลสาบ นานๆ ปลาจะกนเบดสกครง แตทกครงทแกไดปลาแกกปลอยมนไป ผมชกเอะใจ พยายามอธบายใหแกฟงวา ทบานนานน ผมใชแคคนไมไผ สาย และ เบดหนงตว ผมจบปลาเอามาทำากบขาว ทำาไมแกจงลงทนเสยเยอะแยะแลวโยนปลาทจบไดทง แกกบอกวาทอเมรกานนตกปลาเพอสนก จบไดแลวปลอยไป นานๆ จงจะเอามากนสกตวหนง เมอกลบมาจากตกปลา มาดามซอลสเบอรกพาไปซอ

�างนอก

313

สมาใหผมวาดรป ผมกใชวชาเกาทรำาเรยนมาสมยอยชนมธยม วาดรปทวทศนใหสองรป แกวาสวยด เอาไปใสกรอบ ตดไวทขางฝาบานเสยอก ผมวารปนนไมไดสวยเทาไรหรอก แตนสยการเปนครของแก ทำาใหแกเอาใจคนเปน วนหนงแกพาผมไปทโรงเรยนประถมทแกสอน ผมตองตะลงในความพรอมของเครองไมเครองมอสารพดชนด ผดกบโรงเรยนศาลาวด กระดานชนวน และดนสอหนของผมราวฟากบดนทเดยว ผมสนใจชวตชาวนาของอเมรกน เมอ ดร.ซอลสเบอรก พาผมไปดทงเครองมอแบบเกาทอยในพพธภณฑ และทงชาวนาชาวไรทมเครองมอเครองจกรทนสมยสารพดชวยทนแรง ไมวาจะเปนรถไถ รถเกยวและนวด เขามทงนน วนหนง ดร.ซอลสเบอรก พาผมไปซอขาวโพดทแผงขางถนน เมอไมเหนมใครอยแกกเรยกหาเจาของ สตรแกๆ คนหนงออกมาจากปาขาวโพด ทาทางทะมดทะแมง สวมรองเทาบต กางเกงยน เสอลายแขนยาวถลกแขนขนคลายนกเลง ดร.ซอลสเบอรก คยกบหญงแกคนนนอยางคนเคย ขากลบผมถามวาหญงแกนนเปนใคร ดร.ซอลสเบอรก กบอกวา “ออ ! แกเปนเจาของไรขาวโพด เปนแมมายอาย 70 กวาแลว และยงทำาทกอยางเอง ...... ขบรถไถ ปลกและเกบขาวโพด เลยงไก ฯลฯ ........นาทงจรงๆ” ชางนาทง แนละ ผมคด เพราะทเมองไทยของผม คนอาย 70 ในสมยนนถาไมเขาโลงไปแลว กเตรยมเขากนอยรอมรอทเดยว ไมมใครไปขบรถไถกนอก ฝรงชางอายยนและแขงแรงอยางนาประหลาด ผมดใจเมอ ดร.ลบและครอบครวกลบมาจากรฐเพนซลวาเนยและรบผมไปอยดวย ผมไดหองใหญนอนคนเดยว มพรมสแดงทงหอง มเตยง มต ฯลฯ ทกอยางครบ แถมยงมเปยโนอก ผมชอบโตะทำางานและเกาอทแสนนม ผมไมตองนอนพงพาบเพออานหนงสอหรอทำาการบานอกตอไป บานนนดจากภายนอกหลงไมใหญนก แตภายในมทกอยาง นบจากเครองใช เชน เตาไฟฟา ตเยน ตแชแขง เครองลางจาน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

314

ฯลฯ ไปจนถงเครองใชในบาน เชน เครองซกผา เครองอบผา โทรทศน วทย ฯลฯ เมอหญาในสนามยาว กมเครองตด ไมตองไปเอาควายมากนดงทเราทำากนทโรงเรยนมธยมทบานนา ดร.และมาดามลบ รวาเงนทนทผมไดรบเดอนละประมาณ 280 บาทนนไมพอใช เพราะคาตดผมตอนนนกปาเขาไป 25 บาทแลว ไมใช 3 บาทเหมอนทบานนา แกกหาทางชวยอยางอน ไปหาซอเสอผาเพมใหบาง ขอของเกามาจากเพอนบาง โดยเฉพาะเสอกนหนาว เพราะรวาผมทนหนาวไมไดแน

โชคดทผมไดเสอกนหนาวเรวไมงนคงแขงตาย เพราะเมอถงเดอนกนยายน อากาศหนาวและใบไมเรมเปลยนสอยางรวดเรว พอวนท 23 ตลาคม อนเปนวนปยมหาราชทเมองไทย หมะกเทลงมา และเมอถงเดอนมกราคม ผมกคดวาหของผมหลดหายไปเนองจากมนชาจนไมมความรสกเมอผมเดนกลบบานหลงจากทำากจกรรมทโรงเรยนเสรจ เมอผมมองดปรอทวดอณหภมทบาน มนชท -22 องศาเซนตเกรด ทเมองไทย ผมวา 22 องศากหนาวจนคางสนแลว น ลบ 22 หจะไมชาไดอยางไร ผมมาถงบางออเรองความหนาวตอนนเอง กอนผมไปอเมรกา มคนอธบายความหนาวอยางรนแรงของทนนวา หากผมออกไปยนปสสาวะขางนอก ปสสาวะจะกลายเปนนำาแขงทนท และตองหกมนออกโยนทง ผมไมกลาลองวาจรงหรอเปลาเพราะผมรสกวาความหนาวของคนนน จะทำาใหอยางอนนอกจากปสสาวะแขงและตองหกออกโยนทงดวย ผมกลาตงชอฝรงใหตวเองวา โรเบรต เพราะไดยนคนชอ โร-เบรต สองคนเปนประจำาในหนาหนงสอพมพในสมยนน แลวคดวาคนชอโรเบรตทกคนตองเกงแน โรเบรตสองคนนนคอ รฐมนตรยตธรรม โรเบรต เคนเนด นองชายประธานาธบด เคนเนด และ โรเบรต แมค-นามารา รฐมนตรกลาโหม แตแปลกใจวาทำาไม ดร.ลบและทกคนชอบเรยกผมวา “บอบ” และใหผมเรยก ดร.ลบวา “แดด” หรอพอ และเรยก มาดาม ลบวา “มม” หรอแม

�างนอก

315

ผมชอบสตวปารอบๆ บาน ทงนก เปด กระตาย กระรอก กวาง ฯลฯ ชาวบานใจด ไมมใครรงแกสตว ผมคด ถาเปนทบานนาละก ไมเกนหนงวน ชาวบานยงเรยบ อเกงเคยหลงมาทหมบานผมครงหนง ชาวบานหลายสบคนไลมนเปนชวโมง เมอไดเนอมากไมพอแบงกนดวยซำา ผมฉงนในความงงของตวเองทฟงอะไรในหองเรยนไมรเรองเลย ผมเอาไกไปปลอยเสยนบตวไมถวนเมอเรมเขาโรงเรยนมธยมปสดทาย หรอชน 12 ของระบบการศกษาของอเมรกา เมอผมฟงใครไมรเรอง ผมใชวธเดยวคอยมไวกอนเปนทางออก ผมยมเสยจนแกมผมหยอน และคงเปนเหตหนงททำาใหหนาผมแกเกนวย แตการยมของผมคงไดผลเพราะในไมชา ผมกไดเพอนมากมาย ทกคนรจกผมในนาม “นกยม” จนมเพอนสาวคนหนงเขยนไวในหนงสออนสรณวา “......คณอยาเลกยมอนมเสนหของคณเปนอนขาดเชยวนะ......” ผมมารเอาตอนนนวายมนมราคาเกอบๆ จะขายไดทเดยว ผมพรอมทจะแตงกายอยางสบายๆ และเลกสวมเครองแบบไปโรงเรยน แตผมไมพรอมทจะทำาอยางอนเลย การสอบครงแรกในวชาสงคมศกษา ผมตอบคำาถามไดเพยงขอเดยวในหกขอ นยงนบวาด เพราะเมอผมสอบภาษาองกฤษครงแรก ผมสงกระดาษเปลา เพราะไมรวาอาจารยใหทำาอะไรบาง ผมรสกแปลกใจเมอเหนเพอนรวมชนบางคนมรถเกงขบไปโรงเรยน ผมรวาอเมรการำารวย แตนกไมถงวาความรำารวยจะออกไปถงเมองเลกๆ ทผมอยได และพอแมมเงนซอรถใหลกตงแตยงเปนวยรน ผมเคลมเมอไดจบมออนออนนมของเพอนนกเรยนสาวๆ บางคนไมเพยงแตยนมอใหจบเทานน พอรจกกนกโอบไหลผมทนท คณรแลววาทบานนานนแมคนทผมรก ผมถกแมแตปลายกอยยงไมไดเลย แตทโรงเรยนผม เดกนกเรยนแอบกอดจบกนตลอดเวลา ตามมม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

316

ทลบตา แมแตในรถโรงเรยนทพาไปทศนศกษา ยงถานอกโรงเรยนแลว จะกอดจบกนอยางเปดเผยเทาไรกได ผมเคยเหนในหนงมาบาง แตมนในหนง ผมไมคดวาในชวตจรงของเมองคณการแสดงความรก ความพอใจดวยการกอดจบจะเปนไปอยางกวางขวางและเปดเผยเชนนน และเพอนนกเรยนหญงชายบางคนกออกไปเทยวดหนงกนสองคนในโรงหนงกลางแปลงทขบรถเขาไปจอดด ไปดหนงหรอไปทำาอะไรกไมร ผมชอบดนกเรยนหญงทชอบเตนรำาจงหวะใหมๆ อยางไมเบอหนาย เตนกนไดทกท ทกเวลา ทหองกฬาตอนพกกลางวน ทงานโรงเรยน และทงานเลยงทบาน วนหยดสดสปดาหมกมงานทบานใดบานหนง ปนนคณะแมลงเตาทองขององกฤษไปแสดงทอเมรกาตงแตเดอนกมภาพนธ แตนกเรยนหญงกยงคลงไคลใหลหลงอย ผมเหนภาพทสาวๆ กรดกราดและเปนลมกนเมอเหนเจาเตาทองรองเพลงบนเวทแลวกอดสงสยไมไดวา เพลงของคณะเตาทองมนดถงขนาดนนเชยวหรอ คงดอย แตหผมไมถง ผมประทบใจกบการขวางลกเบสบอล (Baseball) ของ บอบ กบสน (Bob Gibson) จากทมเซนตหลยส เมอเลนชนะเลศกบทมจากนวยอรก ดร.ลบ อธบายใหผมฟงอยางละเอยดเรองกฎตางๆ ของกฬานน แลวผมกเกดรกมนขนมา เทาทผมร ผมเปนคนไทยคนเดยวทรกกฬาเบสบอล ซงเพอนๆ บอกวามนแสนชาและนาเบอ ดงทกลาวมาแลว ผมอาจไมคอยเตมเตงเหมอนเพอนๆ แตกอกนนแหละ ใครกลาอธบายความรกได เมอไรคณอธบายได ผมจะยอมหอบคายกครมาเรยนดวย ผมรสกอจฉาในความอสระของเพอนนกเรยนในโรงเรยน เขาวพากษวจารณการเลอกตงประธานาธบดในปนนกนอยางเตมท ผมเหนประชาธปไตยของคณขณะนนแลวอยากใหเมองไทยเปนบาง ใหพนจากเผดจการเสยท ทงๆ ทไมแนใจวาเพอนคนไทยของผมจะ

�างนอก

317

มความเขาใจและรบผดชอบพอทจะเปนประชาธปไตยหรอไม การซอขายเสยงและการเขาไปเลนการเมองเพอกอบโกยนนผมวาไมเปนประชาธปไตยแน แตเผดจการทกอบโกยกไมใชทางเลอกทด ผมไมแนใจวาทางสายกลางอยทไหน เมอพดถงทางสายกลาง ในการเลอกตงปนนคอ พ.ศ. 2507 หรอ ค.ศ. 1964 มการวพากษวจารณกนอยางกวางขวางเรองทผสมครเปนประธานาธบด แบร โกลดวอเตอร พดวา “มาตรการทรายสดขดนนไมใชสงเลวสำาหรบการปองกนเสรภาพ Extremism in defense of liberty is no vice ........” เขาแปลกนวา โกลดวอเตอรจะใชอาวธนวเคลยรถลมเวยดนามเหนอและจน ถาหากตนไดรบเลอกเปนประธานาธบด ผมฟงแลวกเสยวเรองไฟบรรลยกลปลางโลกกอนป พ.ศ. 5000 ตามตำานานทชาวบานเลาไว จงภาวนาวาอยาใหคนๆ นชนะการเลอกตงเลย และเขากไมไดรบเลอกจรงๆ ผมทงในความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย เมอผมไปเทยวทบรษททำาแกวและบรษททำาสมองกลหรอทคณเรยกวาคอมพวเตอร ผมดโทรทศนทโรงเรยนในขณะทมการถายทอดสดการสงยานอวกาศเจมนขนฟา ผมไดไปฟงมนษยอวกาศพดสดๆ แลวเจาความเจรญทางเทคโนโลยกทำาใหผมปลอยไกอก วนหนงเพอนสาวสองคนมารบผมไปเทยว เมอจะเดนเขาประต ผมกกาวไปขางหนาเพอจะเปดประตใหเพอนสาวดวยความทอยากใหเขาเหนวาเราเปนสภาพบรษเตมตว ประตเจากรรมดนเปดดวยตวเอง แทนทผมจะเปนสภาพบรษกเลยกลายเปน(ไม)สภาพบรษทแยงสภาพสตรเขาประตขนมาทนท ผมแปลกใจทเหนคนผวดำาหรอนโกรไดรบความรงเกยจมากมายในอเมรกา โดยเฉพาะในทางตอนใตของประเทศ แมจะเขากนอาหารรานเดยวกบคนขาว หรอดมนำาจากทเดยวกนกไมได บางทเมอคนขาวฆาคนดำากหาความผดไมได แตในขณะเดยวกน แคสเชยส เคล หรอ โมฮมหมด อาล ในปจจบน กเปนแชมปมวยโลกทโดงดงได

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

318

และดร.มารตน ลเธอร คง กรวมกลมชาวนโกรเขาตอตานการรงเกยจผว มการเดนขบวนซงไดรบความคมครองจากรฐบาลกลางเปนประจำา และในทสดรฐบาลกลางกออกกฎหมายใหสทธเสมอภาคทกดานกบชาวอเมรกนนโกรหลงจากประธานาธบดลนคอลนประกาศเลกทาสมารอยกวาป ผมเหนเดกทงเลกและโตมความสนกสนานในฤดเทศกาลซงเรมจากการไปขอขนมตามบานตางๆ ในคนฮอลโลวน (Halloween) เมอสนเดอนตลาคม ไปถงการกนไกงวงเพอขอบคณพระเจาตอนปลายเดอนพฤศจกายน ตอไปถงการแลกของขวญในวนครสตมาสตอนปลายเดอนธนวาคม และไปสนสดเอาทการฉลองวนขนปใหม ผมเรมหมดความสขเมอตองเหนลกชายสคนของ ดร.ลบทะเลาะกนทกวน และแมกใหทายอยคนเดยว เมอความเหลอขอของลกคนนนเรมลามปามมาถงผม ผมกบอกเจาของทนวาผมเรมอดอด ไมคอยมความสขกบการอยในครอบครวนนอกตอไป และในวนท 4 กมภาพนธ 2508 ผมไดรบคำาสงดวนจากเจาของทนใหขนรถเทยวตอไปเขานครนวยอรก ผมไมรจดหมายปลายทางและไมมเวลาแมแตจะกลาวคำาอำาลาเพอน แนใจวาผมพบกบความลมเหลวและกำาลงจะถกสงกลบเมองไทย แตแปลกทผมไมไดเสยใจเทาไรนก ผมนงรถเขานครนวยอรกโดยไมรสกกระสบกระสาย คดเสยวาอยางนอยกไดเหนอเมรกาแลว ผมใชเวลาในขณะทพกอยในหอพกของอเมรกนฟลดเซอรวสดทกสงทกอยางทพอหาดได ขนตกทสงทสดในโลก ไปดหองสมดทเกอบใหญทสดในโลก ไปดการคาหนทมคามากทสดในโลก ไปดองคการของโลกคอสหประชาชาต ฯลฯ ผมซาบซงกบความดของพนกงานหญงของอเมรกนฟลดเซอรวสทไดผลดกนพาผมไปกนขาวทบานเพอไมใหผมเหงา พวกเธอไมรหรอกวาผมไมเคยเหงา ถาไมมอะไรทำาจรงๆ กอานหนงสอ ถาไมมหนงสอกฝนถงสาวๆ และเขยนกลอนใหใครสกคนหนงกยงได แต

�างนอก

319

กดทไดไปเหนทอยแคบๆ ของคนโสดในนวยอรกซงเปนหองเชาอยในตกใหญๆ ทอยของเขาเหมอนกบรงผงทเดยวละ เดยวจะวาผมรจกแตสาวๆ ผมรจกหนมๆ ดวย มคนหนงพกอยทหอพกนนเอง เขายมแยมแจมใสและแสดงความเปนมตรทดกบผมแตเรมตนทเดยว คนหนงเขาเชญใหผมไปทหอง เมอไปถงผมกเหนวาเขาใสชดนอนแลว ผมคดวาเขาตองการแสดงความเปนกนเองททำาอยางนน เมอผมนงคยอยสกครหนง เขากลกมาหาผมและบอกวาขอจบผม ผมตะลงสดขด ทะลงลกขนพรอมกบทเขาเขามากอดผม ผมรทนทจากรางกายเขาวาเขาพรอมจะฝากรกกบผม ผมสลดเขาหลด เกอบๆ จะวางมวยไทยกบเขาเสยแลว แตเพราะอะไรไมทราบผมยงมอและเทาไวทน ผมเดนออกจากหองนนมาอยางรบดวน คดอยในใจวาถาเขาตามมากเจอมวยไทยแน โชคดทเขาไมตามมา เมอผมเขานอนคนนนกหวนไปคดถงกะเทยทศาลพระกาฬลพบร เรมเขาใจอยางแจมแจงวากะเทยนนคออะไร ผมตนเตนอกคร งหนงเมอขนรถโดยสารออกจากนครนวยอรกในวนท 10 กมภาพนธ คอ หลงจากทไดเทยวทนนหกวน แตไมใชรถไปสนามบน ผมไมไดถกสงกลบเมองไทยกอนกำาหนด จดหมายปลายทางของผมคอ เมองเลกๆ ทางตอนเหนอของรฐแมสซาชเซตสซงมชอวา อปสวช (Ipswich) อนเปนเมองชายทะเล ครอบครวของวลเลยม และ หลยส ดาวน (Downey) ไปตอนรบ ผมรสกวารกครอบครวนทนทและเรยกพอบานวา “พอ” และแมบานวา “แม” ไดอยางอยางเตมปาก ไมขดเขนแมแตนอย สงหนงททำาใหผมมความอบอนมากคอ ความอารของพอและแม หลงจากทมลกชายสองคนและลกสาวหนงคนแลว พอแมคนรบเดกหญงกำาพราอกสองคนมาเปนลกบญธรรม คนหนงมาจากเกาหล อกคนหนงมาจากจน เดกเลกๆ สองคนนชางฉอเลาะและนารกทสด ผมซาบซงในมตรภาพทไดจากการอาแขนรบของเพอนนกเรยนทโรงเรยนมธยมอกครงหนง ผมรวมกจกรรมมากขน เพราะร

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

320

วาอกไมนานกหมดโอกาสแลว ใครไปไหนผมไปดวย ไปดดนตรและเบสบอลอาชพในเมองบอสตนกไป ไปดหนมๆ สาวๆ ทมหาวทยาลยฮารวารดและเวลสลทมชอเสยงกไป ขจกรยานแขงกนไปชายหาดกไปจนลมหวเขาเปนแผลเหวอะหวะกเอาดวย ยงเมอมโอกาสไปดละครเรองรกอมตะโรมโอกบจเลยตถงรฐคอนเนตทคตยงโดดเขารวมทนท ใหรวมเลนละครโดยไมมบทพดกเอาดวย ผมเอรดอรอยกบอาหารใหมทชอบทสดในอเมรกาคอ กงยกษทคณเรยกวาลอบสเตอร นอกจากจะอรอยแลว การทำากแสนงาย คนทำาอาหารไมเปนอยางผมกทำาได คอโยนมนลงในหมอนำาเดอดแลวปดฝาหมอไวครใหญเทานนเอง ไมใชผมลมนำาพรกเมองไทย แตในทสดคนกนจจากบานนากสามารถกนอาหารอเมรกนไดทกอยาง แมแตเนยแขงชนดทผมวาเหมนอยางนาอาเจยนเมอผมไดกลนมนเปนครงแรก ผมมาถงอเมรกาตอนนเอง ผมรสกวตกทหนวยสาธารณสขบอกผมวาผมมเชอวณโรคอยในรางกาย ความตายของพผลเมอหลายปกอนดวยโรคเดยวกนแวบขนมาทนท ผมตองกนยาเปนรอยๆ เมด ผมประทบใจกบดอกไมและความงามของฤดใบไมผล ผมไดงานสองอยางคอ รบจางตดหญาและรบจางขนขยะ ไดคาจางชวโมงละประมาณ 25 บาท ผมตองมรายการใชเงนมากเพราะเพอนๆ ชวนใหไปเทยวกบเพอนสาวในโรงเรยนอนเปนประเพณทไมควรละเลย แลวอกไมนานกถงงานเตนรำาเปนทางการครงสดทายของนกเรยนปสดทาย ผมไปกบ จด เพอนสาวผมสทอง ตาสฟา ซงผมไดออกไปเทยวดวยหลายครงและมความสนทสนมกนอยางแนนแฟน จดสวยเปนพเศษในคนนน แตคงเพราะฟาดนคอยเตอนวาผมยงมคนคอยอยทเมองไทย ชดราตรอนงามลำาของจดในคำาคนนนจงเปนสโศก มนเปนไปไดอยางไร ทสองหญงซงอยคนละฟากฟาเอาสโศกมาสมผสใจผม ผมเคลมไปกบไออนจากวงแขนของจด และรอยจบอนดดดม

�างนอก

321

ของเธอ และเวลากเรมผานไปเรวดงตดปกบน อกไมนาน วนท 17 มถนายน พ.ศ. 2508 กมาถง ผมจบการศกษาดวยความดใจระคนไปกบความเศรา ดใจทอกไมนานจะไดกลบเมองไทย ไปอยในถนทรกและใกลคนทรกอก แตเศราใจทจะตองจากทกสงทกอยางทเปนความสขในอปสวชไปโดยไมรวาจะไดมวนกลบคนมาเหนอกหรอไม ผมหลบไมลงในคนของวนท 28 มถนายน เพราะวนรงขนเปนวนเดนทางออกจากอปสวช ไปจากทกสงทกอยางทเปนความอบอนและความรกของผมเปนเวลาเกอบหาเดอน เราจากกนดวยนำาตานองหนาเพราะรอยแกใจวาชาตนเราอาจไมไดพบกนอก เราจากกนทเมองแซกซอนวลล กอนออกไปเมองเฟรมมงแฮม ผมมองดรถของแมและนองๆ ขบกลบอปสวชจนลบตาพรอมกบตงปณธานไววา หากบญไมสนจะกลบมาพบทกคนอก ผมซาบซงกบมตรภาพทไดรบจากเพอนนกเรยนแลกเปลยน 43 คนและผนำาอกสองคนทรวมเดนทางทองอเมรกาดวยกนเปนเวลาสามสปดาห ทกแหงทรถเหมาคนใหญของเราไปหยดพก ชาวอเมรกนอาแขนรบเราอยางอบอน ผมตนเตนกบภาพของวนท 18 กรกฎาคม เมอรถ 74 คนซงพานกศกษาแลกเปลยนของอเมรกนฟลดเซอรวสกวา 3,000 คนและผนำาทองอเมรกา จากทกมมของประเทศเขามารวมกนในกรงวอชงตน หลงจากแยกกนไปอยคนละทศละทางทวอเมรกามาเปนเวลาหนงป เสยงตะโกนเรยกหากนของนกเรยนจากประเทศเดยวกนดงลนไปทว ดวยภาษาทตางกนไป เสยงกรดกราดของนกเรยนหญงเมอพบเพอนเกาดงอยไมขาด เสยงกระหมของเพลงปลกใจของอเมรกนฟลดเซอรวสดงอยเปนระยะๆ และกเพลงอนๆ อกเมอใครคนหนงรองนำาขน ผมสนกกบกจกรรมรวมกนของเราเปนเวลาหาวนในเมองหลวงของอเมรกา เราออกดสถานทนาสนใจ เราเขาพบประธานาธบดจอหนสน เราพบเพอนใหม คำาวนหนงผมแอบออกไปทอนสาวรยของ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

322

ประธานาธบดลนคอลนเพยงคนเดยว ไปพบคนทมวนคลายวนเกดวนเดยวกน ผมดหนาทสงบนนอยนาน ในความเงยบนนผมพดกบทาน ผมพดกบอนสาวรย คณคงพอเขาใจทมผไมคอยเตมเตงพดกบหนกบปนเปนบางครง แตคณกรวาการพดกบหนกบปนนนไมมภย ไมเหมอนการกนหนกนปน ผมจนปญญาทจะบรรยายภาพและความรสกซงผมจะจำาไปตลอดชวตใหคนทไมอยในเหตการณของวนนนเขาใจหรอรสกได คอ ภาพของการพบกนเปนครงสดทายของพวกเรานกเรยนแลกเปลยนและผเกยวของกวา 3,000 คนในตอนบายของวนท 23 กรกฎาคม พ.ศ. 2508 ในหองประชมใหญทกรงวอชงตน หนงปของการใชชวตในอเมรกากำาลงจะสนสดลง เรากำาลงจะแยกยายกนกลบบานเกดซงกระจายอยทกมมโลก เราคงไมพบกนอกตลอดชวต เมอคำาอำาลาและอวยพรของประธานอเมรกนฟลดเซอรวสจบลง ทกคนปรบมอ แลวทกอยางกเงยบกรบ ทกคนยนนงเหมอนถกสะกด ปาชาทวาเงยบยงมเสยงลม เสยงใบไมไหว เสยงหรดหรงเรไร แตขณะนน ไมมเสยงอะไรทงสน ทกคนคงคดเหมอนๆ กนวาถงเวลาแลวทเราตองแยกกน เราจะจากกนชวชวต และทนทนนกมเสยงโหยหวนปานจะขาดใจของใครคนหนงดงขน แลวกอกเสยงหนง และอกไมนานความสบสนอลหมานกเกดขน เสยงรองหากน จบมอกน กอดกน แลวกกอดกนอกเปนเวลานาน วยรนกวา 3,000 คนเดนปะปนกนเหมอนหลงทาง กอดกนรองไห สงลากนดวยนำาตานองหนาอยทวไป ผมไมอาจถอดภาพและความรสกในขณะนนมาเปนคำาพดได รแตวาคงไมมวนเหนภาพเชนนนอกในชวตน ผมรสกวาบหววเมอกาวขนรถไปนครนวยอรกอกครงหนง ขณะทรถเคลอนออกจากกรงวอชงตน ผมคดอยในใจวาอดมการณของอเมรกนฟลดเซอรวส คอ การบรรลสนตภาพในโลกดวยมตรภาพอนเกดจากความเขาใจกนนนนาจะเปนได ผมลมไปชวครวา ผมยง

�างนอก

323

อยในเขตเมองหลวงของประเทศมหาอำานาจซงเพงสงใหทหารของตนเขารวมสงครามเวยดนามในฐานะคพพาท ผมตนจากภวงคเมอเสยงของพนกงานในเครองบนอนเดยดงขนดวยขอความวา “ทานสภาพสตร และสภาพบรษคะ เรากำาลงลดระดบเพอรอนลงททาอากาศยานดอนเมอง..........” สนเสยงนนกมเสยงปรบมอ ผมยกนาฬกาทขอมอด มนบอกวาเปนเวลา 4.15 น. ของเวลาฤดรอนทนครนวยอรก ซงในเมองไทยเปนเวลา 15.15 น. ของวนท 26 กรกฎาคม พ.ศ. 2508 ผมคดขนไดวา ‘นเราไมไดฝนไป มนเปนความจรง เราเพงมาจากอเมรกา…… เมองในฝน’

พอและอาหอยรออยหนาหองผโดยสารขาเขา ถงแมพอไมไดยมใหเหมอนอาหอย แตผมกรวาสหนาพอนนมความสข เมอเหนผมเหลยวไปรอบดาน พอกพดวา “ตอนนหนานา ทกคนกำาลงยง พอมาคนเดยว” หลงจากคางทกรงเทพฯ หนงคน พอกบผมนงรถประจำาทางกลบบานนา ในระหวางทาง เราไมไดพดกน พอคดอะไรผมไมทราบ แตผมนนมความสขกบการมองดความเขยวชอมของทงนาขางๆ ถนน และปลอยความคดใหเตลดไปถงเหตการณตางๆ ทเกดขนกบตวเองในเวลาสองสามปทผานมา ผมลมความเหนดเหนอยและความตางของเวลาระหวางเมองไทยกบอเมรกา ลมความไมสะดวกของบานกลางทงนาในฤดฝน ทงพอและแมดใจกบของฝากทผมนำามา คอ วทยทรานซสเตอรขนาดเลก ตอนนนชาวบานมวทยกนอยางแพรหลายแลว แตบานเราไมเคยม พอชอบฟงขาวตอนเชา สวนแมชอบฟงลเกในตอนกลางวน คนหนงหลงจากกนขาวเยนแลว ผมนงอยในครวตอเพราะ

เขากรง12

�ขากรง

325

อยากอยใกลๆ แมและพเหวาหลงจากทไมไดอยบานเสยนาน สวนพอออกไปนงสบยาอยทางหวระเบยงอกดานหนง แมพดวาทกคนคดถงผมมาก “แกรอะไรหรอเปลา” แมพดพรอมกบมองไปทางพอ “พอแกคดถงแกมากจนรองไหเมอตอนเราไปเกบแตงไทย และเหนกลวยทแกปลกไวในสวนทบานเกางอกงามด” พเหวาพยกหนารบ ใจผมชนขนอยางประหลาด อาเกดพดมานานแลววาขางในของความขรมนนมหวใจทออนไหวซอนอย วนตอๆ มาเพอนบานและญาตผานมาคยดวยอยางไมขาดสาย ทกคนถามปญหาสารพด คำาถามทถามกนบอยทสดคอ “จรงไหมทเขาวาเวลากลางวนทบานเรา เปนเวลากลางคนทอเมรกา” ผมบอกวาจรง แตกจนปญญาจะอธบายใหชาวบานเขาใจไดวาเพราะอะไร ชาวบานมความเขาใจวาโลกของเราแบนและมปลาอานนทหนนอย เวลาปลาอานนทพลกตวจะทำาใหเกดแผนดนไหว ดวงอาทตยและดวงจนทรเปนบรวารของโลก สรยปราคาและจนทรปราคาเกดจากราหมาอมดวงอาทตยและดวงจนทร ฉะนน เราตองยงปนและเคาะหมอเคาะกระทะเพอทำาเสยงไลราห ผมมารเอาตอนนนวาผมคงเปนครทดไมไดแนเพราะจะอธบายเทาไรกดวาไมมใครเขาใจ ความสขทบานนาถกทำาลายเมอผมไปทอำาเภอเพอทำาบตรประจำาตวประชาชน รฐบาลออกกฎในป พ.ศ. 2508 ใหคนไทยมบตรประจำาตว ผมเขาใจวากฎนเปนสวนหนงของการตอตานระบบคอมมวนสต เจาหนาททำาบตรบอกผมวาผมตองถกปรบเพราะไปทำาบตรหลงกำาหนด ผมบอกวากฎออกมาหลงจากผมไปตางประเทศแลว ไมนาจะปรบผม ทำาอยางไรเจาหนาทกไมยอม ตองปรบ แถมยงพดอยางไมมหางเสยงอกดวย ผมเถยงกบเจาหนาทอยครหนงกออกจากททำาการอำาเภอโดยไมไดทำาบตร และไมไดทำามาจนถงปจจบนน ขากลบบานผมคดอยในใจวาถาทำาราชการแลวทำาใหคนเปนอยางเจาหนาททพดกบผมในวนน ผมคงไมทำาราชการเปนแน ผมไมไดบอก

