6. Hafta - BİLGİSAYAR AĞLARI ve

İNTERNET KULLANIMI

Dr. Öğr. Üyesi Nesibe YALÇIN https://nesibeyalcin.wordpress.com/bsm102/

BARTIN ÜNİVERSİTESİ

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

2

Ağ ve Protokol

• İki veya daha fazla bilgisayarın bir araya gelerek belirli bir protokol altında iletişimde bulundukları yapıya bilgisayar ağı denir.

3

Ağ ve Protokol

• Protokol, ağ bileşenlerinin birbiri ile nasıl iletişim kuracağını belirleyen kurallar dizisidir. Örneğin TCP/IP, ADSL, HTTP, Ethernet, DNS…

4

Ağ ve Protokol

• TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol): Birçok

protokolün toplandığı bir protokoller ailesidir. Bilgisayarlar arası veri iletişiminin kurallarını koyar. Pek çok farklı tipte bilgisayarı veya iş istasyonlarını birbirine bağlayan yerel ağlarda kullanımı yaygındır.

• FTP (File Transfer Protocol): Dosya alma/gönderme protokolü

• SMTP (Simple Mail Transfer Protocol): Elektronik posta iletişim protokolü

• DNS (Domain Name System): Herhangi bir siteye giriş yaptığımızda yada e-mail gönderdiğimizde devreye girer ve alan adlarının IP karşılıklarını bize sağlar.

5

Ağ ve Protokol

• HTTP (Hyper Text Transfer Protocol): Web sunucuları ile Web

tarayıcılarının İnternet üstünden birbirleri ile haberleşmek için kullandıkları ortak dildir.

• ETHERNET: Kablolu veya kablosuz ağda bilgisayarlar, routerlar ve switchler dahil olmak üzere cihazlara bağlanmak için kullanılan standart iletişim protokolüdür.

6

Ağ İhtiyacı ??

• Haberleşme ₋ E-posta, alışveriş, chat vb.

• Kaynakları Paylaşmak

₋ Hard disk, faks\modem, yazıcı, yedekleme ünitesi vb.

• Bilgiyi Paylaşmak (şirket yazılımları gibi)

• Yazılımda Standartlaşma

7

Kullanım Alanları

• İş Uygulamaları • Ev Uygulamaları • Mobil Uygulamalar • Sosyal Durumlar

8

Kişisel Alan Ağı (Personal Area Network- PAN)

• Yakın alandaki bilgisayarları bağlamak için kurulan ağları tanımlar.

• Bluetooth (wireless) PAN: Yazıcı, Mouse, Klavye, Kulaklık, Resim Paylaşımı

9

Yerel Alan Ağı (Local Area Network- LAN)

• Genelde tek bir bina ya da yerleşke içerisinde (1-1000m arasındaki) kurulan ağları tanımlar. Ortak kullanılması gereken uygulamalara ve cihazlara (yazıcı gibi) ulaşım ve kullanıcılar arasında dosya aktarımı gibi çeşitli avantajlar sağlarlar.

10

Kampüs Ağı

• Üniversite kampüsü gibi sınırlı bir coğrafi alan içindeki LAN’ları birbirine bağlamak için kullanılır.

11

Metropolitan Alan Ağı (Metropolitan Area Network-MAN)

• İçerisinde birden çok LAN’ı barındıran, bir üniversite kampüsü, büyük bir işyeri, şehri veya bölgeyi kapsayan ağ türüdür.

12

Geniş Alan Ağı (Wide Area Network- WAN)

• Bir ülke ya da dünya çapında yüzlerce veya binlerce kilometre mesafe arasında iletişimi sağlayan ağlardır.

• Genellikle kablo ya da uydular aracılığı ile uzak yerleşimlerle iletişim kurulur.

13

Geniş Alan Ağı (Wide Area Network- WAN)

• Uluslararası verilerin %99’ unun iletimini sağlayan okyanusların derinliklerinde gizlenen su altı kabloları, dünyayı birbirine bağlar.

14

Ağ Türleri

15

Ağ Cihazları

16

Ağ Cihazları

• AĞ KARTI: Bir bilgisayarı başka bir bilgisayara

ya da bir ağ cihazına bağlamak için kullanılır.

• HUB: Bir ağ kurarken kullanılabilecek en basit ağ gerecidir. Bütün girişlerdeki (portlar) trafiği bütün diğer girişlere aynen yansıtır.

• SWITCH (ANAHTAR): Akıllı HUB’da denir. Gelen bilgileri sadece belli bir bilgisayarlara gönderir.

