LF LA u

18-19 Kasım 2009 lll lll

1 1

iSTANBUl 201 O

171

OSMANLI VE CUMHURİYET ARŞİVLERİNDE iLAHiYAT FAKÜLTESi İLE İLGİLİ BELGELER

Ahmet KA VAS.

ilahiyat Fakültesinin Varlık Sebebi

Cumhuriyet döneminde bugünkü İlahiyat Fakültelerinin öncüsü olan ilk İlahiyat Fakültesi 1924 yılında açılmadan önce Darulfümln bünyesindt: bu eğitim kurumuna öncülük eden bir bölüm varclı. Başlangıçta bu kısım UlUnı-i Şeriyye ve bir müddet UlUnı-i Ali-i Dlniyye olarak bilindi.1

D:lıülfü.nfuı bünyesinde İlahiyat Fakültesi kurulması için ilk girişim 1924 yılının ilk aylarında başlaclı. 5 Mart 1924 tarihinde Darulfünfuı Emanetine gönderilen yazıda derhal bir İlahiyat şubesinin tesis ve teşkili konusunun hüküınetçe kararlaştırılclığ1 bildiriliyordu. Bu şubeyi kurabilmek için Darulfünfuı'daki kabiliyedi olan müderi:isler ile Süleymaniye Medresesi müderrislerinden kurulacak bir komisyon teşkil edilmesi talep edildi. Kurulacak İlahi­yar şubesinde tedrisi gerekli görülen ilimler ve fenler ile diğer·hususları ihtiva eden bir raporun süratlice hazırlan­ması kararlaştırılclı. z

Türkiye'de ilk İlahiyat Fakültesi'nin eğitime başlatılması sürecinde veya iki Türk gencinin Almanya'da İlahi­yar eğitimi için gönderilmesi ve masrafları için Alman zenginlerinden birisinin Osmanlı Hükümeti Hariciye Neza­reti vasıtasıyla bağışta bulunulduğuna dair evraklar dönemin Mearif Nezareti muhasebe dairesindeki evraklar arasında bulundu. Ankara Hükümeti aclırıa Mearif Vekili İstanbul Mearif Müdürlüğüne yazclığ1 27 Ekim 1924 tarihli yazıda İlahiyat Fakültesi açılması konusundaki dosyanın Mearif Vekaleti'ne verildiği hakkında İstanbul Mearif Müdürlüğü orta tedrisat müıneyyizi ve mimar Şemseddin Beylerin görüşlerine müracaat olunarak bu' dos­yalar ve yapılan işlemler hakkında malumat alınmasını istedi. İstanbul Mearif Müdürlüğü bahsi geçen kişilerle görÜştü ve onlar sözlü ifadelerinde böyle bir dosyanın mevcut olmaclığ1nı bildirdiler. Darulfünfuı Emaneti tara­fından Hayri Beye gönderilen bir yazıda eski Mearif Nezareti Muhasebe Müdüriyeti odasında kasa içinde bulunan bir zarfın üzerinde bahsi geçen Alman'ın adı yazmakta ve 109.284 mark paranın beş yıllığına Deuche Bank'taki hesabına faizle yatırılclığ1 anlaşılclı. 3

18 Mayıs 1924 tarihinde Darülfünfuı Emini MearifVekaletine hitaben yazclığ1 yazıda oldukça önemli bilgi­ler vermekteydi: "Kısmen İlahiyat Fakültesi ittihaz ettiğimiz Medresetü'l-Kuzat biı-ıasında mevcut olan şeyler yırtık ve es!d divan mlnderlerinden ve bil: iki gayri kabil istimal masadan ibarettir. Yeni fakültenin reis-i katib-i umumu, kitabet ve müderrisin odaları için hariçten yeni mobilya mübayaasından ise talebesi ve vazifesi İlahiyat Fakültesine iltihak etmiş olan Medrese-i Süleymaniye'de mevcut mobilyanın İlahiyat Fakültesine nakli müreccah­tır. Bu eşyanın Darülfünfuı'a devri için Medrese-i Süleymaniye'ye emir verilmesini rica ederim" diyerek yeni yük­sek din eğitimi kurumunun gerekli ihtiyaçlarının nasıl elde edileceğini belirtti. İki gün sonra, yani 20 Mayıs günü Kapatılan Süleymaniye Medresesi Müdürlüğüne Mearif V ekalerinden gönderilen yazıdan anlaşılclığına göre talebe­si ve vazifesi İlahiyat Fakültesine iltihak etmiş olan Süleymaniye Medresesinde bulunan bütün eşyanın da İlahiyat Fakültesine devrinin gerektiği bildirildi. Bu emir aynen uygulanarak eşyaların tamarnı Darulfünun emanetine ve­rildi.4

Diyanet İşleri Riyaseti tarafından müftülüklere gönderilen emirnamelerden birisi Ertuğrul Müftüsü tarafın­dan muhafaza edildi. 9 Mayıs 1925 tarihli bu belgeye göre Diyanet İşleri Riyaseti Türkiye Cumhuriyeti Hüküme­ti'nin teşkilat-ı esasiye kanuna göre kabul edilen maddelerden birisi "cumhuriyetin dini İslam dini", başka bir maddesiyle de "şeri hüküınlerin infazını taahhüt eder" denilmekteydi. Hedef edindiği gayeye tamamen uymakta olup eğitim kanununda da milli ve dini eğitimin yeknesak bir surette cereyanını temin etmek için tali derecede İmam-Hatip Mektepleri, ali derecede İlahiyat Fakültesi açmak ve yeterli hafız yetiştirmek için Diyanet Riyaseti bütçesine yeterli derecede meblağ ayrılclı. Kuran-ı Kerim7i Mübini halkın layıkıyla anlaması hayırlı maksaclıyla farklı tefsirlerin yorumlarını ihtiva eden Türkçe bir tefsirin yazılması hususunda son derece önemli fedakarlık yapılmaktayclı. Buna rağmen doğu vilayetlerinde medresderin kapatılmasıyla ulemanın, Kuran'ın Türkçe'ye ter-

Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi.

BOA (Başbakanlık Osmanlı Atşivi. Atşiv belgelerinin bulunduğu fonlann kısaltınalan için bk. BO{bakallftk Os!llalllt Arpvi Rehberi, Anka­ra 2000), MF.MKT, 1196/20, Tarih: 26 R 1332.

2 BCA (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivı), Tarih: 12/7/1927 Yer: 180.09. 89.430.

BCA, Tarih: 12/7/1927 Yer: 180.09. 89.430. 4

BCA, Tarih: 12/7/1927Yer: 180.09. 89.430 ..

172

cüme edilmesiyle de dinin ortadan kaldınldığl ileri sürülmekteydi. Bu bölgede görevli diyanet mensuplannın bu tür mesnetsiz itbamlara meydan verilmemesi istendi.5

İlahlyat Fakültesi Reisi tarafindan Yüksek Muallim Mektebi bünyesinde oluşturulan Heyet-i Tedrise Mecli­si'ne Meclisi Müderrisinin de uygun görmesi üzerine kendi müderrislerinden Hadis ve Hadis Tarihi müderrisi İzmirli İsmail Hakkı Bey ile Tasavvuf Tarihi müderrisi Mehmet Ali Ayni Beyi seçtiklerini 4 Ocak 1924 tarihinde bildirdi. Yüksek Muallim Mektebi bünyesinde Mektep Talimatnamenin 25. maddesi gereğince oluşturulan Heyet-i Tedrise Meclisi Edebiyat ve Fen fakültelerinden seçilen üçer müderrisin iştirakiyle oluşturuldu. Talimatnamenin 25. maddesinde bu konuda bir açıklık bulunmadığlndan dolayı bunun imkansız olduğu, ama Mearif V ekalerince bunun düzenlenebileceği Yüksek Muallim Mektebi Müdüriyeti tarafindan 4 Ocak 1927 tariliinde yazılan bir yazı ile gerekli kararın alınmasını istedi. Mademki Yüksek Muallim Mektebi kadrosu içinde İl:iliiyat tedrisatı mevcut olduğundan bu mektebin talimatnamesinin 25. maddesine ilave yapılarak bu heyet içinde İlahlyat Fakültesi'nin de temsil edilmesi çoğunluğun oyuyla kabul edildi.6

Darulfünilıı İlahiyat Fakültesi Reisierinin Tayini:

El-Aziz Vilayeti Mearif Müdürü Mustafa Bey 16 Ocak 1926 yılında Darulfünun İlahlyat Fakültesi Reisliği­ne talip olmak istedi. Bu konudaki talebini Mearif V ekalerine iletirken kullandığl ifadeler oldukça ilginçtir: ''Ben­deniz 20 seneyi mütecaviz intisabıyla mebahl ve müftehir bulunduğum silk-i eelil-i mearifin her şubesinde, zük.Ur, inas, ilk, orta, yüksek, askeri, mülki, taşra ve İstanbul'da muallimlik, müdür s:inilik, müdürlük, nezarette müfettiş­lik, umum müdürlükte ve Daruşşafaka müdürlüğünde bulunarak hüsn-ü hizmet ettim. Ba-irade-i aliye-i milliyye sıhhıye kısmı alisi medresesinin Darulfünıln İl:iliiyat Fakültesine kalp olunduğu zaman mezkur medresenin müdü­rü umumi olduğumdan İl:iliiyat Fakültesine naklen ve hüsn-ü hizmetime mükaffaten tayin olunmaklığlm bir hakk-ı müktesep ise de her nasılsa İzmir mebus-u sabık-ı merhum Seyyid Bey tayin kılınmış ve bilahare bende­nizden iki sene sonra ayru mektepten başahadetname çıkan Şemseddin tayin kılınmış ve bu kerre Şemseddin Be­yin istifasına mebni inhilal eden mezkur fakülte riyasetine tayinim hususuna müsaade huyurulmasını bir rica ve istida eylerim" şeklinde beklenti~ini ısrarla sürdürdüğü anlaşılmaktadJ..r. Bu talebi 30 Aralık 1926'da Yüksek Tedri­sat Müdürlüğüne sevkedildi. Darulfünun talimatnamesinin 27. maddesine nazaran Mearif V ekalerinin kendisine verdiği 30 Kanunievvel 1926 tarihli cevapta fakülte reisi olmak için müderris olmak şartı bulunduğu hatırlatılarak buna göre cevap verilmesi istendi. 3 Şubat 1927 günü Mearif V ekalerince Mustafa Beye verilen cevapta İlahlyat Fakültesi riyasetine olan talebinin talimatnamenin ilgili maddesince imkansız olduğu bildirildi. Zaten bu görev için fakültenin mevcut müderrisleri arasında olmak gerektiği kendisine hatırlatıldı. 7

İlahlyat Fakültesi Reisi Şemseddin Beyin Sivas rlıebusu seçilmesi üzerine kendisinden boşalan göreve Mec­lis-i Müderrisin'de yapılan toplantıda Türk Tarihi Dinisi müderrisi Köprülüzade Fuad Beyin seçildiğine dair fakül­te tezkeresi Darülfünun Divaru'nın 26 Ocak 1927 tarihli toplantısında okunarak seçim geçerli kabul edildiği Darulfünıln Emini Nureddin Ali tarafindan Mearif V ekalerine bildirildi. 6 Şubat 1927 günü Köprülüzade Fuad Beyin İlahlyat Fakültesi reisliğine vekaleten tayinin uygun görüldüğü Mearif V ekalerince Darulfünıln Emanetine tebliğ edildi. s

Darulfünıln İlahlyat Fakültesinin Reisleri, yani bugünkü karşılığlyla dekanları başta Cumhurreisi Gazi Mus­tafa Kemal olmak üzere Başvekil ve Mearif Vekili'nin üçlü onayıyla hazırlanan bir kararname ile uygulamaya ko­nulmaktaydı.

26 Nisan 1931 tarihinde boş bulunan toplam 13 azadan o an için mevcut olan 11 azanın ittifakıyla

Darulfünıln İlahlyat Fakültesinin Riyasetine Müderris İzmirli İsmail Hakkı Bey fakülte meclisinde seçildi. Bu seçimirı Darulfünıln Divanınca da kabul edildiği Darulfünıln Eminliğinin bu konudaki yazısından arılaşıldı ve bahsi geçen müderris bu göreve tayin edildi. Cumhurreisi Gazi Mustafa Kemal, Başvekil İsmet ve Mearif V ekili Esat olmak üzere üçlü kararname ile görevlendirildi.9 Bu belge Türkiye'de İlahlyat geleneğinin ilk başlangıç yılla­rında dahi dekanlık görevine gelenlerin seçimle belirlendiğini göstermesi bakımından son derece önem arz etmek-

•

BCA, Tarih: 9/5/1925 Sayı: Dosya: Fon Kodu: 51..0.0.0 Yer No: 2.13 .. 3.

BCA, Tarihi: 6 Kanun-iSani 1341, no: 180.09.242.12. [Yüksek Muallim Mektebi Talimatnamesi, 25. Madde: Yüksek Muallirn Mekte­binde bir Heyet-i Tedrise vardır. Bu heyet Darulfünıln Edebiyat Fen fak-ülteleri şn~elerinde mütehassıs birer müderris veya muallirn ile Yüksek Muallim Mektebi daimi muallirnlerinden mürekkebdir. ··

BCA, Tarihi: 3 Kanunisani 1927, no: 180.09.89.430.000.

BCA, Tarihi: 3 Kanunisani 1927, no: 180.09.89.430.

BCA, Tarih: 26/4/1931 Sayı: 7318 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 62.10 .. 17.

173

teyeli Zira 1990'lı yıllarda ve 2000'li yıllarda özellikle İlahiyat Fakülteleri dekanlanrun genelde fakültedeki öğretim üyelerinin temayüllerinin alınmadan tayinleri görevleri süresince kendilerine ciddi sıkıntılar çıkarabilmekteydi.

Darülfiinftn İlahiyat Fakültesinde okutulan Dersler ve Tayin Edilen Müderrisleri:

Cumhuriyetin ilk yıllannda Darulfünun İlahiyat Fakültesine tayin edilen öğretim üyeleri başta Cumhurreisi Mustafa Kemal olınak üzere başvekil ve MearifVekili dahil üçlü kararname ile tayin edilmekteydi.

Şeri mahkemeler kapatılır kapatılmaz farklı medreselerde özellikle Medresetü'l-Kuzat'ta müdertislik yapan­lan geçim telaşı aldı. Bunlardan birisi kendisine Mearif V ekaletinden iş talebinde bulunurken beş sene Medresetü'l-Kuzat'ta ceza kanunu muallimliği yaptığını, altı yüz kuruş maaş aldığını, şeri malıkernelerin kapatıl­masıyla görev yaptığı medresenin de derhal kapatılacağını anladı. O ana kadar geçen emeğine mükafat olarak diğer derslerinden aldığı maaşa ilave yapılınasını veyahut Darülfünfuı İlahiyat şubesinde tefsir dersinin kendisine verilınesini istiyordu. Arap dilini, tefsir dersinin ilgili bulunduğu bütün dini ilimleri bütün teferruatıyla bildiği ken­di lisanı gibi bildiğini, butün bu meşguliyederine bir delil olarak da İmam Cessas'ın Ahkamii'I-K1tran adlı üç ciltlik eserini tahsis ettiğini bildiriyordu. lO

İlahiyat Fakültesi'nin kurulmasına karar verilınesinin ardından bu Yüksek Din Eğitimi kurumunda verile­cek dersleri okutın ak üzere müdertislerin belirlenmesi için Darulfünfuı Divanında 1 O Nisan 1924 günü yapılan celsede Edebiyat Medresesi kürsüleriyle layık olan müdertisler tarafından müşterek verileceği, ama veremeyecek olunanlar için yeni müdertisler alınacağı kararlaştırıldı. Belirlenen isimler "şerait ve evsaf-ı nizarniyeyi haiz bulun­muş" kimselerdi Yine de içlerinden sekizi elendi ve sadece diğer sekizi üçlü kararnameye sunuldu.