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

326

ใครเรองความคดน คงไมมใครเขาใจนกเพราะคนไทยในสมยนนสวนมากยงคดวาอาชพรบราชการดทสด ผมไปเทพสตรเพอปรกษาเรองการกลบเขาเรยน ปญหาเรองเงนเปนอปสรรคทหนกหนาสาหสของผมขนมาทนท อาจารยคณหญงบญฉวบอกผมวา “รอดอกนดหนงนะ ฉนจะดซวา ฉนจะชวยอะไรเธอได” ตอนนนภาคเรยนแรกผานไปกวาครงแลว ผมมเวลาอกประมาณหนงเดอนเพอรอเรมเรยนภาคสอง ผมกลบบานนาและคดวาคงตองออกไปหางานทำา ขณะนนสงครามเวยดนามกำาลงรนแรงขน เพอนนกเรยนแลกเปลยนรนผมหลายคนหางานไดทนทกบหนวยงานทเกยวกบสงครามเพราะพดภาษาองกฤษคลอง ผมคดจะทำาเชนนนเหมอนกน แตสำาเภาหามไวเสยกอน สำาเภาจบ ป. กศ. ทโรงเรยนฝกหดครพระนครและกำาลงเรยนตอ ป. กศ. สงอยทวทยาลยครบานสมเดจเจาพระยา เธอกลบมาบานนาหลงจากจบภาคเรยนแรกและชวนเพอนๆ เชารถไปเทยวนำาตกสารกาเพอตอนรบผม ผมไป สารกาเปนครงแรกหลงจากทไดพลาดโอกาสมาครงหนงเมอหาปกอน สารกาเปนนำาตกทสงทสดในเมองไทย เปนแหลงสรางบรรยากาศของความรกสำาหรบชาวนครนายก และเปนแรงดลใจใหแกกวและนกแตงเพลงมาเปนเวลานาน จะเปนเพราะเรองนหรอเปลาผมไมแนใจทสำาเภาเลอกสารกาเปนทตอนรบผม ผมไมแนใจเหมอนกนวาเธอเหนแงลบของสารกาหรอไม ผมคดวาเธอไมเหนเพราะเธอมองอะไรๆ ในแงดเสมอ สวนผมนนอดคดถงตำานานหนงทเคยไดยนมาไมได คอ สารกานนมชอเดมวา ตาดสารกา มตำานานเลาตอกนมาวา สารกาเปนลกสาวแสนสวยของเจาเมองนครนายก และตาดเปนคนสวนหนม ทงสองเกดรกใครกนขน เมอเจาเมองรเขากขบไลตาดออกจากบานไป สารกาหนพอไปกบตาด เจาเมองโกรธจดและพาสมนตามไป ตาดพาสารกาหนเขาปาและขนเขาไปเรอยๆ จนไปพบ

�ขากรง

327

ทางตนทยอดนำาตก เมอคณะเจาเมองไปทนและพรอมทจะจบครกทงสอง ตาดและสารกากกอดกนกระโจนลงหนาผาซงสงกวา 200 เมตร เจาเมองโศกเศราเปนทสด และตอมาไดตงชอนำาตกทพบใหมวนนนวา ตาดสารกา เพอเปนอนสรณแกความรกของหนมสาวคนน เมอเวลาผานไป ตาดกคอยๆ ถกลม คงเหลอแตสารกาเปนชอนำาตกในปจจบน เรองนเปนตำานาน จะมเคาความจรงแคไหนผมไมทราบ เมอกลบจากนำาตก สำาเภากบผมมโอกาสอยดวยกนสองตอสองเปนครงแรก เราคยกนสารพดเรองใหสมกบทไมไดคยกนหนงป “เมอไรเธอจะกลบไปลพบร” สำาเภาถามกอนทเราจะจากกนเยนวนนน “ผมไมรวาจะกลบไปหรอเปลา” ผมตอบ “อาว ! ทำาไมละ” “ผมมองไมเหนทางวาจะหาเงนไดพออยางไร” “เตยจำาไดวาเธอทำางานนอกเวลากอนทเธอจะไปอเมรกา เธอกลบไปทำางานอยางเดมเพอผสมกบเงนทจะไดจากบานไมไดหรอคะ” “ผมคงพอหางานนอกเวลาไดบาง แตทางบานคงไมมอะไรให” “ไมมเลยเหรอ” “คงไมม” “แลวเธอคดวาจะทำาอยางไร” “ผมคงตองหางานทำา” “งานทไหน” “คงในกรงเทพฯ” “แลวเธอจะเลกเรยนหนงสอเลยเหรอ” “แลวเตยไมอยากใหผมไปอยใกลๆ ทกรงเทพฯ หรอไง” “ไมหรอกคะ ถาการไปอยใกลๆ เตยหมายความวาเธอจะไมกลบไปเรยนหนงสออก ไมคะ …”

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

328

“เตยกรวา ผมอยากเรยนตอทสด....แตผมไมมทางเลอก...” “เอาอยางนไดไหมคะ อกสองวนเตยจะกลบกรงเทพฯ เตยจะไดเงนจากพอกอนหนงเพอเปนคาเลาเรยนภาคสอง เธอแบงเอาไปสวนหนง กลบไปลพบร เตยวาเธอกลบไปดใหแนนอนเสยกอนวาเธอไมมทางเลอก.....” “ผมทำาอยางนนไมได” “ทำาอะไรคะ ไมเอาเงน หรอไมไปลพบร” “เรองเงน” “เตยจะขอเพมจากพอ ถาเธอกลววาเตยจะไมพอใช” “แลวพอจะใหหรอ” “สวนนนไวเปนธระของเตยนะคะ” “แลวผมจะคนใหเตยเมอไร” “เมอเธอม” “ม ..... กรอจนนำาทวมหลงเปดละซ” “ไมพดเลนไดไหมคะ ..... นะคะ ...... เอายงงนนะ” ผมมองตาดวงโตคนนอยางสดซงพรอมกบมความรสกวาอยากดงเธอเขามากอดและจบใหสาใจ แตตองหามใจไว นมนบานนา ไมใชอเมรกา ผมทำาไมได เมอเราแยกกนกลบบาน ความคดของผมทจะออกจากโรงเรยนหมดไปและหวใจของผมเปนของเธอจนหมดสน อกสองวนตอมา ผมขนรถไปลพบร พรอมกบเงนในกระเปา 300 บาท ไมแนใจกบอนาคต แตแนใจวาความรกมจรง

ทเทพสตร อาจารยคณหญงบญฉว ไดเตรยมทางชวยเหลอผมไวแลว เงนทชวยเหลอผมปละ 1,400 บาทมาจากดอกผลของเงนสะสมของอ�จ�รยประจตร ตยะพ�นช ซงเสยชวตไปเมอวนท 13 พฤศจกายน พ.ศ. 2506 เนองจากอาจารยไมมทายาท พสาวของอาจารย คอ ป�ละออ เสยยงคะ ตองการใชเงนสะสมของอาจารย

�ขากรง

329

เพอการกศล ผมคนเงน 300 บาทใหสำาเภาไปเมอไดรบเงน 1,400 บาท สวนทอยของผม อาจารยคณหญงบญฉว ไดจดแจงใหผมเขาอยในหอชายเพอลดคาใชจาย ทางดานการเรยนทานอนญาตใหผมเพมวชาเรยนในทกภาคเรยนเพอจะไดลดจำานวนภาคเรยนจาก 6 เปน 5 ภาคเรยน ในสมยนนเราเรยนกวชากไดโดยไมตองเสยคาหนวยกตเพม การบกเบกในการทำางานนอกเวลาทเทพสตรของผมเมอปกอนใหผลด นกศกษารนนองเรมทำางานทโรงอาหาร แตกเปนผลรายแกผมคอโรงอาหารรบผมไมไดอก โชคยงเปนของผมเชนเคยเมอนกศกษารนนองหลายคนจางผมสอนภาษาองกฤษและคณตศาสตร ผมไดสอนพเศษนกศกษารนนองคนหนงชอ สจตร� ศรสม�นนท ซงสรางความประทบใจใหผมเทาๆ กบทคณทำาเมอครงเราพบกนใหมๆ ผมไมทราบวาคนสองคนซงอยคนละฟากโลก อายกตางกน มาคลายกนไดอยางไร ทกครงทผมนกถงคณ ผมจะนกถงสจตราเสมอถงแมเราจะไมไดตดตอกนมาราว 30 ปแลวกตาม ครงแรกผมไมรวาอะไรทำาใหประทบใจ เมอมาคดๆ ดผมกสรปดงทผมเคยบอกคณไวเปนปรศนาเมอปทแลว คอ B สามตว เอาละผมขอเฉลยวนนเลย B สามตว คอ Beauty (ความงาม) Brain (มนสมอง) และ Balance (คำานแปลยากหนอย ผมหมายความวา เปนคนทอยในสมดลในทกๆ ดาน) ในสมยทผมสอนสจตราอยนน ผมทำานายไววาวนหนง เธอจะไดเปนคณหญง เพราะเธอมพรอมทกอยาง ถาคณสนใจมาอยเมองไทย ผมวาวนหนงคณกอาจจะไดเปนคณหญงเหมอนกน นาลองดนะ เอาละ! ออกนอกเรองมามากแลว ขอกลบเขาเรองเสยท ทนและรายไดจากการสอนพเศษชวยใหผมพอถไถไปได มแตขาด ไมมเหลอ ผมดใจเมอไดรบขาวจากเพอนตางประเทศ แตกเศราใจบอยๆ เมอตองรอเกบเงนใหพอคาแสตมปเพอตอบจดหมายเพอน แมอเมรกนรสภาพทางการเงนของผมด เมอทานสงจดหมายมากมกสอด

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

330

เงนมาทละ 5 หรอ 10 เหรยญดวยเพอผมจะไดมเงนตอบจดหมายทาน นานเขา ผมเขยนจดหมายนอยลง และในทสดเพอนตางประเทศสวนมากกหยดเขยนจดหมายถงผม ผมกลบเขาเทพสตรเมอภาคสอง ฤดการมนองผานไปแลว แตเพราะอะไรกสดทผมจะเดาได เพอนนกศกษาแลกเปลยนคนหนงบอกผมวามนองสาวกำาลงเรยนอยป 1 ทเทพสตร และกอนเราแยกกนทกรงเทพฯ เธอบอกวา “ฝากนองดวยนะ” นองคนนนชอ ชนพศ สนทรบระ ทงๆ ทประเพณการมพมนองยงมกนอยางกวางขวาง แตชนพศยงไมเปนนองใคร ผมเดาวาคงเปนเพราะเธอไมรบใครเปนพมากกวา โชคดเปนของผมอกทชนพศรบผมเปนพ ผมไดชวยนองชนพศเพยงไหนผมไมทราบ แตนองไดชวยผมคอ ทำาใหผมไมหมกมนอยกบการเรยนและการทำางานเพยงอยางเดยว ชนพศเปนนกรำาไทยหวโปรดของอาจารยคณหญงบญฉวซงฝกละครดวยตวเอง นองทำาใหผมมโอกาสไดดการแสดงและฟงดนตรไทยอยไมขาด ผมมโอกาสตอบแทนความอารของสำาเภาเปนครงแรกเมอเธอสงจดหมายดวนมาจากกรงเทพฯ ขอใหผมแตงกลอนใหสกสองสามบท เธอตองใชเปนสวนประกอบในการเรยนวชารอยกรอง ผมดใจทมโอกาสชวยเธอเพราะรวาเธอแตงไมเปนเลย ตกคำาเมอผมเตรยมพรอมทจะหา ‘อารมณ’ เพอเขยนกลอน กมคำาขอจากอาจารยผคมหองพยาบาลของวทยาลยใหผมไปชวยเฝาไขทโรงพยาบาลลพบร ทานบอกวานกศกษารนนองตองเขาผาตดไสตงอยางฉกเฉน ญาตของนองคนนนจะมาถงลพบรในวนรงขน ฉะนนทานตองการใหผมไปอยเปนเพอนนองหนงคน ผมหอบเอากระดาษและปากกาไปโรงพยาบาล เมอผมไปถง นองไดรบการผาตดและออกมาพกอยทหองพกรวมกบคนไขอนๆ อกเกอบ 20 คนแลว ผมพยายามสรางอารมณเขยนกลอนในทามกลางเสยงครวญครางของคนไขซงดงอยไมขาดระยะ เมอไมเปนผล ผมกออกไปอาศยแสงไฟปนแสงเดอน

�ขากรง

331

และแสงดาวขางนอก เมอจะเขยนกลอนกตองนกถงคร สำาหรบผม ครกลอนยอมไมมใครเหนอสนทรภ เมอนกถงทาน กเลยนกถงนราศพระบาทเพราะพระพทธบาทอยหางโรงพยาบาลลพบรไปไมถง 20 กโลเมตร และผมเคยไปเทยวทนนเหมอนกน ผมตดสนใจเขยนนราศพระบาทบาง ผมไมไดคดวดรอยเทาทานบรมครททำาเชนนน เพราะรดวาความสามารถของผมมไมเทาขเลบของทาน แตความจำาเปนและสงแวดลอมขณะนนดลใจใหผมเขยนเรองการไปพระพทธบาท ผมเขยนไปเรอยๆ นานๆ กเขาไปดนองเสยทหนง ตลอดคนทเฝาไข ผมเขยนกลอนการไปพระพทธบาทได 78 บทซงผมกลาวถงไวครงหนงตงแตตนๆ คณอาจจำาได ตอนนผมหาตนฉบบพบแลว (ภาคผนวก 1) และแนบมาใหคณลองอานดวา คารมในหนงคนตอนสมยผมเปนหนมนนเชยชะมด หรอวาพอมแวว ในปลายปการศกษา 2508 สภานกศกษากำาหนดการเลอกตงประธานสำาหรบปตอไป เพอนๆ ขอใหผมลงสมคร ผมบอกเพอนวาคงไมไหวเพราะการเรยนใหจบภายในเวลาอนสนและงานสอนพเศษ เพอนๆ บอกจะชวยทำาทกอยาง ผมจงลงสมคร ผมผดหวงทการหาเสยงเลอกตงทำาใหเกดการแบงพรรคแบงพวกอยางรนแรงระหวางนกศกษาซงเรยนทเทพสตรมาแตปแรก และนกศกษาซงมาเขาเรยนในปสาม เมอผมเหนวาไมสามารถจะออมชอมกนไดและการหาเสยงครงสดทายคงมการตกนแน ผมบอกเพอนๆ วาผมขอถอนตว คนนนผมไดรบบนทกสนๆ จากหอหญงฉบบหนงซงมใจความตอนหนงวา “..........เรองการเลอกตงของคณนะ.......ฉนคดวาคณคงไมลาออกหรอกนะ คณจะยอมพายแพตออปสรรคเพยงเลกๆ นอยๆ เทานเชยวหรอ การลาออกยอมหมายถงคณกลวจะแพ..........แตฉนคดวาคณคงไมกลวหรอกนะ คณไมเคยขลาดตอเรองเชนนเลย ฉนรด ........หวงวาคณคงปรบความเขาใจได ...........การพดเปนสงสำาคญทสด .........ถาหากคณใชคำาพดทด และใจเยน ...........คณอาจจะชนะการ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

332

เลอกตงได ..............สดทายนฉนหวงวาคณคงโชคด...” บนทกลงชอดวยตวอกษรตวเดยว ซงอานไดหลายอยาง เชน “ส” หรอ “S” หรอ “จ” กได ผมคดวาผมจำาลายมอไดเพราะเคยเรยนรวมกนครงหนงกอนทผมจะไปอเมรกา แตกไมแนใจเสยทเดยว ผมแปลกใจวาทำาไมผเขยนเปนหวงเปนใย ผมเกบบนทกนนไวเพราะอยากรวาผมเดาคนเขยนถกหรอไม แลวกเลยเกบมาจนถงทกวนน บนทกนนไมไดทำาใหผมเปลยนใจ ผมถอนตว และผสมครคนอนกทำาเชนเดยวกน ผลลพธคอเราไมมสภานกศกษาเมอผมเรยนปสดทายทเทพสตร เราตองแตงตงกรรมการเฉพาะกจเพอกจกรรมทสำาคญแตละครง แตการขดแยงระหวางนกศกษาสองกลมยงคงคกรนอยตอไปจนเกดจะวางมวยกนหลายครง อาจารยตองไกลเกลยเปนประจำา ขาวความหวแขงของผมรไปถงอาจารยยพาซงกำาลงลาศกษาตอปรญญาโทอยในกรงเทพฯ ทานสงจดหมายมาเตอนดวยความหวงใยวา “..........Grade ของไสวดมาก ครเอาไปอวดคณแม ชอบใจใหญ แมครชอบคนเกง พยายามสอบปสใหไดทหนงใหไดนะ จะไดมาเรยน กศ. บ. ตอ เพราะความรแคประกาศนยบตรปจจบนไมมความหมายแลว ตดขดอยางไร ครจะพยายามชวยเหลอเตมท อกอยางหนงทครคดจะเตอนไสวมานานแลวคอการวางตว ตามเสยงอาจารย เมอครอยลพบรวาไสวแขงเกนไป........ควรจะออนไวด ไมไดประโยชนเดยวน อนาคตยงม ..........คดถง & เปนหวงเสมอ ยพา” ดงทอาจารยยพากลาวถง นกศกษา ป. กศ. สงทสอบไดทหนงจะไดรบคดเลอกไปเรยนทวทยาลยวชาการศกษา ประสานมตร ซงในขณะนนเปนสถาบนการศกษาทครทกคนอยากมโอกาสไดเขาเรยน ผมทำาไดดงทอาจารยยพาแนะนำาคอ จบดวยคะแนนสงสดในรนเมอเดอนมนาคม พ.ศ. 2510 แตครงนโชคไมเปนของผม นกศกษาสองคนทไดรบการคดเลอกปนนเรยนเอกคณตศาสตรและวทยาศาสตร ผมเรยน

�ขากรง

333

เอกคณตศาสตรและภาษาองกฤษ เหมอนกบทสนทรภเขยนไวในนราศภเขาทองวา “ทงโรคซำากรรมซดวบตเปน .......” ขาวการไมไดรบการคดเลอกมาถงในวนคลายวนเกดของผม และทรายทสดคอตอนนนเปนชวงเวลาทสำาเภากบผมทะเลาะกนถงขนแตกหกเปนครงแรก เหตการณทประดงเขามาพรอมกนทำาใหผมหงดหงดทสด ผมปฏเสธความกรณาของอ�จ�รยแพท (Patricia Johnson) ซงจะใหรางวลผมโดยออกคาใชจายใหไปเทยวเชยงใหมกบนองชนพศและคณะ ความกรณาของทานเปนความเออเฟอพเศษทเดยวเพราะทานเปนอาจารยอาสาสมครอเมรกนทมรายไดไมมากนก ทงอาจารยและนองโกรธผมมากทไมไปเชยงใหม แตในขณะนนผมไมไดยหระเลยวาใครจะคดอยางไร ใจมงอยทเดยวคอ จะตองหาทางเขาเรยนทประสานมตรใหไดในปนน ผมไมไดบอกใครเรองความรอนรมทมอยในใจ ผมกลบบานนาทนทหลงจากงานรบประกาศนยบตร กอนออกจากลพบร ผมไปกราบขอบคณคณปาละออ เสยยงคะ ทานไดทราบเรองการเรยนและความโชครายของผมจากอาจารยคณหญงบญฉวแลว ทานบอกวาถาหากผมสอบเขาประสานมตรได ทานจะใหทนของอาจารยประจตร ตยะพานช ไปจนผมจบประสานมตร ผมมความหวงขนเพราะกอนนนผมทราบจากอาจารยบางทานวานกศกษาประสานมตรพอหางานนอกเวลาทำาได นอกจากนนอาจารยยพาไดจดหมายมาบอกวาใหไปพกทบานทานเพอทนคาใชจายถาหากจะไปเรยนตอในกรงเทพฯ เมอกลบไปอยทบาน ผมเกดความลงเลขนทนท นอกจากขณะนนผมไมมเงนเพอเขาไปสอบในกรงเทพฯ แลว เมอกลบมาเหนสภาพความเปนอยอนแรนแคนของพอแมและพๆ ผมคดวาถาผมออกทำางาน ผมคงมสวนไดชวยทางบานบาง สวนพอกบแมนนยนยนเปนเสยงเดยวกนวาไมตองหวงทางบาน อยากเรยนตอกเรยนไปถาหากชวยตวเองได ผมงนงาน กระวนกระวายเหมอนเมอฤดแลงหลง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

334

จบ ป. กศ. อก แตคราวนไมมสำาเภาเปนนำาเยนคอยดบรอนเหมอนครงกอน ตรงกนขาม เราทะเลาะกนเกอบทกครงทพบกน ผมคดวาความแตกแยกของเราเกดขนเพราะเธอไปเปดทางใหคนจงหวดอนมาหาเธอทบานนาบอยๆ และเมอผมเชอวาความสมพนธของเราขาดสะบนลงแน ผมกจำานำาของทระลกทเธอใหไวแลวเอาเงนไปสอบเขาประสานมตร ผมเขาเรยนทประสานมตรในวนท 6 มถนายน พ.ศ. 2510 ผมไมไปอยบานอาจารยยพา เพราะเกลยดการจราจรทตดขด การโหนรถประจำาทาง ควนและฝนในกรงเทพฯ สมฤทธ หลวงวงโพธ เพอนรวมรนจากเทพสตร และผมเชาหองเลกๆ อยทนอกกำาแพงประสานมตร สภาพทเราอยเปนแหลงเสอมโทรมหรอทคณเรยกวาสลมดๆ นเองเพราะหองเชาชนเดยวนนอยเหนอนำาครำาทดำาปและมกลนไมสะอาดโชยอยตลอดเวลา ยงชมชะมด สมกบทผมไดยนมาวายงกรงเทพฯ นนฉลาดและกลาเหมอนคนกรงเทพฯ มนหาทางกดจนไดไมวานอกหรอในมง ขางหนาหองมนอกชานและทางเดนซงเราใชเปนครวดวย เราเรยนทำากบขาวกนเองเปนครงแรก เราทำาไดหลายอยาง เชนไขเจยว แลวกเจยวไข ไขตมแลวกตมไข ผดผกบงแลวกผกบงผด ผดขาวแลวกขาวผด เมออยากกนของอยางอน เรากซอ นำาครำาทอยใตหองเรานนไหลลงคลองแสนแสบ คณรแลววากรงเทพฯ ไดรบนามเลนๆ วาเปนเวนสตะวนออกเพราะมคลองมากมาย แตคณคงยงไมรวาคลองแสนแสบพเศษอยางไร คลองนแสบสมชอเพราะในฤดแลงในสมยนน นำาในคลองสกปรกมากจนเปนสดำา ถาใครตกลงไปกแสบนบแสนทเดยวละ เหตทมนสกปรกมากเชนนนเพราะความไมมวนยของคนทอยรอบๆ และคนใชคลอง ทงขยะและปลอยใหสงโสโครกสารพดไหลลงในนน เมอขดใหมๆ ในรชกาลสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (ครองราชย พ.ศ. 2367-2393) คลองแสนแสบเปนทางคมนาคมทสำาคญระหวางกรงเทพฯ กบจงหวดทาง

�ขากรง

335

ภาคตะวนออก เมอรฐบาลขดคลองรงสตขนในป พ.ศ. 2433 และการคมนาคมทางบกสะดวกขนเรอยๆ คลองแสนแสบกกลายเปนทางระบายนำาเสยมากกวาเปนทางขนสง เมอกรงเทพฯ มคนแออดขน ความสกปรกในคลองกมากขนเปนเงาตามตว ในระหวางทผมเรยนอยทประสานมตร ไมมสะพานขามคลองตรงหลงวทยาลยเหมอนสมยน เราขามคลองดวยเรอจาง ชางสมกบคำาพงเพยทวาครนนเหมอนเรอจาง รบเขาสงถงฝงแลว เขากไมเหลยวมาดอก เมอผมอยประสานมตร เรอจางมตลอดคน ทงนไมใชเพราะเราเรยนหนงสอกนตลอดคน หากเปนเพราะนกเทยวกลางคนชอบขามคลองตรงนนอนเปนทางลดไปสถานอาบอบนวดทถนนเพชรบรตดใหม สถานอาบอบนวดซงเปนแหลงโสเภณเสยเปนสวนมากมอยดาษดนเพอบรการทหารอเมรกนทกำาลงรบอยในเวยดนาม บานในสลมของเรานนมขอดคอถกเงนและประหยดเวลาการเดนทาง ผมอยกรงเทพฯ ไดไมนานกรวาไมใชเราเทานนทอยในสลม คณคงจำาไดวาผมเปนหนนำาใจของเพอนรวมชนทชอ เตอนใจ เมอผมเรยนอยชนมธยม ผมทราบวาเตอนใจยายเขากรงเทพฯ นานแลว เมอผมไปเยยมจงรวาสภาพความเปนอยของเธอและเพอนบานไมตางจากของผมเลย อกไมนานผมกสรปไดวาทพกของคนบานนอกทเขาไปทำางานรายไดตำาในกรงเทพฯ นนสวนมากอยในสลม ผมไมเขาใจวาในสภาพอยางนน กรงเทพฯ เปนเมองสวรรคไดอยางไร? ผมอย ในสลมได ไมนานกหน ส มฤทธ เข าหอพกของประสานมตร ทผมโชคดอยางนนเพราะผมสซอดวงเปน หอสองหลงของประสานมตรรบนกศกษาททำากจกรรมบางอยาง เชน เปนกรรมการสภานกศกษา เปนนกกฬาและเปนนกดนตร แตกอนทผมจะเขาหอได ผมตองหาเงนจำานวนหนงมาจายลวงหนาเปนคาทอยและคาอาหาร ผมไปหาอาจารยยพา โชคดทอาจารยมเงนอยในกระเปาพอด ทานใหผมยมกอน อกไมนานตอมาผมไดนำาเงนจำานวนนนไป

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

336

คนทานเพราะผมไดทน 2,500 บาทจากวทยาลย ในสมยนน ใครไดอยหอของประสานมตรกยดตวไดทเดยวละ เพราะอธการบด ดร.ส�โรช บวศร สงเสรมชาวหอทสด ทานเรยกพวกเราวา “คนดงของสถาบน” หรอ BMOC (Big Man on Campus) ทานบอกเราวากจกรรมสรางผนำา ผมไมแนใจเหมอนกนวาสำาหรบผมนนจรงหรอเปลา แตกไดแตงโคลงยอพวกชาวหอ (และตวเอง) ไวดงน

Big บณฑตเทาดวย เมธ Man ทวทกธาน เกงกลา On พฤนทตางพล พลงเพอ Campus ฟองจนเทยมฟา เฟองฟงนามฟ ผมดใจทไดออกจากสลม พวกเราเคารพรก ดร.สาโรช เปนพเศษ ทานเปนผบกเบกและเรยนจบปรญญาเอกทางการศกษาเปนรนแรกๆ มบทบาทสำาคญในการหนนใหครไดเรยนสงขนถงระดบปรญญา และในการกอตงวทยาลยวชาการศกษาในป พ.ศ. 2496 เมอผมพบทานเปนครงแรกกมความรสกวา “สภาพบรษทานนเราไมมทางวดรอยเทาไดเลย” ยงเมอไดรจกทาน ความรสกนนกยงทวขน ผมทงทสดเมอทานอธบายสญลกษณและสของวทยาลยวชาการศกษา สญลกษณคอกราฟทไดจากสมการ y = ex ซงหมายความวาการศกษา (y) นนมแตทางเพมพนและไมเปนศนยหรอตดลบไมวา x จะมคาเทาไร สของวทยาลยคอ สเทาและสแดง สเทาหมายถงมนสมอง และสแดงหมายถงความกลาหาญ บคคลหรอสงคมจะกาวหนาไดตองอาศยสวนประกอบและความสมดลของสองอยางน หรอจะเรยกวา ‘กลาคด กลาทำา’ กคงไมผดนก หลกความสมดลคงมรากฐานมาจากคำาสอนในพระพทธศาสนาท ดร.สาโรช อางเปนประจำา ผมไม

�ขากรง

337

เคยมโอกาสเรยนถามทานวาผมเดาถกหรอเปลา แตผมเรมนำาหลกนมาใชในการดำาเนนชวต คณถงบางออหรอยงทผมชอบพดเรองตางๆ ในแงของความสมดลของของสองสงเสมอ ถายงไมถง กขอยกเรองคนสองหว หรอ H สองตว ซงตอสกนอยตลอดเวลาในชวตประจำาวน หวหนงคอหวคด (Head) และอกหวหนงคอหวใจ (Heart) ถาเราหาทางสายกลางระหวางสองหวนได ชวตประจำาวนของเราจะราบรนขนมากทเดยว จำาไดไหมวาเราเคยพดกนเรอง ทา (Form) กบ ท (Function) เรอง หยน (Yin) กบ หยาง (Yang) ฯลฯ ผมเดาวาคณถงบางออแลว ผมเขาประสานมตรในระดบปสาม เมอเรยนสองปกจะไดปรญญาตร ผมอยในกลมของผเรยนวชาเอกคณตศาสตร เปนครงแรกทเราไมตองสวมเครองแบบ แตเราตองแตงตวใหสภาพตามแนวกวางๆ ททางสถาบนวางไว เนองจากทนทผมไดรบทงหมด 3,900 บาทนนไมพอใช ผมเรมออกหางานทำาหลงจากวทยาลยเปดไมนาน ผมไดงานสอนพเศษเดกสามแหงและงานแปลหนงสออกดวย ทำาใหบางทมเงนเหลอใชทเดยวละ ในการทำางานพเศษนผมพบคนทนาสนใจหลายคน งานแรกผมไปสอนพเศษลกชายสองคนของหมอสมม�ตย และหมอนนทก� ชวลต หมอสมมาตยเลยงกลวยไมเปนงานอดเรก มกลวยไมในสนามและรอบๆ บานเตมไปหมด ผมอดชมความสวยของกลวยไมนนไมได มนสวยจรงๆ และทำาใหชนตาชนใจ เมอเหนผมชอบกลวยไม วนหนงหมอสมมาตยกพาผมเดนดรอบๆ บาน เดนไปไดสกคร เรากมาถงตนหนงซงกำาลงมดอกงามทเดยว “อาจารยรไหมวานอะไร” หมอสมมาตยเรยกผมวาอาจารยเสยหรเลยเทยวละ พรอมกบมองกลวยไมกระถางนนอยางพนจ “ไมทราบครบ” ผมตอบตรงๆ อยางไมอายในความเซอของตน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

338

“กลวยไมกระถางนชอนนทกา” หมอสมมาตยพด ผมสงเกตวาตาของหมอเปนประกายชอบกล “นนทกา .... ภรรยาของคณหมอ .......ผมไมเขาใจ” “กลวยไมกระถางนเปนพนธใหมทผมผสมไดเปนครงแรก ผมใหชอวานนทกา เพราะวามนสวยด” “คณหมอนโรแมนตกจรงๆ” “อาจารยรไหมวาการเลยงกลวยไมนนอกจากโรแมนตกแลว ยงเปนเงนเปนทองอกดวย ผมจะบอกความลบอยางหนงให รายไดจากการขายกลวยไมนมากกวารายไดของผมและของหมอนนทการวมกน การเลยงกลวยไมเปนงานอดเรกทดมาก” “แนนอนครบหมอ แนนอน” ผมนกในใจ ผมจำาไมไดวาเคยเลาเรองนใหคณฟงหรอยง ผมเอาเรองการเลยงกลวยไมของหมอสมมาตยไปยกเปนตวอยางในประเทศดอยพฒนาหลายประเทศทผมไปดเศรษฐกจ ผมอยากใหเขาเหนวาการเกษตรบางอยาง โดยเฉพาะการปลกดอกไม ไดผลตอบแทนมากมายหลายเทากวาการปลกพชอนๆ ผมทำางานแปลหนงสอใหคณอรณ แสงสว�งวฒนะ เจาของบรษท เอส วฒนา ผมพบวาคณอรณเปนนกธรกจทคอนขางแปลกและมความคดลำายค คณอรณคยกบผมหลายครงเมอสามสบปทแลวเรองความจำาเปนของการตงศนยสงเสรมการสงสนคาออก เนองจากความคดนนนำาหนานโยบายของรฐบาลไปเปนสบป ทานจงไมคดรอรฐบาล หากจะตงเปนศนยของเอกชน ตามทคณรดแลว ตอมาเศรษฐกจในภมภาคเอเซยขยายไดอยางรวดเรวเพราะยดการสงออกเปนหลก จนธนาคารโลกของเราตองขนานนามวาเปน ความมหศจรรยของเอเซย (Asia Miracle) คณอรณทำาอะไรๆ มากมายนอกจากงานธรกจ เปนอาจารยสอนพเศษในมหาวทยาลยทงๆ ทไมมปรญญาหอยทายเหมอน