17

Ağ Cihazları

• ROUTER (YÖNLENDİRİCİ): Ağlar arası (LAN-

LAN, LAN-WAN, WAN-WAN) haberleşmenin yapılabilmesi için ara bağlantıyı sağlar.

• REPEATER (TEKRARLAYICI): Kablonun kapasitesinden daha uzun mesafelere bağlantı kurulması gerektiğinde araya bir yükseltici konularak sinyalin güçlendirilmesini sağlayan cihazdır.

• BRIDGE (KÖPRÜ): Bağımsız çalışma gruplarını (farklı topolojide olabilir. ) birbirine bağlamak

için kullanılır.

18

Ağ Cihazları

• AĞ GEÇİDİ (GATEWAY): Farklı protokolleri kullanan ağların birbiri ile iletişimini sağlar. Bir başka deyişle aynı dili konuşamayan iki ağ arasında tercüman vazifesi görür.

• GÜVENLİK DUVARI (FIRE WALL): Ağa gelen giden paket trafiğini kontrol eden donanım tabanlı ağ güvenliği sistemidir.

19

Ağ Cihazları

• MODEM (MODULATOR/DEMODULATOR):

Analog sinyalleri sayısal (dijital) sinyallere, sayısal sinyalleri analog sinyallere çeviren ağ aygıtıdır.

• ACCESS POINT (ERİŞİM NOKTASI): Mevcut kablolu ağı kablosuza dönüştürmek ya da kablosuz ağın etki alanını genişletmek ve güçlendirmek için kullanılan ağ bağlantı cihazıdır.

20

Ağ Topolojileri ve Modelleri

21

Ağ Topolojileri

• Topoloji, bir ağdaki bilgisayarların nasıl yerleşeceğini, nasıl bağlanacağını, veri iletiminin nasıl olacağını belirleyen genel yapıdır. a) Fiziksel Topoloji: Ağı oluşturan birimlerin fiziksel

bağlantı metotlarını belirler.

b) Mantıksal Topoloji: Ağ aygıtları ve terminallerin birbirleri ile nasıl iletişim kuracaklarını belirleyerek bunları ortak bir protokol çerçevesinde birleştirir.

22

Fiziksel Topoloji

• Çeşitleri: 1. Doğrusal (Bus) Topoloji 2. Halka (Ring) Topoloji 3. Yıldız (Star) Topoloji 4. Ağaç (Tree) Topoloji 5. Karmaşık (Mesh) Topoloji

23

Doğrusal (Bus) Topoloji

Bütün bilgisayarlar doğrusal olarak uzanan bir kabloya bağlanırlar.

24

Halka (Ring) Topoloji

Ağ üzerindeki bilgisayarlar sanki halka şeklinde yer alan bir kabloya irtibatlıymış gibi haberleşirler. Kablo üzerinde Token (jeton – 3 byte’ lık) adı verilen sinyal devamlı tüm bilgisayarları dolaşır (tek yönde).

25

Yıldız (Star) Topolojisi

Bütün bilgisayarlar merkezi bir hub ya da switche direkt olarak bağlanırlar. Bilgisayarlar tarafından üretilen sinyaller önce switch/hub'a ulaşır ardından diğer bilgisayarlara ulaştırılırlar.

26

Ağaç (Tree) Topoloji

Yıldız topolojisi ile ortak yol topolojisinin birlikte kullanıldığı topolojidir. Merkezdeki bir ortak yol (omurga) üzerine yerleştirilmiş hub ya da switch’ lere bağlı cihazlarla oluşturulur.

27

Karmaşık (Mesh) Topoloji

Ağa bağlı bir cihaz ağdaki diğer cihazlara doğrudan bağlantılıdır. Ağa bağlı cihaz sayısı ‘N‘ ise bağlantı sayısı ‘N*(N-1)/2’ adettir.

28

Mantıksal Topoloji

• Çeşitleri: 1. Broadcast (Yayın) Topoloji: Bu topolojide gönderici

cihaz veriyi ağa bırakır, veri alıcıya ulaşıncaya kadar tüm ağı dolaşır. Ağa bağlı cihazların öncelik hakkı yoktur ve ağdaki tüm cihazlara veri iletimi gerçekleştirilir.

2. Token Geçiş Topolojisi: Halka topolojisinde olduğu gibi tüm ağı dolaşan bir jeton (token) veri iletimini gerçekleştirir. Jeton ağ üzerinde dolaşırken sırayla tüm cihazlarla iletişime geçer ve gönderilecek ya da alınacak veri olup olmadığını kontrol eder.