Edebiyat Medresesi ile İlahiyat Fakültesi arasında müşterek alınayan dersler için belirlenen 16 isim şu mü-derrislerden oluşuyordu: \

Tefsir ve Tefsir Tarihi:

1- Kapatılan Süleymaniye Medresesin~en Cevdet Efendi

2- Hukuk Fakültesi müdertislerinden Hafız Şevket Efendi (Bu ismin üzeri sonradan çizildi)

Hadis ve Hadis Tarihi:

1- Kapatılan Süleymaniye müdertislerinden Atıf Efendi

2- İstanbul Müftüsü Fehmi Efendi (Bunun isminin karşısına Aksekili Ahmet Raif'in adı yazıldı)

Kelam Tarihi:

1- Kapatılan Şeriyye Vekaleti Müdir-i Umfunisi Aksekili Harndi Efendi

2- Edebiyat Medresesi Felsefe-i İslarniyye Müdertis-i sabık-ı İzmirli İsmail Hakkı Efendi (Her ikisinin de önü çizilerek Beyazıd dersiamlanndan Şerafeddin Efendi yazılmış)

Fıkıh Tarihi:

1 -Hukuk Medresesi müdertisi Usul-i Fıkıh müdertisi Seyit bey (İsmi karşısına artı işareti var)

2 - Kapatılan Süleymaniye Medresesi müdürü müderris Bafralı Harndi Bey

TasavvufTarihi:

1- Edebiyat Fakültesi sabık müdertislerinden müdertis Mehmet Ali Ayni Bey (Karşısına artı işareti var)

2- Esbak EvkafNazın Hüseyin Kazım Bey

Türk Tarihi Dinisi:

-·

1- Edebiyat Medresesi Türk Tarih Edebiyatı Müdertisi Köprülüzade Mehmet Fuat Bey (Karşısına artı işa­reti konulmuş)

2- Edebiyat Fakültesi müdertislerinden Şemsettin Bey

10 BCA, Tarihi: 3 Kanunisani 1927, no: 180.09.89.430.

Din-i islam Tarihi:

1 - Edebiyat Medresesi İslam Tarihi müderrisi Şemseddin Bey

2 - Kapattlan Süleymaniye müderrislerinden Fahreddin Efendi

içtimai Ruhiyyat:

1- Edebiyat Medresesi Terbiye müderrisi İsmail Hakkı Bey (isminin karşısında artı işareti var).

2- Edebiyat Medresesi İçtimaiyyat müdertisi Necmeddin Sadık Bey

174

21 Nisan 1924 tarihinde Mearif Vekili tarafından Darulfünun ilahiyat Fakültesine sekiz müderrisin tayini konusundaki kararname Başvekalete tasdik için gönderildi. Başvekalet de bunu Cumhurreisine bildirdi. Gazi Mustafa Kemal bu kararnarneyi 26 Nisan 1924 günü imzalayıp Başvekalete iade etti. 11 27 Nisan 1924 taribinde Darülünfuı Emanetine gönderilen yazıdan anlaşıldığına göre Süleymaniye Medresesi ve Edebiyat Şubesi müdertis­leri başta olmak üzere şu tayinler yapıldı: Tefsir ve Tefsir Tarihi dersine Süleymaniye Medresesi tefsir müderrisi Cevdet, Hadis ve Hadis Tarihi derslerine Aksekili Ahmed Hamdi, Kelam Tarihi dersine Beyazıd dersiarnlarından müderris Şerafeddin Efendi, Hukuk Tarihi dersine Hukuk Medresesi Usulü Fıkıh müderrisi Seyyid, Tasavvuf Tarihi müderrisliğine Edebiyat Fakültesi sabık müderrislerinden Mehmet AJi Ayni, Türk Tarihi Dinisi müderrisli­ğine Edebiyat Medresesi Türk Tarihi Edebiyatı müderrisi Köprülüzade Mehmet Fuat, Din-i İslam Tarihi müder­risliğine Edebiyat Medresesi Tarih müderrisi Şemsettin ve içtimai ruhiyat müderrisliğine Edebiyat Medresesi Ter­biye müderrisi İsmail Hakkı Beylerin tayinleri yapıldı. Bu kararname üçlü onayın ardından Darulfünfuı Emanetine bildirildi. 12

ilahiyat Fakültesi Reisliğine Fıkıh Tarihi müderrisi Seyyid Beyin tayini konusundaki kararname Mearif V e­kaleti Vekili tarafından başvekalete 1924 yılı Mayıs ayı başında bildirildi ve Başvekilde bu talebi 17 Mayıs 1924 günü Cumhurreisine gönderdi. ilahiyat Fakültesi Reisliğine Seyyid Beyin tayini 20 Mayıs günü Cumhurreisi tara­fından imzalanarak başvekalete, oradan da Mearif V ekaletine bildirildi. B .

ilahiyat Fakültesindeki Hadis ve Hadis Tarihi derslerine giren müderris Harndi Efendi rahatsızlığı nedeniy­le görevini bıraktı. Bu göreve İzmirli İsmail Hakkı Bey Meclis-i Müderrisince çoğunluk oyuyla seçildi. Yeni görevi tasdik edilene kadar bu derslere vekaleten girmesi müderrisler meclisinde tasvip edildi ve ilahiyat Fakültesi riyase­tinden bu yönde görüş alındı. Darulfcinfuı Divanı 27 Kasım 1924 günü yapılan eelsesinde bu tayini ve asli olarak göreve başlayana kadar da vekaleten görevi yürütmesini uygun buldu. 1 Aralık günü de Mearif Vekaletine bildire­rek onaya sundu.14 ilahiyat Fakültesinde okutulan hadis ve hadis tarihi derslerinin boş geçtiği bir dönemde İzmirli İsmail Hakkı'nın bu göreve tayini Mearif Vekili Satll-'oğlu tarafından 8 Aralık 1924 günü Cumhurreisi Mustafa Kemal'e bildirildi. İki gün sonra bu konuda müspet cevap verilerek meselenin takibi Cumhurreisi tarafından Mearif V ekiline verildi. ıs

Darulfünun ilahiyat Fakültesi Tarih-i Din-i İslam müdertisi Şemseddin Bey Mearif Vekaletinin 2 Mart 1925 tarihli yazılı ekteki. yazısı üzerine Cumhurreisi Gazi Mustafa Kemal, Başvekil İsmet ve Mearif V ekili Ham­dullah Suphi'nin üçlü imzası bulunan kararname ile 6 Nisan 1925 tarihinde tayin edildi. Özellikle Cumhurreisi bu kararnamenin icrasından MearifVekilini sorumlu kıldığıru kararnamenin alt kısmına not etti.16

ilahiyat Fakültesinde okutulan derslerden birisi de İslam Bediiyyatı, yani İslam Edebiyatı olup bu derse ilga edilen rılhiyyat kürsüsü müderrisi İsmail Hakkı Beyin tayini de üçlü kararname ile gerçekleşip bunun icrası konusu da yine MearifVekiline tevdi edildi.17

Başkentin Arıkara olmasının ardından İstanbul'daki bazı üst düzey görevliler Arıkara'da ikinci bir göreve de getirilmekteydiler. Bunlardan birisi de ilahiyat Fakültesi Reisi Şemsettin Bey ile müderrislerden Ferid ve İsmail Hakkı Beyler idi. Bunlar 1922 yılı Ekim ayında ilga edilen Şeriyye Vekaletindeki görevlerinden ayrılmış oldular ve bu defa Arıkara'da bulunmaları gereken Tetkikat ve Telifat azalığına tayin edildiler. Fakat Darulfünun ve Süley­maniye müderrisliklerini muhafaza ettiler. Ancak fakültedeki derslerini İstanbul'da oldukları sürece akutmaya

11 BCA, Tarih: 26/4/1924 Sayı: 6/1802 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 4.12 .. 16

12 BCA, Tarihi: 27 Nisan 1340, no: 180.09.89.430.

13 Tarih: 20/5/1924 Sayı: 6/2046 Dosya: Foı:ı Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 5.14 .. 14. r-\

14 BCA, Tarih: 12/7/1927 Yer: 180.09. 89.430.0. .. 15

BCA, Tarih: 9/12/1924 Sayı: 42886/ Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 8.32.18. 16

BCA, Tarih: 6/4/1925 Sayı: 6/1719 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 12.13 .. 19 17

BCA, Tarih: 8/12/1925 Sayı: 6/5791 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 20.55 .. 3.