�ขากรง

339

อาจารยทวไป ในฐานะทผมกำาลงเรยนวชาคร ทานใหขอแนะนำาผมวา การสอนเดกควรเนนในเรองทำาใหเดกเกดความคด เพราะความรนนเดกสามารถไปหาเอาไดจากตำารา จากหองสมด ฯลฯ นอกจากน คณอรณยงมเวลาเปนผนำาในการรณรงคเพอกอตงสมาคมผบรโภค สมาคมความปลอดภยทางจราจร และสมาคมเบาหวาน กอนทคนไทยและทางราชการจะมองเหนความสำาคญของเรองเหลาน เมอกอตงแลวกชวยทงการบรหารของสมาคมและการออกวทยและโทรทศนเพอกระจายขอมลขาวสารของสมาคมดวย “ทานทำายงไงถงมเวลาทำาไดทงธรกจและงานอนสารพด” ผมถามคณอรณขนวนหนงหลงจากทเราคยกนเรองอนๆ “คณเหนอะไรนนไหม” คณอรณถามผมพรอมกบหนไปชปายตงโตะทวางอยขางหลง “นนคอวธของผม” เมอผมมองตามมอคณอรณ ผมกถงบางออ ผมเหนปายนนตงแตผมเขาไปในททำางานของคณอรณเปนครงแรก แตผมไมเคยคดอะไรมากไปกวาคดวาเปนคำาขวญทคนสวนมากมกตดไวในหองทำางาน ปายนนเขยนดวยอกษรสดำาตวโปงๆ วา อย�เสยเวล�

ผมเขาประสานมตรไดไมนานกรแนนอนวา นอกจากผมจะเดาเจาของลายมอทเขยนบนทกสนๆ ถงผมเมอครงทผมสมครเขารบเลอกตงเปนประธานสภานกศกษาทเทพสตรถกตองแลว ผมยงรวาผเขยนเปนเจาของสายตาคหนงทมองดผมทำาสวนทบานอาจารยออมทรพยอยางไมดแคลน เอาละ ผมเฉลยเลยวาเธอชอ สน หรอ จอย ซงเปนคนบานนาเหมอนผม เธอเปนลกชาวนาจากตำาบลบางออซงอยหางจากตวอำาเภอบานนาไปทางตอนใต 9 กโลเมตร เราอยหองเดยวกนสองปเมอครงผมเรยน ป. กศ. เคยทำางานกลมรวมกนหลายอยาง สนเปนคนขยน เรยนเกง ทำางานเรยบรอย เปนทรกของเพอนๆ เธอเรยน ป. กศ. สงกอนผมเนองจากผมไปอเมรกาเสยหนงป อนท

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

340

จรงผมแอบรวาสนเปนใครมาตงแตเมอโรงเรยนมธยมของเธอนำาทมเนตบอลมาแขงกบโรงเรยนของผม ผมเปนกองเชยรของฝายเรา แตกอดชมดารามอหนงของอกฝายหนงทไวหางเปยไมได ทกครงทเธอไดลกยงหวง ผมและเพอนๆ กจะตะโกนวา “เปยชต เปยชต” เพอหวงทจะใหเธอยงพลาด แตเธอกไมพลาดสกท และกคงไมรหรอกวาผสรางเสยงรบกวนนนเปนใคร ขณะนนสนสอนอยทโรงเรยนพญาไทและเรยนภาคคำาทประสานมตร เราเรมสนทสนมกนเมอผมชวยอธบายวชาแคลคลสใหบาง แปลภาษาองกฤษใหบาง ผลตอบแทนอนลำาคาทผมไดจากเธอคอความเปนมตร สนเปนคนเรยบรอย พดนอย สขม เยอกเยน ซงตรงขามกบผม ความใจเยนของเธอชวยลดความรมรอนภายในใจของผมไดมากทเดยว เปนครงแรกททกสงทกอยางดเขาทเขาทางสำาหรบชวตผม นอกจากเปนหวหนากลมนกศกษาทเรยนเอกคณตศาสตรแลว ผมเลกสนใจการเมองเพราะไมอยากทะเลาะกบใครอก แตกมอยครงหนงทผมตองทะเลาะกบหมา เรองเกดขนเพราะผมสงเกตวาอาหารทแมครวตกใหพวกเราชาวหอนนดนอยผดปกต การกนจของผมทำาใหผมเหนจดนมากกวาคนอน ในขณะเดยวกนผมกเหนแมครวทกคนหวปนโตเถาใหญๆ กลบบานวนละสามหน เขาคงทำาตามคำาพงเพยทวา ‘เลยงชางตองกนขชาง’ แตผมไมเหนดวย เมอผมถามขน เขากบอกวาเปนของเหลอ ผมกบอกวาไมใช เพราะเขาเลอกตกของดๆ ไวกอนตกใหพวกเรา และทผมโมโหมากขนคอพวกแมครวซงสวนมากมบานอยตดกบวทยาลยเอาหมามาเลยงและปลอยใหวงเพนพานอกดวย เมอผมปรกษาอาจารยคมหอ ทานกทำาทองไมรรอน เยนวนหนง หลงจากกนขาวเยนแลว ผมกบเพอนอกหลายคนกเดนกลบหอ เราเหนหมาตวหนงกำาลงขรดหนาหอเราพอด ในเมองไทยนนการถายรดหนาบานกนถอวาเปนการดถกขนสดยอด พวกเราโมโหมาก ซอมหมาตวนนเสยงอมแลวโยนออกไปนอกกำาแพงวทยาลย ผมทะเลาะ

�ขากรง

341

กบอาจารยคมหอและแมครวในวนรงขน แตไมรวาหมาตวนนอยหรอตาย ผมไมไดกลบไปอยบานนาตอนวทยาลยปดภาคฤดรอน เปนครงแรกทผมทำาเชนนนเพราะผมตองอยในกรงเทพฯ เพอทำางานหาเงนไวเรยนในปการศกษาตอไป ผมใชเวลาวางเขยนรายละเอยดวธการเรยนหนงสอของผมวาทำาอยางไรจงไดคะแนนด ผมรตวมาตลอดวาถาวดกนดวยมนสมองแทๆ แลว ผมสคนอนไมได ทผมสอบไดดกวาคนอนเสมอนนเพราะผมมความบกบนมากกวาและมวธเรยนทเหนอกวา เสรจแลวผมเอาไปเสนอโรงพมพแหงหนงใหพจารณาพมพออกเปนหนงสอเลมเลกๆ การอยในกรงเทพฯ ทำาใหผมเหนประกาศรบสมครนกศกษาไทยทสนใจไปเรยนอเมรกาโดยทน แฟรงค เบลล แอปเพลบ (Frank Bell Appleby) ทนนใหแกนกศกษามหาวทยาลยไทยหนงคนไป ศกษาสองปเพอรบปรญญาตรทวทยาลยแคลรมอนท (ขณะนนชอวา Claremont Men’s College และในปจจบนนเปลยนเปน Cla-remont McKenna College) ในรฐแคลฟอรเนยภาคใต ผมคดในใจวา “นถาเราโชคดไดทนน เรากจะไดกลบไปหาครอบครวเราทอเมรกาอก เมอเราไปทนนแลว เรากหาทางเรยนปรญญาเอกเสยเลย ใหสมกบทเราเคยคดไวสมยอยทเทพสตรวา ลกศษยตองดกวาคร” ผมรวาผมฝนไปลมๆ แลงๆ อยางนนเอง แตเพราะความอยากเสยงโชค ผมไปสมครสอบเหมอนกบนกศกษาจากมหาวทยาลยอนอก 50 กวาคน ผมเรมตนเตนเมอผมสอบผานขอเขยนอยางไมคาดฝน การสอบสมภาษณทำาใหทงตนเตนและทงกงวล ผมเรมถามตวเองวา “นเราจะทำายงไง ถาเราเกดไดทนนขนมา จะทงประสานมตรไปหรอ?”

เมอผมเรมเรยนป 4 ทประสานมตรในวนท 6 มถนายน พ.ศ. 2511 ผมกไดรบขาวรายทนท สำานกพมพตอบวาไมรบพมพหนงสอเลมเลกๆ ทผมเสนอไว และอกอยางหนงคอขาวดวนจากอเมรกาบอกวา วฒ-สมาชกโรเบรต เคนเนด ถกยงตายทรฐแคลฟอรเนย โรเบรต เคนเนด ไดรบเลอกเปนวฒสมาชกจากรฐนวยอรกในป 2507 ซงเปนปทผมเรยนอยทรฐนน ผมมความรสกวาคนเคยกบทานและนยมทานมาก ตามทผมเลาแลววาผมเลอกชอเลนวา ‘โรเบรต’ กเพราะชอของทานผน อกไมกวนตอมา ดร.สาโรช บวศร เรยกผมไปพบและบอกผมวาตวแทนของทนทอเมรกาโทรศพทมาบอกทานวาคะแนนของผมนำาอย หลายสปดาหตอมา ผอานหนงสอพมพบางกอกโพสตฉบบวนท 29 กรกฎาคม 2511 หนา 29 จะพบเรอง “ลกชาวนาไดรบทนแอป-เพลบ” ซงเขยนโดย เดวด แนปป (ภาคผนวก 2) และผอานหนงสอของประสานมตรทมชออนเพราะพรงวา แสนแสบ ฉบบ 24 กนยายน 2511 คงพบเรอง “ไสว บญมา คนเกง” ทหนา 17 ซงเขยนโดยบรรณ

ทางสองแพรง13

�างสองแพรง

343

กร เอกราช อตระ (ภาคผนวก 3) คณจะเหนวา ผมไดรบคำายกยองทสอบไดทนการศกษาอนทรงเกยรตนน แตผอานคงไมรหรอกวาการสอบไดทนนนสรางความยงยากใจอยางไมเคยมมากอนในชวตผม ผมเหลอการเรยนทประสานมตรอกหนงภาคเรยนและการฝกสอนเทานนกจะจบปรญญาตร ถาผมรบทนไปอเมรกา ผมตองทงปรญญา กศ. บ. ซงผมใฝฝนอยากไดมาเปนแรมป ผมเสยดาย กศ. บ. เปนทสด แตอกใจหนงกอยากไปอเมรกาดวยเหตนานาประการ เมอจนปญญาทจะตดสนดวยตวเองได ผมไปปรกษาครบาอาจารยและผทเคารพหลายทาน อาจารยทประสานมตรเหนไมตองกน ดร.สาโรช บอกวาควรไป สวนอาจารยทปรกษาทางคณตศาสตรบอกไมควรไป สน ซงผมมความสนทสนมขนทกวนและผมมความเคารพในความคดมาก ไมเหนดวยนกทผมจะทงสงทผมอาบเหงอเพอเสาะหามาเปนเวลานาน แตเธอไมไดขดเสยทเดยว ผมขนไปเทพสตร อาจารยทเทพสตรมความคดไมพองกนอก สำาหรบอาจารยสวทยนนไมบอกวาควรทำาอยางไร เพยงแตชใหเหนขอดและขอเสยของแตละปรญญาทจะไดและอนาคตทนาจะเปนผลตามมา ผมไปหาคณอรณ แสงสวางวฒนะ และบอกวาผมตงใจทจะเรยนตอหลงจากทจบปรญญาตรแลว “คณอายเทาไรแลว” คณอรณถาม “ยสบสามครบ” ผมตอบ “คณเรยนหนงสอมากปแลว” “ตงแตผมอายเจดขวบครบ” “แลวคณจะเรยนอกกป” “คงราวๆ หกหรอเจดปครบ” “เจดปเชยวเหรอ !” คณอรณอทาน “คณกแกคาโรงเรยนพอด ผมคดอยางน การไปโรงเรยนเปนการด แตเมอถงจดหนง เราตองออกไปดโลกวาเขาเปนอยางไรกน ถาคณใชเวลาในโรงเรยนมากขน เวลา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

344

สำาหรบประกอบอาชพกนอยลง ความรกเหมอนเมลดพนธ เกบไวเฉยๆ ไมไดประโยชนอะไร ตองเอาไปหวาน อยาเสยเวลาในระหวางทคณยงหนมยงแนนอยอกตอไปเลย” ผมไมคอยเขาใจเหตผลของคณอรณนก เมอขอบคณทานแลวผมกไปพบอาจารยยพา “เกรดเธอทประสานมตรยงสงเหมอนเดมหรอเปลา” อาจารยยพาถามหลงจากทผมเลาปญหาของผมใหทานทราบ “เหมอนเดมครบ” ผมตอบอยางมนใจ “อยางนนเธอคงไดเกยรตนยม และคงเปนทหนงของรนดวยใชไหม” “คงเปนอยางนนมงครบ” “ยงงนเธอจะทงอนนไปหาดาวหาเดอนทำาไมอก ถาเธอไดเกยรตนยม อกไมนานเธอคงไดไปเมองนอก ถาเธออยากไป” ตอมาผมไปพบรนพหลายคนทไดรบทนแอปเพลบ ทกคนมหนาทการงานสำาคญในรฐบาล โดยเฉพาะทสภาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต รนพทกคนพดเปนเสยงเดยวกนวา “ไป” ผมงงเปนไกตาแตก ธรรมดาเมอผมมปญหาหนกใจ ผมจะกลบบานนา ความอบอนของบานมกชวยใหผมเหนทางแกปญหาเสมอ แตครงนผมไมอยากไปบานนกเพราะเมอผมไปเยยมบานครงกอน ผมเคยบอกพอเรองการสอบทนไว และถาผมสอบได ผมอาจตองไปอเมรกากอนจบประสานมตร เปนครงแรกทพอไมพดวา “ตามใจแกเถอะลก” ผมรวาพอไมเหนดวย ในระหวางทรอตดสนใจอย ผมทำาสองอยางเปนการเตรยมพรอมคอ ผมเรยน ดร.สาโรช วาถาผมรบทนไปแตเรยนไมจบทอเมรกา ผมขอกลบมาประสานมตรเพอเรยนใหได กศ. บ. ทานวา “ไมมปญหา” ผมไปทำาหนงสอเดนทาง ในสมยนนทกคนตองไดรบคำารบรองจากกรมตำารวจวาเหมาะสมทจะรบหนงสอเดนทาง ผมตอง

�างสองแพรง

345

เทยวไปทกรมตำารวจถงสบวนจงไดรบคำารบรอง ทกครงทผมไปกจะมการแกตวตางๆ กนวาทำาไมทำาไมเสรจ โดยเฉพาะคำาทวา “ทานไมมเวลาเซน ถาคณอยากไดเรว กตองใหเราเอาไปใหทานเซนทบาน” ขณะทผมไปรอกเหนคนตางดาวหลายคนรออยในหองเดยวกนทกวน จนผมอดรนทนไมได ผมกลบไปปรกษาคณอรณ คณอรณเขยนนามบตรใหผมหนงใบ และใหผมนำาไปใหนายพนตำารวจเอกคนหนง ผมจงไดรบความสะดวก ผมไมยกรวาผมโงเปนงงในตอนนน ตอมาอกนานมคนบอกวา “ใหผมเอาไปใหทานเซนทบาน” นนเปนรหสบอกผมวา “เอาเงนมาซ” และคนตางดาวนนเปนแหลงหากนของเจาหนาทออกใบตางดาว ผมจงถงบางออ กอนตดสนใจแนนอน ผมกลบไปบานนา เมอผมไปถง พอ แมและพๆ ยงอยในทงนาเพราะอยในระหวางฤดปกดำา ทกคนกลบเขาบานตอนตกคำา เรากนขาวกบนำาพรกผกจมเหมอนเคย ในบานของผมนน เราไมคยกนในเวลากนขาว เราเกบการคยกนไวหลงกนขาวแลว เมอพอนงสบยาและแมนงกนหมากอยทระเบยงบาน ผมบอกพอกบแมเรองผมไดรบทนและยงตดสนใจไมไดวาจะไปอเมรกาตอนนนเลยหรอไม ดงทผมคาดไว พอกบแมไมสนบสนนใหผมทงประสานมตรและไปเสยเวลาเพมเตมอกเกอบสองปเพอเอาปรญญาตร ทานเหนวาผมเครยดเกนไป ควรจะไดพกสกระยะหนงหลงจากจบปรญญาตรทประสานมตรในอกไมกเดอนขางหนา ทานคงเหนวาผมอดโรยนดหนอยในวนนน ทเปนเชนนนเพราะผมกงวลและนอนไมคอยหลบมาเปนสปดาหๆ นอกจากนน ผมยงทองเสยอยางแรงในวนกอนไปบานอกดวย เราคยกนอยนาน และในทสดทานกพดวา “ตามใจแกเถอะ” ทกคนเขานอนแตหวคำาเพราะเหนดเหนอยมาจากการทำานา ผมยงไมงวงจงนำากระเปาใบใหญซงผมใชเดนทางไปอเมรกาเมอสปกอนออกมา ผมไมไดหวงวาจะใชมนอก แตตองการดสมดบนทกราย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

346

วน จดหมาย ของทระลก ฯลฯ ทผมเกบไวในนนเนองจากทบานไมมตเกบของ ผมตองหดหใจเมอพบวาแมลงสาบเปนจำานวนมากเขาไปทำารงในกระเปา มนกดกนกาวทสนของสมดบนทกรายวนจนบางเลมหลดลย นอกจากนนยงไดเยยวรดจดหมายเกาๆ ทผมเกบไวเสยหาย ผมตองเกบเอาบางสวนโยนทงดวยความเสยดาย จะเปนเพราะการไดเหนบนทกและสงตางๆ ทชวยเตอนความจำา ความหลง หรอวาเหนความเปนอยอนแรนแคนของพอแมผมไมทราบได ผมวาวนกบความคดสารพดทระดมกนเขามา ผมนอนไมหลบตลอดคน ผมกลบกรงเทพฯ ในตอนเชาวนรงขนโดยไมไดแวะไปเยยมสำาเภาเหมอนครงกอนๆ ทงๆ ทเราเรมคนดกนแลว ตอนนนผมเขาใจแลววาความแตกแยกกนของเรานนเกดจากความเขาใจผด ความไมเชอมนในตวเองอนเปนทมาของความขหงของผม มากกวาความหนายแหนงนอกใจของเธอ การไดเขาเรยนทประสานมตรทำาใหผมเชอมนในตวเองมากขน และมองเหนเหตการณตางๆ ในชวตรกของเราไดชดเจน ขณะนนสำาเภากลบมาอยบานนาแลว และสอนอยทโรงเรยนแหงหนงในอำาเภอวหารแดงซงเปนทางผานเขากรงเทพฯ ทประสานมตรมจดหมายจากอเมรกาฉบบหนงรอผมอย ขอความตอนหนงในจดหมายภาษาองกฤษนนมความวา “..........พวกเราภมใจและดใจทรวาลกสอบชงทนได.....พอดปาเมม & ลงบอบมาเยยมวนทจดหมายของลกมาถง เราเลยคยกนเรองปญหาของลก เราทกคนเหนพองกนวาลกควรรบทนนน ........อนทจรงลกจะตองตดสนใจเอง แตนนเปนความเหนของพวกเรา......รกลกทสด แม” ‘แม’ ในทนคอมาดามดาวนซงผมอยดวยทเมองอป- สวชเมอป 2508 อกไมกวนตอมา ผมไดรบจดหมายจากสำาเภา จดหมายฉบบนตางกวาจดหมายนบรอยทผมเคยไดรบจากเธอ ตามธรรมดานนสำาเภาจะเขยนแตเรองสนกสนาน เลนหว หยอกลอผม ฯลฯ ซง

�างสองแพรง

347

สะทอนถงบคลกอนราเรงอยตลอดเวลาของเธอ แตฉบบทอยในมอผมนน สบสน วกวน ตดพอ และเตมไปดวยความนอยใจ ผมอานกลบไปกลบมาอยหลายเทยว ไมแนใจวาเขาใจขอความนกและไมแนใจวาจะทำาอะไรตอไป ขอความตอนหนงมวา “........เมอวนท 24 ทแลว เตยลงมากรงเทพฯ......บอกจากใจจรงวาเตยตองการจะไปพบแนนอน....ถาหากไอแขกไมบอกเสยกอนวา......ไสวเขามใหมแลว......ไสวคดวาเตยจะรสกอยางไร........เตยเลยตดสนใจไมมาหาไสว.........เตยมาคางคนเดยวกเลยกลบ.......แลวไวพดกนดกวานะ.......คดถง เตย” จดหมายฉบบนทำาใหเกดการตอสครงใหญระหวาง “หว” ทงสองของผม เจาหวใจ บอกวา “อยาไปเลยอเมรกา อยกบคนทเขารกเราและเรารกเขาดกวา” สวนเจาหวคดกแทรกออกมาวา “ไปเลย ไปเลย หาโอกาสทองอยางนอกไมไดแลว ผหญงมถมไป หาใหมเมอไรกได” แตเจาหวคดกไมไดสนบสนนใหไปอยางเดยว สวนหนงกบอกวาอยาไปเลย เพราะถาไปจบปรญญามาจากอเมรกากจะ ‘ตกรน’ คอ ไมมเพอนรวมรนซงมความสำาคญในการทำางานในอนาคต ทางฝายเจาหวใจเหนดวยเปนปเปนขลยในเรองน คงเปนเพราะพวกเอกคณตศาสตรทประสานมตรเปนกลมเลกๆ ทมความสนใจคลายกน นอกจากนน เจาหวใจอกนนแหละชอบเพอนรนนเสยมากจนไดเรมเขยนรอยกรองขน เรมดวยการยลโฉมเพอนหญงรวมรนซงสวยๆ ทงนน ผมตงชอบทรอยกรองนนวา ขวญเจบ 5 ‘เจบ 5’ คอ กลมของเรา ผมยงไมเคยใหใครอานโคลงชดนนแตไดเกบไวจนทกวนน ผมแนบมาใหคณอานดวย (ภาคผนวก 4) ในขณะเดยวกน ขาวจากอเมรกาเปนขาวรายทงสน ความตงเครยดในสงคมอนเนองมาจากทผนำาการเรยกรองสทธของคนผวดำา ดร.มารตน ลเธอร คง ถกลอบสงหาร ยงผลใหเกดการจลาจล

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

348

บอยๆ ในขณะเดยวกน นกศกษาในมหาวทยาลยทวอเมรกาออกเดนขบวนตอตานสงครามเวยดนามมากขน การชมนมตอตานเกดขนทวไปทผสมครของพรรครฐบาลออกไปพดหาเสยง และในทสดกเกดการจลาจลอยางใหญหลวงในการประชมใหญของพรรครฐบาลในเดอนสงหาคมทนครชคาโก ผมมความวตกวา ถานกศกษาในมหาวทยาลยทำารนแรงขนและมการหยดเรยนอยางแพรหลาย ผมคงเรยนไมจบ แลวจะทำาอยางไร จะเสยเวลาเพมอก หรอจะเขาตำาราจบปลาสองมอ หรอโลภมากแลวลาภหาย อะไรกไมไดสกอยาง พรอมกนนนกลอนของ โรเบรต ฟรอสต ทผมอานทอเมรกาและรสกประทบใจจนถอดเปนภาษาไทยกเขามาสะกดใจผม บทกลอนและคำาแปลมดงน The Road Not Taken By Robert Frost

Two roads diverged in a yellow wood, And sorry I could not travel both And be one traveler, long I stood And looked down one as far as I could To where it bent in the undergrowth;

Then took the other, as just as fair And having perhaps the better claim, Because it was grassy and wanted wear; Though as for that, the passing there Had worn them really about the same,

�างสองแพรง

349

And both that morning equally lay In leaves no step had trodden black. Oh, I kept the first for another day! Yet knowing how way leads on to way, I doubted if I should ever come back.

I shall be telling this with a sigh Somewhere ages and ages hence: Two roads diverged in a wood, and I-- I took the one less traveled by, And that has made all the difference. (From Edward Connery Lathem (ed.) The Poetry of Robert Frost. New York: Holt and Company, 1969, p. 105.)

ท�งสองแพง

ทางสายแปลกแยกปลายทชายปา ฉนจะฝาไปเสนนดไหมหนอ ตดสนใจไมลงคงรรอ ดทางงอเลยบปาลบตาไป มองอกเสนเหนโคงผานดงหญา มนชางนาเดนไปดใหรไข วาปลายทางอกขางหนงถงถนใด แตตรองใจแลวสองทางมตางกน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

350

เชาวนนไมมใครไดมายาง สองเสนวางโลงไวใหแกฉน ทงเสนแรกไวมาเดนเพลนอกวน แตกพลนสงสยจะไดมา เมอแกกายปลายชวตคดบอกกลาว ถงเรองราวทางสองสายชายพฤกษา ฉนเลอกเดนทางรกปกดวยคา ทางนนพาไปถงเมองอนเลองลอ

คณคงทราบดแลววากลอนนเปนอมตะเพราะมนไมเพยงแตเพราะพรงอยางเดยว แตสะทอนถงชวตเกอบทกดาน แมแตในวชาเศรษฐศาสตรของเรา คอ เราตองเลอกอยตลอดเวลา ไมมอะไรไดเปลา ไดอยางกเสยอยาง ฯลฯ ถงแมในขณะนนผมยงไมรจกคำาวาวงจรอปรย (vicious circle) ผมมความคดรางๆ อยในทำานองนน และถามตวเองวา “ปรญญาจากประสานมตรจะเปนแรงผลกดนทพอเพยงใหเราออกไปจากวงจรความยากจนของพอแมเราไหม? หรอเราตองไปหาพลงทยงใหญกวาทอเมรกา?” ความกงวลทำาใหผมไมเปนอนเรยนหนงสอ เมอผมสอบภาคแรกปนน ผมไดคะแนนเฉลยนอยกวา 3.00 ซงเปนครงแรกในชวตการเรยนครของผม ผมงนงาน กระวนกระวาย คดอะไรไมออก ปจจบนนผมกยงนกไมออกวาผมคดอะไรบางในวนทผมตองตอบทางผใหทนวาจะรบทนหรอไม ผมจำาไดอยางเดยววาสงทแวบเขามาในความรสกของผมไมขาด คอ “ไหวเอย..... เองไปตายดาบหนาเถด ไหวเอย..... เองไปตายดาบหนาเถด” ผมไมแนใจวานนเปนแรงดลใจทเกดจากภายใน

�างสองแพรง

351

และมฐานจากการขาดความรอบคอบของผม หรอวาเปนเสยงกระซบจากภายนอก กอนสนวนนน ผมสงคำาตอบไปวา “ผมขอรบทน” การตดสนใจรบทนและทงประสานมตรไปสรางความอาลยอาวรณใหผมไมนอย ความอาวรณดานหนงเกดจากการตองจากเพอนทประสานมตรดงทผมเลาแลว ความอาวรณทำาใหเกดอารมณซงในทสดกออกมาเปนกลอนทผมใหชอวา นร�ศเจบ 5 ผมแนบมาพรอมกบโคลงทผมเขยนยลโฉมเพอนนกศกษาหญงดวย (ภาคผนวก 5) ผใหทน แฟรงค เบลล แอปเพลบ คอ ม�ด�ม เจอรน แอปเพลบ ฮ�รนช (Jerene Appleby Harnish) ซงเปนคหปตานใจบญอยทรฐแคลฟอรเนย เปนทนใหเปลาเปนเวลาสองปเพอใหนกศกษาไทยหนงคนและนกศกษาตรกหนงคนไปเรยนระดบป 3-4 ทวทยาลยแคลรมอนท สถาบนเลกๆ แหงนเปนหนงในหกของกลมวทยาลยแคลรมอนทซงอยทางตะวนออกของนครลอสแอนเจลสประมาณ 50 กโลเมตร ผมออกจากประเทศไทยในวนท 18 กนยายน พ.ศ. 2511 และถงอเมรกาในวนเดยวกน ผมเขาอยในหอพกของวทยาลย ผมไดหองมมของชนสองของหอซงอยสดถนนทำาใหเงยบด ผมอยคนเดยวกอนเพราะเพอนนกศกษาอนๆ จะไมมาจนกวาวทยาลยเปดในสปดาหตอไป ความเงยบทำาใหวาเหวและคดถงบานทนท ดทผมเคยไปอเมรกามาครงหนงแลว ไมงนคงอกแตกตายแน ผมเอาพวงมาลยทไดรบทสนามบนมาแตงหองบาง อานหนงสอบาง แตกไมไดผลเทาไรนก ผมเอากระดงเลกๆ ทสนใหเปนของขวญเมอกอนจากกนออกไปแขวนนอกหนาตาง แตแทนทจะชวยลดความคดถงบาน เจากระดงเลกๆ นนทำาใหคดถงมากขน เพราะทกครงทลมพด กระดงจะสนสงเสยงกง กงๆ ทนท คนหนงเงยบสงดเพราะทงวทยาลยดจะมผมอยคนเดยว ลมออนๆ ตอนตนฤดใบไมรวงพดอยอยางไมขาดระยะ ผมนงดกระดง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

352

แกวงไปมาชาๆ อยในแสงสลวๆ และฟงเสยงเบาๆ ของมนอยทามกลางความวเวกวงเวงของคำาคนเปนเวลานาน คดถงบาน คดถงประสานมตร คดถงอดต คดถงอนาคต คดถงคนทบานนา คดถงคนทใหกระดง คดสารพด ถามตวเองวามานงอยทำาไมทน คนเดยว ใจกหววๆ ชอบกล ความวเวกวงเวงกอใหเกดอารมณ และอารมณในคนนนดลใจใหผมเขยนกลอนน

กงสดาลทองนสนให แกไสวเพราะรกสมครสมาน เมอยามทสนไปอยไกลนาน ใหกงสดาลเตอนไสวรบไปเยอน ไสวแขวนมนไวใกลหนาตาง อยไมหางพอมองเหนคลายเปนเพอน ยามลมพดสะบดเสยงเพยงจะเตอน วาอยาเลอนลมรางหางสน

ผมไมแนใจวาการเรยนภาษาไทยของคณไปถงไหนแลว เอาละวนนผมใจด จะเขยนคำาแปลของกลอนนใหดวย หวงวาคณคงไมหวเราะกลอนภาษาองกฤษของผม เพราะเพงหดแตงจรงๆ

Little bell from the hands of Sinee, As a parting gift for she loves me. When days apart grow in number, Do not forget, it says, to visit her. I hang it just outside my window. I really really love that fellow.

�างสองแพรง

353

A gentle breeze brings out its song-- Time to visit, for it’s been so long.