29

Topoloji Seçerken??

Topoloji Kurulum Düzenleme Sorun çözme

Veri aktarımında problem

Doğrusal Çok kolay Kısmen zor Zor Tek bir kablo, kabloda problem veri aktarımını etkiler.

Halka Kısmen kolay Kısmen zor Kolay Halkadaki bozukluk veri aktarımını etkiler.

Yıldız Kolay ancak zaman alıcı

Kolay Kolay Tek bir kablodaki bozukluk bir terminali etkiler.

Ağaç Zor Zor Kolay Oldukça az

Mesh Zor Zor Kolay Oldukça az

30

Web Teknolojileri ve

İnternet Kullanımı

31

İNTERNET

― İnternet (Interconnected Networks), birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen iletişim ağıdır.

32

WEB

― Web, internet üzerindeki servislerden birisidir. İnternet üzerinde yazı, grafik, resim, ses ve hareketli görüntülerden oluşan dökümanları uzaktaki bilgisayarlara iletir.

― www: World Wide Web (Dünya Çapında Ağ)

• Web 1.0; Kullanıcılar interneti sadece bilgi alma amaçlı kullanır. Siteye girer bilgiyi okur, alır ve ortamdan çıkar.

• Web 2.0'ın kullanıcı hizmetine sunulmasıyla birlikte,

tek yönlü bilgi paylaşımından, çift taraflı ve eş zamanlı bilgi paylaşımına ulaşılmasını sağlayan medya sistemidir.

33

Web 1.0 Web 2.0

34

Web 2.0 Araçları

• Web 1.0 araçlarından farklı olarak sadece verilen bilgilerin ekranda

okunmasından ziyade, ortak bir akılla birçok kullanıcıyı bir arada sosyal ve aktif bir ortamda aynı hedefe ya da ürüne odaklayabilmesidir.

• Web 3.0, içerik kontrolünün insan elinden çıkarak yazılımların kontrolüne geçmesi

• Web 4.0; Fiziksel disklerden uzaklaşıp tamamen sanal networkler üzerinde kurulu olması

35

Web 2.0 Web 3.0 Web 4.0

** EyeOS Çevrimiçi İşletim Sistemi

36

İNTERNET – Tarihçe

― İnternet’in tarihi, 1950'lerde bilgisayarların gelişmesi ile başlar.

― 1960 yılında ABD Savunma Bakanlığı bünyesindeki kurum (DARPA) ile ARPANET hayata geçirilmiştir.

― ARPANET’ in temel görevleri:

• Uzak Makinelere Bağlanma (remote login) • Dosya Aktarımı (file transfer) • Elektronik Posta

37

İNTERNET – Tarihçe

― İlk mesaj 29 Ekim 1969’ da saat 22.30’da Kaliforniya Üniversitesi’nden Stanfort Üniversitesi’ndeki bir bilgisayara gönderildi.

― İlk ileti ‘’Login’’ sözcüğü olacaktı ancak kelimenin sadece ilk iki harfi ‘’L’’ ve ‘’O’’ başarılı şekilde iletilen ilk mesajdı zira sistem bundan sonra durmuş ve saatler sonra aktif hale getirilmişti, yani İnternet’te ki ilk ileti ‘’LO’’ dur.

― 1972 yılında ilk elektronik posta ARPANET içinde kullanılmaya başlandı.

38

İNTERNET – Tarihçe

― 1977 yılında ilk modem yayınlandı.

― 1978’ de Gary Thuerk ilk istenmeyen e-postayı (spam) ARPANET’in 400 kullanıcısına gönderdi.

― IBM, 1981'de ilk kişisel bilgisayarı tanıttı.

― 1983’te ARPANET’e bağlı olan her makineye İletişim Kontrol Protokolü (TCP/IP) kullanma zorunluluğu getirildi.

― Alan adlarının ilk olarak kullanılmaya başlandığı 1984 yılında ‘host’ sayısı 1000’di.

39

İNTERNET – Tarihçe

― 1984’ te DNS ortaya çıkarıldı, 1985’ te ilk internet domain ismi de symbolics.com oldu.

― 1985’de ilk kez internet kelimesi telaffuz edilmeye başlandı. ― 1990 yılında Tim Berners-Lee HTML’i geliştirdi.

― 1991’de bağlantılar arası kolay bir geçiş sağlayan World Wide Web (www) yürürlüğe girdi.