•

175

devam ettiler. Ankara'da bulunduklan sürede ise bu görevleri vekaleten yürütüldü ve izinli sayıldılar. Darulfünun müderrislik maaşlan Mearif V ekalerince ödendi. Ancak Süleymaniye müderrislikleri ile ilgili maaşlannın ödenme­sinde sıkıntı çıktı. ı230 lira tutan miktar maaşlan Divan-ı Riyaset kararınca İstanbul defterdarlığınca alıkonuldu. Oysaki Darulfünun maaşlan gibi alamadıklarını talep ettikleri bu kısmın da verilmesini istemekteydiler. Maaşlan konusunda bir takım işlemler gerektiğinde bu konuyu Diyanet İşleri Reisi Rifat Beye 3ı Ekim ı925 tarihinde bildirdiler. Başvekil bu müderrislerin tecrübe ve ihtisaslarından istifade edilmek üzere Ankara'da görevlendirildik­lerini haliyle Diyanet İşleri Reisi tarafından kendisine bildirilen bu hususta gerekli ödemenin yapılacağı yönünde cevap verildi.18

İlahiyat Fakültesinde boş bulun~ tefsir ve tefsir tarihi dersine Hukuk Fakültesi medeni hukuk müderrisle­rinden Şevket Bey Mearif Vekilince yapılan teklif üzerine Cumhurreisi Mustafa Kemal başta olmak üzere üçlü kararname ile 25 Mart ı926 tarihinde tayin edildi ve bu kararın uygulanması görevi Mearif vekiline bırakıldı. Şev­ket Beyin tefsir gibi daha önceki çalışma alanından tamamen farklı bir alanda ders vermeyi kabul etmesi oldukça ilginç görünmektedir.19

Darulfünun İlahiyat Fakültesi asli dersleri arasına alınan ve ı926 yılı bütçesinde tahsisatı yer alan derslerden Fıkıh Tarihi dersine Hadis tarihi müderrisi İzmirli İsmail Hakkı Beyin mevcut maaşıyla nakli, din felsefesi dersine felsefe tarihi müderrisi Mehmed Emin Beyin, mevcut İslam m~zhepleri dersine ilga edilen Süleymaniye Medresesi mezunlarından ve kız muallim mektebi muallirnlerinden Yusuf Ziya Beyin tayinleri için çıkaİılan kararname Mearif V ekalerince Başvekalete oradan da Cumhurreisine tasdik için imza ya gönderildi. Bu kararname 8 Ağustos ı926 günü üçlü imza ile imzalanarak Mearif V ekalerine iade edildi. 20

İlahiyat Fakültesinde okunan dersler arasında ilm-i kelam ve fikıh derslerinin eksikliği hissedildiği için bun­ların da yer alması yönünde Eskişehir mebusu Abdullah Azmi Bey tarafından temenni mahiyetinde 24 Mayıs ı926 tarihinde bir teklif verildi. Bu teklif Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi tarafından başvekile, buradan da-aynı gün içinde MearifNezaretine iletti.2ı

27 Temmuz ı926 tarihinde Darulfünun İlahiyat Fakültesi dersleri arasında ·ı926 yılında alınan Akvfun-ı İs­lam Etnoğrafyası, yani İslam Kavimleri Etnoğrafyası muallirnliğine özel maaşla Cambridge Darulfünun başmual­lirnlerinden Halil Halid Beyin tayini teklif edildi. Gazi Mustafa Kemal bu teklifi 20 Temmuz günü imzalayarak Başvekalete iade etti. 22

Darulfünun bünyesinde bir müddet ulı1m-ı şeriyye adıyla eğitim veren şubenin müderrislerinden Hüseyin Avni'nin boş bulunan hadis tarihi müderrisliğine tayini Cumhurreisi, Başvekil ve MearifVekili üçlü imza ile karar­laştırıldığı üzere gerçekleşti. 23

Darulfünun İlahiyat Fakültesinde görev yapan yabancı öğretim üyelerinden birisi de Damaine Rilk olup aynı zamanda Edebiyat Fakültesinde de İlahiyat'ta olduğu gibi tarih-i edyan, yani dinler tarihi derslerine girmek­teydi. Bununla beraber konuşmalarını tercüme etmek üzere Ömer Hilmi Bey ecnebi mütehassıslan tahsisatından aylık 60 lira maaşla Gazi Mustafa Kemal'in oluroyla 13 Aralık ı926'da görevlendirildi.24

Sivas mebusluğu boşalınca buraya Darulfünun İlahiyat Fakültesi Reisi Şemseddin Beyin seçildiği Dahiliye V ekalerince ı Ocak ı927 tarihinde Başvekalete bildirildi.25

İlahiyat Fakültesi ile Edebiyat Fakültesi arasında öğretim üyesi değişimi olmaktaydı. Bu konudaki örnekler­den birisi Edebiyat Fakültesi müderrislerinden Nimet Beyin altmış lira maaşla İlahiyat Fakültesi Din-i İslam Tari­hi müderrisliğine Gazi Mustafa Kemal'in onayıyla 24 Eylül ı928 tarihinde tayin edilmesidir. Bu belgenin en ilginç tarafi ı Kasım ı928 tarihinde harf devrimi kabul edilmeden önce de Latin alfabesiyle "Başvekruet canibi sfunisine. Merbut kararname imza ve iade kılınmıştı. 24/9/ı928 tarihli belgede Latin harfleriyle Reisi Cumhur Gazi Mustafa Kemal" ifadesinin yer alması önernlidir.26

18 BCA, Tarih: 13/12/1925 Sayı: Dosya: 2220 Fon Kodu: 30 .. 10.0.0 Yer No: 26.149 .. 19

19 BCA, Tarih: 25/3/1926 Sayı: 6/1132 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 23.13.7.

20 BCA, Tarih: 8/8/1926 Sayı: 6/3084 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 26.28 .. 1.

21 BCA, Tarih: 29/5/1926 Sayı: Dosya: 6685 Fon Kodu: 30 .. 10.0.0 Yer No: 8.45 .. 16.

22 BCA, Tarih: 20/7/1926 Sayı: 6/2858 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 26.26 .. 2.

23 BCA, Tarih: 3/10/1926 Sayı: 6/3806 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 27.35 .. 5.

24 BCA, Tarih: 13/12/1926 Sayı: 6/4843 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 29.42 .. 17.

25 BCA, Tarih: 3/1/1927 Sayı: Dosya: 7872 Fon Kodu: 30 .. 10.0.0 Yer No: 74.485 .. 17.

26 BCA, Tarih: 24/9/1928 Sayı: 2192 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 42.29 .. 14.

176

1930 yılında Kilisli Rıfat Darulfünun İlahiyat Fakültesinde Arapça dersleri vermekteyken Darulfünun Eminliği kaldınlınca boş kalan Arapça derslerine tekrar aynı müderı:isin 30 lira maaşla tayini GaZi Mustafa kemal, Başvekil İsmet ve Meaı:if Vekili Cemal Hüsnü üçlü imzasıyla kararı imzalanarak 12 Hazinin 1930 tarihinde yürür­lüğe kondu.27

İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyelerinin Siyasi Hayatı:

İlahiyat Fakültesi Öğretim üyelerinin hayatlarının bir kısmında siyasetle uğraştıklarına şahit olmaktayız. Bir kısmı İlahiyat Fakültesinde görev almadan önceki hayatlarında siyasetle meşgul iken bu uğraşılarını bırakıp İlahi­yat Fakültesinde öğretim üyesi hatta idareci olmayı kabul etmişlerdi. Bugün Türkiye Büyük Millet Meclisi çatısı altında da çok sayıda İlahiyat Fakültesi mezunu olduğu gibi bazı öğretim üyeleri Prof. Dr. Mehmet S. Aydın ve Prof. Dr. Mustafa Sait Yazıcıoğlu gibi bakanlık görevini üstlenenler olması bu geleneğin bir devamından ibarettir denilebilir. Çünkü daha Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ilk milletvekilleri arasında bulunan İzmir mebusu Seyyid Bey 20 Şubat 1924 tarihinde bu görevinden ayrılarak İlahiyat Fakültesi'nin o günkü tabiriyle riyasetini, yani dekan­lığını ve müderı:isliğini, yani öğretim üyeliğini tercih etmişti. Onun yerine iki gün sonra seçim yapılması ise başve­kil tarafından Dahiliye vekiline bildirildi. zs

11 Ekim 1927 tarihinde İlahiyat Fakültesindeki serbest lisan derslerinden Arapça derslerine İzmir eski me­busu Abdullah Efendi'nin münasip olduğu fakülte reis vekili tarafından Meaı:ifVekaletine bildiı:ildi.29

1943 yılında Bingöl milletvekili olarak meclise giren Hasan Tahsin Banguoğlu bir dönem Meaı:if vekilliği de yaptıktan sonra 1950 seçimlerinde tekrar kazanamadı. Kendisi Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Klasik Dini Türkçe Metinler dersini akutmak üzere profesörler kurulunca profesörlük kadrosuna tayin edildi. Böylece İlahiyat Fakültesi Meaı:ifVekaleti gibi önemli bir bakanlıktabulunan bir öğretim üyesine daha sahip oluyordu.30