ผมดใจเมอวทยาลยเปดในสปดาหตอมา เพอนนกศกษาและงานเรยนทำาใหคลายคดถงบานลง ผมเขาเรยนชนปท 3 ซงมนกศกษาประมาณ 150 คน จดมงหมายของทนบอกวานกศกษาควรเลอกเรยนวชาเอกวชาใดวชาหนงในสองวชา คอ รฐศาสตร หรอ เศรษฐศาสตร การเรยนครทำาใหผมรอะไรๆ หลายอยาง แตผมไมรเลยวาเศรษฐศาสตรคออะไร เขาใจแตเพยงวารฐศาสตรนนคงเรยนเกยวกบการเมองการปกครองเพราะเคยไดยนมาวานายอำาเภอในเมองไทยสวนมากเรยนมาทางนน ผมขยาดการเมองมาตงแตสมยอยทเทพสตรแลว ประกอบกบในขณะนนมการประทวงและความวนวายในวทยาลยเรองสงครามเวยดนามอยเปนประจำา ผมเลยเลอกเรยนเศรษฐศาสตรเพราะตองการเลยงการเมอง ผมมความสขทสดเพราะเปนครงแรกทผมมเวลาใหกบการเรยนเตมท ไมตองกงวลวาจะมขาวกนครบสามมอหรอไม มเงนเรยนพอใชไหม และมเรองการเมองหรอเปลา ผมกนไดนอนหลบจรงๆ ถงขนาดวาคนหนงผมนอนไมตนเมอไฟไหมตกขางๆ หอและมรถดบเพลงหลายคนมาสงเสยงลนอยนอกหนาตางทงคน เมอการเรยนเขารปเขารอยดแลว ผมกวางแผนการเรยนตอขนสงขนทนทโดยออกหางานทำา ผมไดงานสองอยางคอ ลางจานในโรงอาหารและทำางานในหองสมดของวทยาลย ไดคาจางประมาณ 25 บาทตอชวโมง เมอวทยาลยปดภาคฤดรอน ผมไปอยกบพอแมอเมรกนทอปสวชและไดงานทำาสามอยาง งานหนงทำาเตมเวลาทบรษทชำาแหละปลา ผมไดประสบการณใหมหลายอยางในงานน ไดรจกและกนปลา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

354

ทะเลสารพดชนด คนอเมรกนไมรจกกนปลาหมก แตเจาของและคนงานสวนมากของรานชำาแหละปลามเชอสายกรซซงชอบกนปลาหมก ผมเลยเรยนการทอดปลาหมกของเขาซงไมยากเลย ลางปลาหมกใหสะอาด ตดเปนชนขนาดสองนว เอาจมในนมสด คลกขาวโพดปน แลวทอดพอเหลอง รสของมนวเศษทเดยว ถาคณเลกเปนมงสวรต ผมจะทำาใหชมสกวนหนง ผมยงเรยนรดวยวาหวและกางปลากขายไดราคาดเพราะมนเปนอาหารโปรดของตวมงคทเขาเอาหนงมาทำาเสอกนหนาวราคาแพงใหเศรษฐใส คณคงไมมเสอขนมงคใชไหม? งานนมขอเสยอยอยางเดยว คอ กลนปลาตดเสอผาเรวมาก เมอเลกงานตอนเยน เสอผากมกลนโชยคลงทกวน ผมตองยองเขาหลงบาน เมอแนใจวานองสาวสามคนไมเหน กถอดเสอผาอยางรวดเรวเอาแขวนไวทราวตากผา แลววงจดเขาบานไปอาบนำา ตอนเยน ผมไปรบจางตดหญาอาทตยละสองครง และตอนสดสปดาห ผมออกไปทำางานทรานขายของทชายหาด ถงจะทำางานทงเจดวน ผมกไมรสกวาเหนอย ทงนไมใชวาผมมความวเศษอะไร แตเนองจากวางานทชายหาดนนเปนยาเพมกำาลงมากกวากนกำาลง เพราะอะไรรไหม? บอกใหกไดวา ไมมคนหนมคนไหนจะไมชอบขายของใหสาวๆ ทมาอาบแดดเพราะสาวทกคนพยายามสวมเสอผาใหนอยทสดเทาทจะนอยได ผมเกบเงนไดมากทเดยว เนองจากไมตองเสยคากนอย เมอกลบเขาเรยนปสดทาย ผมเรมสมครเขาเรยนปรญญาเอกในปตอไปทมหาวทยาลยหลายแหง ในใบสมคร ผมกขอทนไปดวย บณฑตวทยาลยแคลรมอนทตอบรบผมทนท แตไมใหทน ในวนทรบปรญญาตร ครบาอาจารย เจาของทน และเพอนฝงมาแสดงความยนดอยางจรงใจ แตผมไมยนดยนรายเทาไรนก ทงนเพราะความผดหวงทไมไดทนเรยนตอ ความผดหวงครงนทำาใหผมเสยใจมากกวาทกครง มนเสมอนประวตศาสตรซำารอย มนเปดแผลเกา ผมขออธบายทงๆ ทไมเคย

�างสองแพรง

355

บอกใครเพราะเขาอาจเขาใจผดคดไปไดหลายอยาง โดยเฉพาะอาจคดวาผมยกยองตวเอง ไมมใครรรายละเอยดเรองนตลอดตนจนปลาย ผมหวงวาคณคงเขาใจ คณคงจำาไดวาผมสอบไดทหนงเมอจบชนมธยม แตกพบทางตนทนท มคนดหมนดแคลน ทำาใหพอเสยใจมาก คะแนนผมเปนทหนงเมอผมจบ ป. กศ. แตไมไดทนเรยนตอ ผมไดทหนงอกเมอจบ ป. กศ. สง แตโชคราย ไมไดรบแมการคดเลอกไปเรยนตอทประสานมตรเหมอนคนอน ครงนผมทงประสานมตรและอนาคตทมองเหนอยแลว เสยเวลาอกเกอบสองปเพอหวง “หาดาวหาเดอน” ดงทอาจารยยพาพด ผมใชความพยายามไมนอยกวาเกา และคดวาไดรบความสำาเรจมากกวาครงทแลวๆ มาอกเพราะคณกรแลววาวทยาลยแคลรมอนทนนรบแตเดกหวกะทมาเรยน ผมเสยเปรยบทงทางดานภาษาและการทตองมาเรมเรยนวชาใหม แตคะแนนปรญญาตรของผมไดระดบเปนเยยมหรอทเรยกวา Summa Cum Laude หรอ 3.94 จาก A ทงหมด ยกเวน B ตวเดยวในการเรยนสองปทนน ยงกวานน คะแนนเฉลยของผมเปนทหนงของนกศกษา 146 คนทไดรบปรญญาวนเดยวกน ตอมาอาจารยทานหนงเลาใหฟงวาเพราะอะไรผมจงไมไดทนเรยนตอปรญญาเอก ผมไดใหคำามนสญญาไววาจะไมนำาเรองนนไปเลาตอ จงตองขออภยทบอกไดแตวา ในทกชาตทกภาษา ทกสายอาชพ มทงคนดและคนชว ผมเคยพบครบาอาจารยทไมนานบถอในเมองไทย และกพบอาจารยทไมนานบถออกในอเมรกา ผมไมแนใจวาจะกลบเมองไทย หรอวาจะอยตอเพอบกเอาปรญญาเอกทงๆ ทมเงนททำางานเกบไวไดไมมากนก จดหมายหลายฉบบจากเมองไทยกเหนไมพองกน เพราะเหตผลตางกน จากทางบานกวา “.........เรองการเรยนตอ พอบอกวาถาไดทนกควรเรยนตอ เพราะกลบมากเสยเวลาอก..........พภาวนาใหแกไดทน...อก จะไดไดเอกเลยไมตองเสยเวลา.....แสวง”

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

356

อกฉบบหนง... “.....การทคดวาอยากจะเรยนตอไปนนกด แสดงวาเปนผมหวงกาวหนาหาความรใสตวอยตลอดเวลา แตจะหาความรไปทำาอะไร อายมากขนทกวน โอกาสทจะทำางานไดนอยลงทกวน การทคนเราตองเรยนกเพราะยงอยในวยเรยน ไมใชวยทำางาน....... เรยนเพอจะเอาปญญาความรมาทำางานเลยงชวต เมอไรจะตงตนลงมอทำางานเลยงชวตโดยใชความรเทาทมอยแลวใหมากทสด แลวหาความรเพมเตมจากการปฏบตงานและความจดเจนในการทำางานนน การหาความรมอยรอบตวเรา ทจะหาไดตลอดเวลาแมเวลานอน หรอนงในสวม รบกาวออกไปสโลกแหงการทำางานเถด กาวหนออกจากสำานกเรยนตงแตเชาจนเยนเสยท เอาเวลาตงแตเชาจนเยนมาเปนเวลาหากน แลวเอาเวลากลางคนเปนเวลาหาความรเพมเตม จะถกหรอผดกไมร แตทพดมานกเพราะรก และเหนวาเปนคนมมานะ ............ อรณ แสงสวางวฒนะ” จากคณบด คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร “........เมอเปนเชนนน ผมจงขอแนะนำาวา .......ควรกลบมากรงเทพฯ ทางคณะเศรษฐศาสตรนจะมอตราสำาหรบบรรจคณเปนอาจารย พอคณเปนอาจารยครบปหรอมากกวานนเลกนอย เราจะคดเลอกคณ..........มาเรยนตอ (โดยทคณจะตองแสดงความสามารถ......เพราะตองแขงขนกบผอน) (แตกมหวงพอใช)..........ปวย องภากรณ” จากเพอนรวมชนทประสานมตร “...........สวนความเหนของดฉนเกยวกบการตดสนใจของคณนน ดฉนเหนวาคณควรจะเรยนตอใหสงกวาน เพราะเวลาเราไปทำางานแลว เราจะรสกตวทนทเลยวา ถาวฒเราสงกวาคนอน เราจะทำางานไปไดเรว ตำาแหนงเลอนเรว ความเหนของดฉนอาจจะไมตรงกบคนอน แตคดวาถาเปนดฉน ตองเลอกเอาทางเรยนตอแนๆ .........กลยา ภทรนตย”

�างสองแพรง

357

ขณะทรอการตดสนใจวาจะทำาอยางไร ผมกลบไปอยกบพอแมอเมรกนทอปสวชอก และทำางานทเคยทำาเมอฤดรอนทแลว คอ งานโรงแลเนอปลา ฯลฯ มาถงตอนน คณคงพอเดาไดแลววาผมเปนคนโชคด เมอเขาทตกอบ จนมองไมเหนทางออก จะมคนยนมอเขามาชวย ทแลวๆ มา ผเขามามบทบาทชวยเปดทางใหผมจะเปนเทพธดา แตครงน เปนเทพบตร คอ ศ�สตร�จ�รยพรอกเตอร ธอมพสน (Procter Thomp-son) ซงสอนผมทวทยาลยแคลรมอนท อาจารยเปนผมชอเสยงและมคนนบถอมาก ทงในและนอกวงการศกษา ผมมาทราบรายละเอยดจากอาจารยทปรกษาของผมภายหลงวา ศาสตราจารยธอมพสนเปนเดอดเปนแคนมากทนกศกษาซงจบเปนอนดบหนงของวทยาลยแลวไมไดรบทนเรยนตอตามความประสงค มนเปนครงแรกตงแตทานสอนมา ทานนำาเรองนเขาไปถกในสภาอาจารยของวทยาลยในฤดรอนนน และในทสดทานกรบอาสาไปตดตอมลนธแอรฮารท (Earhart Foun-dation) เพอขอทนมาใหผม เนองจากทานเปนทรจกและนบถอของคนในหลายวงการ ทางมลนธแอรฮารทใหทนผมเขาเรยนปรญญาเอกทบณฑตวทยาลยแคลรมอนทในเดอนกนยายน 2513

ผมไดรบขาวความโชคดของผมเมอกลบจากทำางานทโรงงานแลปลาวนหนง เงนทออมไวมประโยชนขนมาทนท ผมตดสนใจกลบเมองไทยในเดอนสงหาคม ทกคนทางบานดใจเปนลนพนเมอทราบวาผมไดทนเรยนปรญญาเอก ผมดใจทไดกลบมาเยยมบานและไดเหนวาอยางนอยกไดทำาใหพอแมและพนองมความปต แตเมอเหนความเปนอยอนแรนแคนของทางบานในฤดทำานากอดกงวลไมได ตงแตผมจากไปสองป มสงเดยวทเปลยนแปลงในบาน คอ มนาฬกาแขวนอยขางฝาเรอนหนง เปนความเปลยนแปลงทดงความสนใจผม เพราะลกตมของนาฬกาดง ‘ตก ตอก ตก ตอก’ อยตลอดเวลา ทกสบหานาท

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

358

ระฆงของมนจะดงเหงงๆ ออกมาบอกเวลา พเหวาบอกวา พอไปซอมาจากนครนายกเพราะในบานนาไมมนาฬกาชนดนนขาย พอคดวาเมอลกชายไปไดปรญญามาจากเมองนอกเมองนาแลว ทางบานกควรทำาตวใหทนสมยบาง การบอกเวลาตามนาฬกา แทนการบอกโดยประมาณทเราทำากนมาแตครงปยาตายาย เปนการแสดงถงความทนสมยอยางหนง ผมวาความคดของพอในแงนถกตองทเดยว แตสวนลก พอจะคดอยางไรอกนน ผมไมทราบได เมอมาถงตอนน ผมรแลววาพอไมคอยบอกความในใจแกใคร มความรสกอยางไรกเกบไวคนเดยวเสยเปนสวนมาก วนรงขน ผมเขาไปซอของในตลาด เชน สบ และยาสระผม เพราะพอแมยงไมใชสงเหลานน ผมแวะไปหาเพอนทจบ ม.6 รนเดยวกนคนหนง เนองจากบานของเธอเปนหองแถวขายของอยในตลาด เธอจงเปนศนยรวมขาวสำาหรบเพอนๆ รนเดยวกน ขาวใหญจากเธอครงนคอ สำาเภาแตงงานไดหลายเดอนแลว กบครในโรงเรยนเดยวกนซงเปนเพอนรวมหอของผมในสมยผมเรยน ป. กศ. ทเทพสตร เพอนบอกวาสำาเภาไดขอรองเธอใหบอกผมวาทตองรบแตงงานเพราะเหตผลสองอยางคอ เธอคงแตงกบใครไมไดถาผมอยในเมองไทย และเธอคดวาเธอไมเหมาะสมกบผมแลว จงตองการใหผมเปนอสระ ผมไมแนใจวาผมเขาใจและไมแนใจนกวาเพอนพดจรงหรอองนยาย แตเมอผมพบสำาเภาในเวลาตอมา รางกาย คำาพด และสายตาของเธอบงชดวาเพอนคนนนพดความจรง สำาเภาตงครรภออนๆ แลว ผมไปหาสนบอยๆ ในขณะทอยเมองไทย ผมซาบซงในความนมนวล ความใจเยน ความมเหตมผล การมองโลกในแงด ความเขาใจ และความเอออาร ทเธอมใหผม แตผมอยเมองไทยไดเพยง 5 สปดาหกตองบนกลบอเมรกา ผมเขาอยในหอพกของบณฑตวทยาลยแคลรมอนท หอพกนตางจากทผมเคยอยมาคอผมตองทำากบขาวเอง แตคราวนผมไมม

�างสองแพรง

359

สมฤทธ หลวงวงโพธ ชวยทำาเหมอนสมยทเขาเรยนประสานมตรใหมๆ ผมโชคดเหมอนเดมเพราะผมทำาไขเจยวและเจยวไขอยไมนานกไดคนสอนทำาอยางอน คอ บญคง หนจ�งสทธ ซงกำาลงทำาปรญญาเอกดานเศรษฐศาสตรเหมอนกน ดร.บญคง เปนคนอสาน ทานทำากบขาวบางอยางของทองถนได เชน ลาบและกอย แตกบขาวท ดร.บญคงทำาเปนประจำาคอ ปกไกตม และตมปกไก จนผมจำาวธทำาได ในสมยนน ปกไกราคาถกมากเพราะยงไมมใครกนมากนก รานอาหารไทยซงชอบทำาปกไกขายยงไมม ตอนนน ดร.บญคงไดรบทนเศรษฐ คอ ทนรอคกเฟลเลอร แตไมทำาตวเปนเศรษฐเพราะทานเปนลกชาวนาทยากจนเหมอนผม สตรตมปกไกของ ดร.บญคง กไมยาก ตมนำาใหเดอด ใสกระเทยมทบ ตนหอม และนำาปลาพอประมาณลงไป หลงจากนนตดปกไกและผากะหลำาปลหนงหวใส และตมจนกะหลำาปลเกอบเละ ในระหวางนนกทำานำาจมไปดวย นำาจมกมนำาปลาบบมะนาวเปนหลก ของอนกมพรกขหนปนและกระเทยมสดเปนจำานวนมาก ผมชอบกบขาวงายๆ ของ ดร.บญคง เมอไปกนปกไกตมกบทานบอยๆ กรวาทำาไมฝรงใชกระเทยมไลผ คอ ฝรงเกลยดกลนกระเทยมสดทสด ทกครงทเราโจขาวกบปกไกตมกนอยางเอรดอรอย เพอนรวมหองของ ดร.บญคง ตองปดประตหอง หรอไมกหนไปทอน เมอเรมเรยนผมกแปลกใจทการเรยนปรญญาเอกไมไดหนกหนาอยางทผมคดไว ทงนไมใชเพราะผมเกงกาจอะไร ดงทบอกคณแลว ผมอาศยความบกบนและวธการเรยนทดมากกวา ทผมเรยนสบายขนคงเปนเพราะภาษาองกฤษของผมดขน ขณะนนถงแมผมจะพดไดไมเกงนก แตยกหางตวเองไดวาอานไดเรวขนและเขยนไดดพอสมควรทเดยว อกอยางหนงผมเพงจบปรญญาตรทางเศรษฐศาสตรมาหยกๆ ความรเบองตนยงไมกลบไปหาอาจารย และทสำาคญมากคอผมเคยเรยนคณตศาสตรเปนวชาเอกมากอน การเรยนเศรษฐศาสตรชนสงตองอาศยความรทางคณตศาสตรมากทเดยว

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

360

คณคงแปลกใจทผมพดมาหลายครงแลววาผมมวธการเรยนทด แตไมเหนบอกวาทำายงไงหรอดอยางไร อนทจรงผมไมอยากบอกคณหรอก เพราะกลวจะเอามะพราวหาวมาขายสวน ผทเรยนไดจบถงปรญญาเอกอยางคณตองมวธการเรยนทแยบยลและเอออำานวยใหตนเองเรยนสำาเรจแนๆ อกอยางหนงรายละเอยดทผมเขยนไวและเคยเสนอใหสำานกพมพนนกเปนทรองเยยวของแมลงสาบไปนานแลว ผมจำารายละเอยดไมได ผมบอกไดคราวๆ เทานน ผมไมแนใจเหมอนกนวาการเรยนการสอนในสมยนเปนอยางไร หลกทผมใชอาจไมเหมาะแลวกได กอนบอก ผมขอออกตววา การเรยนเอาความรกบการเรยนเพอสอบเอาคะแนนนนตางกนมากทเดยว ถาจะเอาทงสองอยางกตองหาทางสายกลางเอาเอง ผมบอกไมไดเพราะทางสายกลางของแตละคนไมเหมอนกน ขนอยกบสภาวะสวนบคคล อกอยางหนงการเรยนแตละวชาใหไดคะแนนดกไมเหมอนกน อาจารยส-วทยเคยบอกผมวา ทานแปลกใจทผมเรยนไดดทงทางภาษาและทางคำานวณ เพราะตามหลกจตวทยาและตามความเปนจรง ทานบอกวาคนสวนมากมกเรยนไดดเพยงทางเดยว บางครงผมกชอบใหทานยอผม เพราะทกคนในโลกนชอบกนลกยอทงนน แตความเปนจรงผมมวธการทตางกน จงทำาคะแนนไดดทงสองทาง เนองจากเวลาผานมาหลายสบปแลว ผมจำารายละเอยดไมได จงขอพดถงหลกทวๆ ไปเทานน

หลกก�รเรยนใหไดคะแนนดนน อนดบหนงเราตองยออาจารยผสอน ผมบอกแลววาคนทกคนชอบยอ แตการยออาจารยนนไมใชการไปบอกทานวา วนนทานแตงตวหลอ หรอวนนอาจารยสวยเปนพเศษ ไมใชอยางนน ถงแมวาอาจารยบางทานมแนวโนมทจะชอบคำายอชนดนนกตาม การยออาจารยของผมคอการตงใจฟงเวลาทานสอน ผมไมเคยพบอาจารยทานไหน ไมวาฝรงหรอไทย ชอบ

�างสองแพรง

361

นกศกษาทไมฟงทานพด แมทานจะพดนอกเรองในบางครง เรากตองฟง ถามทานเปนครงคราว อาจารยทกคนอยากใหลกศษยถาม แตอยาถามนอกเรองเหมอนอยางผมเคยทำามากนกกแลวกนเพราะบางทผมกถามเกนไปหนอยจนทำาใหอาจารยบางทานโกรธ หาวาผมลองภม การยออาจารยอกอยางหนงคอ ตงใจทำางานสงตามเวลาทกำาหนดไว เรองสงงานตรงตามเวลานผมจำาไดวาผมไมเคยพลาด จากชน ป.1 จนถงชนปรญญาเอก นอกจากนนผมถอหลกวา ตองทำาใหสงทเราตองนำาไปสอบผานประสาททงหาใหมากทสดในขณะทประสาทเหลานนมสงรบกวนนอยทสด ผมตนแตเชาเพออานหนงสอคนเดยวเงยบๆ จนบางครงเพอนทเทพสตรนกวาผหลอกเมอเหนผมนงอยทไฟสลวๆ และเอาผาหมคลมถงหวอานตำาราอย การทำาเนอหาใหผานประสาทมากทสดของผมคอ ตองเขาใจเนอหาทกอยางกอนพยายามจำาใหได การทองจำาเหมอนนกแกวไมมประโยชน เอาไปใชไมได และไมนานกลม นอกจากจะอานธรรมดาๆ แลว บางทกอานและทองทกอยางออกมาใหเปนเสยงใหหเราคนดวย และทสำาคญอกอยางหนงคอการเขยน ผมทองจำาดวยการเขยนและพยายามเดาวาอาจารยจะออกขอสอบอะไร แลวกหดเขยนคำาตอบ ผมขอบอกความลบวา ผมใชกระดานชนวนชนดทผมใชสมยอย ป.1 จนกระทงผมเรยนปรญญา เพราะมนประหยดเงน ผมมาเลกใชตอนไปเรยนอเมรกาเพราะทอเมรกามเศษกระดาษใชอยางฟมเฟอย การทองจำาของผมกพยายามหาคำาทเปนโคลงเปนกลอนและทเปนตวยอทมความหมายซงรอยแลว ยงถาเปนความหมายพเศษเฉพาะตวเองยงด เพราะจำาไดงายขนอก ผมขอยกตวอยาง อยาหาวาออกไปนอกเรองหรอพดซำาซากนะ ลกษณะพเศษของผมอยางหนงเมอสมยเปนหนมคอการกนจ และการไมคอยมกนทำาใหผมหวอยตลอดเวลา เมอผมเรยนปรชญาการศกษาทวทยาลยครเทพสตรกบ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

362

อ�จ�รยด�วเรอง เรองมณ ทานสอนเรองจดมงหมายของการศกษาสมยใหม ทานมคำายอเปนภาษาองกฤษซงคำาหนงไปตรงกบคำาวา หว (Human Relationship) ผมเลยจำาไดแมนยำา ผมเรยนวชานนมา 35 ปแลวและไมเคยเอาไปใชตงแตเรยนมา แตผมยงจำาไดวาการใหการศกษาแกเดกมจดหมายอนลกซงททานสอน 4 อยาง คอ การรจกตวเอง (Self Realization) การมความสมพนธทดกบเพอนมนษย (Hu-man Relationship) การมประสทธภาพในการหาเลยงชพ (Eco-nomic Efficiency) และ การมความรบผดชอบตอสงคม (Civic Responsibility) ถาสงทเราอยากจำามอะไรทเกยวพนกบเอกลกษณของตวเอง เราจำาไดถงแมวาเราจะมหวขเลอย เอาละขอกลบเขาเรองอกท การมเวลาวางและความวาเหวทำาใหผมตองหาทางออก ผมเขาทำางานทหองสมดอกทงๆ ทผมไดทนพอเรยน การทำางานนอกเวลาของผมมจดมงหมายสองอยางคอ ผมสงเงนบางสวนไปชวยทางบานรวมทงชวยพและนองทมครอบครวไปแลว อกสวนหนงผมสะสมไวเผอยามจำาเปน ในขณะเดยวกน ผมกหาทางเลนกฬาเพอแทนการเลนฟตบอลซงผมเลนไมไดอก ทงนเพราะการเลนดวยเทาเปลาเมอสมยโรงเรยนมธยมทำาใหนวเทาและขอเทาคดงอมาก เมอผมมาเลนอกตอนทเรยนปรญญาตร กถกฝรงรางยกษเตะซำาเสยขอคดมากขนและปวดไมหาย พอดตอนนน ดร.บญคง และเพอนคนไทยเรมเลนกอลฟ ผมกลองไปเลนบางและเกดชอบขนมา เลยเลนมาจนทกวนน การเลนกอลฟทำาใหผมเกดความสนทสนมกบครอบครวของ ดร.ดนย และคณ ระววรรณ เพชรคำ� ผมรจก ดร.ดนย ตงแตกอนผมจบปรญญาตร ตอนนน ดร.ดนย กำาลงทำาปรญญาเอกอยและยงไมไดแตงงาน ผมไดยนจาก ดร.ดนย แตเพยงวาคณระววรรณเปนพยาบาลทสวยและดมากอยทนวยอรก ผมไมรความตนลกหนาบางของความสมพนธระหวางคนทงสองจนคณระววรรณยายมาอย

�างสองแพรง

363

แคลฟอรเนย และอกไมนานกแตงงานกบ ดร.ดนย เมอผมรจกจงไดรวา ดร.ดนยพดถก นอกจากคณระววรรณจะสวยและดตามคำาโฆษณาของ ดร.ดนยแลว ยงมาจากครอบครวทนาสนใจอกดวย คณคงรแลววาผมมนสยสาระแนพอสมควร อยากรชวตของคนอน เมอรจกกนมากขน ผมกปะตดปะตอเรองครอบครวของคณระววรรณได จงขอเลาวานาสนใจอยางไร พอของคณระววรรณชอ สทธ ศรม�ศ เปนลกกำาพราและอยกบลงตงแตเดก ไดรบการศกษาชนมธยมในสมยนนทภาคอสานและรบราชการทางดานสรรพากรอยทนน แมของเธอชอ ม�ล เปนลกชาวนา ครอบครวนนาจะรำารวย แตกไมรวย เพราะพอบานเปนคนซอ ไมใชตำาแหนงทางการเกบภาษหาเงนใสกระเปาตวเอง แมบานเปนคนขยนและชวยหารายไดดวยการทำาขนมขายเพอเลยงลก 9 คน ลกๆ กชวยทำาขนมดวย ทงพอและแมใหความสำาคญกบการศกษาของลกมาก ลกคนโตๆ กเรยนเกงและไดทนเรยนตอทกคน ตอนทผมเรมรจกคณระววรรณนน ลกสองคนของครอบครวนเปนพยาบาล คนหนงเปนขาราชการกรมปาไม คนหนงเปนคร และอกหาคนกำาลงเรยนหนงสอ เมอผมชมคณระววรรณให ดร.ดนย ฟง ดร.ดนย กมกพดเสมอวาคณระววรรณยงมนองสาวเปนพยาบาลทคมไมแพพสาวอกคน แลวกหยอดวา “ถาสนใจ !”

ผมเรยนรายวชาตางๆ ในชนเรยนจบตอนตนฤดรอนป 2515 และบกทบทวนวชาอยางเครงเครยดตลอดฤดรอนนนเพอสอบรวมในเดอนกนยายนทจะถง นานๆ จะออกไปตกอลฟสกครงหนง ในระหวางนมเหตการณทผมจำาไดแมนยำา เหตการณหนงเกดเมอนกศกษาปรญญาเอกดวยกน 13 คน พาคณบดคณะเศรษฐศาสตรไปมอมเหลาเพอเตรยมปทางสอบขอเขยนปรญญาเอกในเดอนกนยายน ผมไดบทเรยนไปตลอดชวต คณบดเปนชาวออสเตรเลยทตวใหญกวาผมสองเทา ขณะนนผมไมรหรอกวาคนออสเตรเลยนนดมเบยรเกงพอๆ กบคนองกฤษและคนเยอรมน คณกรวาผมเปนคนไมยอมแพคนงายๆ ผมชนแกวกบคณบดอยางไมลดละ นานๆ กไประบายออกในหองนำาเสยทหนง เมอดกเขา นกศกษากคอยๆ หายไปทละคนสองคน ผมจำาไดวาผมโจเบยรกบคณบดจนเพอนนกศกษากลบหมด และจำาไดลางๆ วาเมอกอนผมวบไปทานยงยกแกวบอยๆ และยงคยสนกอย ผมจำาไมไดวาผมกลบถงหอพกไดอยางไร จำาไดแตเพยงวาทงเบยร

เลอกทาง14

�ลอก�าง

365

และกบแกลมออกมาพรอมกนเมอผมกาวเขาไปในครว เพอนรวมหองสองคนเกอบจะซอมผมเสยแลว วนรงขนผมปวดหวแทบแย เลยตงปณธานไวแตวนนนวา “ตอไปนลกชางจะไมกนเหลาจนเมาอกเดดขาด”

อกเหตการณหนงเกดในวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2515 เมอดร.ดนย ผม และเพอนอกสองคนออกไปเลนกอลฟรอบเยนกน การออกไปเลนกอลฟตอนเยนชวยลดความเครยดทไดอานตำารามาทงวนและยงไดลดคาสนามอกดวย ทสำาคญอกอยางหนงคอ เมอเลนจบ เราสามคนซงยงเปนโสดกมกเลยไปลมทบ ดร.ดนย และกนกบขาวฝมออาชพของคณระววรรณเสมอ ในวนนนเรากทำาเหมอนเดม แตวนนนมสงหนงแปลกไปจากทกครง เมอผมเขาไปในบาน ดร.ดนย กเหนสตรแปลกหนานงอย ดร.ดนย แนะนำาวาเปนนองสาวภรรยา เพงมาจากเมองไทย ผมไดยนชอแววๆ แตไมไดใสใจนกวาชออะไร สงเกตอยอยางเดยววาทาทางของเธอเหมอนคนอดนอนมาหลายคน ผมเลยเขาครวเพอดวาคณระววรรณทำาอะไรกนบาง เมออมขาวแลวกเลนไพกนตอจนดกจงกลบบาน สปดาหตอมา ดร.ดนย พานองภรรยามาทหอพกผม ชดกระโปรงสนสเหลองจดและหนาตาทยมแยมแจมใสทำาใหเธอเดนเปนคนละคนกบทผมไดพบในคนกอน ผมเกอบจำาไมไดวาเปนคนๆ เดยวกน ความเดนนนทำาใหผมสนใจชอของเธอและเมอถามอกครงกจำาไดทงชอจรงและชอเลนทนทวา ชอ เฉลยศร ศรม�ศ หรอ ตก หลงจากนนการทบทวนตำาราเปนไปอยางราบรน ผมสอบขอเขยนของปรญญาเอกผานและเรมทำาวทยานพนธ สวนหนงของวทยานพนธตองใชขอมลจากเมองไทย ผมมเงนจากททำางานเกบไวบาง จงตดสนใจกลบเมองไทยเพอหาขอมลและเพอเยยมพอแม ผมไมไดสงขาวใหทางบานรลวงหนาเพราะอยากจะดความตนเตนของพอกบแม ขณะทนงรถประจำาทางกลบบานนาในตอนบาย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

366

ของวนท 16 มถนายน พ.ศ. 2516 ผมสงเกตวามฝนตกมากแลว แตชาวนาใกลๆ บานนายงไมไดไถนากน ผมจนตนาการวาคงทนไดกนกบและแมงดา หลงจากทจากเมองไทยไปเกอบสามป ผมนำาลายสอเมอนกถงทอดมนกบของแมและนำาพรกแมงดาของพเหวา “เออ... บางทตองขอรองใหพอทำาพลาเนอ เพราะไมมใครทำาพลาเนอไดอรอยเหมอนพอ หรอบางทแมอาจทำาขนมจนเมอเหนหนาลกชาย ........” ผมปลอยใหจตนาการพาผมไปถงสงตางๆ ทผมอยากกนจนมาตนภวงคเอาเมอรถจอดทบานนา ผมลงรถและเดนเขาตลาดเพอหวงทจะไดพบคนรจกและขอซอนทายจกรยานกลบบานดวย เมอผมเดนไปเกอบสดตลาดกพบ คำ� นองเขยของชน เพอนบานเกาของเรา “เขาบอกแกหรอเปลา” คำา ถามผมหลงจากทไดทกทายกนอยางคนเคย และเขาบอกวาจะใหซอนทายจกรยานไปบานดวย “บอกอะไร” ผมถาม คำาจองหนาผมอยางพนจพเคราะห “บอกอะไร” ผมถามซำาอยางงงๆ “พอแกตายมาปกวาแลว” ผมเสยววาบ แลวรสกเหมอนฟาผาอยใกลๆ หออ และชาไปทงตว ผมไมรวายนอยทนนนานเทาไร เมอ คำา พดขนวา “ไปหรอยงละ” ผมจงถามวาทางบานเผาศพพอหรอยง คำา กบอกวายงเกบไวทวดพกลแกว ผมขอรองใหเขาไปสงทบานปาจน หลงจากปาจนพาไปไหวศพพอทกฏในปาชาแลวผมจงกลบบาน ความชาของผมมาหายไปเมอเหนนำาตาของแมและพเหวาในตอนเยนวนนน และเมอขนเรอนกเหนวนตายของพอเขยนไวใตรปวาดของทาน พอตายตงแตวนท 26 มกราคม พ.ศ. 2515 ผมไปเยยมอาเกดดงทเคยทำามาในวนรงขน กวาจะพดกนไดกนานทเดยวเพราะเมออาเกดเหนหนาผมกปลอยโฮใหญทนท