40

İNTERNET – Tarihçe

― 1991’de Tim Berners Lee tarafından tasarlandı ve yayınlandı. Dünyanın ilk web sitesi "info.cern.ch" kuruldu. Bu web sitesinde internetin insanlara tanıtımı yapıldı.

― 1994’te internetteki ilk reklam ekranlara düştü.

― 1995’te Hong Kong’da ilk hacker yakalandı.

― 1995’te alan adı isimleri paralı oldu.

― 2004 Facebook, 2005 Youtube, 2006 Twitter

41

İNTERNET – Türkiye

― Türkiye’de ilk İnternet bağlantısı ise 12 Nisan 1993’te ODTÜ’ den Washington arasındaki kiralık hat ile gerçekleştirildi.

42

Türkiye’ de İnternetin Gelişimi

― 1993 yılında ODTÜ ve Bilkent Üniversitesi web sitesi oluşturdular.

― 1994-96 yılları arasında Bilkent, Boğaziçi, Ege ve İstanbul Teknik Üniversitesi’nde internet bağlantıları gerçekleştirildi.

― 1994-1995 Eğitim-Öğretim Yılında ODTÜ internet tabanlı öğrenci kayıt sistemini uyguladı. 1998′ de Öğrenci Bilgi Sistemi’ ne dönüştürüldü.

― ÖSYM sınav sonuçları ve seçim sonuçları ilk defa 1995′ te internet üzerinden açıklandı.

43

Türkiye’ de İnternetin Gelişimi

― 1996 yılında TURNET kullanılmaya başlanmış.

― 1997 yılında ULAKNET ile üniversiteler birbiri ile bağlantılı hale gelerek internet kullanmaya devam etmişlerdir.

― Ekşi Sözlük, sahibinden.com, itiraf.com, siberalem.com gibi Türk internet girişimleri ise 1990’lı yılların sonları ve 2000’li yılların başlarında ortaya çıkmıştır.

― 2000-2016 yılları arasında İnternet’te devrimsel nitelikte gelişmeler yaşanmamıştır.

― 2016 - Dijital devrim: Nesnelerin İnterneti

44

Türkiye’ de İnternet Kullanımı

― 16-74 yaş grubundaki bireylerde bilgisayar ve internet kullanımı;

• 2017 yılında erkeklerde %68,6 - kadınlarda %50,6 • 2018 yılında erkeklerde %65,5 ve kadınlarda %80,4

45

Türkiye’ de İnternet Kullanımı

46

Dünyada İnternet Kullanımı

47

İNTERNET – Kolaylıklar & Fırsatlar

― Hayatımızın vazgeçilmez bir parçası

― Bir tıkla bir çok veriye ulaşma

― İletişim

― Araştırma

― Eğlence

― Bankacılık

― Alışveriş

― Sosyal paylaşım

― …

48

49

İNTERNET – Tehlikeler & Riskler

― Sanal dolandırıcılık

― Siber zorbalık

― Zararlı ve/veya yanlış bilgiye erişim

― Mahremiyetin ihlali

― Kişisel verilerin paylaşımı

50

İNTERNET – Tehlikeler & Riskler

― Şiddet / Irkçılık / Nefret

― Oyun / İnternet bağımlılığı

― Sağlık sorunları

― Pornografi /Fuhuş / Çocuk İstismarı

― Kötü niyetli yazılımlar

― …

51

Kişisel Veri Güvenliği

― Kişisel veri, bireyin sahip olduğu korunması gereken en değerli varlıkların başında gelir.

― Kişisel verilerin korunmasından kişinin kendisi birinci derece sorumludur.

― Kişisel bilgilerin ve ileride pişman olunacak içerikler paylaşılmamalı

Güvenli internet, bilinçli kullanım ile olur.

52

Kişisel Veri Güvenliği (Güvenlik - Mahremiyet)

53

Güvenli İnternet – Bilinçli Kullanım

― Koruma yazılımları kullanılmalı ve güncel tutulmalı

― Şifre kullanımı / seçimi / güvenliği

― «http» adreslemesinin «https» olarak görünmeli

― Güvenlik sertifikaları

― Sanal kart kullanımı

― Güvenilir / Bilinen siteler

54

İNTERNET ADRESİ

İnternet (web) sayfalarına ulaşmak için internet adreslerini kullanırız. İnternet adresi, DNS (Domain Name System) olarak adlandırılan sistem ile isimlendirilir. IP (İnternet Protokolü) Adresi: 212.174.189.120 - www.meb.gov.tr