İlahiyat Fakültelerinde yabancı uyruklu öğretim üyesi çalı§tınlması:

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesine Fransız uyruklu Jules Roche'un görevlendirilmesi İçişleri ve maliye Bakanlıklarının ortak görüşü doğrultusunda 27 Ocak 19 55 tarihinde İcra V ekilieri Heyeti kararıyla imza ya açıldı ve kabul edildi.31

8 Haziran 1950 tarihinde Yugoslav uyruklu Mehmet Tayyip Okiç'in Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dogmatik Bilimler profesörlüğüne tayin edilmesi İçişleri ve Maliye Bakanlıklarının ·uygun görüşlerini esas alan Milli Eğitim bakanlığının yazısı Bakanlar Kurulunca k~bl edilmiş ve Cumhurbaşkanı Celal Bayar tarafından imza­lanarak yürürlüğe konuldu.32

1951 yılı bütçesinde Ankara Üniversitesi'nin Dil ve tarih ve Coğrafya, Tıp, Fen, İlahiyat ve Siyasal fakülte­lerinde çalıştırılacak ''Yabancı Profesör ve Uzmanların Ücretleri" konusunda bir düzenleme yapılarak 4 Nisan 19 51 tarihinde yürürlüğe kondu. 33

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi İngilizce Okutınanı Miss Gerdon'un aynı üniversite­nin İlahiyat Fakültesinde de aynı görevde çalıştırılması 7 Nisan 1954 tarihinde Cumhurbaşkanı Celal Bayar tara­fından onaylandı. 34

Müslüman ülkelerden Suriye'den de İzzet Hasan isimli Arapça akutmanlığına tayini İçişleri, Dışişleri ve Maliye bakanlığınca uygun görülmesi üzerine Milli Eğitim Bakanlığından teklif edildi ve Cumhurbaşkanı bu teklifi 6 Kasım 1952 tarihinde onayladı.35

27 BCA, Tarih: 21/11/1930 Sayı: 5129 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 56.16 . .5.

28 BCA, Tarih: 20/12/1924 Sayı: Dosya: 7811 Fon Kodu: 30 .. 10.0.0 Yer No: 74.482 .. 11.

29 BCA, Tarih:.ll/9/1927, Yer: 180.09. 89.430.

30 BCA, Tarih: 20/7/1959 Sayı: 31335 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 276.20 .. 15.

31 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Tarih: 7/2/1955 Sayı: 43894/ Dosya: 27-12 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2, Yer No: 138.9.10. Jules Roche 1955 yılında İsveçli şarkiyatçı Andrae Tor'l!fi Almanca olarak yazdığı İslam ve Hnstiyanlığın Kaynakları başlıklı Der Urspnmg des Isian/S rmd das Christmtrmı (Uppsala 1925s)kitabını Fransızca'ya tercüme ederek;ry~yınladı. (Les origines de flslanı et le Christianis!lle,Paris 1955, Librairie d'Amerique et d'Occident:,-211 s.) ··

32 BCA, Tarih: 8/6/1950 Sayı: 3/11341 Dosya: 27-520 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 122.47 .. 20.

33 BCA, Tarih: 4/4/1951 Sayı: 3/12812 Dosya: 33-115 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 125.27 .. 3.

34 BCA, Tarih: 1/4/1952 Sayı: 3/14746 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 128.26 .. 17.

177

Bugün Fas'ın önemli şehirlerinden birisi olan Taneeli olan ve o günlerde İspanyol işgalinde olduğu için resmi kayıtlara İspanyol uyruklu olarak geçen Muhammed et-Tanci'nin Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nde çalıştınlması İçişleri, Dışişleri ve Maliye vekaletlerince uygun bulundu. Bunun üzerine Milli Eğitim Bakanlığının da olumlu teklifi İcra V ekilieri Heyetince görüşüldü ve Cumhurbaşkanı tarafından imzalanarak onaylandı. 36

25 Şubat 1954 tarihinde Fransız Jean Roche'un Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde Fransızca okut­manı olarak çalıştınlması yönünde Ahiliye ve maliye Bakanlıklarının uygun olduğu yönündeki görüşleri üzerine Milli eğitim Bakanlığı tarafından yapılan teklif İcra vekilieri Heyetince görüşülerek karara bağlandı ve Cumhur­başkanının onayından geçerek kendisine çalışma izni verildi.37

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde doktoralı Alınan uyruklu ve ihrida ederek Hasan Abdülvahit adı­nı alan Hans Jürgen Kornrumpf ise Alınanca okutınanı olarak çalışmak üzere Dahiliye V ekalerinin uygun görü­şünden hareketle Milli Eğitim Bakanı tarafından İcra Vekilieri Heyetine sevkedildi ve ardından 31 ocak 1956 günü Reisicumhur tarafından onaylandı.3S

21 Mart 1956 tarihinde Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde İranlı Ali Okhravi'nin Farsça okutınanı olarak çalışmak üzere Dahiliye ve Hariciye V ekalerinin uygun görüşlerinden hareketle Mearif V ekaleri tarafından İcra Vekilieri Heyetine sevkedildi ve ardından Reisicumhur tarafından onaylandı.39

11 Mart 1958 tarihinde Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde yine başka bir İranlı olan Ebu'I-Kasım içtihadi'nin Farsça okutınanı olarak çalışmak üzere Dahiliye ve Maliye V ekalerinin uygun görüşlerinden hareketle Maarif V ekaleri tarafından İcra Vekilieri Heyetine sevkedildi ve ardından Reisicumhur tarafından onaylandı.40

10 Eylül 1958 tarihinde Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde Fransız Dominique Le Louarne'in ve Margueritte Glynn'in Fransızca okutınanı olarak çalışmak üzere Dahiliye ve Hariciye V ekalerinin uygun görüşle­rinden hareketle Maarif V ekaleri tarafından İcra Vekilieri Heyetine sevkedildi ve ardından Reisicumhur tarafindan onaylandı.4t 10 Şubat 1959'da yine bir Fransız olan Langumier'in Fransızca okutınanlığı42, 17 Şubat 1959'da Al­man K F. Eckmann'ın Alınanca okutınanlığı43, 16 Mayıs 1959 tarihinde Alınan Ordinaryüs Prof. Dr. Hans Freyer'in Din Sosyolojisi Kürsüsünde çalıştınlması44, 9 Şubat 1962'de Alınan dr. Horst Widmann'ın Alınanca uzmanlığında45 çalıştınlması da diğer örneklerdir.

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde çalışan İslamiyet üzerine çalışmalarıyla dünyanın pek çok yerinde tanınan Hindistan asıllı Profesör Muhammed Hamidullah İslam Hukuku Kürsüsünde çalıştınlması İçişleri ve Dışişleri Bakanlıklarının uygun görüşüne dayanan Milli Eğitim Bakanlığının teklifi üzerinde Bakanlar Kurulunca 4 Mayıs 1961 tarihinde kararlaştırıldı.46

19 Ağustos 1971 yılında Irakuyruklu Cemal Muhtar'ın Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve Dil ve Ta­rih-Coğrafya Fakültesinde sözleşmeli Arapça uzmanı olarak 6750 lira maaşla çalıştınlması Bakanlar Kurulunca karara bağlanmış ve Cumhurbaşkanı tarafından onaylanıp yürülüğe kondu.47

4 Eylül1971 tarihinde henüz İspanyol uyruklu olarak görünen Prof. Muhammed Tavit et-Tanci'nin 1 Mart 1971 'den 29 Şubat 1972 tarihine kadar 4000 lira maaşla sözleşmeli olarak çalışmasına Bakanlar Kurulunca karar verildi ve Cumhurbaşkanı tarafından bu karar onaylandı.48

35 BCA, Tarih: 6/11/1952 Sayı: 3/15855 Dosya: 27-654 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 130.82 .. 5.

36 BCA, Tarih: 27/5/1953 Sayı: 4/877 Dosya: 27-698 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 132.44 . .16.

37 BCA, Tarih: 25/2/1954 Sayı: 24044/ Dosya: 27-773 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 135.17 .. 19.

36 BCA, Tarih: 31/1/1956 Sayı: 65764/ Dosya: 27-141 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 141.118 .. 16.

39 BCA, Tarih: 21/3/1956 Sayı: 69454/ Dosya: 27-168 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 142.26 .. 1.

40 BCA, Tarih: 11/3/1958 Sayı: 100764/ Dosya: 27-167 Fon Kodu: 30 .. ):8.1.2 Yer No: 148.13 .. 19.

41 BCA, Tarih: 10/10/1958 Sayı: 108334/ Dosya: 27-167 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 150.51..12; Tarih: 10/10/1958 Sayı: 108544/ Dosya: 27-167 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 150.52 .. 13.