�ลอก�าง

367

“แมใชไหมทไมใหบอกผมเรองพอตาย” ผมถามอาเกดถงเรองทรอนรมอยในใจหลงจากทไดพดกนเลกนอยและอาเกดหายสะอนแลว “ไมใช” อาเกดตอบอยางหนกแนน “เราปรกษากน แมเอง พๆ เอง พทดออน ไอหอย และอาดวย เราเหนพองกนวาเองรกพอมาก กลววาถาบอก เองกจะเสยอกเสยใจจนไมเปนอนเรยนหนงสอ หรออาจจะเลกเรยนและกลบบานกได พอเองคงไมอยากใหเองทำาอยางนน และเราทกคนกไมอยากใหเองทำาอยางนนเหมอนกน” “แลวอาวาผมควรจะทำาอยางไร” “อากไมรเหมอนกนหลานเอย นกถงฤดฝนแลว จะเผาตอนนกคงลำาบาก แตกปรกษาแม พๆ และนองของเองด ........ เออ ! อาขอถามอะไรหนอยไดไหม” “อะไร อา” “เขาวาเองใชหนใหทางบานจรงหรอเปลา” “จรงครบ” “ดจรงๆ เออ แลวมนเทาไร และเองไปเอาเงนมาจากไหน” “หนใหญนน 7,000 บาท และยงมเลกๆ นอยๆ อก ตอนนนผมไดทนเรยน แตไดทำางานนอกเวลามาเกอบหาป จงเกบเงนไดกอนหนง ผมวาหนนนเกดขนตงแตผมไปเรยนลพบร ถาพดกนจรงๆ แลว มนเปนหนของผม ไมใชของทางบาน” “คดแลว เองกไมควรทำา” “ทำาอะไรอา” “อากไมรเหมอนกนวามนจรงเทจแคไหน ชาวบานเขาพดกนวา พอเองนะเปนหวงอหนเหวามาก กลวจะทงหนใหเปนภาระของลก ถายงมหน แกกคงยงไมตาย” “อาเชอเรองไรสาระอยางนนดวยหรอ” “อาไมเชอหรอก เหนคนเขาพดกน อากเลาใหฟง อยาถออา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

368

เลย” “อา บอกอะไรผมหนอยไดไหม” “อะไรละ” “หลงจากผมกลบไปอเมรกาเมอสามปทแลว จดหมายจากพทดแหวงบอกวา พอเกอบจะไมพดไมจากบใคร อารไหมวาเพราะอะไร” “อากไมรเหมอนกน อากไมเหนมอะไรผดสงเกตน เออ ! บางทแกอาจไมคอยสบาย อาเหนวาแกผอมลงไป แตเองกร พอเองไมเคยบอกอะไรใครหรอก อารอยางเดยววาแกรกอหนเหวามาก คงไมอยากใหลำาบาก ทำาใชหนใชสนคนเดยว” “งนผมกทำาถกแลวทใชหนไป” “คงงนมง” สงหนงแวบขนมาในใจผม อาเกดคงคดถกเรองสขภาพของพอและการทพอไมบอกใคร ผมนกถงจดหมายจากสนฉบบหนงทผมเกบไว ตอมาผมไดไปเอาจดหมายนนออกมาอานอก ขอความตอนหนงมวา “.....แขกรอะไรไหมจะวา เมอวนทไปสง แขกยนอยในรถกอนขนเครองบน พอแขกรองไหดวยละ คงคดถงแขกมากๆ จอยใจไมคอยด ตองกดรมฝปากไว ยงไดยนเสยงเครองบนลำาอนๆ ทกำาลงจะขนสอากาศ มนดงจงเลย สะเทอนเขาไปถงใจ พอรถทแขกขนไปท P.A.A. แลว พวกเรากขนไปชนสอง เวลาเครองบนวงผาน พอยงรองไหอยเลย .........” (สน ตงชอเลนใหผมวา ‘แขก’ เธออธบายวาเพราะหนาตาของผมเหมอนแขกอนเดย) ผมสรปวาพอคงรตววาทานไมสบาย และคงตระหนกดวาทานคงไมไดเหนผมอกหลงจากวนนน ผมรสกวาบานผดไปมาก เงยบเหงา วงเวง อาหารทกอยางจดชด หมดความอรอย ผมไมอยากกนโนนอยากกนนเหมอนกอนอก รสกวาอาหารทกมอกนเพอประทงชวตเทานน ผมกนไดนอยลง และ

�ลอก�าง

369

เลกเปนคนกนจมาจนถงทกวนน หลงจากผมมาถงไมกวน ผมถอโอกาสทพนองทกคนมาพรอมกนปรกษาเรองศพของพอ เปนครงแรกทเราถกเถยงกนจนเกอบๆ จะทะเลาะกน เราไมไดเถยงกนเรองททางบานไมบอกใหผมรเมอพอตาย เพราะทงๆ ทผมคดวาผมควรจะร ผมยงพอมองเหนเหตผลของทางบาน แตเราเถยงกนเรองการทำาศพพอ “ผมอยากทำาเสยเลย จะไดหมดหวงเพราะผมไมรวาเมอไรผมจะไดมาบานอก” ผมใหเหตผล “เรายงไมมเงน” แมวา “ยงงนกทำาเพยงงายๆ” ผมเสนอ “งายๆ ยงไง” พเหวาถาม “กเปดกฏแลวกเผา ไมตองทำาอะไรมากมาย” ผมตอบ “จะทำายงงนไดยงไง” พแสวงคาน “ทำาไมไมได” ผมรก “พอเองเปนผหลกผใหญในหมบาน” แมพด “ตวเองกเปนคนมหนามตา มเกยรต เองนำาความภาคภมใจ นำาเกยรตมาใหทางบาน มาใหพอ แลวเองจะทำายงงนไดยงไง ชาวบานเขาจะขดหวเอา เราทำายงงนไมไดหรอกลกเอย ตองรอจนกวาจะพรอม ทำาใหมนสมนำาสมเนอ สมหนาสมตาเอง จะตองรอสกกปกชางมน” “ชาวบานเขาจะวายงไงกชางเขาปะไร” ผมไมยอมลด “แกไปอยเมองนอกเมองนาเสยนาน คงลมๆ ไปบาง พวาไมตองรบรอนไปไหน เมอแกเสรจธระของแกแลวเราคอยคดทำากน” พแสวงพด ผมตองยอมจำานน เพราะหาตอหนงนนไมมทางสอยแลว

ผมเชาหองเลกๆ อยในกลางสวนทางฝงธนบรเพอหวงจะขงตวใหทำางาน แตแทนทความเงยบจะชวยใหเกดสมาธดงทเปนมา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

370

กลบทำาใหเกดความวาเหว เมอไมมทางออก ไมมใครคยดวย ผมกซอเหลามาดมเปนเพอน ผมไมไดเมา เพราะผมไดสญญากบเบองบนไววาจะไมเมาอก แตผมกดมเหลาเพอยอมใจเงยบๆ คนเดยวเกอบทกคน ผมไปหาสนทกครงเมอเวลาและโอกาสอำานวย เธอจบปรญญา กศ. บ. แลวและยงคงสอนอยทโรงเรยนพญาไท ผมซาบซงในความเปนนำาเยนของเธอ แตบางครงเมอเราคยกนไปนานๆ เธอกวกมาถงอนาคต ผมรวาทางบานอยากใหเธอกลบไปอยบานนาเพราะพอแมไดวางอนาคตไวใหเธอกบคนทนนแลว สวนในกรงเทพฯ กมคนพรอมทจะมอบชวตใหเธอ สวนผมนนทงๆ ทแนใจแลววาเธอเปนสตรทประเสรฐและผมจะโชคดทสดถามเธอเปนคชวต แตผมยงไมพรอมทจะพดถงอนาคต นอกจากความเศราสรอยเรองพอแลว ผมยงกงวลเรองการหาเงนมาทำาวทยานพนธใหสำาเรจเพราะทนทผมไดมานนหมดลงแคสามป ผมเคยอธบายวชาแคลคลสยากๆ ใหสนเขาใจได แตเรองโศกเศราทเกาะกนอยภายใน เรองความกงวลและความมงมนทจะตองเอาปรญญาเอกใหได และเรองอนาคตทผมยงมองไมเหนนน ผมจนปญญา ไมรจะอธบายใหเธอฟงอยางไร เมอไดขอมลทตองการ ผมกลบอเมรกาทนท โชคเปนของผมเพราะหลงจากผมไปอเมรกาเพยงสองสปดาหกเกดเหตการณอปยศในประวตศาสตรชาตไทย คอรฐบาลเผดจการใชอาวธเขาประหตประหารนกศกษาทเรยกรองประชาธปไตย ถาผมอยผมอาจเปนปลาตดหลงแหเพราะผมมความคดโนมเอยงไปขางนกศกษาอยแลว การกลบไปอเมรกาชวยผมอกดานหนงคอ ผมไดกลบไปอยในหมเพอนฝงและครบาอาจารย และอยกบตำารบตำารา ผมไมนกถงเหลาอกเลย ผมตองทำางานมากขนพรอมกบพยายามเขยนวทยานพนธในระหวางฤดหนาวทมาถง แตกยงมเวลาและโอกาสชวยเพอนนกศกษารนนองหลายคนทกำาลงเรยนอยทแคลรมอนทและเมองใกลเคยง ใน

�ลอก�าง

371

การชวยคนอนทำางานนกมเหตการณทฝงใจอยสองเรอง เรองหนงผมเกอบจะเผลอไผลไปตกหลมรกอกครง แตกไมตกเพราะยงคดถงคนทเมองไทยอย อกเรองหนงคอนกศกษาชายคนหนงจากเมองใกลเคยงมาหาผม ผมเคยพบเขามากอนแลวทสนามกอลฟและรวาเขาเปนลกคนมชอเสยง เมอคยกนไดหนอยหนง เขากทาบทามใหผมชวยทำาวทยานพนธปรญญาโทของเขา ผมไมไดปฏเสธ แตมความรสกวากลนชกไมคอยดเสยแลว “เมอจบแลวคณจะไปทำาอะไรครบ” ผมถามดวยเสยงปกต พยายามซอนความรสกทเกดจากหวใจทเรมเตนแรงขน “ผมจะไปอยกรมศลกากรครบ” เขาตอบ กลนทะแมงๆ แตตนกลายเปนเหมนคลงขนมาทนทในความความรสกของผม “เออ ทำาไมละ” ผมพยายามทำาเสยงใหเหมอนเดม “มนรวยเรวครบ” เขาตอบ ผมลกขนจากทนง แลวเชญอยางไมสภาพใหเขาออกจากหองไปพรอมกบบอกเขาวากรณาอยากลบมาหาผมอก ในใจกคดวา “นพอมนคงรำารวยและมชอเสยงมาเพราะการโกง แลวมนกปลกฝงลกมนใหคดทจะโกงกนตอไปอก พอแมมนหรอไมกสงคมคงสอนใหมนคดอยางนน การเรยนในโรงเรยนถงขนปรญญาโทในเมองนอกเมองนาไมใหการศกษามนเลย นอกจากเปนเครองมอใหมนกลบไปกนชาตบานเมองเทานน” คดแลวผมกเศราใจในชะตาบานเมองทดอยพฒนาของผม กอนสนฤดหนาวนน ผมไดรบขาวทหนาวจบใจคอ สนแตงงาน ผมไมแปลกใจเพราะมลางสงหรณตอนกอนออกไปจากเมองไทยเมอหลายเดอนทแลววาเธอคงจะแตงงานกอนผมเรยนจบ ตอนนนผมเกอบจบปรญญาเอกทางเศรษฐศาสตรแลว คดไดตามหลกเศรษฐศาสตรวา การสญสนไปกเปนเสมอนตนทนอกอยางหนงของ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

372

ปรญญาเอกทจะไดมา ไมมอะไรทผมจะไดมาเปลาๆ ผมไมโทษเธอดงทไมเคยโทษสำาเภาทไดแตงงานไปเมอสปกอน ผมคดวาโคลงโลกนตทคนไทยชอบเอามาถกเถยงกนวาฝายหญงหรอฝายชายเปนอนกอนนน ใชไมไดในกรณผม ผมเขาใจวาทงสำาเภาและสนรอผมอยนานทงๆ ทผมไมอาจใหความหวงทแนนอนได ทางดานผม ในขณะทมมานะทำาปรญญา ผมกไมไดลมคนทรออย แตผมเปนคนทคดอะไรไดทละอยาง ขณะทมทำาปรญญากฝกใฝอยกบปรญญาอยางเดยว ไมไดคดเรองอนาคต เรองการแตงงาน ฯลฯ ในความเชอของคนไทย หญงชายคใดไมไดรวมชวตกนกเพราะไมใชเนอค หรอไมไดทำากศลรวมกนมา แตมาคดอกแงหนง ผมวาเราไมไดรวมชวตกนเพราะเรามความพรอมไมพรอมกนมากกวา สำาหรบโคลงทผมกลาวถงนนอาจตความหมายไดอกมากมายหลายอยาง แตผมของดเขยนรายละเอยด เพยงแตนำาโคลงพรอมกบคำาแปลทผมแตงไวมาใหคณตความเอาเองดงน

เจดวนเวนดดซอม ดนตร อกขระหาวนหน เนนชา สามวนจากนาร เปนอน วนหนงเวนลางหนา อบเศราศรหมอง Without practice, music departs in seven days. Open the books every five to keep the pace. Three days of living apart, love strays. Daily washing, daily washing needs the face. อกไมนานฤดใบไมผลกมาถง ดอกไมและใบไมออนทออกสะพรงมาพรอมกนบนดาลใหสมอๆ ของฤดหนาวกลายเปนสสดใสขนทนท คณรดแลววา ความเปลยนแปลงของฤดนเปนมนตจดไฟรก

�ลอก�าง

373

ทขลงทสด คณรไหมถงแมผมแกปานนแลว ผมกยงอดทจะมอารมณเคลบเคลมไปกบความงามของฤดใบไมผลไมไดเลย ในขณะทผมเปรยบเสมอนเรอขาดหางเสออยนน ตกกเดนเขามาในชวตผมพอด ตกยายเขามาอยใกลเมองแคลรมอนทพรอมกบคณระววรรณและดร.ดนย เธอไดงานทำารอบบายทโรงพยาบาลใกลๆ แหงหนง ตกมเสนหเหมอนคณระววรรณและมหนมหลายคนคอยเวยนไปมาหาส ผมกเปนคนหนงทหลงใหลความมเสนหของเธอ ผมยกหางตวเองไดวา ถงรปไมหลอและพอไมรวยเหมอนหนมอนๆ กจรง แตเรองกลยทธนนผมไมเปนรองใครนก สำาหรบผม เรองนกเหมอนเรองเรยนหนงสอ ถงแมผมจะมมนสมองไมเปนเลศเทาคนอน แตผมมกลยทธในการเรยน เมอผมรแนนอนวานอกจากความมเสนหแลว ตกยงมความดสารพดเหมอนคณระววรรณ ผมกเขาตวงในทนท ขนแรกกเลนกอลฟกบดร.ดนย และเลยไปทบานแลวกนขาวกบทานและภรรยาใหบอยทสดเทาทจะทำาได อกอยางหนง ผมรวาธรรมดาคนอสานชอบสมตำา ในขณะนนมะละกอดบหายากทสดในอเมรกา เรยกกนวาหายากกวาหาทองทเดยวละเพราะยงไมมคนไทยและชาวเอเซยอพยพ เชน ลาวและเวยดนาม ไปอย ผมจงไปเสาะหามาจากทกสารทศ เมอตกเลกงานเวลาดก เธอไมอยากกนอาหารหนกอยแลว กพอดมมะละกอทำาสมตำารออย และทสำาคญอกอยางหนงกคอ ถงผมจะไมมลนทองเหมอนพและนอง แตผมมความสามารถแตงรอยกรองพนๆ เชน โคลงและกลอนได เมอผมรวาชอเดมของตกไมใชเฉลยศร หากวาเปน ว�ป ซงผมชอบมาก ผมกรกทนทเลย ผมพยายามประพนธโคลงชอเธออยนานพอดจงออกมาเปนทพอใจ เปนโคลงทผมชอบมากทสดบทหนง เพราะ (ผมขอยกหางตวเองอกท) นอกจากจะถกตองตามขอบงคบทกอยางแลว ยงมความหมายด และกไดผลดอกดวย ผมคดลอกมาใหคณอานตรงนเลยนะ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

374

ว� รเจดแหลงนำา ไฟลม ดนรวม ป หนงฝมอพรหม แตงปน ศร รางเสรจสม เสกส พรใส ม�ศ แผนปดแปดชน เปาเพยงเปนสมร

ตอมาผมไดขยายโคลงนไปเปน 9 บท และไดแนบมากบ จดหมายนเผอคณอยากรวาผมแตงโคลงไดเปนเรองเปนราวเหมอนทแตงกลอนหรอไม (ภาคผนวก 6) จะเปนเพราะการตวงใน มะละกอดบ โคลงน หรอเพราะทงสามสงรวมกนกไมทราบ หนมรปหลอคนอนๆ ตองลาทพไปในเพยงไมถงสามเดอน จะพดวาไมถงสามเพลงตกมาตายกคงได ตอนนคณคงถงบางออแลววาทำาไมผมพดเสมอวา มะละกอเปนผลไมทดทสดทงๆ ทผมรวากลวยเปนเสมอนแมของผม มะละกอนนนอกจากจะเปนผลไมททำาใหเนอนมและเปนยาระบายธรรมชาตทดทสดแลว ยงเปนสอความรกใหผมอกดวย หลงจากรบปรญญาเอกไดสามวน คอในวนท 11 มถนายน 2517 ผมแสดงความกลาเหมอนเคยอกครงหนงดวยการเปนเถาแกใหตวเอง ผมไมทราบวา ตกคดรอบคอบแลวเพยงไร แตผมดใจเปนทสดทรวาเธอคงรกผมเทาๆ กบผมรกเธอ เพราะเธอรบหมนผมในวนนน หลงจากจบปรญญาเอก ผมกพบกบโลกของความจรงทนท ผมคดวาเมอไดปรญญาเอก คงมคนอาแขนรบผมเขาทำางานทผมตองการ แตใบสมครรนแรกๆ ทผมสงออกไปไดแตคำาตอบทไมพงปรารถนากลบมา ในขณะนน ผมทำางานเลยงชพดวยงานทหองสมด ทำาสนามหญา และทำาความสะอาดสระวายนำาใหแกครอบครวชาวอเมรกน งานทพอมหวงไดอยทเมองไทยคองานสอนหนงสอดวยเงนเดอนขนตนเดอนละ 3,050 บาท ผมคดวาคงไมพอใชเพราะผมเรม

�ลอก�าง

375

จากศนย และยงมภาระอกมาก เชน การทำาศพพอ การชวยแมซงตอนนนอายก 66 ปแลว พนองทยงยากจนอย และทสำาคญทสดคอคหมน ตกไปทำางานทอเมรกาเพราะตองการหนความยากจน ตองการชวยพอแม ผมคงใหเธอกลบมาเมองไทยและใชชวตอยางยากจนกบผมอกไมได แตถาผมกลบมาเมองไทยคนเดยว ผมแนใจวาผมคงสญเธอ ตอนนนผมซาบซงเรอง ‘นำาตาลใกลมด’ แลว อกอยางหนงผมมความฝงใจในเรองของเลขสาม เชน เรองหญงสามผว ชายสามโบสถ เรองลกเสอตองจดไฟใหตดดวยไมขดไมเกนสามกาน เรองการตเบสบอลสามครงไมถกตองตาย ฯลฯ ในใจผมนน ตกเปนสตรคนทสามทผมรกและพรอมทจะมอบชวตของผมให ถาผมสญเธอเหมอนสญสองคนแรกไป ผมไมแนใจวาอนาคตจะเปนอยางไร หวงวาคณคงไมหวเราะกบความคดทคอนขางงมงายของผม ผมวนวายใจอยแปดเดอนจงไดงานทธนาคารพฒนาเอเซยในกรงมะนลา ประเทศฟลปปนส ตกและผมแตงงานกนในวนท 12 เมษายน พ.ศ. 2518 ซงตรงกบวนท 13 อนเปนวนสงกรานตหรอปใหมในเมองไทยพอด เราถอวาเปนนมตดทแตงงานในวนปใหม เราแตงกนดวยพธงายๆ ในสวนหลงบานของเพอนชอ ประจวบและกลอเรย เดชะวรรณ เพราะเราไมมเงน อกสองวนตอมา เราออกเดนทางไปมะนลา ไปสรางอนาคตดวยกนกอนการไปดมนำาผงพระจนทรเหมอนคแตงงานใหมอนๆ ตอนนนผมอาย 30 ป เรมทำางานเลยงชพตามทคณอรณ แสงสวางวฒนะ อยากใหผมทำามานาน ผมมรายไดประจำา ถงผมจะกนนอยลงกตาม แตผมมความสขทเมยทำากบขาวไดเหมอนแม และมอาหารอรอยๆ บนโตะอยางสมำาเสมอโดยไมตองออกไปหากบ หาปลาไหล หาคางคาว หาแมลง หาหน และหาง ผมมเวลาออกวงในตอนเยนเพอออกกำาลงกาย และเลนกอลฟในวนหยดเพอการพกผอน นอกจากนน ผมยงพบวาการยดเสนยดสายในตอนเชากอนทำาอยาง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

376

อนยงเปนยาทแกอาการปวดหลงอนเกดจากความซนเมอ 18 ปทแลวมาไดอยางด ชวตของผมกำาลงจะเปนเหมอนนยายปรมปราซงปดฉากดวยความสขไปตลอดชพ

คณเบอหรอยง นเพราะคดถงคณนะ จงไดเขยนมาเสยยดยาวอยางน ผมขอกลาวถงเรองอนๆ อกนดหนงกอนจบจดหมายน ง�นของผมสบายมากเมอเทยบกบการเรยนหนงสอทบางทตองตรากตรำากนอยางหามรงหามคำา ผมไมไดเดนทางไปตางประเทศบอยนก จนเดอนมถนายน 2519 เมอผมตองเดนทางไปเกาหลหนงครงและเมองไทยหนงครง อนทจรงผมเคยไปเกาหลมากอนและชอบผกดองเกาหลมาก การไปครงนผมไดกนของแปลกคอปลาปกเปาพษ ปลานถาทำาความสะอาดไมถกจะทำาใหคนกนตายทนท คนทำาตองไปเรยนกนเปนปๆ ถาสอบไมผานกตาย ในญปนถอวาการเอาปลานออกมารบแขกหมายถงการแสดงมตรภาพสงสดและแขกจะตองไมปฏเสธ ดงทคณอาจทราบแลว ผมไมอยากไปเมองไทยนกเพราะหวงตกมาก และงานทไปทำากเพยงไปฟงการประชมเรองการเกดของประชากรเทานน ไมสลกสำาคญเทาไร แตเนองจากผมไมไดเหนแมมาเกอบสามปแลว กเลยถอโอกาสไปเยยมแมดวย เชาวนองคารท 29 มถนายน พ.ศ. 2519 ผรวมประชมประมาณ 30 คนเขาฟงการบรรยายทหองประชมของสำานกงานสหประชาชาตเรองผลกระทบตอเศรษฐกจของการเกดอยางรวดเรวของประชากร เรานงกนรอบวงกลมใหญทมปายชอของสถาบนของเราวางอยตรงหนา เมอฟงการประชมไปไดครใหญ กมคนเดนเขามา เขามองไปรอบๆ แลวกเดนไปทตวแทนของประเทศฟลปปนสและยนกระดาษแผนหนงให ผมเหนหนาตวแทนของฟลปปนสถนดเพราะเขานงอย

�ลอก�าง

377

ตรงขามกบผม ผมสงเกตวาเขาอานกระดาษนนแลวเลกคว และทำาหนาพกล เขามองไปรอบๆ วงกลมทเรานงกนอยและหนมาจบตาอยทปายสถาบนของผมทบอกวา ‘ธนาคารพฒนาเอเซย’ เขาเพงมาทผมอกนดหนงกลกขนและเดนออมวงกลมมาหาผม เขายนกระดาษทรบมาเมอครใหผมพรอมกบยมใหและพดวา “คงเปนคณ เพราะเมอผมออกมาจากมะนลาเมอวานน เมยผมไมไดทอง” ผมอานโทรเลขในมอจงรวาเขาหมายความวาอะไร โทรเลขมขอความวา “ขอแสดงความยนดดวย หญง 5 ปอนด 14 ออนซ เกด 9.45 น. ทงลกและแมปกต เอดบ” ผมมารทหลงวา โทรเลขนาจะบอกวา “ยาว 20 นว” ดวย เมอผมกลบไปถงมะนลา ตกไดพาลกมาอยบานแลว ผมดใจทสดทเหนตกแขงแรง เดนออกมารบผมถงหนาบาน และจงมอผมเขาไปในหองซงพยานรกของเรากำาลงหลบอย หลงจากความตนเตนคอยลดลง ตกบอกวาไดตงชอลกวา ด�ว ตามทตกลงกนไว การทเราตงชอลกอยางนนมเหตผลสามประการคอ เราอยากนำาเอาประเพณการมชอพยางคเดยวของคนไทยโบราณกลบมาใชอก ในขณะเดยวกนเราตองการใช ‘ด’ ซงเปนอกษรไทยทพอขนรามคำาแหงมหาราชทรงประดษฐขน นอกจากนน ‘ดาว’ ยงสะทอนถงชวงความรกของเราในระยะทตกตงทอง ตอนนนเราออกไปเดนตามถนนในหมบานทกคนหลงกนขาวเยนแลว ทงนเพอใหตกไดออกกำาลงกายเบาๆ และมความเพลดเพลนพรอมกนไปดวย เราตองเดนกลางคนเพราะมะนลารอนจดพอๆ กบเมองไทย เรากำาลงดมดำาในความรก แสงดาวทระยบฟาเปนบรรยากาศใหซาบซงกบความรกขนอก จงไดตกลงกนวา ถาพยานรกของเราเปนหญง กจะใหชอวา ‘ดาว’ ในเดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2520 ผมพาตกและลกสาวไปกราบแม หลงจากนนเรากทำาศพพอ เราทำาทกขนตอนตามประเพณดงทไดทำาศพของพอแกเมอ 16 ปมาแลว ยกเวนแตวาเรามหนงฉายเพยงหนงคนและลดจำานวนดอกไมไฟลง เงนทญาตพนองและมตรสหายนำา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

378

มารวมทำาบญเปนจำานวน 6,700 บาท เราไดอทศเปนทนการศกษาใหแกเดกทโรงเรยนบานนา “นายกพทยากร” เมอผมอยทมะนลาไดสามป ตกและผมเรมปรกษากนเรองอนาคตของเรา ผมอยากทำางานตอทธนาคารพฒนาเอเซยอกสกสองปแลวกลบมาตงตวในเมองไทย ตกอยากกลบไปอยอเมรกา ความทอยากตามใจเมย ผมสงใบสมครไปทธนาคารโลกทงๆ ทคดวาเขาคงไมรบหรอกเพราะผมเคยสมครครงหนงเมอตอนจบปรญญาเอกใหมๆ และเขาไมรบ ผมเดาไดวาทำาไมเขาไมรบผมในสมยนน ผมขอเลานดหนงเพราะคนรนหลงอยางคณจะไดรวาในสมยหนงธนาคารโลกของเราเปนอยางไร เมอ 25-30 ปทแลวซงคงเปนสมยทคณยงคงเลนตกตาอย คนสวนมากยงไมตนตวในเรองของสงแวดลอม คนกลมเดยวทสนใจปญหาของเรองนคอพวกเสรนยม (Hippies) เพราะอะไรกไมทราบทงๆ ทผมไมใชเสรนยม ผมสนใจเรองนและไดศกษาอยางละเอยดพอสมควรในระหวางทผมทำาปรญญาเอกอย เมอผมไปสมภาษณทธนาคารโลก ผมกเลยถามคนทสมภาษณผมสองคนวา ธนาคารโลกนนไดลำาโลกไปเทาไรในการพจารณาเรองของสงแวดลอมในโครงการของทาน คณรไหมวา นายสองคนนนมองผมเหมอนกบไดเหนกงกออนนาขยะแขยง เดยวนธนาคารโลกมคนทำาเรองสงแวดลอมมากมาย ผมเองยงเคยทำาในบางแงเลย มเงนใหเยอะแยะ การมความคดลำาหนาคนอนบางทกสรางปญหาใหกบตวเองเหมอนกนนะ โดยเฉพาะคนทปากไมมหรดอยางผม เพราะอะไรกไมร คราวนเขารบผม ผมขอคยหนอยไดไหมวาเมอผมไปสมภาษณคราวหลงน สองคณะแยงกนเสนองานใหผม โลกมนเปลยนไปไดขนาดนนภายในสามป กอนทผมจะไดรบขอเสนอเปนทางการจากธนาคารโลก ผมตองพบอปสรรคใหญหลวงอกครงหนง ดงทเปนมาตลอดชวตผมโชคดอกเมอเทพธดาอกทานหนงลงมาโปรด ทานนไดขอรองผมใหเกบ

�ลอก�าง

379

เรองททานชวยผมไวเปนความลบ ผมจงขอเลาเรองนโดยไมขอเอยนามทานทงๆ ทผมอยากใหโลกทงโลกรวาเทพธดาของผมองคนคอใคร ผมขอบอกแตเพยงวาทานเปนผรวมงานชาวฟลปปนสและมบานอยในหมบานเดยวกนกบบานทผมเชาอย ผมรบทานไปทำางานทกวน และทานมาโบสถซงอยตรงหนาบานผมเปนประจำา ครอบครวของทานกบครอบครวของผมสนทกนมากจนตกและผมนบถอทานเหมอนพสาวคนหนงทเดยว เรองมอยวา ธนาคารโลกไดสงขาวไปทธนาคารพฒนาเอเซยถงความตงใจทจะเสนองานใหผมถาทางธนาคารพฒนาเอเซยไมขดของ การสงขาวไปนเปนเพยงการกระทำาตามมารยาทเพราะธนาคารทงสองรวมมอกนหลายดาน แตกอนทหนวยบคลากรของธนาคารพฒนาเอเซยจะตอบวาไมขดของ กสงคำาถามลบเฉพาะไปหาเจานายของผม เจานายของผมนนเคยสมครงานทธนาคารโลกแตไมได คงจะเกดความอจฉาหรอจะเหนวาผมมประโยชนกไมทราบ (ทผมพดวาผมอาจมประโยชนเพราะวาครงหนงหนวยอนในธนาคารพฒนาเอเซยมาขอตวผมแลวเจานายผมไมยนยอมใหผมยายไป) เขาสงบนทกลบไปใหทางหนวยบคลากรวาใหขอรองธนาคารโลกวาอยาเสนองานใหผม ตามทคณรแลววาความลบไมมในโลก พนกงานธนาคารคนหนงเหนบนทกแสนชวของเจานายผมกโทรไปหาเทพธดาของผมทนท เทพธดาของผมนนเปนผเครงศาสนามาก ไมตองการทจะเอาความลบนนมาบอกผม แตอกใจหนงกเหนความเลวของเจานายและความไมยตธรรมทผมและครอบครวกำาลงจะไดรบ เธอเขาไปสวดออนวอนขอแสงสวางจากพระเจาในโบสถอยสองวนจงไดรบคำาแนะนำาจากเบองบนวา ควรบอกผม คณคงเขาใจแลววาทำาไมเทพธดาของผมองคนจงขอรองใหผมเกบชอทานไวเปนความลบ ผมพาตกและลกกลบไปอเมรกาในเดอนกนยายน พ.ศ. 2521 หาปทอเมรกาผานไปอยางรวดเรวสมกบคำาพดทวา เมอเรามความสข