55

İNTERNET ADRESİ – Alan Adları

.gov : Hükümet kuruluşları .edu : Eğitim kurumları .k12: İlköğretim okulları ve liseler .org : Ticari olmayan kuruluşlar .com : Ticari kuruluşlar .mil : Askeri kuruluşlar .net : Servis Sunucuları .eu: AB ülkeleri ve kuruluşları .int : Uluslararası organizasyonlar, kuruluşlar

56

İNTERNET ADRESİ – Ülke Uzantıları

.tr: Türkiye .uk: İngiltere .ru: Rusya .it: İtalya .jp: Japonya .de: Almanya .cy: Kıbrıs .ba: Bosna Hersek .az: Azerbaycan .eg: Mısır .kr: Güney Kore Cumhuriyeti .us: Amerika Birleşik Devletleri

57

URL

• URL (Uniform Resource Locator): Tekdüzen Kaynak Bulucu

• İnternet üzerindeki bir kaynağa erişmek amacıyla bir URL’ ye

yani bir adrese sahiptir. https://www.bartin.edu.tr/haberler/isveren-ve-ogrenciler-

universitemizde-bir-araya-geldi.html

• 4 bölümden oluşur: 1. Protokol (http://, https://, ftp://, tftp:// vb.) 2. Alan adı veya IP adresi (www.bartin.edu.tr) 3. Adres yolu (/haberler/) 4. Dosya uzantısı (isveren-ve-ogrenciler-universitemizde-

bir-araya-geldi.html)

58

Web Kavramları

― Bir kişi ya da kurum, hazırladığı bütün web sayfalarını bir araya getirerek bir web sitesi oluşturabilir.

― Her bir web dökümanına Web Sayfası denir. Herhangi bir programlama dili (PHP, ASP, HTML vb.) ile yazılmıştır ve içeriğinde metin, görsel, resim, ses vb. objeler bulunur.

― Web sitesine / sayfalarına erişmek için kullanılan programlara Web Tarayıcısı adı verilir.

59

Web Tarayıcısı (Web Browser)

• Web tarayıcısı programlar genellikle ücretsizdir ve internet üzerinden indirilebilmektedir.

― Google Chrome ― Mozilla Firefox ― Internet Explorer ― Safari ― Yandex ― Opera

60

Web Tarayıcısı (Web Browser)

• Web siteleri server adı verilen uzak bilgisayarlarda bulunur.

• Milyarlarca web sitesine / sayfasına ulaşmamızı sağlar.

• Bu tarayıcılar sayesinde internette; Araştırma yapılabilir, Haber okunabilir, Alışveriş yapılabilir, Haberleşme gerçekleştirilebilir, Durum/Resim/Video paylaşılabilir, ….

61

Web Tarayıcısı (Web Browser)

62

Web Tarayıcısı (Web Browser)

• Ortak özellikler; Ana sayfayı açmak ya da ana sayfaya dönmek için

Anasayfa butonu Önceki ve ilerideki gezilen sayfaya gitmek için İleri ve Geri

tuşları Daha önce ziyaret edilen sayfaları gösteren Geçmiş Mevcut sayfayı yeniden yüklemek için Yenile butonu İstenilen adrese girmek ve görüntülemek için Adres

Çubuğu Daha sonra tekrar ziyaret etmek istediğimiz siteleri

eklemek için Sık Kullanılanlar butonu

63

Arama Motorları

• İnternette bulanan milyonlarca site içerisinden aradığımız bilginin hangi sitede bulunduğunu bilmemiz çok mümkün değildir.

• Arama motoru, internet üzerindeki içeriği aramak için kullanılan mekanizmadır.

• Ulaşmak istediğimiz bilgiye hızlı ve kolay ulaşmamızı sağlar.

64

Arama Motorları

• En popüler arama motorları: Google http://www.google.com Yahoo http://tr.yahoo.com Bing http://www.bing.com Yandex http://www.yandex.com.tr DuckDuckGo http://duckduckgo.com/ INFO http://www.info.com/ Ask http://www.ask.com/

65

Türk Arama Motoru

• https://www.yaani.com.tr/

66

Arama Motorları Kullanımı

• Daha etkili ve kesin sonuçlara ulaşmak için arama kelimelerinde özel karakterler kullanabiliriz: • Tırnak İşareti ( “ ) • + işareti • - işareti

• Bir dosya türüne sahip içeriği aramak için Filetype: (dosya

tipi) kullanabiliriz.

• Metin yerine görselle de arama yapabiliriz.

67

Arama Motorları Kullanımı

68

Arama Motorları Kullanımı