42 BCA, Tarih: 10/2/1959 Sayı: 112794/ Dosya: 27-167 Fon Kodu: 30 . .18.1.2 Yer No: 151.74 . .4.

43 BCA, Tarih: 17/2/1959 Sayı: 113084/ Dosya: 27-167 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 151.75 .. 13.

44 BCA, Tarih: 16/5/1959 Sayı: 116444/ Dosya: 27-167 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 152.25 .. 9.

45 BCA, Tarih: 9/2/1962 Sayı: 1906 Dosya: 27167 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 163.70 .. 13.

46 BCA, Tarih: 4/5/1961 Sayı: 11645 Dosya: 27167/2 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 160.23 .. 12.

47 BCA, Tarih: 19/8/1971 Sayı: 30087 Dosya: 27-31377 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 270.61..18.

48 BCA, Tarih: 4/9/1971 Sayı: 30907 Dosya: 27-31486 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 271.65 .. 20

178

Cumhuriyet Arşivinde Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Hakkındaki Bazı Belgeler:

1950 yılında Adnan Menderes Hükümetinin ilk yillarında Milli Eğitim Bakanının teklifiyle Eski Urfa Mil­letvekili Profesör Suut Kemal Yetkin'in unvanı, yetkisi ve hakkı saklı tutularak boş bulunan İslam Sanatlan profe­södüğüne 100 liralık profesörlük müktesep hakkı saklı tutularak aynı miktarda maaşla tayini için hazırlanan müş­terek karar başbakanlığa arz edildi. Bu tayin talebi 4936 sayılı Üniversiteler Kanununun geçici dördüncü maddesi gereğince yapılan seçim sonucunda Dil ve Tarih-Coğrafya ve ilahiyat Fakülteleri Profesörlerinin oluşturduğu geçici kurul tarafından seçilmiş ve 28. maddesi gereğince bu talep senatoca uygun görülmüştü. Bu tayin Cumhur­başkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes ve Milli Eğitim Bakanının üçlü karan ile onaylandı.49 1958 yılına kadar sekiz yıl profesör kadrosuyla çalışan Suut Kemal yetkin 10 Şubat 1958 tarihinde İslam-sanatlan Tarihi Kür­süsü Ordinaryüs Profesörlüğüne 4936 sayılı üniversiteler kanununun 28. maddesine göre fakülte profesörler ku­rulunun seçtiği senatonun uygun görmesi üzerine üçlü kararla tayin edildi ve bu kararın uygulanmasıyla Mearif Vekili memur edildi.so

İlahiyat Fakültesi İle İlgili Kanunlar:

Ankara Üniversitesi kuruluş kadrolan hakkındaki 5249 sayılı kanuna yapılan ek 5424 sayılı kanunun yedi yıl geçerli geçici ikinci maddesi gereğince ilahiyat Fakültesine ilk defa tayin olacaklar için bir hüküm bulunmaktadır. Öğretim üyeliklerinde açık bulunduğu takdirde bu boşluklara fakülte profesörler kurulunun üçte iki çoğunlukla yapacağı teklifin senatoca uygun görülmesinin ardından üniversitelerarası kurulca da onanmasıyla tayinler yapıla­bilir. Bu geçici maddeden hareketle Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesinde açık bulunan Dinler Tarihi profe­södüğüne 5424 sayılı kanunun geçici ikinci maddesi uyarınca bu fakültenin Din Sosyolojisi Öğretim Görevlisi Mehmet Karasan'ın tayini fakülte yönetim kurulunun teklifini değerlendiren Ankara Üniversitesi Senatosu da müspet görüş bildirmiş olup üniversitelerarası kurulca da onaylandı. Bahsi geçen öğretim görevlisi yeni kadrosun­da 90 liralık müktesep hakkı olanmaaşı alacaktır. 23 Aralık 1952 tarihinde Mehmet Karasan'ın tayini üçlü karar­name üzere gerçekleşti. sı

4936 sayılı üniversiteler kahununun 115 nolu kanunla değişik ve 26. maddesi ve üniversiteler öğretim üye­lerinin ve kürsü profesörlerinin seçimleri ile profesörlüğe yükseltilme hakkında tüzüğün 21. maddelerine göre fakülte profesörleri kurulunca seçim olmakta ve senatoca onaylandıktan sonra üçlü kararname ile onaylanmaktay­dı. Prof. Dr. H,lmi Ziya Ülken de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji profesörlüğünden naklen Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesine tayin edildi.s2

Ankara Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesinin Farklı Fakültelerinden İlahiyat Fakültesine Öğretim Üyesi Tayini:

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk ilahiyat fakültesi İstanbul'da Darulfünı1n bünyesinde iken daha ziyade Edebi­yat Fakültesinden öğretim üyesi alırdı. Ankara Üniversitesi bünyesinde ilahiyat Fakültesi yeniden açıldıktan sonra bu defa da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinden öğretim üyesi almaya başladı. Bunlardan birisi Dil ve Tarih­Coğrafya Fakültesinde doçent iken ilahiyat Fakültesi Din Psikolojisi profesörlüğüne üçlü kararnameyle tayin edi­len Bedii Ziya Egemen' di. Eski görev yerinde 70 liralık doçentlik maaşı yerine 90 lira almaktaydı. Haliyle 80 liralık profesörlük kadrosunda da 90 lira alması gerektiği Milli Eğitim Vekili tarafından Başvekalete bildirilerek yine 90 lira alması21 Mart 1953 tarihinde uygun görüldü.53

Dil ve Tarih ve Coğrafya Fakültesinden ilahiyat Fakültesi profesörlüğüne Hasan Tahsin Banguoğlu tayin edildi. 1943 yılında Bingöl mebusu olarak meclise girdiğinde Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde doçentlik kadro­sunda bulunan Banguoğlu bir dönem de Mearif vekilliği yaptı. Ancak 19 SO seçimlerinde kazanamayın ca Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Klasik Dini Türkçe Metinler dersi profesörlüğüne 4936 üniversiteler kanunun 28. maddesi gereğince fakülte profesörler kurulunca seçilmiş ve senatoca onaylandıktan sonra üçlü kararname ile

49 BCA, arih: 29/11/1950 Sayı: 23866 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 218.4Q.J7.

~ •\ " BCA, Tarih: 10/2/1958 Sayı: 30312 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 268.6 .. 5:· 51

BCA, Tarih: 23/12/1952 Sayı: 25688 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 235.36.-.Zo. 52

BCA, Tarih: 7/12/1962 Sayı: 1501 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 295.33 .. 16. 53

BCA, Tarih: 6/4/1953 Sayı: 25904 Dosya: Fon Kodu: 30 . .11.1.0 Yer No: 237.9 .. 17.

179

tayin edildi. Kararname gereğince Banguoğlu 1100 lira müktesep hakkı bulunan maaşını 1SOO lira aylıklı profesör­lük kadrosundan almaya başladı. 54

İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Kürsüsü Ordinaryüs Profesörü Hilmi Ziya Ülken 1962 yılında Ankara Üni­versitesi İlahiyat Fakültesinde boş bulunan Sistematik Felsefe profesörlüğüne fakülte profesörler kurulunun seçi­mi ve senatosunun onayının ardından üçlü kararname ile tayin edildi.55

Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi eski profesörlerinden Harndi Ragıp Atademir 1S Mayıs 1968 tarihinde Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde boş bulunan Felsefe Tarihi Kürsüsü profesörlüğüne tayin edildi.56

İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyelerinin Maaşlan:

Darülfünun İlahiyat Fakültesinin kurulduğu 1924 yılında Türkiye'nin bu ek yüksek eğitim kurumunda bu­lunan Edebiyat, Hukuk, Fen ve Tıp Medreselerinde görev yapan müdettislerin maaşları 60 lira ile 30 lira arasında değişiyordu. Edebiyat'taki toplam 29 müderristen 7'si 60 lira, 8'i SO lira 14'ü 40 lira alıyordu. Aynca 3 müdettisin 3S lira aldığı yazılmışsa da sonradan bunların üzeri çizilmişti. Hukuk'taki toplam 36 müdettisten 7'si 60 lira, 2S'i SO lira, 4'ü 40 lira alıyordu. Aynca 2 müderrisin 3S lira aldığı •yazılmışsa da sonradan bunların da üzeri çizilmişti. Fen'deki toplam 21 müderristen 7'si 60 lira, S'u SO lira, 9'u 40 lira alıyordu. Aynca 1 müdettisin 3 lira aldığı yazıl­mışsa da sonradan bunun üzeri de çizilmişti. Tıp'taki toplam 27 müdettisten 7'si 60 lira, 22'si SO lira alıyordu. Aynca 18 müdettisin 3Slira aldığı yazılmışsa da sonradan bunların üzeri çizilmiştiY