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

380

เวลาผานไปเรวจรงๆ ในตอนสายของวนเสารท 6 สงหาคม พ.ศ. 2526 ซงเปนวนครบรอบ 38 ปทมนษยนำาเอาคำาสาปของเทคโนโลยมาหำาหนกนเองเปนครงแรก หรอ วนทอเมรกานำาเอาอาวธปรมาณไปถลมเมองฮโรชมาของญปน ผมเบออานหนงสอพมพและดโทรทศนเกยวกบเรองนจงออกไปตดหญาทสนามหลงบาน เมอลงมอตดไดหนอยหนง ตกกออกจากประตหลงบานมาโบกมอใหผมหยดเครองตดหญาทกำาลงแผดเสยงอยางแสบแกวหอย ผมสงเกตวาเธอแตงตวสวยกวาปกตในวนนน เธอยมใหแลวพดดวยเสยงปกตวา “Honey เลกตดหญาเถอะ ตกตองไปโรงพยาบาลแลวละ” เวลา 13.39 น. วนนน ตกและผมไดพยานรกอกคนหนง ผมเหนความมหศจรรยอกครงคอ ลกสาวคนเลกมสดสวนทกอยางเทากบคนโตเมอแรกเกด ดวยเหตผลอยางเดยวกนกบทกลาวมาแลว เราตงชอลกสาวคนเลกวา เดอน ผมมความสขทไดพบทงดาวและเดอนในชวต ความสขนนเปนแรงดลใจใหผมเขยนโคลงไวดงน

ด�ว ลอยดวงเดนแลว เรองรอง ยงเฮย เดอน สองแสงสทอง แจมหลา บญ ปางกอนตามสนอง บญพอ บญแม ม� รวมรกตราบฟา พางพนดนสลาย

เวลาผานไปอยางรวดเรวเชนเคย ผมเดนทางออกนอกประเทศบอยๆ สวนตกอยบานเลยงลกเพราะเราเหนพองกนวา ความตองการของลกสำาคญมากกวาเงนทจะไดถาตกออกไปทำางานนอกบาน วนท 6 มถนายน พ.ศ. 2532 อนเปนวนฉลองครบรอบ 45 ปของการยกพลขนบกทหาดนอรมนดของกลมพนธมตร ผมไมไดดการฉลองเพราะไปทำางานอยทเมองดามสกส ประเทศซเรย ผมไมรดวยวาวนนนพและนองพยายามใชโทรศพทอนลาสมยทบานนาโทรฯ ไปถง

�ลอก�าง

381

ผมทอเมรกา แตพยายามหลายครงกโทรฯ ไมสำาเรจ เมอผมกลบถงบานในวนท 21 มถนายน ตกกระโดดกอดคอผมแลวรองไห เมอผมดนเธอออกดวยความแปลกใจ เธอจงยนจดหมายฉบบหนงให เปนจดหมายสนๆ ลายมอพสวสดบอกวา แมตายตงแตวนท 6 ทางบานตดตอผมไมได และขอโทษทพนองตดสนใจเผาศพแมหลงจากตงศพสวดอยสองคน ผมมนงงอยนาน คดอะไรไมออก สงเดยวทแลนเขามาในใจตลอด คอ ‘ผมทำากรรมไวแตปางใดจงไมไดเผาศพแม?’ ความโศกเศราเสยใจกเปนอารมณ ครงนนอารมณผมออกมาเปนกลอนดงน

วนทหกมถนาแมลาโลกสนทกขโศกสนหวงใยไปสวรรคเอาเถอะแมแมเราพรากจำาจากกนเมอถงวนลกหมดกรรมลกตามไปหากชาตหนาฟาใหมไดกำาเนดขอใหเกดเปนลกแมแมภพไหนไดรวมรกรวมสขรวมทกขภยตราบยคใหมพระศรอารยกาลหนาเทอญ

เมอจตใจสงบเปนปกตดแลว ผมเรมตดตอกบฝายบรหารของธนาคารโลก ขอเดนทางกลบประเทศไทยเพอทำาบญรอยวนแม กฎสวสดการของธนาคารมอยวา ผมมสทธไดตวเครองบนไปกลบเมองไทยเมอแมตาย แตผมตองเดนทางภายใน 90 วน ผมพยายามอธบายใหเจาหนาทและผจดการดานสวสดการฟงวา เมอผมไปเผาศพไมทนแลว การไปทำาบญรอยวนนนจะเหมาะสมทสดเพราะเปนวนสำาคญตามประเพณของเรา ผมขอยดหยนการเดนทางสบวน แตเขายนกรานวาไมได ทำาอยางไรกไมได การถกเถยงกบเจาหนาทเรองนทำาใหผมนกถงขาราชการซงมหนาททำาบตรประจำาตวประชาชนท

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

382

อำาเภอบานนาในป พ.ศ. 2508 ผมสรปเอาตนๆ ทคณคงไมเหนดวยวา การทำาราชการนนไมวาทธนาคารโลกซงพยายามชวยประเทศดอยพฒนา หรอทประเทศดอยพฒนาเอง มกสอนคนใหทำาตามตวหนงสอทเขยนไว การทำางานทไมมการเสยงนานๆ ทำาใหคนขาดจนตนาการและความคดสรางสรรค นอกจากเหตการณทกลาวมานแลว ชวตผมมความราบรนเกนฝนด ผมมคชวตเปนคนด ลกสองคนมความประพฤตดและเรยนหนงสอด ทกคนในครอบครวและผมมสขภาพด เรามบานหลงเลกๆ ทนอกกรงวอชงตน ในบานมความอบอน ผมทำางานทมรายไดดในสถาบนอนทรงเกยรต ใครบางจะกลาฝนวาสงเหลานจะเปนอนาคตของทารกทเกดในกระทอมกลางทงนาในเมองไทยเมอป พ.ศ. 2488 แตมนไดเกดขนแลว ! !

“ไหวเอย.....ทำาไมนายจงโงนก รบออกไปหาอะไร ทงเงนดาวเงนเดอนตงเยอะแยะไป ทงๆ ทลกยงเรยนหนงสอไมจบ” เพอนหลายคนพดเปนเสยงเดยวกนเมอไดยนขาวการขอเกษยณกอนเวลาของผม คณคงจำาไดวาตอนนน ผมไมไดอธบายใหคณและเพอนคนอนฟงมากไปกวาบอกวา “ผมขเกยจทำางานแลว” ซงกมมลความจรงอยมาก ถาพดมากไปกวานน ทกคนคงคดวาผมไมเตม ผมอาจไมเตมจรง แตกไมอยากใหคนอนคดอยางนน เอาละ ผมขอเปดใจเสยทวาเหตผลทแทจรงคออะไร เพราะอยางไรเสยคณกคงไมคดหรอกวาผมเพอเจอไรสาระ ! ในระหวางทผมทำางานกบธนาคารโลกและมชวตอยกบครอบครวอยางสขสมบรณเปนเวลา 20 ปนน เมอเวลาผานไปนานๆ ผมมความรสกบางอยางขน แรกๆ ผมกไมแนใจวามนเปนอะไร รสกวามความกระสบกระสายทคกรนอยภายในคลายไฟสมขอน ผมพยายามคนหาสาเหตอยนานจงพบวา แมงานของผมจะทำาใหผม

โคงตอไป15

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

384

มรายไดดและมโอกาสไดไปเทยวเกอบทกมมโลก แตตวผมเองมบทบาทนอยเหลอเกนในการชวยลดความยากจนอนเปนจดมงหมายอนประเสรฐของธนาคารโลก เมอผมแนใจวาการลดความยากจนของคนทวโลกเปนกจอนใหญหลวงยง เกนปญญาของคนอยางผมและปถชนธรรมดาทวไป ผมจงอยากหาสงอนทำาทเหมาะสมกบความสามารถของตนเอง ผมไมอยากดนทรงทำางานไปเพอเงนเดอนโดยปราศจากความรสกวาตวเองกำาลงทำาประโยชน พดอยางหยาบๆ วาผมไมอยากเปนโสเภณททำางานเพอเงนอยางเดยวโดยปราศจากความรกและความรสกรวม ผมจงตดสนใจออกจากธนาคารโลกและ ไปตายดาบหนา เหมอนกบครงทผมออกจากประสานมตรเพอไปเสยงโชคทอเมรกาเมอ 30 ปทแลว ผดกนอยอยางเดยวคอ การออกจากธนาคารโลกครงนผมไมไดเสยงอะไรเลย ทงนเพราะผมมบำานาญและเงนกอนเลกๆ ทไดจากการเกบเลกผสมนอยมาเปนเวลาแรมป เมอผมบวกลบคณหารดแลวคดวาคงพอกบการมชวตอยางพอเพยงทครอบครวของผมไดทำามาและจะทำาตอไปอก คณคงไมคดวาผมกนอดมคตจนเกนไปเพราะผมไมคดวาเปนเชนนน ผมคดวาทางทผมเลอกเดนเปนทางสายกลางแลว ผมรสกโลงใจทมอสระไมตองเทยวไปททำางานซงผมหมดสนกแลว ผมมความสขทไดกลบมาเยยมบานนาอกครงหนง ไดมาพบและรบรความเปนไปของคนทผมรก เคารพ บชา มบญคณและความปรารถนาดตอผมอก ผมเลาเรองความเปลยนแปลงของบานนาเมอตอนตนแลว จงขอเลาคราวๆ เกยวกบความเปลยนแปลงของบคคลเสยนดหนงเพอความสมบรณ สำาหรบพนองของผมทรวมทกขรวมสขกนมา พเหวาเลกทำานาแลว หลงจากแมตาย พเหวาไดรอเรอนมาปลกไวในทบานเกาของพอซงผมเคยใชทำาสวนกลวย มคาเชานาและสวนครวเปนรายไดใน

โคง�อไป

385

การดำารงชวต เมอเปรยบกบสมยทเราอยในทงนาดวยกน ชวตประจำาวนของพเหวาสะดวกขนมาก มไฟฟาแทนตะเกยง มกาซแทนฟน มสบแทนนำาขเถา มนำาทอแทนนำาบอ และยงมโทรทศนไวด พเหวาเรยนทกอยางจากแมแตไมทำาทกอยางทแมทำา พเหวานงผาซนแทนโจงกระเบน ไวผมยาวถงบาแทนผมทรงดอกกระทม ไมกนหมาก ไมเปลอยอก พเหวายงทำาทกอยางทแมทำาได แตพคงเปนคนสดทายททำาสงเหลานน รวมทงการทำาขนมจนแบบดงเดมดวย เพราะเมอสนคาอตสาหกรรมเขามามบทบาท คนรนหลงกไมสนใจเรยนทำาสงตางๆ ทแมและพทำาไดอก พเหวาไมไดแตงงานและคงไมมโอกาสสอนสงทแมรใหทายาทตอไป พแสวงยงมสองบานดงทเปนมา ทำานาทบานนาบาง ทำาธรกจเลกๆ ทกรงเทพฯบาง บานในทงนามเครองอำานวยความสะดวกมากขน มถนนดนเขาถงบานและมไฟฟาใช ลกชายคอ ไพฑรย จบปรญญาตรจากวทยาลยวชาการศกษาบางแสน แตไมไดเปนคร ไมไดใชความรระดบปรญญาหรอทางไสยศาสตรเลกนอยทเรยนมาในการทำางาน เขาบอกผมวา “ถาไมมเสนและไมมเงนอดแลว เขาทำางานอะไรไมได” หลงจากบวชสามพรรษาแลว กไดงานเปนพนกงานขนของขนและลงเครองบนทสนามบนดอนเมอง สวน จรภรณ ลกสาวพแสวงนนจบการศกษา ป.7 หรอ ม.1 ทำานาอยพกหนงกแตงงาน หลงจากมลกคนหนงกหยากน ขณะนทำางานอยในโรงงาน พสวสดยงอยกบเมยคนเดมและทบานหลงเดม ความเปนอยสะดวกขน มถนนราดยางผานหนาบาน และไฟฟากไปถงแลว แตพสวสดมปญหาดานสขภาพซงคงเกดจากความอวน คอ เปนความดนโลหตสงและเบาหวาน ตอมาเสนเลอดในสมองแตกเมอป 2538 จงเลกทำานา หาเลยงชพดวยการรบทอพรมเชดเทาซงบรษทสงออกจางทำา จนดา ลกสาวคนโต เรยนจบพยาบาลขนตนและทำางานอยทสขศาลาใกลๆ บานเกด แตงงานกบ ชย�นนท ส�แกว และมลกสาวคน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

386

หนง ชยานนท เรยนจบปรญญาตรทางการศกษา แตไมไดเปนครดงทเรยนมา ขณะนทำางานเปนพนกงานขบรถ ดวยเหตผลอยางเดยวกนกบทไพฑรยพด สวน วจตร ลกสาวคนเลกของพสวสด ไดเรยนถงอนปรญญาทางสายอาชวศกษา ทำางานเปนพนกงานโรงงานซงไมไดใชความรทเรยนมาเลย แตงงานกบ ปยะ ร�รณ ซงมอาชพคาขาย มลกสาวดวยกนคนหนง สวง เกษยณจากทหารแลว และคงเทยวไปเทยวมาระหวางผหญงสองคน ศลภร ลกสาวทเกดกบจนทนา เรยนจบอนปรญญาทางสายอาชวะ แตวางงานมาเปนเวลานานดวยเหตของการ “ไมมคนฝาก ไมมเงนอด” เหมอนกน ความเปนอยของพนองทโตมาดวยกนไมดนก แตกไมแรนแคนเหมอนเมอสมยเราเปนเดก ทงนเปนผลของความกาวหนาทางเศรษฐกจของประเทศและการมลกไมเกนสองคน หลานๆ ของผมไมมใครทำานา แตการไปมอาชพอยางอนจะทำาใหความเปนอยดขนมากนอยเพยงไรกคงตองดกนตอไป สำาหรบพ สพจน ลกชายคนแรกของพอนน ผมไดพบเปนครงสดทายทงานทำาศพพอเมอป 2520 ไดขาววาตงหลกแหลงอยทบางแสน จงหวดชลบร ทางดานพนองของพอและแม นาเยยมและอาเกดยงมชวตอย ทงสองมอายยน นาเยยมอาย 85 ป และ อาเกดอาย 76 ป ซงนบวามากสำาหรบในประเทศดอยพฒนาอยางประเทศไทย สำาหรบผทมบทบาทสำาคญในชวตผม คณยายแกว สบญเรอง อาจารยคณหญงบญฉว พรหโมปกรณกจ อาจารยออมทรพย คำาอาจ ปาละออ เสยยงคะ และคณอรณ แสงสวางวฒนะ เสยชวตแลว ถงแมเสยชวต คณอรณกยงทงคตทนาคดไวคอ ไดอทศตาและรางกายเพอการแพทย ไมใหทายาททำาศพใหญโต ในคำาสงครงสดทายซงทางครอบครวของทานไดกรณาใหผมอาน คณอรณ ได

โคง�อไป

387

เขยนไววา “ความตายเปนธรรมดาของทกชวต ขาพเจาไมกลวตาย กลวแตจะอยโดยไมเปนประโยชนแกโลก” พรอมกบไดอางบทรอยกรองของสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส ทวา

พฤษภกาสร อกกญชรอนปลดปลง โททนตเสนงคง สำาคญหมายในกายม นรชาตวางวาย มลายสนทงอนทรย สถตทวแตชวด ประดบไวในโลกา

ผมแปลบทรอยกรองอนลกซงไดดงน

Cows, buffaloes and elephants depart, Leaving horns and tusks behind. Deeds and deeds only remain, After the decay of man’s own kind.

อาจารย ดร.จตรเกษม สบญเรอง อาจารย ดร.ยพา วรยศ อาจารยใจประเสรฐ พฆาตปรปกษ อาจารย รศ.สวทย สงโยคะ และอาจารยวฒนา บำารงกจ เกษยณจากราชการแลว และใชชวตอยในสวนตางๆ ของประเทศ สำาหรบสตรสองคนทผมคงมอบชวตใหถาหากผมออกทำางานตอนใดตอนหนงกอนเรยนถงปรญญาเอกนน ไดคชวตด มความรกและความอบอนในครอบครวทงค เราเขาใจกนและเปนเพอนทดตอกนแมตางคนตางมครอบครวไปแลว ไมมความขมขนใดๆ เราเขาใจวาสงทเกดขนครงหนงนนเปนสวนหนงของชวตสมยทยงเปนหนมเปนสาว เมอเรามความพรอมไมพรอมกน จงทำาใหมอนเปนไป สำาเภาอายสน ถกรถชนเสยชวตเมอตนป พ.ศ. 2522 สวนสนนน อทศตวให

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

388

ครอบครวและงาน หลงจากออกไปทำางานตางจงหวดระยะหนง กกลบไปเปนครในกรงเทพฯ อก เพอใหลกไดเรยนหนงสอทนน ประสาร เพอนทผมรกทสดคนหนง ยงคงอยทบานเดมและเปนโสด ผมพยายามแนะนำาผหญงคนหนงใหกไมไดผล แตผมยงไมหมดหวงเสยทเดยว เพราะผหญงคนนนกยงเปนโสดอย ผมไมแนใจเหมอนกนวาเขาจะดใจกนไปถงไหน ประสารทำางานกาวหนาจนไดเปนครใหญ แตปจจบนนไมเปนแลวเพราะไมอยากปวดหวกบงานบรหาร และอยากสอนเดกมากกวา

เมอผมไดทบทวนเหตการณทเขยนมาทงหมดน ผมคดวาชวตผมจะเปนอยางไร ถาผมเลอกเดนอกทางหนง โดยเฉพาะในป พ.ศ. 2511 ผมคดไปมากมายหลายอยาง ถาคณถามผมวาผมคดอยางไรกบการเลอกเดนทางน มนถกไหม? ผมขอตอบอยางจรงใจวา “ผมไมร” ในฐานะทไดรำาเรยนมาทางเศรษฐศาสตร ผมพยายามดทงดานทไดมาและดานทเสยไป ดานทไดมานน สงสำาคญทสด ไดแกการหลดพนจากวงจรอปรยของความยากจน ผมไมรำารวยแตมความพอเพยง ยงกวานน ผมยงไดเดนทางไปเกอบทกหนทกแหงในโลกอนเปนกำาไรมหาศาลแกชวต การทไดมโอกาสชวยพอแม ชวยพชวยนองบาง ทำาใหผมมความรสกวาชวตของผมมคา มประโยชน ถาการพบกบความพอเพยงในชวตคอความสำาเรจ ผมคดวาผมพบความสำาเรจแลวในชวตน สวนดานทเสยไปนนมมากมาย สงทสญไปอนสำาคญยงมาจากการออกไปอยนอกเมองไทยเปนเวลานานกวา 30 ป ไกลจากวฒนธรรมไทยซงผมรกอยางสดซง ไกลจากภาษาและรอยกรองอน เพราะพรง ไกลจากดนตรในจงหวะเนบนาบระรนห ไกลจากประเพณตามฤดกาล ไกลจากอาหารและผลไมทดทสดในโลก ผมอยไกลจากคนทผมรกและบชา ผมไมรวาพอตายจนเกอบปครงตอมา ผมไมม

โคง�อไป

389

โอกาสเผาศพแม ฯลฯ สงเหลานเปนความสญเสยทเกาะกนอยในจตสำานกของผมมาตลอด บางครงผมกไมแนใจเหมอนกนวา ลกซงโตทอเมรกานนจะรหรอเปลาวาเขาเปนใคร ถาเขาไมรอยางชดแจงวาเขามรากฐานมาจากไหน เขาจะมความสขในชวตตอไปหรอไม ทผมตองกงวลเรองนเพราะผมเชอวาการรจกตวเองนนเปนรากฐานอนสำาคญยงสำาหรบการดำารงชวต รอยางกวางๆ วาตนเองเปนสวนหนงในจกรวาล ไปจนถงรายละเอยด เชน รวาขนตานนมไวทำาอะไร ความเชอเรองนคงมาจากการเรยนวชาคร และการศกษาหลกพระพทธศาสนาดงทคณและผมเคยคยกนเรองความมสต ฯลฯ นอกจากนน ผมมความกงวลอนเกดจากการเดนทางไปทวโลก ไดเหนวาความยากจนมอยทกหนทกแหง แมแตในกลางเมองวอชงตน เรากยงเหนคนนอนรมถนนและเกบของจากถงขยะกน ทผมกงวลมากคอ เมอคดวามนษยเรานมความกาวหนาไปมากมายในการเอาชนะธรรมชาต แตเราไมมความกาวหนาในการเอาชนะตวเองเลย ทงในประเทศทมความกาวหนาทางเศรษฐกจสงและในประเทศทลาหลง คนสวนมากยงมวเมาอยกบการพฒนาทางวตถ แตปลอยปละละเลยทจะพฒนาจตใจ องคการในการพฒนา เชน ธนาคารโลกกมงอยแตความกาวหนาทางวตถเพยงอยางเดยว ทงนทงนนเพราะคดเอาวาความกาวหนาทางวตถจะกอใหเกดความกาวหนาทางจตใจตามมา ผมวาการพฒนาจะตองทำาทงสองดานพรอมๆ กน ตองใหมนษยหลดพนจากความยากจนทงทางวตถและทางจตใจ ผมกงวลใจทเหนวาอเมรกาและชาตอนๆ มกนำาความรใหมๆ มาใชทางทหารเปนอนดบแรก แทนทจะนำาไปใชในทางลดความยากจนและการพฒนาสงคม ทงนเพราะเราหวาดระแวงกนเอง พรอมทจะเอาอาวธเขาหำาหนกน ผมวาการใชจายทางทหารอนมจดมงหมายเพอฆาเพอนมนษยดวยกนเปนความสญเปลาอยางมหาศาล

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

390

ลองคดเอางายๆ วาเครองบนทงระเบดลำาหนงของอเมรกานนราคาเกนกวา 20,000 ลานบาท แลวในโลกนมเครองบนกลำา? ผมจำาตวเลขไมไดแลววาปหนงๆ โลกสญทรพยไปเทาไรเพอสรางอาวธ ยงถาเรานบเวลาของทหารซงไมไดใชในการผลต มแตการบรโภค ความสญเปลากยงทวคณขนอก ในประเทศดอยพฒนาทตองการกำาลงมนสมองของคนเกงๆ ทนยมไปเปนทหารกน ความสญเปลายงเพมมากขนเปนแนแท เราควรเอาทรพยนนมาใชในการทำาใหชวตคนพนจากความยากจนทงทางวตถและทางจตใจมดกวาหรอ?

ขณะทผมเขยนจดหมายและดมดำาอยกบความเปน ‘บานนา’ ของบานนาน เปนเวลากลางฤดแลง หมดฤดเกบเกยวแลว ดนแหงผาก อากาศรอนจด อกไมกสปดาหกจะถงสงกรานต อนเปนวนเรมตนอกครงหนง หลงจากนนฤดฝนกจะมาถง ตามดวยฤดปกดำา แลวกถงฤดเกบเกยวอก ดงทไดเปนมาและจะเปนตอไป ในระหวางทพกจากการเขยนจดหมายอนยดยาวนและดความหมนเวยนของเวลา ผมคดวาจะทำาอะไรตอไปในอนาคต คดวาอะไรจะเหมาะแกอตภาพของคนอาย 53 ป ซงยงแขงแรงด มความร ความคด และประสบการณซงอาจใชเปนประโยชนไดบาง แตยงคดไมออก นอกจากสงทผมอยากทำาทสดขณะนคอ เปลยนจดหมายซงผมกำาลงเขยนอยนใหเปนหนงสอทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ ทงน มใชเพราะผมคดวาเรองทผมเลามานนาสนใจแกคนทวไป หรอ เพราะผมคดวาชวตของผมนนพบกบความสำาเรจอนยงใหญและเปนเรองทใครๆ ควรร ผมคงไมบงอาจยกยอตวเองถงขนาดนนแน หากเปนเพราะผมอยากใหชอของทกทานทมพระคณอนลนพนแกผมไดรบการจารกไวในหองสมด ใหเปนทรจกของคนในปจจบนและในอนาคตไปชวกาลนาน และถาโชคเหมาะเคราะหดหนงสอขายได ผมจะอทศรายไดใหเปนทนการศกษาแกเดกรนหลงทมปญญาแตยากจน เผอวาสกวนหนงเดกอกจำานวน

โคง�อไป

391

หนงจะไดมโอกาสหนออกจากวงจรอปรยของความยากจนอนโหดรายดงทผมไดทำามา ถงผมจะตดสนใจทำาอะไรกตาม สงทผมนำามาพจารณาทสำาคญทสดคอ ครอบครว ผมตองการปทางใหลกสาวทงสองคนโตขนอยางสมประกอบ ทงทางรางกาย ทางจตใจ ทางอารมณ ทางสงคม ทางสตปญญา ทางการเมอง ทางการหาเลยงชพ และทางการมสตรจกตวเอง รวาตวเองมาจากสองวฒนธรรม คอ ไทยและอเมรกน ผมคดวาสวนประกอบนสำาคญยงแกการดำารงชวตของลกใหราบรนตอไปในอนาคต ผมอยากจะหาโอกาสพาคชวตของผมไปดมนำาผงพระจนทรเสยท เมอเราเรมตนชวตดวยกน เราไมมเงน ไมมโอกาส เธอไดสละอาชพและสละชวตของตวเองเพออาชพและชวตของผมมาจนทกวนน คณคงพอเดาไดวาเธอตองมความอดทนมากเปนพเศษทอยกบผมมาไดถง 23 ป ถาเปนคนอนอาจปลอยใหผมวาเหวไปนานแลวกได ผมอยากพาเธอไปดวยทกหนทกแหง เปนการปทางชวตของเราตอไปเมอยามแกเฒา ผมขอสารภาพวา ถงแมผมจะพบกบความพอเพยงในชวตแลวกตาม ผมยงไมหมดกเลสเสยทเดยว ยงมความอยากสารพด อนทจรงถาผมฉลาดเหมอนเพอนๆ หลายคนทบอกผมวา เมอพอมกนมใชแลวทำาไมจงอยากทำาอะไรตออะไรอก จะไปแกวงเทาหาเสยนทำาไม ผมควรตกอลฟทกวน และกเปลยนวงตกอลฟของผมใหสวยขน เพราะวงทหดมาดวยตวเองนนไดรบคำาชมจากเพอนๆ และคตอสเสมอวา “เฮย! ไหว ทาทางตกอลฟของนายเหมอนกบนายจะไปฆาววฆาควายอยางนนแหละ” ถาวงดขน แตมตอของผมอาจลดจากหนงเปนศนยหรอกลายเปนมออาชพไปเลยกได ความคดเชนนนกนาสนใจ แตผมยงไมอยากเลอกเดนทางนน ยงอยากเลอกทางทเหนวาชวตมประโยชนดงทคณอรณ แสงสวางวฒนะ เขยนไว

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

392

ผมอยากมโอกาสชวยเหลอคนอนบาง ผมโชคดมาตลอดเพราะมคนชวยเหลอ ผมคดวาการตอบแทนบญคณของทกทานทไดชวยผมทดทสดคอการชวยคนอนตอไป คณคงไมคดวาผมนหวโบราณเสยจรง ยงมาคดถงเรองความกตญญกตเวทกนอกในยคในสมยน แตขอบอกวา การทผมอยากชวยคนอนบางนนไมใชเพราะผมใจบญอะไรนก หากเปนการเหนแกตวมากกวา ผมเชอวาบญกรรมมจรง ความกตญญกตเวทจะสงผลดแกชวตจรง ผมเหนดวยตวเองอยางชดเจนมาแลววา ความกตญญทผมมตอพอแมเปนพลงอนสำาคญยงทผลกดนใหผมหลดพนไปจากวงจรอปรยของความยากจน ฉะนนถาผมไดชวยคนอนบาง ผมคงมความสขตอไป ผมอยากมโอกาสคลกคลกบเยาวชน ความอยากของผมนมองไดหลายแง แงหนงคอผมมความรกเดกเปนพนมาแตเดม อกแงหนงคอผมมวญญาณครเนองจากไดเรยนมาทางนน อยางไรกตาม นนเปนเพยงแงคดซงมมลความจรงอยบาง แตความรสกทแทจรงของผมมรากฐานมาจากการเหนแกตวมากกวา การเหนแกตวของผมตางจากการเหนแกตวทเขาใจกนทวๆ ไป ผมเหนวาคนรนเราตองชวยกนสรางคนรนหลงใหมสมรรถภาพและคณภาพ ถาไมทำาอยางนน อกไมนาน เจาสตวสองขาทเราเรยกวามนษยนกคงตองสญพนธไปจากโลกแน ผมคงไมตองขยายความเรองนเพราะเราทำางานพฒนาเศรษฐกจและเหนพองกนแลววา การพฒนาเศรษฐกจใหสำาเรจนนตองพฒนาคน แตความคดของผมในการพฒนาคนกวางกวาความคดของเพอนรวมงานของเราในธนาคารโลก พวกนนมกคดกนแคบๆ เพยงดานเศรษฐกจอยางเดยว คอ ใหคนมความสามารถทำามาหากนไดเทานน สวนความคดของผมกวางและลกไปถงเรองอนดวยตามทผมเขยนมาแลว ผมอยากมสวนชวยเดกทมปญญาแตขาดแคลนใหมโชคดเหมอนผม เดกทมปญญา แตไมสามารถพฒนาสตปญญาไปถงขด

โคง�อไป

393

สดไดถอวาเปนการสญเปลาอยางใหญหลวง อยางไรกตาม ผมขออธบายเรองความเชอของผมเกยวกบบญกรรมและเรองโชค ผมเชอวาบญกรรมมจรง และผมกเชออยางแนนแฟนวาโชคนนมตวมตน เรามสวนสรางโชคใหตวเองได ผมเชอวาโชคเกดจากการพบกนระหวางความพรอมกบโอกาส ความโชคดของผมสวนหนงมาจากความพรอมทจะพบกบโอกาสซงอาจเกดขนเมอไรกได ดงทผมกลาวแลววา ผมไมมความสามารถทจะไปชวยคนทงโลกใหพนจากความยากจนได แตผมเชอวาผมจะชวยเยาวชนไทยครงละคนสองคนได ชวยใหเขามความพรอม เมอมโอกาส เขาจะไดหนออกจากวงจรของความยากจน ฉะนนผมอยากทำาอะไรสกอยางซงจะเปนเสมอนชนวนทจดถานในตวเยาวชนนนใหลกโพลงเปนไฟอนโชตชวงขน

เอาละนะ ซ หวงวาคณคงพอเขาใจสงทผมเขยนมาและไมคดวาผมเพอฝนจนเกนไป ผมจะอยทบานนาตอไปอกระยะหนงจงจะกลบไปอเมรกา หวงวาเราคงพบกนอกตอนนน ดวยความคดถงและปรารถนาด ไสว บญม�

ในชวงทผมเตรยมขอมลและเขยนหนงสอเลมนเมอป 2541 ผมเดนทางจากสหรฐอเมรกามาเมองไทย 3 ครงและอยในเมองไทยหลายเดอน ผมหาโอกาสปรกษาหารอกบญาตผใหญ มตรสหายและครบาอาจารยพรอมทงเดนทางไปยงสถานทตางๆ เพอสมผสเมองไทยอยางใกลชดอกครง หลงจากออกไปอยในตางประเทศเสย 30 ป ผมไมแนใจวาตวเองจะทำาอะไรไดบางหลงเกษยณจากธนาคารโลกกอนกำาหนดเวลา แตหวงวาถาเลอกได จะกลบมาตงหลกแหลงถาวรอยในเมองไทยและทำางานเกยวกบการศกษาประกอบกบงานเกยวกบการเขยนเนองจากผมสนใจในงานสองดานนมานานแลว

เพอนบางคนแนะนำาใหกลบมาเปนอาจารยหรอผบรหารในมหาวทยาลยเอกชน บางคนแนะนำาใหกลบมาทำางานดานทปรกษา แตผมไมพจารณางานเหลานนเพราะมนเปนงานประจำาเชนเดยวกบงานในธนาคารโลก บางคนแนะนำาใหกลบมาเลนการเมอง ผมรตววาผมเลนการเมองไมไดเพราะปจจยหลายอยาง นอกจากจะขาดเงน

ปจฉมลขต

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

396

แลว ผมขาดเครอขายในเมองไทยเนองจากไปอยในตางประเทศเสยนาน แตผมไมไดตดสนใจวาจะไมลงเลนการเมองอยางเดดขาดจนกระทงไดฟงเรองการซอสทธขายเสยงโดยตรงจากทงฝายผซอ ฝายผขายและจากฝายทไมมสวนไดสวนเสยโดยตรงพรอมกบไดเรยนรเรองลกษณะของนกการเมองไทยจากนกการเมองหลายคน สงเหลานนตอกยำาความเชอของผมทวา ผมขาดทงคณสมบตและโทษสมบตของนกการเมองไทยสวนใหญทประสบความสำาเรจอยในยคปจจบน ผมกลบมาเรยนเขยนภาษาไทยเพราะเคยตงใจไวเมอครงยงเรยนอยในชนมธยมวา ถามโอกาสเมอไรกจะใชการเขยนหนงสอเปนสอความรสกนกคดของตนใหสาธารณชนอาน ผมเคยฝนถงการสรางงานวรรณกรรม แตรวาจะตองใชเวลาฝกฝนนานมากหากจะเขยนงานแนวนนจรงๆ และโอกาสทจะประสบความสำาเรจมเพยงนอยนด กอนสนป 2541 ผมประเมนวาความฝนในดานสรางงานวรรณกรรมคงเปนไปไมได จงตดสนใจจะเขยนสารคดทงทรวาคนไทยไมนยมอานหนงสอ การตดสนใจของผมมปจจยหลายอยางประกอบกน โดยเฉพาะ:

• ผมเหนดวยกบคำาแนะนำาของผทรเรองตลาดหนงสอในเมองไทยวา สารคดทวางอยบนฐานของประสบการณของผมนาจะพอมตลาดอยบาง นนคอ ประสบการณทเกดจากการเตบโตในทองทงนาและกระโดดไปทำางานดานพฒนาเศรษฐกจและสงคมระดบโลกเปนเวลากวา 23 ป และหากหนงสอขายไดจรงจะเปนโอกาสดทจะมอบรายไดใหเปนทนการศกษาของเดกดอยโอกาส

• ผมมเงนอยกอนหนงซงจะนำามาลงทนพมพหนงสอเองได จงไมจำาเปนทจะตองเสนองานเขยนใหสำานกพมพพจารณา

• ผมมกลยาณมตรสองคนอาสาเขามาชวยงานดานบรรณาธการ การบรหารจดการและการจดรปเลมคอ ผศ.ทศนย กระตาย

ปจฉมลข�

397

อนทร และ ผศ.ณฎฐชา หนอทอง • การเขยนสารคดทำาใหผมมโอกาสคนควาหาความรเพมขน

อยางเปนระบบ และการถายทอดออกมาเปนภาษาไทยเปนฝกการเขยนไปในตวดวย

• ผมเชอคำาแนะนำาของครขำา พลทว ซงเปนครใหญในสมยผมเรยนชนประถมและผมมความเคารพบชามานาน ทานแนะนำาวา การเขยนหนงสอวชาการเปนทานอนสงสง คำาแนะนำานนตรงกบแนวคดในดานการพฒนาทผมรำาเรยนมา นนคอ การเพมพนปญญาจะนำาไปสการพฒนาทแทจรง

การตดสนใจเชนนนทำาใหการกลบมาตงหลกแหลงถาวรอยในเมองไทยหมดความจำาเปนลงไปทนท อยางไรกตามผมตงใจจะแบงเวลาอยทงในเมองไทยและในสหรฐอเมรกา เรมดวยการเดนทางมาอยในเมองไทยปละ 2 ครง ในระหวางชวงสงกรานตและชวงออกพรรษา และอยในเมองไทยครงละประมาณ 2 เดอน คาใชจายในการเดนทางและสำาหรบเชาทพกในเมองไทยจะไดมาจากบำานาญของธนาคารโลก การแบงเวลาดงกลาวเออใหผมอยในอเมรกาเพอคนควาหาขอมลและอยกบครอบครวเปนเวลาตดตอกนครงละนานๆ การคนควาหาขอมลทนนสะดวกมากเนองจากฐานขอมลและระบบหองสมดของเขาทนสมยกวาในเมองไทย นนคอสงทผมพยายามทำาตดตอกนมาเปนเวลากวา 10 ป จากตนป 2541

ในชวงเวลานน งานเขยนของผมววฒนไปในระดบหนงซงมผลออกมาเปนหนงสอรวม 21 เลม นอกจากนนยงมบทความตามหนาหนงสอพมพและนตยสารชนนำาของไทยอกดวย หลงจากลงทนพมพหนงสอเอง 9 เลม ผมเสนอใหสำานกพมพอาชพพมพเลมตอๆ มา

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

398

ผมไมสามารถอธบายไดวาเพราะอะไรหนงสอจงดงดดความสนใจของผมเปนพเศษมาตงแตในสมยผมยงเดก ยอนไปในสมยนนบานผมไมมหนงสออาน นอกจากหนงสอเรยนไมกเลมแลว นานๆ ผมจงจะมโอกาสอานหนงสออนสกครง โรงเรยนประถมของผมซงอาศยศาลาวดแหลมไมยอยเปนอาคารเรยนไมมหองสมด ผมมามโอกาสอานหนงสอจรงๆ ในสมยเรมเรยนชนมธยม ผมอานหนงสอทกชนดทมอยในหองสมดเลกๆ ของโรงเรยนบานนา “นายกพทยากร” ในบรรดาหนงสอสารคดผมชอบจำาพวกชวประวตมากทสด ผมประทบใจวรรณกรรมจำานวนหนงทงรอยกรอง เชน ขนชางขนแผน พระอภย-มณ และรอยแกว เชน สามกก ผชนะสบทศ ผมคดวาความสามารถในการปลกตวอกษรใหลกขนมารองไห หรอรายรำา จนทำาใหผอานเกดอารมณคลอยตามเปนความสามารถชนเยยม และถาผมทำาเชนนนไดคงจะทำาใหตวเองมความสขอยางลนเหลอ

ผมเลอกเขยนหนงสอแนวความทรงจำากอนเรองอนเพราะปจจยสองอยาง ปจจยแรก ผมมขอมลอยแลวจากการเลาเรองราวความเปนมาของครอบครวตวเองใหลกสาวฟงและไดบนทกเปนภาษาองกฤษไวอยางเปนระบบ ปจจยทสอง อาจารยดานการเขยนเนนยำาเสมอวา การเรมเขยนเกยวกบสงทใกลตว หรอสงทตวเองมความรมากทสด จะทำาใหการเขยนงายขนมาก อยางไรกตามพอจะเรมเขยนจรงๆ ผมประสบปญหาหนกหนาสาหสทนท นนคอ จะนำาอะไรมาเสนอและจะเสนออยางไร ผมกลบไปใชหองสมดอยางจรงจงอกครงหนงเพอคนควาหาคำาแนะนำาจากตำาราพรอมกบอานหนงสอแนวความทรงจำาเปนจำานวนมาก ในกรณทหองสมดไมมหนงสอทตองการผมกหาซอมาเสรม หลงจากอานทงภาษาองกฤษและภาษาไทย ผมจงเรมไดแนวทาง ในบรรดาหนงสอทอานในชวงกอนเรมเขยนหนงสอเลมน ผมมความประทบใจและไดแนวทางมากทสดจากหนงสอ 7 เลมดวยกนคอ:

ปจฉมลข�

399

1. ชวตทเลอกไมได ของ อาจารยกรณา กศลาสย2. ชวตทเลอกได ของ อาจารยชยอนนต สมทวนช3. Growing Up, ของ Russell Baker ซงเปนชาวอเมรกนผได

รบรางวลพลตเซอรดานงานวจารณในป 25224. A Life of Her Own: A Countrywoman in Twentieth-

Century France, ของ Emilie Carles ซงเปนชาวฝรงเศสและเขยนตนฉบบเปนภาษาฝรงเศส

5. Boyhood: Scenes from Provincial Life ของ J. M. Coetzee ซงเปนชาวแอฟรกาใตผไดรบรางวลโนเบลสาขา วรรณกรรมประจำาป 2546

6. The Road from Coorain ของ Jill Ker Conway ซงเปนชาวออสเตรเลย

7. Angela’s Ashes: A Memoir ของ Frank McCourt ซงเปนชาวไอรช หนงสอเลมน ไดรบรางวลพลตเซอรดานชวประวตประจำาป 2539 เนองจากเนอหาทจะนำามาเสนอมมากมาย ผมจงตดสนใจ

แยกออกเปน 2 สวนคอ สวนแรกเปนเรองสวนตวซงววฒนมาเปนเนอหาของหนงสอเลมน และสวนทสองเปนเรองการงานซงววฒนตอมาเปนหนงสอชอ “จดหม�ยจ�กวอชงตน” สวนการนำาเสนอนนผมตดสนใจใชเปนแบบการเขยนจดหมายถงเพอนคนหนงซงเคยทำางานอยดวยกนในธนาคารโลกเนองจากอาจารยสอนวชาการเขยนบางทานแนะนำาวา สำาหรบผเรมเขยนใหมๆ การเขยนจะลนไหลดขนถาคดวาตนเองกำาลงเลาเรองราวใหเพอนสนทฟง

ในระหวางทเรยนเขยนภาษาไทยอยในสถาบนราชภฏเทพ-สตร ซงววฒนมาเปนมหาวทยาลยราชภฏเทพสตรในขณะน ผมม

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

400

โอกาสไดสมผสกบสงคมไทยอยางใกลชดจรงๆ อกครง ผมมความประทบใจวาคนไทยไมคอยใหความสำาคญตอการฟงซงตางกบในสงคมทกาวหนาทงหลายทผมไดสมผสเปนจำานวนมาก นอกจากนนวชาการฟงยงหาตำารบตำาราภาษาไทยไดยากอกดวย หลงจากปรกษากบอาจารยสอนภาษาไทยในมหาวทยาลยแหงนนคอ ผศ. มนตา ศรสาคร และ ผศ.ทศนย กระตายอนทร เราตดสนใจรวมกนเขยนหนงสอเกยวกบการฟงเลมเลกๆ ขนโดยตงชอวา “ฟงอย�งไรจะไดยน” ผมคดวาในบรรดาหนงสอ 21 เลมทผมเขยนเองบางและเขยนรวมกบผอนบาง เลมนนาจะมคาสงทสดเพราะการรจกฟงเปนทงศาสตร ศลปและวฒนธรรมทมความสำาคญยง แตในเมองไทยยงไมคอยมหนงสอแนวน

หลงจากเขยนมากวา 10 ป ผมมผลงานรวมกนเปนหนงสอ 21 เลมดงน:

1. จดหม�ยจ�กบ�นน� สำานกพมพโฟร-วน (มกราคม 2542); พมพมากอนแลว 2 ครง

2. ฟงอย�งไรจะไดยน (รวมกบ ผศ.มานตา ศรสาคร และ ผศ.ทศนย กระตายอนทร) โรงพมพการศาสนา (ตลาคม 2542)

3. จดหม�ยจ�กวอชงตน บรษท พ. เอ. ลฟวง จำากด (มนาคม 2543)

4. เศรษฐกจพอเพยง: ภมปญญ�ช�ตไทย บรษท พ. เอ. ลฟวง จำากด (พฤษภาคม 2543)

5. ไอเอมเอฟ ไอเอมเอฟ ไอเอมเอฟ บรษท พ. เอ. ลฟวง จำากด (สงหาคม 2543)

6. เสอ สงห กระทง แรด บรษท พ. เอ. ลฟวง จำากด (ธนวาคม 2543)

7. ส�มแผนดน บรษท พ. เอ. ลฟวง จำากด (มถนายน

ปจฉมลข�

401

2544) 8. เล�เรองเมองนำ�มน บรษท พ. เอ. ลฟวง จำากด (มกราคม

2545)9. อเมรก�ทยงใชม�เทยมไถ บรษท พ. เอ. ลฟวง จำากด

(มถนายน 2545) กำาลงอยในขนตอนจดพมพครงท 210. บ�นนอก-เมองนอก บรษท เนชน บคส อนเตอร-

เนชนแนล จำากด (ตลาคม 2545)11. ประช�นยม: ห�ยนะจ�กอ�รเจนตน�ถงไทย? บรษท

เนชนบคส อนเตอรเนชนแนล จำากด (กรกฎาคา 2546)12. คดนอกคอก ทำ�นอกคมภร สำานกพมพ โอ มาย กอด

(กนยายน 2547) พมพแลว 6 ครง 13. เลยนแบบรง ลอกแบบลม สำานกพมพ โอ มาย กอด

(กนยายน 2548)14. สจดจบ ! สำานกพมพ โอ มาย กอด (กมภาพนธ 2549)15. โตคลนลกท 4 สำานกพมพบสบค (มนาคม 2549) พมพ

แลว 2 ครง16. กะล�ภวตน (รวมกบ พญ.นภาพร ลมปปยากร) สำานก

พมพ โอ มาย กอด (มนาคม 2550) พมพแลว 2 ครง17. ธ�ต 4 พโรธ (รวมกบ พญ.นภาพร ลมปปยากร) สำานก

พมพมตชน (2551) พมพแลว 2 ครง18. มองเมอไทย: จ�กสบปของก�รใชหนแผนดน หจก.

ประสทธสเทชนเนอรและการพมพ (กมภาพนธ 2552)19. ท�งข�มเหว: แนวคดสำ�หรบแกวกฤตไทย หจก.

ประสทธสเทชนเนอรและการพมพ (กมภาพนธ 2552)20. สคว�มเปนอยแบบยงยน: แนวท�งลดคว�มเสยง

เพอสร�งสงคมสนตสข บรษท โอเรกอน อลมเนยม จำากด จดพมพเปนอภนนทนาการ (ธนวาคม 2552)

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

402

21. แนวคดของนกธรกจน�มกระเดอง (รวมกบ พญ.นภาพร ลมปปยากร) กำาลงอยในระหวางจดพมพ

ผมตงใจวาจะเขยนหนงสอสารคดและบทความตามหนาหนงสอพมพตอไป ในขณะทเตรยมตนฉบบสำาหรบพมพครงท 3 ของหนงสอเลมน คอในตอนตนป 2553 ผมมคอลมนประจำาอยในหนงสอพมพและนตยสาร 7 ฉบบ ไดแก 1) คอลมน “บานเขา-เมองเรา” ในหนงสอพมพกรงเทพธรกจทกวนศกร คอลมนนเรมเมอกลางป 2546 จากคำาแนะนำาของคณปยาวนทน ประยกตศลป เนอหาสวนใหญอยในแนวของการวเคราะหและวจารณเหตการณปจจบนโดยเฉพาะเหตการณในเมองไทยในกรอบของเหตการณภายนอกซงอาจเปนไดทงจากประวตศาสตรและโลกปจจบน 2) คอลมน Outside the Box ในหนงสอพมพ Bangkok Post พธเวนพธ 3) คอลมน “ทศนวจารณ” ในหนงสอพมพชาวกรง USA 4) คอลมน “คดถงเมองไทย” ในหนงสอพมพ ASTV ผจดการ อนเปนการเขยนสลบกบผอนอกสามทานในวนจนทรและวนศกร 5) คอลมน “ระดมสมอง” ในหนงสอพมพประชาชาตธรกจ อนเปนการเขยนสลบกบผอนเชนกน ของผมลงพมพเดอนละครง 6) คอลมน “ตวไกล หวใจอยใกล” ในนตยสารรายเดอนชอ ครอบครวพอเพยง และ 7) คอลมน “เลอกมาเลา” ในนตยสารรายสามเดอนชอ ธรกจกบสงคม

แมจะฝกการเขยนภาษาไทยมาเปนเวลากวา 10 ป แตผมยงไมคดวาผมมความสามารถสรางงานดานวรรณกรรมไดเพราะการจะปลกตวหนงสอใหลกขนมารองไหหรอมารายรำาตามความรสกสวนลกของหวใจนนยากเสยยงกวาเขนครกขนภเขา แตผมยงไมไดทงความฝนนนเสยทเดยว ผมยงแบงเวลาเพอหาความผอนคลายดวยการอานวรรณกรรมและบทกวทงภาษาองกฤษและภาษาไทย การอานงาน

ปจฉมลข�

403

ของผอนนอกจากจะทำาใหเกดความเพลดเพลนและผอนคลายแลว บางครงกยงกอใหเกดแรงบนดาลใจอกดวย

ในชวงเวลากวา 10 ปทผานมา ผมไดอานบทประพนธ 2 บทซงในขณะอานรสกเสยวสะทานไปถงสวนลกของจตใจจนบอกไมถก เหตปจจยททำาใหเกดความรเชนนนยากแกการหยงร นอกจากความหมายของคำาประพนธอนลมลกแลว อาจมปจจยอนผสมอยดวย เชน ความตระหนกทวาการพฒนาจะสำาเรจไมไดถาเราไมใหความเสมอภาคและการศกษาอยางดแกสตรในสงคม นอกจากนนเราตองการคนรนหลงทมทงสตปญญาพรอมกบความกลาทจะแสดงออกและเคลอนไหวอกดวย ในตอนทสรางผลงานนนผประพนธทงสองยงเปนเยาวชน บทแรกคอ “อหงการของดอกไม” ของคณจระนนท พตร-ปรชา ซงนกอานไทยรจกด แตผมไมมโอกาสอานผลงานชนนนจนกระทงหลงกลบมาเรยนเขยนภาษาไทยไดหลายเดอน สำาหรบผทอาจลมไป ขอคดตอนจบของบทประพนธนนมาพมพไวในโอกาสน:

ดอกไมมหนามแหลม มใชแยมคอยคนชม บานไวเพอสะสม ความอดมแหงผนดน !

สวนอกบทหนงเปนภาษาองกฤษซง ฮลลาร รอดแฮม คลนตน อานในงานพธรบปรญญาตรทวทยาลยเวลลสลยเมอป 2512 ผมนำาตอนสดทายของบทประพนธนนมาถอดไวใน “เสอ สงห กระทง แรด” และขอนำามาพมพซำาไวในโอกาสนดวย:

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

404

ฉนกาวออกนอกประตไปสโลก ไมเศราโศกหวงใยหรอไรหวง หญงงมงายชายโฉดจงโปรดฟง คนลาหลงโลกยคใหมไมตองการ !

บทประพนธ 2 บทนมความ “อหงการ” อนลมลกพอๆ กนและทกครงทผมยอนกลบไปอานจะรสกเสยวสะทานและสรางแรงบนดาลใจเสมอ บางครงในบางอารมณผมถงกบมความกลาพอทจะถายทอดความรสกออกมาเปนบทกวเบองตน เชน กาพยยาน โคลงสสภาพและกลอนแปด หนงสอหลายเลมของผมจงมบทกวแทรกอยดวยเพอหวงจะชวยใหการนำาเสนอมนำาเสยงทตองการ ทกครงทผมเดนทางเปนระยะไกลๆ เชน จากเมองไทยไปอเมรกาซงบางชวงตองอยในเครองบนเปนเวลาเกนกวา 12 ชวโมง ผมมกมแรงบนดาลใจใหเขยนอะไรสกอยางในระหวางทผโดยสารหลบกนหมด ทเปนเชนนนคงเพราะทกครงทผมเดนทางเปนระยะไกลๆ มนหมายถงการจากสงทผมรกอยางสดซงไปเสมอ ความเงยบมกกอใหเกดอารมณวาบหววซงบางครงกหลงไหลออกมาเปนกลอน

ผมยงหว งว าวนหน งข างหนาผมจะกลาสร างงานขนวรรณกรรม แตวนนนจะมาถงหรอไม หรอมาถงเมอไร ไมมความสำาคญนกเพราะในขณะนผมมความสขเกนคาดแลว งานเขยนสรางรายไดไมมากนก หนงสอบางเลมขายไมคอยออก สวนคาเขยนบทความกตามแตสำานกพมพจะใหหรอไมกได สำานกพมพทใหสวนใหญจะจายระหวางบทละ 1,000 – 2,000 บาท ผมไมไดเกบรายไดนนไวหากทยอยมอบใหแกโครงการสงเสรมการศกษาของเยาวชนไทยไปเรอยๆ เทาทผานมาผมมอบรายไดจากงานเขยนเพอสนบสนนการศกษาในหลายรปแบบ สวนมากเปนการบรจาคเงนเพอสนบสนน

ปจฉมลข�

405

กองทนและมลนธหลกๆ ดงน:

• บรจาคสมทบใหกองทนเพอการศกษาทมหาวทยาลยราชภฏเทพสตรในนามของคณหญงบญฉว พรหโมปกรณกจและอาจารยประจตร ตยะพานช จำานวน 100,000 บาท สองทานนเปนผบรหารและอาจารยในวทยาลยครเทพสตรในสมยทผมเรยนอยทนนและมบทบาทสำาคญในการชวยพลกผนชวตของผมจากนกเรยนฝกหดครไปสงานพฒนาระดบโลก

• บรจาคสมทบใหมลนธเพอการศกษาของโรงเรยนบานนา “นายกพทยากร” รวม 151,295 บาทในนามของพอกบแม คณสำาเภา เปรมปรด ผศ.ทศนย กระตายอนทร และ คณปยาวนทน ประยกตศลป ซงลวนมบทบาทสำาคญในงานเขยนของผม

• รวมกบคณชำานาญ พเชษฐพนธ กอตงมลนธเพอสงเสรมการอานชอ “นกอานบานนา” กจกรรมนววฒนมาจากเราสองคนชวยกนหาเงนและหนงสอไปใหนกเรยนชนประถมในอำาเภอบานนาอานเพอชงทนการศกษาเมอป 2549 เราทำากจกรรมนำารองนนอก ครงเมอป 2550 เนองจากผลทออกมาเปนทนาพอใจ เราจงไดรวมกนกอตงมลนธขนเมอป 2551 ดวยเงนกนถงกอนแรก 500,000 บาทซงเปนรายไดจากงานเขยนของผม นอกจากนนยงมองคกรและผทผมเคารพรกรวมบรจาคสมทบอก 253,400 บาท

คณชำานาญเปนนกเรยนรนนองในสมยผมเรยนชนมธยมอยทโรงเรยนบานนา “นายกพทยากร” ความยากจนผลกดนใหคณชำานาญกระเสอกกระสนไปตายดาบหนา แตเขาไมตาย หลงจากไดรบเนตบณฑตจากองกฤษแลวกกลบมาประกอบอาชพเปนทนายพรอมกบรบใชสงคมไปดวย เราเหนพองตองกนวาถาคนอยางเราดดาย แลวใครเลาจะยนมอเขาเกอกลสงคม คณชำานาญกบผมหวงวาเราจะชวย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

406

กนหาทนไดสก 2-5 ลานบาทภายในเรววนเพอจะนำาดอกผลมาใชในการทำากจกรรมของมลนธ ในจำานวนนผมจะมอบใหเปนสวนใหญและสวนทเหลอจะรบบรจาคจากองคกรและผทมความประสงคจะรวมสงเสรมการศกษาของเยาวชนไทย

กจกรรมหลกของเราในขณะนไดแกการจดหาหนงสอไปใหโรงเรยนชนประถมในอำาเภอบานนาและการประกวดอานของนกเรยนในโรงเรยนเหลานนเพอชงทนการศกษาปละครง นอกจากจะปลกเราเยาวชนใหสนใจในการอานแลว เราหวงวาเดกทมความสนใจในการอานจรงๆ จะมโอกาสเขาถงหนงสอไดอยางเตมทโดยไมมคนไหนตองไปอานกระดาษหอพรกดงทผมตองทำาเมอกวา 50 ปทแลว นอกจากนนเรายงฝนตอไปอกวา ถาผมยงสามารถเขยนหนงสอตอไปพรอมกบเราสามารถหาทนไดมากขนจากแหลงอนเรอยๆ มลนธ “นกอานบานนา” จะไมหยดอยแคการอานภาษาไทยเทานน หากจะสนบสนนใหเกดความแตกฉานในดานภาษาองกฤษและภาษาคอมพวเตอรอกดวย ทงนเพราะเราเชอวาการร 3 ภาษานอยางดเยยมจำาเปนสำาหรบการสรางอนาคตของเยาวชนในยคปจจบน เราฝนตอไปดวยวาถาเราทำาสำาเรจ จะมผเหนดและนำากจกรรมแนวนไปทำาในอำาเภออนๆ ณ วนนเปนทนายนดทมกลมโรงเรยนในอำาเภอศรบรรพต จงหวดพทลง นำาโดยคณสมชาย มณรตน ผอำานวยการโรงเรยนบานโหละเรด ไดเรมกจกรรมทำานองเดยวกนแลว

นอกจากนน ผมไดเขารวมโครงการทดแทนคณแผนดนนำาโดยศาสตราจารยระพ สาครก และอาจารยปราโมทย นาครธรรพ ในกรอบการดำาเนนงานของ “มลนธรเรมสเขยวไทย” หรอ GIFT (Green Initiatives Foundation of Thailand) โครงการนกำาลงววฒนไปอยางรวดเรวและมกรอบงานกวางมาก จากการศกษา การเกษตร การรกษาพยาบาล ถงการพฒนาเศรษฐกจและสงคม

ปจฉมลข�

407

นนเปนกจกรรมซงผมทำาในชวงเวลากวา 10 ป การทำากจกรรมเหลานทำาใหผมมความสขและไดประสบการณหลากหลาย แตในบางครงกประสบความปวดราว ผมไดนำารายละเอยดมาเลาในหนงสอชอ 10 ปของก�รใชหนแผนดน แลว ในโอกาสนขอกลาวถง 2 เรองเพยงคราวๆ เทานน เรองแรก เงนจำานวน 100,000 บาททผมมอบใหเปนทนการศกษาทมหาวทยาลยราชภฏเทพสตรในนามของคณหญงบญฉว พรโมปกรณกจ และอาจารยประจตร ตยะพานช นนไดถกยกยอกไปพรอมกบเงนทผอนมอบใหอกกวา 2.5 ลานบาท การสญหายไปของเงนกสรางความปวดราวและเศราใจมากพออยแลว แตผมยงตองถกซำาเตมดวยความรสกทวา ผบรหารและสภาของมหาวทยาลยไมใสใจเทาทควรอกดวย ไมวาจะเปนในดานการบรหารการเงน หรอ ดานการตดตามเอาเงนคน

อกเรองหนง ผมมความรสกวาคนไทยสวนใหญไมใสใจทจะคดอะไรอยางวเคราะห ยงผลใหไมเขาใจวาอะไรกำาลงเกดขนกบบานเมองของตวเองและโลกกวางอยางแทจรง คดถงแตประโยชนสวนตน และยดคำากลอนของสนทรภทวา “รรกษาตวรอดเปนยอดด” เปนหลกดำาเนนชวต เวลาของคนสวนใหญดจะหมดไปกบการแสวงหาความสนกสนานเฮฮา ไรสาระ สภาพเชนนยงผลใหปรบตวไมทนความเปลยนแปลงของโลก จงไดมงบรโภคกนแบบเกนพอดจนตองเปนหนเปนสนรงรง รวมทงในหมญาตของผมเองดวย จรงอยความปวดราวและเศราใจของผมลดลงไปบางทกครงทมโอกาสสมผสกบคนไทยอกสวนหนงซงดจะเขาใจพรอมกบมความหวงใยและเอออาทรตอสงคม แตผมกยงไมสามารถสลดความรสกสวนลกออกไปได และยงมองวาสงคมไทยตกอยในสภาพของบทกลอนทประธานาธบดจอหน เคนเนด อางถงไวในหนงสอชอ Profiles In Courage และผมนำามาแปลไวใน “เสอ สงห กระทง แรด” คอ:

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

408

หมาไสกรอกพนธดอกซนด ตวของมนชางแสนยาวเวลาหวมนสงขาว จะถงหางกหลายวนไมนานนมเรองใหญ หวรองไหพรำารำาพนหางตกขาวความโศกศลย ยงกระดกอยางดใจ จากมมมองของเศรษฐศาสตร ความปวดราวและเศราใจเชน

นคงเปนตนทนของความสขทผมไดรบ สำาหรบในดานครอบครว งานเขยนและการเดนทางเทยวมาเทยวไประหวางเมองไทยกบอเมรกาทำาใหผมตองทอดทงครอบครวบาง แตกไมตางกบในระหวางททำางานอยกบธนาคารโลกมากนกเนองจากในชวงนน ผมกเดนทางไปตางประเทศเปนประจำาอยแลว เมอผมไมอย คชวตของผมกดแลทกอยางได ลกสาวทงสองคนเตบโตเปนผใหญและเรยนจบมหาวทยาลยพรอมกบไดงานในสายงานทตนตองการทำา อาชพของเขาจะกาวหนาไปอยางไรและเขาจะมชวตทสงบสขหรอไมขนอยกบปจจยหลายอยางประกอบกน มองจากดานฐานความรความสามารถและบคลกสวนตวของเขาพรอมกบสภาพของสงคม ผมเหนวาเขานาจะหาเลยงตวไดเปนอยางดและมความสขพอสมควร นนคงเปนความฝนของพอเกอบทกคนรวมทงผมดวย

มองยอนหลงกลบไปในชวงเวลากวา 10 ป ผมอยากจะคดวากจกรรมทเลามานเปนการ “ใชหนแผนดน” อยางหนงซงประธานองคมนตรและรฐบรษพลเอกเปรม ตณสลานนท พยายามชกชวนใหคนไทยทำา ผมมองวาการเกษยณจากธนาคารโลกกอนกำาหนดเวลากวา 8 ปนนเปนการตดสนใจทถกตองและกจกรรมทผมเลอกทำากเหมาะสม เรองนผมมนใจเตมรอย ตางกบการตดสนใจครงใหญๆ ในชวตหลายครง รวมทงการลาออกจากวทยาลยวชาการศกษา ประสานมตร เพอไปตายดาบหนากอนจบปรญญา กศ.บ. เมอป 2511

ปจฉมลข�

409

ดวย ผมตงใจวาถาสขภาพยงดตอไปดงทเปนอยในปจจบนกจะอานและสรางงานเขยนตอไปอก เมอเกดรายไดกจะมอบใหแกกจกรรมเกยวกบการศกษาและการพฒนาเยาวชนไทยดงทไดทำามาในชวงเวลากวา 10 ป สวนจะทำาตอไปไดอกนานเทาไร หรอมโอกาสทำากจกรรมอนหรอไม ผมไมใสใจนกเพราะแนใจแลววา เทาทผานมา ไดดำาเนนชวตแบบมคาสมกบทไดเกดมาเปนฅน

ภาคผนวก

ภาคผนวก - �ยยมพระพ�ธบา�

411

นราศรางหางนชสดคดถง ดวยความรกปกอราตดตราตรง ตวพจงลงจารเปนกานทกลอน จะจำาพรากจากกนใหหวนจต พยงคดยงหวงดวงสมร เคยรวมเตยงเคยงขางโฉมบงอร จะจากจรไปไกลใจรญจวน เมอกลาวคำาอำาลายงอาลย ถงตวไกลดวงจตคงคดหวน มาเชยชดสนทอยคกบนวล แตครำาครวญดวยเปนหวงยอดดวงใจ พอขนรถสะกดใจใหคลายคด บงคบจตไวมนไมหวนไหว อาราธนาพระรตนตรย ชวยคมภยเดนทางหางราคน ออกจากยานบานนาเวลาเชา ผานนาขาวทถกเคยวเกยวไปสน คงเหลอไวแตซงทบงดน เหนควายกนหญาฟางอยกลางนา รถแลนผานบานเรอนเหมอนบานเรา คดวาเจาพหลงพะวงหา ไมเหนแมแตเงาเศราอรา หากเจามาคงชอบชนรนอารมณ เมอผานวดโพธแกวแววเสยงหนง พตะลงเหลยวแลแตไมสม มใชเสยงของนงนชพสดตรม เคยมาชมงานวดนเมอปกลาย อกครหนงถงทางโคงผานโรงยา ชาวบานนาเรยกชอยานซอขาย วาบานพรกเปนตำาบลคนมากมาย เหนคนรายลอมหาบเรเสยงเฮฮา พอถงวหารแดงยงแคลงจต เพราะวาคดขนเคองเรองภาษา อนเมองนทเคยเหนความเปนมา ชาวพาราเรยกหนองหมดชอบกล สองฟากทางคนผดเกลอนไป บางกไอขากจามตามถนน ทงจนไทยหลายหมดปะปน มรถยนตขวกไขวอยหลายคน เหนโรงเรยนตงตระหงานผานมาใกล ปวงดอกไมมากมหลายสสน ชกงกานบานสะพรงตอนกลางวน มหลายพนธเตมสวนมวลมาล หากเนอเยนมาเหนดอกออกสะพรง คงจะนงชมเลนเปนสข สขกลางวนพลนตดตรงถงราตร แลวชวนพใหโลมเนอโฉมตร