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Profesörlüğü kadrosundan Anakara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Sistematik Felsefe kürsüsünde boş bulunan 2000 lira maaşlı kadroya Ordinaryüs Prof. Dr. Hilmi Ziya Ülken müktesep hakkı olan 2000+200 lira maaşla ve üçlü kararname ile 7 Aralık 1962 tarihinde tayin edildi.5~

\

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Sanatları Tarihi kürsüsünde açık bulunan 1SOO lira maaşlı Din Sosyolojisi profesörlüğüne Din Sosyolojisi doçenti Mehmet Taplamacıoğlu'nun maaşında herhangi bir değişiklik yapılmadan tayini üçlü kararname ile gerçekleşti.s9

İslam Tarihi Kürsüsü doçenti Hüseyin Yurdaydın fakülte profesörler kurulunun seçimi ve senatonun ona­yından sonra üçlü kararname ile 30 Mart 1966 tarihinde 1SOO liralık doçentlik maaşı değiştirilmeden kendi kürsü­sünde profesör tayin edildi.60

Ankara Üniversitesi Dil ve tarih-Coğrafya Fakültesi eski profesörlerinden Harndi Ragıp Atademir Felsefe Ta­rihi kürsüsünde açık bulunan 1100 liralık profesörlük kadrosuna müktesep hakkı olan 1SOO liralık maaşla tayin edil­mesi fakülte profesörler kurulunun seçimi ve senatosunun onayından sonra 1S Mayıs 1968 tarihinde üçlü kararname ile gerçekleşti.61

Fakültenin Sistematik Fehefe Kürsüsünde açık bulunan 1SOO lira maaşlı profesörlük kadrosuna Prof. Mehmet Karasan'ın müktesep hakkı olan 2000 lira maaşla tayini 28 Haziran 1968'de gerçekleşti.62

7 Temmuz 1969 tarihinde İlahiyat Fakültesinin İslam Felsefesi ve Tasavvuf Kürsüsü doçenti İbahim Agah Çubukçu'nun 1100 liralık maaşında değişiklik olmadan İslam Felsefesi ve Filozoflar Kürsüsüne tayini yapıldı.63

22 Temmuz 1970 tarihinde İlahiyat Fakültesinin İslam Felsefesi ve Filozoflar Kürsüsünde açık bulunan 1SOO liralık maaşlı profesörlük kadrosuna aynı kürsüde 9SO liralık doçentlik kadrosundan 1SOO lira maaş almakta olan Cavit Sunar'ın aynı ücretle tayini üçlü kararname ile gerçekleşti. 64

54 BCA, Tarih: 20/7/1959 Sayı: 31335 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 276.20 .. 15.

55 BCA, Tarih: 7/12/1962 Sayı: 1501 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Ye~.No: 295.33 .. 16.

56 BCA, Tarih: 15/5/1968 Sayı: 6158 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 334.15 .. 16.

57 BCA, Tarihi: Nisan 1924, no: 180.09.89.430.

58 BCA, Tarih: 7/12/1962 Sayı: 1501 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 295.33 .. 16.

59 BCA, Tarih: 25/6/1963 Sayı: 1904 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 298.18 .. 5.

60 BCA, Tarih: 30/3/1966 Sayı: 4224 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 318.15 .. 17.

61 BCA, Tarih: 15/5/1968 Sayı: 6158 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 334.15 .. 16.

62 Tarih: 29/6/1968 Sayı: 6326 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 335.24 .. 2.

63 BCA, Tarih: 16/7/1969 Sayı: 7414 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 346.30 .. 6.

64 BCA, Tarih: 22/7/1970 Sayı: 8459 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 355.29 .. 17.

180

10 Haziran 1971 tarihinde İlahiyat Fakültesi Sistematik Felsefe Kürsüsü profesörlüğüne aynı kürsüde 1250 lira maaş alan Doçent Dr. Necati Önerio tayini üçlü kararname ile onaylanıp mevcut maaşında değişiklik olmaksı­zın uygulamaya konuldu. 65

Fakültenin İslam Dini ve Mezhepler Tarihi Kürsüsünde açık bulunan 1100 liralık profesörlük kadrosuna Muhammed b. Tavit Tanci diğerlerinden farklı olarak 300 lira daha düşük bir miktar olan 800 lira maaşla ve üçlü kararname ile 20 Ağustos 1973 tarihinde tayin edildi.66

Dinler Tarihi Kürsüsünde açık bulunan 1500 lira maaşlı profesörlük kadrosuna aynı kürsüde görevli Doçent Dr. Hikmet Tanyu'nun mevcut maaşında bir değişiklik olmadan tayini üçlü kararname ile 22 Şubat 1974 tarihinde gerçek­leşti.67

Kelam Kürsüsünün 1100 liralık profesörlük kadrosuna aynı kürsüde görevli Doçent Dr. Hüseyin Atay'ın 31 Mayıs 197 4 tarihinde maaşında değişiklik yapılmadan tayini üçlü kararname ile onaylandı. 68

28 Mayıs 1975 günü İlahiyat Fakültesi Tefsir Kürsüsünde boş bulunan 1250 liralık profesörlük kadrosuna aynı kürsüde doçent olarak görev yapan İsmail Hakkı Cerrahoğlu'nun 1750 sayılı kanunun 24. Maddesince alabi­leceği maaşla tayini üçlü kararname ile yapıldı.69 Aynı gün Hadis Kürsüsünde açık bulunan profesörlük kadrosuna da bu kürsüde görevli Doçent Dr. Talat Koçyiğit'inde yine aynı kanunun ilgili maddesi gereğince alabileceği ma­aşla tayini üçlü kararla oldu. He iki belgede ilk defa "alabileceği maaşla" denilerek alacakları aylığın miktarı belir-tilmem:iş. 70 -

Öğrenci Alımı İle İlgili Düzenleme:

Medrestü'l-Kuzat'ın 1924 yılında kısmen İlahiyat Fakültesine dönüştürülmesinden sonra özellikle talebesi ve vazifesi bu fakülteye devredilen Süleymaniye Medresesi'ndeki mevcut öğrencilerin durumu tam açığa kavuş­

mamıştı. Süleymaniye Medresesinde okuyan öğrencilerin bulundukları sınıfıara göre İlahiyat Fakültesine yerleşti­rilmeleri gerekmekteydi. Ancak son sınıf öğrencileri mezuniyet imtihanına gireceklerdi. Oysa ki bu öğrenciler fakültede okunınası şart olan derslerin büyük bir kısmını görmemiş olduklarından im~anı vermelerine imkan yoktu. İlahiyat Fakültesi'nde bir iki sömestr kadar eğitime tabi tutulmaları da istenilen faydayı sağlayamayacaktı. Aslında Süleymaniye Medresesinde şart olan dersleri tamamlayarak mezuniyet imtihanlarına girmek üzere olduk­ları bir sırada medreselerinin kapatılması kararı verildi. Bu durumda bunların artık Süleymaniye Medresesi mezu­nu sayılmaları ve İlahiyat Fakültesince oluşturulacak bir heyet-i mümeyyize tarafından imtihan yapılmaları daha uygun olacaktı. Ellerine de Süleymaniye Medresesi mezunu olduklarını gösteren bir vesika verilmesi bir çözüm olarak önerildi. Bu konu 19 Mayıs 1924 günü Müderrisler Meclisinde yapılan oturumd;ı uygun görülerek gereğinin yapılması İlahiyat Fakültesi riyasetine bildirildi.71