เยยมพระพทธบาท

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

412

ผานแดนสขาวดทฝงศพ เสยงตระหลบแตรกลองกองแกวห เหนศพเจกเดกนอยคอยตามด บางวงตรผหลอกบอกเพอนตว โอเดกเขลาเจาเอยไมเคยพบ เหนวาศพเปนสวนนาชวนหว อกหนอยกาลผานมาพาหมองมว ไมตองกลวเดกผใหญตายทกคน แลวลวงเขาเขาโปงแรงแดงสดน ดพงภนทขาดแหวงทกแหงหน ทงขวกไขวไปหมดดวยรถยนต มฝงชนโกยหนดนลกรง เขาตระหงานเคยผานมาพาใจหาย ถกทำาลายยบหลาทงหนาหลง ธรรมชาตนายลถกคนพง เพราะกำาลงของมนษยสดหามปราม ถงหนกองนองเอยเคยมาเทยว พแลเหลยวไมเหนใครพาใจหวาม สองฟากทางชางสวยดวยตกราม หากคนงามมาดวยคงชวยชม วาบานนนสวยดนะทรก บานนหกมมไวไดเหมาะสม หลงบานนนมสวนชวนรนรมย แตตองตรมเพราะพยามาคนเดยว รถเลยวขวาผวาพะวงเฝาหลงคด วาขวญจตพมาอตสาหเหลยว ไมพบเจาเศราใจเสยจรงเจยว เหมอนครงเกลยวสายสวาทขาดจากกน ดแตทางยงแยกไปเปนหลายเสน เปรยบไดเชนคนรกมกแปรผน เมอคนใหมใกลตวหลงพวพน ยอมแบงปนแยกใจไดเชนทาง ขมสตผวารกจกเปลยนไป จะปดใจทกหองไมหมองหมาง ในคนรกมกมคำาวาอำาพราง เชญเถอะนางคดวาดพยอมทน ตกภวงคนงคดจตคำานง จนรถถงหวยขมนถนไพรสณฑ ขมนนอยคงสรอยเศราราวกมล ตองดนรนพเนจรไรคอนคาน ชวตเจาคงเศราสรอยหานอยไม มเคยไดมสขสนกสนาน เพราะเจาอยแหงใดมไดนาน หากพบพานอยางขมนคงสนใจ ววควายหนมดมหากนตามถนเถอน ดกลนเกลอนวางงานการคราดไถ เหนแรงการอนแรมาแตไกล ลงจกกนเครองในสนขนล โอแรงเอยเคยมหนเวรกรรม ทไดทำาแตปางใดใหถวล สตวยงเปนเวนเลยไมเคยกน หรอเจากลวมลทนจะตดพน เกดเปนแรงกดไดมศล เมอกายสนดวงใจไปสวรรค

ภาคผนวก - �ยยมพระพ�ธบา�

413

เพราะมนำาทำาคดตดชวน ของกำานลโลภหลงปลงใหคลาย ถงครมทางแยกขางเขา สองหวางเสาปายหนงสอชอพระฉาย ทางรมรนสนขนคอยเรยงราย สำารวมกายไมเงยงวฝนตวเอง แลวจงตงพลงจตอธษฐาน หากหมมารคดกลามาขมเหง ใหปวงปจจามตรคดหวนเกรง ดวยยำาเยงฤทธรงคพระทรงธรรม แลวรถผานยานชมชนคนแออด สารพดภาษาชางนาขน ทงจนไทยลาวแขกแปลกแปลกกน ชอเมองนนสระบรมคนงาม แถวตกรามบานชองหองคหา ปวงประชามากหมดลนหลาม เสยงเฮฮานาสนกทกเขตคาม มอารามสงตระหงานทชานเมอง สะพานใหญชำารดทรดโทรมลง รถยงคงวงแลนอยแนนเนอง ฉกคดขนในใจระคายเคอง ความรงเรองเปรยบความงามของทรามวย มรางงามยงนนมนไมแน อาจเปลยนแปรรกเลวทำาเหลวไหล ดสะพานงานถาวรยงคลอนไป มหรอใจหญงรกจกมนคง รกคนงามยามนราศยอมหวาดหวน ใหปวนปนดวงใจเหมอนใหลหลง สงบจตสงบใจไมพะวง ยงงวยงงขนทกทเหมอนมลาง หรอวารกจกหนายแหนงคลางแคลงจต ยงครนคดยงครองแตหมองหมาง เอาแตคดถงเรองเคองระคาง เหตเพราะนางเคยนอกใจใหครำาครวญ เฝาวาวนขนเคองดวยเรองรก จนรถจกวงชนกบรถสวน มาหยดคดขนเคองเรองทงมวล จนเมอจวนทางโคงตรงพแค สองฟากทางชางงดงามธรรมชาต นำาสะอาดเปนระลอกรอบจอกแหน มวลดอกไมตระการตาสดนาแล ดอดแอตนใหญไกลเขตคาม แวววงเวงเพลงรกจากจกจน เสยงกรดขนในพงไพรไมมหนาม ตนสงใหญใบสสดดงดงาม ขนอยตามทางเดนขอบเนนดน ในพงพฤกษนกดนาอยนก หากมรกแนบใจไมผนผน เสยงเรไรในยามเยนเปนเสยงพณ อนรวรอบขอบธานนทรคอพงไพร สองฟากทางชางนาดดวยภผา ชะงอนงำาลงมานาหวนไหว เหมอนจะพงรวงพรดแตไกล นนเพยงใจคดเหนใชเปนจรง

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

414

พศเพลดเพลนเดนทางระหวางน ในบางทกคะนงถงยอดหญง หากมาดวยชวยชมสวนชวนแอบอง แลวประวงรถใหอยดนานนาน หนาพระลานงานวดจดเสยงแจว ฟงแววแววอะไรนะคะคะขาน จงหยดดหมโขนโจนทะยาน หนมานตามลาฆาไพรน ลเกเลนเรองอะไรกไมร คนเปนครอานรายวงสายสญจน นำามนตรใหไลอบาทวปดราคน จกหมดสนมวหมองทงผองภย สาวกระเตาะเกาะกลมหนมเขาเบยด เดนยดเยยดลานอารามเลอนหลามไหล เดกนอยนอยคอยผลนผลดมดลอดไป ถงชนในแหงนดผแสดง มรานคาดารดาษขนาดเลก ทงรานเจกรานไทยขายของแหง ผดราดหนาราคาเยาขาวหมแดง ขาวราดแกงขนมจนนากนจรง หากจะเปรยบฝมอนชสดสวาท คงมอาจเปนสองของนองหญง เลยเดนเลยงไปทมปนยง เขายนพงขางรวรวปนกล เพราะมคนมากมายหลากหลายยง พวกผหญงปนผชายใหสบสน บางแยงยดฉดทงเสยงองอล ตองหลกคนกลบออกมานอกงาน หนมควงสาวกาวเดนเลนเปนคค พคดดเขาคงสขสนกสนาน ปนปวนจตคดถงเจาเยาวมาลย อกไมนานคงจะไดกลบไปเจอ รถออกจากหนาพระลานตรงงานวด แลนเลาะลดขนขอนชะงอนชะเงอ บางเปนโกรกชะโงกงำางามลำาเลอ หากวาเธอไดมาเหนคงเปนบญ เขาทำางานควนโขมงทโรงโม หนกอนโตถกเฟองของเครองหมน ทบจนแตกแยกทะลายกลายเปนจล ไหลรนรนออกปลายทอตอลงรถ ดเถดหนถนนทวาแขง ยงถกแรงทมขยบด เหมอนมทรพยนบไมถวนลวนลาภยศ มวนหมดสนไปไดเชนกน ความเมามนตณหาเงนตราน ยอมมากมโทษแทนแสนมหนต สงทงผองใชของตวชวนรนดร สนชวนจะตดไปกไมม จะโลภหลงโกงกนไปทำาไมเลา ยงหมองเศราดวยราคนสนราศ เกดเปนคนควรกนสรางแตทางด อนราคพามวหมองอยาจองทำา ทบางครงโชคชะตาฉดคราไป ระกำาใจโศกเศรากาวถลำา

ภาคผนวก - �ยยมพระพ�ธบา�

415

เปนโรครายภยเยอนเขาเรอนจำา นนเพราะกรรมสรางไวไลมาทน สวนทเรยนดาษดาหนาเปนลก คงจะถกราคาในปานน ลกไมนอยหอยระยานานาพนธ มะมวงมนตนใหญใบขจ สองฟากทางถางไรใกลพระบาท รถไถคราดทำาคดเปนหว ไรขาวโพดถวงานายนด คงจะมผลใหไมนานนก หากทดนถนนพครอบครอง จะพานองมาดใหรจก จะปลกสรางเรอนหอไวรอรก จะอกจกกปพจะคอย ความเจรญหางไกลพไมวา มแกวตาอยใกลไมเหงาหงอย ยดปาเขาลำาเนาพงและดงดอย เสมอนหนงวมานนอยของสองเรา เสยงจกจนเรไรในพงพ ใชตางเสยงดนตรเพอคลายเหงา อนแสงไฟใชจนทราราคาเยา เอารมเงาไมเยนเปนหองนอน อนทองฟาคอฝาหองนองคงเหน รากไมเปนโหนกใหญใชแทนหมอน เอาแนวปาเปนผามานกนบงอร ไมอาทรสขกายจนวายชนม สรางวมานผานฟาในอากาศ ถงพระบาทอยางไรใหฉงน ฤดงานเดอนสมแตคน ชางองอลมดมวไปทวงาน ขบวนรถแลนเขามาทกสารทศ ดวยดวงจตจงรกสมครสมาน พระโคดมสมเดจโพธญาณ นมสการรอยพระบาทปราศมลทน ในงานวดคนยดเยยดเบยดกนเดน จะลวงเกนกนอยางไรไมถวล เพยงถกกายไมเหนเปนราคน ดหมดสนความอายระคายเคอง ภกษสงฆองคเจาเขาปกกลด ชางหมดจดงามดดวยสเหลอง ศาสนะพระบำารงใหรงเรอง จนประเทองทวประเทศเขตมณฑล เสยงระฆงหงางเหงงวงเวงจต จากรอบทศของมณฑปครบทกหน เรยงแถวเคาะเสนาะสนกกนทกคน เดกปะปนผใหญชวยดวยจำาเปน จดธปเทยนเวยนปกสกการะ แลวตงปณธานวาไดมาเหน สำารวมจตอธษฐานผานลำาเคญ ใหอยเยนสบสขทกราตร ทงโรคภยไขดงจงอยาผาน อกหมมารปจจามตรใหคดหน ทงความโลภโกรธหลงจงอยาม อกตณหาราคใหหางใจ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

416

อธษฐานไปตลอดถงยอดรก ซงไดปกใจจงจนหลงใหล ถงจากจวนนวลนางมาหางไกล มวลทกขภยอยาแผวพานนงคราญเลย กขวบปพจะรกปกดวงจต ไมเคยคดลมเลอนหรอเชอนเฉย จะเฝารกเนอเยนเหมอนเชนเคย เจาทรามเชยจงประจกษในรกจรง หากวาใครใจแกรงมาแยงพ จะเอาดวงชวปกนองหญง แมคนพาลหาญกลามาชวงชง พจะยงใหตายไปตามกน แลวออนวอนพทธองคใหทรงชวย เมอมอดมวยดวงใจไปสวรรค เอาความซอถอเปนเชนประกน ใหพบวนแสงสวางแหงทางใจ สกการะรอยพระบาทของศาสดา แลวออกมาชมงานฟงขานไข โฆษณาขายของกนกองไป เรองกำาไรมเอาเรากนเอง เขาขายยาผาพนเมองอกเครองเหลก ใหเจาเดกโยนเรยงเสยงโฉงเฉง เสอทยบจบวางทบกางเกง เสยงนกเลงซอของตอรองกน ดมสนสนคาสารพด จากจงหวดในประเทศขอบเขตขณฑ ทงของกนของใชใหกำานล ทกชนอนราคาเยาเทาตนทน เชญทางนซขาคณนานาย เสยงทกทายเชญเชอเพออดหนน ของชยชยคยทบสรรพคณ เชญครบคณทางนของดเรา มโหรสพสมโภชโฆษณา รวมลเกดาราโฉมเฉลา อกโขนสดโหกองรองไมเบา ภาพยนตรไมซบเซาดงคอกน เดนชมงานนานเขาเขาชกลา จงเลยงมาขางนอกยงออกขน เหนคนแกหญงชายไลตกน เปนพลวนรองดาไอหากน สนกสนานเรงรานายนด ดคนทมาชมสมถวล งานอยางนมไดเหนเปนอาจณ ในทองถนใชสนกไปทกงาน เมอเสรจสมชมงานสำาราญแลว กคนแนวบานนาอราศานต จงรอยบทจดอกษรเปนกลอนกานท ใหนองอานเลนเลนเชนกอนเอย

417

ภาคผนวก - Appleby Scholarship for Farm Boy

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

418

ภาคผนวก - ไสว บญมา คน�กง

419

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

420

ภาคผนวก - ขวญ�จบ 5

421

กล ชาญพระแตงปน เอวองค ย� เยยยพยง แรกแยม ภทร พชญจตยงหลง ใหลแม นตย นมนวลแฉลม กงแกมแกมกาญจน

จร ผลปางกอนน หรอไร แมเอย วรรณ จงงามเกนใคร ทวหลา ยรร ชายยงหลงใหล โฉมแม ยง อยเทยมฟากฟา คพนปฐพ

นต อนงคนวลแนงนอย เยาวมาลย ย� จตพศนงคราญ เพรศแพรว อต บลเบงกลบบาน บรสทธ ส�หะ รวมกลบแลว รวมรอยเปนนาง

น นาทนงแนงนอย นวยเนน ภ� เพมพศพาเพลน พวกพอง แซ ซรองสำาสรรเสรญ สายสวาท ตง แตตรยตรงศตอง ตนเตนตรงตรา

พงษ พเยยฤาจงพรง เกนพธ แมเอย พศ ยงเพลนพศด หนวยกาน ทะ เลรตนขดถ ผวแม จงนวล คง ‘รงทพย’ สะทาน ปะนองคราใด

ขวญเจบ 5

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

422

พว พศเพลนเพรศพรง พราวพราย พรรณ พางเพยงพาพลาย เพรยกพรอง พงษพนธ พางพระพาย พาเพม พวสข พรงพรพอง พางเพยงพฒนพงษ

พ สทธปานกหลาบแยม กลบบาน กล สตร บ มปาน แมได เกต ผกากลบผสาน เกษรสอด ประดษฐ กรจากเหนอใต รวมรอยรางเธอ

เพญ สวภาคเพยง ‘บญตา’ จนทร แหละดวงดารา ผองแผว พล พรรคพระอมา งามรป รงสต รวมกนแลว พายแพโฉมตร

มย รายามยางเยอง ดำาเนน แผแพน ร รอนฤางามเกน แมได ศร สรหอนขวยเขน ททา ทอง นนเทยวลบไล ผองแผวผวพรรณ

มณฑ พอดมแลว เมามน น� เนกอาจจำานรรจ กลาวได กรต ทชายสรรค เสยหมด ยต ประกอบกนไซร ยงนอยหลงนาง

ภาคผนวก - ขวญ�จบ 5

423

ลก ษมพระจอมฟา แปลงองค มาฤา ขณ� นชนวลอนงค ทวหลา จน� พายโฉมยง ระยอบหมด รตน เทาผนแผนฟา คานอยคานาง

วน จนทรเพญเกดแกว กลอยใจ เพญ ผองเดอนอำาไพ ดงเศรา ปณ ฑรกทสดใส หมองหมน นาแม ประเสรฐ สดเสกเขา ผองแพผวสมร

ศร มงคลแมสราง ปางใด พร พระพรหมหรอไร เสกสราง พพฒน ผองอำาไพ เสาวภาคย วงศ ตระกลอนสลาง เกดนองนางงาม

สม ดงคำาเลาอาง เคยจำา ไดแล พมพ แทนเปนทองคำา จงได ภพรรณ ยงงามขำา ผดผาด ง�ม ดงอปสรไซร ครงนองนางงาม

ส�ร พางคเพยงพรงพรอม อปสร ภ รวตารจร จากฟา นม นวลดงนภจร ผดผาด เจรญ รงเพยงจนทรจา สองพนทฆมพร

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

424

ส มาลรวมชอแลว เดดกลบ มาฤา กญญ� บรรจงจบ รปเขา สธว�ร บบ ผสมส วฒน� มาสเหยา มานฟาเมองไทย

ส รสวดจอมแหงฟา มาเยอน แดฤา นย นชดจดวงเดอน สองหลา กล สตรจะมเหมอน หาไม ประสตร แตพระจอมฟา เทานนจะเทยม

สภ� ษตทกแหลงหลา โสภณ พร แหงพระพรหมนทร จอมเจา ศกดศรชยสน สงคา ศลป ทเลศรวมเขา แตงนองเปนตน

อ มาแปลงรางแลว กลายเปน นางฤา ดม ดงดวงจนทรเพญ สองหลา ศข ใจเมอใดเหน โฉมแม เลศ ลองลอยจากฟา สพนปฐพ

ภาคผนวก - นราศ�จบ 5

425

นายนรนทรนราศรางหางสมร ศรปราชญจอมกตญญครสนทร- ภตองจรจากเคหาครารบทน โศกของสามครกวทสดเศรา รวมกนเขาไมไดครงซงของฉน เมอยามจากเพอนยาแลวจาบลย คำาประพนธไหลหลงทงนำาตา ศนยสบศกราชอาจจารก ในบนทกวนพรากจากเคหา วนทหกตกมาสมถนาฯ พบบรรดาชาวเจบแสนดใจ รวมหองเรยนเขยนอานงานศกษา เอกวชาคณตศาสตรทปราชญไข ณ สถานประสานมตรวทยาลย จนเกอบไดสองปมเหตการณ ฉนสอบไดทนแฟรงคเบลลแอปเพลบ ไปเรยนทแคลรมอนทกระฉอนสถาน ของเมองอเมรกาวชาชาญ เวลานานสองปเอาบเอ จะลาออกจากสถานประสานมตร ทงสองจตสองใจทงไขวเขว ใจหนงอยใจหนงไปใหลงเล คดคะเนอยเดอนหนงจงตดใจ จำาอำาลาทงอาวรณกอนเรยนจบ บญมาพบแตมกรรมทำาไฉน สละสนปรญญาแมอาลย ขามนำาไปเมองฝรงหวงไดด โอกมลคนขยนทฉนรก เคยคนพกตรตองอำาลาหนหนาหน สกเมอไรจะประจวบเปนขวบป จนไดมพบเพอนเตอนความจำา กลย�วาจาเพราะเสนาะจต เคยลอบพศรปสมอนคมขำา บญมาพบยพดแตมกรรม ทฉนทำาปางกอนจงจรไกล จรวรรณ พรรณนชแสนผดผาด ดสะอาดหมดจดหมดฝาไฝ ทงทวงทมสงายงกวาใคร ฉนตรอมใจเมอเหนหางแยกทางจร ชยวฒน มดดวงจตใหตดอย เพอนรกหมรกความจรงเปนสงขร เมอจากไปใจฉนนนอาวรณ จะลมดอนพลงพลาดเมอขาดคณ

นราศเจบ 5

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

426

ความรกหมของชศกดยงปกใจ เมอยามไกลจากเรอนเพอนอดหนนอยลพบรหลายปปลายคลายเปนบญ ไดคำาจนชวยกนพลนตองลาเช�วฉลาดพลาดพลงเคยรงชวย กเพราะดวยรกกนมนนกหนาตองจำาจากเพอนสนทอนจจา กลนนำาตาเพราะเดอนปไมรรอจากถนอมจอมตลกดงตกยาก เมอยามพรากเหมอนคนไขทไรหมอจะแขงแรงเพยงไรคงไมพอ นำาตาคลอจากวนนขาดทพง ทวปเปนรนพทแสนรก ใจพหนกแตออนหวานปานผหญงตกคำาพดทกคำาพทำาจรง ไมประวงเวลานาชมเชยอนทองเลยนเพยรพากยากใครเหมอน ไมลมเลอนถงไกลใครเฉลยรกเพอนยงกวาใครไมลมเลย คดวาเคยอยใกลแลวใจชาธวชชยใจดเปนทหนง เปนทพงยามเพอนพองของปญหาแนะแนวทางสรางสรรคดวยปญญา เมออำาลาจากไกลใจอาวรณขาดธำ�รงคคงลำาบากมากเปนแน ยงหนแลยงอาลยใจทอดถอนเพอนมใจพนผกรกลกบอล ไมคลายคลอนหางเหสกเพลา นตย�ผนารกสลกจต นำาใจนตยหนกแนนดงแผนผาทงทรกปกจตอนจจา หลงนำาตาจากกนพลนระทมนภ�พรรณสรรพางคดงนางฟา ควคางตาจมกหดงามสมจากนภาลาไกลใจระบม คงตรอมตรมตราบกายวางวายชนมนโลบลคนคมหลอสมชาย ฉนคงตายขาดเพอนเหมอนไมสนทขาดนำาแรมปสดททน เพอนเปนคนอสานทำางานดชาญประช�เชยวชาญงานทกอยาง เมอยามหางคงเปนทกขไรสขอนวนคนชนเกษมเปรมปรด คงไมมมายางเมอหางไกลพงษพศพศเพลนเจรญจต ยงเพงพศยงพะวงยงหลงใหลเธอมคอยเรยงเคยงคใจ ถงอยางไรฉนกรกปกชวนโอพวพรรณผวผมดคมคาย ทงรางกายสมสวนชวนถวลในโลกนหากมใครใกลยพน เพยงไดยนเสยงกสขทกขละลาย

ภาคผนวก - นราศ�จบ 5

427

อนพกลบญสรางรางงามสม ดขำาคมเปลงปลงดงเดอนฉายพกลนใครไดชมสมชาตชาย สดเสยดายอบโชคโศกฤดพนศกดมกเตอนจตใหคดอย เพอนเปนผนำามาซงราศนบแตวนจากไปคงไมม ความเปรมปรดปลอดโปรงสกโมงยามอนเพญจนทรนนดเกนทเปรยบ ดเธอเงยบแตคบงายชอบไตถามทงเรยนเกงดจปราชญฉลาดความ ใจกงามไมแสนงอนแถมออนโยนไพโรจนรงมงดไมมพลาด เพอนสามารถหลายอยางแมทางโหรคำาจำานรรจนนคมกรดดงมดโกน แตใจโอนออนตามเมอยามงานอนภญโญใจใหญใครกร มพธขางเคยงทเสยงหวานเพอนขยนทำาใหเมอไหววาน ทงชำานาญเขยนกราฟตะกรอไทย มยรศรสมรชางออนหวาน ไดพบพานแตมกรรมทำาไฉนตองจำาจากนงนชสดอาลย เพราะนำาใจเพอนงามรกความจรงมณทน�สารพดหดเปนหมด ไมจบจดนายกยองเปนยอดหญงมนำาใจใครพลาดอาจทวงตง อยากประวงเวลาคราจากกนลกษณ�โฉมฉายสายสวาท ตวเธออาจรบพรจากสวรรคเสยงไพเราะเพราะความยามจำานรรจ เมอถงวนเคลอนคลอยละหอยตามทำา ‘วนชย’ ใครกตราวาความชว ชอบเกลอกกลวอปมงคลจนถกหยามแตวนชยเพอนฉนนนใจงาม สงเลวทรามแชเชอนเพอนไมเคยโอวนเพญผวพรรณดงจนทรเพญ ครงแรกเหนรญจวนชวนเฉลยอยากกลาวถอยรอยความกบทรามเชย ตองเดนเลยเพราะเหนม ‘พสำาราญ’วทย�วชาชาญชำานาญวทย ทงรกมตรรกสขสนกสนานแมสนใจหลายหญงไมทงงาน ไดพบพานพกพงยงเสยดายวสตรสรางรางเลกปานเดกวด ทาทะมดทะแมงปงดผงผายวางตวสมอารมณเยนสมเปนชาย อนรางกายเลกใหญไมสำาคญ ศรพรงอนงามตามเรอนราง คงเปนชางพทยภาคจากสวรรคมาหลอหลอมพรอมพรงทงผวพรรณ จะจำานรรจชมเทาไรคงไมพอ

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

428

อกสกลคนขยนทฉนรก เพอนกจกสขมเรอนหอเพราะขวญใจแกวกลอยเขาคอยรอ เปนคกอสขสวสดพพฒนพงษเสยงสนนนนเสนาะเพราะสนท ไมมผดความสงาพญาหงสรปกหลอพอกรวยสาวสวยงง เพอนมนคงรกเพอนไมเคลอนคลายสมพงษซอชอกระเดองเมองอสาน มาพบพานยามลาพาใจหายเพอนพดนอยถอยคำาทำาเอยงอาย แตเปนชายชาตสงหทกสงอนมสมพมพเปนเพอนเหมอนมพ ทกขทกทไดพงพาไมอาสญแตมกรรมจำาพรากจงจากกน คงมวนไดแทนคณทจนเจอ ส�รภดกระไรใครจะเหมอน วนปเดอนสารภชางดเหลอทกคำาพดพดจากใจไมคลมเครอ โศกใจเมอจากกนตามครรลองสทธชยใจเดดเหมอนเพชรงาม ฉลาดความทาทไมมสองใครอวดเกงเบงสรทำานอง มหญงปองมากหนาทงขานายสกญญ�นารศรสมร ชายอาวรณหมนหมองเมอปองหมายเพราะมคแขงดทเลศชาย มมากมายอกหกเพราะรกเธอจากสเทพไปไกลใจหดห ไดเคยอยเรยนรำาสมำาเสมอสกกปผานไปจะไดเจอ คงละเมอพรำาถงคนงนอนอกสนยศรนชสดสวาท เฉลยวฉลาดงามอารมณสมสมรเปนผลบญหนนมาหาบงอร เมอยามจรลบหลงคงนงตรมสภ�พรงอนงามชายงงงวย เคยไดชวยบอกความยามขนขมดานนำาใจใครไมตกลบนยม เธอคายคมควคางปางอมา ชาญสเมธเมธดงศรปราชญ ทงสามารถคมแดแกปญหาพวกเพอนรกทวถงไดพงพา เพราะปญญาเฉยบแหลมแถมซอตรงสองตาคมอดมเดนเปนทหนง ฉนเคยทงแตหกใจมใหหลงมมากชายหมายจตพศอนงค อยากตกลงไดอยเปนคกายอนเอนกเลขคณตคดไดคลอง ทงไววองถกความตามเปาหมายความสมพนธฉนทเพอนไมเคลอนคลาย ฉนคงตายเพราะขนขมจมนำาตา

ภาคผนวก - นราศ�จบ 5

429

นวประณตจรดหนากราบลากอน ขออวยพรแกเพอนรกนกศกษาใหเรยนครบจบสนปรญญา เมอแยกลากนไปจงไดดจะทำางานการใดใหมโชค นราศโรคพบรกพบศกดศรทงปลอดทกขสขเกษมเปรมปรด ทำาหนาทสมเปนปราชญของชาตเอย

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

430

ว� รเจดแหลงนำา ไฟลม ดนรวม ป หนงฝมอพรหม แตงปน ศร รางเสรจสม เสกส พรใส ม�ศ แผนปดแปดชน เปาเพยงเปนสมร

เมยตเดมชอนน ว�ป แมนแล วนหนงฤกษยามด ลวงหลา ชนเอาชอเฉลยศร มาเปลยน แทนให เพราะดงนามนางฟา ยางเทามาดน

วนเดอนปผานแลว มาเยอน อกฤา นามเกาถกลมเลอน บอยเขา อนนามใหมซเหมอน ของค ตวแม หากแตสองลกเตา บรเหตผล

ว�ป คอแหลงนำา อดรฯ เมองกมถ เปนถนเตบบงอร กอนกาว นชเปนหนงอนสรณ เกยรตเกรอ นาแม เผยแผไปสดดาว ชอบานเมองตน

ชอเกา ชอใหม

ภาคผนวก - ชอ�กา ชอใหม

431

เฉลยศร นามใหมนน กนความ ยงเอย คำาเปลงทกคำางาม เสนหให ตอบตรงตอคำาถาม ถกถ ถวนนา อกหนงแปลเปนได แมเจาลกษม

ใจจงตบได ลำาเอยง เปลาเลย นามเกามสำาเนยง แจมแจว อกนามใหมมสำาเนยง เสนาะสวน โสตนา คำาหนงเลอกมาแลว พรงพรอมความหมาย

ทองคำาเอาใสสรอย รปพรรณ แวววาว เหลองอรามปานแสงจนทร สองหลา เธอลองเปลยนเรยกมน ตะกว ซแม ยงสงสเหลองจา คเนอทองเดม

กหลาบชชอแลว หอมสนท แนเฮย ชนบมปกปด กลนได เรยกมนวาอตพด บหยอน หอมนา ปราชญทานเปรยเอาไว ชอนนเพยงผง

ขอพรจากทานทาว ภวไนย พอเอย จงชวยมาดลใจ แกเจา เหนดเปลยนกลบไป เปนชอ เดมนา เหตทตรบเรา อานแลวคงเหน

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

432

ดร.ไสว บญม� เปนชาวอำาเภอบานนา จงหวดนครนายก ไดรบการศกษาเบองตนทโรงเรยนวดแหลมไมยอยและโรงเรยนบานนา “นายกพทยากร” อำาเภอบานนา การศกษาวชาครทมหาวทยาลยราชภฏเทพสตรและมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ และการศกษาวชาเศรษฐศาสตรท Claremont McKenna College และ Claremont Graduate Uni-versity หลงจากสอนหนงสอและทำางานดานการพฒนาเศรษฐกจและสงคมทธนาคารพฒนาเอเซยและธนาคารโลกเปนเวลา 25 ป

ประวตผเขยน

ประว�ผ�ขยน

433

ไดออกมาศกษาวชาตางๆ รวมทงวชาการเขยนเพมเตมโดยใชชวตอยทงในเมองไทยและในอเมรกา จดหม�ยจ�กบ�นน� เปนหนงสอเลมแรกใน 20 เลมซง ดร.ไสว เขยนเองหรอเขยนกบผรวมงาน ในปจจบน ดร.ไสว เขยนคอลมน “บานเขา-เมองเรา” ในหนงสอพมพ กรงเทพธรกจ คอลมน “Outside the Box” ในหนงสอพมพ The Bangkok Post รวมเขยนคอลมน “คดถงเมองไทย” ในหนงสอพมพ เอเอสทวผจดก�ร และคอลมน “ระดมสมอง” ในหนงสอพมพ ประช�ช�ตธรกจ พรอมกบเปนนกเขยนประจำานตยสาร ครอบครวพอเพยง ธรกจกบสงคม และหนงสอพมพ ช�วกรง USA และเปนผขบเคลอนการสงเสรมการอานทอำาเภอบานนาและรวมขบเคลอนโครงการ GREEEN School (GREEEN ยอมาจาก Global Revolution in Education, Economy, Energy and Envi-ronment)

ตดตอกบ ดร.ไสว ไดท sawaib@hotmail.com เวบไซต www.sawaiboonma.com

จดหมายจากบานนา : ดร.ไสว บญมา

434

งานเขยนทผานมา

หนงสอท ดร.ไสว เขยนเองและเขยนกบผรวมงาน

1. จดหมายจากบานนา2. ฟงอยางไรจะไดยน3. จดหมายจากวอชงตน4. เศรษฐกจพอเพยง: ภมปญญาชาตไทย5. ไอเอมเอฟ ไอเอมเอฟ ไอเอมเอฟ6. เสอ สงห กระทง แรด7. สามแผนดน8. เลาเรองเมองนำามน9. อเมรกาทยงใชมาเทยมไถ10. บานนอก เมองนอก11. ประชานยม: หายนะจากอารเจนตนาถงไทย?12. คดนอกคอก ทำานอกคมภร13. โตคลนลกท 4

งาน�ขยน�ผานมา

435

หากตองการอานหนงสอท ดร.ไสว จดพมพเอง แตไมสามารถหาไดในรานหนงสอหรอในหองสมด กรณาตดตอ ผศ.ทศนย กระตายอนทร โทรศพท (036) 411-150 หรอ (036) 617-200

14. เลยนแบบรง ลอกแบบลม15. สจดจบ !16. กะลาภวตน17. ธาต 4 พโรธ18. มองเมองไทย: จากสบปของการใชหนแผนดน19. ทางขามเหว: แนวคดสำาหรบแกวกฤตไทย20. สความเปนอยแบบยงยน21. แนวคดของนกธรกจนามกระเดอง