İlahiyat Fakültesine kimlerin kayıt yaptırabildiğine dair belgede İstanbul Sultan Selim'deki İmam-Hatip Mektebinden mezun olan öğrencilerden Tevfik, Mehmet, Celalettin ve arkadaşları Mearif V ekalerine bir dilekçe yazarak İlahiyat Fakültesine kayıt olmak istediler. Bu isteklerini ifade ederken de kullandıkları cürrıleler oldukça anlamlıdır: "Fikirlerim:izdeki Cumhuriyet mefkuresini ebediyyen yaşatmak ve kalplerim:izdeki ilim ve fen aşkını daha yükseltmek gayesiyle güzel yurdumuzun en ücra köşelerinden kalkarak analarımızın daha sağumayan kucak­larını bırakarak mekteb-i diniyye sakf-ı altında toplandık Yükselelimi Destı1r-ı uluvviyesini fikirlerim:izde ideal halinde birleştirmek için hayatın bitmek bilmeyen darbı;lerine göğüs gererek mücadeleden başka bir şey olmayan hayatın binbir uçurumlarından atlayarak bugüne kadar geldik. Bugün bize düşen mukaddes vazifey:i yapmak f:l.ikasıyla omuzlarımıza yüklenen vatanı kaldırabilmek fikriyle hayata atılmak arzusundayız. Fakat bu büyük emeli bu mukaddes ve yüksek mefkurey:i tam manasıyla başarabilmek için herşeyden evvel tahsil-i :l.liy:i ikmal etmek lü.?;umunu hissediyoruz. Teessürlerle söylemek lazım gelir ki: İbtid:ü, rüşdi ve medrese tahsillerim:izden maada dört senelik İmam-Hatip mektebini binbir yoksulluklar içinde bititerek sani tahsilim:izi ikmru ettik. Asr-ı hazırın ihtiyaçlarına mutabık ve muvafık ilm ve fenlerle mücehhez bulunan biz çalışkan gençler maalesef müfredat prog­ramımızda mevcut olmayan bir iki ders dolayısıyla maksad-ı emelimiz olan yüksek tahsili takip hususunda bir takım müşkilata maruz kalıyoruz. Bununla beraber her şeyden evvel azim ve sehatkar gençler olan bizler bütün

•

65 BCA, Tarih: 10/6/1971 Sayı: 9412 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 364.23 .. 3.

66 BCA, Tarih: 20/8/1973 Sayı: 12559 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 393.43 .. 15.

67 BCA, Tarih: 22/2/1974 Sayı: 13129 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 398.8.{1-'\:

68 BCA, Tarih: 31/5/1974 Sayı: 13537 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 401.28:.:J"1:._.-

69 BCA, Tarih: 28/5/1975 Sayı: 14820 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 412.28 .. 12.

70 BCA, Tarih: 28/5/1975 Sayı: 14821 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 412.28 .. 13.

71 BCA, Tarih: 12/7/1927 Yer: 180.09. 89.430.

181

bu maddi ve manevi zorluklara rağmen arzumuz olan tahsil-i :ili fikrini kendimizde gittikçe daha kuvvetli olarak buluyoruz. Binaenaleyh yüksek tahsili bitirmek arzusunu kalpten duyan biz 40 eviad-ı vatanın bervechi ati talebini isaf buyur etmeniniz ve bu husustavili tascliatımızda nazar- mesrure ilemukabele edeceğinizi ümit ederiz efen­elimiz hazretleri. Hillasa-i istirhamunız: Darulfünıln nizamnamesinin 30. maddesine istinaden İmam ve Hatip Mektebi biz lise derecesindeki mezunlarını İlahiyat Fakültesine kabul etmeniz. İmza: İstanbul: Sultan Selim'de İmam ve Hatip Mektebi mezunlan namına". İstanbul'daki Mearif Emini bu talep karşısında Yüksek Tedrisat Müdürü'nün de görüşü alındıktan sonra okudukları İmam-Hatip Mektebinin lise seviyesinde bir okul olmayıp ortaokul derecesinde bulunduğundan kayıtlannın yapılamayacağı şeklinde cevap verdi. n

Darülfünıln Emini 5 Ekim 1925 tarihinde Mearif V ekaletine gönderdiği telgrafta kapatılan mf!dreselerden İlahiyat Fakültesine kayıt ve kabulleri gerçekleşen öğrencilerden sadece Süleymaniye Medresesi Salın Mektebin­den mezun olanlar isteelikleri takdirde Darülfünıln'un eliğer fakültelerine kayıt yaptırabileceklerini bildircli.73

1932 yılına kadar Darulfünun İlahiyat Fakültesine öğrenci alınırken 21 Nisan 1925 tarihli talimatnamenin 40. maddesinin son fıkrası gereğince Arapça ve Farsça'dan imtihan yapılmakta ve başarılı olanların kayıtlan ya­pılmaktaydı. Mearif V ekilliği bu fıkrayı 14 Kasım 1932 tarihinde kaldırmayı önereli ve İcra Vekilieri Heyeti de 19 Aralık 1932 günü yaptığı toplantısında bunu kabul etti. Bu k?rarnamenin altında Gazi Mustafa Kemal'in imzası bulunmaktadır. 74

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Binasının Arsasının Satın Alınması:

Ankara Üniversitesi İlahiyat fakültesinin bugün üzerinde inşa eclilmiş bulunan binalannın arsası Bahçeliev­ler Mahallesinde Ali Ünyazılı'ya ait 3078 metrekarelik bir idi. Burası Maliye Bakanlığının uygun mütalaası üzerine 450 bin lira bedelinin pazarlıkla satın alındığı konusu Milli Eğitim Bakanlığının gerekli yazılı müracaatı üZerine Bakanlar Kurulunda 22 Haziran 1963 günü kararlaştırıldı.75

İlahiyat Eğitimine katkı İçin Kurulan Demek:

Türkiye İlahiyat Tedrisatına Yardım Eden Dernekler Federasyonu'nun kamu yararına çalışan derneklerden sayılması İçişleri bakanlığının gerekli yazısı ve Danıştay Genel Kurulu'nun kararı üzerine 3512 sayılı kanunun 37. maddesine göre Bakanlar Kurulunca 19 Kasım 1965 tarihinde Bakanlar Kurulunca karara bağlanmış ve Cumhur­başkanı tarafından onaylanmıştı.76

İlahiyat Fakültesi Mez~arı:

Mearif V ekaleri 28 Nisan 1927 tarihinde İlahiyat Fakültesi iliyasetine hi ta ben 1927 yılı itibanyla kaç öğrenci mezun edeceklerini sordu. Çünkü Yüksek Muallim Mekteplerinde akutulacak Ruhaniyat, Terbiye ve Usul-i Tedris muallirni olmak üzere Ankara'da açılacak olan kursa devam etmeye talip olmadıklan öğrenilmek istendi. Eğer kursa katılacak olurlarsa iaşelerinin MearifVekaletince karşılanacağı da aynca belirtildi. Fakülte iliyaseti tarafından Mearif Vekaletine verilen cevapta 25 öğrencinin mezun olmak için hazırlandıkları bildirildi. Fakat imtihanlan tamamlanmadığı için ne kadarının mezun olacağı tam bilinmiyordu. Mezun olacak öğrencilerin büyük çoğunluğu Ankara'da açılacak bu kursa istekli olduklarını bildirmişlerdi. İmtihanları tamamlanır tamamlanmaz mezun olan öğrencilerin isimleri Mearif V ekaletine bildiril ec ekti. 77

Sonuç olarak 21. yüzyılın başına ulaştığımız bu yıllarda bir asn geride bırakan yüksek elin eğitimi alanında sadece Türkiye'de değil bütün İslam ülkeleri arasında ayncalıklı bir konuma sahip olan İlahiyat Fakültelerinin kuruluş aşaması ve takip eden yıllardaki tarihi hakkında arşiv belgeleri hayati önem taşımaktadır. Devletin en üst seviyesindeki idarecilerinin bu fakülte ile ilgili önemli her ~elgenin altında imzalannın bulunması, öğretim görevli­si, ders programları, öğrencilerinin özel konumlan ve eliğer konulannın aydınlatılması bugün hızla şekillenen bu alandaki yeni yapılanmalara ciddi rehberlik edecektir.

72 BCA, Tarih: 12/7/1927 Yer: 180.09. 89.430.0.

73 BCA, Tarih: 12/7/1927Yer: 180.09. 89.430.0.

74 BCA, Tarih: 28/5/1975 Sayı: 14821 Dosya: Fon Kodu: 30 .. 11.1.0 Yer No: 412.28 .. 13.

75 BCA, Tarih: 20/2/1963 Sayı: 14496 Dosya: 5508 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 168.11..8.

76 BCA, Tarih: 19/11/1965 Sayı: 54816 Dosya: 13-24 Fon Kodu: 30 .. 18.1.2 Yer No: 190.67 .. 13.

77 BCA, Tarihi: 18 Mayıs 1927, no: 180.09.89.430.00